Google
This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
-* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual
personal, non-commercial purposes.
and we request that you use these files for
* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
-* Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
a[nttp: //books . google. con/]
PATROLOGLE
CURSUS COMPLETUS,
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,
OMNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM,
SIVE LATINORUM, SIVE GR/ECORUM,
QUI AB ΑΥΟ APOSTOLICO AD TEMPORA CONCILUII TRIDENTINI (ANNO 1515) PRO LATINIS
ET CONCILII FLORENTINI (ANN. 1459) PRO GRAECIS FLORUERUNT :
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QUJE EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLIC/E TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA
ECCLESLE SJECULA ET AMPLIUS,
JUXTA EPITIONES ACCURA TISSIMAS, INTER S£ CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLA TAS, PERQUAM DILIGEN-
TER CASTIGATA ; DISSEATATIONIBUS, COHMENTARIIS VARIISQUE LECTIONIRUB CONTINENTER ILLUSTRA TA ; OMNIBUS
OPER!BUS ΡΟΒΤ AMPLISSIMAS EDITIONES QU/£ TRIBUS NOVISSIMIS S/ECULIS DEDENTUR ABSOLUTAS DETECTIB,
AUCTA ; INDICIBUS ARTICULARIRUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS, SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI
SUBSEQUENTIBUS, DONATA ; CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGU-
LAWUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICAN-
TIBUS, ADORNATA ; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN
ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;
DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPIIABETICIS, CHRONOLOGICIS, STATI-
STICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGCICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM DOGMATICUM, MORALE, LITUR-
GICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE; SED PRAESERTIM
DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, quo CONSULTO, QUIDQUID
NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO,
JN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO SCIUPTUIUE
SACR/E, £X QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS
OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTUR/E VERSUS, A
PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT.
EDITIO ACCURATISSIMA, CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, 81. PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS,
CHART. QUALITAS, INTEGRITAS TEYTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA 5IBIQUE IN TOTO PATROLOGIA DECURSU CONSTANTER
SIMILIS, PRETI] EXIGUITAS, PRSERTIMQUE ISTA COLLECTIO UNA, METILODICA ET CIRONOLOGICA,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS πιο iLLIC SPARSORUM,
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIRUS ET MSS. AD OMNES
KTATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS , COADUNATORUM.
SERIES GR/ECA PRIOR,
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORRKSQUE ECCLESLE GRJECAE
: . AS. BARNABA AD PHOTIUM,
ACCURANTE J.-P. MIGNE,
Bibiliotheco cleri universe ,
SIYE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTICA£ RAMOS EDITORR.
Hs | |
PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESIA, IN DUAS PARTES PIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GR/ECO-LATINA,
LATINA, JAM PENITUS EXARATA, QUOAD PRIMAM SERIEM VIGINTI-QUINQUE ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE SUA
STAT. MOXVE FOST PERACTOS INDICES STABIT, AC QUINQUE-VIGINTI-CENTUM ET MILLE FRANCIS VENIT. GRAECA
DCPLIC! EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRAECUM TEXTUM UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALIS AMPLE-
CTITUR, ET AD ΝΟΝΕΝ ET CENTUM VOLUMINA PERVENIT, 8ED SINE INDICIBUS ; POSTERIOR AUTEM HANC YERSIONEM
TANTUM EXHIBET, IDEOQUE INTRA QUINQUE ET QUINQUAGINTA VOLUMINA RETINETUR. UTRAQUE VIGESIMA QUARTA
DIE DECEMBRIS 1860 OMNINO APPARUERAT. UNUMQUODQUE VOLUMEN GRAECO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUE WERE
LATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRETI!I JIUJUS BENEFICIO FRUATUR EM-
PTOR, COLLECTIONEM INTEGRAM, SIVE GRAECAM SIVE LATINAM, $26 VOLUMINIBUS PRO AMPLIORI EDITIONE ET 272
TRO MINORI ABSQUE INDICIRUS CONSTANTEM, COMPARET NECESSE ERIT; SECUS ENIM CUJUSQUE VOLUMINIS AMPLI-
TUDINEM NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA AQUABUNT. ATTAMEN, 8! QUIS EMAT INTEGRE ET SEORSIM
COLLECTIONEM CR/ECO-LATINAM, VEL EAMDEM EX GR/ECO LATINE VERSAM, TUM QUODQUE VOLUMEN PRO NOVEM YEL
PRU SEX FRANCIS OBTINEBIT. 18T4 CONDITIONES SERIEBUS PATROLOGIA NONDUM EXCUSIS APPLICANTURB.
— — IÓ RÀ
PATROLOGIA GRECE TOMUS XLY.
5. GREGORIUS NYSSENUS.
EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE, EDITOREM,
IN VIA DICTA /AMBOISKE, OLIM PROPE ORTAM LUTETLE PARISIORUM VULGO D'ENFER
NOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE, NUNC VERO INTRA MOENIA PARISINA.
1863
.
AVIS IMPORTANT.
"A € *
D'aprés υπὸ déslois protidéntielles qui régissent le monde , rarement les ceuvres au-dessus de l'ordinaire se font
sans contradictions plus ou moins fortes et nombreuses. Les Ateliers Catloliques ne pouvaient guére échapper à ce
cachet divin de leur utilité. Tantót on a nié leur existence ou leur importance; tantót op a dit qu'ils étaient fermés
ou qu'ils allaient l'étre, Cependant ils poursuivent leur carriére depuis 21 ans, et les productions qui en sortent
deviennent de plus cn plus graves et soignées : aussi parait-il ceriain qu'à moins d'événements qu'aucune prudence
jumaíne ne saurait prévoir ni empécher, ces Ateliers ne se fermeront que quand la Bibliothéque du Clergé sera
verminée en ses 2,000 volumes in-i* Le passé parait un sür garant de l'avenir, pour ce wil y aà espérerou à
*raindre. Cependant, parmi les calomnies auxquelles ils se sont trouvés en butte, il en cst deux qni ont été conti-
tuellement répétées, parce qu'étant plus capitales, leur effet entrainait plos de conséquences. De petits et ignares
eoncurrents «e sont donc acharnés, par leur correspondance ou leurs voyageurs, à répéter partout «(ue nos EBitlons
€taient mal corrigées et mal imprimées. Ne pouvant attaquer le fond des Ouvrages, qui, pour la plupart, ne sont
que les chefs-d'eeuvre du Catholicisme reconnus pour tels dans tousles temps et dans tous les pays, il fallait bien
se rejeter sur la forme dans ce qu'elle 3 de plus sérieux, la correction et l'imoression; en effet, les chefs-d'asuvre
méme n'auraient qu'une demi-valeur, si le texte en était inexact ou illisible.
Ἡ est trés-vrai que, dans le principe, un succés inoui dans les fastes de la Typographie ayant forcé l'Editeur de
recourir aux mécaniques, afin de marcher plus rapidement et de donner les ouvrages à moindre prix, quatre volumes
du deuble Cours d'Ecriture sainte et de T héologie furent tirés avec la correction insuffisante donnée dans les impri-
meries à presque tout ce qui s'édite; il est vrai aussi qu'un ceriain nombre d'autres volumes , appartenant à diverses
l'üblications, furent imprimés ou trop noir ou trop blanc. Mais, depuis ces temps éloignés, les mécaniques ont
cédé le travail aux presses à bras, et l'impression qui en sort, sans étre du luxe, attendu que le luxe jurerait dans
des ouvrages d'une Llelle nature, est parfaitement convenable sous tous les rapports. Quant à la correction, il est
de fait qu'elle n'a jamais été portée si loin dans aucune édition ancienne ou contemporaine. Et commenot en serait-il
antrement, aprés toutes les peines et toutes les dépenses que nous subissous pour arriver à ριξε nos épreuves de
toutes fautes? L'habitude, en typographie, méme dans les meilleures maisons, est de ne cor ger que deux épreuves
εἰ d'en conférer une troisiéóme avec la seconde, sans avoir préparé en rien le manuscrit de l'auteur.
Danus les Ateliers Catholiques 1$ différence est presque incommepnsurable. Àu moyen de cofrrecteurs blanchis sous
le harnais et dont.le coup d'ail typographique est sans pitié pour les fautes, on commence par préparer !3 copie d'un
bout à l'autre sans en excepter un seul mot. On lit ensuite en premiére épreuve avec la copie ainsi préparée. On lit
en seconde de la méme maniére, mais en coliationnant avec la premiére. On fait la mCme chose en tierce, en colla-
tionnant avec 1a seconde. On agit de méme en quarte, en collationnant avec la tierce. On renouvelle la méme ορό-
ration en quinte, enu collationnant avec la quarte Ces collationnements ont pour but de voir si aucune des fautes
signalées a1 bureau par MM. les correcteurs, sur ]a marge des épreuves, n'a échappé à MM. les corrigeurs sur le
marbre et le métal. Aprés ces cinq lectures entiéres contrólées l'une par l'autre, e: en dehors de la préparation
ci-dessus mentionnée, vient une révision, et souvent il en vient deux ou trois; puis l'on cliche. Le clichage opéré, par
conséquent la pureté du texte se trouvant immobilisée, on fait, avec la copie, une nouvelle lecture d'un bout.de l'é-
preuve à l'autre, on se livre à une nouvelle révision, et le tirsge n'arrive qu'aprée ces innombrables précautions.
Aussi y a t-il à Montrouge des correcteurs de toutes les nations et en plus grand nombre que dans vingi-cinq
imprimeries de Paris réunies ! Aussi encore, la correction y codte-t-elle autant que Ia composition, tandis qu'ailleurs
elle ne eoüte que le dixiéme ! Aussi en(in, bien que l'assertion puisse paraitre téméraire, l'exactitude obtenue par
lant de frais et de soins, fait-elle que la ginpart des Editions des Ateliers Catholiques laissent bien Join derriére elles
€eiles πιβπιο des célébres Déncdictins Mabillon et Moutfaucon et des célébres Jésuites Petau οἱ Sirmond. Que l'on
compare, en effet, n'importe quelles feuilles de leurs éditions avec celles des nóires qui leur correspondent, en grec
comme en latin, on se convaincra que l'invraisemblable est une réalité.
D'ailleurs, ces savants éminents, plus préoccupés du sens des textes que de la partie typographique et n'étant
point correcteurs de profession, lisaient, non ce que portaient les épreuves, mais ce qui devait s'y trouver, leur
aute intelligence suppléant aux fautes de l'édition. De plus les Bénédictins, comme les Jés"ites, opéraient presque
toujours sur des manuscrils, cause perpétuelle de la mutiplicité des fautes, pendant que les Ateliers Catholiques,
dont le propre est surtout de ressusciler la Tradition, n'opérent le plus souvent que sur dcs imprimés.
Le R. P. De Buch, Jésuite Bollandiste de Bruxelles, nous écrivait, il y a quelque ἰοπρν, n'avoir pu trouver en
dix-huit mois d'étude, une seule faute daus notre Patrologie latine. M. Denzinger, professeur de Théologie à l'Uni-
versité de Wurzbourg, et M. Reissmann, Vicaire Général de 1a méme ville, nous mandaient, à la date du 19 juillet,
n'avoir pu également surprendre une seule faute, soit dans le latin soit dans le grec de notre double Patrologie. Entin,
le savant P. Pitra, Bénédictin de Solesme, et M. Bonetty, directeur des Annales de philosophie chrétienne, mis au
déül de nous convaincre d'une seule erreur typographique, ont été forcés d'avoucr que nous n'avions pas trop
présumé de notre parfaite correction. Dans le Clergé se trouvent de bons latinistes et de bons hellénistes, et, ce qui
est plus rare, des hommes trés-positifs et trés-pratiques, eh bien ! nous leur promettons une prime de 25 centimes
par chaque faute qu'ils découvriront dans n'importe lequel de nos volumes, surtout dans les grecs. .
Malgré ce qui précéde, l'Editeur des Cours complets, sentant de p'us en plus l'importance et méme la nécessité
d'une correction parfaite pour qu'un ouvrage soit véritablement utile et estimable, se livre depuis plus d'un an, et
est résolu de se livrer jusqu'à la fin à une opération longue, pénible et coülteuse, savoir, la révision entiére et
universelle de ses innombrables clichés. Ainsi cliacun de ses volumes, au fur et à mesure qu'il les remet sous presse,
est corrigé: mot pour mot d'un bout à l'autre. Quarante hommes y sont ou y seront occupés pendant 10 ans, et une
somme qui ne saurait étre moindre d'un demi million de francs est consacree à cet important contróle. De cette
maniére, les Publications des Ateliers Catholiques, qui déjà se distinguaienL entre toutes par la supériorité de leur
correction, n'auront de rivales, sous ce rapport, dans aucun temps ni dans aucun pays;.car quel est l'éditeur qui
pourrait eL voudrait se livrer APRES COUP à des travaux sí gigantesques et d'un prix si exorbitant ? ll faut
certes étre bien pénétré d'une vocation divine à cet effet, pour ne reculer ni devant la peine nl devant la dépense,
surtont lorsque l'Europe savante proclame que jamais volumes n'ont été édités avec tant d'exactilude que ceux de
Ja Bibliothéque universelle du Clergé. Le présent volume est du nombre de ceux révisés, et tous ceux qui le seront
à l'avenir porteront cette note. En conséquence, pour juger les productions des Alcliers Cafholiques sous le rapport
de la correction, il ne faudra prendre que ceux qui porteront en ἰδιο l'avis ici tracé. Nous ne reconnaissons que cetto
édilion et celles qui suivront sur nos planches de métal ainsi corrigées. On croyait autrefois que la stéréotypie
immobilisait les fautes, attendu qu'un cliché de mélal n'est point élastique pas du tout, il introduit !a P rfection,
car on a trouvé le moyen de le corriger jusqu'à extinction de fautes. 'Hébreu'a été revu par M. Drach, le Grec
&ar des Grecs, le Latin et le Francais par les premiers correcteurs de la capitale en ces langues.
Nous avons la cousolation de pouvoir finir cet avis par les réflexions suivantes : Enfin, notre exemple c fini par
epranier les grandes publications en Italie, en Allemagne, en Belgique et en France, par les Canons gre«s 4e Rome,
le Gerdil de Naples, le Saint Thomas de Parme, l'Encyclopédie religieuse de Munich, le recueil des déclarations des
sites de Bruxelles, les Bollandistes, le Suarez et le Spicilége de Paria. Jusqu'ici, on n'avait su réimprimer que des
euvrages de courte haleine. Les 1n-4*, oà s'engloutissent les in-folio, faisaient peur, et on n'osait y Loucher, pat
.€rainte de se noyer dans ces ablmes sans fond et sans rives; mais on a fini par se risquer à nous imiter. Bien plus,
sous notre impulsion, d'autres Editeurs se préparent au Bullaire universel, aux Décisions de toutes les Congrégations,
à une Biographie et à une Histoire générale, etc., etc. Malheureusement, la plupart des éditions déjà faites ou qui se
fon, sont sans autorité, parce qu'elles sont sans exactitide; la correction semble en avoir été faite par des aveugle.
soit qu'on n'en ait pas senti la gravité, soit qu'on ait reculé devant les frais; mais patience i une reproduclier
correcte surgira bientot, ne füt-ce qu'à la lumiére des écoles qui se sont faites ou qui se feront encore.
TRADITIO CATHOLICA.
SAECULA 1V-V, ANNUS 501.
ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO XLV CONTINENTUR.
Que sieliula pramolantur, ea nunc primum inter opera Gregorii N ysseni comparent.
S. GREGORIUS, NYSSENUS EPISCOPUS.
Monitum in scripta nonnulla que in duplici editione Gregorii Nysseni deerant
et huic novissimo accedunt.
S. GaEGORII ΝΥΘΘΕΝΙ SCRIPTA DOGMATICA.
Oratio catechetica niagna.
De Pythonissa ad Theodosium episcopum.
Quod non sint tres Dii, ad Ablabium.
De fide ad Simplicium.
Contra fatum, disputatio cum ethnico philosopho.
Tractatus adversus Grecos.
De anima.
Epistola canonica ad Letoium Melitinensem.
Epistola ad Petrum Sebastenum cum Petri rescripto.
Contra Eunomium libri duodecim.
* Adversus Apollinarem, interprete et scholiaste Laur. Zacagnio.
Adversus eumdem.
* Adversus Arium et Sabellium, ex nupera editione Romana.
* De Spiritu sancto adversus Pneumatomaclhos Macedonianos.
Veriarumnatuz-: 0 ::$j
hd -
v | 9
DERE ὃν . JERMENE .
. E -"""" e 9 "ow o7
1 * 9 .. νο. Ὅ
». οἳς 9 ος 9”. ο νο zw... nn ος
- - -
σσ οὐ ο. "'
ο . νο ο νο ) M εστι : .* » €
- A . "
e,* .
Parisis. — Ex Typis J.-P. MIGNE,
col.
PARS II. -- DOGMATICA.
ANDREE GALLANDII
MONITUM
IN CRECORII NYSSENI SCRIPTA NONNULLA QUA ΙΝ DUPLICI EDITIONE OPERUM.
S. PATRIS DEERANT (a).
I. Editis jamdudum Gregorii Nysseni Operibus, Α tur; cum verba illa Chrysostomi pannum csse huic
plurima nunc demum fit accessio: quod quidem
superius de S. Gregorio Nazianzeno disserentes
prenmonuimus. Primum itaque sancti Patris
Antirrheticum librum adversus Apollinarem proferi-
mus, quem saculo proxime elapso ex septingen-
torum circiter annorum codice Vaticano, Romae
in lucem protulit cum aliis ejusdem Nysseni episco-
pi scriptis v. cl. Laurentius Alexander Zaca-
gnius (1). Preclarum hujusmodi opus vetustis
Ecclesie scriptoribus memoratum videas, Leontio
videlicet Byzantino (2), Joanni Damasceno (5$),
Euthymio Zigabeno (4), necnon in Actis sextz syn-
odi act. x (5), ut. mittamus Nicephorum (6). Quo
vero tempore Antirrheticum scripsit Nyasenus,
haud est exploratum. Si editorem audias (7), opus
istud elucubraverit sanctus Pater ante Apollinaris
obitum, quem circa sre Christiane annum 380
accidisse putant. Nonnullos praeterea dicendi modos
Wuribus explanat idem vireruditus, qui non admo-
dum exercitatis in Nysseni scriptis pervolutandis
aliquid negotii facessere valeant : ut. propterea ip-
sum hac de re consulere juverit.
M. Antirrheticum excipiunt Testimonia adversus
Judcos, que Latine tantum ex Laurentii Sifani
versione olim edita fuerant. Ea vero ex duobus
Vaticanis codicibus invicem collatis vulgavit idem
Zacagnius (8). De hujusce operis integritate non-
nulli eo nomine dubitarunt, quod sub ejus finem
B num. 424 laudatus Zacagnius :
Nysseni operi assutum, cx Vaticano codice
num. 1907 plane constet.
Il]. Sequuntur Orationes duzx (10), quarum prior
est. Homilia n in sanctum Stephanum protomarty-
rem, ex ms. Vaticano num. 446 descripta : siqui-
dem Homilia 1 jampridem inter opera Nysseniana
prodierat. Orationem vero posteriorem De Spiritu
sancto, 418 antea ex. Francisci Zini versione La-
tine tantum exstabat, nactus est editor in tribus
codicibus Vaticanis, eamque nova interpretatione
donavit.
IV. His porro subjiciuntur Epistole XX11, qua-
rum quindecim priores bausit ex codice Vaticana
septem autem
posteriores e vetere libro membranaceo bibliothecze
Medicee primus in lucem eduxit vulgavitque Flo-
rentiz, anno 1751, v. cl. Joannes Baptista Caracio-
lus : qui przeterea epistolas à Zacagnio editas cum
eodem codice Mediceo elegantibus litteris exarato
contulit, pluribusque in locis emendavit. Nostra
itaque interesse duxiuus, viri eruditissimi adnotata
singulis subjicere epistolis, quas propterea multo
emendatiores quam in Zacagnii edito exhibemus.
V. Sermonem, seu potius epistolam, De divini-
tate, ad Evagrium monachum, qua inter Nazianzeni
opera circumfertur (11), eum virorum doctorum sen-
tentiam, tum mss. codicum veterumque scriptorum
citetur Chrysostomus qui post Nysseni atatem cla- C auctoritatem secuti, Nysseno vindicamus. Nam
ruit, in illud Joan. xix, 54, Statim exivit sanguis et
αΊκα. Verum (9) non est cur amplius huc opus
Nysseno 9bjudicent, si eo tantum argumento nitan-
(1) Zac., Collect. mon. vet. Eccl. Gr. p. 193-987.
(2) Leont. lib. De sect. aci. 8, Bibl. PP. Paris.
4644. tom. ΧΙ, ; Pa 536. |J. lib. l, eoira Nestor.
et Eutych. tom Il. Thes. Canis. ur
(3) J. Dam. De duab. vol. $ dip εἰ
(4) νὰ ΡαπορΙ. κ, jt, tit. 13 et 15 "ato:
tom.
utrumque Gregorium, librariorum sive dolo, sivo
incuria, sepe fuisse confusos haud est incomper-
tum. Petavius enimvero vir doctissimus locum re-
(o Concil. tom. Vll, pag. 822 edit. Ven. Labb.
6) Piceph L^ "x Xi, in 19.
7) Zaca rzefat ag. 19 seqq.
(a Id. κά ἀδν οὖν.
9) id. |. κ A
(y i. Ls ^3
(e) Veterum Patrum. Bibliotheca, V1, Proleg. pag. xiv.
9
AA
σαν πιω αι.
FUET.2t
. το "dbuühe Pm -
" o ἃ“ ἃ “ .ἃ. 80 ono
uU — GALLANDII. MONITUM.
citans ex eodem sermone (12) : « Yere quidem A cum Francisci Zini versione superiore szcul
istud, inquit, in. Oratione xLv, supposititius Gre-
gorius. Ut. enim Gregorii illius. Naaianzeni gerua-
nam esse non putem, eogit tum styli dissimili-
tudo, tum pedestris illius ac plebeius serino, mi-
nimeque Nazianzeni elegantiam et granditatem
redolens. » Quid quod neque Nicetas eamdem
Orationem tanquam Nazianzeni fetum aguovisse
videtur, qui eam videlicet in. suis commentariis
praterierit (15) ? Quin et Euthymius ex Nysseni
Sermone Πρὸς Εὐάγριον μοναχὸν περὶ θεότη-
roc, excerpta duo descripsisse comperitur (14). His
demum accedit codicum mss. fides, quos laudant
Cotelerius (15) et Fabricius (16).
Vl. Sequitur De anima disputatio, ad Tatianum.
llanc vero primus edidit Mogunti:e anno 1604 inter
opera Gregorii Thaumaturgi Gerardus Vossius :
eamdemque deinceps tanquam adhuc ineditam Pa-
risiis anno 1697 iterum evulgavit Nicolaus Nour-
ryus (17) ex codice bibliothecz: Regi», qui Gregorii
tantum sine addito nomen praferebat. Hujasmodi
autem opusculum episcopo Neoc:sariensi adjudi-
cant eruditi ad unum omnes, si Vossium excipias.
Fabricius quidem ejus auctorem Thaumaturgum
primo agnoverat (18) : verum mutato deinde consi-
lio, illud Gregorio Nysseno attribuit (19), licet
nullo argumento sententiam suam confirmarit. Exi-
stimaverim equidem et ipse hanc Disputationem
jure optimo Nysseno episcopo vindicandam : ca
utique ratione adductus, quod illam sanctus anti-
stes Tatiano inscripserit. Nimirum sanctus Basilius
ad Aumphilochium scribens, Tatiani cujusdam me-
minit (20), qui primum presbyter, mox vero epi-
scopus Myrensis concilio CP. interfuit; ejusque
communionem expetebat magnus ille Caesariensis
episcopus ; propterea quod ipsum ex iis esse sciebat,
qui, Valente imperante, rectam fidem omni studio
profitebantur, ut prabe advertit cl. Lequienius (31).
lluic itaque Tatiano disputationem suam De anima
nuncupaverit Nyssenus, Basilii germanus (rater; et
fortasse quidem antequam is ecclesiasticte militi:
nomen dederit, quippe θαυμάσιος Τατιανὸς a Nys-
seno appellatur. Temporis enimvero notatio,nomen 2
que viri ejusque prestantia, opusculi auctorem
(uisse Nyssenum evincere, nedum suadere videntur. D
VII. Operum Nyssenianorum supplementum clau-
dit Expositio Cantici canticorum paraphrastica, col-
lecla. ex. sanctorum Gregorii Nysse pontificis,
Maximi εί Nili commentariis, cum Psgelli στίχοις
πολιτικοῖς ἑἐξηγητιχοῖς', excodice Vaticano eruta et
(12) Petav. Dogm. theol. t. 1, tib. n, eap. 6, 85.
(15) Gr. Naz. Opp. tom. Il, pag. 1265.
(14) Euthym. Panopl. part. 1, (11.2, p. 17, ed. laud.
dd Cotel. Monum. Eccl. Gr. toin. Ill, pag. 550.
(16) Fabric. Bibl. tom. Vlil, pag. 162, —
(17) Nourr. App. ad Bibl. PP. t. Il, p. 7536-140.
18) Fabric. Dibl. Gr. tom. V, pag: .
19) Id. in Delect. argument. cap. 2, ὃ 20, p. 87.
(20) Basil. ep. cca vun, al. ccccun, Opp. t. H1, p. 551.
(21) Lequien. Or. Christ. tom. 1, pag. 008.
* Exstat inter P'selii Upera, tom. CAXII. Epir.
eunte Parisiis in lucem eimissa. De ea videas, i
iig Syaresium (22), ut Fabricium omittamus
VIII. Jam vero superest, ut nonnulla de Frag
Jis ex operibus sancti Patris deperditis nunc de
collectis observemus.
Primum itaqugoacurrit supplementum textu:
tionis Adversus fornicarios ex Vaticano c
num. 4415 Grzce tantum a Zacagnio editum
quod in Appendice operum Nysseni a Gr
evulgata desideratur. Latinam versionem Gal
lius meus adornavit.
Secundum fragmentum exhibet insignem |
De Spiriiu sancto : desumptunique est. ex Ny
Sernione in orationem Dominicam. De eo plu
agit docte simul et erudite Lequienius (25) ; qu
exteris, ad rem nostram hac habet : « In nulk
quit, ejusdem doctoris sermone in Dominicam
tionem locus iste comparet : imo neque in
mone qui in editis censetur tertius ; in cujus t
fine de Spiritus sancti deitate et consubstantia
disputatur. Verum tanquam a Nysseno aec
citatur ab. llugone Etheriano. (26). Quin et e
γιο certum fit (27) genuinum eum :
transsumptumque ex ea sepmopis in orati
Dominicam parte, qux homilia fertia censet
Quartum (fragmentum ex RMegio codice 34
lucem extulit laudatus Lequienius (28), ubi
scholion reperit : Too Νύσσης ix τοῦ tl
Ἰωσὴφ xat τὸν Maplav: Gregorii Nysseni ex ori
in Joscph et Mariam (29).
De quinto autem jam suo loco verba feci
ubi viri docti censuram fragmenti sinceritaten
pugnantis minime probandam demonstravi
Quibus nunc addenda sancti Joannis Damg
aucloritas, fragmentum idem tanquam Nyss
num, conira Jacobitas usurpantis.
Nibil porro est, cur diutius immoreu
fragmentis recensendis qui nobis servavit
thymius sive ex Nysseni libro inscripto De «
tione Dei, sive ex oratione contra Ablabiun
sumpta, quaque sub n. 7 et 8 reprasent
Cxeterum si quis in posterum de Nyssenianit
ribus junctim edendis consilium inierit :
ter ista qu: alibi omissa hic — protulimus,
ipsi preetermittendus erit ejusdem sancti Patrli
logus de anima οί resurrectione , quem jamdit
tum, contulit cuin duobus prob» notz codi
αἱ in suis Anecd. Grecis evulgavit cl. Wolfius
(89) Suares. ad Nili opusc. pag. 651.
23) Fabric. Bibl. Gr. tom. VIIE, pag. 162, 1
24) Zacagn. Collect. monum. Eccl. Gr. pag.
25) Lequien. Dissert. 1 Damasc. 8 41, p. 31
26) Hug. Ether. lib. t, cap. 3.
27) Euthym. Panopl. part. n, tit. 12.
23) Lequien. ad Opp. Damasc. t. 1, p. 258,
(29) J. Damasc. Opp. tom. 1, pag. 124.
(30) Wolf. Anecd. Gr. tom. Il, pag. 274-50
to;, 11, pagg. 1-47.
Alia MM | | H.
PATROLOGULE
CURSUS COMPLETUS,
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,
OMNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM,
SIVE.LATINORUM, SIVE GR/ECORUM,
QUI AB ΕΥΟ APOSTOLICO AD TEMPORA CONCILUI TRIDENTINI (ANNO 1515) PRO LATINIS
ET CONCILII FLORENTINI (ANN. 1459) PRO GRJECIS FLORUERUNT :
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM οὐ EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLIC/AE TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA
ECCLESIAE SAECULA ET AMPLIUS,
JUXTA EDITIONES ACCURA TISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS 4ANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM DILIGEN-
TER CASTIGATA ; DISSEATA TIONIBUS, COMMENTARIIS VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ; OMNIBUS
OPERIBUS POST AMPLISBIMAS EDITIONES QU TRIBUS NOVISSIMIS S/CULIS DEDENTUR ABSOLUTAS DETECTIS,
AUCTA ; INDICIRUS PARTICULARIRUS ANALYTICIS, SINGULOS ΒΙΝΕ TO3J08, SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI
SUBSEQUENTIBUS, DONATA ; CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGU-
LANUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICAN-
TIBUS, ADORNATA; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN
ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUSR, AMPLIFICATA ;
DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPIABETICIS, CHRONOLOGICIS, STATI-
$TICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOCICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM DOGMATICUM, MORALE, LITUR-
GICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE; SED PR/ESERTIM
DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET lILERUM, quo coNsULTO, QUIDQUID
NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO,
IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO SCRUPTUILE
SACR/E, £X QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS
OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTURJE VERSUS, A
PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT.
EDITIO ACCURATISSIMA, CATERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPCONENDA, 81 PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS,
CHARTA4 QUALITAS, INTEGRITAS TEYTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA $IBIQUE IN TOTO PATROLOGIJE DECURSU CONSTANTER
SIMILIS, PRETI! EXIGUITAS, PIUESERTIMQUE 18TA COLLECTIO UNA, METIIODICA ET CURONOLOGICA,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS πιο ILLIC SPARSORUM,
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIRUS ET MSS. AD OMNES
KTATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUK PERTINENTIBUS , COADUNATORUM.
SERIES GR/ECA PRIOR,
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORRESQUE ECCLESLE GRJEC/E
A S. BARNABA AD PHOTIUM,
ACCUBRBANTE J.-P. MIGNE,
Bibilothees celeri aniversge,
SIYE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE£ ECCLESIASTICA RAMOS EDITORE.
PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESIE, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GR/ECO-LATINA,
LATINA, JAM PENITUS EXARATA, QUOAD PRIMAM SERIEM VIGINTI-QUINQUE ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE 8UA
STAT, MOXYVE FOST PERACTOS INDICES STABIT, AC QUINQUE-VIGINTI-CENTUM ET MILLE FRANCIS VENIT. GR/ECA
DUPLIC! EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRACUM TEXTUM UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALIS AMPLE-
CTITUR, ET AD NOVEM ET CENTUM. VOLUMINA PERVENIT, SED SINE INDICIBUS ; POSTERIOR AUTEM HANC VERSIONEM
TANTUM EXHIBET, JDEOQUE INTMA QUINQUE ET QUINQUAGINTA VOLUMINA RETINETUR. UTRAQUE VIGESIMA QUARTA
DIE DECEXMDRIS 1860 OMNINO APPARUERAT. UNUMQUODQUE VOLUMEN GR/ECO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUE MERE
LaTINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRETI! HUJUS BENEFICIO FRUATUR EM-
ΡΤΟΚ. COLLECTIONEM INTEGRAM, SIVE GRECAM SIVE LATINAM, 26 vOLUMINIBUS PRO AMPLIORI EDITIONE ΕΤ 273
PRO MINOR! ABSQUE INDICIBUS CONSTANTEM, COMPARET NECESSE ERIT; SECUS ENIM CUJUSQUE VOLUMINIS AMPLI-
TUDINEM NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA JEQUABUNT. ATTAMEN, 81 QUIS EMAT INTEGRE ET SEORSIM
COLLECTIONEM GRCO-LATINAM, VEL FAMDEM EX GRECO LATINE VERSAM, TUM QUODQUE VOLUMEN PRO NOVEM YEL
PRO SEX FRANCIS OBTINEBIT. 18TA& CONUITIONES SERIEBUS PATROLOGLE NONDUM EXCUSIS APPLICANTUR.
— -——HRÓn——
PATROLOGI E GRECE TOMUS XLY.
S. GREGORIUS NYSSENUS.
EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE, EDITOREM,
UIN VIS DICTA /AMBOISE, OLIM PROPE ORTAM LUTETIAE PATRISIORUM VULGO D'ENFER
NONINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE, NUNC VERO INTRA MOENIA PARISINA.
1863
AVIS IMPORTANT.
Φο . hd M
T'aprés uné déi1ois protidéntielles qui régissent Je monde , rarement les cuvres au-dessus de l'ordinaire se font
sans contradictions plus ou moins fortes et nombreuses. Les Ateliers Catholiques ne pouvaient guére échapper à ce
cachet divin de leur utilité. Tantàt on a nié leur existence ou leur importance ; tantót on a dit qu'ils étaient fermés
ou qu'ils allaient l'étre, Cependant ils pouraoivent leur carriére depuis 21 ans, et les productions qui en sortent
deviennent de plus en pius graves et soignées : aussi parait-il certain qu'à moins d'événements qu'aucune prudence
]gmaine ne saurait prévoir ni empécher, ces Ateliers ne se fermeront que quand la Biblioth du Clergaé sera
verminée en ses 2,000 volumes in-i* Le passé parait un sür gar.nt de l'avenir, pour ce qu'il y a à espérerou à
*raindre. Cependant, parmi les calomnies auxquelles ils se sont. trouvés en butte, il en cst deux qni ont été conti-
tuellement Trépétées, parce qu'étant plus capitales, leur effet entrainait plus de conséquences. De pelis et ignares
«oncurrents «e sont donc acharnés, par leur correspondance ou leurs voyageurs, à répéter partout (ue nos ERitions
(aient mal corrigées et mal imprimées. Ne pouvant attaquer le fond des Ouvrages, qui, pour Ja plupart, ne sont
que les chefa-d'oeuvre du Catholicisme reconnus pour tels dans tous]es temps et dans tous les pays, il fallait bien
se rejeter sur la forme dans ce qu'elle » de plus sérieux, 1a correction et l'imoression; en effet, les chefs-d'aeuvre
méme n'auraient qu'une demi-valeur, si le texte en était inexact ou illisible.
Ἡ est trés-vrai que, dans le principe, un succés inoui dans les fastes de la Typographie ayant forcé l'Editeur de
recourir aux mécaniques, afin de marcher plus rapidement et de donner les ouvrages à moindre prix, quatre volumes
du deuble Cours d'Ecrilure sainte εἰ de T héologie furent tirés avec la. correction insuffüsante donnée dans les impri-
meries à presque tout ce qui s'édite; il est vrai aussi qu'un cer!ain nombre d'autres volumes , appartenant à diverses
Püblications, furent imprimés ou trop noir ou trop blanc. Mais, depuis ces temps éloignés, les mécaniques ont
cédé le travai! aux presses à bras, et l'impression qui en sort, sans étre du luxe, attendu que le luxe jurerait dans
des ouvrages d'une telle nature, est parfaitement convenable sous tous les rapports. Quant à la correction, il est
de fait qu'elle n'a jamais été portée si loin dans aucune édition ancienne ou contemporaine. Et commen! en serait-il
antrement , aprés toutes les peines el toutes les dépenses que nous subissous pour arriver à purger nos épreuves de
toutes fautes? L'habitude, en typographie, méme dans les meilleures maisons, est de ne corriger que deux épreuves
et d'en conférer une troisiéme avec la seconde, sans avoir préparé en rien le manuscrit de l'auteur.
Daus les Ateliers Catholiques ia difTérence est presque incommensurable. Au moyen de correcteurs blanchis sous
le harnais et dont.Je coup d'ail typographique est sans pitié pour les fautes, on commence par préparer la copie d'un
bout à l'autre sans en excepter un seul mot. On lit ensuite en premiere épreuve avec la copie ainsi préparée. On lit
en seconde de la méme maniére, mais en coliationnant avec la premiére. On fait la méme chose en tierce, en colla-
tionnant avec la seconde. On agit de méme en quarte, en collationnant avec la tierce. On renouvelle la méme opé-
ration en quinte, en collationnant avec a quarte Ces collationnemeots ont pour but de voir si aucune des fautes
signalées a1 bureau par MM. les correcteurs, sur ]a marge des épreuves, n'a échappé à MM. les corrigeurs sur le
marbre et le métal. Aprés ces cinq lectures entiéres contrülées l'une par l'autre, ei en dehors de la préparation
ci-dessus mentionnée, vient une révision, et souvent il en vient deux ou trois; puis l'on cliche. Le clichage opéré, par
conséquent la pureté du texte se trouvant immobilisce, on fait, avec la copie, une nouvelle lecture d'un bout.de | ὁ-
preuve à l'autre, on se livre à une nouvelle révision, et le tirage n'arrive qu'aprée ces innombrables précautions.
Aussi y a t.i à Montrouge des correcteurs de toutes les nations et en plus grand nombre que dans vingt-cinq
imprimeries de Paris réunies ! Aussi encore, la correction y coüte-t-elle autant que la composition, tandis qu'aiileurs
elle ne eoüte que le ἀἰσίόπιο ! Aussi en(in, bien que l'assertion puisse paraitre téméraire, l'exactitude obtenue par
lant de frais εἰ de soins, fait-elle que la plupart des Editions des Ateliers Catholiques laissent bien Join derriere elles
«εἰ]ος méme des célébres Dénédictins Mabillon et Moutfaucon et des célébres Jésuites Petau et Sirmond. Que l'on
compare, en effet, n'importe quelles feuilles de leurs éditions avec celles des nóires qui leur correspondent, en grec
comme en latin, on se convaincra que l'invraisemblable est une réalité. .
D'ailleurs, ces savants éminents, plus préoccupés du sens des textes que de la partie typographique et n'étant
point correcteurs de profession, lisaient, non ce que portaient les épreuves, mais ce qui devait s'v trouver, leur
aute intelligence suppléant aux fautes de l'édition. De plus les Bénédictins, comme les Jésnites, opéraient presque
toujours sur des manuscrits, cause perpétuelle de la multiplicité des fautes, pendant que les Ateliers Catholiques,
dont le propre est surtout de ressusciter la Tradition, n'opérent le plus souvent que sur dcs imprimés.
Le R. P. De Buch, Jésuite Bollandiste de Bruxelles, nous écrivait, il y a quelque temps, n'avoir pu trouver en
dix-huit mois d'étude, tue seule faute daus notre Pairologie latine. M. Denzinger, professeur de Théologie à l'Uni-
versité de Wurzbourg, et M. Reissmann, Vicaire Général de la méme ville, nous mandaient, à la date du 19 juillet,
n'avoir pu égalemen! surprendre une seule (aute, soit dans le latin soit dans le grec de notre double Patrologie. Entin,
le savant P. Pitra, Bénédictin de Solesme, et M. Bonetty, directeur des Annales de philosophie chrétienne, mis au
déü de nous convaincre d'une seule erreur typographique, ont été forcés d'avouer que nous n'avions pas trop
présumé de notre parfaite correction. Dans le Clergé se trouvent de bons latinistes et de bons hellénistes, et, ce qui
est plus rare, des hommes trés-positifs et trés-pratiques, eh bien ! nous leur promettons une prime de 25 centimes
par chaque faute qu'ils découvriront dans n'importe lequel de nos volumes, surtout dans les grecs.
Malgré ce qui précéde, l'Editeur des Cours complets, sentant de p!us en plus l'importance et méme la. nécessité
d'une correctiun parfaite pour qu'un ouvrage soit véritablement utile et estimable, se livre depuis plus d'un an, et
est résolu de se livrer jusqu'à la fin à une opération longue, pénible et coüleuse, savoir, la révision entiére et
universelle de ses innombrables clichés. Ainsi chacun de ses volumes, au fur et à mesure qu'il les remet sous presse,
est corrigé-mot pour mot d'un bout à l'autre. Quarante hommes y sont ou y seront occupés pendant 10 ans, et une
somme qui ne saurait étre moindre d'un demi- million de francs est consacree à cet important contróle. De cette
maniere, les Publications des Ateliers Catholiques, qui déjà se distinguaient entre toutes par la supériorié de leur
correction, n'auront de rivales, sous ce rapport, dans aucun temps ni dans aucun pays;.car quel est l'éditeur qui
pourrait et voudrait se livrer APRES COUP à des travaux οἱ gigantesques et d'un prix si exorbitant ? 1l. faut
certes étre bien pénétré d'une vocation divine à cet effet, pour ne reculer ni devant la peine ni devant la dépense,
surtont lorsque l'Europe savante proclame que jamais volumes n'out été édités avec tant d'exactitude que ceux de
Ja Bibliothéque universelle du Clergé. Le présent volume est du nombre de ceux révísés, et tous ceux qui le seront
à l'avenir porteront cette note. En conséquence, pour juger les productions des Aleliers Catholiques sous le rapport
de la correction, il ne faudra prendre que ceux qui porteront en téte l'avis ici tracé. Nous ne reconnaissons que cetto
édition et celles qui suivront sur nos planches de métal ainsi corrigées. On croyait autrefois que la stéréotypie
immobilisait les fautes, attendu qu'un cliché de métal n'est point elastique ; pasdu tout, il introduit la perfection,
car On a trouvé le moyen de le corriger jusqu'à extinction de fautes. L'Heébreu'a été revu par M. Drach, le Grec
bar des Grecs, le Latin et le Francais par les premiers correcteurs de la capitale en ces langues. .
Nous avons la cousolation de pouvoir finir cet avis par les réflexions suivantes : Enfin, notre exemple z (ini par
enranier les grandes publications en Italie, en Allemagne, en Belgique et en France, par les Canons gres 4e Rome,
le Gerdil de Naples, le Saint Thomas de Parme, l'Encyclopédie religieuse de Munich, le recueil des déclarations des
riles de Bruxelles, les Bollandistes , Ye Suarez et le Spicilége de Paria. Jusqu'ici, on n'avait su réimprimer que des
euvrages de courte haleine. Les 1n- 4^, οὗ s'engloutissent les in-folio, faisaeient peur, et on nosait y toucher, pat
. crainte de se noyer dans ces abimes sans fond et sans rives; mais on a fini par se risquer à nous imiter. Bien plus,
sous notre impulsion, d'autres Editeurs se préparent au Bullaire universel, aux Décisions de toutes les Congrégations,
à une Biographie et à une Histoire générale, etc., etc. Malheureusement, la plupart des éditions déjà faites ou qui se
foné, sont sans autorité, parce qu'elles sont sans exactitude ; la correction semble en avoir été faite par des aveugles.
Soit qu'on n'en ait pas senti la gravité, soit qu'on ait reculó devant les frais; mais patience i une reproductier
eorreete surgira bientót, ne füt-ce qu'à la lumiere des éeoles qui se sont failes ou (qui se feront encore.
TRADITIO CATHOLICA.
SAECULA 1V-V, ANNUS ΜΗ.
ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO XLV CONTINENTUR.
Qua. stellula pramolantur, ea nunc primum inler opera Gregorii N ysseni comparent.
S. GREGORIUS, NYSSENUS EPISCOPUS.
Monitum in scripta nonnulla que in duplici editione Gregorii Nysseni deerant
et huic novissima accedunt.
S. GaEGOBII ΝΥΘΘΕΝΙ SCRIPTA DOGMATICA.
Oratio catechetica niagna.
De Pythonissa ad Theodosium episcopum.
Quod non sint tres Dii, ad Ablabium.
De fide ad Simplicium.
Contra fatum, disputatio cum ethnico philosopho.
Tractatus adversus Grecos.
De anima.
Epistola canonica ad Letoium Melitinensem.
Epistola ad Petrum Sebastenum cum Petri rescripto.
Contre Eunomium libri duodecim.
* Adversus Apollinarem, interprete et scholiaste Laur. Zacagnio.
Adversus eumdem.
* Adversus Arium et Sabellium, ex nupera editione Romana.
* De Spiritu sancto adversus Pneumatomachos Macedonianos.
Variorum notu; ^: A - Phil
.
ο -ω ν
eec» -* ος ὃς
- ου
Parisiis. — Ex Typis J.-P. MIGNE.
col. 9
221
231
249
1123
1269
1275
1301
1335
a» - d P: -
Uu CALLANDII MONITUM.
citans ex eodem sermone (12) : « Vere quidem A cum Francisci Zini versione superiore seculo Hi.
istud, inquit, in. Oratione xtv, supposititius Gre-
gorius. Ut. enim Gregorii illius. Nazianzeni germa-
nam esse non putem, eogit tum styli dissimili-
tudo, tum pedestris illius ac plebeius serino, mi-
nimeque Nazianzeni elegantiam et granditatem
redolens. » Quid quod neque Nicetas eamdem
Orationem tanquam Nazianzeni (etum aguovisse
videtur, qui eam videlicet in suis commentariis
praterierit (13) ? Quin et Euthymius ex Nysseni
Sermone Πρὸς Εὐάγριον μοναχὸν περὶ θεότη-
toc, excerpta duo descripsisse comperitur (14). His
demum accedit codicum mss. fides, quos laudant
Cotelerius (15) et Fabricius (16).
Vl. Sequitur De anima disputatio, ad Tatianum.
lianc vero primus edidit Mogunti:e anno 1604 inter
opera Gregorii Thaumaturgi Gerardus Vossius:
eamdemque deinceps tanquam adhuc ineditam Pa-
risiis anno 1697 iterum evulgavit Nicolaus Nour-
ryus (17) ex codice bibliothecz Regi», qui Gregorii
tantum sine addito nomen praferebat. Hujusmodi
autem opusculum episcopo Neoc:sariensi adjudi-
cant eruditi ad unum omnes, si Vossium excipias.
Fabricius quidem ejus auctorem Thaumaturgum
primo agnoverat (18) : verum mutato deinde consi-
lio, illud Gregorio Nysseno attribuit (19), licet
nullo argumento sententiam suam confirmarit. Exi-
stimaverim equidem et ipse hanc Disputationem
jure optimo Nysseno episcopo vindicandam : ea
utique ratione adductus, quod illam sanctus anti-
stes Tatiano inscripserit. Nimirum sanctus Basilius
ad Amphilochium scribens, Tatiani cujusdam me-
minit (20), qui primum presbyter, mox vero epi-
scopus Myressis concilio CP. interfuit; ejusque
communionem expetebat magnus ille Caesariensis
episcopus ; propterea quod ipsum ex iis esse sciebat,
qui, Valente imperante, rectam fidem omni studio
profitebantur, ut probe advertit cl. Lequienius (31).
liuic itaque Tatiano disputationem suam De anima
nuncupaverit Nyssenus, Basilii germanus frater; et
fortasse quidem antequam is ecclesiasticte militie
nomen dederit, quippe θαυμάσιος Τατιανὸὺς a Nys-
seno appellatur. Temporis enimvero notatio,nomen^
que viri ejusque przstantia, opusculi auctorem
cunte Parisiis in lucem emissa. De ea videas, in pr»
mig Syaresium (22), ut Fabriciug omittamus (25).
VIII. Jam vero superest, ut nonnulla de Fragmen-
Ais ex operibus sancti Patris deperditis nunc demum
collectis observemus.
Primum itaqugoacurrit supplementum textus Ora.
tionis Adversus fornicarios ex Vaticano codicc
num. 415 Grzce tantum a Zacagnio editum (24).
quod in Appendice operum Nysseni a Gretser:
evulgata desideratur. Latinam versionem Gallicio-
lius meus adornavit.
Secundum fragmentum exhibet insiguem locum
De Spiritu sancto : desumptumque est. ex Nysseni
Sermone in orationem Dominicam. De eo pluribu:
agit docte simul et erudite Lequienius (25) ; qui pra
cateris, ad rem nostram hzc habet : « In nullo, in-
quit, ejusdem doctoris sermone in Dominicam ora-
tionem locus iste comparet : imo neque in Ser.
mone qui in editis censetur terljus ; in cujus tamen
fine de Spiritus sancti deitate et consubstantialitate
disputatur. Verum tanquam a Nysseno acceptu:
citatur ab. Hugone Etheriano. (26). Quin et ες Ευ.
tiynio certum fit. (27) genuinum eum esse.
transsumptumque ex ea sepmonis in orationen
Dominicam parte, qua homilia fertia censetur. |
Quartum fragmentum ex hMegio codice 5451 it
lucem extulit laudatus Lequienius (28), ubi ho«
Scholion reperit : Too Νύσσης £x τοῦ εἰς ch
Ἰωσὴφ xax τῶν Mapiav: Gregorii Nysseui ex ora(iont
in Joseph et Mariam (29).
De quinto autem jam suo loco verba fecimus :
ubi viri docti censuram fragmenti sinceritatem im-
pugnaniis minime probandam demonstravimus.
Quibus nunc addenda sancti Joannis Damascen
auctoritas, (ragmentum idem tanquam Nyssenia-
num, contra Jacobitas ugurpantis.
Nibil porro est, cur diutius immoremur iu
(ragmentis recensendis qua nobis servavit Eu.
thymius sive ex Nysseni libro inscripto De cogui-
tione Dei, sive ex oratione contra Ablabium dc-
sumpta, quaque sub n. 7 εἰ 8 representamus.
Caeterum si quis in posterum de Nyssenianis ope.
fuisse Nyssenum evincere, nedum suadere videntur. D ribus junctim edendis consilium inierit : γα"
VII. Operum Nyssenianorum supplementum clau-
dit Expositio Cantici canticorum paraphrastica, col-
lecta. ex sauciorum Gregorii Nysse pontificis,
Maximi εἰ Nili commentariis, cum Pselli στίχοις
πολιτιχοῖς ἐξηγητιχοῖς', ex codice Vaticano eruta et
(12) Petav. Dogm. theol. t. I, tib. v, Cap. 6, g5.
(13) Gr. Naz. Opp. iom. ll, pag. 126
(14) Euthym. Panopl; part: t, tit. 9 n 1, ed. d.
(15) Cotel. Monum. Eccl. Gr. tou Ill, pag. 5
(16) Fabric. Bibl. tom. Vlll, pag. 162,
(17) Nourr. App. ad Dibl. PP. t. Il, p. 7356-740.
(t9 Fabric. Bibl. Gr. tom. V, pag. 200.
19) Id. in Delect. argument. cap. 2, ὃ 20, p. 87.
(20) Basil. ep. cca vun, al. ccce, Opp. t. I1, p. 521.
(31) Lequien. Or. Christ. Vom. 1, pag. 9608.
* Exstat inter Όσοι] Upera, tom. CAXII. Epir.
ter ista qux» alibi omissa hic protulimus, hauc
ipsi prietermittendus erit ejusdem sancti Patris Dia.
logus de anima et resurrectione , quem jamdiu edi-
tum, contulit cum duobus probe notz codicibus.
et in suis Anecd. Grecis evulgavit οἱ. Wolfius (50)
(82) Suares. ad Nili opusc. pag. 6
23) Fabric. Bibl. Gr. tom. VIII, d. 162, n. 76
94) Zacagn. Collect. monum. Eccl. Gr. pag. 555
25) Lequien. Dissert. 1 Damasc. 8 &7, p. xxi.
26) Hug. Ether. lib. 1, cap. ὅ.
27) Euthym. Panopl. part. ταν tit. 12.
m uien. ad Opp. Damasc. t. l, X 958, n. 2
(39) J. Damasc. Opp. tom. 1, pag. 434.
(50) Wolf. Anecd. Gr. tom. li, pag. 274-950, e
to;. 11, pagg. 1-47.
M S. GREGORII NYSSENI
13
enim per qui corrigetur Sabellius, per eadem Α Σαθέλλιον, διὰ τῶν αὐτῶν ὠφελήσει xal τὸν Αν-
ctiam proderis ΑπΠΟΠΙΦΟ. Neque qux adversus Ma-
nich:xum suscipitur decertatio prodest ctiam Ju-
ἀπο, sed oportet, sicut dictum est, verba facere,
intuendo ad hominum opiniones, convenienter er-
rori singulorum, proferendo in qualibet disputa-
tione quedam principia et propositiones rationi
consentaneas, ut per ea quz ambo fatentur, et de
quibus constat, consequenter aperiatur quid cogi-
tent et sentiant. Quando ergo crit disputandum
cum aliquo ex iis qui Grzcis favent, recte erit αἱ |
dicendi hoc sumatur initium : utrum Deum esse
existimat, an est in opinione eorum qui dicuntur
athei, quod Deum non esse censeant. Atque si
Deum quidem non esse dicat: ex iis quae artificio-
se et sapienter in mundo administrantur, induce-
tur nt per ea fateatur esse quamdam vim, qua in
iis ostenditur superior universitate. Sin autem
Deum quidem non esse dubitet, sed eo delabitur,
ut dcorum putet esse multitudinem, hac adversus
cum utemur consequentia, Deumne perfectum esse
putet, an cui desit aliquid. Quod si, ut est con-
sentaneum, Dei natur: perfectionem suo tribuat
testimonio, exigam ul ipse sit perfectus in omuibus
que considerantur in divinitate, ne Deus conside-
retur eommistus ex lis quae sunt contraria, nempe
ex eo quod est mancum, et ex eo quod est perfe-
ctum. Sed sive in potestate, sive in boni notione,
sive in. sapientia, et zternitate, et. incorruptione,
et si aliqua alia quie Deum decet intelligentia veniat
in contemplationem, omnino assentietur in divina
natura considerari perfectionem ex hac conse.
quentia rationi consentanea. Hoc autem nobis dato,
non erit amplius difficile cogitationem dispersam
ac dissipatam in deorum .multitudinem deducere
ad divinitatis unius confessionem. Si enim omnino
dederit se perfectionem fateri in subjecto: dicat
autem multa esse perfecta, qux: per eadem expri-
muntur, suumque accipiunt characterem ae for-
mam : necesse est omnino ut iis quz nulla discer- -
nuntur inutatione ac diversitate, sed in iisdem
considerantur, aut proprium ostendere ; aut si ni-
hil proprie ac peculiariter mentis comprehendat
conceptio : in iis in quibus non est quod discernat,
όμοιον. Οὐδὲ ἡ πρὸς τὸν Μανιχαῖον páym xai τὸν
Ἰουδαῖον ὀνίνησιν , ἀλλὰ χρὴ, καθὼς εἴρηται, πρὸς
τὰς ὑπολήψεις τῶν ἀνθρώπων βλέπειν, καὶ χατὰ τὴν
ἐγχειμένην ἑκάστῳ πλάνην ποιεῖσθαι τὸν λόγον,
ἀρχάς τινας καὶ προτάσεις εὐλόγους ἐφ᾽ ἑχάστης δια-
λέξεως προθαλλόµενον, ὡς ἂν διὰ τῶν παρ) ἀμφοτέ-
pots ὁμολογουμένων ἐχχαλυφθείη κατὰ τὸ ἀχόλουθον
1j δ.άνοια. Οὐχοῦν ὅταν πρός τινα τῶν Ἑλληνιζόντων
1j διάλεξις T, χαλῶς ἂν ἔχοι ταύτην ποιεῖσθαι τοῦ λό-
yov τὴν &pyhv, πότερον εἶναι «b θεῖον ὑπείληφε, 7j
τῷ τῶν ἀθέων συµφέρεται δόγµατι. El μὲν οὖν μὴ
εἶναι λέγει, Ex τῶν τεχνιχῶς xal σοφῶς κατὰ τὸν
χόσμον οἰχονομουμένων προσαχθήσεται, πρὸς τὸ διὰ
τούτων εἶναί τινα δύναμιν τὴν ἐν τούτοις διαδειχνυ-
µένην τοῦ παντὸς ὑπερχειμένην ὁμολογῆσαι. El δὲ τὸ
μὲν εἶναι μὴ ἀμφιθάλλοι, εἰς πληθος δὲ θεοτήτων
ταῖς ὑπονοίαις ἐχφέροιτο, τοιαύτῃ χρησόµεθα πρὸς
αὐτὸν τῇ ἀχολουθίᾳ, πότερον τέλειον Ἡ ἑλλειπὲς
«ἡγεῖται τὸ θεῖον. ToU δὲ κατὰ τὸ εἰχὸς τὴν τελειότητα
προσμαρτυροῦντος τῇ θείᾳ φύσει, «b διὰ πάντων αὖ-
τὸν τῶν ἐνθεωρουμένων τῇ θεότητι τέλειον ἀπαιτήσο-
pat, ὡς ἂν μὴ σύμμιχτον Ex τῶν ἐναντίων θεωροῖτο
τὸ θεῖον, &G ἑλλειποῦς καὶ τελείου. ᾽Λλλλ’ εἴτε κατὰ ctv
δύναμιν, εἴτε χατὰ τὴν τοῦ ἀγαθοῦ ἔννοιαν, εἴτε χατὰ
τὸ σοφόν τε xal ἄφθαρτο» xaX ἀῑδιον, καὶ εἶ τι ἄλλο
θεοπρεπὲς vónpa τῇ θεωρία προσχεἰµενον τύχοι, ἓν
παντὶ τὴν τελειότητα θεωρεῖσθαι περὶ τὴν θείαν
φύσιν χατὰ τὸ εὔλογον τῆς ἀχολουθίας ταύτης συγχα-
ταθίσεται. Τούτου δὲ δοθέντος ἡμῖν, οὐχέτι ἂν εἴη
χαλεπὺν τὸ ἑσχεδασμένον tfj; διανοίας εἰς πλῆθος
θεῶν πρὸς μιᾶς θεότητος περιαγαχεῖν ὁμολογίαν. El
γὰρ τὸ τέλειον ἓν παντὶ δοίη περὶ τὸ ὑποχείμενον
ὁμολογεῖσθαι, πολλὰ δὲ εἶναι τὰ τέλεια διὰ τῶν αὖ-
τῶν χαρακτηριζόµενα λέγοι * ἀνάγχη πᾶσα ἐπὶ τῶν
μηδεμιᾷ παραλλαγῇ διαχρινοµένων, ἀλλ᾽ &v τοῖς αὑ-
τοῖς θεωρουµένων, f] ἐπιδεῖξαι τὸ ἴδιον, ἢ εἰ μηδὲν
ἰδιαζόντως λαταλάδοι ἡ ἔννοια, ἐφ᾽ ὧν τὸ διαχρῖνον
οὐχ ἔστι μὴ ὑπονοεῖν τὴν διάχρισιν. El γὰρ μήτε
παρὰ τὸ πλέον καὶ ἕλαττον τὴν διαφορὰν ἐξευρίσχοι,
διότι τὴν ἑλάττωσιν ὁ τῆς τελειότητος οὗ ᾿παραδἐχε-
ται λόγος ' µήτε τὴν παρὰ τὸ χεῖρον xal προτιµότε-
pov * οὐ γὰρ ἂν ἔτι θεότητός τις σχοίη ὑπόληνιν, οὗ
ἡ τοῦ χείρονος οὐχ ἄπεστι προσηγορία. µήτε χατὰ
non existimare esse discretionem. : Si enim neque D τὸ ἀρχαῖον xal πρόσφατον τὸ γὰρ μὴ ἀεὶ ὄν, ἔξω τῆς
in eo quod est plus aut minus inveniat differen-
tiam, quoniam diminutionem non admittit ratio
perfectionis, neque in eo quod est deterius ac prz-
stantius. Neque divinitatem de eo poteris suspi-
cari, a quo deterioris remota non est appellatio.
Neque in eo quod est antiquum et receus. Nam
quod non semper est, divinum non potest existi-
mari. Sed οἱ una estet eadem ratio divinitatis ;
cum nulla in ullo inveuiatur proprietas, ut est
consentaneum ; necesse est omnino ut aberrans
et falsa de multitudine deorum phantasia compel-
latur ad confitendam unam divinitatem. Nam si
περὶ τὸ θεῖόν ἔατιν ὑπολήφεως ' à εἷς χαὶ 6 αὐ-
τὸς τῆς θεότητος λόγος, οὐδεμιᾶς ἱδιότητος ἐν οὐδεν)
χατὰ τὸ εὔλογον εὑρισχομένης ἀνάγχη .πᾶσα πρὸς
μιᾶς θεότητος ὁμολογίαν συνθλιθΏναι τὴν πεπλανη-
µένην περὶ τοῦ πλήθους τῶν θεῶν Φφαντασίαν. Ei
γὰρ τὸ ἀγαθὸν xal τὸ δίχαιον, τό τε σοφὸν xal xb δυ-
νατὸν ὡσαύτως λέγοιτο, fj τε ἀφθαρσία xat ἀῑδιότης,
xai πᾶσα εὑσεθῆς διάνοια, χατὰ τὸν αὐτὸν όμολο-
γοῖτο τρόπον πάσης χατὰ πάντα λόγον διαφορᾶς
ὑφαιρουμένης, συναφαιρεῖται κατ ἀνάγχην τὸ τῶν
θεῶν πληθος ἀπὸ τοῦ δόγµατος, τῆς διὰ πάντων ταυ-
' τότητος, εἷς τὸ Ey τὸ δόγµα τὴν πίστιν περιαγούσης.
bonitas et justitia, sapientiaque οἱ potentia similiter et eodem modo dicitur, incorruptioque et :eterni-
tas, omnisque mens pia codem modo confitetur : omni qualibet ratione sublata differentia, simul
"e
45 ORATIO CATECHETICA, 44
uecessario tollitur à dogmate deorum multitudo, cum qui est per omnia, ut ita dicam, identitas
fide:zn ad unum dogma deducat.
ΚΕΦΑΛ. Α..
Αλλ᾽ ἐπειδῇ χαὶ ὁ τῆς εὐσεδείας λόγος οδέ τινα
[ἐιάχρισιν ὑποστάσεων ἐν τῇ ἑνότητι τῆς φύσεως βλέ-
wit, ὡς ἂν μὴ τῇ πρὸς τοὺς Ἕλληνας µάχῃ, πρὸς
τὸν Ἰουδαῖσμὸν ἡμῖν ὁ λόγος ὑπενεχθείη, πάλιν προσ-
χει διαστολῇ τινι τεχνιχῇ, wal τὴν περὶ τοῦτο
πλάνην ἐἑπανορθώσασθαι. Ο0ὐδὲ γὰρ τοῖς ἔξω τοῦ καθ)
ἡμᾶς δύγµατος ἄλογσν εἶναι τὸ θεῖον ὑπείληπται "
τοῦτο δὲ παρ) ἐχείνων ὁμολογούμενον ἱκανῶς διαρ-
θρώσει τὸν ἡμέτερον λόγον. Ὁ γὰρ ὁμολογῶν μὴ
ἄλογον εἶναι τὸν θεὸν, πάντως λόγον ἔχειν τὸν μὴ
ἅλογον συγκαταθἠσεται. Αλλὰ μὴν ἀνθρώπινος ὁμ-
ωὠνύμως λέγεταιλόγος. Οὐποῦν εἰλέγοι καθ ὁμοιότητα
των παρ᾽ ἡμῖν καὶ τὸν τοῦ Θεοῦ ὑπονοεῖν, οὕτω µετ-
αχθήσεται πρὸς τὴν ὑψηλοτέραν ὑπόληψιν. Ανάγκη
Tip πᾶσα. χατάλληλον εἶναι πιστεύειν τῇ φύσει τὸν B
αόγον, ὡς χαὶ τὰ ἄλλα πάντα. Καὶ γὰρ δύναμίς τις
xal σωὴ, xal σοφία, περὶ τὸ ἀνθρώπινον βλέπεται"
ἀλλὰ οὖχ ἄν τις bx τῆς ὁμωνυμίας τοιαύτην xol
ἐπὶ του θεου τὴν Quty, ἢ τὴν δύναμιν, f| «5v 6ο-
φίαν ὑπονοίσειεν. ἀλλὰ πρὸς τὸ τῆς φύσεως τῆς fjue-
τέρας µέτρον, αυντασεινοῦνται αἱ τῶν τοιούτων
ὀνομάτωον ἑμφάσεις. Ἐτειδὴ γὰρ φθαρτὴ xal ἁσθεν]ς
ἡμῶν ἢ φύσις, διὰ τοῦτο ὠχύμορος ἡ ζωὴ, ἀνυπόστα-
τος d ὀδναμις, ἁπαγὴς ὁ λόγος. "Emi δὲ τῆς ὑπερ-
χειµένης φύσεως τῷ μεγἀαλείῳ τοῦ θεωρουµένου πᾶν
τὸ περὶ αὐτὴν λεγόμενον συνεπαίρεται. Οὐχοῦν xàv
Λόρος 8103 λέγηται, οὑκ ἐν τῇ ὁρμῇ τοῦ φθεγγομέ-
νου xai thv ὑπόστασιν ἔχειν νοµισθήῄσεται,' χαθ᾽
ὀμχκότητα του ἡμετέρου μεταχωρῶν εἰς ἀνύπαρχτον.
"AAA ὥσπερ f| ἡμετέρα φύσις ἐπίχηρος οὖσα, καὶ C
ἐπίχτρον τὸν λόγον ἔχει ΄ οὕτως ἡ ἄφθαρτος xol ἀεὶ
ἑστῶώσα φύσις, átótoy ἔχει χαὶ ὑφεστῶτα τὸν λόγον.
EL δὴ τοῦτο xatà τὸ ἀχόλουθον ὁμολογτθείη τὸ ὐφ-
ἔστάναι τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον ἀῑδίως, ἀνάγχη πᾶσα àv
qu) τοῦ Λόχου, τὴν ὑπόστασιν εἶναι ὁμολογεῖν. OO
γὰρ καθ’ ὁμουύτητα τῶν λίθων ἀφύχως ὑφεστάναι τὸν
Λόγον, εὐαγὲς ἐστιν οἴεσθαι. ἸΑλλ εἰ ὐφέστηχε
νοερόν τι χρῆμα xal ἀσώματον ὃν, ζῃ πάντως. El δὲ
τοῦ «TV χεχώρισται, οὐδὲ kv ὑποστάσει πάντως ἑστίν.
Άλλὰ μὴν ἀσεθὲς ἀπεδείχθη «bv τοῦ θεοῦ Λόγον
ἀνυπόστατον εἶναι. .Οὐκοῦν αυναπεδείχθη χατὰ τὸ
ἀχόλουθον τὸ ἐν τῇ ζωῇ τοῦτον θεωρεῖσθαι τὸν Λό-
729. ᾿Απλῆς δὲ τῆς τοῦ Λόγου φύσεως χατὰ τὺ εἰχὺς
εἶναι πεπιστευµένης, χαὶ οὐδεμίαν διπλόην xal σύν- -
ὄτσιν ἐν ἑαυτῇ δειχνυούσης, οὐχέτι ἄν τις χατὰ µετ-
ουσίαν ζωῆς iv ζωῇ θθωροίη τὸν Λόγον. OO γὰρ ἂν
ἐκτὸς € εἴη συνθέσεως 1j τοιαύτη ὑπόληγις, τὸ ἕτερον
ἐν ἑτέρῳ λέγειν εἶναι. ἀλλὰ ἀνάγχη πᾶσα τῆς ἁπλό-
"9s ὁμολογουμένης, αὑτοζωὴν εἶναι τὸν Λόγον
Φΐεσθαι, οὗ ζωῖς µετουσίαν. El οὖν (fj 6 Λόγος, ὁ
νωὴ ὧν, xal προαιρετιχὴν δύναμιν ἔχει πάντως. Οὐ-
ἄν γὰρ ἀπροαίρετον τῶν ζώντων ἑἐστί. Th» δὲ προ-
αίρεσιν ταύτην xal δυνατὴν εἴναι χατὰ τὸ ἀχόλουθον,
ευ2εθές ἔστι λογίζεσθαι, El γὰρ µή τις τὸ δυνατὺν
ὀνιλογοίη, *b ἀδύνατον πάντως χατασχευάσει. ᾽Αλλὰ
Rh» «ὀῤόω ho περὶ τὸ θεῖον ὑπολήψεώς ἐστι τὸ
CAPUT |.
Sed quoniam pietatis ratio. scit etiam aliquam
hypostaseon, seu subsistentiarum ac personarum
cernere differentiam in unitate naturz, ne dum ad-
versus Grzcos depugnamus, ad Judaismum nostra
deducatur oratio, rursus convenit artificiosa aliqua
Distinctione ejus rei errurem corrigere. Neque enim
ii qui a nostro dogmate sunt alieni, Deum existi-
marunt carere ratione : hoc autem quod illi faten-
tur verbum nostrum satis explicabit οἱ ostendet.
Nam qui fatetur Deum non carere ratione, omni-
no assentietur, eum qui non caret ratione, habere
rationem. Atqui humana quoque ratio xquivoce
dicitur. Si ergo dicat se rationem et Verbum in-
telligere οι similitudinem eorum quz sunt in no-
bis, sic ad sublimiorem deducetur opinionem.
Omnino enim necesse est. ut credat rationem essc
nature congruentem, ut et alia omnia. Nam et vis
quzdam et vita, οἱ sapientia cernitur in homini-
bus, sed ex homonymia nemo existimaverit talem
in Deo esse vitam, aut vim, aut sapientiam, sed
pro modo nostre natur» una etiam deprimitur
emphasis hujusmodi nominum. Quoniam enim in-
leritui obnoxia οἱ imbecilla est nostra natura,
propterea brevis est vita, visque qu: non potest
consistere, et sermo non stabilis. In suprema au-
tem natura, cum magnitudine ejus quod conside-
ratur, quidquid de ea dicitur, simul extollitur, Etsi
ergo dicitur Dei Verbum, ratio, aut sermo, is non
in impetu ejus quod dicitur consistere existimabi-
tur, ad nostri similitudinem, ad hoc transiens ut
non sit. Sed quomodo nostra natura, cum in cam
cadat interitus, sermonem quoque babet qui inter-
it :ita natura in quam non cadit interitus, et qu:e
semper stat, z:eternum ctiam habet. sermonem, ct
qui consistit, Quod si hoc ex consequenti constite-
rit Dei Verbum sempiternum consistere, necesse
est omnino fateri in vita Verbi essc hypostasin ac
sulistantiam. Nefas est enim putare Verbum citra
animam consistere instar lapidum. Sed si consi-
stit, ut quod sit res quzdam intelligens οἱ incorpo-
rea, vivit omnino. Sin autem est a vita separatum,
ne omnino quidem consistit. Atqui impium esse
ostensum cst, Dei Verbum minime consistere. Si-
mul ergo ostensum est ex consequente, hoc Verbum
in vita considerari. Cum autem Verbi creditum sit
simplicem esse naturam, et qui in 5ο nullam
ostendat duplicitatem et compositionem, non ulti-
que Verbum esse in vita quis consideravcrit ος
vit participatione. Non enim extra compositionem
fucrit hujusmodi existimatio, dicere alterum esse in
altero; sed omnino necesse est, cum constet de
simplicitate, ipsam per se vitam Verbum esse pu-
tare, non autem vitz participationem. Si ergo vivit
Verbum cum sit vita, omnino quoque habct vim
libere eligendi. Nihil enim est ex iis quae vivunt,
45 S. GREGOR] NYSSENI
quod non sit hac vi. praeditum. Παμο autem libe- A ἀδύνατον. Οὐδὲν γὰρ ἀπεμφαῖνον τῶν περὶ τὴν
ram electionem esse ctiam potentem ex consequenti
pium est considerare. Nisi enim fatearis potentiam,
agitrues omnino impotentiam. Atqui impotentia est
valde remota ab ea qus de Deo habetur existima-
tione. Nihil enim absurdi, et quod non cohzreat,
consideratur ex iis qua sunt in divina natura: ne-
cesse est omnino fateri tantam esse vim Verbi,
quantum est etiam propositum, ne quedam mistig
οί concursus quidam contrariorum consideretur in eo
quod est simplex, dum potentia et impotentia con-
siderantur in eodem proposito, si quidem aliquid
quidem possit, ad aliquid vero sit impotens. Cum
omnia suteum possit Verbi electio, eam ad nibil
mali habere propensionem, ad vitium enim pro-
θεωρεῖται φύσιν. ἀνάγχη πᾶσα τοσαύτην εἶναι
λοχγεῖν τοῦ Λόγου τὴν δύναμιν, ὅση ἐστὶ xal ἡ
θεσις, ἵνα μὴ τις µίξις τῶν ἑναντίων xat συνὶ
περὶ τὸ ἁπλοῦν θεωροῖτο, ἀδυναμίας τε xal.
µεως ἐν τῇ αὑτῇ προθέσει θεωρουµένων, εἶπι
μέν τοι δύναιτο, πρὸς 66 τι ἀδυνάτως. Πάντα δὲ
pévnv τὴν τοῦ Λόγου προαἰρεσιν πρὸς οὐδὲν
χαχῶν τὴν ῥοπὴν ἔχειν ' ἀλλοτρία γὰρ τῆς θεία
σεως ἡ πρὸς χαχίαν ὁρμή. ἀλλὰ πᾶν ὃ τί mdp
ἀγαθὸν, τοῦτο καὶ βούλεσθαι. Βουλομένην δὲ Μι
xai δύνασθαι. Δυναμένην δὲ μὴ ἀνενέργητον
ἀλλὰ πᾶσαν ἀγαθοῦ προαίρεσιν εἰς ἐνέργειαν yt
Ἀγαθὸν δὲ 6 χόσµος, xai τὰ Ev αὐτῷ πάντα «
τε χαὶ τεχνικῶς θεωρούµενα. "Αρα τοῦ Λόγου
pensio est aliena a divina natura, sed quidquid est B τὰ πάντα τοῦ ζῶντος μὲν xal ὑφεστῶτος, ὅτι
bonum hoc étiam velle. Volentem autem omnino
etiam posse. Potentem autem non esse ejusmodi,
ut non operetur, sed omne boni propositum dedu-
cit ad operationem. Bonum autem est mundus, et
qua in eo sunt omnia sapienter et artificiose con-
siderata. Sunt enim omnia opera Verbi viventis
quidem et consistentis, quia est Verbuin Dei, libere
autem eligentis, quia vivit, potentis. autem quid-
quid elegerit, quod bonum est autem et sapiens
omnino eligentis, et si quid przstantioris est si-
gnificationis. Quoniam ergo aliquod bonum constat
esse mundum, ostensum est autem per ea quz di-
cta sunt mundum esse opus Verbi, quod bonum,
et eligit, et potest, hoc autem Verbum est aliud
ab eo ciijus est Verbum. Nam lioc quoque est ali-
quo modo cx iis quz dicuntur relata ad aliquid,
quandoquidem oportet omnino cum Verbo etiam
Verbi Patrem subaudiri. Non esset enim Verbum,
αἱ non esset Verbum alicujus. Si ergo per signifi-
:vationis habitudinem et relationem discernit au-
uitorum cogitatio et ipsum Verbum, et id ex quo
exsistit, nihil est nobis utique periculi, ne Verbi
mysterium, cum Grecorum pugnans opinionibus,
conveniat cum iis qul favent partibus Judeorum,
sed ex zequo effugiet utrorumque absurditatem, ut
qui et vivens Verbum Dei fateatur, operansque et
efficiens, quod non admittit Judzus : et non dif-
ferre secundum naturam ipsum Verbum, et id
Λόχος ἐστὶ, προαιρουµένου δὲ ὅτι ζῇ * δυναµέν
πάντα ὅ τί περ ἂν ἕληται, αἱρουμένου δὲ τὸ à
τε xai σογὸν πάντως, xal e τι τῆς χρείττονος «
σίας ἑστίν. Ἐπεὶ οὖν ἀγαθόν τι ὁ χόσµος ὁμοὶ
ται, ἀπεδείχθη δὲ διὰ τῶν εἰρημένων τοῦ Λόγου
τὸν κόσμον εἶναι, τοῦ τὸ ἀγαθὸν xal αἱρουμένοι
δυναµένου * ὁ δὲ Λόγος οὗτος ἕτερός ἐστι παρ
οὗ ἐστι Λόγος. Τρόπον γάρ τινα τῶν πρὀς τι
µένων xat τοῦτό ἐστιν. Ἐπειδὴ χρὴ πάντως τῷ
xai τὸν Πατέρα τοῦ Λόγου συνυπαχούεσθαι. ϐ
ἂν εἴη Λόγος, μὴ τινος ὢν Λόγος. El οὖν διαχρί
σχετικῷ τῆς σημασίας ἡ τῶν ἀχουόντων διάνοι
«όν τε τὸν Λόγον, καὶ τὸν ὅθεν ἑἐστὶν, οὐχέτ ἂν
κινδυνεύει τὸ µυστήριον ταῖς Ἑλληνιχαῖς µαχά
ὑπολήψεσι τοῖς τε Ιουδαίων πρεαθεύουσι συνεὶ
αι ' ἀλλ ἑπίσης ἑχατέρων τὴν ἀτοπίαν ἐχφεύ
τότε ζῶντα τοῦ θεοῦ Λόγον, καὶ ἑνεργὸν χαὶ «x
xbv ὁμολογῶν ' ὅπερ ὁ Ἰουδαῖος οὐ δέχεται; 1
μη διαφθείρειν * κατὰ τὴν φύσιν αὑτόν τε τὸν Α
xa τὸν ὅθεν ἑστίν. ΄Ὥσπερ γὰρ Ex τοῦ νοῦ ἐφ᾽
Φαμεν εἶναι τὸν λόγον, οὔτε δι᾽ ὅλου τὸν αὐτὸν
τῷ wp, οὔτε παντάπασιν ἕτερον τὸ μὲν γὰρ ἐξ
νου εἶναι, ἄλλο τι xal οὐ» ἐχεῖνό ἐστι. τὸ αὐτί
νοῦν εἰς τὸ ἐμφανὲς ἄγειν, οὐχέτ' ἂν ἕτερον
ἐχεῖνο ὑπονοοῖτο, ἀλλὰ χατὰ τὴν φύσιν Ey ὃν , ἱ
τῷ ὑποχειμένῳ ἑἐστίν ' οὕτως xal ὁ τοῦ θεοῦ /
τῷ μὲν ὑφεστάναι xat ἑαυτὸν διῄρηται πρὸς ἓ
παρ᾽ οὗ τὴν ὑπόστασιν ἔχει * τῷ δὲ ταῦτα δει:
ex quo exsistit, Quomodo enim in nobis verbum p ἐν ἑαυτῷ, ἃ περὶ τὸν Θεὸν καθορᾶται, ὁ αὐτόι
seu rationem ex mente esse dicimus ; neque omni-
no ipsum idem esse quod mentem, nec omnino
alterum; nam ex illo quidera esse, est aliquid
aliud, et non illud ; quod autem ipsam mentem in
apertum proferat, non utique existimari possit esse
aliud ab illo, sed cum sit unum natura, subjecto
est aliud: ita etiam Dei Verbum, eo quidem quod
per se consistit, distinctum est ac divisum ab illo ex quo habet quod consistit ;
κατὰ τὴν φύσιν ἐκείνῳ τῷ διὰ τῶν αὐτῶν γνωβ
των εὑρισχομένῳ. Εἴτε γὰρ ἀγαθότης, εἴτε δύ'
εἴτε σοφία, εἴτε τὸ ἀῑδίως εἶναι, εἴτε «b xaxl
θανάτου χαὶ φθορᾶς ἀνεπίδεχτον, εἴτε τὸ ἐν
τέλειον, εἶτε τι τοιοῦτον ὅλως σημεῖον ποιοι
τοῦ Πατρὸς χαταλήψεως, διὰ τῶν αὐτῶν εὐι
σημείων χαὶ τὸν ἓξ ἐχείνου ὑφεστῶτα λόγον.
; eo autem αι
seipso illa ostendit qux: cernuntur in Deo, idem est secundum: naturam quod ille qui invenit!
cadem signa et indicia quibus cognoscitur. Sive enim bonitas, sive potentia, sive sapientia, sive
sempiternum, sive jin eum non cadere vitium, mortem et interitum, sive esse omnino perfe
sive quid aliud ejusmodi sit signum quo comprehenditur Pater, per eadem signa invenies Vt
quoque quod ex illo consistit.
19 5. GREGORII. NYSSENI
credendo Spiritum : eorum autem qui stant a Grx- A ται τὸ δόγµα, τῇ τε τοῦ Λόγυυ παραδοχῇ, xal
cis aboletur error multorum deorum, ea quz est
secundum naturam unitate circuuiscribente et ar-
cente multorum phantasiam. ursus autem ex Ju-
daica opinione maneat natur;e unitas, ex eo autem
quod Graci opinantur, sola discretio in hypostasi-
bua , impia opinioni utrinque congruo adhibito re-
medio. Est enim veluti quzdam inedicina, eorum
quidem qui in uno aberrant , numerus Trinitatis :
eorum autem qui sunt. dispersi in. multitudinem,
ratio unitatis.
CAPUT IV.
Sin auten adversus hzc contradicat Jud:eus, non
utique ex ejus propriis difficilis erit nobis adver-
sus illum disceptatio. Ex iis enim documentis in
quibus est educatus , veritatis erit declaratio. Esse
enim Verbuim Dei , et Spiritum Dei, potestates, qua
consistunt essentialiter, ct aunt eflicientes eorum
qua facta sunt, et ea quie sunt, continent , ex di-
vinitus inspiratis Scripturis evidenter ostenditur.
Sufficit autem, cum meminerimus unius testimo-
nii, plufa invenienda relinquere studiosis. Verbo
Domini , inquit, celi firmati sunt , et Spiritu oris
ejus omnis virtus eorum !. Quo Verbo, et quo Spi-
ritu? Neque enim dictio est Verbum , neque Spiritus
anhelitus. Sic enim ad nostra naturz similitudinem
Deus quoque homo fieret, ejusmodi quoque verbo
el spiritu uti universitatis opificem staltuerent. Quz-
nàim autem tanta virtus proficiscitur a verbis, et a
spiritu, ut sufliciat ad ccelum constituendum , οἱ
quie in eo sunt virtutes ? Si enim nostra dictioni
Dei Verbum est simile, et Spiritus spiritui , similis
est omnino virtus ex similibus, et quantas no-
strum, tantas vires habet Dei Verbum. Atqui et ope-
ratione sunt carentes et minime consistentes, qui
cum verbis transeunt spiritus. Quo fil ut non agen-
tes, el non consistentes illos omuino constituant,
qui ad nostri verbi similitudinem Dei Verbum de-
ducunt. Sin autem , ut dicit David, Verbo Dei fir-
mati sunt cadi, et eorum virtutes consistunt in Dei
Spiritu, constat ergo mysterium veritatis, quod
dictat esse dicendum Verbum in essentia , et Spiri-
tum in hypostasi.
CAPUT V.
Sed Dei quidem esse Verbum et Spiritum , οἱ per
communes notiones Grzcus , et per Scripturas Ju-
datus fortasse non contradicet ; at Dei Verbi homi-
nis facti dispensationem uterque eorum ex zquo
reprobabit , ut quz sit minime probabilis, et quam
de Deo dicere minime conveniat. Ex alio ergo prin-
cipio adducemus eos qui contradicunt, ut hoc cre-
dant, nempe. Credantne Verbo et sapientia omnia
esse facta ab eo qui condidit universitatem ? an
bujus quoque existimationis fidem difficile ad-
mittant ? Sed si non dederint Verbum seu ratio-
nem, ct sapientiam fuisse ducem rerum crea-
! Psal. xxxi, 6.
στει τοῦ Πνεύματος * τῶν δὲ Ἑλληνιξόντων '
θεος ἑξαφανίφεται πλάνη, tf, χατὰ φύσιν ἑ
παραγραφοµένης τὴν πληθυντιχὴν φαντασίαν.
δὲ ἂν ix τῆς Ἰουδαϊχῆς ὑπολήψεως ἡ τῆς φύσι
της παραμενέτω * Ex δὲ τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἡ χι
ὑποστάτεις διάχρισις µόνη, θεραπενθείσης Ex
cv καταλλήλως τῆς ἁσεθοῦς ὑπονοίας. "FK:
ὥσπερ τις θεραπεία τῶν μὲν περ) τὸ ἓν πλ
vy ὁ ἀριθμὸς τῆς Τρ.άδος. τῶν δὲ εἰς πληθ:
δασµένων, ὁ τῆς ἑνότητος λόγος.
ΚΕΦΑΛ. 4'.
El δὲ ἀντιλέγει τούτοις ὁ Ἰουδαῖος, οὐχέτ)
Ex τοῦ ἰδίου δύσχολος ὁ πρὸς ἐχεῖνον γενήσετα
Ἐκ γὰρ τῶν συντρόφων αὐτῷ διδαγµάτων ἡ τ
D θείας ἔσται φανέρωσις. Τὸ γὰρ εἶναι Λόγον 6
Πνεῦμα θεοῦ οὐσιωξῶς ὑφεστώσας δυνάμεις, πο
τε τῶν γεγενηµένων, xal περιεχτιχὰς τῶν bv
τῶν θεοπνεύστων Γραφῶν ἑναργέστερον δεί
'Apxet δὲ μιᾶς μαρτυρίας ἐπιμνηαθέντας, coli
πονωτέροις χαταλιπεῖν τῶν πλειόνων τὴν εὕρει
Λόγῳ τοῦ Κυρίου, φησὶν, οἱ obparol ἐστερεώί
καὶ τῷ Πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ, 3
δύναμις αὐτῶν. Ποίῳ Λόγῳ χαὶ Tolo Πνε
Οὔτε γὰρ ῥῆμα ὁ Λόγος, οὔτε ἄσθμα τὸ Πνεῖ
γὰρ ἂν καθ) ὁμοιότητα τῆς ἡμετέρας φύσεως
θεῖον ἐξανθρωπίζοιτο, καὶ τοιούτῳ χεχρῆσθι
X3 τοιούτῳ πνεύµατι, ον τοῦ παντὸς ποιητὴν
τίζοιεν. Τίς δ οἴχεται δύναµις ἀπὸ ῥημάτ
ἄσθματος τηλικαύτη, ὡς ἑξαρχεῖν πρὸς €
σύστασιν xat τῶν ἓν τούτοις δυνάµεων; Ei Υὰς
τῷ ἡμετέρῳ ῥήματι xal ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος,
. Hivsüpa τῷ πνεύµατι, ὁμοία πάντως Ex τῶν
ij δύναµις" καὶ ὅσην ὁ ἡμέτερος, τοσαύτην χα
θεοῦ Λόγος τὴν ἰσχὺν ἔχει. Αλλά piv ἀνεν
τε χαὶ ἀνυπόστατα τὰ τοῖς ῥήμασι συνδ,εξε
πνεύματα. ΄Απραχτα πάντως xal ἀνυπόστατα ]
χατασχενάζουσιν, οἱ πρὸς τῆν ὁμοιότητα το
ἡμῖν λόγου τὸ θεῖον χατάγοντες. El δὲ, χαθὼι
Δαθὶδ, ἑστερεώθησαν τῷ Λόγῳ τοῦ Κυρίους
νοὶ, καὶ αἱ δυνάμεις αὐτῶν ἐν τῷ Πνεύματι τι
«hv σύστασιν ἔσχον 'ἄρα συνέστηχε τὸ τῆς d
µυστήριον, Λόγον ἐν οὐσίᾳ, καὶ Πνεύμα ἐν ὑπ
λέγειν ὑφηγούμενον.
ΚΕΦΑΛ. E.
᾽Αλλὰ τὸ μὲν εἶναι Λόγον θεοῦ xat Πνεῦμα
πῶν κοινῶν ἐννοιῶν ὁ Ἕλλην, χαὶ διὰ τῶν To
ὁ Ἰουδαῖος, ἴσως οὐχ ἀντιλέξει’ την δὲ χατὰ '
θρωπον olxovopíay τοῦ θεοῦ Λόγου, κατὰ '
ἑχάτερος αὐτῶν ἀποδοχιμάσει, ὡς ἀπίθανόν
ἀπρεπῆ περὶ θεοῦ λἐγεσθαι. Οὐχοῦν ἐξ ἑτέρας
xai εἰς τὴν περὶ τούτου πίστιν τοὺς ἀντιλ
προσαξόµεθα. Λόγῳ τὰ πάντα γεγενῆσθαι χα
παρὰ τοῦ τὸ πᾶν σὐστησαμένου πιστεύουσιν
πρὸς ταύτην δνσπειθῶς ἔχουσι τὴν ὑπόληψιν
εἰ µη δοῖεν Λόγον χαθηγεῖσθαι xai σοφίαν 4
ὄντων συστάσεως, ἀλογίαν τε καὶ ἀτεχνίαν €
5 ORATIO CATECTIIETICA. 23
τὸ παντὸς ἐπιστήσουσιν. El δὲ τοῦτο ἄτοπόν τε xal A lionis, statuent rationis el artis egestatem fuisse
ἀσεθὲς, ὁμολογεῖται πάντως ὅτι Λόγον τε xal σοφίαν
ἐγεμονεύειν τῶν ὄντων ὁμολογήσουσιν. Αλλὰ μὴν
ἐν τοῖς φθάσασιν ἀποδέδειχται, μὴ αὐτὸ τοῦτο ῥῆμα
iov ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος, f| ἐξ ἐπιστήμης τινὺς T] σοφίας *
ἀλλὰ κατ᾽ οὐσίαντις ὑφεστῶσα δύναμις, προαιρετιχή
τε παντὸς ἀγαθοῦ, χαὶ £y ἰσχύϊ πᾶν τὸ χατὰ πρθαἰρε-
σιν ἔχουσα. ᾿Αγαθοῦ δὲ ὄντος τοῦ χόσµου, τὴν τῶν
ἁἀγαθῶν ópsxtfüv τε χαὶ ποιητιχὴν δύναμιν αἰτίαν
εἶναι. Et δὲ τοῦ χόσµου παντὸς ἡ ὑπόστασις τῆς τοῦ
Λόγου δυνάµεως ἑξῆπτα:, χαθὼς ἡ ἀχολουθία παρ-
έδειδεν ΄ ἀνάγχη πᾶσα xai τῶν τοῦ χόσµου μερῶν μὴ
ἄλλην ἐπινοεῖν αἰτίαν τινὰ τῆς συστάσεως, ἀλλ 1
τὸν Λόγον αὐτὸν, Bu οὗ τὰ πάντα τὴν εἰς τὸ γενέσθαι
πάροδον ἔσχε. Τοῦτο δὲ εἴτε Λόγον, εἴτε σοφίαν, εἴτε
δύναμιν, εἴτε Θεὸν, εἴτε ἄλλο τι τῶν ὑψηλῶν τε xat
τιµίων ὀνομάζειν τις ἐθέλοι, οὐ διοισόµεθα. "O τι γὰρ
A; εὑρεθῇ δεικτιχὸν τοῦ ὑποχειμένου ῥῆμα f] ὄνομα,
tw ἔστι τὸ διὰ τῶν φωνῶν σηµαινόμενον , ἡ ἀῑδιος
τοῦ Θεοῦ δύναμις, ἡ ποιητικὴ τῶν ὄντων, ἡ εὑρετιχὴ
τῶν μὴ ὄντων, ἡ συνεχτικὴ τῶν γεγονότων, fj προ-
ορατιχἣ τῶν µελλόντων. Obxoc τοίνυν ὁ θεὸς, ὁ Λόγος,
ἡ σοφία, ἡ δύναμις, ἀπεδείχθη χατὰ πὺ ἀχόλουθον
τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ποιητὴς, οὐχ ἀνάγχῃ tt
πρὸς thv τοῦ ἀνθρώπου κατασχευὴν ἐναχθεὶς, ἀλλ᾽
ἀγάπης περιουσίᾳ τοῦ τοιούτου ζώου δηµιουργἠσας
την Ὑένεσιν. Ἔδει γὰρ µήτε τὸ φῶς ἀθέατον, µήτε
thv δόξαν ἁμάρτυρον, µήτε ἀναπόλαυστον αὐτοῦ εἶναι
"ἣν ἀγαθότητα, μήτε τὰ ἄλλα πάντα ὅσα περὶ τὴν
θείαν καθορᾶται φύσιν, ἀργὰ χεῖσθαι, jh ὄντος τοῦ σ
μετέχοντός τε xal ἀπολαύοντος. El τοίνυν ἐπὶ τούτοις
6 ἄνθρωπος εἰς γένεσιν ἔρχεται, ἐφ᾽ ᾧ τε μέτοχος
τῶν θείων ἁγαθῶν γενέσθαι, ἀναγχαίως τοιοῦτος
χατασχευάξεται, ὡς ἐπιτηδείως πρὸς τὴν τῶν ἆγα-
θῶν µετουσίαν ἔχειν. Καθάπερ γὰρ 6 ὀφθαλμὸς διὰ
τῆς ἐγχειμένης αὐτῷ φυσιχῶς αὐγῆς ἐν χοινωνίχ τοῦ
φωτὸς γίνεται, διὰ τῆς ἐμφύτου δυνάµεως τὸ συγγενὲς
ἐφελχόμενος * οὕτως ἀναγχαῖον ἦν ἐγχραθῆναί τι τῇ
ἀνθρωτίνη φύσει συγγενΣς πρὸς τὸ θεῖον, ὡς ἂν διὰ
τοῦ χαταλλήλου πρὸς τὸ οἰχεῖον τὴν ἔφεσιν ἔχοι. Καὶ
γὰρ xat £y τῇ τῶν ἁλόγων φύσει, ὅσα τὸν ἔνυδρον xal
ἑναέριον ἔλαχε βίον, χα-αλλήλως ἕκαστον τῷ τῆς ζωῆς
εἴδει χατεσχευάσθη, ὡς οἰχεῖον ἑχατέρου xai ὁμόφυ-
A», διὰ τῆς ποιᾶς τοῦ σώματος διαπλάσεως, τῷ μὲν
in principio universitatis. Sin autem hoc constat
esse planc absurdum et impium , Verbum εἰ sa-
pientiam rerum fatebuntur esse ducem. Atqui in
6 quie prius dieta sunt, ostensum est Dei Ver-
bum non esse ipsam dictionem, aut ex scientia
aliqua aut sapientia proficiscentem, sed quam-
dam ασ: per essentiam consistit. virtutem, quie
et omne bonum eligit, et in potestate sua situm
habet quidquid elegerit. Cum autem bonus sit
mundus, ejus illam, 'qu:e est bonorum appetens et
efliciens, vim esse causam, Si autem, qucd mun-
dus consistat universus, id pendet a virtute Verbi,
ut ostendit consequentia, omnino necesse est ut
mundi quoque partium creationis non aliam exi-
Slimemus esse causam, quam idem Verbum, per
quod habuerunt omnia aceessum ul fierent. loc .
autem. Verbumne an rationem, an virtutem, an
Deum, an aliquod aliud ex sublimibus et przeclaris
nominibus velis nominare, minime laborabimus.
Quodcunque euim inventum fuerit verbum aut no-
men, quod demonstrat subjectum, unum est quod
significatur per voces, nempe seinpiterna Dei vir-
tus, rerum effectrix, eorum qua non erant inven-
trix, que continet qua faeta sunt, et previdet .
futura. IHlunc ergo Deum, Verbum, rationem, sa-
pientiam, virtutem, ostensum est ex consequentía
effectorem esse humanz naturge, non aliqua nc-
cessitate inductum ad creandum hominem, sed
eximia et insigni charitate hujus animalis ortum.
esse architectatum. Oportebat enim neque lucem.
esse non aspectabilem, neque gloriam carere testi-
bus, neque eo redire ejus bonitatem, ut nemo ea-
frueretur : neque alia omnia, qux in divina con-
spiciuntur natura, jacere otiosa, cum non essct
qui eorum essel particeps, iisque frueretur. Si
ergo lioino ideo deducitur ad generationem, ut di-
vinorum bonorum fiat particeps, necessario con-
ditur cjusuodi, ut sit aptus ad eorum bonorum
participationem. Quomodo enim oculus per natu-
raliter insitum ei splendorem lucis fit. particeps,
per vim ei inditam quod sibi cognatum est attra-
hens : ita necesse erat ut in huinana natura ali-
quid immisceretur, quod cum Deo haberet cogna-
τὸν ἀέρα, τῷ δὲ τὸ ὕδωρ εἶναι. Οὕτως οὖν xal τὸν py tionem, ut propter convenientiam teneretur desi-
ἄνθρωπον ἐπὶ τῇ τῶν θείων ἀγαθῶν ἀπολαύσει γενό-
µεν»ον, ἕδει τι συγγενὲς Ev τῇ φύσει πρὸς τὸ µετεχό-
µένον ἔχειν. Διὰ τοῦτο xal ζωῇ, καὶ λόγῳ, xal σοφίᾳ,
χα) πᾶσι τοῖς θεοπρεπέσιν ἀγαθοῖς, χατεχοσµήθη, ὡς
ἂν δι ἑχάστου τούτων πρὸς τὸ olxzioy τὴν ἐπιθυμίαν
ἔχοι. Ἐπεὶ οὖν ἓν τῶν περὶ τὴν θείαν φύσιν ἀγαθῶν
xai f ἀῑδιότης ἐστὶν , ἔδει πάντως μηδὲ τούτου τὴν
χατασχενὴν εἶναι τῆς φύσεως ἡμῶν ἀπόχληρον, ἀλλ'
ἔχειν ἐν ἑαυτῇ τὸ ἀθάνατον, ὡς ἂν διὰ τῆς ἐγχειμέ-
— vre δυνάμεως γνωρίζοιτο τὸ ὑπερχείμενον, xaX £y ἐπι-
bonia τῆς θείας ἁϊδιότητος εἴη. Ταῦτα τῇ περιληπτιχῇ
φω»Ἡ 67 ἑνὸς ῥήματος 6 τῆς χοσµογονίας ἑνεδείξατο
αόὖγος, κατ’ εἰχόνα Θεοῦ τὸν ἄνθρωπον γεχενῆσθαι λέ-
Των. Ἐν γὰρτῇ ὁμοιώσει τῇ χατὰ τὴν εἰχόνα πάντως
derio ejus quod ei esset propinquitate ac neeessi-
tudine conjunctum. Nam et in natura. brutorum,
ea quibus obtigit ut vitam degant in aqua et in
aere, condita sunt unumquodque congruenter gc-
neri vite ab eo degendz?, ut per certam corporis
effectionem, alteri quidem proprius et conveniens
esset aer, alteri vero aqua : ita ergo etiam homi-
nem ortum ad fruendum bonis divinis, oportebat
habere aliquid in natura cognatuni cuim eo cujus
esset particeps. Propterea fuit ornatus et vita, et
ratione, οἱ sapientia, et omnibus bonis, qux Deum
decent, ut per unumquodque eorum flagraret eupi-
ditate ejus quod est sibi proprium ac conjuuctuim.
Quoniam ergo unum cx iis bonis que sunt in di-
93 —
S. GREGORII] NYSSENI
p 4
vina natura, est etiam zternitas, oportebat omnino A ἐπὶ τὸ 8clov χαραχτηριζόντων dj ἀπαρίθμησις, xai
nostre naturz constructionem nec hujus esse exsor-
tem, sed in se habere immortalitatem, ut per vim
sibi insitam cognosceret id quod est supremum, et
teneretur desiderio divine zternitatis. Hzc voce
multa coniplectente, uno verbo ostendit liber de
mundi origine, dicens factum esse hominem ad
Dei imaginem. In hac enim assimilatione ad ima-
ginem, ea prorsus enumerantur, qua divinitatis
ὅσα περὶ τούτων ἑστοριχώτερον ὁ Μωσῆς διεξέρχεται,
ἐν διηγήσεως εἴδει δόγµατα ἡμῖν παρατιθέµενος, τῆς
τοιαύτης ἔχεται διδασχαλἰας. 'O γὰρ παράδεισος
ἐχεῖνος, καὶ ἡ τῶν χαρπῶν ἱδιότης, ὧν ἡ βρῶσις οὗ
γαστρὸς πλησμονὴν, ἀλλὰ γνῶσιν καὶ ἀϊδ.ότητα ζωΏς
τοῖς Υευσαµένοις δίδωσι πάντα ταῦτα συνάδει τοῖς
προτεθεωρηµένοις περὶ τὸν ἄνθρωπον ὡς ἀγαθῆς
τε xai ἓν ἀγαθοῖς οὔσης χαταρχὰς ἡμῖν τῆς φύσεως.
characterem exprimunt, et quecunque de his Moses historica narratione percurrit (ita tamen ut ea
pro dogmatis habeamus) eamdem doctrinam redolent. Paradisus enim ille fructuumque proprietas, quorum
«918 non ventris saturitatem, sed scientiam ct :eternitatem vitae gustantibus donat : hzec omnia congruunt
iis qua sunt prius considerata in homine : nempe quod in initio nostra esset bona et in bonis natura.
Sed iis que dicta sunt forte repugnabit is
qui ad presentia aspicit, et existimat se posse
probare, non esse vera quae dicuntur, quod
non in illis, sed in omnibus fere contrariis
nunc bomo eernatur. Ubi enim est forinz di-
vine similitudo in anima? Ubi sgritudinum
vacuitas in corpore? Ubi animse seternitas ? Àn-
non est homo brevis vite, patibilis, caducus,
omni affectionum generi ebuoxius, et in anima, et
in corpore? Qui hzc dizit et qua sunt hujusmodi,
et naturam insectatur, existimabit se posse ever-
tere qua sunt tradita de homine. Sed ne ab eo
quod est, consequens et consentaneum deflectatur
oratio, de his etiam paucis tractabunus. Quod
nunc vita humana sit in iis qui sunt aliena et
minime convenientia , non satis est. argumen&
quod homo nunquam /uerit in bonis. Quoniam
enim homo Dei est opus, qui propter bonitatem €
hoc animal deduxit àd ortum, nemo jure eum,
cujus bonitas causa fuit ut conderetur, illius defe-
ctionis causam esse suspicabitur. Sed alia est
causa cur et hiec nobis nunc adsint, et deserti si-
.mus ab iis quz sunt praestantiora. Initium autem
«jus quod ad hoc nunc est dicendum, non est
remotum ab assensione eorum qui contradicunt.
Qui enim ad hoc ut suorum bonorum particeps
esset bominem fecit, quique adminiculum et oc-
casionem ejus nature indidit, αἱ per unumquodque
ad simile ferretur appetitio, non privaverit homi-
nem eo quod est bonorum pulcherriinum et prz-
stantissimum, illa, inquam, gratia quz in eo con-
sistit, quod non sit aliquid quod dominatum jin
cum obtineat, et quod sit. sui juris et liberi arbi-
trii. Si enim vitxe humana praeesset necessitas, ex
ea parte falsa fuissei imago, ut qua per dissimi-
litadinem aliena esset ab exemplari. Qui enim fieri
posset ut natura nescio quibus necessitatis legi-
bus astricta, natur: omnium rerum dominatricis
imago diceretur? Quod ergo per omnia Deo erat
assimilatum, oportebat omnino habere in natura
quod sibi ünpcraret, et domino minime esset sub-
jectum, ut virtutis esset praemium bonorum par-
ticipatio. Qui factum est ergo, inquies, ut qui per
omnia pulcherrimis et prastantissimis fuit hone-
status, cominutaverit bona deterioribus? Clarum
autem est id quoque quod de eo dicendum est .
Ἁλλ' ἀντιλέγει τυχὸν τοῖς εἰρημένοις ὁ πρὸς τὰ
παρόντα βλέπων, xaX οἵεται διελέγχειν τὸν λόγον
οὐχ ἀληθεύοντα, τῷ μὴ àv ἑχείνοις νῦν, ἀλλ' ἐν
πᾶσι σχεδὸν τοῖς ὑπεναντίοις ὁρᾶσθαι τὸν ἄνθρω-
Tov. Ποῦ yàp τῆς Φυχῆς τὸ θεοειδές; mo) δὲ
ἡ ἀπάθεια τοῦ σώματος; Ποῦ τῆς ζωῆς τὸ ἁἲδιον ;
Ὠκύμορον, ἐμπαθὲς, ἐπίχηρον, πρὸς πᾶσαν παθηµά-
των ἠδέαν χατά τε ψυχὴν xaX σῶμα ἐπιτήδειο». Ταῦτα
xai τὰ τοιαῦτα λέγων xal χατατρέχων τῆς φύσεως,
ἀνατβέπειν τὸν ἁποδοθέντα περὶ τοῦ ἀνθρώπου λόγον
οἱήσεται. ᾽Αλλ’ ὡς ἂν μηδαμοῦ τοῦ ἀχολούθου ὁ λόγος
παρατραπείη. καὶ περὶ τούτων kv ὀλίγοις διαληφόµεθα.
Τὸ νῦν ἐν ἁτόποις εἶναι την ἀνθρωπίνην ζωὴν, οὐχ
ἰχανός ἐστιν ἔλεγχος, τοῦ µηδέποτε τὸν ἄνθρωπον Ev
ἀγαθοῖς Υεγενησθαι. Ἐπειδὴ γὰρ θεοῦ ἔργον ὁ ἄνθρω-
πος, τοῦ δι ἀγαθότητα τὸ ζῶον τοῦτο παραγαγόντος εἰς
χένεσιν, οὐκ ἄν τις εὐλόγως οὗ ἡ αἰτία τῆς συστάσεως
ἀγαθότης box χαθυποπτεύσειεν. ᾽Αλλ' ἕτερόν ἐστιν
αἴτιον, τοῦ ταῦτά τε νῦν περὶ ἡμᾶς εἶναι, καὶ τῶν
προτιµοτέρων ἐρημωθῆναι. ᾿Αρχὴ δὲ πάλιν xal πρὸς
τοῦτον ἡμῖν τὸν λόγον, οὐκ ἔξωθεν τῆς τῶν ἀντιλεγόν-
των Ec: συγχαταθέσεως. 'O γὰρ ἐπὶ µετουσίᾳ τῶν
ἰδίων ἀγαθῶν ποιῄσας τὸν ἄνθρωπον, xai πάντων αὖ-
τῷ τῶν καλῶν τὰς ἀφορμὰς ἑγχατασχευάσας τῇ φὐ-
σει, ὡς ἂν δι ἑκάστου πρὸς τὸ ὅμοιον ἡ ὄρεξις φέροιτο,
οὐχ ἂν τοῦ χαλλίστου xal τιµιωτάτου τῶν ἁγαθῶν
ἀπεστέρησε, λέγω δη τῆς κατὰ τὸ ἀδέσποτον καὶ αὖτ-
εξούσιον χάριτος. El γάρ τις ἀνάγχη τῇ ἀνθρωπίνῃ
ἐπεστάτει Qui, διεφεύσθη ἂν fj εἰχὼν χατ᾽ ἐχεῖνο τὸ
µέρος, ἀλλοτριωθεῖσα τῷ ἀνομοίῳ πρὸς τὸ ἀρχέτυ-
mov. Τῆς γὰρ βασιλευούσης φύσεως ἡ ἀνάγχαις τισὶ
ὑπεζευγμένη τε χαὶ δουλεύουσα, πῶς ἂν εἰχὼν ὀνομά-
ζοιτο; Οὐχοῦν τὸ διὰ πάντων πρὸς τὸ θεῖον ὦμοιω-
μένον ἔδει πάντώς ἔχειν ἐν τῇ φύσει τὸ αὑτοχρατὲς
xai ἁδέσποτον, ὥστε ἆθλον ἀρετῆς εἶναι τὴν τῶν
ἀγαθῶν µετουσίαν. Πόθεν οὖν, ἐρεῖς, ὁ διὰ πάντων
τοῖς χαλλίστοις τετιµηµένος, τὰ χείρω τῶν ἀγαθῶν
ἀντηλλάξατο; Σαφὴς δὲ χαὶ ὁ περὶ τούτου λόγος. Οὐ-
δεµία κακοῦ γένεσις ἐχ θείου βουλήµατος τὴν ἀρχὴν
ἔσχεν * Ἡ γὰρ ἂν ἔξω µέμφεως ἣν ἡ xaxia, θεὸν Exv-
τῆς ἐπιγραφομένη ποιητὴν xai πατέρα ' ἀλλ ἐμ-
φύεταί πως τὸ χαχὸν ἔνδοθεν, τῇ προαιρέσει τότι
συνιστάµενον, ὅταν τις ἀπὸ τοῦ χαλοῦ γένηται τῆς
ψυχῆς ἀναχώρησις. Καθάπερ γὰρ ἡ ὅρασις φύσεώς
ἐστιν ἑνέργεια ἡ δὲ πήρωσις, στἐρησἰς ὃστι τῆς φυ-
σιχῆς ἑνεργείας * οὕτως xaX ἡ ἀρετὴ πρὸς τὴν χαχίαι
ἀνθέστηχεν. OD Υὰρ ἔστιν ἄλλην καχίας Ὑένεσιν ive
25
ORATIO CATECHETICA. 26
νοῆσαι, ἢ ἀρετῆς ἀπουσίαν. Ὥσπερ vip τοῦ φωτὸς A Nullus mali ortus initium duxit ex Dei voluntate.
ὑφαιρεθέντος 6 ζόφος ἐπηχολούθησε, παρόντος δὲ οὐχ
ἔστιν * οὕτως ἕως ἂν ᾗ τὸ ἀγαθὸν Ev. τῇ φύσει, ἀν-
ὑπαρχτόν ἐστι χαθ) ἑαυτὸ d xaxa ν ἡ δὲ τοῦ χρείτ-
τονος ἀναχώρησις Ὑίνεται τοῦ ἑναντίου γένεσις. Ἐπεὶ
οὖν τοῦτο τῆς αὑτεξουσιότητός ἐστι τὸ ἰδίωμα, τὸ χατ᾽
ἑξουσίαν ἀναιρεῖσθαι τὸ χαταθύμιον, οὐχ 6 θεός σοι
τῶν παρόντων ἑἐστὶν αἴτιος χαχῶν, ἀδέσποτόν τε xal
ἄνετόν σοι χατασχευάσας τὴν φύσιν, ἁλλ᾽ ἡ ἁἀδουλία
τὸ χεῖρον ἀντὶ τοῦ χρείττονος προελοµένη,
Revera enim nulli reprehensioni affine esset vitium,
ut quod sui effectorem οἱ patrem Deum sibi ascrl-
beret, sed malum intrinsecus quodammodo innascl-
tur in libero animi arbitrio et electione, tune
consistens, quando fuerit aliquis anim: recessus
ab eo quod bonum est et honestum. Quoinodo
enim visus est naturz operatio ; orbitas autem est
privatio naturalis operationis : ita etiam virtus
adversatur vitio. Non possumus enim cogitare
aliam vitii generationem, quam viriutis absentiam. Quomodo enim ablata luce consequuntur tenebrz,
non sunf autem si adsit : ita quandiu fuerit bonum in natura, per se non consistit vitium; ejus
autem quod est melius recessus fit generatio contrarii. Quoniam ergo hoc est proprietas liberi ar-
bitrii, ut libere quod animo gratum fuerit eligatur, non est tibi Deus auctor et causa malorum pre-
sentium, constructa tibi natura quz domino non paret estque libera et soluta, sed malum consilium,
quod elegit pro meliori id quod est deterius.
ΚΕΦΑΛ. Q'.
λητεῖς δὲ xai τὴν αἰτίαν τυχὸν τῆς χατὰ τὴν Bou-
λὴν διαµαρτίας᾽ εἰς τοῦτο γὰρ ἡ ἀχολουθία τῶν λό-
ων Φέρει, Οὐχοῦν πάλιν ἀρχή τις ἡμῖν κατὰ τὸ εὔ-
λογον εὑρεθήσεται, fj χαὶ τοῦτο σαφηνίσει τὸ ζήτημα.
Τοιοῦτόν τινα λόγον παρὰ τῶν Πατέρων διεδεξάµεθα
ἔστι δὲ ὁ λόγος, οὗ μνυθώδης διἠγησις, ἀἁλλ᾽ ἐξ αὐτῆς
τῆς φύσεως ἡμῶν τὸ πιστὸν ἐπαγόμενος' Διπλή τίς
ἔστιν ἓν τοῖς οὖσι χατανόησις, εἰς τὸ νοητόν τε xal
αἰσθητὸν τῆς θεωρίας διῃρημένης. Καὶ οὐδὲν ἂν παρὰ
ταῦτα χαταληφθείη ív τῇ τῶν ὄντων φύσει, τῆς
δ-αιρέσεως ταύτης ἔξω φερόµενον. Διῄρηται δὲ ταῦτα
πρὸς ἄλληλα πολλῷ τῷ µέσῳ, ὡς μήτε τὴν αἰσθητὴν
ἐν τοῖς νοητοῖς εἶναι γνωρίαµασι, µήτε Ev τοῖς αἱσθη-
τοῖς ἑκχείνην, ἀλλ ἀπὸ τῶν ἑναντίων ἑχατέραν χα-
CAPUT VI.
Quaris autem etiam fortasse causam peccati
quod consulto admittitur, eo enim deducit oratio-
nis consequentia. Rursus ergo nobis invenietur
aliquod principium, ut est consentaneum, quod
hanc etiam explicabit quastionem. A Patribus
quamdam talem invenimus orationem, est autem
oratio, non fabulosa narratio, sed qux ex ipsa na-
tura affert probabilitatem : Duplex est in iis quee
sunt consideratio, in id quod percipitur intelligen-
tja, et id quod est sensile, divisa contemplatione.
Neque preter hac quidquam relinqui potest in re-
rum nhatura, quod feratur extra hanc divisionem.
Magno autem intervallo sunt hzc inter se disjun.
cta, ut neque cognita sit sensilis inter ea quae ca-
ρακτηρἰζεσθαι. Ἡ μὲν γὰρ νοητὴ φύσις ἀσώματόν C dunt sub intelligentiam, nec quz intelligentia per-
τι χρηµά ἐστι xol ἀναφὲς xal ἀνείδεον. 'H δὲ αἱ-
σθητὴ xav' αὑτὸ τὸ ὄνομα, ἑντός ἐστι τῆς διὰ τῶν
αἰσθητηρίων χατανοῄσεως. ᾽Αλλ' ὥσπερ ἓν αὐτῷ τῷ
αἰσθητῷ xóspup πολλῆς πρὸς ἄλληλα τῶν στοιχείων
oben ἑναντιώσεως, ἐπινενόηταί τις ἁρμονία διὰ τῶν
ἐναντίων ἁρμοζομένη παρὰ enc τοῦ παντὸς ἔπιστα-
τούστς σοφίας ' xal οὕτως πάσης γίνεται πρὸς Éau-
TL» συμφωνία τῆς κτίσεως, οὐδαμοῦ τῆς φυσιχῆς
ἑναντιότητος τὸν τῆς συµπνοίας εἰρμὸν διαλυούσης,
χατὰ τὸν αὑτὸν τρόπον χαὶ τοῦ αἰσθητοῦ πρὸς τὺ
νοητὸν Ἠίνεταί τις χατὰ θείαν σοφἰαν µίξις τε χαὶ
ἀάχρασις, ὡς ἂν πάντα τοῦ χαλοῦ χατὰ τὸ ἴσον µετ-
έχοι, xai μηδὲν τῶν ὄντων ἁμοιροίη τῆς χρείττονος
φύσεως. Διὰ τοῦτο τὺ μὲν χατάλληλον τῇ νοητῇ φύσει
χωρίον, ἡ λεπτὴ, λογιχὴ xaX εὐχίνητός ἐστιν οὐσία,
xazà την ὑπερχόσμιον λῆξιν πολλὴν ἔχουσα τῷ ἰδιά-
ζοντι τῆς φύσεως πρὺς τὸ νοητὸν τὴν συγγἑ»ειαν.
Προμηθείᾳ δὲ χρείττονι πρὸς τὴν αἰσθητὴν φύσιν
Υίνεταί τις τοῦ νοητοῦ συνανάχρασις, ὡς ἂν µη-
v ἀπόθλητον εἴη τῆς κτίσεως, καθώς φησιν ὁ
Απόστολος, μηδὲ τῆς θείας χοινωνίας ἀπόχληρον,
Τούτου χάριν ix νοητοῦ τε xal αἰσθητοῦ, τὸ χατὰ
τὸν ἄνθρωτον μίγμα παρὰ τῆς θείας ἀναδείχνυται
«,σεως, χαθὼς διδάσχει τῆς χοσµογενείας ὁ λόγος.
Ααζὼν yàp, φησὶν, d θεὲς χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς, τὸν
* | Timoth. iv, ὁ,
e ---- -
cipiuntur inter sensilia, sed utraque formam et
characterem accipiunt a contrariis. Nam quz In-
telligentia quidem percipitur natura, est res quz-
dam incorporea, et intactilis, et informis. Sensilís
aulem ex ipso nomine, est intra mentis compre-
hensionem qua fuit per sensilia. Sed quoniodo
cum in mundo magna sit inter se invicem elemen-
torum repugnantia, a sapientia quz przest uni-
versitati, excogitata est quxdam harmonia, que
concinnatur et aptatur per contraria; et ita uni-
verse creature ad seipsam extenditur concentus,
naturali repugnantia minime solvente seriem con-
Spirationis : eodein modo ejus quod est sensile,
cum eo quod cadit sub intelligentiam, a divina
D sapientia fit qux&edam commistio et concretio, ut
omnia ex zquo partem habeant ejus, quod est
pulchrum et honestum, et ex iis qua: sunt nihil sit
expers nature melioris. Propterea locus quidem
congruens intellectili naturz, tenuis est et agilis
substantia qui in supramundana regione proprie-
tate nature sue magnam habet cum intellectili
cognationem. Meliori autem providentia, quedam
βι contemperatio ejus quod percipitur intelligen-
tia cum sensili natura, ut creature nihil sit reji-
ciendum, ut dicit Apostolus *, neque expers divinz
1 S. GREGORII NYSSENI 23
communionis. Ea de causa, ex co quod percipitur A dvOpozov ÉxJacs: καὶ 6 ^9 ἰδίας ἐμπνεύσεως
intelligentia, οἱ eo quod cadit sub sensum, fit. in
homine quaedam mistio a divina natura, ut docet
liber mundi generationis. Cum enim accepisset ,
inquit, Deus limum ez terra, finxit hominem, οἱ
per propriam inspirationem figmento insufflavit
vitain; ut cum eo quod est divinum simul extolle-
retur terrenuin, et una gratia pari honore perva-
deret universam creaturam, inferiori natura con-
temperata cum supramundana. Cum ergo prius
consistente qui intelligentia percipitur creatura,
et angelicarum virtutum unaquaque operatione, ab
ea qua praest universis ' potestate, attributa ad
constitutionem universitatis, esset qu:zedam pote-
stas ordinata, ut locum terrestrem contineret et
dominatum in eum obtineret, viribus ad id acco- D
ptis a potestate illa qux universitatem regit et ad- .
ministrat ; et deinde esset conditum terrestre illud
figmentum simulacrum superna potestatis (erat
autem hoc animal homo), essetque in eo nature
que percipitur intelligentia, divina pulchritudo,
ineffabili quadam virtute conteniperata, gre fert
et non tolerandum ducit is cui terrena obtigit ad-
ministratio, si ex natura ci subjecta aliqua cree-
τῷ πλάσματι τὴν Quiv ἐνεφύσησεν ὡς ἂν συν-
επαρθείη τῷ θείῳ τὸ γήἠϊνον, χαὶ µία τις χατὰ τὸ
ὁμότιμον διὰ πάσης τῆς χτίσεως 1j χάρις διῄχοι, τῆς
Κάτω φύσεως πρὸς τὴν ὑπερχόαμιον συγκιρναµένης.
Ἐπεὶ οὖν τῆς νοητῆς κΧτίσεως προποστάσης, xal
ἑχάστης τῶν ἀγγελικῶν δυνάµεων πρὸς τὴν τοῦ παν-
τὸς όύστασιν ἑνεργείας τινὸς παρὰ «nc τῶν πάντων
ἐπιστατούσης ἐξουσίας προσνεµηθείσης, ἣν τις δύνα-
µις ἡ τὸν περἰγειον τόπον συνέχειν τε καὶ περιχρα-
τεῖν τεταγµένη, εἰς αὐτὸ τοῦτο δυναμωθεῖσα παρὰ
τῆς τὸ πᾶν οἰχονομούσης δυνάµεως' εἶτα χατεσχευάσθη
«b γἠῖνον πλάσμα τῆς ἄνω δυνάµεως ἀπειχόνισμα *
τοῦτο δὲ τὺ ζῶον ὁ ἄνθρωπος * xat fjv ἐν αὐτῷ τὸ
θεος:δὲς τῆς νοητῆς φύσεως κάλλος, ἁῤῥήτῳ τινὶ
δυνάµει συγχεχραµένον ΄ δεινὸν ποιεῖται xal οὐχ
ἀνεχτὸν ὁ τὴν περίγειον οἰχονομίαν λαχὼν, εἰ àx τῆς
ὑποχειρίου αὐτῷ φύσεως ἀναδειχθήσεταί τις οὐσία
πρὸς τὴν ὑπερέχουσαν ἀξίαν ὡμοιωμένη. Τὸ δ' ὅπερ
ἐπὶ τὸ πάθος χατεῤῥύη τοῦ φθόνου, ὁ ἐπὶ μηδενὶ χαχῷ
κτισθεὶς παρὰ τοῦ τὸ πᾶν bv ἀγαθότητι συστησα-
µένου, τὸ μὲν δι ἀχριθείας διεξιέναι, οὗ τῆς παρού-
σης πραγµατείας ἐστί * δωνατὺν δ' ἂν εἴη xa δ:
ὀλίγου τοῖς ἀπειθεστέροις παραθέσθαι τὸν λόγον
tur essentia assimilata οἱ qux supereminet dignitati. Quemadmodum autem ad invidie vitium de-
fluxerit is, qui ad nu!lum malum creatus ab illo fuerat, a quo universum
in bonitate conditum
fuit, exacte quidem et accurate persequi, non est hujus operis; iis autem qui sunt paulo magis in-
creduli, paucis poterit afferri ratio.
Virtutis enim et vitii sibi invicem adversantium α Tijg γὰρ ἀρετῆς xal τῆς χαχίας οὐχ ὡς δύο τινῶν
consideratur discrimen, non tanquam duo sint
qua cernantur consistere ; sed quomodo ab eo
quod est, ut. adversum distinguitur id quód non
est, neque dici potest quod per hypostasin ac
consistentiam distinguatur id quod non est ab eo
quod est, sed non esse dicimus tanquam adversum
distingui ab eo quod est esse ; eodem modo etiam
vitium adversatur rationi virtutis, cum per se non
sit, sed intelligatur per absentiam ejus quod est
melius: et quomodo dicimus a visu tanquam
adversam distingui czecitatem, cum per se non sit
in rerum natura cxcitas, sed sit privatio ejus qui
rius fuerat habitus: ita etiam vitium dicimus
considerari im boui privatione, veluti quamdam
umbram qua accidit transitui radii. Quoniam ergo
iücreata natura non est capax motus qui fil per
conversionein, mutationem et alterationem ; quid-
quid autem consistit per creationem, cognatione
quadam jungitur cum alteratione ; propterea quod
ipsa quoque creatur: consistentia coepit ab altera-
tione, cum id quod non erat, virtute divina tradu-
ctum sit ad loc ut esset: creata autem erat et
potestas cujus meminimus, libero sui arbitrii motu
eligens quod videbatur, postquam clausit oculos
ad id quod est bonum et amplum, et ab invidia
remotum ; quomodo qui ad solem suis connivet
ciliis, amisso visu videt tenebras ; ita etiam ille,
eo ipso quod neluit bonum videre, id mente com-
prehendit quod est bono contrarium, nempe invi-
diam. Constat autem cujuslibet rei principium esse
χαθ᾽ Ὁπόστασιν φαινομένων, ἡ ἀντιδιαστολὴ θεωρεῖ-
ται. ἀλλ ὥσπερ ἀντιδιαιρεῖται τῷ ὄντι τὸ ui) ὃν, καὶ
οὐχ ἔστι χαθ᾽ ὑπόστασιν εἰπεῖν τὸ μὴ ὃν ἀντιδιαστέλ-
λεσθαι πρὸς τὸ ὃν, ἀλλὰ τὴν ἀνυπαρξίαν ἀντιδ.αιρεῖ-
σθαι λέγομεν πρὸς τὴν ὕπαρξιν * κατὰ τὸν αὐτὸν
τρόπον καὶ ἡ καχία τῷ τῆς ἀρετῆς ἀντικαθέστηχε
λόγῳ, οὐ καθ) ἑαυτῆν τις οὖσα, ἀλλὰ τῇ ἀπουσίᾳ voou-
᾽μένη τοῦ κρείττονος * καὶ ὥσπερ φαμὲν ἀντιδιαιρεῖ-
σθαι τῇ ὁράσει τὴν πήρωσιν, οὗ χαθ᾽ ἑαυτὴν οὖσαν
ἐν τῇ φύσει τὴν πήρωσιν, ἀλλὰ προλαθούσης ἕδεως
στέρησιν ' οὕτω xai τὴν καχίαν ἓν τῇ τοῦ ἀγαθου
στερήσει θεωρεῖσθαι λέγομεν, οἷόν τινα σχιὰν τῇ
διαχωρήσει τῆς ἀκτῖνος ἐπισυμθαίνουσαν. Ἐπειδη
τοίνυν ἡ ἄχτιστος φύσι;, τῆς χινήσεως τῆς xac τρο-
πὴν xal μεταθολὴν καὶ ἀλλοίωσίν ἐστιν ἀνεπίδεχτος :
D πᾶν δὲ τὸ διὰ χτίσεως ὑποστὰν, συγγενῶς πρὸς ti»
ἀλλοίωσιν ἔχει διότι καὶ abt) τῆς Χτίσεως ἡ ὑπό"
στασις, ἀπὸ ἀλλοιώσεως Πρξατο, τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ
εἶναι θείᾳ δυνάµει µετατεθέντος * χτιστὴ δὲ ἣν χαὶ
ἡ μνημονευθεῖσα δύναμις, αὐτεξουσίῳ χινῆματι τὸ
δοχοῦν αἱρουμένη, ἐπειδῃ πρὸς τὸ ἀγαθόν τε xal
ἄφθονον ἐπέμυσε νόημα, ὥσπερ ὁ £v ἡλίῳ τοῖς βλεφά-
ροις ἐπιθαλὼν τὰς ὄψεις σκότος ὁρᾷ , οὕτω χἀχεῖνος
αὐτῷ τῷ μὴ θελῆσαι τὸ ἀγαθὸν νοῆσαι, τὸ ἑναντίον
τῷ ἀγαθῷ κατενόησε, τοῦτο δέ ἐστιν ὁ φθόνος. Ὅμο:
λογεῖ δὲ παντὸς πράγµατ, ἀρχὴν τῶν μεθ’ ἑαυτὴν
γατὰ τὸ ἀχόλουθον ἐπισυμθαινόντων αἰτίαν εἶναι *
οἷον τῇ ὑχείᾳ, τὸ εὐεχτεῖν, τὸ ἐργάνεσθαι, τὸ χα
ἡδονὴν βιοτεύειν’ τῇ δὲ νόσῳ, τὸ ἀσθε»εῖν, τὸ àv-
ενέργητον εἶναι, τὸ ἐν ἀπδίᾳ τὴν ζωὴν ἔχειν * οὕτω
39 ORATIO CATECIETICA. eo
χαὶ τὰ ἄλλα πάντα ταῖς οἰκείαις ápyaig κατὰ τὸ A causam eorum quie post se ex consequenti acci-
ἀχόλουθον ἔπεται. Ὥσπερ οὖν ἡ ἀπάθεια τῆς xac
ἀρετὴν ζωῆς ἀρχὴ xaX ὑπόθεσις γίνεται, οὕτως ἡ διὰ
τοῦ φθόνου γινοµένη πρὸς xaxiay ῥοπὴ, τῶν μεθ)
ἑαυτὴν πάντων ἀναδειχθέντων xaxov ὁδὺς κατέστη.
Ἐπειδὴ γὰρ ἅπας πρὸς «b χαχὺν τὴν ῥοπὴν ἔσχεν ὁ
τῇ ἀποστροφῇ τῆς ἀγαθότητος ἓν ἑαυτῷ γεννήσας
τὸν φθόνον, ὥσπερ λίθος ἀχρωρείας ἀποῤῥαγεὶς ὑπὸ
τοῦ ἰδίου βάρους πρὸς τὸ πρανὲς συνελαύνετας,
οὕτω χἀχεῖνος τῆς πρὺς τὸ ἀγαθὸν συμφυῖας áro-
σπασθεὶς, xat πρὸς χαχίαν βαρήσας χαὶ χατανεύσας,
αὐτομάτως οἷόν τινι βάρει πρὸς τὸν ἔσχατον τῆς
πονηρβίας ὅρον συνωσθεὶς ἀπηνέχθη, χαὶ τὴν διανοη-
τιχὴν ὀύναμιν fjv εἰς τὴν συνέργειαν τῆς τοῦ χρείτ-
τονος µετονυσίας ἔσχε παρὰ τοῦ χτίσαντος, ταύτην cic
dunt ; ut sanitatem, quod bona sit habitudo, quod
fiat operatio, quod vivatur in voluptate : morbum,
quod sit imbecillitas, quod exerceri non possit
operatio, quod vita agatur in moerore οἱ tristitia.
lta etiam alia omnia ex consequenti sua sequun-
tur principia. Quomodo ergo impatibilitas est
principium et fundamentum vitz: agend:z ex vir-
tute: ita qux per invidiam ad malum exsistit
propensio, inuniit viam ad omnia mala quz fue-
runt post eam, Postquam enim ad malum semel
fuit propensus, qui per aversionem a bonitate in
seipso genuit invidiam : quomodo lapis abruptus
a promontorio, proprio pondere in declive detru-
ditur, ila etiam ille avulsus a congenerata ad
εὕρεσιν τῶν κατὰ χαχίαν ἐπινοουμένων συνεργὸν B bonum cqnspiratione, et ad vitium gravatus ac
ποιησάµενος, εὐμηχάνως διέρχεται δι ἁπάτης τὸν
ἄνθρωπον, αὐτὸν ἑαυτοῦ πείσας γενέσθαι φονέα τε xol
αὐτόχειρα. Ἐπκειδὴ γὰρ διὰ «rc θείας εὐλογίας
δυναμωθεὶς ὁ ἄνθρωπος, ὑψηλὸς μὲν ἦν τῷ ἀξιώματι ᾿
βασιλεύειν γὰρ ἐτάχθη τῆς γῆς τε xal τῶν ἐπ᾽ αὐτῆς
πάντων * χαλὸς δὲ τὸ εἶδος, ἀπειχόνισμα γὰρ τοῦ
ἀρχετύπου ἐγεγόνει κάλλους, ἁπαθῆς δὲ τὴν φύσιν,
τοῦ γὰρ ἀπαθοῦς µίµημα ἣν ' ἀνάπλεως δὲ παῤ-
ῥησίας, αὐτῆς χατὰ πρόσωπον τῆς θείας ἑμφανείας
χατατρυφῶν * ταῦτα δὲ τῷ ᾿Αντιχειμένῳ τοῦ κατὰ τὸν
Φθόνον πάθους ὑπεκχαύματα T9»: ἰσχύῖ δέ τινι xal
βίᾳ δυνάµεως κατεργάσασθαι τὸ χατὰ γνώµην οὐχ
οἷός τε ἦν ' ὑπερίσχυε γὰρ ἡ τῆς εὐλογίας τοῦ coo
ὀύναμις τῆς τούτου βίας ' διὰ τοῦτο ἀποστήσαι τῆς
ἐνισχυούσης αὐτὸν δυνάµεως μηχανᾶται, ὡς ἂν εὖ-
άλωτος αὐτῷ πρὸς τὴν ἐπιδουλὴν χατασταίη. Καὶ
ὥσπερ ἐπὶ λύχνου τοῦ πυρὸς τῆς θρυαλλίδος περι-
δεδραγµένου, εἴ τις ἀδυνατῶν τῷ φυσήµατι σθέσαι
«lj» φλόγα ὕδωρ ἑμμίξει Ev τῷ ἑλαίῳ, καὶ διὰ τῆς
ἐπινοίας ταύτης ἁμαυρώσει τὴν φλόγα * οὕτως OU
ἁπάτης τῇ προαιρέσει τοῦ ἀνθρώπου τὴν χαχίαν ἓμ-
µέξας ὁ Αντιχείμενος, σθέσιν τινὰ xaX ἁμαύρωσιντῆς
εὐλογίας ἐποίησεν. "Hz ἐπιλειπούσης, ἓξ ἀνάγχης τὸ
ἀντ'χείμενον ἀντεισέρχεται. ᾿Αντίχειται δὲ τῇ ζωῇ
μὲν ὁ θάνατος, ἡ ἀσθένεια δὲ τῇ δυνάµει, τῇ εὐλογίᾳ
δὲ ἡ χατάρα, τῃ παῤῥησίᾳ δὲ ἡ αἰσχύνη, xal πᾶσι
τοῖς ἀγαθοῖς τὰ χατὰ τὸ ἐἑναντίον νοούμενα. Διὰ τοῦτο
ἐν τοῖς παροῦσι καχοῖς ἐστι νῦν τὸ ἀνθρώπινον,
declinans , sua sponte veluti quodam pondere
compulsus delatus fuit ad extremum terminum
improbitatis : et vim cogitandi quam habuit a
Creatore ad adjumentum participationis ejus quod
est melius, ea accepta adjutrice ad ea invenienda
quie excogitantur ex vitio, astu et fraude hominem
aggreditur, ei persuadens ut sibi mortem inferret,
et sui esset homicida. Quia enim homo confirmatus
et corroboratus per divinam benedictionem ampla
quidem et sublimi crat auctoritate ac dignitate :
constitutus enim erat, ut in terra, et in omnibus
qua in ipsa sunt regnum obtineret : erat autem
lormosus , factus enim erat ad imaginem exemplaris
pulchritudinis ; erat autem iimpatibilis natura, imi-
tator enim erat ejus qui est. impalibilis; dicendi
autem libertate plenus erat ac fiducia, ut qui facie
ad faciem cum Dco ei apparente loquendi voluptate
$e expleret ; hec autem adversario erant fomes et
irritamentum invidie, vi autem aperta et potentiae
robore non poterat efficere quod habebat in animo,
potentior enim erat vis Dei benedictionis ejus
viribus; propterea machinatur ut eum abducat a
potentia qu:€ eum corroborabat ac confirmabat, ut
ipse facile pateret imsidiis. Et quomodo cum in
lucerna ignis ellychnium apprehenderit, nec flatu
quispiam possit flammam exstinguere, oleo aquam
miscet, et ea ratione flammam debilem reddit et
.evanidam : ita adversarius, cum libero arbitrio
τῆς ἀρχῆς ἔχείνης τοιούτου τέλους τὰς ἀφορμὰς p) vitium immiscuisset, effecit ut quodan;modo exstin-
παρασχούσις.
gueretur et evanesceret benedictio. Qua deficiente,
pro ea subit contrarium. Adversatur autem vitz: quidem mors, viribus autem imbecillitas, benedi-
ctioni autem exsecratio, flducie autem pudor, et omnibus bonis ea qua. intelliguntur ex contrario.
Propterea bomo nunc cst
dedisset et occasionem.
ΚΕΦΑΛ. Z'.
Καὶ μηδεὶς ἐρωτάτω, el προειδὼς «hv ἀνθρωπίνην
συμφορὰν ὁ θεὺς τὴν ἐχ τῆς ἁἀθουλίας αὐτῷ συµ-
ὑησομένην, ᾖλθεν εἰς τὸ χτίσαι τὸν ἄνθρωπον, (p τὸ
. Bh γενέσθαι μᾶλλονιίσως, ?) τὸ ἐν χαχοῖς εἶναι,
λυσιτελέστερον fjv. Ταῦτα γὰρ οἱ τοῖς Μανιχαϊκοῖς
δόγµασι δι ἁπάτης παᾳρασυρέντες εἰς σύστασιν τῆς
ἑαυτῶν πλάνης προδάλλουσιν, ὡς διὰ τοῦτο πονηρὸν
εἶναι τὸν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως χτίστην ἀπιδει-
in malis presentibus, cum illud principium talis linis argumentum
CAPUT VII.
Nemo vero interroget, an Deus, cum providisset
calamitatem quz erat ad hominem ventura ex malo
consilio, ad creandum hominem accesserit, cui
erat forte conducibilius ortum non esse, quam esse
in malis. Qui enim ad Manich:eorum dogmata fraude
sunt attracti, hzc afferunt ad suum errorem confir.
mandum, οἱ per hoc ostendunt esse malum creà-
torem humanz nature. Nam. si Deus quidem cx iis
οἱ
8. GREGORII ΝΥΡΘΕΝΙ
e
qva sunt, nihil ignorat : est autem bomo in malis: A χνύοντες. El γὰρ ἀγνοεῖ μὲν τῶν ὄντων ὁ θιὸς οὗ-
non utique salva erit ratio Dei bonitatis, si ho-
minem ad vitam deduxerit, qui futurus erat in
malis. Si enim bone nature omnino est quie
ex bonoest operatio, misera hzc vita et caduca,
wmalisque et interitui obnoxia, non utique est ad-
scribenda ejus qui bonus est opificio, sed existi-
mandum est alium esse auctorem hujus vitz, cu-
jus natura propensa est ad malum. Nam hzec omnia,
el qu» sunt ejusmodi, iis quidem qui tanquam
fallacem quemdam colorem hzreticam fraudem in
profundo imbiberunt, videntur habere vim quaimn-
dam per apparentem quamdam probabilitatem
superficie tenus : iis autem qui veritatis sunt per-
spielentiores, aperte cernuntur imbecilla, et quo-
rum errores in promptu est ostendere. Mihi autem
videtur recte habere, si in his adducamus Aposto-
lum in defensionem eorum quz contra eos dicun-
tur, In iis enim quz scribit ad Corinthios, distin-
guit carnales et spirituales animarum constitutio-
ne$, per ea qua dicuntur, uli opinor, ostendens,
quod bonum aut malum non eat sensu dijudican-
dum; sed mente abducta ab iis qux apparent. ex-
tra corpus, boni el contrarii ipsam esse per sc dis-
cernendam naturam. Spiritualis enim, inquit, di-
judicat omnia *. Quod autem ii qui hzc afferunt, fa-
bulosa hzc dogmata confinxerint, arbitror hanc
fuisse causam, quod corporalis voluptatis suavi-
tate bonum delinientes, propterea quod affectioni-
bus et morbis necessario obnoxia est corporis na- (C
tura, ut quz? sit composita, et fluat ad dissolutio-
nem : ejusmodi autein affectiones consequitur qui-
dam sensus dolorem afferens, humanam naturam
uiali opus esse existimant. Nam si sublimius aspi-
ceret eorum cogitatio, οἱ ab ca quie in volupta-
tibus versatur affectione mente procul collocata,
considerarent liberi ab animi perturbatione rerum
qua sunt naturam, non existimarent malum aliud
esse quam vitium οἱ improbitatem. Vitium autem
omne et improbitas in boni privatione suam habet
formam et characterem, cum per $e nou sit, neque
consideretur in eo quod consistat. Nullum enim
malum per se situm est extra liberam arbitrii cle-
ctionem ; sed ita denominatur ex co quod non
δὲν, ἐν χαχοῖς δὲ ὁ ἄνθρωπος ' οὐκέτ' ἂν ὁ τῆς ἀγα-
θότητος τοῦ Θεοῦ διασώζοιτο λόγος, εἶπερ Ev χαχοῖς
μέλλοντα τὸν ἄνθρωπον ζήσεσθαι πρὸς τὸν βίον
παρήγαγε. El γὰρ ἀγαθῆς φύσεως ἡ κατὰ ἀγαθὸν
ἑνέργεια πάντως ἑστὶν, ὁ λυπηβὺς οὗτος xal ἐπίχηρος
βίος οὐχέτ' ἂν, φησὶν, εἰς τὴν τοῦ ἀγαθοῦ δηµι-
ουργίαν ἀνάγοιτο * à))' ἕτερον χρῆ τῆς τοιαύτης
ζωῆς αἴτιον οἴεσθαι, ᾧ πρὸς πονηρίαν fj φύσις ἐπιῤ-
ῥεπῶς ἔχει. Ταῦτα γὰρ πάντα xal τὰ τοιαῦτα, τοῖς
μὲν ἐν βάθει, χαθάπερ τινὰ φενδοποιὸν βαφὴν τὴν
αἱρετικὴν παραδεδεγµένοις ἁπάτην, ἰσχύν τινα διὰ
τῆς ἐπιπολαίου πιθανότητος ἔχειν δοχεῖ. τοῖς δὲ
διορατιχωτέροις τῆς ἀληθείας σαθρὰ ὄντα, καὶ τρὀό-
χειρον τὴν τῆς ἁπάτης ἀπόδειξιν ἔχοντα, δαφῶς καθ-
ορᾶται. Kaí pot δοχεῖ χαλὼς ἔχειν τὸν ᾿Απόστολον
ἐν τούτοις συνῄγορον τῆς χατ' αὐτὸν παρηγορἰας
προστἠσασθαι. Διαιρεῖ γὰρ ἓν τῷ πρὸς Κορινθίους
λόγῳ τάς τε σαρχώδεις, χαὶ τὰς πνευματικὰς τῶν
Ψυχῶν καταστάσεις * δειχνὺς, οἶμαι, διὰ τῶν λεγο-
µένων, ὅτί οὗ δι) αἰσθήσεως τὸ χαλὸν f) τὸ xax^v
. προσήχει χρἰνειν, ἀλλ᾽ ἔξω τῶν χατὰ τὸ σῶμα φαι-
νοµένων τὸν νοῦν ἁποστῄήσαντα, αὐτὴν ἐφ᾽ ἑαυτῆς τοῦ
καλοῦ τε χαὶ τοῦ ἑναντίου διακρίνει τὴν φύσιν. 'O
γὰρ πγνευματιχὸς, φησὶν, ἀνακρίγει τὰ πάντα.
Ταύτην οἶμαι τὴν αἰτίαν τῆς τῶν δογμάτων τούτων
µυθοποιίας, τοῖς τὰ τοιαῦτα προφέρουσιν ἂν γεγεντ-
σθαι, ὅτι πρὸς τὸ $00 τῆς σωματιχῆς ἀπολαύσεως τὸ
ἀγαθὺν ὁριζόμενοι, διὰ τὸ πάθεσι xat ἀῤῥωστήμασιν
ὑποχεῖσθαι χατ ἀνάγχην τὴν τοῦ σώματος φύσιν
σύνθετον οὖσαν xal εἰς διάλυσιν ῥέουσαν, ἔπαχολου-
θεῖν δέ πως τοῖς τοιούτοις παθήµασιν ἀλγεινὴν τινα
αἴσθησιν, πονηροῦ τὴν ἀνθρωποποιίαν ἔργον εἶναι
νοµίζουσιν. Ὡς eve πρὸς τὸ ὑψηλότερον ἔθλεπεν
αὐτοῖς 1j διάνο:α, xal τῆς περὶ τὰς ἡδονὰς διαθέσεως
τὸν νοῦν ἁποιχίσαντες, ἁπαθῶς ἑπεσχόπουν τὴν τῶν
ὄντων φύσιν, οὐκ ἂν ἄλλο τι χαχὸν εἶναι παρὰ τὴν
πονηρίαν φήθησαν. Πονηρία δὲ πᾶσα ἐν τῇ τοῦ ἀγα-
θοῦ στερῄσει χαραχτηρίζεται, οὗ χαθ) ἑαυτὴν οὖσα,
οὐδὲ καθ) ὑπόστασιν θεωρουµένη. Kaxbv γὰρ οὐδὲν
ἔξω προαιρέσεως ἐφ᾽ ἑαυτοῦ χεῖται, ἀλλὰ τῷ μὴ
εἶναι τὸ ἀγαθὸν οὕτω χατονοµάτεται. Τὸ δὲ μὴ ὁν,
οὐχ ὑφέστηχε᾽ τοῦ Ob μὴ ὑφεστῶτος δημιουργὸς ὁ
τῶν ὑφεστώτων δημιουργὸς οὐκ ἔστιν. Οὐχοῦν ἔξω
sit bonum. Quod autem non est, non consistit, D τῆς τῶν xaxiv αἰτίας ὁ θεὸς, ὁ τῶν ὄντων, οὐχ ὁ τῶν
Ejus autem quod non consistit opifex, nonest is qui
est opifex eorum qus consistunt. Malorum ergo
causa non esi Deus, qui est creator et effector eorum
qua sunt, non eorum qux non sunt : qui visum
est fabricatus, non autem ca:citatem ; qui virtutem
indicavit, non ejus privationem; bonz electionis
premio adjecto bonorum fine iis qui ex virtute
vitam degunt , non violente alicui necessitati, ut
sibi videretur, humanam subjungens naturam, tan-
quam vas aliquod animatum invitum ad bonum
ph ὄντων ποιητῆς àv, ὁ tt,» ὅρασιν,οὺ τὴν πέρωσιν
δηµιουργῄσας, ὁ τὴν ἀρετὴν, οὗ τὴν στέρησιν αὐτῆς
ἀναδείξας ἆθλον τῆς προαιρέσεως, τὸ τῶν ἀγαθῶν
πέρας τοῖς xav' ἀρετὴν πολιτευοµένοις προθεὶς, οὐκ
ἀνάγχῃ τινὶ βιαίᾳ πρὸς τὸ ἑαυτῷ δοχοῦν ὑποζεύξας
τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, χαθάπερ τι σχεῦος ἔμψυχον
ἀχουσίως πρὸς τὸ χαλὸν ἐφελχόμενος. El δὲ τοῦ φω-
τὸς ἐξ αἱθρίας καθαρῶς περιλάµποντος, ἐχουσίως τις
ἐπιθάλλοι τοῖς βλεφάροις τὴν ὅρασιν, ἔξω τῆς τοῦ μὴ
βλέποντος αἰτίας ὁ ἥλιος.
attrahens. Si autem lucis tempore sereno pure lucentis, voluntarie quispiam cilis apprehendit vi-
sionem, sol minime est causa cjus qui mon aspicit,
* | Cor. i1, db.
19 / — ORATIO CATECHETICA. . δή
» πο
ΚΕΦΑΛ. Η.
Περὶ τῶν ἀγανακτούντων, διὰ τἰ ἀποθνήσχει ὁ
ἄνθρωπος, τούτου μᾶ1.ῖον ἐπ᾽ εὐεργεσίᾳ τοῦ
ἀνθρώπου τυγχάνοντος, xal διὰ τουτο ὁ 0d-
»atoc.
'AAJM ἀγανακτεῖ πάντως ὁ mob; τὴν ἀνάλυσιν
ῥλέπων τοῦ σώματος, xal χαλεπὸν ποιεῖται τῷ θα-
vix τὴν ζωὴν ἡμῶν διαλύεσθαι. Οὐχοῦν ἔπισχε-
Φάσθω διὰ τοῦ σκυθρωποῦ τούτου τὴν ὑπερδολὴν
τῆς θείας εὐεργεσίας. Τάχα γὰρ ἂν μᾶλλον διὰ τού-
του προσαχθείη θανμάσαι τὴν χάριν τῆς περὶ τὸν
ἄνθρωπον τοῦ θεοῦ χηδεµονίας. Τὸ ζήν διὰ τὴν χα-
ταθυµίων ἁπόλαυσιν αἱρετόν ἐστι τοῖς τοῦ βίου µετ-
έχουσιν: "D εἴ vé τις ἓν ὀδύναις διαθιφη, παρὰ πολὺ
τῷ τοιούτῳ τὸ μὴ εἶναι τοῦ ἀλγεινῶς εἶναι προτι-
µότερον χρἰνεται. Οὐχοῦν ἐξετάσωμεν εἰ ὁ τῆς Cun
χορηχὸς πρὸς ἄλλο τν βλέπῃ, χαὶ οὐχ ὅπως ἂν ἐν τοῖς
χαλλίστοις βιῴημεν. Ἐπειδὴ γὰρ τῷ αὐτεξουσίῳ xt-
νηµατ. τοῦ χαχοῦ τὴν χοινωνίαν ἐξεσπασάμεθα , διά
τινος ἡδονης οἷόν τι δηλητήριον µέλιτι παραρτυθὲν
τῇ φύσει τὸ xaxby χαταµίξαντες, xal διὰ τοῦτο
τῆς χατὰ τὸ ἁπαθὲς νοουµένης µακαριότητος ἔχπε-
σόντες, πρὸς τὴν χαχίαν μετεμορφώθημεν’ τούτου
Ένεχεν οἷόν τι σχεῦος ὁστράχινον, πάλιν ὁ ἄνθρω-
ToC εἰς γῆν ἀναλύεται' ὅπως ἂν τῆς νῦν ἑναπει-
λημμένης αὐτῷ ῥυπαρίας ἀποχριθείσης, εἰς τὸ ἐξ
ἀρχῆς σχΏμα διὰ τῆς ἀναστάσεως ἀναπλασθείη. Tb
δὲ τοιοῦτον δόγµα ἱστοριχώτερον μὲν, χαὶ δι) αἰνι-
Υµάτων ὁ Μωσῆς ὑμῖν ἐχτίθεται. Πλὴν ἔχδηλον xoi
τὰ αἰνίγματα τὴν διδασχαλἰαν ἔχει. Ἐπειδὴ (ip,
CAPUT VIII.
De iis qui indignantur. quod liomo moritur, cum koc
sit potius ad beneficium hominis, et cur est mors.
Sed :gre fert et indignatur, qui aspicit ad dis-
solutionem corporis, et grave esse ducit quod morte
vita nostra dissolvitur. Ex hoc ergo quod dolorem
affert et. molestiam, consideret insigne Dei benefi-
cium. Per hoc enim magis adducetur ut admiretur
gratiam curz quam Deus gerit hominis. Vivere est
eligendum iis qui vit sunt participes, propterea
quod frusntur iis qu: sunt grata et jucunda.
Nam si quispiam in doloribus et angoribus vitam
transigeret, ei longe przstabilius judicatur non esse
quam esse in dolore. Exapinemus ergo an is qui
vitam suppeditat, ad aliquid aliud aspiciat, quam
ut vitam agamus in iis quz? sunt optima et pulcber-
rima. Quia enim liberi arbitrii motu attraximus
mali societatem, per cujusdam voluptatis veluti
quoddam venenum melle conditum, malum naturse
immiscentes ; et ideo a beatitudine quz ex impa-
tibilitate intelligitur excidentes, transformati su-
mus ad vitium, ea de causa veluti quoddam vas
fictile, homo rursus in terram resolvitur *; ut se-
cretis qua in eo nunc sunt sordibus, in pristinatn
figuram reformetur perresurrectionem. Hoc autem
dogma bistorice quidem, et per sxnigmata nobis
exponit Moses. Caeterum hzc etiam znigmata per-
spicuam et claram habent doctrinam. Postquam
φησὶν, ἓν τοῖς ἁπηγορευμένοις ἐγένοντο οἱ πρῶτοι (; €nim, ait, in iis quz prohibita fuerant, fuerunt
ἄνθρωποι, xal τῆς µακαριότητος ἑχείνης ἀπεγυ-
μνυθησαν, δερµατίνους ἐπιθάλλει χιτῶνας τοῖς
πρωτοπλάστοις ὁ Κύριος ob µοι δοχεῖ πρὸς τὰ
τοιαὺτα δέρµατα xou λόγου τὴν διάνοιαν φέρων'
ποίων γὰρ ἁποσφαγέντων xai δαρέντων ζώων Ent-
νοεῖται αὐτοῖς ἡ περιδολή:; ἀλλ᾽ ἐπειδὴ πᾶν δέρµα χω-
ρισθὲν τοῦ ζώου, vexpóv ἐστι πάντως οἶμαι τὴν πρὸς
τὸ νεχροῦσθαι δύναμιν, fj τῆς ἀλόγου φύσεως ἑξαίρε-
τος tv tx προµηθείας, μετὰ ταῦτα τοῖς ἀνθρώποις
ἐπιθεθληχέναι τὸν τὴν xaxíav ἡμῶν ἰἱατρεύοντα , οὐχ
ὡς εἰς ἀεὶ παραµένειν. Ὁ γὰρ χιτὼν, τῶν ἔξωθεν
ἡμῖν ἐπιδαλλομένων icti, πρὸς χαιρὸν τὴν ἑαυτοῦ
γρησιν παρέχων τοῦ σώματος, οὐ συμπεφυχὼς τῇ
φύσει. Οὐχοῦν ix τῆς τῶν ἁλόγων φύσεως ἡ νε-
primi homines, et nudati sunt beatitudine, pelli-
ceas tunicas protoplastis imponit Deus, non sen-
tiens, ut opinor, de ejusmodi pellibus. Quibus
enim interfectis et excoriatis animalibus, eis ex-
cogitatur amictus? Sed quoniam omnis pellis ab
animalibus separata est mortua , existimo omnino
eum qui vitio nostro medetur, hominibus postea
immisisse ex providentia vim ad moriendum, qus
excepta fuit ex natura experte rationis, ut non
semper permaneret. Tunica enim est ex ii$ quz
nobis imponuntur extrinsecus, sui usum ad tem-
pus praebens corpori , natur: minime congenerata.
Ex natura ergo brutorum, certo consilio ac dispen-
satione, addita est mortalitas naturz quz creata fue-
χρότης οἰχονομικῶς περιετέθη τῇ εἰς ἀθανασίαν χτι- D rat ad immortalitatem, id quod estejus extrinsecus
σθείσῃ φύσει, τὸ ἔξωθεν αὐτῆς περιχαλύπτουσα,
οὗ τὸ ἔσωθεν, xai τὸ αἰσθητὸν τοῦ ἀνθρώπου µέρος
διαλαµφάνουσα, αὐτῆς δὲ τῆς θείας εἰχόνος οὐ προσ-
απτοµένη. Λύεται δὲ τὸ αἰσθητὸν, οὐχ ἀφανίζεται.
ΑἈφανισμὺς μὲν Ὑάρ ἐστιν ἡ εἰς τὸ uh ὃν µετα-
χώρησις * λύσις δὲ ἡ εἰς τὰ τοῦ χόσµου στοιχεῖα
πάλιν, ἀφ᾿ ὧν τὴν σύστασιν ἔσχεν, διάλυσις. Τὸ δὲ
ἐν τούτοις γενόμενον οὐχ ἁπόλωλε, χᾶν ἐχφεύγῃ τὴν
χατάληψιν τῆς ἡμετέρας αἰσθήσεως. Ἡ δὲ αἰτία τῆς
Ἀύσεως δἠλη διὰ τοῦ ῥηθέντος ἡμῖν ὑποδείγμα-
τος. Ἐτειδῃ γὰρ ἡ αἴσθησις πρὸς τὸ παχύ τε xol
' 1
* Gen. in, 19.
contegens, non id quod est intrinsecus, e! sensilem
bominis partem intercipiens, non attingens autem
ipsam divinam imaginem. Solvitur autem id quod est
sensile, nonautem aboletur et evanescit. Nam abo-
litio quidem est ad id quod mon est transitus,
Solutio autem est dissolutio qua ΒΠί rursus in
mundi eleinenta, ex quibus fuerat compacta. Quod
autem iniis fuerit, non periit, etiamsieffugiat nostri
sensus comprehensionem. Aperta autem est causa so-
lutionis per exemplum quod nobis dictum est. Quo-
niam enim sensus necessitudinem habet οἱ conjunctio-
ο
$5 S. GREGORII NYSSENI 26
nem cun €o quod est erassumet terrestre : quod est A γἠϊνον οἰχείως ἔχει" κρεΐττονος δὲ καὶ ὐφηλοτέρας
sulcm praestantius et sublimius, eorum quz in bono
οἱ honesto versantur judicium, aberravit in pro-
bandis sensibus, ab eo autem quod bonum οἱ ho-
nestum est aberratio, effecit, ut contrarius consi-
steret habitus ; inutilis reddita pars nostri, susce-
ptione contrarii solvitur. Est autem hujusmodi
exemplum ejus quod dicimus : Detur quispiam vas
cx luto confecisse : id autem dolo et ex insidiis
repletum fuisse plumbo liquefacto : effusum autem
plumbum concrevisse, et ita manere, ut effundi
non possit; dominum aulem vas sibi vindicare :
cum autem figuli teneat scientiam, cum plumbo te-
stam confregisse : οἱ deinde rursus in priorem fl-
guram 3d suum usum vas refinxisse, exinanitum
materia quz fuerat immista. lta ergo nostri quo- B
que vasis figulus, sensili parti (cam dico qux est
in corpore) imimisto vitio, dissoluta maleria qu
vitium acceperat, vas rursus re(ictum, contrario
non mistum, per resurrectionem, ad eam quz fue-
rat ab initio reformabit pulchritudinem. Quoniam
autem et corpori est quaedam societas et communio
carum qua ex peccato exsistunt affectionum; et
mortis corporalis et quaedam analogia ac proportio
cum morte auimz : quomodo enim in carne, à sen-
sili vita separatum esse mortem dicimus : ita etiam
in anima appellamus mortem a vera vita separa-
tionem ; quoniam ergo una est mali communio ac
societas, ut prius dictum est, considerata in anima
et corpore, per utrumque enim procedit anima ad
operationem : propterea mors quidem dissolutio-
nis ab indumento mortalium pellium, non attin-
git animam. Quemadmodum enim dissolvi posset
quod non est compositum?
Quoniam vero opus est, ut illius quoque qua» ex
peccatis ei ingenerat:e insederunt macula, per me-
dicinam aliquam auferantur, propterea in przscnti
quidem vita adhibitum est medicamentum virtutis
ad hsec curanda vulnera. Quod si curari non possit,
in futuram vitam reservatur curatio. Sed quomodo
in corpore sunt affectionum quadam differentise,
quarum alie quidem facilius, alie vero difficilius
admittunt curationem, in quibus οἱ sectiones et
eauteria, οἱ acerba medicamenta adhibentur ad tol-
τῶν περὶ τὸ χαλὸν xplsctoc, ἓν τῇ δοχιµασἰᾳ τῶν
αἰσθήσεων, ἁμαρτηθείσης, τῆς δὲ τοῦ χαλοῦ διαµαρ-
τίας τὴν τῆς ἑναντίας Έξεως ὑπόστασιν ἕνεργη-
σάσης ’ τὸ ἀχρειωθὲν ἡμῶν µέρος, τῇ παραδοχῇ τοῦ
ἑναντίου λύεται' ὁ δὲ τοῦ ὑποδείγματος λόγος τοιοῦ-
τός ἐστι Δεδόσθω τι σχεῦος Ex πηλοῦ συνεστηχέναι )
τοῦτο δὲ πληρες Ex τινος ἐπιθουλῆς γεγενῆσθαι τε-
τηχότος µολίδδου. Τὸν δὲ μόλιθδον ἐχχυθέντα πα-
γῆναι xal µένειν ἀπρόσχντον. ἀντιποιεῖσθαι δὲ τοῦ
σχεύους tbv χεχτηµένον ' ἔχοντα δὲ τοῦ χεραμεύειν
τὴν ἐπιστήμην, περιθρύψαι τε τῷ μολ[θδῳ τὸ ὅστρα-
xoy , εἶθ᾽ οὕτως πάλιν κατὰ τὸ πρότερον σχΏμα πρὶς
τὴν ἰδίαν ἑαυτοῦ χρῆσιν ἀναπλάσαι τὸ σχεῦος, χξνὸν
τῆς ἐμμιχθείσης ὕλης Υενόμενον. Οὕτως οὖν xai C
τοῦ ἡμειέρου σχεύους πλάστης, τῷ αἰσθητῶώ μέρει,
«b xarà «b σῶμά φηµι, τῆς χαχίας χαταμµιχθείσης.
διαλύσας τὴν παραδεξαμένην τὸ xaxby ὕλην, πάλιν
ἁμιγὲς τοῦ ἑναντίου διὰ v.c ἀναστάσεως ἀναπλάσας,
πρὸς τὸ ἐξ ἀρχῆς χάλλος ἀναστοιχειώσει τὸ σχεῦος,
Ἐπειδὴ δὲ σὐνδεσίς τις xai κοινωνία τῶν κατὰ
ἁμαρτίαν παθηµάτων Ὑἰνεταί, τῇ τε duy] xal τῷ
σώμµατι ' xal τις ἀναλογία τοῦ σωματιχοῦ θανάτου
πρὸς τὸν Φυχιχόν East θάνατον ὥσπερ vp ἓν σαρχὶ
τὸ τῆς αἰσθητῆς χωρισθήναι ζωῆς προσαγορεύοµεν
θάνατον, οὕτως xai ἐπὶ τῆς ψυχής τὸν τῆς ἀληθοῦς
ζωῆς χωρισμὸν θάνατον ὀνομάκομεν. Ἐπεὶ οὖν µία
εἰς ἐστι τοῦ καχοῦ χοινωνία, χαθὼς προείρηται, Ev
Φυχῇ τε θεωρουµένη xaX σώµατι; δι ἀμφοτέρων γὰρ
πρύόεισιν εἰς ἑνέργειαν τὸ πονηρόν ᾿ διὰ τοῦτο ὁ μὲν
εῆς διαλύσεως θάνατος, Ex τῆς τῶν νεχρῶν δερμάτων
ἐπιθολῆς, τῆς φυχῆς οὐχ ἅπτεται. Πῶς γὰρ ἂν δια”
λυθείη τὸ μὴ συγχείµενον ;
Ἐπειδὴ χρεία τοῦ χἀχείνης τὰς ἑμφυείσας ἐξ
ἁμαρτιῶν χηλίδας διά τινος ἰατρείας ἐξαιρεθῆναι,
τούτου Évexev, tv μὲν τῇ παρούσῃ ζωῇ, τὸ τῆς ἀρε-
τῆς φάρμαχον εἰς θεραπείαν τῶν τοιούτων προσετέθη
τραυμάτων. El δὲ ἀθεράπεῦτος μένει, bv τῷ µετά
ταῦτα βίῳ ταμιεύεται ἡ θεραπεία. ᾽Αλλ' ὥσπερ εἰσί
As; χατὰ τὸ σῶμα τῶν παθηµάτων διαφοραὶ, ὧν
αἱ μὲν ῥᾷον, αἱ δὲ δυσχολώτερον τὴν θεραπείαν προσ-
(ενται, ἐφ᾽ ὧν xaX τομαὶ καὶ καυτἠρια, xal πικραὶ
φαρμακοποιίαι πρὸς τὴν ἀναίρεσιν τοῦ ἑνσχίφαντος
lendam affectionem quie insedit corpori: tale quid Ώ πάθους τῷ σώματι παραλαμθάνονται᾽ τοιούτόν τι
etiam denuntiat jn posterum futurum judicium ad
curandos morbos animse, quod pigris quidem et
vanis minatur, graviaque et aspera Ἱπιεπίαί, ut
metu rerum molestarum et asperarum qus nobis
sunt reddendz, ad fugiendum vitium castigemur et
erudiamur: iis autem, qui sunt intelligentiores,
creditur a Deo esse medicina et curatio, qui fi-
gmentum suum reducit ad eam quz erat ab initio
gratiam. Quomodo enim qui clavos et verrucas,
qui in corpore enat:» sunt prxter naturam, abra-
dunt per sectionem ac nstionem, ei quem benefició
afficiunt non sine dolore adhibent medicinam, non
autem ad damnum ejus qui patitur : ita ctiam que-
cunque nostris animis, qui per communionem
xa ἡ μετὰ ταῦτα χρίσις εἰς θεραπείαν τῶν cfe ψυχῆς
ἁῤῥωστημάτων κατεπαγγέλλεται, ὃ τοῖς μὲν χαυνο-
πέροις ἀπειλὴ, xal σχυθρωπῶν ἐστιν ἑπανάστασις,
ὡς ἂν φόδῳ τῆς τῶν ἀλγεινῶν ἀντιδόσεως, πρὸς
τὴν φυγὴν τῆς χκαχίας σωφρονισθείηµεν΄ τοῖς δὲ
συνετωτέροις ἰατρεία καὶ θεραπεία παρὰ τοῦ θεοῦ -
«b ἴδιον πλάσμα πρὸς τὴν ἐξ ἀρχῆς ἑπανάγοντος —
χάριν εἶναι πιστεύεται. Ὡς Υὰρ οἱ τοὺς ἤλους xal
ποὺς ἀχροχορδόνας παρὰ φύσιν ἐπιγενομένους τῷ
σώματι, διὰ τομῆς f] χαύσεως ἀποξύοντες, οὐκ ἀν-
ώδυνον ἐπάγουσι τῷ εὑεργετηυμένῳ τὴν ἴασιν, πλὴν
οὐχ ἐπὶ βλάθῃ «ou ὑπομένοντος τὴν τομὴν ἄγουσιν *
οὕτως xal ὅσα ταῖς Φυχαῖς ἡμῶν, διὰ τῆς τῶν
παθηµάτων κοινωνίας ἁποσαρκωθείσαις, ὑλώδη Ῥε-
$1
τέµνεται xal ἀποτύεται τῇ ἀποῤῥήτῳ ἑἐχείνῃ σοφίᾳ
xdi δυνάµει, χαθὼς λέγει τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ τοὺς
χαχῶς ἔχοντας ἱατρεύοντος' Ob χρείαν γὰρ ἔχουσιε,
φηοὶν, οἱ ἰσχύοντες latpov, àAA' οἱ πακῶς Éyor-
τες. Διὰ δὲ τὸ πολλὴν γεγενῆσθαι τῇ Φυχῇ πρὸς τὸ
χαχὸν συμφνῖαν, ὥσπερ ἡ τῆς µυῤμηχίας τομὴ δρι-
µύσσει τὴν ἐπιφάνειαν ' τὸ γὰρ παρὰ φύσιν ἐμφυὲς
«fj φύσει, διάἁ τινος συµπαθείας τῷ ὑποχειμένῳ
προσίσχεται, xal τις γίνεται τοῦ ἀλλοτρίου πρὸς τὸ
ἡμέτερον παράλογος συνανάκρασις, ὡς λυπεῖσθαι xal
δάχνεσθαι τοῦ παρὰ φύσιν χωριζοµένην τὴν αἴσθησιν'
οὕτω xal τῆς ψυχῆς ἀπολεπτυνομένης τε xal íx-
ττχοµένης ἓν τοῖς ὑπὲρ τῆς ἁμαρτίας ἑλέγχοις, xa-
θώς ποὺ qr3tv ἡ προφητεία, διὰ τὴν ἐν βάθει vevo-
μέντν πρὸς τὸ καχὸν οἰχειότητα, xav ἀνάγχην ἐπ-
αχολουθοῦσιν ἄῤῥητοί τινες xaX ἀνέκφραστοι ἀλγτδό-
νες, ὧν tj διήγησις ἐχ τοῦ [oou τὸ ἄρραστον ἔχει, τῇ
τῶν ἐλπιζομένων ἀγαθῶν φύσει. Οὔτε γὰρ ταῦτα, οὔτε
ἐχεῖνα τῇ δυνάμει τῶν λόγων, f| τὸν στοχασμὸν τῆς
ὃ-ανοίας ὑπάχεται. Οὐκοῦν πρὸς τὸ πἐρας τις ἆπο-
σκοπῶν τῆς σοφίας τοῦ τὸ πᾶν οἰχονομοῦντος, οὐχέτ)
ἂν εὐλόγως χαχῶν αἴτιον τὸν τῶν ἀνθρώπων δηµιουρ-
γὸν ὑπὸ µιχροφυχίας χατονοµάξοι, 3 ἀγνοεῖν αὑτὺν
τὸ ἐσόμενον λέγων, f| εἱδότα xaX πεποιηχότα μὴ ἔξω
τῆς πρὺς τὸ πονηρὸν ὁρμῆς εἶναι. Καὶ γὰρ δει τὸ
ἐσόμενον, καὶ «hv πρὸς τὸ γινόµμενον ὁρμὴν οὐχ
ἐχώλυσεν. "Oti γὰρ ἐἑχτραπήσεται τοῦ ἀγαθοῦ «b
ἀνθρώπινον, οὑχ ἡγνόησεν ὁ πάντα ἐμπερικρατῶν
τὴ προορατινῇ δυνάµει, xol τὸ ἑφεξῆς τῷ παρ- C
ᾠχηχότ., βλέπων xac τὸ ἴσον. Ἁλλ' ὥσπερ τὴν πα-
ρατροτὴν ἐθεάσατο, οὕτω xal τὴν ἀνάχλησιν αὐτοῦ
πάλιν την πρὸς τὸ ἀγαθὸν χα-ενόησε. Τί οὖν ἅμει-
vov ἦν ; χαθόλου μὴ ἀγαχεῖν τὴν φύσιν ἡμῶν el;
Yívemw , ἐπειδὴ τοῦ καλοῦ διαµαρτήσεσθαι προ-
tipa τὸ Υενησόµενον, ἡ ἀγαγόντα xai νενοσηχότα
πάλιν πρὸς τὴν ἐξ ἀρχῆς χάριν ἀναχαλέσασθαι; Τὸ
δὲ διὰ τὰς σωματιχὰς ἀλγηδόνας, al τῷ ῥευστῷ
της φύσεως χατ ἀνάγχην ἑπισυμθαίνουσι, καχῶν
ποιητὶν Ὃν θεὸν ὀνομάζειν, Ἡ μηδὲ ὅλως ἀνθρώ-
που χτίστην αὐτὸν οἴεσθαι, ὡς ἂν μὴ xai τῶν ἆἃλ-
γυνόντων ἡμᾶς αἴτιος ὑπονοοῖτο, τοῦτο τῆς ἑσχάτης
µιχροφυχίας ἐστὶ τῶν τῇ αἰσθήσει τὸ χαλὸν καὶ τὸ
χαχὸ» διαχρινόντων, ol οὐχ ἴσασιν, ὅτι ἐχεῖνο τῇ
φύσει µόνον ἐστὶν ἀγαθὸν, οὗ dj αἴσθησις οὐχ bg- p
ἁπτεται ' xal µόνον ἐχεῖνο χαχὸν, fj τοῦ ἀγαθοῦ ἆλ-
λοτρίωσις. ΗἨόνοις δὲ παὶ ἡδοναῖς τὸ χαλὸν xai τὸ
χαχὸν χρίνειν τῆς ἁλόγου φύσεως ἴδιόν ἐστιν, ἐφ᾽
ὧν τοῦ ἀληθῶς χαλοῦ fj χατανόησις, διὰ τὸ μὴ µετ-
έχειν αὐτὰ vou xal διανοίας, χώραν οὐκ ἔχει.
lud malum,
et malum est proprium nature rationis expertis
propterea quod ea mente careant et intelligentia.
"AXA' ὅτι μὲν θεοῦ ἔργον ὁ ἄνθρωπος χαλόν τε xai
ἐπὶ χαλλίστοις γενόμενον, οὐ µόνον ix τῶν εἰρημέ-
vtov δηλόν ἐστιν, ἀλλὰ καὶ ix µυρίων ἑτέρων, ὧν τὸ
Τατθος διὰ τὴν ἁμετρίαν παραδραμούμεθα. Gcby δὲ
* Matth. ix, 12; Marc, ij, 17; Lüc. v, 31.
ORATIO CATECHETICA.
ριττώὠµατα ἐπιπωροῦται, ἓν τῷ χαιρῷ τῆς χρίσεως À perturbationum carnales erant redditi, superflua
ab eo quod est verum abalienatio.
24
callorum excrementa coaluerant, ca judicii tem-
pore scinduntur et abraduntur ineffabili illa sa-
pientia et virtute illius, qui inale habentibus, ut
est in Evangelio, inedetur. Non enim est opus, in-
quil, valentibus medicus, sed male habentibus 5.
Propterea autem quod animz cum corpore est ad
malum congenita quedam coalescentia, quomodo
myrmecie seu formicalionis qua etiam cossus di-
citur, sectio, superficiem mordet acriter; nam quod
praeter naturam innatum est nature, per quemdam
consensum affectionis adbzrescit subjecto ; et alieni
cum nostro fit quadam preter rationem contem-
peratio, »deo ut molestia efficiatur et mordeatur
sensus separatus ab ου quod est praeter naturam ;
ita etiam cum anima attenuatur et tabefit in incre-
pationibus propter peccatum, ut alicubi dicit pro-
pletia, propter intimam illam cum peccato con-
junctionem, necessario consequuntur ineffabiles
quidam dolores et inexplicabiles, qui zeque dici ac
explicari non possunt, atque nalura bonorum qua
sperantur. Nam neque hzc neque illa sunt. ejus-
modi, ut dicendi facultas aut conjectura animi ea
possit assequi. Si quisquam ergo ad finem intuea-
tur sapientiz, qux» administrat universitatem, non
utique hominum opificem malorum auctorem ac
causam propter pusillum et abjectum suum animum
jure nominaverit, aut dicens eum ignorare futurum :
aut si sciveriL et fecerit, non esse remotum a mali
appetitione, et ad ipsum propensione. Sciebat
enim futurum, et non prolibuit eam qua ad id
quod fit erat propensionem et inclinationem. Quod
enim a bono homo esset avertendus, non ignoravit
qui omnia suo dominatu continet, sua previdendi
virtute zeque intuens id quod deinceps est futurum,
atque id quod est preteritum. Sed quomodo vidit
aversionem : ita etiam rursus excogitavit ejus ad
bonum revocationem. Quid ergo erat melius, an
nostram naturam non omnino ad ortum deducere,
quoniam videbat futurum ut a bono aberraret : an
cum aberrasset et morbo laborasset, revocare ad
gratiam quam habuit ab initio? Propter corporales
autem dolores, qui fluxz» natur:ze necessario acci-
dunt, Deum nominare malorum effectorem, aut ne
omnino quidem cum existimare hominis creatorem,
ne censcatur esse causa el auctor eorum qua: no-
bis dolorem afferunt, hoc est plane pusilli et ab-
jecti animi eorum qui sensu bonum et malum diju-
dicant, qui nesciunt quod illud solum est bonum
natura, quod sensus non attingit; et solum est il-
Laboribus autem et voluptatibus dijudicare bonum
in quibus locum non habet veri boni cogitatio,
Sed quod homo quidem pulchrum sit ac przcla-
rum Dei opus, factumque ad ea qua sunt pulcher-
rima et optima, non solum ex iis qua dicta sunt,
est perspicuum, sed ctiam ex aliis innumerabilibus,
39 | S. GREGORII NYSSENI | 10
quorum pretermittemus multitudinem, quod id A ἀνθρώπου ποιητὴν ὀνομάσαντες, οὐχ ἐπιλελήσμεθα
esset infinitum. Cum Deum autem creatorem et
elfectorem nominavimus, nom obliti sumus eorum
que in procemio scrutati sumus adversus Graecos,
in quibus ostensum est Dei Verbum, cum sit essen-
tiale et consistens, ipsum esse et Deum et Verbum,
ac rationem quz complexa est omnem vim efli-
cientem, vel qux potius est ipsa per se vis ac vir-
tts; et quz suapte propensione ac appetitione fertur
ad omne bonuni, et quidquid voluerit, simul efficit,
quod cum voluntate virtutem habeat concurrentem :
cujus et voluntas et opus est eorum quz sunt vila,
4 quo etiam homo deductus est ad vitam, divine
'orüatus rebus omnibus optimis ac pulcherrimis.
Quoniam autem solum est inalterabile ex iis qux
«ubt natura id quod per creationem non habet ori-
ginem; quecunque autem ab increata natura ex
eo quod non erat, constiterunt, cum stalim a con-
versione esse coeperint, semper procedunt per alte-
rationem ; et si agant quiddam secundum naturam,
ad id quod est melius eis semper fit mutatio; sin
a recta deflexerint, qui fit ad contrarium motus ea
semper excipit; cum ergo in lis quoque esset
homo, cui naturz mutabilitas dilapsa erat ad con-
trarium : a bonis autem recessus et a consequenti
omne genus mali induceret, adeo ut per aversionem
quidem a vita, ejus loco mors succederet, per pri-
vationein autem lucis, tenebrz ; pro absentia autem
virtutis, inveheretur vitium: in locum autem om-
nium bonorum referretur numerus contrariorum:
eum qui in hzc et qua sunt ejusmodi malo capto
ceciderat consilio; neque enim fleri poterat ut
esset in prudentia, qui prudentiam fuerat aversga-
tus, neque υἱ sapiens aliquid consultaret, qui re-
cesserat a sapientia, per quemnam rursus eum
oportebat revocari ad eain quam prius habebat
gratiam? Cuinam autem conveniebat erectio ejus
qui ceciderat, aut revocatio ejus qui perierat, aut
reductio ejus qui aberraverat? Cui, inquam, om- -
nino alii, quam Domino naturz? 1s enim solus qui
τῶν Ev τῷ προοιµίῳ πρὸς τοὺς Ἕλληνας ἡμῖν διευ-
χρινηθέντων», Ev οἷς ἀπεδείκνυτο ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος
οὐσιώδης τις xal ἐνυπόστατος ὢν, αὐτὸς εἶναι xal
Geb; xal Λόγος, πᾶσαν δύναμιν ποιητιχὴν ἔμπεριει-
ληφὼς, μᾶλλον δὲ αὐτοδύναμις (v, xal πρὸς πᾶν
ἔργον ἀγαθὸν ὁρμὴν ἔχων, χαὶ πᾶν ὃ τί περ ἂν θελήσῃ
χατεργαζόµενος, τῷ σύνδρομον ἔχειν τῇ βουλήσει
τὴν δύναμιν, οὗ καὶ θέλημα χαὶ ἔργον ἐστὶν dj τῶν
ὄντων ζωὴ, παρ) οὗ καὶ ὁ ἄνθρωπος εἰς τὸ ζῆν παρ-
fjy0n, πᾶσι τοῖς χαλλίστοις θεοειδῶς χεχοσμημένος.
Ἐπειδὴ δὲ µόνον ἀναλλοίωτόν ἐστι κατὰ «hv φύσιν
τὸ μὴ διὰ χτίσεως ἔχον τὴν γένεσιν, τὰ δὲ ὅσα παρὰ
τῆς ἀχτίστου φύσεως Ex τοῦ μὴ ὄντος ὑπέστη, εὐθὺς
ἀπὸ τροπῆς εἶναι ἀρξάμενα, πάντοτε δι’ ἀλλοιώσεως
πρόεισιν ' καὶ εἰ μὲν χατὰ φύσιν πράττοι, πρὸς τὸ
χρεῖττον αὐτοῖς τῆς ἀλλοιώσεως εἰσαεὶ γινοµένης * εἰ
δὲ παρατράπείη τῆς εὐθείας, τῆς πρὸς τὸ ἑναντίον
αὐτὰ διαδεχοµένης χινήσεως. Ἐπεὶ οὖν ἐν τούτοις
καὶ ὁ ἄνθρωπος fjv, ᾧ τὸ τρεπτὸν τῆς φύσεως πρὸς
τὸ ἑναντίον παρώλισθεν ' ἅπαξ δὲ τῆς τῶν ἀγαθῶν
ἀναχωρήσεως δι᾽ ἀχρλούθου πᾶσαν ἰδέαν xaxov ἀντ-
εισαγούσης, ὡς τῇ μὲν ἀποστροφῇ τῆς ζωῆς ἀντ-
εισαχθΏναι τὸν θάνατον, τῇ δὲ στερήσει τοῦ φωτὸς,
ἐπιγενέσθαι τὸ σχότος, τῇ δὲ τῆς ἀρετῆς ἀπουσίφ,
τὴν χαχίαν ἀντεισαχθῆναι, xaX πάσῃ τῇ τῶν ἀγαθῶν
τὸν τῶν ἑναντίων χαταριθμηθῆναι κατάλογον’ τὸν ἐν
τούτοις καὶ τοῖς τοιούτοις ἐξ ἀθουλίας ἑμπεπτωχότα
(οὐδὲ γὰρ ἣν δυνατὸν ἐν φρονῄσει εἶναι τὸν ἀπεστραμ-
C μένον τὴν φρόνησιν , xal σοφόν τι βουλεύσασθαι τὸν
τῆς σοφίας ἀναχωρήσαντα) διὰ τίνος ἔδει πάλιν πρὸς
τὴν ἐξ ἀρχῆς χάριν ἀναχκληθῆναι; Tiv δὲ ἔπρεπεν
ἡ τοῦ πεπτωκότος ἀνόρθωσις, 1j τοῦ ἀπολωλότος
ἀνάχλησις, fj τοῦ πεπλανηµένου χειραγωγία; Tivi
ἄλλῳ, fj τῷ Κυρίῳ πάντως τῆς φύσεως; Ti yàp ἓς
ἀρχῆς τὴν ζωὴν δεδωχότι µόνῳ δυνατὸν ἣν, καὶ mp£-
cov ἅμα, xol ἀπολλυμένην ἀναχαλέσασθαι. Ὁ παρὰ
τοῦ μυστηρίου τῆς ἀληθείας ἀχούομεν, Θεὸν πεποιη-
χέναι ἐξ ἀρχῆς τὸν ἄνθρωπον, xaX σεσωχέναι δια-
πεπτωχότα µανθάνοντες.
vitam ab initio dederat poterat, eumque simul decebat, etiam pereuntem revocare. Quod quidem
audimus a mysterio veritatis, ut qui discamus et Deum ab initio fecisse hominem, et salutem ei de-
disse cum periisset.
CAPUT IX.
—
ΚΕΦΑΛ. θ’.
. Sed hactenus quidem assentietur forte orationi, D Αλλά µέχρι μὲν τούτων συνθήσεται τυχὸν τῷ λόγῳ,
aspiciens ad kj quod est consequens, propterea
quod nihil eorum quz dicta sunt, videatur alienum
ab ea qux Deum decet notione; in iis autem quz
deinceps sequuntur, non itidem, per quz maxime
confirmatur mysterium veritatis. Ea autem sunt
humana generatio, et ab infantia incrementum ad
perfectionem, cibusque et potus, et labor et som-
nus, zgritudo et lacryms, calumnia et judicium,
crux ei mors, ejusque depositio in monumento,
Το enim simul assumpta cum mysterio, hebetant
quodammodo fidem eorum qui sunt pusilli et ab-
jecti animi, ut nec ea quidem quie deinceps dicun-
tur admittant, propter ea qus prius dicia sunt.
Qus enim Deum decet ex mortuis resurrectio, non
πρὸς τὸ ἀχόλυνθον βλέπων, διὰ τὸ μὴ δοχεῖν ἔξω τι
τῆς θεοπρεποῦς ἑννοίας τῶν εἰρημένων εἶναι πρὸς
δὲ τὰ ἐφεξῆς, οὐχ ὁμοίως Gcr, δι’ ὧν µάλιστα τὸ µυ-
στήριον τῆς ἀληθείας χρατύνεται’ Ὑένεσις ἀνθρω-
πίνη, καὶ ἐκ νηπίου πρὸς τελείωσιν αὔξησις' βρῶσίς
τε xal πόσις, xaX χόπος, xal Όπνος, xai λύπη, xa
δάχρυον, συχοφαντία τε xaX δικαστήριον, καὶ σταυρὸς,
xat θάνατος, xal ἡ £v μνημείῳ θέσις. Ταῦτα γὰρ συµ-
παραλαμθανόµενα τῷ μυστηρίῳ, ἀμθλύνει πως τῶν
µικροφυχοτέρων τὴν πίστιν, ὡς μηδὲ τὸ ἐφεξῆς τῶν
λεγομένων διὰ τὰ προειρηµένα συµπαραδέἐχεσθαι. Τὸ
γὰρ θεοπρεπὲς τῆς ἐκ νεκρῶν ἁἀναστάσεως, διὰ τὸ
περὶ τὸν θάνατον ἀπρεπὲς οὐ προσίεται. Ἐγὼ δὲ
πρότερον οἴμαι δεῖν μικρὸν τῆς σαρχικῆς παχύτητος
i
{1 ORATIO CATECIIETICA. 42
σὺν λογισμὺν ἀποστήσαντας, αὐτὸ τὸ χαλὸν ἐφ᾽ ἑαυ- A admittitur propter mortem qux non decet. Ego
τοῦ χαὶ τὸ μὴ τοιοῦτον χατανοῄσα», ποίοις Υνωρίσμα-
σ.ν ἑχάτερον τούτων χαταλαμθάνετα.. Οὐδένα γὰρ
ἀντερεῖν οἶμαι τῶν λελογισμένων, ὅτι Ey χατὰ φῦσιν
µόνον τιυν πάντων ἐστὶν αἰσχρὸὺν, τὸ χατὰ xaxíav
πάθος’ τὸ δὲ καχίας ἑχτὺς, παντὸς αἴσχους ἐστὶν ἆλ-
λότριον. "Q δὲ μηδὲν ἐναντίου µέμιχται, τοῦτο πάν-
τως Ey τῇ τοῦ καλοῦ µοίρᾳ χαταλαμθάνεται. Τὸ δὲ
ἀλτθῶς χαλὸν, ἁμιγές ἐστι τοῦ ἐναντίου. Πρέπει δὲ
τῷ θεῷ πᾶν 6 τί περ Ev τῇ τοῦ χαλοῦ θεωρεῖται χώρα.
*"H τοίνυν δειξάτωσαν χκαχίαν εἶναι τὴν γέἐννησιν, την
ἀνατρογῖν. ttv αὔξησιν, thv πρὸς τὸ τέλειον τῆς
φύσεως πρόοδον, τὴν θανάτου πεῖραν, τὴν ἓχ τοῦ
θανάτου ἐπάνοδον ἢ εἰ ἔξω καχίας εἶναι τὰ εἰρη-
μένα συντίθενται, οὐδὲν αἰσχρὸν εἶναι τὸ καχίας ἀλ-
λότριον ἐξ ἀνάγχης ὁμολογῆσουσι. Καλοῦ δὲ πάντως
aulem prius cxistimo, a carnali crassitudine pau-
lulum abducta cogitatione, oportere ipsum per se
bonum considerare, et quod non est ejusmodi,
nempe quibusnam signis el notis utrumque com-
prehendatur. Neminem enim qui sapit, et est paulo
cordatior, contradicturum existimo, quin sola ex
omnibus secundum naturam sit turpis ea qua est
ex vitio affectio: quz est autem remota a vitiu, sit
aliena ab omni turpitudine. Cui autem nihi] est
contrarii immistum, id in co quod est bonum et
honestum omnino comprebenditur. Quod autem
vere est bonum et honestum, minime mistum est
contrario. Deum autem decet quidquid considera-
tur in eo quod est bonum ct honestum. Aut ergo
ostendant vitium esse originem, educationem,
ἀναδειχνυμένου, πῶς οὐκ ἐλεεινοὶ τῆς ἁλογίας, οἱ τὸ p augmentum, ad perfectionem nature progressio»
χαλὺν μὴ τοέπειν ἐπὶ Θεοῦ δογµατίκοντες ; nem, ΠΙΟΓΙΙ6 experimentum, resurrectionem a more
tuis: vel si ea qui dicta sunt vitio vacare concedant, nibil quod vitio caret turpe esse fateantur na-
cesse est. Quod si id bonum esse et honestum omnino ostenditur, quemadmodum non est miserabilis
corum stultitia, qui id quod est bonum ct honestum, in Deo minime convenire docent?
ΚΕΦΑΛ. T.
ΑἉλλὰ μ.κρὸὺν, qnot, xaX περιγραπτὸν ἡ άνθρω-
σίντ coste ἄπειρον δὲ Ἡ θεότης' χαὶ πῶς ἂν περι.
ελίφθη τῷ ἁτόμῳ τὸ ἄπειρον; Καὶ τἰς τοῦτό φησιν,
ὅτι τῇ mper paf τῆς σαρχὸς χαθάπερ ἀγγείῳ τινὶ f,
ἀπειρία τῆς θεότητος περιελήφθη ; 0ὐδὲ γὰρ ἐπὶ τῆς
ἡμετέρας ζωῆς ἑντὸς χαταχλείεται τῶν τῆς σαρχὺς
ὅρων t, νοερὰ φύσις. Αλλ’ 6 μὲν ὄγχος τοῦ σώματος
τοῖς οἰχείοις µέρεσι περιγράφεται. dj δὲ duy τοῖς
τη; διανοίας χινήµασι πάσῃ χατ ἐξουσίαν ἐφαπλοῦ-
τα: τῇ χτίσει, xal μέχρις οὐρανῶν ἀνιοῦσα, xal τῶν
ἀθύσσων ἐπιθατεύουσα, xal τῷ πλάτει τῆς οἰχουμέ-
vr; ἑτερχομένη, xai πρὸς τὰ χαταχθόνια διὰ τῖς
σολυπραγμοσύνης εἰσδύνουσα, πολλάχις δὲ καὶ τῶν
οὐρανίων θαυμάτων £v περινοίᾳ γίνεται, οὐδὲν βαρυ-
vou£vr τῷ ἐφολχίῳ τοῦ σώματος. El δὲ ἀνθρώπου
ςυχη χατὰ thv τῆς φύσεως ἀνάγχην συγχεχραµένη
τῷ σώματι πανταχοῦ κατ ἐξουσίαν γίγνεται τίς ἡ
ἀνάγχη τῇ φύσει τῆς σαρχὸς τὴν θεότητα λέγειν ἓμ-
περιείργεσθαι, xal μὴ διὰ τῶν χωρητῶν ἡμϊν ὑπο-
δε.γµάτων στοχασμὸν ἡμῖν τινα πρέποντα περὶ τῆς
"CAPUT X.
Àt res est, inquit, parva, ct qua circumscribi po»
test. humana natura : Deus autem est. infinitus,
Quomodo autem quod immensum est atomo coim-
prehendi queat? Quis autem hoc dicit, quod carnis,
tanquam vase aliquo, circumscriptione compres
C hensa sit infinitas Divinitatis ? Neque enim in no-
stra vita intra carnis terininos concluditur intelli-
gens natura. Sed corporis quidem magnitudo suis
circumseribituur partibus: anima autem motibus
cogitationis et intelligentie libere extenditur in
universa creatura, ad colos usque ascendens, ct
abyssos ingrediens, et totius orbis terre perva-
dens latitudinem, οἱ subterranea curiose &ubiens ;
spe autem eliam celestia miracula mente agitat
cl versat, pondere' corporis quod deprimit nihil
gravata. Si autem anima hominis, quz natura ne-
cessitale est commista οἱ conteuperata corpori,
ubique versatur libere; quid necesse est dicere
Divinitatem coerceri intra naturam carnis : οἱ non
per exempla qua a nobis capi possunt, qua nos
θείας οἰκονομίας λαθεῖν; Ὡς γὰρ τὸ mop ἐπὶ τῆς D decet conjecturam sumere de divina dispensatione ?
)214TáS0; ὁρᾶται τῆς ὑποχειμένης περιδεδραγµένον
ὕλης, χαὶ λόγος μὲν διαχρίνει τό τε ἐπὶ τῆς ὕλης
729, χαὶ τὴν τὸ πῦρ ἑξάπτουσαν ὕλην, ἔργῳ 6b οὐκ
ἔστιν ἀπ᾿ ἀλλήλων ταῦτα διατεµόντας, ἐφ᾽ ἑαυτὴν
δεῖξαι «hy φλόγα διεζευγµένην τῆς ὕλης, ἁλλ᾽ Ev τὰ
σοναµφότερα γίνεται (οὕτω χα) μηδεὶς τὸ φθαρτιχὸν
το» πυρὸς συμπαραλαμδανέτω τῷ ὑποδείγματι, ἀλλ)
ὅσον εὐτρεπές ἐστι µόνον ἓν τῇ εἰχόνι δεξάµενος, τὸ
ἀ Οίχειον χαὶ ἀπεμφαῖνον ἁποποιείσθω) * τὸν αὑτὸν
οὖν τρόπον, ὡς ὀρῶμεν χαὶ ἑξημμένην τοῦ ὑποχει-
µένου την φλόγα, χαὶ οὐχ ἐναποχλειομένην τῇ Όλη
5i χωλύει θείας φύσεως ἕνωσίν τινα καὶ προσεγγι-
σμὺν χατανοῄσαντας, πρὸς τὸ ἀνθρώτινον τὴν θεο.
πρεπῇ διάνοιαν xal iv τῷ προσεγγισμῷ διασώνεσθαι,
PATROL. GR. XLV,
Quo modo enim ignis videtur in lucerna subjectam
apprehendere materiam : et ratio quidem discernit
ignem qui est in materia, οἱ materiam qua accen-
dit ignem : reipsa autem non potest, iis a se invi-
cem dissectis, ipsa per se ostendi flamma, disjun-
cia a materia; sed ambo simul unum fiunt : ita
eliam (nemo autem in igne simulsumat ad exem-
plum, id in quod cadit interitus, sed co tantuin
quod decet sumpto ad similitidinem, id quod non
est proprium et conveniens rejiciat), ita ergo, ut vi-
demus flammam qui a subjecto dependet, ct in
materia non includitur : quid vetat, quominus di-
vinge nature cogitata quadam unione οἱ appropin-
qua tione ad hominem, conservetur qu» Deum dg.
2
45
5. GREGORII NYSSENI
14
cet cogitatio eliam in appropinquatione credendo Α πάσης περιγραφῖς ἐκτὸς εἶναι τὸ θεῖον πιστεύοντας,
Dcum esse remotum ab omni circuniscriptione,
etiamsi sit in homine ?
CAPUT M.
Sin autem quaeris quemadmodum cum hu-
manitate contemperatur divinitas : tibi prius quze-
rendum est, cujusmodi sil congeneratio et. con-
junctio anim: cum carne. Quod si ignoratur mo-
dus quo tua anima unitur corpori ; nec existimes
omnino illud a te oportere comprehendi. Sed quo
modo credimus hic etiam animam aliquid esse di-
versum a corpore, ex eo quod caro, si deserta fue-
rit ab anima, sit mortua, nec possit operari, et
conjunctionis moduin ignoramus :; ita etiam quod
attinet quidem ad majestatem et magnificentiam,
divinam naturam differre a mortali et interitui ob-
noxia, confitemur : modum autein contemperatio-
ni3 divinitatis cum humanitate nos perspicere non
posse concedimus ; sed genitum quidem esse Deum
in natura hominis, per ea quz narrantur miracula,
minime dubitamus. Quomodo autem, ut quod sit
majus quam quod considerare possimus, scrutari
recusamus. Neque enim quod credimus omnem
corpoream et quz sub intelligentiam cadit natu-
ram consistere ab incorporea el increata natura,
simul cum fide examinamus unde id sit, et quo-
modo. Sed quod factum sit adinittentes, quemad-
modum universum consistat, curiose indagare pra-
terraittimus, ut quod sit omnino ineffabile atque
inexplicabile.
CAPUT XII.
Qui autem quarit sibi ostendi quod Deus in
carne mobis apparuerit, aspiciat ad operationes.
Nam*quod Deus sit, non potest plane alia adduci
probatio, quain testimonium vperationum. Quo
modo enim universitatem intuentes, et mundi
adininistrationem considerantes, et beneficia quibus
divinitus afficitur vita nostra, comprehendimus
aliquam esse summam virtutem, eorum quz fiunt
effectricem, et que ea. qux sunt. conservat : ila
etia quod Deus nobis in carne apparuerit, satis
prebari ducimus ex miraculis quiz facta sunt in
operationibus, ut qui in factis quz sunt enarrata,
animadvertimus esse omnia per quas divina virtus
exprimitur. Dei est, vivificare homines. Dei est,
ea quz sunt, sua conservare prudentia. Dei est,
cibum largiri et potionem iis quibus obtigit ut in
carne vitam agant. Dei est, ei qui opus habet
benefacere. Dei est, ex imbecillitate perversam
naturam per sanitatem Sibi restituere. Dei est
similiter et eodem modo obtinere dominatum in
omnem creaturam, terram, mare el aerem, et
omnia qux sunt supra aerem. Dei est ad omnia
satis habere potestatis, el ante omnia esse poten-
tiorem morte et interitu. Si ergo aliquid horum
deesset ei que de ipso narratur historie, merito
qui a nostra fide sunt alieni, adversus nostrum
D
χᾶν ἐν ἀνθρώπῳ ἣν;
ΚΕΦΑΛ. ΙΑ’.
Ei δὲ ζητεῖς πῶς χκαταχιρνᾶτα: θεότης πρὸς τὸ
ἀνθρώπινον, ὥρα σοι ζητεῖν πρὸ τούτου, clc πρὸς ci,"
σάρχα τῆς ψυχῆς ἡ συμφυῖα. EL δὲ τῆς onc ἀγνοεῖτσι
Ψυχῆς ὁ τρόπος, καθ) ὃν ἑνοῦται τῷ σώματι, μηδὲ
ἐχεῖνο πάντως οἵου δεῖν ἐντὸς γενέσθαι τῆς σῆς χατα-
λήψεως. ἸΑλλ' ὥσπερ ἐνταῦθα xai ἕτερον εἶναί τ.
παρὰ τὸ σῶμα τὴν φυχην πεπιστεύχαµεν, Ex τοῦ
μονωθεῖσαν τῆς φυχῆς τὴν σάρχα νεχράν τε καὶ ἀν-
ενέργητον γενέσθαι, χαὶ τὸν τῆς ἑνώσεως οὐχ Emt-
Υινώσκοµεν τρόπον * οὕτω χἀχεῖ διαφέρειν μὲν ἐπὶ τὸ
μεγαλοπρεπέστερον τὴν θείαν φύσιν πρὸς τὴν θνη-
τὴν καὶ ἐπίχηρον ὁμολογοῦμεν, τὸν δὲ τῆς ἀναχρά-
σεως τρόπον τοῦ θείου mob; τὸ ἀνθρώπινον συν-
ιδεῖν οὗ χωροῦμεν ἀλλὰ τὸ μὲν γεγενῆσθαι θεὸν iv
ἀνθρώπου φύσει, διὰ τῶν ἱστορουμένων θαυμάτων
οὐκ ἀμφιθάλλομε»’ τὸ δὲ πῶς, ὡς μεῖςον 3 χατὰ λς-
γισμῶν ἔφοδον διερευνᾷν παραιτούµεθα. Οὐδὲ γὰρ
πᾶσαν τὴν σωμµατικἠν τε xal νοητΏν γέννησιν παρὰ
τῆς ἀσωμάτου τε xaX ἀχτίστου φύσεως ὑποστῆναι πι-
στεύοντες, τὸ πόθεν f] τὸ ὅπως τῇ περὶ τούτων πίστει
συνεξετάξοµεν. ᾽Αλλὰ τὸ γεγενησθαι παραδεχόµενοι,
ἀπολυπραγμόνητον τρόπον τῆς τοῦ παντὸς συστά-
σεως χαταλείποµεν, ὡς ἅῤῥητον παντάπασιν ὄντα
καὶ ἀνερμήνευτον.
ΚΕΦΑΛ. IB'.
Τοῦ δὲ θεὺν ἐν σαρχὶ πεφανερῶσθαι ἡμῖν ὁ τὰς
ἀποδείξεις ἐπιξητῶν, πρὺς τὰς Evepyclag βλεπέτω.
Καὶ γὰρ τοῦ ὅλως εἶναι Θεὸν, οὐχ ἄν τις ἑτέραν ἁπό-
δειξιν ἔχοι, διὰ τῆς τῶν ἐνεργειῶν μαρτυρίας. Ὥσπερ
τοίνυν εἰς τὸ πᾶν ἀφορῶντες, καὶ và; χατὰ τὸν vó-
σµον οἰκονομίας ἐπισκοποῦντες, xal τὰς εὐεργεσίας
τὰς θεόθεν χατὰ τὴν ζωὴν ἡμῶν ἑνεργουμένας, ὑπερ-
κεῖσθαί τινα δύναμιν ποιητιχὴν τῶν γιγνοµένων, xat
συντηρητιχὴν τῶν ὄντων χαταλαμδάνοµεν * οὕτως xal
ἐπὶ τοῦ διὰ σαρχὸς ἡμῖν φανσρωθέντος θεοῦ ἱχαντν
ἀπόδειξιν της ἐπιφανείας τῆς θεότητος τὰ κατὰ τὰς
ἑνεργείας θαύματα πεποιῄµεθα, πάντα τοῖς ἵστορη-
θεῖσιν ἔργοις, δι ὧν ἡ θεία χαρακτηρίζεται φύσις,
χατανοῄσαντες. θεοῦ τὸ ζωοποιεῖν τοὺς ἀνθρώπους.
Θεοῦ τὸ συνττρεῖν διὰ προνοίας τὰ ὄντα. θ:ου τὸ
βρῶσιν καὶ πόσιν τοῖς σαρχὺς τὴν ζωὴν εἱληχόσ: ya-
ρίζεσθαι. θεοῦ εὐεργετεῖν τὸν δεόµενον. Θεοῦ τὸ πα-
ῥατραπεῖσαν ἐξ ἀσθενείας τὴν φύσιν, πάλιν δι ὑγείας
πρὸς ἑαυτὴν ἐπανάγειν. Θεοῦ τὸ πάσης ἐπιχρατεύειν
ὁμοιοτρόπως τῆς χτίσεως, γῆς , θαλάσσης, ἀέρος,
τῶν ὑπὲρ τὸν ἀέρα τόπων. Θεοῦ τὸ πρὸς πάντα
διαρχή τὴν δύναμιν ἔχειν, χαὶ mpó γε πάντων τὸ
θανάτου xal «φθορᾶς εἶναι χρείττονα. El μὲν οὖν
σινος τούτων ἑλλιπῆς ἦν ἡ περὶ αὐτὸν ἱστορία, εἰχό-
τως τὸ µυστήριον ἡμῶν οἱ ἔξω τῆς πίστεως ἡμῶν
παθεοάφοντυ * εἰ δὲ δι ὧν νοεῖται Bebo, πάντα ἓν
15 ORATIO CATECHETICA. 46
eof; περὶ αὐτοῦ διηγἡµασι καθορᾶται, τί τὸ ἐμποδί- A przseriberent mysterium ; si vero omnia per quie
ζον τῇ πίστεις
ΚΕΦΑΛ. II".
"AX, φποὶ,γἐννγσίς τε γαὶ θάνατος ἴδιον τΏς σαρ-
γιχΏς ἐστι φὐύσέως φημὶ χἀγώ. Αλλὰ xal tb po tfc
γεννήσεως χαὶ τὸ μετὰ τὸν θάνατον τὴν τῆς φύσεως
ἡμῶν ἐχφεύγει κοινότητα. El; γὰρ ἑχάτερα τῆς àv-
θρωπίένης ζωῆς τὰ πέρατα βλέποντες, ἴσμεν xai
ὅθεν ἀρχόμεθα, χαλ εἰς τὶ καταλήγομεν. Ἐκ πάθους
γὰρ ἀρξάμενος τοῦ εἶναι ὁ ἄνθρωπος, πάθει συν-
απαρτίζεται. Ἐκεῖ δὲ οὔτε ἡ γέννησις ἀπὸ πάθους
ἤρξατο, οὔτε ὁ θάνατος εἰς πάθος κατέληξεν. Οὔτε
γὰρ τΏς γεννῄσεως ἡδονὴ καθηγἠσατο , οὔτε τὸν θά -
νατον φθορὰ διεδέξατο. Απιστεῖς τῷ θαύματ:;, Χαΐρω
τῇ ἀπιστίᾳ. Ὁμολογεῖς yàp πάντως δι’ ὧν ὑπὲρ πί-
στιν γή τὸ λεγόμενον, ὑπὲρ τὴν φύσιν εἶναι τὰ θαύ -
µατα. Αὐτὸ οὖν τοῦτο τῆς θεότττος ἕστω σοι τοῦ φα--
νέντο; ἀπόδειδις, τὸ uh διὰ τῶν χατὰ φύσιν mpoté-
xav τὸ χήρυγµα. El γὰρ ἑντὸς ἣν τῶν τῆς φύσεως
ὅρων τὰ περὶ τοῦ Χριστοῦ διηγήματα, ποῦ τὸ θεῖον ;
Et δὲ ὑπερδαίνει τὴν φύσιν ὁ λόγος, Ev oL; ἀπιστεῖς,
ἐν τούτοις ἐστιν ἡ ἀπόδειεις τοῦ θεὺν εἶναι τὸν xn-
ρωσσόμενον. "Άνθρωπος μὲν γὰρ Ex συνδυασμοῦ τἰ-
Χτεται, xai μετὰ θάνατον tv διαφθορᾷ γίνεται. El
ταῦτα περιεῖχε «b χήρυγµα, οὐκ ἂν θεὸν εἶναι πάν-
τως ῴῆθης τὸν ἐν τοῖς ἰδιώμασι τῆς φύσεως ἡμῶν
μαρτυρούμενον. Ἐπεὶ δὲ γεγεννῆσθαι μὲν ἀχούεις
αὐτὸν, ἐχθεδηχέναι δὲ τῆς φύσεως ἡμῶν τὴν χοινό-
τττα, τῷ τε τῆς Ὑγενέσεως τρόπῳ, καὶ τῷ ἀνεπι- C
δέχτῳ τῆς εἰς φθορὰν ἀλλοιώσεως, xao; ἂν ἔχοι
χατὰ τὸ ἀχόλουθον, ἐπὶ τὸ ἕτερον τῇ ἀπιστίᾳ ypf)-
σασθαι, εἰς τὸ μὴ ἄνθρωπον αὑτὸν ἕνα τῶν ἐν τῇ
ςὖύσει δειχνυµένων οἴεσθαι. ᾽Λνάγχη γὰρ misa τὸν
ph πιστεύοντα τὸν τοιοῦτον ἄνθρωπον εἶναι, εἰς hv
περὶ τὸ θεὸν αὐτὸν εἶναι πίστιν ἐναχθῆναι. Ὁ γὰρ
γεγενντσθα;, αὑτὸν ἱστορήσας, xai τὸ οὕτως Υεγεν-
νισθαι συνδιηγἠσατο. El οὖν πιστόν ἐστι διὰ τῶν
εἰρημένων τὸ γεγεννῆσθαι αὐτὸν, διὰ τῶν αὐτῶν τού-
των πάντως οὐδὲ τὸ οὕτως αὐτὸν γεγεννΏσθαι ἁπί-
δανον. Ὁ vip «hv γέννησιν εἰπὼν, χαὶ τὸ, Ex παρ-
θένου, προσέθηχε. Καὶ ὁ τοῦ θανάτου μνησθεὶς, xal
την ἀνάστασιν τῷ θανάτῳ προσεμαρτύρησεν. El οὖν
ἀφ᾽ ὧν ἀχούεις xaX τὸ γεγεννῆσθαι xaX τὸ τεθνᾶνα:
δίδως, Ex τῶν αὐτῶν δώσεις πάντως xaX τὸ ἔξω πά-
Ceu; εἶναι χαὶ τὴν γέννησιν αὐτοῦ xaX τὸν θάνατον.
᾽Αλλὰ μὴν ταῦτα μείνω τῆς φύσεως ᾿ οὐχοῦν οὐδὲ
ἐχεῖνος πάντως ἑντὸς τῆς φύσεως, ὁ ἐν τοῖς ὑπὲρ
φύσιν γεγεννησθαι ἀποδειχνύμενς.
ΚΕΦΑΛ. |’.
Τίς οὖν αἰτία, φησὶ. τοῦ πρὸς τὴν ταπεινότητα
ταύτην χαταδῆναι τὸ θεῖον, ὡς ἀμφίδολον εἶναι τὴν
πίστιν, εἰ Geb, τὸ ἀχώρητον xal ἀχατανόητον xa
ἀνεχλάλητον πρᾶγμα, [τ]ὸ ὑπὲρ πᾶσαν δόξαν xal πᾶ-
σαν µεγαλειότητα τῷ εὐτελεῖ ἑλύτρῳ τῆς ἀνθρωπί-
νης φύσεως καταμίγννται, ὡς xal τὰς ὑφηλὰς ivco-
Deus intelligitur, cernuntur in iis qux: de ipso
narrantur, quid est quod fidem impediat ?
CAPUT Xll.
At ortus, inquit, et mors est. proprium natura
caruis. Concedo. Sed et id quod fuit ante cjus
ortum, et id qued fuit post mortem, effugit naturze
nostra communitatem. Ad humanz enim vila
utrumque finem aspicientes, scimus et unde inci-
pimus, et in quid desinimus. Homo enim cum
esse coeperit ex affectione, affectione etiam con-
ficitur et consummatur. Illic autem neque genc-
ratio eoepit ab affectione; neque mors desiil in
affectionem. Neque enim voluptas ejus pr:e:cssit
D generationem ; neque mortem secuta est corruptio.
Non credis niiraculo? Lztor de tua. increduli:ate.
Per hoe enim quod supra fidem putas esse quod
dicitur, fateris miracula esse supra naturam. loe
ipsum ergo sit tibi argumentum divinitatis ejus
qui apparuit, quod non procedat praedicatio per ea
qua sunt secundum naturam. Nam si inira fines
nature essent ea que de Christo narrantur, ubi
divinitas ? Sin autem naturam superat id quo.l
dicitur, ea ipsa qua non credis, probant Deum
esse qui przdicatur. Nam homo quidem nascitur
ex duorum copula et conjunctione, ct post mortem
venit ad interitum. Si hzc contineret przdicatio,
Deum non esse omnino existimares eum quem
testaremur esse intra natur proprietates. Quo-
niam autem audis quidem ipsum esse genitum,
excessisse autem nature nostre communitatem,
οἱ in modo generationis, et .quod non acceperit
alterationem ad interitum ; recte erit ex corse-
quenti, ad alterum uti incredulitate, nempe ut non
existimes eum esse unum homiuem ex iis qui
ostenduntur in natura. Omnino enim necesse cst
ut qui credit eum qui est hujusmodi non esse
hominem, deducatur ad credendum quod sit Deus.
Nam qui natum cum esse narravit, simu] etiam
hoc modo natum recensuit. Si itaque ex diclis euin
natum esse credibile est, etiam hac ratione natum
per hxc eadem facile potest persuaderi. Qui enim
natum esse dixit, adjecit etiain, ex virgine. Et qui
mortis meminit, attestatur etiam quod post mor-
tem resurrexit. Si ergo ex iis qux audis, das ctiam
esse natum et mortuum, ex iisdem omuino dabis,
generationem ejus οἱ mortem esse extra affectio-
nem. Verumenimvero lac maturam exsuperant :
ergo nec is intra naturam contiaelur, qui supra
naturam ostenditur fuisse generatus.
CAPUT XIV.
Quienam est ergo, inquit, causa, quod Deus se
ad tantam demiserit bumilitaLem, ut fides sit dubia,
an Deus qui est res quz nec capi, nec mente com-
prelendi, nec verbis potest explicari, qua omnem
superat opinionem et amplitudinem, misceatur in
vili et abjecto humana nature involucro, adco ut
e
S. GREGORII NYSSENI
(8
excelse et sublimes ejus operationes simul red- A Υείας αὑτοῦ τῇ πρὸς τὸ ταπεινὸν ἐπιμιξίᾳ συνεντελί-
dantur abjectz et viles cum admistione ejus quod ζεσθαι ;
ορί abjectum et humile?
CAPUT XV.
Nobis ad hzc minime deest qux Deum deceat
responsio, Quaxris causam cur Deus genitus sit in-
ter homines? Si a vita abstraxeris quz? a Deo aece-
pta sint beneficia, dicere non poteris ex quibusnam
rebus Deum agnosces. Ex jis enim quie accipimus,
benefactorem agnoscimus. Ad ea enim quz fiunt
aspicientes, per ea ejus qui agit naturam reputa-
mus. Si ergo divine nature indicium et signum
proprium est benevolentia in homines, habes ra-
tionem quam quarebas, habes causam cur Deus
venerit ad homines, Opus enim habebat medico
natura nostra, quz morbo laborabat. Opus habe-
hat eo qui erigeret, bomo qui ceciderat. Opus ha-
hebat eo qui vivificaret, qui a vita exciderat. Opus
habebat eo qui ad bonum reduceret, qui defluxerat
a boni participatione. Egebat lucis przsentia, qui
erat inclusus in tenebris. Quzrebat redemptorem
captivus, adjutorem vinctus, liberatorem is qui
jugo premebatur servitutis. Hzcne sunt parva et
indigna qux Deum moveant, ut descendat ad hu-
manam naturam visituidam, cum adeo infeliciter
et miserabiliter affecta esset humanitas ? Àt pote-
rat, inquit, et homo beneficio affici, et Deus ma-
nere in impatibilitate. Qui enim universitatem vo-
Juntate condidit, et quod non erat fecit consistere
solo nutu et momento voluntatis, cur non divina
aliqua auctoritate et imperio a contraria potestate
avulsum hominem deducit ad eum statum qui fuit
ab initio, si hoc ei lubebat ; sed longos obit cir-
euitus, corporis naturam subiens, eti per genera-
tionem ad vitam accedens, et consequenter per
omnenm transiens aatem, et deinde moriens, et
ita per suum corpus peragens scopum resurrectio-
nis : perinde atque si ei non liceret manenti in
diving gloriz altitudine, jussu servare hominem,
jubere autem valere ejusmodi circuitus ? Necesse
est ergo ejusmodi objectionibus eliam nostram
objicere veritatem, ut nulla re impediatur fides
eorum, qui examinando quxrunt verbum mysterii,
Primum ideo, quod supra jam. quodammodo dis-
cussum est, consideremus, quidnam virtuti tan-
quam contrarium opponatur. Certe quemadmodum
tenebra lumini, mors vitz, ita virtuti quoque vi-
tium, nec aliud quidquam contrarium est. Ut enim,
ΚΕΦΑΛ. ΙΓ’.
Οὐχ ἁποροῦμεν πρὸς τοῦτο θεοπρεποῦς ἀποχρί-
σεως. Ζητεῖς τὴν αἰτίαν τοῦ γεγεννῆσθαι Θεὸν ἐν àv- .
θρώποις; Ἐὰν ἀφέληῃς τοῦ βίου τὰς θεόθεν ἀπογενο-
µένας εὑὐεργεσίας, Ex ποίων ἐπιγνώσῃ τὸ θεῖον, οὐχ
ἂν εἰπεῖν ἔχοις. "Aq! ὧν γὰρ πάσχοµεν, ἀπὸ τούτων
τὸν εὑεργέτην ἐπιγινώσχομεν. Πρὸς γὰρ τὰ Υιγνό-
μενα βλέποντες, διὰ τούτων τὴν τοῦ ἑνεργοῦντος
ἀναλογικόμεθα φύσιν. El οὖν ἴδιον γνώρισμα τῖς
θείας φύσεως fj φιλανθρωπία, ἔχεις ὃν ἐπερήτησας
λόγον, ἔχεις τὴν αἰτίαν τῆς Ev ἀνθρώποις τοῦ θεοῦ
παρουσίας. Ἐδεῖτο γὰρ τοῦ ἰατρεύοντος ἡ cct
D ἡμῶν ἀσθενήσασα. Ἐδεῖτο τοῦ ἀνορθοῦντος, ὁ ἐν τῷ
D
cum multa sint qux considerantur in creatura, ni--
hil aliud ex adverso distinguitur a luce aut a vita,
non lapis, non lignum, non aqua, non homo, ne-
que aliquid aliud ex iis qux sunt, praterquain ea
qua proprie intelliguntur ex contrario, utpote te-
nebrz et mors : ita etiam in virtute, nemo dixerit
ullam creaturam intelligi esse ei contrariam, prz-
terquam id. quod mente concipitur ex vitio. Si
ergo in vitio quidem natum'esse Deum nostra as-
gereret oratio, opportune posset qui contradicit,
nostram insectari fidem, uL qui ea opinaremur que
πτώµατι ἄνθρωπος. Ἐδεῖτο τοῦ ζωοποιοῦντας, ὁ
ἑφαμαρτὼν τῆς ζωῆς. Ἐδεῖτο τοῦ πρὸς τὸ ἀγαθὸν
πανάγοντος, ὁ ἀποῤῥυεὶς τῖς τοῦ ἀγαθοῦ µετου-
σίας. "Exppis τῆς τοῦ φωτὸς παρουσίας, ὁ καθειρ-
γµένος τῷ σχότει. Ἐξζίτει τὸν λυτρωτὴν ὁ αἰχμάλω-
τος, τὸν συναγωνιστὴν ὁ δεσµώτος, τὸν ἐλευθερω-
τὴν ὁ τῷ Quy τῆς δουλείας χατεχόµενος. "Apa
μικρά ταῦτα xal ἀνάξια τὸν θΘεὸν δυσωπῆσαι πρὸς
ἐπίσχεψιν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως καταθῆναι, o5-
τως ἐλεεινῶς καὶ ἁθλίως τῆς ἀνθρωπότττος δ.α-
κειµένης» Αλλ' ἐξῆν, φησὶ, xal εὐεργετηθῆναι τὸν
ἄνθρωπον, xa ἓν ἁπαθείᾳ τὸν Θεὸν διαμεῖναι,
Ὅ γὰρ τῷ βουλήµατι τὸ πᾶν συστησάµενος, xal
τὸ μὴ ὃν ὑποστήσας iv µόνῃ τῇ ὁρμῇ τοῦ θελἠ-
µατος, τί οὐχὶ xat τὸν ἄνθρωπον δι αὐθεντιχῆς τινος
χαὶ θεῖχῆς ἐξουσίας τῆς ἑναντίας δυνάµεως &xooná-
σας, πρὸς τὴν ἐξ ἀρχῆς ἄγει χατάστασιν, εἰ τοῦτο
φίλον αὐτῷ ' ἀλλά μακρὰς περιέρχεται περιόδους
σώματος, ὑπερχόμενος φύσιν, καὶ διὰ γδννῄσεως παο-
toy eig τὸν βίον, χαὶ πᾶσαν ἀχολούθως ἡλιχίαν δι-
εξιὼν, εἶτα θανάτου γευόµενας, xaX οὕτως διὰ τῆς τοῦ
ἰδίου σώματος ἀναστάσεως τὸν σχοπὺν ἀνύων' ὡς
οὐχ ἐξὸν αὑτῷ µένοντι ἐπὶ τοῦ ὕψους τῆς δόξης διὰ
προστάγµατος σῶσαι τὸν ἄνθρωπον, τὰς 6: τηιαύτας
περιόδους χαίρειν ἑάσαι: Οὐχοῦν ἀνάγχη xai ταῖς
τοιαύταις τῶν ἀντιθέσεων ἀντικαταστῆναι παρ ἡμῶν
τὴν ἀλήθειαν, ὡς ἂν διὰ μηδενὸς fj πίστις χωλύοιτο,
τῶν ἐξεταστιχῶς ζητούντων τοῦ μνατηρίου τὸν λό-
(0v. Πρῶτον μὲν οὖν ὅπερ xal ἓν τοῖς φθάσασιν ἤδη
μετρίως ἐξήτασται, τί τῇ ἀρετῇ κατὰ xb. ἑναντίον
χαθέστηχεν, ἐπισχεψώμεθα. Ὡς φωτὶ σχό-ος xal θά»
νατος τῇ ζωῇ, οὕτω καὶ τῇ χαχίᾳ fj ἀρετὴ δηλονότι,
χαὶ οὐδὸν παρὰ ταύτην ἕτερον. Καθάπερ Υὰρ πολλῶν
ὄντων τῶν ἐν τῇ χτίσει θεωρουµένων, οὐδὲν ἄλλο πρὸς
τὸ φῶς f] τὴν ζωὴν τὴν ἀντιδιαίρεσιν ἔχει, o9 λίθος, οὗ
ξύλον, οὐχ ὕδωρ. οὐχ ἄνθρωπος, οὐχ ἄλλο τι τῶν ὄντων
οὐδὲν, πλὴν ἰδίως τὰ χατὰ τὸ ἑναντίον νοούµενα, olov
σχότος xal θάνατος. οὕτω xoi ἐπὶ τᾶς ἀρετῆς οὐχ
ἄν τις χτίσιν τινὰ χατὰ τὸ ἑναντίον αὐτῇ νοεῖσθαι
λέγοι, πλὴν τὸ χατὰ χαχίαν νόηµα. Οὐκοῦν εἰ μὲν ἐν
χαχίᾳ γεγενῆσθαι τὸ θεῖον ὁ ἡμέτερος ἐπρέσθευε λό-
γο-, χαιρὺν ἂν εἶχεν ὁ ἀντιλέγων χατατρέχειν ἡμῶν
τῆς πίστεως, ὡς ἀνάρμοστά τε xal ἀπεμφαίνουτα
& ORATIO CATECHETICA. 50
περὶ τῆς θείας Φύσεως δοξαζόντων. Οὐ γὰρ 6t θεµι- A divine nature minime eongruant et conveniant,
*hv v τὴν αὐτοσοφίαν xal ἀγαθότητα xal ἀφθαρσίαν,
καὶ εἴ τι ὑφήλόν ἐστι νόηµά τε χαὶ ὄνομα, πρὸς «b
ἑναντίον µεταπεπτωχέναι λέγειν. El οὖν θεὸς μὲν fj
ἀλτθὴς ἀρετὴ φύσις δέ τις οὐχ ἀντιδιαιρεῖται τῇ
ἀρττῇ , ἀλλὰ xax(a* θεὸς δὲ οὐχ iv χαχίᾳ, ἀλλ Ev
ἀνθρώπου ἨΎίνεται φύσει’ µόνον δὲ ἀπρεπὲς xav αἱ-
cy pb» τὸ χατὰ χαχίαν πάθος, ἓν ᾧ οὔτε γέγονε Gebc,
οὔτε τοῦ ΥΣνέσθαι φύσιν ἔχει. τί ἑπαισχύνονται τὴν
ὁμολογίαν τοῦ Θεὸν ἀνθρωπίνης ἄφασθαι φύσεως,
οὐδεμιᾶς ἑναντιότητος ὡς πρὸς τὸν τῆς ἀρετῆς λόγον
ἐν τῇ χατασχευῃ τοῦ ἀνθρώπου θεωρουµένης ; Οὔτε
Υὰρ τὸ λογιχὸν, οὔτε τὸ διανοητικὸν, οὔτε τὸ ἐπιστή-
pre δεχτιχὸν, οὔτε ἄλλο τοιοῦτον, ὃ τῆς ἀνθρωπίνης
ἴδιον οὐσίας ἐστὶ, τῷ λόγῳ τῆς ἀρετῆς ἠναντίωται.
ΚΕΦΑΛ. IG.
Ἁλλ αὐτὴ, φησὶν, fj τροπὴ τοῦ ἡμετέρου σώματος
πάθος ἔστίν. Ὁ δὲ ἓν τούτῳ γεγονὼς, ἐν πάθει γί-
νεται ' ἀπαθὶς δὲ τὸ θεῖον. Οὐχοῦν ἀλλοτρία περὶ
Θεοῦ ἡ ὑπόλιψις, εἴπερ τὸν ἁπαθῆ χατὰ τὴν φύσιν
πολς χρινωνίαν πάθους ἐλθεῖν διορίζονται. ᾽Αλλὰ xal
πρὸς ταῦτα πάλιν τῷ αὐτῷ λόγῳ χρησώµεθα, ὅτι
τὸ πάθος τὸ μὲν χυρἰως, τὸ δὲ Ex καταχρῄσεως λέ-
γεται. Τὸ μὲν οὖν προαιρέσεως ἁπτόμενον, χαὶ πρὸς
χαχίαν ἀπὺ τῆς ἀρετῆς µεταστρέφον, ἀληθῶς πάθος
ἐστι» τὸ δ᾽ ὅσον ἓν τῇ φύσει κατὰ τὸν ἴδιον εἰρμὸν
πορενοµένη διεξοδικῶς θεωρεῖται, τοῦτο κυριώτερον
ἔργον ἂν μᾶλλον, ἡ πάθος προσαγορεύοιτο, olov ἡ Υέν-
Non enim fas esset dicere ipsam per se sapientiam
et bonitatem et incorruptionem, et si est aliqua
sublimis intelligentía, et sublime nomen, transmu-
tatum esse in contrarium. Si ergo Deus quidem
est vera virtus, nulla autem natura tanquam ad.
versa statuitur virtuti, sed vitium ; Deus autem
non gignitur in vitio, sed in natura hominis ; sola
autem est indecora et turpis qu:e ex vitio est affe-
c&io, in qua nec genitus est Deus, nec ea est ejus
natura ut gigni possit, cur pudet eos fateri Deum
humanani attigisse naturam, perinde ac si ratio
virtutis consideretur contraria conditioni hominis?
Neque enim rationis et intelligenti: esse parlici-
pem, neque scientizt esse capacem, mequé quid-
B quam aliud ejusmodi, quod est propriuti human:
essentiz?, repugnat rationi virtutis.
CAPUT XVI.
At ipsa, inquit, nostri corporis mutatio est affe-
ctio, Qui autem in ea fuerit, afficitur. Deus autem
est impatibilis. Est ergo aliena de Deo existimatio,
siquidem eum qui est impatibilis secundum natu-
ram, statuunt venire ad conmimunionem affectionis.
Sed ad Ίο quoque rursus eadem utemur oratione,
neiipe quod affectio alia quidem proprie dicitur,
alia vero per abusionem. Atque ea quidem qua
tangit liberum animi arbitrium et electionem, et
a virtute avertit ad vitium, proprie est affectio.
Qua autem in natara per suam seriem transeundo
ingrediente consideratur, ea opus potius quam af-
νησις, ἡ αὔξησις, ἡ διὰ τῆς ἐπιῤῥύτου τε xxt ἀποῤ- Ὁ fectio proprie est appellanda, ut generatio, au-
ῥύτου τΏς τροφῆς τοῦ ὑποχειμένου διαμονη, ἡ τῶν
στοιχείων περὶ τὸ σῶμα συνδρομὴ. fj τοῦ συντεθέν-
τος πάλιν διάλυσίς τε καὶ πρὸς τὰ συγγενη µεταχώ-
ρησις. Τίνος οὖν λέγει τὸ µυστήριον ἡμῶν ἦφθαι τὸ
Θεῖον; τοῦ χυρίως λεγομένου πάθους, ὅπερ xaxía
ἐστὶν, ἢ τοῦ χατὰ φύσιν χινηµατος ; Ei μὲν γὰρ tv
τοῖς ἆ τηγορευμένοις γεγενῆσθαι τὸ θεῖον ὁ λόγος δι-
εσχυρίκετο, φεύγειν ἔδει τὴν ἀτοπίαν τοῦ δόγµατος,
ὡς οὐδὲν ὑγιὲς περὶ τΏς θείας φύσεως διεξιόντος. El
δὲ τῖς φύσεως ἡμῶν αὐτὸν ἐφΏφθαι λέγει, ἧς καὶ f)
πρώτη Ὑένεσίς τε xal ὑπόστασις παρ αὐτοῦ τὴν
&pjt;» ἔσχε, ποὺ τῆς Θεῷ πρεπούσης ἐννοίας διαµαρ-
τάνει τὸ xfporua, μηδεμιᾶς παθητιχῆς διαθέσεως
ἐν ταῖς περὶ θεοῦ ὑπολήψεσι τῇ πίστει εἰσιούσης ;
0)δὲὶ γὰρ τὸν ἰατρὸν ἐν πάθει γίνεσθαι λέγομεν, ὅταν
θεραπεύη τὸν ἓν πάθει γενόµενο». ᾽Αλλά xàv προσ-
άντται τοῦ ἀῤῥωστέματος, ἔξω πάθους ὁ θεραπευτὴς
δ-αμένει. El dj γένεσις αὐτὴ xa0' ἑαυτὴν πάθος οὐχ
ἔστιν οὐδ ἂν τῇ ζωῇ τις πάθος προσαγορεύσειεν.
Αλκὰ 55 καθ) ἡδονην πάθος τῆς ἀνθρωπίνης χαθηγεῖ-
ται Ὑενέσεως, χαὶ dj πρὸς χαχίαν ὁρμὴ τῶν ζώντων,
τοῦτο τῆς φύὐσεώς ἐστιν ἁῤῥώστημα, Αλλὰ uiv ἀμφο-
τέρων αὐτῶν χαθαρεύειν φησὶ τὸ µυστήριον. El οὖν
tof. μὲν d Ὑένεσις ἡλλοτρίωται, χαχίας δὲ fj ζωὴ,
Tolo, ὑπολείπεται πάθος, οὗ τὸν θεὸν χεκοινωνηχέναι
σισὶ τὸ τῆς εὐσεθείας µυστήριον ;
gmentum, quz per alfluentis et effluentis nutrimen-
tum subjecti flt permahsio, elementorum circa
corpus concursio, compositi rursus dissolutio, et
ad ea qux sunt cognata transilus. Quaninam ergo
affeciionem dicit mysterium nostrum Deum teti-
gisse ? eamne qui proprie dicitur affectio, quas
quidem est vitium, an motum qui est secundum
naturam ? Nam si. in iis quidem quie sun! prohi-
bita Deum fuisse ailirmaret nostra oratio, fugienda
esset hbsurditas dogmatis, ut quod nihil recti di-
ceret de divina natura. Sin autem dicit eum no-
Slram attigisse naturam, cüjus primus ortus- el
substantia ab eo habuit principium, ubinam aber-
rat przedicatio ab ea quz Deum decet mentis con-
ceptione, cum nulla patibilis affectio, in iis quz
de Deo sunt opinionibus, fidem ingrediatur * Ne-
que enim medicum dicimus esse affectum, quando
eum curat qui est affectus. Sed et si attigerit »gri-
tudinem, is qui medetur, manet remotus ab af-
fectione. Si autem ipse ortus per se non est affe-
ctio, neque vita appellanda est affectio. Sed qux
ex voluptate quidem exsistit affectio, humanam
precedit generationem, et qui ad vitium fertur
viventium impetus, ea est natur:e regritudo. Atqui
eum ab utroque esse mundum dicit mysterium. Si
ergo a voluptate quidem aliena est generatio ; vita
autem a vitio : quzenam restat affectio, cujus Deum
fuisse participen dicit divinum mysterium?
"
S. GREGORII NYSSENI
51
Si corporis autem et animz disjunctionem ap- À — El δὲ τὴν τοῦ σώματος καὶ τῆς Φυχῆς τις διάζευ-
pellet quispiam affectionem, longe prius wquum
fuerit utriusque concursionem appellare aflectio-
uem. Nam si separatio est affectio eorum qua
sunt conjuncta, conjunctio quoque fuerit aflectio
eorüm qua: eunt disjuncta. Est enim quidam motus
unitus, et in. concretione eorum qus sunt disjun-
cta, etin discretione eorum qua sunt contexta,
Quod autem vocatur motus ultimus, hoc vocari
convenit etiam praecedentem. Si aulem primus
moius, quem nominamus generationem, a nobis
nominetur affeclio, ex consequenti ctiam is dicetur,
per quem concursio animz et corporis secernitur.
Deum autem dicimus fuisse in utroque motu nostre
natura, per quem anima concurrit cum corpore,
cL corpus secernitur ab anima. Cum utroque autem
horum, cum sensili, inquam, et intelligenti com-
mista humana concretione per illam ineffabilem
et inexplicabilem contemperationem, hoc Deus pro-
vidit et administravit, ut eorum quz semel unita
essent, anima, inquam, et corporis, etiam in sein-
piternum perinaneret unio. Cum enim nostra na-
tura per propríam consequentiam, in illo mota es-
sel ad secrelionem animz et corporis : αυ secreta
ac separata fuerant rursus conjunxit, eo quod
fuerat desectum, per quoddam veluti glutinum,
per divinam, inquem, virtutem, ad unionem que
rumpi minime potest, compacto et concinnato. Et
hoc est resurrectio, eorum qua: conjuncta. fuerant,
post dissolutionem reditus ad unionem qu: mini-
me potest dissolvi, iis in se invicem conjunclis et
coalescentibus, ut prima qux& fuerat hominis gratia
revocetur, et ad vitam revertamur sempiternam ,
cum id quod nostre naturx mistum fuerat vitium
effluxisset per resolutionem, ut accidit in humore,
qui fracto ejus vase dispergitur et evanescit, cum
uihil sit quod contineat. Quo modo autem mortis
initium cum exstitissetin uno, simul etiam ad
universam pervasit. humanam naturam : codem
modo etiam principium resurrectionis, per unum
ad universam extenditur humanitatem. Qui enim a
se rursus assumptam anim: suo uniit corpori per
prepriam virtutem, αυ utrique eorum immista
luerat in prima conditione, is generaliori quadani
ralione sensili eam nalura commiscuit essen-
tiam, quse. intelligenti: particeps est, principio ad
finem debita consequentia deducto. Nam in huma-
ua rursus ab illo assumpta concretione ac composi-
tione, cum post dissolutionem anima rursus rediisset
ad corpus, veluti a quodam initio, per ejus virtu-
tem, unio ejus quod fuerat separatum, ex zquo
uansit ad universam humanam uaturam, Est au-
tem hoc mysterium hominis a Deo suscepti dispen-
sationis, et resurrectionis a mortuis, quod morte
quidem fuerit anima separata a corpore, et non
probibuerit necessariam nature consequentiam ;
omnia autem rursus ad se invicem reduxerit per
ξιν πάθος προσαγορξεύοι, πολὺ πρότερον δικαίως ἂν
εἴη, τὴν συνδρομὴν ἀμφοτέρων οὕτω χατονοµάσαι.
El γὰρ ὁ χωριαμὸς τῶν συνηµµένων πάθος ἐστὶ, xal
ἡ συνόφεια τῶν διεστώτων πάθος ἂν εἴη. Κίνησις
γάρ τίς ἐστιν Év τε τῇ συγχρίσει τῶν διεστώτων, xal
ἐν τῇ διαχρἰσει τῶν συμπεπλεγμένων Ἠνωμένη.
περ τοίνυν τελενταία χίνησις ὀνομάζεται, τοῦτο
προσίκχει χκαλεῖσθαι χαὶ την προάγουσαν * εἰ δὲ ἡ
πρώτη Χίνησις ἣν Ὑένεσιν ὀνομάζομεν, πάθος ἂν
χατὰ τὸ ἀχόλουθον λέγοιτο, xa0' ἣν ἡ συνδρομῆ τοῦ
σώματος xol τῆς ψυχῆς διακρίνεται. Τὸν δὲ Θεόν
qapev ἐν ἑχάτερᾳ γεγενησθαι τῇ τῆς φύσεως ἡμῶν
κινήσει, δι di; ἡ τε doy? πρὸς τὸ σῶμα συντρέχε’,
τότε σῶμα τῆς ψυχῖς διακρίνεται. Καταμιχθέντος δὲ
πρὸς ἑχάτερον τούτων, πρός τε τὸ αἰσθητόν φημι
xal τὸ νοερὸν, τοῦ ἀνθρωπίνου συγχρίµατος διὰ της
ἀῤῥήτου ἐχείνης xa ἀνεχφράστου συνανακράσεως,
᾿ποῦτο οἰχονομήσασθαι τὸ τῶν ἅπαξ ἑνωθέντων, φυχῆς
C
D
λέγω xaX σώματος, xal εἰσαεὶ διαμεῖναι τῆν ἔνωσιν.
Τῆς Υὰρ φύσεως ἡμῶν διὰ τῆς ἰδίας ἀχολουθίας,
καὶ ἐν ἑἐχείνῳ πρὸς διάχρισιν τοῦ σώματος xal τῆς
ψυχῆς κινηθείσης, πάλιν συνῆφε τὰ διαχριθέντα
χαθάπερ τινὶ χόλλη, τῇ θείᾳ λέγω δυνάµει, πρὸς τὴν
ἄῤῥηχτον ἕνωσιν τὸ διασχισθὲν συναρµόσας. Καὶ
τοῦτό ἐστιν ἡ ἀνάστασις, ἡ τῶν συνεζευγµένων μετὰ
τὴν διάλυσιν ἐπάνοδος εἰς ἁδιάλυτον ἔνωσιν ἀλλήλοις
συμφυομένων, ὡς ἂν ἡ πρώτη περὶ τὸ ἀνθρώπινον
χάρις ἀναχληθείη, καὶ πάλιν ἐπὶ τὴν ἀῑδιον ἑπανέλ-
θοιµεν ζωὴν, τῆς ἐμμιχθείσης τῇ φύσει xaxíag διὰ
τῆς διαλύσεως ἡμῶν ἐκρυείσης οἷον ἐπὶ τοῦ ὑγρον
συµθαίνει, περιθρυφθέντος αὑτῷ τοῦ ἀγγείου, σχε-
δαννυµένου τε χαὶ ἀφανιζομένου, μηδενὸς ὄντος του
περιστέγοντος. Καθάπερ δὲ ἡ ἀρχὴ τοῦ θανάτου ἐν
EX γενοµένη πάσῃ συνδιεξῆλθε τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει,
χατὰ τὸν αὐτὸν «ρόπον xal ἡ ἀρχὴ τῆς ἀναστάσειως
b; ἑνὸς ἐπὶ πᾶσαν διατείνει τὴν ἀνθρωτότητα. ο
γὰρ τὴν ἀναληφθεῖσα, παρ ἑαυτοῦ Φυχῖν πάλν
ἑνώσας τῷ οἰχείῳ σώματι διὰ τῆς δυνάµεως αὐτοὶ
τῆς ἑχατέρῳ τούτων παρὰ τὴν πρωττν σύστασιν
ἐμμιχθείσης, οὗτος” γενιχωτέρῳ τινὶ τρόπῳ νοερὰλ
οὐσίαν τῇ αἰσθητῇ συγχατέµιξε, τῆς ἀρχῆς κατὰ si
ἀχόλουθον ἐπὶ τὸ πἐρας εὐοδουμένης. Ἐν γὰρ τῷ
ἀναληφθέντι παρ) αὐτοῦ ἀνθρωπίνῳ συγχρίµατι
πάλιν μετὰ τὴν διάλυσιν πρὸς τὸ σῶμα τῆς quy
ἐπανελθούσης, olov ἀπό τινος ἀρχῆς εἰς πᾶσαν τὴ
ἀνθρωπίνην φύσιν τῇ δυνάµει χατὰ τὸ σον ἡ xoi
διακριθέντος ἕνωσις διαθαίνει. Καὶ τοῦτό ἐστι v
µυστήριον τῆς τοῦ Θεοῦ περὶ τὸν ἄνθρωπον oixovo
µίας καὶ τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως, τὸ διαλυθῆνα
μὲν τῷ θανάτῳ τοῦ σώματος τὴν ψυχην, xa τῇ
ἀναγχαίαν τῆς φύσεως ἀχολουθίαν jh χωλῦσαι ' εἰ
ἄλληλα δὲ πάλιν ἐπαναγαγεῖν διὰ τῆς ἀναστάσεως
ὡς ἂν αὐτοῖς yévotzo µεθόριον ἀμφοτέρων θα” άτο
πε xaX ζωῆς, ἓν ἑαυτῷ μὲν στήσας διαιρουµένην τι
θανάτῳ τὴν φῄσιν, αὑτὸς δὲ γενόμενος à py τῆς vo
διηοηµένων ἑνώσεως.
resurrectionem, adeo ut eis esset utriusque confinium, nempe mortis οἱ vibe : ut qui in. se quider
statuerit naturam tnorie divisam, ipse autem fuerit principium unionis eorum quie sunt divisa.
53 ORATIO CATECIIETICA. |
ΚΕΦΑΛ. IZ.
Ἁλλ' οὕπω φῄσει τις λελύσθαι τὴν ὑπενεχθεῖσαν
ἡμῖν ἀντίθεσιν, ἰσχυροποιεῖσθαι δὲ μᾶλλον ix τῶν
εἰρημένων τὸ παρὰ τῶν ἀπίστων ἡμῖν προφερόµε-
vov. El γὰρ τοσαύτη δύναμίς ἐστιν &v αὐτῷ, ὅστν ὁ
λόγος ἀπέδειξεν, ὡς θανάτου τε καθαίρεσιν xat ζωῆς
εἴσοδον ἐπ᾽ αὐτῷ εἶναι, τί οὐχὶ θελήµατι µόνῳ τὸ
κατὰ Ὑνώμην ποιεῖ, ἀλλ᾽ ἐκ περιόδου τὴν σωτηρίαν
ἡμῶν χατεργάδεται, τικτόµενός τε xal τρεφόµενος,
xal τῇ τοῦ θανάτου πείρ σώζων τὸν ἄνθρωπον,
ἐξὸν µήτε bv τούτῳ Ὑενέσθα:, xal ἡμᾶς περισώσα-
σθαι; Πρὸς δὲ τὸν τοιοῦτον λόγον ἰχανὸν μὲν ἣν
πρὸς τοὺς εὐγνώμονας τοσοῦτον εἰπεῖν, ὅτι χαὶ τοῖς
ἰατροῖς οὗ νομοθετοῦσι τὸν τρόπον τῆς ἐπιμελείας οἱ
χάµνοντες * οὐδὲ περὶ τοῦ τῆς θεραπείας εἴδους πρὸς
τοὺς εὐεργέτας ἀμφισθητοῦσι, διὰ τί προσ[φατο
τοῦ πονοῦντος μέρους ὁ θεραπεύων, χαὶ τόδε τι πρὸς
τἩν τοῦ χαχοῦ λύσιν ἑνενόησεν, ἕτερον δέον' ἀλλὰ
πτρὸς τὸ πέρας ὁρῶντες τῆς εὐεργεσίας, bv εὖχα-
ρ:στ!ᾳ τὴν εὐποιίαν ἐδέξαντο. Αλλ' ἐπειδὴ, χαθώς
Qro ὁ προφήτης, τὸ πλήθος τῆς χρηστότητος τοῦ
Θεοῦ χεχρυμμέντν ἔχει τὴν ὠφέλειαν, χαὶ οὕπω διὰ
τοῦ παρόντος βίου τηλαυγῶς χαθορᾶται (fj γὰρ ἂν
περιβρητο πᾶσα τῶν ἁἀπίστων ἀντίῤόησις, εἰ τὸ
προσδοχώμµενον Ev ὀφθαλμοῖς ἣν ' νῦν δὲ ἀναμένει
τοὺς ἐπερχομένους αἰῶνας, ὥστε ἓν αὐτοῖς ἆποχα-
λυφθτναι τὰ νῦν διὰ τῆς πίστεως µόνης ὀρώμενα) '
ἀναγχαῖον ἂν εἴη λογισμοῖς τισι χατὰ τὸ ἐγχωροῦν
χα) τῶν ἐπιξητουμένων ἐξευρεῖν τὴν λύσιν τοῖς προ-
λαμθάνουσι συµθαίνουσαν.
ΚΕΦΑΛ. IH.
Καΐτοι περιττὸν ἴσως ἐστὶ 8cb) ἐπιδεδημηχέναι
τῷ Bio πιστεύσαντας διαθάλλειν τὴν παρουσίαν, ὡς
οὐκ iv σοφίᾳ τινὶ xal λόγῳ γεγενηµένην τῷ χρείτ-
τονι. Tol; Υὰρ ph λίαν ἀντιμαχομένοις πρὸς τὴν
ἀλ[θειαν, οὗ μιχρὰ τῆς θείας ἐπιδημίας ἀπόδειξις, ἡ
xii πρὸ τῆς µελλούσης ζωῆς iv τῷ παρόντι βίῳ
φανερωθεῖσα, fj διὰ τῶν πραγμάτων αὐτῶν, qnit,
Μαρτυρία. Τίς γὰρ οὐκ οἵδεν ὅπως πεπλήρωτο χατὰ
T3» µέρος τῆς οἰχουμένης ἡ τῶν δαιμόνων ἁπάτη,
διὰ τῆς εἰδωλομανίας τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων xaca-
χρατῄσασα;, Όπως τοῦτο vópipov πᾶσι τοῖς χατὰ
τὸν χόσμον ἔθνεσιν T.v, τὸ θεραπεύειν διὰ τῶν εἰδώ-
^t)» τοὺς δαίµονας ἐν ταῖς ζωοθυσίαις, xat τοῖς ἔπι-
CAPUT XVII.
Sed dicet quispiam nondum fuisse solutam qua
nobis facta est objectionem, sed potius fuisse con-
firmatum ex iis qux» dicta sunt id quod nobis obji-
ciebatur ab incredulis. Nam si tanta est in eo τὶ-
tus quantam nostra ostendimus oratione, ut in ejus
fuerit potestate et mortem destruere et vitam in-
gredi, cur non sola facit voluntate id quod lubet ,
sed longa circuitione nostram salutem efficit, ut
qui nascatur et alatur, et periculo inortis facto salu-
tem det homini, cum ei liceret et lizc non subire,
et nos conservare? Ad hzc autem satis esset dicere
apud non pervicaces , quod qui x»grotant, non prz-
scribunt legem medicis, quomodo sint curandi ;
neque apud benefactores disceptant de genere me-
dendi, nempe cur laborantem partem tetigit qui
medicatur, et hoc vel illud excogitavit ad malum
propulsandum, cum oporteret aliud ; sed ad finem
aspicientes beneflcii, id grato animo accipiunt. Sed
quoniam, ut ait propheta, inultitudo bonitatis Dei
occultam habet utilitatem , neque clare cernitur in
hac vita (revera enim incredulorum ablata esset
omnis contradictio, si id quod exspectatur, cerne-
retur oculis) ; nunc autem futura exspectat szecula ,
ut in eis revelentur que nunc videntur per solam
fldem : necesse erit aliquibus rationibus, quoad
fleri poterit, eorum qux qusruntur invenire solu-
tionem, quz accedit precedentibus.
CAPUT XVIII.
Quanquam est fortasse supervacaneum , ut qui
Deum ad vitam venisse crediderint, adventum ejus
accusent , ut qui nen aliqua exstiterit sapientia , et
prestanti aliqua ratione. lis enim qui non nimis
obstinate repugnant veritati, divini adventus nom
parvum fuerit argumentum, id quod etiam ante
futuram vitam in praesenti vita fuit manifestatum :
quod, inquam, ex rebus ipsis sumitur testimoe
nium. Quis enim nescit, quemadmodum universus
orbis terrzv repletus esset fraude demonum , quz
per insanum cultum simulacrorum in vitam homíi-
num obtinebat dominatum : quemadmodum omni-
bus quz in mundo erant gentibus lege erat consti-
ξωμίοις μιάσµασιν; Ἂφ οὗ δὲ, χαθώς φησιν ὁ ᾿Από- D tutum animalium sacrificiis , e$ qux super altaria
στολος, Ἐ τεφάνη ἡ χάρις τοῦ 6800 1) σωτήριος
zàcir ἀνθρώποις, διὰ τῆς ἀνθρωπίνης ἐπιδημήσασα
φύσεως, πάντα καπνοῦ δίχην εἰς τὸ μὴ ὃν µετεχώ-
pn2tv: ὥστε παύσασθαι μὲν τὰς τῶν χρηστηρίων
τε xal μαντειῶν μανίας, ἀναιρεθῆναι δὲ τὰς ἕτη-
cíoug πομπὰς , xal τὰ bU αἱμάτων ἓν ταῖς ἑχατόμ-
δαις µολύσματα. bv δὲ τοῖς πολλοῖς τῶν ἐθνῶν ἀφα-
430r,vat χαθόλου βωμούς τε xal προπύλαια, καὶ τε-
p£vr, xal ἀφιδρύματα, xal ὅσα ἄλλα τοῖς θεραπευ-
ταῖς τῶν δαιμόνων ἐπὶ ἁπάτης σφῶν αὐτῶν xal τῶν
ἐντυγχανόντων ἐπιτετήδευτο: ὡς ἐν πολλοῖς τῶν
τύπων μηδὲ εἰ Υέγονε ταῦτά ποτε μνημονεύεσθαι,
ο Tit. n, 14.
fiebant abominationibus, dzxmones colere per si-
mulacra ? Ex quo autem, ut dicit Apostolus *, Ap-
paruit gratia Dei salutaris omnibus hominibus .
que per humanam advenit naturam, omnia instar
fumi ad nihilum redacta sunt ; adeo ut cessarint
quidem oraculorum et divinationum insania, ablata
sinl autem pompa anniversarie, et qua in he-
catombis sanguine fiebant inquinamenta, in multis
autem gentibus omnino deleta sint altaria , et vesati-
bula, et templa, et delubra; et quacunque atia a
cultoribus deinonum ad sui fraudem, et eorum qui
in ipsa incidebant, erecta et constituta fuerant:
bb
$. GREGORII NTSSEXI
«6
adeo ut in multís locis ne aa hac quidem unquam A ἀντεγερθῆναι 65 κατὰ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην ἐπὶ τῷ
fnerint, meminerint ; eorum autem loco in universo
otbe terrarum excitatz sint in Christi nomine zedes
$2cr$, templa οἱ altaria, illudque venerandum et
incruentum sacrificium , sublimisque et excelsa
philosophia , qux factis potius quam sermone exer-
celur ; vitaque corporalis despectio, et morlis con-
temptio, quam ostenderunt qui a tyrannis coge-
bantur a fide deficere, cruciatus corporis nihil
ducentes, et sententiam capitis : hzc scilicet mi-
nime subituri, nisi apertum et minime dubium de
Dei adventu habuissent argumentum. Hoc ipsum
aulem etiam apud Judzos licet dicere esse signum ,
quod adsit is qui ab eis non creditur. Nam usque ad
Christi quidem Dei adventum , apud eos Jerosoly-
tis preclara erat sedes regia, inclytum illud tem-
plum , lege constituta annua sacrificia , et quzecun-
que a lege per znigmata, iis qui mystice audire
possunt , sunt distincta ac dellnita ad hoc usque
tempus, ex eis constituto ritu religionis minime
erant prohibita. Postquam autem viderunt eum qui
exspectabatur, et quem a lege et prophetis prius
didicerant, et fidei in eum qui apparuerat prztu-
lerunt falsam illam superstitionem : qua male ex-
pulsa conservabant verba legis, consuetudini po-
tius servientes quam intelligentiz ; neque qux ap-
paruit gratiam acceperunt ; qui? ex eorum religione
preclara erant et veneranda, relicta sunt in solis
nudisque narrationibus, cum tempium ne ex ipsis
quidem agnoscatur vestigiis ; ampla autem et ma-
gniflca illa civitas relicta sit in ruderibus et ruinis,
hcc eorum qux olim erant Judzis legitima quid-
quam manserit, sed et ad ipsum, qui Jerosolymis
erat eis locus veneraudws, jussu imperatorum
prohibitus fuerit aditus. .
CAPUT XIX.
Sed quoniam neque iis qui Grecorum sequuntur
disciplinas, neque iis qui przsupnt Judaeorum do-
gmatibus, videtur ex bis sumenda esse indicia Dei
Rdventus, bene erit seorsum tractare de iis qua
sunt objecta, nempe quanam de causa divina na-
tura cum nostra connectitur, per se conservans
humanitatem, non jussu operans id quod est ei in
proposito. Quodnam ergo fuerit nobis principium,
ad propositum scopum consequenter deducens ora-
tionem ? Quod aliud, quam summatim recensere
qua de Deo pie sentiuntur?
CAPUT XX.
Constat ergo apud omnes, oportere credere Deum
hon solum esse potentem, sed et justum et bo-
num, et sapientem, et quidquid ad id quod est me-
lius, fert cogitationem. Cousequeis ergo est in pra-
senti dispensatione, non aliquid quidem ex iis qu:
Deui decent apparere in iis qua facta sunt: ali-
quid autem non adesse. Nam ut semel absolvau,
nullum per se ex bis sublimibus nominibus ab
aliis disjunctum, sigillatim est virtus. Neque bonum
vere egt bonum, quod non est ordinecollocatum cum
'uetitia, sapientia et potentia. Quod enim est inju-
D
Χριστοῦ ὀνόματι, ναούς τε xaX θυσιαστήρια, xat την
σεμνἠν τε xal ἀναίμαχτον ἱερωσύνην, xat τὴν ὑψῃ-
λὴν φιλοσοφίαν, ἔργῳ μᾶλλον ἡ λόγῳ χατορθουµόέντν,
xal τῆς σωματικῆς ζωης τὴν ὑπεροφίαν, xai τοῦ
θανάτου τὴν καταφρόνησιν, ἣν οἱ µεταστῆναι τῆς
πίστεως παρὰ τῶν τυράννων ἀναγχαζόμενοι φανερῶς
ἐπεδείξαντο, ἀντ᾽ οὐδενὸς δεξάµενοι τὰς τοῦ σώματος
αἰχίας, καὶ τὴν ἐπὶ θανάτῳ φῆφον' οὐκ ἂν ὑποστά,-
τες δηλαδὴ ταῦτα, μ] sagt, τε καὶ ἀναμφίθολον τῆς
θείας ἐπιδημίας ἔχοντες τὴν ἀπόδειξιν. Τὸ δὲ αὐτὸ
τοῦτο χαὶ πρὸς τοὺς Ἰουδαίους ἱχανὸν σημεῖον el-
πεῖν, τοῦ παρεῖναι τὸν παρ' αὐτῶν ἀπιστούμενον.
Μέχρι μὲν γὰρ τῆς τοῦ Χριστοῦ θεοφανείας λαμπρὰ
παρ) αὐτοῖς ἣν τὰ iv Ἱεροσολύμοις βασίλεια, ὁ δι.
ώνυμος ἐχεῖνος ναὺς, αἱ νενοµισµέναι δι ἔτους θυ-
σίαι, πάντα ὅσα παρὰ τοῦ νόµου δι) αἰνιγμάτων τοῖς
μυστικοῖς ἐπαῖειν δυναµένοις διβρηται, μέχρις τότε
κατὰ τὴν ἐξ ἀρχῆς νομισθεῖσαν αὐτοῖς τῆς εὐσεθείας
θρησχείαν ἀχώλντα fjv. Ἐπεὶ δὲ εἶδον τὸν προσδο-
κώμενον, καὶ ὃν διὰ τῶν προφητῶν τε xal τοῦ νό-
µου προεδιδἀχθησαν, xal προρτιμοτέραν ἐποιῆσαντο
τῖς εἰς τὸν φανέντα πίστεως τὴν ἐσφαλμένην ἐχείνην
δεισιδαιµονίαν, fiv. χαχῶς ἐχθαλόντες, τὰ τοῦ νόµου
ῥήματα διεφύλασσον, αυνηθείᾳ μᾶλλον fj διανοίᾳ
δουλεύοντες, οὔτε τὴν ἐπιφανεῖσαν ἑδέκαντο χάριν,
xaX τὰ σεμνὰ τῆς παρ αὐτοῖς θρησχείας, ἓν διηΥή-
pact dol; ὑπολέλειπται' τοῦ ναοῦ μὲν οὐδὲ ἐξ
ἰχνῶν ἐπιγινωσχομένου, τῆς δὲ λαμπρᾶς ἑχείνης
πόλεως ἐν ἐρειπίοις ὑπολειφθείσης, pelvat τε τοῖς
Ἰουδαίοις τῶν χατὰ τὸ ἀρχαῖον νενομισµένων µη-
δὲν» ἀλλὰ xal αὐτὸν τὸν σεθάσµιον αὐτοῖς ἐν Ἱς-
ροσολύμοις τόπον, ἄδατον προατάγµατι τῶν ὄννα-
στευόντων γενέσθαι.
ΚΕΦΑΛ. Ι0'.
Ἁλλ) ὅμως ἐπειδὴ µήτε τοῖς Ἑλληνίνουσι, μήτε
τοῖς τῶν Ἰουβαίων προεστῶσι δογμάτων, δοχεῖ ταῦτα
θείας παρουσίας ποιεῖσθαι τεχµήρια, χαλῶς ἂν ἔχοι
περὶ τῶν ἀνθυπενεχθέντων ἰδίᾳ τὸν λόγον διαλαθεῖν,
ὅτου χάριν dj θεία φύσις πρὸς τὴν ἡμετέραν συµ-
πλέχεται, δι ἑαυτῆς σώζουσα τὸ ἀνθρώπινον, οὗ διὰ
προστάγµατος χατεργαζοµένη τὸ χατὰ πρὀθεσιν. Ti;
οὖν ἂν Υένοιτο ἡμῖν ἀρχὴ. πρὸς τὸν προκείµενον
σκοπὸν ἀκολούθως χειραγωγοῦσα τὸν λόγον; Τίς
ἄλλη, ἡ τὸ τὰς εὐσεθεῖς περὶ τοῦ θεοῦ ὑπολήψεις ἐπὶ
κξραλαίων διεςελθεῖν,
ΚΕΦΑΛ. K'.
Οὐκοῦν ὁμολογεῖται παρὰ πᾶσι, μὴ µόνον δυνατὸν
εἶναι δεῖν πιστεύειν τὸ θεῖου, ἀλλά καὶ δίχαιον, xal
ἀγαθὸν, χαὶ σοφὸν, xal πᾶν ὅ τι πρὸς τὸ χρεῖττον ἡ
διάνοια φέρει. ᾿Αχόλουθον τοίνυν ἐπὶ τῆς παρούσης
οἰχονομίας, μὴ τὸ μὲν τι βούλεσθαι τῶν τῷ θεῷ πρε-
πόντων ἐπιφαίνεσθαι τοῖς Υεγενηµένοις, τὸ δὲ μὴ
παρεῖναι. Καθόλου γὰρ οὐδὲν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ τῶν ὑψηλών
πούτων ὀνομάτων διεζευγµένον τῶν ἄλλων, ἀρετὴ
καταµόνας ἑστίν. Οὔτε τὸ ἀγαθὸν ἀληθὼς ἔστιν
ἀγαθὸν, μὴ μετὰ τοῦ δικαίου τε xal σοφοῦ καὶ τοῦ
δυνατοῦ τεταγµένον' τὸ γὰρ ἄδικονι ἡ ἄσορον, fi
5: ORATIO CATECHETICA. 58
ἀδύνατον, ἀγαθὸν οὐκ ἔστιν. Οὔτε ἡ δύναµις, τοῦ A stum, insipiens et impotens, non est bonum. Neque
buxaiou τε χαὶ σοφοῦ χεχωρισµένη, ἓν ἀρετῇ θεωρεῖ-
ται’ θτριῶδες váo ἐστι τὸ τοιοῦτον xal τυραννιχὸν
τῆς δυνάµεως εἶδος. Ὠσαύτως δὲ xaY τὰ λοιπὰ, cl
ἔζω τοῦ διχαίου τὸ σοφὸν φέροιτο, ἡ τὸ δίχαιον εἰ
ph μετὰ δυ»ατοῦ τε xal ἀγαθοῦ θεωροῖτο, χαχίαν ἄν
τις μᾶλλον τὰ τοιαῦτα κυρίως χατονοµάσειε. Τὸ γὰρ
ἑλλιπὲς τοῦ χρείττονος, πῶς ἄν τις ἐν ἀγαθοῖς ἀρι-
θµήσειεν», EL δὲ πάντα προσήχει συνδραμεῖν ἐν ταῖς
τερὶ Θεοῦ δόξαις, σχοπήσωμεν el ἡ χατὰ ἄνθρωπον
τοῦ θεοῦ οἰχονομία λείπεταί τι τῶν θεοπρεπῶν ὑπο-
λήψεων. Ζητοῦμεν πάντως ἐπὶ τοῦ Θεοῦ τῆς ἀγα-
θότττος τὰ σημεῖα. Καὶ τἰς ἂν γένοιτο φανερωτέρα
τοῦ ἀγαθοῦ μαρτυρία, f τὸ µεταποιηθήναι αὑτὸν τοῦ
πρὸς τὸ ἑναντίον αὑτομολήσαντος, μηδὲ συνδιατε-
0fvat τῷ εὖμε-αθλήτῳ τῆς ἀνθρωπίνης προαιρέ-
στως τὴν παγίαν £v. τῷ ἀγαθῷ καὶ ἁμετάθλητον
φύσιν; Οὐ γὰρ ἂν ἡλθεν εἰς τὸ σῶσαι ἡμᾶς, καθώς
φησιν ὁ Δαθὶὸ, uh ἀγαθότητος τὴν τοιαύτην πρόθεσιν
ἐἑμποιούσης. 'AXX οὐδὲν ἂν ὤνησε τὸ ἀγαθὸν τῆς
κροθέσεως, μὴ σοφἰας ἑνεργὸν τὴν φιλανθρωπίαν
ποιούσης. Καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν ἁῤῥώστως διαχειµένων,
Φολλοὶ μὲν ἴσως οἱ βονλόμενοι μὴ ἐν χαχοῖς εἶναι τὸν
χείµμενον μόνοι δὲ τὴν ἀγαθὴν ὑπὲρ τῶν χαµνόντων
προαίρεσιν εἰς πέρας ἄγουσιν, οἷς τεχνιχἡ τις δύ-
νγαµις συνεργεῖ πρὸς τὴν τοῦ χάµνοντος ἵασιν. Οὐχοῦν
tk» σοφίαν δεῖ συνεξεῦχθαι πάντως τῇ ἀγαθότητι.
Πῶς τοίνυν ἓν τοῖς γεγενηµένοις τὸ σοφὸν τῷ ἀγαθῷ
δυνθεωρεῖται; "Ότι οὐ γυμνὸν τὸ χατὰ πρόθεσιν ἀγα-
θὸν ἔστιν ἰδεῖν. Πῶς γὰρ ἂν qavsir fj πρόθεσις ph
διὰ τῶν γινοµένων φανερουµένη; Τὰ δὲ πεπραγμένα
εἰρμῷ τινι xal τάξει 0 ἀχολούθου προϊόντα, τὸ σοφόν
τε xaY τεχνιχὸν τῆς οἰχονομίας τοῦ Θεοῦ διαδείχνυσιν.
Ἐπεὶ δὲ, χαθὼς £v τοῖς φθάσασιν εἴρηται, πάντως τῷ
διχαίῳ τὸ σοφὸν συνεζευγµένον ἀρετὴ Υγίγνεται’ el
δὲ χωρισθείη, μὴ ἂν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ χαταμένῃ ἀγαθὸν
εἶναι χαλῶς ἂν ἔχοι καὶ ἐπὶ τοῦ λόγου τῆς χατὰ
ἄνθρωπον οἰχονομίας, τὰ δύο μετ ἀλλήλων χατα-
γοησαι, τὸ σοφόν qnt xal τὸ δίχαιον.
potentia quie est separata a justitia et. sapientia,
consideratur in virtute; est enim belluinum el ty-
rannicum ejusmodi genus potentiz. Similiter autem
et reliqua, nempe si a justitia remota alfferatur sa-
pientia; aut si justitia consideretur non cum Ρο:
tentia et bonitate, ea magis vitium proprie sunt
nominanda. Nau cui deest id quod melius, quem-
admodum in bonis numeraveris? Si igitur ha:c
omnia oportet concurrere in iis quae de Deo sunt
opinionibus, consideremus an in suscepti a Deo
hominis dispensatione, deest aliqua ex iis quse pie
de Deo animis insident existimalionibus. In. Deo
omnino quzrimus signa bonitatis. Et quodnam bo-
nitatis apertius fuerit testimonium, quam eum sibi
vindicasse, el ejus curam gessisse, qui defecerat ad
contrarium, firmamque ac stabilem et in bono im-
mutabilem naturam, non simul fuisse affectam cum
mutabili libero hominis arbitrio? Non enim venis-
sel ad nos servandos, ut dicit David, nisi bonitas
hoc ei immisissel propositum. Sed nihil profuisset
bonitas propositi, si non effecisset sapientia, ut in
opue exiret benignitas, et in homines cliaritas. In
iis enim qui male se habent, fortasse quidem sunt
multi qui vellent in malis non esse eum qui decum-
bit: ii autem soli ad finem deducunt bonam suain
pro laborantibus voluntatem, quibus opem fert ar-
tificiosa vis quzdam et potentia ad niedendum
zegroto. Oportet ergo sapientiam omnino esse con-
junctam eum bonitate. Quomodo ergo in iis qu:&
facta sunt consideratur sapientia siinul cum boni-
tate? Quoniam licet cernere non solum et nudum
bonum in proposito. Quomodo enim appareret pro-
positum, si non evidens essel per ea qu: fiant?
Quz autem facta sunt quadam serie et. ordine pro-
cedentia per id quod est consequens ostendunt sa-
pientiam et artificium Dei dispensationis : quando-
quidem, sicut prius diximus, sapientia conjuncta
cum justitia omnino flt virtus, Quod si seorsum sit
posita, per se aejuocta non fuerit bonitas. Recte ergo fuerit in ratione suscepti hominis dispensatio-
nis, duo simul ihter se invicem considerare, sapientiam, inquam, et justitiam.
ΚΕΦΑΛ. KA'.
Τίς οὖν ἡ δικαιοσύνη; Μεμνήμεθα πάντως τῶν
κατὰ τὸ ἀχόλουθον ἐν τοῖς πρώτοις τοῦ λόγου slpn-
µένων, ὅτι µίµηµα τῆς θείας φύσεως xatsoxeuáotr ὁ
ἄνθρωπος, τοῖς τε λοιποῖς τῶν ἀγαθῶν, καὶ τῷ αὐτ-
εξρωσίῳ τῆς προαιρέσεως, τὴν πρὸς τὸ θεῖον ὅ,ασώ-
ζων ὁμοίωσιν. Τρεπτῆς δὲ φύσεως ὧν κατ ἀνάγχην ᾿
€) Υὰρ ἑνεδέχετο τὸν ἐξ ἀλλοιώσεως την ἀρχὴν τοῦ
εἶναι ἔχοντα, μὴ τρεπτὸν εἶναι πάντως. Ἡ γὰρ ix
τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι πάροδος, ἀλλοίωσίς τίς ἐστι,
τς ἀνυπαρξίας χατὰ θείαν δύναμιν εἰς οὐσίαν µεθ-
ὑσταμέντς. Kal ἄλλως δὲ τῆς τροπῆς ἀναγχαίως ἐν
"y ἀνθρώπῳ θεωρουµένης, ἐπειδὴ µίµηµα τῆς θείας
v23tt5 6 ἄνθρωπος fv. Τὸ δὲ μιμούμενον, εἰ pl. ἐν
ἑτερότητι τύχοι st, ταὐτὸν ἂν εἴη πάντως ἑχείνῳ o
ἀφωμοίωται. Ἐν τούτῳ τοίνυν τῆς ἑτερότητος τοῦ
* Psaj. «v, 10.
CAPUT XXI.
Qusnam ergo est justitia? Meminimus eorum
qu ex consequenti dicta sunt in principio hujus
libri, quod ad divin: natura imitationem homo sit
conditus, tum bonis reliquis, tum etiam libero ar.
bitrio, Dei conservans similitudinem. Cum autem
necessario esset inutabilis naturie; neque enim
fleri poterat, ut qui ab alteratione principium ha-
buerat, non esset ommino mutabilis. Ab eo enim
quod non est progressus ad essentiam, est quedam
alteratio, cum quz non est substantia, virtute divina
transeat in essentiam.Quin etiam cum alioquin neces-
sario in homine consideretur mutatio, quoniam homo
imitabatur naturam divinam : quod autem imitatur,
nisi in aliqua esset diversitate, esseLomnino idem quod
illud cui est assimilatum. Cum ergo ejus quod factum
5a .S. GREGORII NYSSENI
fuerat ad imaginem, in hoc esset diversitas abexem- A χατ᾽ εἰχόνα γε)οµένου πρὺς τὸ ἀρχέτυπον ob:
piari, quod hoc quidem esset natura immutabile, illud
vero non sic se haberet, sed consisteret quidem per
alterationem, ut jam diximus ; omnino autem alte-
raretur, propterea quod imitaretur ; alteratio autem
est quidam motus, ab eo in quo est semper proce-
dens ad alterum ; duo sunt genera ejusmodi muta-
tionis: unum quidem quod semper fit ad bonum,
in quo statum non habet progressus, propterea
quod nec comprehenditur quidem (inis ejus quod
transit ; alterum autem ad contrarium, cujus sub-
stantia est in hoc quod non consistat. Boni enim,
Sicut prius dictum est, et contrarii repugnantia,
talem inter se habet distinctionem, ut dicimus id
quod est, ab eo quod non est tanquam adversum
distingui, et substantiam a non substantia. (uo-
niam ergo fieri non potest, ut quod attinet ad mu-
tabilem et alterabilem incitationem et motum, in se
natura maneat inmobilis ; sed ad aliquid omnino
liberum procedit arbitrium, boni desiderio natura-
liter ipsum trahente ad motum. Donum autem,
aliud quidem vere est bonum secundum naturam ;
aliud autem non ejusmodi, sed habet quamdam
boni visionem ac speciem. Eorum autem judex est
intelligentia intra nos collocata. Qua in re versa-
mur in periculo, vel assequendi ejus quod vere est
honum ; aut, si ab eo diverterimus, per aliquam
ejus quod apparet deceptionem, dilabendi ad con-
trariuin : cujusmodi quidpiam accidisse narrat ex-
τῷ τὸ μὲν ἄτρεπτον εἶναι τῇ φύσει, τὸ δὲ μὴ
ἔχειν, ἀλλά Ov ἀλλοιώσεως μὲν ὑποστῆναι xa
ἁποδοθέντα λόγον * ἀλλοιούμενον δὲ πάντως,
εἶναι µίµηµα, fj δὲ ἀλλοίωσις χἰνησίς ἐστιν ε
pov ἀπὺ τοῦ ἐν ᾧ ἐστιν. εἰσαεῖ προϊοῦσα * δύι
τῆς τοιαύτης εἴδη χινήσεως τὸ μὲν πρὸς τὸ ι
ἀεὶ γιγνόµενον, ἓν ᾧ πρόοδος στάσιν οὐκ ἔχει
πέρας οὐδὲ τοῦ διεξοδευοµένου χαταλαμθάνετ
δὲ πρὸς τὸ ἑναντίον, οὗ ὑπόστασις Ev τῷ μὴ Ó
ναι ἑστίν. Ἡ γὰρ τοῦ ἀγαθοῦ ἑναντίωσις,
ἔμπροσθεν εἴρηται, τοιοῦτόν τινα νοῦν χατὰ τὶ
στολὴν ἔχει, χαθάπερ φαμὲν τῷ μὴ ὄντι τὸ ὃν
διαιρεΐσθαι, xaX τῇ ἀνυπαρξίᾳ ctv Ὁπαρξιν. "
τοίνυν χατὰ τὴν τρεπτὴν τε xat ἀλλοιωτὴν ὁρ'
B καὶ χίνησιν, οὐκ ἑνδέχεται τὴν φύσιν ἀφ' |
µένειν ἀχίνητον, ἁλλ᾽ ἐπί τι πάντως ἡ προ:
ἕεται, τῆς πρὸς τὸ χαλὸν ἐπιθυμίας αὑτὴν ἑ
µένης φυσιχῶς εἰς χίνησιν. Καλὸν δὲ τὸ μὲν “
θῶς χατὰ τὴν φύσιν ἐστί' τὰ δὲ οὐ τοιοῦτο
ἐπηνθισμένον τινὶ xao) φαντασίᾳ. Κ.ριτήριον
των ἐστὶν ὁ νοῦς ἔνδοθεν ἡμῖν ἐν.δρυμένος.
χινδυνεύεται, f| τὸ ἐπιτυχεῖν τοῦ ὄντος χαλοὶ
παρατραπέντας αὐτοῦ, διά τινος τῆς xatà τὸ
µενον ἁπάτης ἐπὶ τὸ ἑναντίον ἡμᾶς ἀποῤῥ'
οἵόντι παθεῖν ὁ ἔξω μὲν μῦθάς φησιν, ἀπ |οδ] ιδοῖ
τῷ ὕδατι τὴν χύνα πρὸς τὴν σχιὰν οὗ διὰ στι
ἔφερε, μεθεῖναι μὲν τὴν ἀληθη τροφὴν, περιχα
δὲ τὸ τῆς τροφῆς εἴδωλον Ev λιμῷ γενέσθαι.
terna fabula eani qui in aqua viderat umbram ejus quod in ore gestabat : nempe verum
dimisisse, inhianlem autem cibi simulacro fame laborasse.
CAPUT XXII.
Postquam ergo ejus quod est vere bonum desi-
derio mens fraudata, ad id quod non est, fuit de-
lata, fraude consultoris et inventoris vitii persuasa
esse bonum id quod bono est contrarium : neque
enim dolus fuisset efficax, nisi vitii hamo esce in-
star illita fuisset boni species : cum ergo homo vo-
luntarie in hanc incidisset calamitatem, qui se per
voluntatem vitz inimico subjunxerat, quzre mihi
simul omnia qux: conveniunt iis quz de Deo sen:
liuntur, bonitatem, sapientiam, justitiam, poten-
tiam, incorruptionem, et si quid est melioris signi-
ficationis. Tanquam bonus ergo, movetur miseri-
cordia ejus qui ceciderat: et tanquam sapiens,
non ignorat modum revocationis. Sapientizx autein
ΚΕΦΑΛ. KP'.
Ἐπεὶ οὖν τῆς πρὸς τὸ ὄντως ἆγαθὸν ἐπι
διαψευσθεὶς ὁ νοῦς, πρὸς τὸ μὴ ὃν παρηνέγ
ἁπάτης τοῦ τῆς χαχίας συμθούλου τε xal εἰ
χαλὸν ἀναπεισθεὶς εἶναι τὸ τῷ καλῷ ἑναντίον. !
ἂν ἐνήργησεν dj ἁπάτη, μὴ δελέατος δίχην '
καχίας ἁγχίστρῳ τῆς τοῦ χαλοῦ φαντασίας
πλασθείσης. Ἐν ταύτῃ τοίνυν γεγονότος ἔχουα
συμφορᾷ τοῦ ἀνθρώπου ἑαυτὸν Dv ἡδονης τῷ
τῆς ζωῆς ὑποζεύξαντος, πάντα pot χατὰ τὸν
ἀναζήτει τὰ ταῖς θείαις ὑπολήψεσι πρέπονι
ἀγαθὸν, xaX δίχαιον, xai δυνατὸν, τὸ ἄφθαρτον
τι τῆς χρείττονος σημασίας ἐστίν, Οὐχοῦν ὡς
θὸς οἵχτον λαμθάνει τοῦ διαπεπτωχότος, xat
φὸς οὐχ ἁγνοεῖ τὸν τρόπον τῆς ἀνακλήσεως. :
est, etiam ejus quod justum est, judicium. Nemo D δ᾽ ἂν e χαὶ ἡ τοῦ δικαίου χρίσις. Οὐ γὰρ
enim insipienti? veram tribuerit justitiam. Quid-
nam ergo est in his justum ? Non aliqua tyrannica
in eum qui nos possidebat uti auctoritate : neque
summa vi rapiendo ab eo qui dominatum obtine-
bat, relinquere juste defensionis aliquam occasio.
nem, ei qui per voluptatem bominem redegerat in
servitutem. Quo modo enim qui pecunia suam ven-
diderunt libertatem, (iunt servi emptorum, ut qui
seipsos vendiderint; et nec ipsis nec ulli alii pro
eis licet proclamare ad libertatem, etiamsi ingenui
ct honesto loco nati essent qui sua sponte ad hanc
devenerunt calanütatem : si quis autem curan
ἀφροσύνη τὴν ἀληθῆ δικσιοσύνην προσάψειεν.
ἓν τούτοις τὸ δίχαιον; Τὸ μὴ τυραννιχῇ τιν
σασθαι χατὰ τοῦ χατέχοντος ἡμᾶς αὐθεντίᾳ *
τῷ περιόντι τῆς δυνάµεως ἁποσπάσαντα το
τοῦντος χαταλιπεῖν τινα δικαιολογίας ἀφορμ'
δι) ἡδονῆς χαταδουλωσαμένῳ τὸν ἄνθρωπον. Κα
γὰρ οἱ χρημάτων τὴν ἑαυτῶν ἐλευθερίαν ἆποδι
δοῦλοι τῶν ὠνησαμένων εἰσὶν, αὐτοὶ πρατήρε
τῶν καταστάντες ' καὶ οὔτε αὐτοῖς, οὔτε ἄλλη
ὑπὲρ ἐχείνων ἔξεστι τὸν ἐλευθερίαν ἐπιδοῇα
xiv εὐπάτριδες (aiv οἱ πρὸς τὴν συμφορὰν ^
αὐτομολήσαντες * εἰ δέ τις χηδόµενος τοῦ ἄπει
ORATIO CATECIIETICA.
θέντος Dig χατὰ τοῦ ὠνησαμένου χρῷτο, ἄδιχος εἶναι A gerens. ejus qui fuit venditus, vi utatur adversus
δύξει τῷ vópup. χτηθέντα τυραννικῶς ἐξαιρούμενος *
ἐξωνεῖσθαι δὲ πάλιν εἰ βούλοιτο τῶν τοιούτων οὐδεὶς ὁ
χωλύων νόμος ἐστί
ΚΕΦΑΛ. KT".
Κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ἑχουσίως ἡμῶν ἑαυτοὺς
ἁπεμπολησάντων, ἔδει παρὰ τοῦ δι ἀγαθότητα πάλιν
ἡμᾶς εἰς ἐλευθερίαν ἐξαιρουμένου, μὴ τὸν τυραννι-
45v, ἀλλὰ τὸν δίχαιον τρόπον ἐπινοηθῆναι τῆς ἆνα-
χλήσεως. Οὗτος δέ ἐστί τις τῷ ἐπιχρατοῦντι ποιἠ-
σασθαι πᾶν ὅπερ ἂν ἐθέλοι λύτρον ἀντὶ τοῦ χατεχο-
µένου λαθεῖν. Ti τοίνυν εἰχὸς ἣν μᾶλλον τὸν χρα-
τοῦντα λαθεῖν ἑλέσθαι ; Δυνατόν ἐστι δι ἀχολούθου
στοχασμόν τινα τῆς ἐπιθυμίας αὑτοῦ λαθεῖν. Elta
το/όηλα γἐνοιτο ἡμῖν τῶν ζητουµένων τεχµήρια. Ὁ
τοίνυν χατὰ τὸν Ey ἀρχῇ τοῦ συγγράµµατος προαπο-
&6t£v-a λόγον, τῷ πρὸς τὸν εὐημεροῦντα φθόνῳ πρὸς
τὸ ἀγαθὸν ἐπιμύσας, τὸν Ob τῆς χαχίας ζόφον iv
ἑαυτῷ vevvhsaz ' ἀρχὴν δε τῆς πρὸς τὰ χείρω ῥοπῆς
xai ὑπόθεσιν καὶ οἱονεὶ μητέρα τῆς λοιπῆς χαχίας
τὴν φιλαρχίαν νοσήσας, τίνος ἂν ἀντηλλάξατο τὸν
χατεχόµενον, εἰ μὴ] δηλαδῆ τοῦ ὑψηλοτέρου χαὶ µεί-
ζονος ἀνταλλάγματος, ὡς ἂν μᾶλλον ἑαυτου τὸ χατὰ
τὺν τον θρέφειε πάθος, τὰ µεί;-ω τῶν ἑλαττόνων
διαµειθόµενος, ᾽Αλλἁ μὴν ἐν τοῖς ám" αἰῶνος ἔστο-
ρουµένοις. Ev οὐδενὶ συνεγνώχει τοιοῦτον οὐδὲν, ofa
χαθεώρα Τερὶ την τότε φαινομένην χνοφορίαν ἆσυν-
τρίαστον, xal γέννησιν ἄφθορον, καὶ θήλην £x παρ-
θενίας, χαὶ ἄνωθεν ἐπιμαρτυρούσας τῷ ὑπεργφυεῖ τῆς
ἀξίας ix τῶν ἀοράτων φωνάς ᾽ xal τῶν τῆς φύσεως
ἀῤῥωσττμάτων διόρθωσιν, ἀπραγμάτευτόν τινα xal
vu» kv ῥήματι µόνῳ χαὶ ὁρμῆ τοῦ θελήµατος παρ᾽
αὐτοῦ Ὑινημέντν, τν τε τῶν τεθνηχότων ἐπὶ τὸν
βίον ἀνάλυσιν, χαὶ τὸν κατὰ τῶν δαιμόνων φόθον, xal
τῶν χατὰ τὸν ἀέρα παθῶν τὴν ἑἐξουσίαν, xai τὴν διά
θαλάσσης πορείαν, οὗ διαχωροῦντος ἐφ᾽ ἑχάτερα τοῦ
Ξελάγους, xa τὸν πνθµένα γυμνοῦντος τοῖς παρ-
οὗεύουσι χατὰ τὴν Μωσέως θαυματουργίαν, ἁλλ᾽ ἄνω
της bztgavsla; τοῦ ὕδατος ὑποχερσουμένης τῇ βάσει,
χαὶ διὰ της ἁἀπφαλοῦς ἀντιτυπίας ὑπερειδούσης τὸ
ἴχνος, τήν τε τῆς τροφΏῆς ὑπεροφίαν io' ὅσον βού-
à4otzo, xal τὰς iv ἑρημίᾳ δαγιλεῖς ἑστιάσεις τῶν ἐν
τυλλαῖς χιλιάσιν εὐωχουμένων * olg οὔτε οὐρανὸς
ἑ-έῤῥει τὸ μάννα, οὔτε ἡ γη κατὰ τὴν ἰδίαν αὐτῆς
q23tv σιτοποιοῦσα τὴν χρείαν ἐπλήρου * ἁλλ' &x τῶν
ἀῤῥέτων ταμείων τῆς θείας δυνάμεως f φιλοτιµία
' προέε., ἔτοιμος ἄρτος ταῖς χερσὶ τῶν διακονούντων
ἑνγεωργούμενος, χαὶ διὰ τοῦ χόρου τῶν ἐσθιόντων
Ξλείων γιγνόµενος, Ἡ τε διὰ τῶν ἰχθύων ὀψοφαγία, οὐ
ῥαλάσστς αὐτοῖς πρὸς τὴν χρείαν συνεισφερούσης,
box του xaX τῇ θαλάσσῃ τὸ γένος τῶν ἰχθύων χατα-
στείραντος. Καὶ πῶς ἄν τις τὸ χαθ) ἕχαστον τῶν εὖ-
αγγελιχῶν διεξίοι θαυμάτων; Ταύτην τοίνυν τὴν
ὀύναμιν χαθορῶν ὁ ἐχθρὸς ἐν ἑχείνῳ, πλεῖου τοῦ
τεχομένου τὸ προχείµενον εἶδεν &v τῷ συναλλά-
ἵματι τούτου χάριν αὐτὸν αἱρεῖται λύτρον τῶν ἓν
*4 το) θανάτου «φρουρᾷ χαθειργµένων γενέσθαι.
Αλλὰ μὴν ἀμήχανον ἦν γυμνῇ προσθλέφαι τῇ τοῦ
6:00 φαντασία, ph σαρχός τινα μοῖραν àv αὐτῷ
emptorem, injustus esse videbitur, qui eum qui
lege est acquisitus, vi eripit; sed si quispiam velit
. eum redimere, nulla est lex qus id vetet :
B
D
CAPUT XXII.
Eodem inodo cum nos ipsos nostra sponte ven-
diderimus, oportebat ab eo qui propter bonitatem
nos in libertatem rursus erat restituturus, non ali-
quem Lyrannicum, sed justum excogitari modum
revocationis. ls autem est, dare quodcunque ve-
lit pretium redemptionis pro eo quem possidet.
Quid ergo est verisimile, magis velle accipere eum
qui babet dominatum ? Possumus per consequen-
tiam capere aliquam conjecturam ejus cupiditatis,
si sint nobis inanifesta signa eorum quie quarumn-
tur. Qui ergo, ut fuit prius explicatum in initio
libri, propter invidiam in eum conceptam, cujus
res erant secunda , ad bonum clausit oculos, in
seipso autem genuit tenebras vilii, et imperandr
laborans cupiditate, qux est veluti iuitium οἱ fun-
damentum ad deteriora propensionis, et veluti ima-
let cxelerorum vitiorum, quonam pretio commuta-
ret eum quem possidebat, nisi quod esset longe
maximum, majora accipiendo pro minoribus, ut
magis aleret suam superbiz affectionem ? Atqui in
jis quxe a prioribus szeculis aut narrata, aut litte-
ris mandata fuerant, intelligebat nihil fuisse tale,
quale videbat in eo qui nunc apparebat, nempe con-
ceptionem absque ulla cum viro conjunctione, et
ortum absque ulla corruptione, et lactantem feminani
ex virginitate, et vocese superis teslantes admirabi-
lem ejus dignitatem, cum nihil tamen caderet sub
aspectum, natur: morborum οἱ zegritudinum corre-
ctionem accurationem, quz? ab eo fiebat citra ullum
negotium, soloque verbo et nutu ac momento volun-
tatis, et eorum quie vita excesserant, vitzerestitutio-
nem, οἱ daemonum terrorem, potestatemque in affe-
cliones aeris, el per mare ingressum, utrinque mari
non discedente, et iis qui transibant fundum ape-
riente, congruenter ei miraculo quod factum est a
Moyse, sed maris superlicie ad ingrediendum, tan»
quam solidam terram prabente, eL stabili ac resi-
stente duritie vestigia firmante, et alimenti quan.
tam vellet elargitionem, lautaque et splendida cou-
vivia in solitudine, multis millibus ibi opipa:e
tractatis ; quibus neque ccelum pluit manua, neque
terra secundum suam naturam frumentum pro-
ducens, id quod eis erat opus suppeditabat : sed
ex ineffabilibus divin: potenti:e promptuariis pro-
cedebat liberalitas, panis paratus, eorum qui im-
partiebantur tanquam agricolarum manibus ela-
horatus, et per eorum qui vescebantur satietatem
multiplicatus, et piscium obsonium, cum eis mare
nihil conferret ad usum, sed is qui eliam piscium
genus in mari seminaverat. Quomodo autem ο)
merabit quispiam singula iniracula evangelica?
, lanc ergo vim in illo cernens inimicus, vidit in
permutatione plus esse. emolumenti, quam in eo
quod possidebat. Ea de cawa eum mavult. fieri
65 S. GREGORII NYSSENI 61
pretium redemptionis eorum qui in carcere mortis A θεωρήσαντα, ἣν Ίδη διὰ τῆς ἁμαρτίας χεχείρωτο.
erant inclusi. Sed (leri non poterat ut Dei nudam
aspiceret speciem, nisi aliquam in eo carnis, quam
jam olim ob peccatum in vinculis habebat, portio-
. nem animadverteret, ldcirco carne divinitas obum-
brata est, ut ad id intuens quod secum fuit educa.
tum et. est sibi cognatum, non lerreretur appro-
pinquatione excellentis virtutis; et considerata
qua sensim per miracula magis ac magis resplen-
debat potentia, existimaret id quod apparuit magis
esse concupiscendum quam formidabile. Vides
quemadmodum cum justitia conjuncta sit bonitas,
et sapientia non sit ab eis separata. Quod enim
per indumentum corporis excogitavit, ut capi pos-
set divina virtus, ne pro nobis suscepta dispensa-
tio impediretur metu sublimitatis, omnino simul
ostendit, nempe bonitatem, sapientiam οἱ justi-
tiam. Voluisse enim dare salutem, est testimonium
bonitatis. Quod autem tanquam ex contractu fecit
Διὰ τοῦτο περιχεχάλυπται τῇ σαρχὶ d) θεότης, ὡς ἂν
πρὸς τὸ σὐντροφόν τε xal συγγενὲς αὑτῷ βλέπων, μὴ
πτοηθείη τὸν προσεγγισμὸν τῆς ὑπερεχούστς δυνά-
µεως» xai τὴν hpéga διὰ τῶν θαυμάτων ἐπὶ τὸ
μεῖζον διαλάµπουσαν δύναμιν χατανοῄίσας, ἐπιθν
μητὸν μᾶλλον Ἡ φοθερὸν τὸ φανὲν εἶναι νοµίση.
Ὅρᾶς ὅπως τὸ ἀγαθὸν τῷ διχαίῳ συνέζευκτς., xat
τὸ σοφρὸν τούτων οὐχ ἀποχέχριται. Τὸ γὰρ διὰ τῆς
τοῦ σώματος περιβολῆς χωρητὴν τὴν θείαν δύναμιν
ἐπινοῆσαι γενέσθαι, ὡς ἂν dj ὑπὲρ ἡμῶν οἰχονομία
pij παραποδισθείη τῷ φόδῳ τῆς ὑψπλῆς ἐμφανείας,
πάντως χατὰ ταὐτὸν τὴν ἀπύήδειξιν ἔχει, τοῦ ἀγαθοῦ,
τοῦ σοφοῦ, τοῦ δικαίου. Τὸ μὲν γὰρ ἑθέλεσθαι σῶσα:,
τῆς ἀγαθότητός ἐστι μαρτυρία. τὸ δὲ συναλλαγμα-
τιχἣν ποιῄσασθαι τὴν τοῦ χρατουµένου λύτρωσιν, τὸ
δίχαιον δείχνυσι' τὸ δὲ χωρητὸν 57 ἐπινοίας ποιῆσα:
τῷ ἐχθρῷ τὸ ἀχώρητον, τῆς ἀνωτάτω σοφίας τὴν
ἀπόδειξιν ἔχει,
redemptionem, ejus qui tenebatur dominatu ostendit justitiam. Quod autem id quod capi non poterat,
subtiliter excogitans effecit ut capi posset ab inimico, id aperte summam arguit sapientiam.
CAPUT XXIV.
Sed est consentaneum eum qui attendit eorum
quz dicta fuerunt. consequentiam, quxrere ubinam
in iis que diximus, cernatur potentia Divinitatis, et
ubi incorruptio divine polentiz, Ut igitur hzc
queque reddantur evidentia, consideremus ea qua
deinceps sequuntur ex mysterio, in quibus maxime
ostenditur cum benignitate contemperata potentia.
ΚΕΦΑΛ. KA.
Ἁλλ) ἐπιζητεῖν εἰχὸς τὸν τῇ ἀχολουθίᾳᾷ τῶν clov.-
μένων προσέχοντα, ποῦ τὸ δυνατὸν τῆς θεότητος, πηῦ
ἡ ἀφθαρσία τῆς θείας δυνάµεως ἓν τοῖς εἱρημένοις
ὁρᾶται. "Ίνα τοίνυν xaX ταῦτα γένηται χαταφανῆη, τὰ
ἑφεξῆς τοῦ μυστηρίου διασχοπήσωμµεν, ἓν οἷς μάλιστα
δείχνυται συγκεκραµένη τῇ φιλανθρωπίᾳ fj δύναμις.
Πρῶτον μὲν οὖν τ) τὴν παντηδύναμον φύσιν πρὸς τὸ
Atque primum quidem, quod omnipotens natura ( ταπεινὸν τῆς ἀνθρωπότητος κχαταθῆναι ἰσχύσα:,
potuerit descendere aJ humilitatem humanitatis,
id potestatem magis ostendit, quam magna et quz
naturam superant miracula. Nam quod magnum
quidpiam ei excelsum effectum sit a divina virtute,
est quodammodo secundum naturam et consenta-
naum. Neque novum et admirabile quidpiam auri-
bus attulerit, quod dicitur, universam qua est in
inundo creaturam, et quidquid extra ea quie. cer-
nuntur, comprehenditur, Dei virtute constitisse,
ejus voluntate, ut ei visum est, deducta ad es-
sentiam. Λά id autem quod est humile et abjectum
descensus, est quzedam insignis et redundans copia
potestatis, quae minime impeditur in iis quz sunt
prater naturam. Quo modo enim ignis essentiz est
proprium ferri sursum ; neque in flamma quidquam
est admirandum quod sit naturaliter; sed si eam
instar gravium corporum videat deorsum tendere,
ejus rei ducitur admiratione, nempe quonam modo
ignis esse ignis perseveret, et in modo motus ex-
cedat naturam, tendens deorsum : ita etiam divi-
nam ei supereminentem potentiam, neque colo-
rum magnitudo, neque luminarium splendor, neque
universi ornatus, neque rerum naturalium perpetua
administratio tantum ostendit, quantum quod se
deniserit ad imbecillitatem nostre naturae ; nempe
quomodo, cum excelsum exstiterit, in humili et ab-
j»cto id cernitur, nec descendit altitudo : quomodo
liumanitas connexa 4ivine natura, et hoc fit, et
esi illud. Cum cnim, sicut prius dictum est, noi
πλείονα τὴν ἀπόδειξιν τῆς δυνάμεως ἔχει, ἡ τὰ μὲ-
γάλα τε xal ὑπερφυῆ τῶν θαυμάτων.Τὸ μὲν γὰρ µέγα
τι xal ὑφηλὸὺν ἐξεργασθῆναι mapX τῆς θξίας δυνά-
µεως, χατὰ φύσιν πώς ἐστι xal ἀχόλουθον. Καὶ οὖν
ἄν τινα ξενισμὺν ἐπάγοι τῇ ἀχοῃ τὸ λέγειν πᾶσαν
τὴν Ev τῷ κόσμῳ κτίσιν, καὶ πᾶν ὅ τί περ ἂν ἔξω τῶν
φαινομένων καταλαμθάνεται ἐν τῇ Θεοῦ δυνάμει
συστῆναι, αὐτοῦ τοῦ θελήµατος πρὸς τὸ δοχοῦν οὗ -
σιωθέντος. Ἡ δὲ πρὸς ταπεινὸν χάθοδος, περιουσία
τίς ἐστι τῆς δυνάμεως, οὐδὲν ἐν τοῖς παρὰ φύσιν χω-
λυομένης. Ὡς γὰρ ἴδιόν ἐστι τῆς τοῦ πυρὸς οὐσίας
ἡ ἐπὶ τὸ ἄνω φορὰ, xal οὐχ ἄν τις θαύματος ἅξιον ἐπὶ
τῆς φλογὸς ἡγεῖτο τὸ φυσικῶς ἑνεργούμενον' εἰ 6t
ῥέουσαν ἐπὶ τὸ κάτω χαθ᾽ ὁμοιότητα τῶν ἐμθριθῶν
D σωμάτων ἴδοι τὴν φλόγα, τὸ τοιοῦτον tv θαύματι
ποιεῖται, πῶς τὸ πῦρ διαμένει πῦρ ὃν, xal ἓν τῷ
τρόπῳ τῆς χινῄσεως ἐχθαίνει τὴν φύσιν, ἐπὶ τὸ χάτω
φερόμενον' οὕτως xal τὴν θείαν τε xal ὑπερέχουσαν
δύναμιν, obx οὐὑρανῶν μεγέθη χαὶ φωστήρων αὐγαὶ.
καὶ fj τοῦ παντὸς διαχόσµησις, xal dj διηνεκῆς τῶν
ὄντων οἰκονομία τοσοῦτον, ὅσον ἡ ἐπὶ τὸ ἀσθενὲς τῆς
φύσεως ἡμῶν συγχατάδασις δείχνυσι ' πῶς τὸ ὑγηλὸν
ἐν τῷ ταπεινῷ χαθορᾶται, καὶ οὐ καταθαίἰνει τὸ Όφος"
πῶς θεότης ἀνθρωπίνῃ πυμπλακεῖσα φύσει, xal τοῦτο
γίνεται καὶ Exeivó ἐστιν. Ἐπειδὴ γὰρ, καθὼς ἐν τοῖς
ἔμπροσθεν εἴρηται, φύσιν οὐκ εἶχεν fj ἑναντία δύνα-
ptg, ἀκράτῳ προσμἰίξαι τῇ τοῦ θεοῦ napoucia , καὶ
γυμνὴν ὑποστῆναι αὐτοῦ τὴν ἐμφάνειαν' ὡς ἂν εὖ -
Ἱππτου γένριτο τῷ ἐπιζητοῦντι ὑπὲρ ἡμῶν τὸ ἀντάλ-
65
ORATIO CATECHETICA.
06
λαγμα, τῷ προχαλύμματι τῆς φύσεως ἡμῶν ἑνεκρύ- A esset ea natura potestatis contrarie, ut ardmisce-
φθη τὸ θεῖον, ἵνα χατὰ τοὺς λίχνους τῶν ἰχθύων τῷ δε-
λέατι τῆς σαρχὸς συναποσπασθῇ τὸ ἄγχιστρον τῆς θεό-
τητος xal οὕτω τῆς δωῆς τῷ θανάτῳ εἰσοιχισθείσης,
xal τῷ σχότει τοῦ φωτὸς ἐμφανέντος, ἔξαρανισθ[ ἠτω]
τῷ φωτὶ χαὶ τῇ Gu?) τὸ κατὰ τὸ ἑναντίον νοούµενον.
O02 γὰρ ἔχει φύσιν, οὔτε σχότος διαµένειν ἐν φωτὸς
παρουσία, οὔτε θάνατον εἴναι ζωῆς ἐνεργούσης. 0ὐχ-
οὖν ἐπὶ χεφα)αίῳ τοῦ μυστηρίου τὴν ἀχολουθίαν
ἁναλαβόντες, ἑντελή ποιησόµεθα 75v ἀπολογίαν πρὸς
τοὺς χατηγοροῦντας τῆς θείας οἰκονομίας , ὅτον χάριν
δι Laur ἡ θεόττς ttv ἀνθρωπίνην οὐ χατεργάζεται
σωτηρίαν. Ast γὰρ διὰ πάντων τὸ θεῖον £v ταῖς πρε-
πούσαις ὑπολήφεσιν εἶναι' ph τὸ μὲν ὑψηλῶς im
αὐτοῦ νοξῖσθαι, τὸ δὲ τῆς θεοπρεποῦς ἀξίας ἐχθάλλε-
σθαι ' ἀλλά πᾶν ὑψηλὸν καὶ εὐσεθὲς νόηµα δεῖ πάντως
B
ἐπὶ Θεοῦ πιστεύεσθαι, χαὶ συνηρτῆσθαι δι) ἀχολου- -
θίας τῷ ἑτέρῳ τὸ ἕτερον. Δέδειχται τοίνυν τὸ ἀγαθὸν,
τὸ 39,59, τὸ δίχαιον, τὸ δυνατὸν, τὸ φθορᾶς ἀνεπίδε-
χτον, πάντα τῷ λόγῳ τῆς καθ) ἡμᾶς οἰχονομίας ἔπι
δειχνύμενα. Ἡ ἀγαθότης Ev τῷ προελέσθαι σῶσαι τὸν
ἁπολωλότα χαταλαμθάνεται. Ἡ σοφία xai ἡ διχαιο-
σύνη Ev τῷ τρόπῳ τῆς σωτηρίας ἡμῶν διεδείχθη. Ἡ
ὄνναμις bv τῷ Ὑγενέσθαι μὲν αὐτὸν Ev ὁμοιώματι
ἀνθρώπου καὶ σχήµατι χατὰ τὸ ταπεινὸν τῆς φύσεως
ἡμῶν, xai ἐλπισθῆναι δύνασθαι αὑτὸν χαθ᾽ ὁμοιότητα
τῶν ἀνθρώπων τῷ θανάτῳ ἑγκρατηθῖναι: γενόµενον δὲ,
τὸ οἰχεῖον ἑαυτῷ χατὰ φύσιν ἐργάσασθαι. Οἰχεῖον δὲ
qti μὲν ὁ ἀφανισμὸς τοῦ σκότους, ζωῇ δὲ ἡ τοῦ θα-
νᾶτου χαθαίρεσις. Ἐπεὶ οὖν τῆς εὐθείας ὁδοῦ χατ-
ερεχθέντες τὸ xav ἀρχὰς τῆς ζωῆς ἐξετράπημεν,
καὶ τῷ θανάτῳ ἐγκατηνέχθημεν, τί τοῦ εἰχότος ἔξω
παρὰ τοῦ μυστηρίου µανθάνοµεν, εἰ fj χαθαρότης
των ἓξ ἁμαρτίας µολυνθέντων ἐφάπτεταε, xal ἡ ζωὴ
τῶν τεθνπχότων, xaX 1j ὁδηγία τῶν πεπλανηµένων,
ὡς ἂν ὅτε μολυσμὸς χαθαρθείη, χαὶ ἡ πλάνη θερα-
πε, τίτ, χαὶ εἰς τὴν ζωὲν τὸ τεθνηχὸὺς ἑπανέλθοι;
retur mere Dei presentis, οἱ ferret nudam ejus
apparitionem, ut ab eo qui poscebat facile pro
nobis accipi posset pretium in permutatione, na-
ture nostre integumento celata fuit divinitas ; ut
instar piscium gulosorum cuim esca carnis simul
attraberetur hamus divinitatis οἱ sic vita ad mor-
tem introducta, et luce apparente in tenebris, luce
et vita deleretur id quod eis contrarium intelli
gitur. Neque enim ea est natura tenebrarum, ut
luce praesente permaneant : neque mortis, ut sit
vita operante. In summam itaque redacta mysterii
consequentia, perfectain faciemus defensionem ad-
versus eos qui accusant divinam dispensalionem,
nempe quanam de causa Divinitas humanam per
se non efficit salutem. Oportet enim in omnibus
ea de Deo sentiri eL existimari quaa Deum decent ;
et non hoc quidem excelse et sublimiter de eo in-
telligi, illud autem repelli ab ea qu:e Deo conve-
nit dignitate; sed omnei excelsam ac piam intel-
Ngentiam oportet omnino in Deo credi, et per con-
sequentiam unum pendere ab altero. Ostensum
ergo est bonitatem, sapientiam, justitiam, poten-
tiam, et incorruptionem evidenter monstrari in ra-
tione nostrze carnis a Deo susceptx dispensationis.
Bonitas in hoc comprehenditur, quod voluerit ser-
vare eum qui perierat. Iu modo salutis nostrae
ostensa est sapientia etjustitia. Potentia autem in
eo, quod ipse quidem factus sil in similitudine et
figura hominis, convenienter natura nostre hu-
inilitati; et spes fuerit ipsum ad hominum siimili-
tudinem morte posse teneri. Cum autem factus es-
set, id fecerit quod erat sibi proprium ac conve-
niens secundum naturam. Est autem luci quidem
proprium ac conveniens, ut deleat tenebras, vitz
autem, ut mortem perdat. Quia ergo aberrantes 4
recta via ab initio a vita aversi, et ad mortem de-
lati sumus, quid a mysterio discimus quod sit remotum a probabilitate, et non consentaneum, si puritas
eos tangit, qui a peccatis sunt inquinati ; el vita mortuos, et via eos qui aberraveruut, ut et purgentur
sordes, €t ab errore cessetur, et quod erat mortuum ad vitam revertatur ?
ΚΕΦΑΛ. ΚΕ’.
Τὸ δὲ Ev τῇ φύσει ἡμῶν γενέσθαι τὴν θεότητα, τοῖς
ph χίαν μιχροφύχοις χατανοοῦσι τὰ ὄντα, οὐδένα ἂν
ἐκ τοῦ εὑλόγου ξενισμὺὸν ἐπαγάγοι. Τίς γὰρ οὕτω
vim. την φυχΏν, ὡς εἰς τὸ πᾶν ἀποθλέπων μὴ iv
παντὶ πιστεύειν εἶναι τὸ θεῖον, καὶ ἑνδύον μὲν xai
περιέχον xal ἐγχαθήμενον;, Tou γὰρ ὕντος ἑξήπται
τὰ πάντα, καὶ οὐκ ἔνεστιν εἶναί τι, μὴ ἐν τῷ ὄντι τὸ
εἶναι ἔχον. El οὖν ἐν αὐτῷ τὰ πάντα, xol ἓν πᾶσιν
ἐχεῖνο" τί ἐπαισχύνονται &v τῇ οἰχονομίᾳ τοῦ µυστη-
ον, τὸν Θεὸν ἐν ἀνθρώποις γεγενῆσθαι διδάσχοντος,
Ὃν οὐδὲ vuv ἕἔξω τῶν ἀνθρώπων εἶναι πεπιστευµέ-
ους E! yàp xai ὁ τρόπος τῆς ἐν ἡμῖν τοῦ Θεοῦ
παρουσίας, οὐχ αὐτὸς οὗτος ἐχείνῳ ' ἁλλ' οὖν τὸ ἐν
* aiu εἶναι, χαὶ νῦν καὶ τῴτε χατὰ xb ἴσον διωµολόγη-
τα.. Nuv μὲν οὖν ἐγχέχραται ἡμῖν ὁ συνέχων ἓν τῷ
ενα: την φύσιν τότε δὲ χατεµίχθη πρὸς τὸ ἡμέτερον,
ἕνα τῇ πρὸς τὸ θεῖον ἐπιμιξίᾳ γίνηται θεῖον, ἐξαιρεθὲν
τοῦ ανάτου, καὶ τῆς τοῦ ἀντιχειμένου τυραννῖδος ἔξω
CAPUT XXV.
Quod auteni in nostra exstiterit natura Divinitas,
iis qui non pusillo et abjecto animo ea qua sunt
considerant, id nequaquam dictu novum videbitur
et alienum. Quis est enim adeo puerili animo et
ingenio, ut ad universitatem aspiciens, in univer-
sitate non credat esse Deum, eam induentem et
continentem, et ei insidentem ? Ab eo enim quod
est, pendent omnia, nec fieri potest ut sit aliquid,
quod in eo quod est, non habeat essentiam. Si
ergo in eo sunt omnia, et illud est in omnibus
cur eos pudet quod mysterium in dispensatione
doceat Deum exstitisse inter homines, qui ne nunc
quidem creditur esse extra hominem? Nam etsi
modus Dei inter nos prasentiz, non est liic idem
qui ille; attamen quod sit in nobis ex quo, nunc,
et tunc. plane constat. Atque nunc quidem est in
nobis contemperatus, qui naturam continet in
essentia ; tunc autem cum nostra natura immista
€1 Ψ. GREGORII NYSSENI
fuit Divinitas; et in ea nostre naturz cum divina A Υενόµενον. Ἡ γὰρ ἐχείνου ἀπὺ τοῦ θανάτου
conmmistione, nostra effecta est divina, ut quz a
morte sit exempla, et ab adversarii erepta tyran-
οδος, ἀρχὴ τῷ θνητῷ γένει τῆς εἰς τὴν ἀθάνατον
ἑπανόδου γίγνεται.
nide. lilius enim a morte reversio, exstitit mortali generi principium reversionis ad vitam ir
talem.
CAPUT XXVI.
Sed in examinanda forte justitia et sapientia,
qua consideratur in hac dispensatione, adducitur
fortasse quispiam, ut existimet fraude hanc viam
et rationem a Deo pro nobis fuisse excogitatam.
Quod cnim non nuda Divinitate, sed tecta ab hu-
manua natura, Deus ab inimico ignoratus, in eum
qui dominatum obtinebat, se insinuaverit:, est
quodanimodo dolus quidam et circumscriptio, cum
git proprium eorum qui decipiunt, ad aliud con-
vertere spem eorum, quibus struuntur insidiz, et
aliud efficere quam quod fuit speratum. Sed qui
aspicit ad veritatem, hoc quoque assentietur
omnium maxime esse justilize οἱ sapientiz. Nam
justi quidein est. pro meritis unieuique tribuere.
Sapientis autem neque justum avertere, neque
bonum benignitatis scopum separare a judicio
quod fit ex justitia, sed apte et congruenter utra-
que inter se conjungere, justitiz quidem tribuendo,
quod datur pro meritis ; bonitati antem, quod nen
recedatur a scopo benignitatis. Consideremus igi-
tur aunon hzc ambo cousiderentur in iis quz facta
sunt. Nam par pari pro meritis referre, per quod
vicissim decipitur deceptor, ostendit justitiam. Ejus
autem quod fit scopus, est testimonium bonitatis C
ejus qui operatur, Nam justitie quidem est pro-
prium unicuique illa tribuere, cujus principia et
causas prius jecerat ; quomodo terra convenienter
seminibus qux in eam jacta sunt, fructus reddit.
Sapientiz autem est, in modo reddendi similia ab
eo quod est meiius non discedere. Quo modo cnim
cibo pharmacum similiter admiscet, et qui insi-
diatur, et qui ei medetur qui appetitus fuit insidiis :
sed ille quidem. venenum przbet letiferum, hic
autem veneni prebet medicamentum, et. modus
curationis minime corrumpit scopum conferendi
beneficii; nam etsi ab utrisque in alimento fiat
mistio pharmaci, scopum iamen et institutum
aspicientes, hunc quidem laudamus, illum autem
odimus et aversamur : ita bic quoque, ratione qui-
dem justitiz illa recipit deceptor, quorum semina
suo libero jecerat arbitrio. Nain ipse quoque deci-
pitur objecta hominis specie, qui esca voluptatis
hominem prius deceperat. Eorum autem quse fiunt,
scopus et institutum habet mutationem ad id quod
est melius. Nam ille quidein fraude usus est ad
perimendam naturam ; hic autem simil, et justus,
et bonus, et sapiens, excogitatam adhibuit dece-
ptionem ad salutem ejus qui perierat, per hzc
beneficio afficiens non solum eum qui perierat, sed
eum quoque qui nobis attulerat interitum. Nam ex
eo quod vita quidem mors appropinquavit, luci
autem tenebre, interitus aulem incorruptioni ,
deletur quidem id quod est deterius, et ad id quod
ΚΕΦΑΛ. KQ'.
Ἁλλ' ἴσως τις ἐν τῇ τῆς δικαιοσύνης ἑξετάσ
σοφίας τῆς κατὰ τὴν οἰχονομίαν ταύτην θεω(
νης, ἑνάγεται πρὸς τὸ νοµίσαι ἁπάτην τινὰ το'
µέθοδον ἐπινενοησθαι ὑπὲρ ἡμῶν τῷ zo. 1
οὐ γὀμνῃ τῇ θεότητι, ἀλλ᾽ ὑπὸ τῆς ἀνθρωπίνι
σεως χεκαλυμµένῃ, ἀγνοηθέντα παρὰ τοῦ Ἐχθρ
θεὸν, ἑντὸς τοῦ κρατοῦντος γενέσθαι, ἁπάτη τἰ
τρόπον τινὰ xol παραλογισμὸς, ἐπείπερ ἴδιο
B ἁπατώντων ἐστὶ, τὸ πρὸς ἕτερον τὰς τῶν b
λευομένων ἑἐλπίδας τρέπειν, καὶ ἄλλο παρὰ τὸ
σθὲν κατεργάςεσθαι' ἀλλ᾽ ὁ πρὸς τὴν ἀλήθεια'
πων, πάντων μάλιστα xal τοῦτο τῆς διχαι.
τε χαὶ τῆς σοφίας εἶναι συνθῄσεται. Διχαίου pd
ἐστι, τὸ κατ ἀξίαν ἑχάστῳ νέμειν’ σοφοῦ δὲ τὶ
παρατρέπειν τὸ δίχαιον, μήτε τὸν ἀγαθὸν τῆς '
θρωπίας σκοπὸν ἀποχωρίζειν τῆς χατὰ τὸ ἑ
χρίσεως, ἀλλὰ συνάπτειν ἀλλήλοις εὐμηχάνως
τερα, τῇ μὲν διχαιοσύνῃ , τὸ κατ ἀξίαν ἀντιδι
τῇ δὲ ἀγαθότητι, τοῦ σχοποῦ τῆς φιλανθρωπί
ἑξιστάμενον. Σχοπέσωμεν τοίνυν εἰ μὴ τὰ δύο
τοῖς γεγονόαιν ἐνθεωρεῖται. Ἡ μὲν γὰρ «o
ἀξίαν ἀντίδοσις , δι ἧς ὁ ἁπατεὼν ἀνταπατᾶτ
δίχαιον δείχνυσιν * ὁ δὲ σχοπὸς τοῦ γιγνοµένου,
τυρἰα τῆς τοῦ ἐνεργοῦντος ἀγαθότητος vl
Ἴδιον μὲν γὰρ τῆς διχαιοσύνης, τὸ ἐχεῖνα
ἑκάστῳ, ὧν τις τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς αἰτίας πι
εθάλετο” ὥσπερ ἡ ΥΠ χατὰ τὰ γένη τῶν καταδ
των σπερµάτων, xal τοὺς χαρποὺς ἀναδίδωσι. :
δὲ τὸ ἓν τῷ τρόπῳ τῆς τῶν ὁμοίων ἀντιδόσε
ἐχπεσεῖν τοῦ βελτίονος. Ὥσπερ γὰρ τῷ i
ὁμοίως παραμίγνυσι τὸ φάρμαχον, χαὶ ὁ ἔπιθδου,
καὶ ὁ τὸν ἐπιθουλευθάντα ἰώμενος' ἀλλ᾽ ὁ μὲν
λητήριον, ὁ δὲ τὸ τοῦ δηλητηρίου ἀλεξιτήριο
οὐδὲν ὁ τρόπος τῆς θεραπείας, τὸν σκοπὸν τῆς
γεσίας διελυµήνατο εἰ γὰρ xoi παρ ἀμφι
φαρμάκου µίξις Ev τροφῇ γίγνεται, ἀλλὰ πρ
σχοπὸὺν ἀποθλέψαντες, «bv μὲν ἐπαινοῦμεν, |
χαλεπαίνοµεν. οὕτω xal ἐνταῦθα, τῷ μὲν x
δίχαιον λόγῳ, ἐχεῖνα ὁ ἁπατεὼν ἀντιλαμθάνει,
σπέρματα διὰ τῆς ἰδίας προαιρέσεως κχατεθ
Απατᾶται γὰρ xal αὐτὸς τῷ τοῦ ἀνθρώπου π
ματι, ὁ προαπατἠσας τὸν ἄνθρωπον τῷ τῆς
δελεάσµατι. Ὁ δὲ σχοπὸς τῶν γιγνοµένων ἐπὶ τὸ
τον τὴν παραλλαγὴν ἔχει. 'O μὲν γὰρ ἐπὶ διο
τῆς φύσεως τὴν ἁπάτην ἐνήργησεν' ὁ δὲ δίχαιο
χαὶ ἀγαθὺς, xaX σοφὸς, ἐπὶ σωτηρίᾳ τού χα
ρέντος τῇ ἐπινοίᾷφ τῆς ἁπάτης ἐχρήσατο, o
τὸν ἁπολωλότα διὰ τούτων εὐεργετῶν, ἀλλὰ καὶ
τὸν ἀπώλειαν καθ) ἡμῶν ἑνεργήσαντα. Ἐκ γι
προσεγγίσαι τῇ ζωῇ μὲν τὸν θάνατον, τῷ φωτ
σχότης, τῇ ἀφθαρσίᾳ δὲ τὴν φθοράν᾽ ἁρανιαμ
τοῦ χείρονος γίγνεται, xal εἰς τὸ μῇ ὃν pete
Gt; * ὡρέλεια δὲ τοῦ ἁπὸ τούτων χαθαιρομένο'
(9 ORATIO CATECIIETICA. 10
θάπερ γὰρ τῆς ἀτιμοτέρας ὕλης τῷ χρυσῷ χαταµι- A non est fit transitus; et juvatur id quod ex iis
χθείσης, τῇ διὰ τοῦ πυρὸς δαπάνή τὸ ἀλλότριόν τε καὶ
ἁπόδλητον οἱ θεραπευταὶ τοῦ χρνσίου χαταναλώσαν-
τες, πάλιν ἐπανάγουσι πρὸς τὴν χατὰ φύσιν λαµπη-
δόνα τὴν προτιμοτέραν Όλην' οὐχ ἄπονος μέντοι χγί-
vetat dj διάχρισις, χρόνῳ τοῦ πυρὸς τῇ ἀναλωτικῇ
δύναμει τὸ νόθον ἑξαφανίζοντος,, πλὴν ἀλλά θεραπεία
τὶς ἔστι τοῦ χρυσίου, τὸ ἑχταχῆναι παρ) αὐτῷ, «b
7 λύυμῃ τοῦ χαλοῦ ἐγχείμενον ᾿ χατὰ τὸν αὐτὸν τρό-
TOv θανάτου xaY φθορᾶς , χαὶ σκότους, xal ei τι xa-
χίας ἔχγονον, τῷ εὑρετῇ τοῦ χακοῦ περιφωέντων, ὁ
προσεγγισμὸς τῆς θείας δυνάµεως πυρὸς δίχην ἆφα-
νισμὸν τοῦ παρὰ φύσιν χατεργασάµενος , εὐξργετεῖ
τῇ, ἀφθαρσίᾳ τὴν φύσιν, x&v ἐπίπονος ἡ διάχρισις T.
Οὐχοῦν οὗ δ' ἂν παρ) αὐτοῦ τοῦ ἀντιχειμένου μὴ εἶναι
δίχαιόν τε καὶ σωτήριον τὸ γεγονὸς ἀμφιβάλλοιτο,εῖπερ D
εἰς αἴσθησιν τῆς εὑεργεσίας ἕλθοι. Νυνὶ γὰρ χαθάπερ
οἱ ἐπὶ θεραπείᾳ τεμνόμενοί τε χαὶ χαιόμενοι χαλεπαί(-
νουσ. τοῖς θεραπεύουσι, τῇ ὁδύνῃ τῆς τομῆς δριµυσ-
σόµενοι ' εἰ δὲ τὸ ὑγιαίνειν διὰ τούτου προσγένοιτο,
χαὶ ἡ zr; χαύσεως ἁλγηδὼν παρέλθοι, χάριν εἴσονται
τοῖς τὴν θεραπεία» bx" αὐτοὺς ἑνεργήσασι’ χατὰ τὸν
αὐτὸ», τρόπον ταῖς μαχραὶς περιόδοις ἐξαιρεθέντος
του χαχοῦ τῆς φύσεως, τοῦ νῦν αὐτοῖς ἁκαταµι-
χθέντος xaY συµφνέντος, ἐπειδὰν dj εἰς τὸ ἀρχαῖον
ἀποχατάστασις τῶν νῦν Ev καχίᾳ χειµένων γένηται,
ὁμόπωνος εὐχαριστία παρὰ πάσης ἔσται τῆς κτίσεως,
χαὶ τὼν kv τῇ χαθάρσει χκεχολασµένων, xal τῶν μηδὲ
την ἀρχὴν ἑπιδεηθέντων καθάρσεως. Ταῦτα καὶ τὰ
{πιαντα παραδίδωσι τὸ µέγα μµυστήριον τῆς θείας
ἐνανθρωπίσεως, Δι ὧν γὰρ χατεµίχθη τῇ ἀνθρωπό-
τητι, διὰ πάντων τῶν τῆς φύσεως ἰδιωμάτων γενό-
µενος, Ὑενέσεώς τε xai ἀνατροφΏς xat αὑξήσεως, xat
µέχρ: τῆς τοῦ θανάτου πείρας διεξελθὼν, τὰ προει-
βρτµένα πάντα χατείργασται, τόν τε ἄνθρωπον tT. c
χαχίας ἐἑλευθερῶν, καὶ αὐτὸν τὸν τῆς χαχίας εὑρετὴν
ἑώμενος. "last; γὰρ ἐστιν ἀῤῥωστίας ἡ τοῦ νοσήµατος
χάθαρτις, xiv ἐπίπονος 7.
ΚΕΦΑΛ. KZ.
᾿Αχόλουθον δὲ πάντως, τὸν πρὺς τὴν φύσω ἡμῶν
ἀναχ:,ρνάµενον, διὰ πάντων δέξασθαι τῶν ἱδιωμάτων
avrS vhv πρὺς ἡμᾶς συνανάκρασιν. Καθάπερ γὰρ οἱ
σὺν ῥύπον τῶν ἱματίων ἐχπλύνοντες, οὗ τὰ μὲν ἑῶσι
τῶν µολυσµάτων, τὰ δὲ ἀποῤῥίττουσιν, ἁλλ' àv
ἀρχῃς ἄχρι τέλους ἐχχα»αίρουσι τῶν χηλίδων ἅπαν
* Όφασμα, ὡς ἂν ὁμότιμον ἑαυτῷ δι) ὅλου τὸ ἱμάτιον
ένατο, τὸ χατὰ τὸ ἴσον λαμπρυνθὲν éx τῆς πλύ-
St; * οὕτως µολυνθείσης τῇ ἁμαρτίᾳ τῆς ἀνθρωτί-
ης qoe, Ev ἀρχὴ τε xal τελευτῇ xai τοῖς διὰ µέσου
σὰπιν, ἔδει διὰ πάντων γενέσθαι τὴν ἐχπλύνουσαν δύ-
viutv, xai μὴ τὸ μὲν τι θεραπεῦσαι τῷ χαθαρσίῳ, τὸ
& περιιδεῖν ἀθεράπευτον τούτου χάριν τῆς ζωῆς
ἡμῶν δύο πέρασιν ἑχατέρωθεν διειληµµένης, τὸ χατὰ
*bv ἀρχήν φημι xax τὸ τέλος, καθ) ἑχάτερον εὑρίσχε-
tm πέρας ἡ διορθωτικὴ τῆς φύσεως δύναμις, xal
TK ἀρχῆς ἀφαμένη, xal µέχρι τοῦ τέλους ἑαυτὴν
ἐτεκτείνασα, xal τὰ διὸ μέσου τούτων πάντα διαλα-
έρσα. Mid; δὲ πτᾶσιν ἀνθρώποις τῆς εἰς τὴν ζωὴν
expurgatur. Quo modo enim si vili materia auro
admista, aurifices per ignem, eo consumpto quod
erat alienum et rejiciendum, ad naturalem splen-
dorem przestantiorem reducunt materiem : neque
tamen citra laborem fit illa secretio, cum ignis sua
consumendi potestate, tempore deleat id quod est
adulterinum : verum enimvero auri quadam est
medicatio, quod in ipso eliquetur id quod ad boni
exitium in eo positum fuerat : eodem modo etiam
cum mors οἱ interitus, et tenebrz, et si quis est
alius vitii fetus, inventori mali adnata essent, di-
vine virtutis appropinquatio, tanquam ab igne
deleto eo quod est prater naturam, naturam in-
corruptionis afficit beneficio, etiamsi laboriosa sit
secretio. Ergo ne dubitare quidem poterit adver-
sarius, quin quod factum est, sit justum et salutare,
8i venerit ad sensum beneficii. Nunc enim quo
modo qui ut curentur, secantur et uruntur, ira-
scuntur iis qui curant, ut quibus acris et aspera
sentialur scctio : quod si acciderit ut per id sani
fiant, et dolor transeat sectionis, habebunt gratiam
iis qui ipsos curaverint : eodem modo cum per
longum temporis ambitum ablatum fuerit nature
malum, quod nunc est eis immistum et coahtum,
el eorum qui nunc jacent in malis, in antiquum
statum facta fucrit restitutio, una νου agentur
gratiz ab universa creatura, et ab iis qui castigati
fuerunt in purgatione, et ab iis qui ne omnino
quidem opus habuerunt ut purgarentur. llec ct
quae sunt hujusmodi, tradit. magnum mysterium
δυδοερἰῶ a Deo liumanitatis. Per hoc enim quod
mistus fuit humanitati, cum fuerit in omnibus
nature proprietatibus, nempe generatione, edu-
catione et incremento, et. usque ad mortis perva-
serit experientiam, effecit ea omnia quz prius dicta
sunt, οἱ hominem a vitio liberans, et vitii medens
inventori. /gritudinis enim medela est morbi
purgatio, etiamsi sit laboriosa.
CAPUT XXVII.
Consequens autem erat, ut qui nostra admisce-
batur nature, per omnes ejus proprietates susci-
peret eam quas nobiscum fiebat contemperationem.
Quo modo enim qui vestium sordes abluunt, non
D alia quidem inquinamenta conservaut, alia vero
abstergunt ; sed ab initio ad finem usque totius
panni maculas expurgant, ut sit vestimentum ubi-
que ejusdem pretii, ex zequo effectum eluendo ni-
tidum et splendidum : ita cuin vita huniana peccato
essel inquinata, et in principio, et in fine, et in
medio, vi et potestate opus habebat per o:nia
abluente, et oportebat non hoc quidem expurgare,
illud vero relinquere non expurgatum : ita cum
vita nostra duobus sit intercepta finibus, nemp^
principio et fine, in utroque fine invenitur vis et
potestas nature corrigend;», uti qus el princi-
pium attigerit, et porrecta sit usque ad finem, et
omnia qus sunt intermedia interceperit. Cum au-
tem omnibus liominibus unus sit in vitam aditus,
7A S. GREGORII NYSSENI
undenam oportebat eum qui ad nos ingreditur, A οὔσῃς παρόδου, πόθεν ἔδει τὸν εἰσιόντα mpl
in vita collocari? Ex ccelo ait fortasse qui genus
humana originis despuit tanquam turpe et abje-
ctum. Sed in celo non erant homines ; nec in vita
supermundana versabatur morbus vitii. Qui autem
«uin homine commiscebatur, ejus erat scopus οἱ
institutum in illa contemperatione, ut prodesset
homini. Ubi ergo non erat malum, neque ibi vila
degebatur bumana, quemadmodum postulat quis-
piam, ut homo illinc Deo conjungatur, imo vero
noa homo, sed aliquod simulacrum, et quzdam
similitudo hominis?
Quxnam autem fieret nostre naturz correctio,
si cum terrestre zegrotasset animal, aliquod aliud
ex celestibus divinum suscepisset adventum ? Non
potest enim fieri ut curetur quod laborat, nisi
pars laborans propriam ac peculiarem aceiplat cu-
rationem. Si ergo quod laborabat quidem, fuisset
in terra; virtus autem divina id quod lahorabat
minime attigisset, aspiciens ad id quod decebat ;
fuisset plane homini inutile divinz virlutis nego-
tium, in iis versans quz nobiscum nullam habe-
bant communionem, In Divinitate enim zeque fuis-
set indecorum, si quidem fas est omnino aliquid
aliud cogitare indecorum, preter vitium, ei qui-
dem qui pusillo et abjecto animo divinam in hoc
statuit majestatem et amplitudinem, quod nostre
nature proprietatum minime aliquam suscipiat
communicationem, nihilo tolerabilior videtur esse
οἰχισθΏναι τῷ Bio; Ἑξ οὑρανοῦ, qnot cuyh
πτύων ὡς aloypóv τε χαὶ ἄδοξον τὸ εἶδος τῆς
πἰνης Ὑενέσεως. Αλλ οὐκ ἣν Ev οὐρανῷ τὸ à
voy * οὐδέ τις ἐν τῇ ὑπερχοσμίῳ ζωῇ καχί
ἐπεχωρίασεν. 'O δὲ τῷ ἀνθρώπῳ καταμιγ'
τῷ σχοπῷ τῆς ὠφελείας ἐποιεῖτο τὴν συναγί
Ἔνθα τοίνυν τὸ χαχὸν οὐχ fv, οὐδὲ ἀνθρώπι
λιτεύετο βίος, πῷς ἔπις ητεῖ τις ἐχεῖθεν τῷ 6:
πλαχῆναι τὸν ἄνθρωπον, μᾶλλον δὲ οὐχὶ ἄν
ἀλλὰ ἀνθρώπου τι εἴδωλον xat ὁμρίωαας
Τίς δ' ἄν ἐγένετο τῆς φύσεως ἡμῶν fj διὀρί
τοῦ ἐπιγείου ζώου νενοσηχότος, ἕτερόν τι τά
B νίων τὴν θείαν ἐπιδημίαν ἑδέξατο: Οὐκ ἔστι
ραπευθῆναι τὸν χάμµνοντα, μὴ τοῦ πονοῦντος
ἰδιαζόντως δεβαµένου τὴν ἴασιν. Et οὖν τὸ μὲ)
ἐπὶ γῆς Tv, d$ δὲ θεία δύναµις τοῦ xápvo
ἐφίφατο, πρὸς τὸ ἑαυτῆς βλέπουσα πρέπον
στος ἣν τῷ ἀνθρώπῳ ἡ περὶ τὰ μηδὲν ἡμῖν
νωνοῦντα τῆς θείας δυνάµεως ἁσχολία. Τὸ
ἀπρεπὶς, ἐπὶ τῆς θεότητος ἴσον, εἴπερ ὅλως
ἐστιν ἄλλο τι παρὰ τὴν χαχίαν ἀπρεπὲς
πλὴν τῷ μιχροψύχως ἐν τούτῳ χρίνοντι τὶ
µεγαλειότητα, bv. τῷ μὴ] δἐξασθαι τῶν τῆς
ἡμῶν ἰδιωμάτων τὴν κοινωνίαν, οὐδὲν μᾶλλο
μυθεῖται τὸ ἄδοξον οὐρανίῳ σώματι, f) exc
σχηματισθῆναι τὸ θεῖον. Too yàp ὑγίστου xt
σίτου χατὰ τὸ Όψος τῆς φύσεως, ἡ χτίσις md
turpitudo et dedecus, quod Deus ccelestis corporis C τὸ ἶσον ἐπὶ τὸ χάτω ἀφέστηχε, xai ὁμοτίμι
figuram susceperit quam terrestris. Ab ejus enim
qui est altissimus, et ad cujus altitudinem non
patet aditus, natura ex equo distat. omnis crea-
tura, et sunt omnia ei vqualiter subjecta. Nam id
quod est ejusmodi, ut ad id omnino non pateat
aditus, non alicui quidem przbhet aditum, aliquid
vero ad ipsum non potest appropinquare; sed ex
equo universa quz sunt, superat et supereminet.
Neque ergo terra est remotior a suprema illa di-
gnitale, neque colum propinquius; neque quia
vitam degunt in utroque elemento, hac in re quid-
quam a se invicem differunt, ut alia quidem attin-
gant naturam ad quam non patet aditus, alia vero
ab ea secernantur. Nom sic quidem existima-
remus, vim illam ac potestatem qux omnia conti-
net, non ex $quo per omnia pervadere; sed inm
alis quidem eam esse abundantiorem; in aliis
vero magis deficere; et ex majoris minorisque dif-
ferentia compositus ex consequenti apparebit Deus,
uL qui sibi ipsi non conveniat, siquidem procul
es$o a nobis existimetur ratione nature; alicui
nutem alii appropiuquans, ex eo quod prope sit,
facile possit apprehendi. Sed vera ratio, in excelsa
et sublimi illa auctoritate, neque deorsum aspicit,
neque sursum per comparationem. Omnia enim ex
mquo sunt subjecta potestati illi quz praeest omni-
τὸ πᾶν ὑποθέθηχε. Τὸ γὰρ xa8ólou ἀπρόι
vt μέν ἐστι προσιτὸν, τῷ δὲ ἁπροσπέλαστι
ἐπίσης πάντων τῶν ὄντων ὑπερανέστηχεν. (
ἡ Υἡ ποῤῥωτέρω τῆς ἀξίας ἐστὶ, οὔτε obpan
σιέστερος, οὔτε τὰ ἐν ἑχατέρῳ τῶν στοιχείω!
τώµενα, διαφέρει τι ἀλλήλων ἐν τῷ μέρει το
τὰ μὲν ἐφάπτεσθαι τῆς ἀπροσίτου φύσεως, τὰ
κρίνεσθαι, f| οὔτε y' ἂν μήτε διὰ πάντων ἐπ
Ίχειν τὴν τὸ πᾶν ἐπιχρατοῦσαν δύναμιν ὑπι
μεν, ἀλλ᾽ ἕν «tot πλεονάζουσαν, Ey ἑτέροις i
pav εἶναι, χαὶ τῇ πρὸς τὸ ἔλαττόν τε xol π
ἧττον διαφορᾷ σύνθετον Ex τοῦ ἀχολούθου :
ἀναφανῆσεται, αὐτὸ πρὸς ἑαυτὸ μὴ συμθαῖνο
ἡμῶν πόὀῤῥωθεν ὑπονοοῖτο εἶναι τῷ λόγῳ
Get * ἑτέρῳ δέ τινι γειτνιῶν, καὶ εὔληπτοι
σύνεγγυς Ὑίγνοιτο. 'AXX' ὁ ἀλτθῆς λόγος
ὑνπηλῆς ἀξίας, οὔτε χάτω βλέπει διὰ συγ
οὔτε ἄνω. Πάντα γὰρ χατὰ τὸ ἴσον τὴν τοῦ
ἐπιστατοῦσαν δύναμιν ὑποθέθηχεν. Ὥστε εἰ
γειον φύσιν ἀναξίαν τῆς πρὸς τὸ θεῖον ο
συμπλοχῆς, οὐδ' ἂν ἄλλη τις εὑρεθείη τι ἄξιαν
El δὲ ἐπίσης πάντα τῆς ἀξίας ἀπολιμπάνεται,
πον ἐστὶ τῷ Oeo «b εὑεργετεῖν τὸν δεόµενι
τοίνυν ἣν ἡ νόσος, ἐχεῖ φοιτῆσαι τὴν ἰωμένι
ιν ὁμολογοῦντες, τί ἔξω τῆς θεοπρεποῦς ὑπ
πεπιστεύχαµεν;
bus. Quamobrem si terrestrem — naturam existimabunt indignam quz cum Deo connectatu
wlla invenietur digna. Quod si ex vqwo omnia sunt indigna : unum superest, quod Deo
73 . QRATIO CATECHETICA. ?5
niat, nimirum egenti benefaeerc :
ubi est ergo morbus, illuc medicatricem venire potestatem ους»
iteutes, quidnam credimus alienum ab eo quod uL decet de Deo est existimandum?
ΚΕΦΑΛ. ΚΗ..
Αλλὰ χωμφδοῦσι τὴν φύσιν ἡμῶν, χαὶ τὸν τῆς
γεννήσεως ἡμῶν τρόπον διαθρυλλοῦσι, xal οἵονται
διὰ τούτων ἑἐπιγέλαστον ποιεῖν τὸ μυστήριον’ ὡς
ἀπρεπὲς ὃν τῷ Θεῷ, διὰ τοιαύτης εἰσόδου τῆς τοῦ
ἀνθρωπίνου βίου κοινωνίας ἐφάφασθαι. Αλλ' ἤδη
περὶ τούτου xai ἓν τοῖς ἔμπροσθεν εἴρηται λόγοις,
ἅτι µόνον αἰσχρὸν τῇ ἑαυτοῦ φῦσει τὸ χαχόν ἐστι,
xiv εἴ τι πρὸς τὴν καχίαν οἰχείως ἔχῃ. Ἡ δὲ τῆς
φύσεως ἀχολουθία, Oclp βουλήµατι χα) vópto δια-
ςαχθεῖσα, πόῤῥω τῆς χατὰ χαχίαν ἐστὶ διαθολῆς. ^H
οὕτω Y' ἂν ἐπὶ τὸν δημιουογὸν ἡ χατηγορία τῆς φύ-
σεως ἑπανίοι, eU τι τῶν περὶ αὐτὴν ὡς αἰσχρὸν καὶ
ἀπρεπὲς διαθάἀλλοιτο. El οὖν µόνης xaxlag τὸ θεῖον
κεχκώριστα:, φύσις δὲ καχίας obx ἔστι, τὸ δὲ µ»στή-
p:0v Ev ἀνθρώπῳ ὙΥενέσθαι τὸν θεὺν οὐχ ἐν xaxla
λέγει. εἰ δὲ τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ τὸν βίον εἴσοδος µία
ἐστὶ, 6v ἦν παραγίνεται ἐπὶ τὴν ζωὴν τὸ γεννώμενον’
νόμον μὲν * «iva. νομοῦετοῦσιν ἕτερον τρόπον τῷ 8:0»
τῆς εἰς τὸν βίον παρόδου, οἱ ἐπισχεφθῆναι μὲν παρὰ
τῆς θείας δυνάµεως ἀσθενήῄσασαν ἓν xaxa τὴν φύσιν
εὖλογον χρίνοντες ; πρὸς δὲ τὸν τῆς ἐπισχέφεως τρό-
πον δυσαρξστούμενοι, οὐκ οἰδότες ὅτι πᾶσα πρὸς ἑαυ-
zh» ἡ χατασχευὴ τοῦ αώματος ὁμοτίμως ἔχει, xat
οὐδὲν ἓν ταύτῃ τῶν πρὸς τὴν σύστασιν τῆς ζωῆς
συντελούντων ὡς ἄτιμόν τι ἡ πονηρὸν διαθἀλλὲται.
Πρὸὺ: ἕνα γὰρ σχοπὺν ἡ τῶν ὀργανιχῶν μελῶν δια-
cxiuh πᾶσα συντέταχται. 'O δὲ σχοπός ἐστι, διαµέ-
νειν Ev τῇ Qu, τὸν ἄνθρωπον. Tà μὲν οὖν λο,πὰ τῶν
ὀργάνων τὴν παροῦσαν συνἐχει τῷ ἀνθρώπῳ ζωὴν, C
ἄλλα πρὸς ἄλλην ἐνέργειαν µεμµερισµένα, δι ὧν ἡ
αἰσθητιχή τε xat fj ἐνεργητικὴ δύναμις οἰχονομεῖται"
τὰ δὲ γεννττικἁ τοῦ μέλλοντος ἔχει την πρὀνοιαν,
δι΄ ἑαυτῶν φύσει τὴν διαδοχὴν ἀντεισάγοντα. El οὖν
Tob; *b χρειῶδες βλέποις, τίνος ἂν εἴη τῶν τιµίων
εἶναι νοµιζοµένων ἐχεῖνα δεύτερα» Τίνος δὲ οὐχ ἂν
προτιμότερα κατὰ τὸ εὔλογον χρίνοιτο; Οὐ γὰρ ὀφθαλ-
μῷ xa xol, καὶ γλὠσση. 1] ἄλλῳ τινὶ τῶν αἰἱσθη-
τηρίων πρὸς τὸ διηνεχὰς τὸ γένος ἡμῶν διεξάγεται.
T22:2 γὰρ, χαθὼς εἴρηται, τῆς παρούσης ἐστὶν ἆτο-
2αύσεως * ἀλλ ἓν ἐχείνοις fj ἀθανασία συντηρεῖται τῇ
ἀνθρωπύτητ:΄ ὡς ἀεὶ καθ) ἡμῶν ἐνεργοῦντα «by 04-
νατον, ἄπρακτον εἶναι τρόπον τινὰ χαὶ ἀνήνυτον,
πάντοτε πρὸς τὸ λεῖπον δι’ αὐτῶν ἐπιγινομένων £av-
την ἀντεισαγαγούσης τῆς φύσεως. Tl οὖν ἀπρετὲς
περιέχει ἡμῶν τὸ µυστήριον, el διὰ τούτων xaz-
Σεµέχθτ 6 θεὺς τῷ ἀνθρωπίνῳ βίῳ δι’ ὧν ἡ Φύσις πρὸς
ο» θάνα-ον ράχεται;
Bon decet, nostrum continet mysterium, si vit:e
pignat cum morte?
KE9AA. KE,
λλλ µεταβάντες ἀπὸ τούτου, b) ἑτέρων πάλιν
ααχίνειν ἐπιχειροῦσι τὸν λόγον. Καὶ φασιν’ El χαλὸν
xii πρέτον τῷ θεῷ τὸ γενόµενον, τί ἀνεδάλετο τὴν
t)covc3íav ; Ti δὶ οὗχ ἐν ἀρχαῖς οὔσης τῆς xaz!az,
thv iri vb τλεῖον αὐτῆς πρόοδον ὑπετέμνετο; Πρὺς
& «τω σύντομος ὁ παρ) ἡμῶν ἐστ' λόγος, ὅτι aozía
PaTnuL. (ip. XLV.
D nitati
hinsnae Deus per ca. mistus est,
CAPUT XXVII.
Sed nostram ludibrio habent naturam, et. no-
strum nascendi modum in vulgus jactapt, existi-
mantque se e3 ratione ridiculum πουν facete
mysterium : utpote quod Deum non-déceat, per
ejusmodi ingressum devenire ad humame τὶς
societatem. Sed jam de lis dictum est in iis quie
prius diximus, nempe quod solum vitium est sua
natura turpe, et si quid cum vitio aliquam conjun-
ctionem habet et affinitatem. Natur» autem consc-
quentia Dei voluntate οἱ lege ordinata, vitii cri-
minationi longe abest ut sit affinis. Nunc autem sic
quoque ad opificem est reditura naturx accusatio,
si quidquam ejus vituperetur tanquam turpe et in-
decorum. Jam si a solo vilio f) vinitas separata
est, vitii autem nulla exstat natura, mysterium
porro Πιο! nostrx: Deum dicit in homine fuisse,
non in vitio ; si rursus bominis in vitam ingressus
unus est, per quem id quod nascituz fit vite par.
ticeps : quemnam, quaeso, alium Dco ín vita:
ingrediendi modum pr:escribunt, qui consenta-
neum quidem jetdicant, ut à divina virtute visita-
Telur, qua in vitio xgrotarat natura? eis autem
displicet modus visitationis, nescientibus quod pac
est, quod ad sc attinet. qu:elibet. corporis con-
S£ructio; neque in ea quidquam ος iis, qux con-
ferunt ad vitam constituendam, vituperatur tay-
quam turpe aliquid, et abjectum, οἱ malum. Ad
unum enim scopum cst directa et ordinata universa
instrumentariorum membrorum compositio. Is au-
tem scopus est, ut liomo in vita mancat. Atque
cztera quidem membra in prxsenti vita homineg
continent, alia alii. distributa operationi, Ρο quas
administratur facultas sentiendi οἱ operandi ; ge-
nitalia autem curam gerunt futuri, ut qu:e per se
mortalium aliam inducant successionem. Si crgo
aspicias ad id quod est utile, euinam erunt. [Ila
secunda ex iis qui existimantur prostartia esse
et honorabilia? Cuinam aute: non, ut est consen-
toneum, sunt excellenfiora? Non cnim oculo οἱ
auribus, ct lingüa, aut aliquo alio. sensuum | in-
strumento ad perpetuitatem nostrum genus tradu-
citur. Έα enim, ut dictum est, sunt prazseutis
usus : sed in illis immortalitas conservatur huma-
: quippe qua faciant, ut mors adversum
nos irrita quodammodo vanaque sit, natura videli-
cet seipsam per ea. qui oriuntur, ad supplemen-
tim cjus quod deficit obtrudente. Qujd ergo quo:
per qui natura
CAPUT XXIX.
Sed ad hoc transeuntes, per alia rursus ea quam
dicimus conantur vituperare. Dicunt enim : Si quod
factum cest, honestum crat et Deum decebat, cur
distulit beneficium? Cur autem, cum esset vitium in
principio, ejus ad ulteriora progressum ΠΟΠ am-
putavit? Ad hoc autem bresis est quie a nobis affer-
3 1
q5 S. GREGÓRII NYSSENI
tur oratio, nempe qnod per sapientiam, et ejus quod A yéyove, xa! τοῦ λυσιτελοῦντος τῇ «ὖστι pou,
nostrze. natura conducit curam ac providentiant,
beneficii in nos eollati facta fuit dilatio. Nam in
morbis corporalibus quaudo aliquis humor pravus
et corrupius irrepit ad poros ;. priusquam in super-
ficie apertuss fuerit quidquid est prater naturam,
corperi eendensantia non adhibent medicamenta,
ii qui medendi morbis artem profitentur : sed ex-
spectant donec extia prodierit quidquid intrinsecus
in imo delitescit: ita nuda affectioni adhibent me-
dicinam. Postquam ergo humanz natur: semel iu-
cubuit morbus vitii, exspectavit medicus universi-
tatis, ut nullum esset reliquum genus vitii immisti
.naturz. Propterea non statim post invidiam, et a
Cain factam fratris cedem homini adhibet medici-
»am; nondum enim in luce prodierant scelera eo-
ruin qui Noemi tempore perierunt ; nec. Sodomi-
tice iniquitatis gravissimus ille morbus caput ex -
eruerat ; neque ZEgyptiorum adversus Deum pu-
Ani, neque Assyriorum superbia, nec cruenta
Judzorum iu Dei sanctos saevitia, neque nefaria
ab llerode facta czedes infantium , nec. quicunque
alia litterarum monumentis sunt mandata, et qux-
cunque in gentilium historia consequentibus aa
culis gesta narrantur, cum in libero hominum ar-
biwrio multifariai multisque molis germinaret ra-
dix vitii. Postquam ergo vitium pervenit ad sum-
mum, nec erat ullum genus sceleris, quod admit.
tere non ausi essent homines, ut per omnem agritudineimn
incipientem, sed jam perfectum morbum curat.
CAPUT XXX. .
Si quis autem existimat se posse refellere id quod
dicimus, quoniam etiam postquam fuit adhibita
medicina, peccandi nondum finem facit humana
vita, is aliquo noto et familiari exemplo deduca-
tur ad. veritatem. Quomodo enim in serpente, si
mortiferum aliquod vulnus in capite acceperit, non
statim,simul cum capite morte afficitur etiam qui
pone est tractus, sed mortuum quidem est caput,
cauda autem proprio animo adhuc est animata, el
vitali virtute nou est privata : ita etjam licet vi-
dere vitium letifero quidem vulnere confectum, iu
suis autem reliquiis vite. exbibere molestiam. Sed
cum mysterii rationem in his reprehendere desie-
rint, rursus criminantur, quod fides non per oimn-
nes pervadat homines. Cur tandem, inquiunt, nou
ad omnes venit gratia, sed cum aliqui ad verbum
Dei accesserint, nou parva pars est eorum qui de-
sunt, cum aut Deus noluerit omnibus abunde im-
pertire beneficium, aut omnino non potuerit ? quo-
rum quidem neutrum reprehensione caret : neque
enim Deo convenit quod bonum noluerit , neque
quod non potuerit. Si ergo aliquod bonum est fi-
des : cur, inquiunt, non ad omnes venit gratia ?
Atque si hzc quidem in iis qua dicimus a nobis
astruerentur, quod a divina voluntate hominibus
diatribueretur fides, utpote quod alii quidem voca:
rentur, czeleri autem essent. expertes vocationis ;
opportune hujusmodi reprchensio objiceretur myste-
πρὸς τὴν εὐξργεσίαν ἡμῶν ἀναθολή. Καὶ «vi
τῶν σωματιχῶν νοσημάτων. ὅταν τις διερθορι
ph; ὑφέρπῃ πόρους, πρὶν ἅπαν ἐπὶ «hv ἓμφ
ἐχχαλυφθῆναι παρὰ φύσιν ἐγχτέωενον, οὗ χατας
χένεται τοῖς πυχνοῦσι τὸ σῶμα παρὰ τῶντε
µεθοδευόντων τὰ πάθη; ἀλλὰ µένουσι τὸ ἐνδοι
ἅπαν ἔξω γενέσθαι, χαὶ οὕτω γυμνῷ τῷ πᾶθ
ἰατρείαν προσάγουσιν. Ἐπειδὴ τοίνυν ἅπαξ ἓνι
τῇ φύσει τῖς ἀνθβωπότητης d) τῆς χαχίας νόσο
μενεν ὁ τοῦ παντὸς θεραπευτὴῆς, μηδὲν ὑπολ
vat τῆς ποντρίας εἶδος ἐγκεχρυμμένον τῇ
Διὰ τοῦτο οὐχ εὐθὺς μετὰ τὸν φθόνον, καὶ τὴν ἆ
Χτονίαν τοῦ Κάῑν ποοσάγει τῷ ἀνθρώπῳ τὴν
πείαν' οὕπω γὰρ τῶν ἐπὶ Noc χαταφθαρέντω)
D χία ἐξέλαμφεν, οὐδὲ τῖς Σοδομιτιχῆς παρανο
χαλεπὴ νόσος ἀνεκαλύφθη ' f| οὐδὲ ἡ τῶν AI
θεοµαχία, οὐδὲ ἡ τῶν ᾽Λσαυρίων ὑπερηφανία,
τοῦ Ἡρώδου παράνομος πα)δοφονία, οὐδὲ «:
πάντα 004 τε μνημονεύεται, xal ὅσα ἔξω $$.
ρίας ἓν ταῖς χαθεξτς γενεαῖς χατεπράχθη * πε
πω; τῆς τοῦ καχοῦ ῥίνης Ev ταῖς τῶν ἀνθρώπα
αιρέσεσι βλαστανούστς. Ἐπεὶ οὖν πρὸς τὸ àxg
ἔφθασε µέτρον ἡ κακία, xaX οὐδὲν ἔτι πονηρία
ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἀτόλμητον jv, ὡς ἂν διὰ
τῆς ἀῤῥωστίας προχωρήσειεν ἡ θεραπεία, τού:
p^» οὐκ ἀρχομένην, ἀλλὰ τελειωθεῖσαν θερα”ε
νόσον.
pervaderet mcdicina, ea de caus
KEPAA. Λ’.
Ei δὲ τις ἑλέγχειν οἵεται τὸν ἡμέτερον λόγ
xal μετὰ τὸ προσαχθῆΏναι τὴν θεραπείαν ἔτι
μελεῖται διὰ τῶν ἁμαρτημάτων ὁ ἀνθρώπ
ὑποδείγματί τινι τῶν γνωρίµων ὀδγγηθήτω πι
ἀλήθειαν. Ὥσπερ γὰρ ἐπὶ τοῦ ὄφεως cl χατὸ
Ang τὴν καιρίᾶαν λάδοι, οὐκ εὐθὺς συννεχροῦ
χεφαλῇ χαὶ ὁ χατόπιν ὀλχὸς, ἁλλ᾽ dj μὲν τέθν;
t οὐρέον ἔτι ἐφύχωται τῷ ἰδίῳ θυμῷ, xaX τῆς
xn δυνάµεως οὐχ ἑστέρηται ' οὕτως ἔστι »
χαχίαν ἰδεῖν τῷ μὲν καιρίῳ Ἀληγεΐσαν, ὃν |
λειφάνοις ἑαυτῆς ἔτι διχλοῦσαν τῷ βίῳ.
ἀφέντες χαὶ τὸν περὶ τούτων τὸν λόγον τοῦ pud
µέμφεσθαι, τὸ μὴ διὰ πάντων διήχειν τῶν ἀνθ
τὴν πίστιν ἐν αἰτίᾳ ποιοῦνται. Καὶ τί δήποι
D ctv, οὐκ ἐπὶ πάντας ἦλθεν ἡ χάρις, ἀλλά τινων
θεµένων τῷ λόγῳψ, οὗ µιχρόν ἐστι τὸ ύπολειπ
µέρης, 3) py, βουληθέντος τοῦ θεοῦ πᾶσαν &
«hv εὑεργεσίαν εἶναι, f| μὴ δυνηθέντος πάντω
020' ἕτερον χαθαρεύει τῆς µέμφεως * οὔτε γὰρ
λητον εἶναι τὸ ἀγαθὸν προσήχει τῷ θεῷ, οὔτ
νατον. El οὖν ἀγαθόν τι ἡ πίστις, διὰ τί, qaa
ἐπὶ πάντας ἡ χάρις; El μὲν οὖν ταῦτα χαὶ παβ
ἐν τῷ λόγῳ χατεσχευάζετο, παρὰ τοῦ θείου fe
τος ἀποχληροῦσθαι τοῖς ἀνθρώποις τὴν vlov
δὲ μὲν χαλουµένων τῶν δὲ λοιπῶν ἀμλιρούνς
χλήσεως, χαιρὸν εἶχε τὸ τοιαῦτον ἔγχλημα χα
µνσττηρίου προφέρεσθαι. Ei δΣ ὁμότιμος ἐπὶ '
$5 χλῆσις, οὔτε ἀξίας, οὔτε ἑλιχίας, οὔτε τὰ,
*1
JRATIO CATECIIETICA. ri.
τὰ ἔθνη διαφορὰς διαχρίνουσα. Δ'ὰ τοῦτο yàp παρὰ A rio. Si autein pariter ad omnes procedit vocatio,
τὴν πρώτην ἀρχὴν xnpoypgato;, ὁμόγλωσσοι πᾶσι
εοῖς ἔθνεσιν οἱ διαχονοῦντες τὸν λόγον ἐχ θείας ἔπι-
πνοίας ἀθρόως ἐγένοντο, ὡς ἂν μηδεὶς τῶν ἀγαθῶν
ἁμοιρήσειε πῶς ἂν χατὰ τὸ εὔλογον ἔτι τὸν shy
αἰτιῷντο, τοῦ μὴ πάντων ἐπιχρατησαι τὸν Λόγο», ο
Υὰρ τοῦ παντὸς τὴν ἑξουσίαν ἔχων, δι᾽ ὑπερθολὴν τῆς
εἰς τὸν ἄνθρωπον τιμῆς, ἀφῆῃχέ τι xav ὑπὸ τὴν ἡμε-
τέραν ἑξουσίαν εἶναι, οὗ µόνος ἔχαστός ἐστι χύριος.
Τοῦτο δέ ἐστιν ἡ προαίρεσις, ἁδούλωτόν τι χρημα
xai αὐτεξούσιον ἐν τῇ ἐλευθερίᾳ τῆς διανοίας χείµε-
νου. Οὐχοῦν ἐπὶ τοὺς μὴ προσαχθέντας τῇ πίστει
δικαιότερον ἂν τὸ τοιοῦτον ἔγχλημα µετατεθείη, οὐκ
ἐπὶ τὸν χεχληχότα πρὸς τὴν χατάθεσιν. 0Οὐδὲ γὰρ ἐπὶ
«ou Πέτρου xav' ἀρχὰς τὸν λόγον iv πολυανθρώπῳ
τῶν Ἰουδαίων Ἐχκλησίᾳ χηρύδαντος, τρισχιλίων
χατὰ ταὺτὸν παραδεξαµένων τὴν πἰστιν, πλείους ὃν-
τες τῶν πεπιστευχότων οἱ ἀπειθήσαντες, ἐμέμφαντο
τὸν ᾽Απόστιλον ἐφ᾽ οἷς ἐπείσθησαν. 0Οὐδὲ γὰρ ἣν
Eix5;, Ev χοινῷ προταθείσης τῆς χάριτος, τὸν ἔχου-
ρέως ἀποφοιτήσαντα, μὴ ἑαυτὸν, ἀλλ ἕτερον τῆς δυτ-
χληρίας ἐπαιτιᾶσθαι.
sam contulerunt, quod non crediderunt. Neque
qui voluntarie ab ea abscesserat, non sibi, scd
ΚΕΦΑΛ. ΛΑ’.
Ἁλλ' οὐκ ἀτοροῦσιν οὐδὲ πρὸς τὰ τοιαῦτα τῆς
᾿ἐριστιχῆς ἀντιλογίας. Λέγουσι γὰρ δύνασθαι τὸν θ2)»,
εἴπερ ἑέούλετο, xaX τοὺς ἀντιτύπως ἔχοντας ἄναγχα-
στιχῶς ἐφελχύσασθαι πρὸς τὴν παραδοχὴν τοῦ κη-
nec auctoritatem, nec atatem, neqne gentium dis-
cernens differentiam (propterea enim in primo
iuitio praedicationis, divina inspiratione, unius et
ejusdem lingua, cujus omnes gentes, repente facti
Bunt qui verbum ministrabant, ut neo esset ex-
pers bonorum ), quemadmodum fuerit. taasenta-
neum, ut Deum adhuc accusent, qnod Verbum non
jin omnes dominatum obtinuerit ? Nam qui in uni-
versitatem liberam habebat potestatem, propter
summum in homines honorem, dimisit etiam ali-
quid in nostra potestate, cujus unusquisque no-
strum solus est dominus. [ου autem est liberi
arbitrii libera electio, qua. subjici nequit, et sui
juris est in libertate mentis οἱ cogitationis sita.
B jtaque in cos qui ad fidem adducti non. sunt, cri-
minalio multo justius transferri queat, non ineua
qui vocavit ad consensionem. Neque enim ΄ cum
Petrus in initio verbum przdicasset in. frequentia-
sima Judaeorum concionc, et iria millia simul
fidem accepissent, ii qui non crediderunt, cum
plures essent iis qui crediderant, in Apostolum cau-
enim par erat, ut, gratia in commune proposita, | is
alii malam suam sortem ascriberet,
CAPUT XX3XI.
Sed neque ad hzc litigiosa egent contradictione.
Dicunt enin Deum posse, si velit, eos etiam qui
resistunt , necessario compellendo attrahere ad
suscipiendam przdicationem. Ubi est crgo in lus
ρύγματος. Ποῦ τοίνυν ἓν τούτοις τὸ αὐτεξούσιον; Ποῦ C liberum arbitrium ? Übi autem est virtus? Ubi est
δὲ τῶν χατορθούντων ὁ ἔπαινος; Μόνων γὰρ τῶν ἀφύ-
yov ἡ τῶν ἁλόγων ἐστὶ τῷ ἀλλοτρίῳ βουλήµατι πρὸς
τὸ δακρῦν περιάχεσθαι. Ἡ δὲ λογική τε xal νοερὰ
ρύσις. Éàv τὸ xas' ἑξουσίαν ἀπόθηται, χαὶ τὴν χάριν
τοῦ voi poo συναπώὠλεσεν. Εἰς τί γὰρ χρῄήσεται τῇ δια-
vola τῆς τοῦ προαιρεῖσθαί τι τῶν χατὰ γνώµην ἔκου-
cla; ἐρ᾽ ἑτέρῳ χειµένης; ELO: ἄπραχτος fj προαίΐρε-
σις pivot, Ἰφάνισται xav ἀνάγχην ἡ ἀρετῖ. τῇ
ἀχινησία τῆς προαιρέσεως ἐμποδισθεῖσα ἀρετῆς os
ph οὔσης, 6 βίος ἠτίμωται, καὶ xaü' εἰμαρμένην
χωρεῖ à λόγος, ἀφήρηται τῶν κατορθούντων ὁ Erza-
νος- ἀνίχητος 4 ἁμαρτία, ἄχριτος ἡ χατὰ τὸν βίον
ἑαφορά. Tí; Υὰρ ἂν ἔτι χατὰ τὸ εὔλογον fj διαθάλλοι
τόν ἀχόλαστον, 1j ἐπαινοίη τὸν σώφρονα; Ταύτης
xatà τὸ πρόχε:ρον οὕσης ἑχάστῳ τῆς ἀποχρίσεως, τὸ D
μιδὲν ἐφ᾽ ἐμῖν τῶν κατὰ γνώμην εἶναι, δυναστείᾳ
δὲ χρείττονι τὰς ἀνθρωπίνας προαιρέσεις πρὸς τὸ τῷ
χρατοῦντι δοχοὺν περιάγεσθαι. Οὐχοῦν οὐ τῆς ἀγαθό-
σητος τοῦ θεοῦ τὸ ἔγχλημα, τὸ μὴ πᾶσιν ἐγγενέσθαι
thv πίστιν, ἀλλὰ τῆς διαθέσεως τῶν δεχοµένων τὸ
χηρυγμα.
kl quod lubet ei qui dominatum obtinet. In Dei
mon in omnibus fuerit fides, sed in affectionem
ΚΕΦΛΛ. AB.
Τί πρὸς τούτοις ἔτι παρὰ τῶν ἀντιλεγόντων προ-
φέρεται, Τὸ μάλιστα μὲν μὴ ὅλως δεῖν εἰς θανάτου
πεῖραν ἐλθεῖν τὴν ὑπιρέχουσαν φύσιν. ἀλλὰ xaX δ.χα
τούτου τῇ περιουσία τῆς δυνάμεως δύνασθαι ἂν μετὰ
ῥᾳστώντς τὸ δοχοῦν Χατεργάσασθαι. Ei δὲ καὶ πἀν-
laus corum qui se recte. gerunt? Est enim solum
inanimorum, aut eorum que sunt expertia rationis,
aliena voluntate ad id quod videtur adduci. Ratio-
nis autem particeps et intelligens natura, si libe-
rum deposuerit arbitrium, simul ctiam perdit
gratiam intelligenti. Ad. quid enim sua utetr
imnente ac cogitatione, si potestas ejus eligendi, quod
suo arbitratu constituit, sita est in alio ? Si manet
autem inefficax et nullius usus liberum animi in-
stitutum οἱ electio, necessario etiam abolita esl
virtus, iipedita immobilitate liberi arbitrii. Si non
sit autem virtus, bonore privata est vita, et fato
procedit ratio, ablata est laus eorum qui 86 recte
gerunt, peccare cuivis impune licet, vitze iusti-
tuendz discrimen nullum superest. Quis enim, ut
est rationi consentaneum, amplius vel intemperan-
tem reprehenderit, vel temperantem laudaverit *
cum quilibet in promptu hanc habeat responsio-
nem, quod nibil eorum qu:e nostro arbitratu. sta-
' tuimus, in nostra sit potestate , majori autem po-
tentia humana. traliantur instituta et proposita ad
ergo bonitatem culpa non est conferenda, quod
eorum, qui preedicationem verbi audiunt.
CAPUT XXXI.
Quid preter h»c affertur ab iis qui contradi-
cunt? Maxime quidem, quod non oporteret summam
et supereminentem naturam omnino mortis subire
experientiam, sed absque ea sua. insigni et. excel-
lente virtute posset facillime quod videbatur elll-
10
ὃς NYSSENI
S0
cere. Quod. si etiam arcana. aliqua ratione loc A tox; ἔδει τοῦτο γατά τινα λόγον ἀπόῥῥητον ' ἁλλ οὖν
omnino fleri oportehal, non lamen ignominiosz
mortis affici dedecore. (Qu:» enim mors, inquiunt,
est ignominiosior ea quz per crucem sustinetur ?
Quid ergo ad hzc quoque dicimus ? Mortis quidem
nccessijatem cflicit nascendi conditio, Euin enun
. qui seg -Statuerat esse particeps humanitalis,
oportebat pervadere omnes nature proprielaltes.
Si ergo cum duobus finibus intercepta sit. humana
natura, in uno fuissct, οἱ alterum non attigisset,
semiperfectum mansisset propositum , ut qui no-
stre naturx alteram non attigisset proprietatem.
Fortasse auteiu quispiam, cum mysterium aceu-
rate et exacte didicerit, magis cousentanee dixerit,
non evenisse mortem propterea quod natus sit,
$ed contra mortis causa fuisse ab eo acceptam
nascendi conditionem. Neque enim ziernus ilie
corpoream idcirco generationem subiit, quia vita
egeret , sed a morte nos ad vitam revocans. Quo-
niam igitur oportebat uL totius nature mnos!re a
mortuis resurrectio fiere; tanquam manum jacenti
porrigens, οἱ propterea ad nostrum cadaver aspi-
ciens, morti tantum appropinquavit, quantum est
altigisse mortalitatem , et initium resurrectionis
suo corpore dedisse nature, ut qui virtute ac. po-
teslate totum hominem simul suseitaverit. Quoniam
enim non aliunde quam cx nostra massa caro erat,
qux Deum susceperat, quà quidem per vesurrec-
tionem simul excitata fuit eum divinitate ; quo-
modo in nostro corpore, unius ex scusuum instiu - C
mentis operatio deducit consensum ad universuin
parti unitum : ità etiam perinde ac si esset aliquod
animal universa natura, partis resurrectio transit
ad universum, el pro eontinuitate conjunctieneque
naturae totum ex parte concurrit. Quid enim. reimo-
tum a probabilitate el verisimilitudine discimus in
mysterio, si qui stat, inclinatur ad eum qui cecidit,
aut ad. excitandum eum qui jacet? Crus auteur num
aliquam etiam aliam profundiorem contineat ratio-
nem, viderint ii qui res arcanas noverunt. Quod
autem ad nos venit ες traditione, cest hujusmodi :
Quoniam omnia convenienler sublimiori vite in
Evangelio dicta et (a:ta sunt , neque quidquam est
ejusmodi, vt inde non aperte appareal omnino di-
vinitatis misto eum humanitate, cum vox qui:lem
aut actio transeat humanitus, id autem quod ex oc-
culto intelligitur, ostendat divinitatem : in lac
ciiam parte fueril consequens, ul. non aspiciatur
unum, alterum autem despicialur , sed in immortali
quidein ivortale consideretur, in homine autem. id
quod esL divinius omni studio disquiratur. Nam
quoniam proprium est divinitatis omnia pervadere,
el cum eorum qua sunt natura per oninem partem
estendi (non enim manserit quippiam in essentia,
nisi in eo quod est maneat. Quod autem. proprie
est οἱ primo, divina est natura : quam ut neeessa-
rio credamus esse in cunctis quz? sunt, nos cogil
corum qu'e sunt permausio), hoc per crucem. do-
cemur, cu:n ejus quadrifariai figura. sit. divisa ,
4
μη τῷ ἀτίμῳ τρόπῳ τοῦ θανάτου xa u6puc0r.va:. Τίς
γὰρ ἂν γένοιτο, φτοσὶ, τοῦ διὰ σταυροῦ θάνατος ἁτι-
µότερος;, Tl οὖν καὶ πρὶς ταῦτά φαμεν; "Ov τὸν
θάνατον μὲν ἀναγχαῖον fj γένεσις χατεργάζεται. Tov
γὰρ ἅπαξ μετασχεῖν ἐγνωχότα τῆς ἀνθρωπότητος,
διὰ πάντων ἔδει γενέσθαι τῶν ἰδιωμάτων τῆς φύσεως.
El τοίννν boo πέρασα, τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς διειλτµ-
µένης, bv τῷ EX γενόμενος τοῦ ἐφεξῆς μὴ προσ-
ήφατο, ἡμιτελὴς ἂν d; πρόθεσις ἔμεινε, τοῦ ἑτέρου τῆς
φύσεως ἡμῶν ἰδιώματος οὐχ ἀφαμένου ' τάχα b ἄν τις
δι ἀχριθείας καταμαθὼν τὸ μνυατέριον, εὐλογώτε[ον
εἴποι, gh διὰ τὴν Yéveow συµθεβηχένα: «bv θά-
νατον ' ἁλλὰ τὸ ἔμπαλιν τοῦ θανάτου Γάριν παρα-
ληφθῆναι τὴν γένεσιν * οὗ γὰρ τοῦ ῥγσαιδεόμενος. ὁ ἀεὶ
ζῶν τὴν σωματιχὴν ὑπολύεται γέννησιν, ἁλλ' ἡυᾶς
ἐπὶ τὴν ζωὴν ἐκ τοῦ θανάτου ἀναχαλούμενος. Ἐτεὶ
οὖν ἔδει γενέσθαι ὅλης τῆς φύσεως ἡμῶν Ex τοῦ θα-
νάτου πάλιν ἐπάνοδον, οἰανεὶ χεῖρα ᾿τῷ χειμένῳ
ὀρέγων, xai διὰ τοῦτο πρὸς τὸ ἡμέτερον ἐπιχύψας
πτώμα, 1030270 τῷ θανάτῳ προσἡγγισεν, ὅσον
νεκρότητος ἄγασθαι χαὶ ἀρχὴν δοῦναι τὴν φύσιν τῆς
ἁ»αστάσεως τῷ ἰδίῳ σώματι, ὕλον συναναττήσας τὸν
ἄνθρωπον τῇ δυνάμει. Ἐπειδὴ vp οὐχ ἄλλοθεν, ἀλλ’
£x τοῦ ἡμετέρου φυράµατος ἡ θεωδύχος σὰρς ἣν, ἡ
δ:ὰ τῆς ἀναστάσεως συνεπαρθεῖσα τῇ θεότητι, ὥσπερ
ἐπὶ του xaÜ' ἡμᾶς σώματος f| τοῦ ἑνὸς τῶν αἱσθτ-
τηρίων ἑνέργεια πρὸς ἅπαν τὴν συναἰσθησιν ἄγει τὸ
ἠνωμένον τῷ μέρει * οὕτως καθ ἄπερ τινὸς ὄντος ζώου
πάσης τῆς φύσεως, f| τοῦ µέρους ἀνάστασις ἐπὶ τὸ
«Xv δι:ξέρχεται, κατὰ τὸ συνεγές τε χαὶ ἠνωμένον της
φύσεως, EX τού µέρους ἐπὶ τὸ ὅλον συνδιδοµένπ. Τί
οὖν ἔξω τοῦ εἰχότος ἐν τῷ μυστηρίῳ µανθάνοµεν, cl
χύπτει πρὸς τὸν πεπτωχότα Ó ἑστὼς, f» ἐπὶ τὸ ἆνα-
στῆσαι τὸν χείµενον; ὁ δὲ σταυρὺς el uf; τινα val
τῆς
«ἕτερον περιέχει λόγον βαθύτερον, εἰδοῖεν ἂν οἱ τῶν
D
χρυπτοµένων ἐπίστορες. Ὅ ὃ ον εἰς ἡμᾶς £x παρα-
δόσεως Έχει, τοιοῦτόν ἐστιν" Ἐπειδὴ πάντα κατὰ
τὸν ὑψηλότερόν τε xaX θειότερον βίον ἓν τῷ Εὐα"γελίῳ
εἴρηται καὶ γεγένηται. xaY οὐδὲν τοιοῦτόν ἐστιν, Ev
ᾧ οὐχὶ πάντως µίξις τις ἐμφαίΐνεται τοῦ θείου ποὺς
τὸ ἀνρρώπινον, τῆς μὲν cuti; ἡ τῆς πράνεως àv-
θρωπικῶς διεξαγοµένης, τοῦ δὲ χατὰ τὸ χρυττὺν
νοουµένου τὸ 0Οεἷον ἐμφαίνοντος ' ἀχόλουθον ἂν cir
xai £y τῷ μέρει τούτῳ, μὴ τὸ μὲν βλέπειν, παρορᾶν
δὲ τὸ ἕτερον * ἁλλ' ἐν μὲν τῷ ἀθανάτῳ χαθορᾷᾶν τὸ ἀν-
θρώπινον, ἐν δὲ τῷ ἀνθρώπῳ πολυπραγμονεῖν x5
θειότερον. Ἐπειδὴ yàp ἴδιόν ἐστι τῆς Οειότητος τὸ
διὰ πάντων Ἠχειν, xat τῇ φύσει τῶν ὄντων κατὰ πᾶν
"µέρος συμπαρεκτείνεσθαι’ οὗ γὰρ ἄν τι διαµένοι £v
τῷ εἶναι, pit ἐν τῷ ὄντι µένον. Τὸ δὲ χυρίως καὶ πρώ-
τως ὃν, ἡ θεία φύσις ἐστὶν, ἣν ἐξ ἀνάγχης πιστεύειν
iv πᾶσιν εἶναι τοῖς οὖσιν, ἡ διαμονὴ τῶν bv
χατανσγχάνε'' τοῦτο διὰ τοῦ σταυροῦ δ.δασχόµεθα,
τετραχἢ τοῦ χατ᾽ αὐτὸν σχήματος διηρημένονυ’ ὡς Ex
τοῦ µέσου, χαθὸ πρὸς ἑχυτὸν συνάπτεται, τέσσαρας
ἀριθμεῖσθαι τὰς «po6olág* ὅτι ὁ ἐπὶ τούτου ἐν τῷ
καιρῷ τῆς χατὰ τὸν θάνατον οἰχονομίας διατεθεὶς, ὁ
τὸ πᾶν πρὸς ἑαυτῷ συνδέων τε καὶ συναρµύνων, τὰς
81 ORATIO CATECHETICA. | 82
^
διαφόρους τῶν ὄντων φύσεις πρὸς µίαν σύμπνοιάν τε A adeo uL ex medio, quatenus sibi ipsi conjungitur,
«καὶ ἁρμονίαν δι’ ἐχυτοῦ συνάγων. Ἑν γὰρ τοῖς οὗ τιν
i ἄνω τι νοεῖται, ἡ χάτω, f] πρὸς τὰ κατὰ τὰ πλά-
Ὑια πέρατα διαθαΐνει dj ἔννοια.
Buinerentur quatuor projectiones : quoniam qui in
ea fuit extensus tempore mortis suscepte dispen-
sationis, qui sibi univereum eolligat, concinnat et
ailaptat, is diversas rerum naturas ad unam per se cogit conspirationem et harmoniam. 1m iis enim
qua sunt, vel sursum intelligitur aliquid, vel deorsum : vcl ad transversos fines transit cogitatio.
"Av τοίνυν λογίσῃ τῶν ἑπουρανίων, ἢ τῶν ὑποχθο-
νέων, ἢ τῶν xa0' ἑχάτερον τοῦ παντὸς περάτων τὴν
σύστασιν , πανταχοῦ τῷ λογισμῷ σου προαπαντᾶ ἡ
θεότης, μόνη κατὰ πᾶν µέρος τοῖς οὖσιν ἐνθεωρου-
µένη, xal &v τῷ εἶναι τὰ πάντα συνἐχουσα. Εἴτε δη
θεότητα τὴν φύσιν ταύτην ὀνομάζεσθαι χρὴ, εἴτε
λόγον, εἴτε δύναμιν, εἴτε σοφίαν, εἶτε ἄλλο τι τῶν
ὑπγηλῶν τε xal μᾶλλον ἑνδείξασθαι ὀνναμένων τὸν
ὑπερχείμενον, οὐδὲν ὁ λόγος ἡμῶν περὶ φωνῆς f
ὀνόματος ἢ τύπου ῥημάτων διαφἑρεται. Ἐπεὶ οὖν
πρὸς αὐτὸν πᾶσα à ατίδις βλέπει, xal περὶ αὐτόν
ἐστι, καὶ δι ἐκείνου πρὸς ἑαυτὴν συμφυῆς γίνεται,
τῶν ἄνω τοῖς χάτω, xal τῶν πλαγίων πρὸς ἄλληλα
* δι ἐκείνου συµφυοµάνων, ἔδει μὴ µόνον δι ἀχοῆς
ἡμᾶς πρὸς τὴν τῖς Όεότητος κατανόησιν χειραγω-
τεῖσθαι * ἀλλὰ xal τὴν Άγιν γενέσθαι τῶν ὑψηλοτέρων
νοημάτων διδάσχαλον, ὅθεν καὶ ὁ μέγας ὁρμηθεὶς
H221o; μυσταγωγεῖ τὸν by Ἐφέσῳ Aabv, δύναμιν αὖ-
τοῖς ἐντιθεὶς διὰ τῆς διδασχαλίἰας πρὸς τὸ γνῶναι τί
ἐστι τὸ βάθος xal τὸ ὕψος, τότε πλάτος xal τὸ μῆ-
χος. Ἑκάστην γὰρ τοῦ σταυροῦ συμπροθολὴν ἰδίῳ
ῥήματι κατονοµάζει. Ὕψος μὲν τὸ ὑπερέχον * βάθος
6i τὸ ὑποκείμενον, πλάτος τε xal µῆχος, τὰς πλα-
Ἱίας ἑχτάσεις λέγων. Καὶ σαφἑστερον ἑτέρωθι τὸ
{υιουτον νόηµα πρὺς Φιλιππησίους, οἶμαι, ποιεῖ, οἷς
ena * ὅτι "Ev τῷ ὁὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ πᾶν
Térvu χάρφει, ἐπουραγίων xal ἐπιγείων, καὶ κατα-
χθονίων. Ἐνταῦθα τὴν µέσην χαὶ qalav* μιᾷ προσ-
Ἠγυρίᾳ καταλαμδάνει, πᾶν τὸ διὰ µέσου τῶν ἔπου-
βανίων καὶ ὑποχθονίων ὀγομάσας ἐπίγειον. Τοῦτο
μεμαθήχαμεν περὶ τοῦ σταυροῦ τὸ µυστήριον. Τὰ δὲ
ἀπὸ τούτου τοιαῦτα κατὰ τὸ ἀκόλουθον περιέχει ὁ λό-
Yos, ὣς ὁμοιογεῖσθαι xal παρὰ τῶν ἀπίστων, μηδὲν
ἀλλύτριον εἶναι τῆς θευπρεποῦς ὑπολήψεως τὸ γὰρ
μὴ ἐμμεῖναι τῷ θανάτῳ, xol τὰς διὰ τοῦ σιδήρου
κατὰ τοῦ σώματος γενοιένας πληγὰς, μτδὲν ἐμπό-
bo) πρὸς τὸ ἀναστῆναι ποιήσασθαι, κατ ἐξουσίαν τε
φαΐνεσθαι τοῖς μαθηταῖς μετὰ τὴν ἀνάστασιν ὅτε βοῦ-
1το, παρεῖναί τε αὐτοῖς μὴ δρώμενον, xa) tv udo
YirvesSat, μηδὲ τῆς εἰσόδου τῆς διὰ τῶν θυρῶν D
τροσδεόµενο», ἑνισχύειν τε τοὺς μαθητὰς τῇ προσφυ-
σῄσει τοῦ Πνεύματος, ἐπαγγέλλεσθαί τε xoi τὸ μετ)
avere εἶναι, καὶ μηδενὶ µέσῳ διατειχίζεσθαι; καὶ τῷ
μὲν φα:νομένῳ πρὸς τὸν οὐρανὸν ἀνιέναι, τῷ δὲ νοοῦ-
μένῳ πανταχΏ εἶναι, xal ὅσα τοιαῦτα περιέχει d
ἱστορια, οὐδὲν τῆς Ex τῶν λογιτμῶν συμμαχίας προσ-
ἑέεται πρὸς τὸ θεῖά τε εἶναι, xai τῆς ὑμλῆς xal
ὑπερεχούσης δυνάμεως ' περὶ ὧν οὐδὲν οἶμαι δεῖν
πα) ἕχαστον διεξιέναι, αὑτόθεν τοῦ λόγου τὸ ὑπὲρ
τὸν φύτιν ἐχφαίνοντος. ᾽Αλλ) ἐπειδὴ µέρος τι τῶν
μ,στικῶν διδαγµάτων καὶ ἡ περὶ τὸ λουτρόν ἐστιν ϱἱ-
! Epbes. 11, δ. * Philipp, ii, 10.
Si ergo consideres celestium aut terrestriam,
aut utrorumque universi extremorum constitutio-
nem, tux considerationi semyer occurrit divinitas,
quie sola ex omni parte in iis qux sunt, venit. in
conjemplationem, et Omnia cominet in essentia.
Sitne autem hzc. natura nominanda divinitas, an
ratio, an virtus ac potestas, an sapientia, an ali-
quid aliud ex iis quxe sunt. excelsa, et qu:xe. imagis
possunt ostendere eum qui est summus et super-
p eminens , de voce aut nomine, aut figura verborum
non magrua est nobis controversia. Quoniam ergo
ad ipsum universa aspicil creatura, et est circa
ipsum, et per illum sibi ipsi colreret ct coalescit,
cum qu: sunt supra, lis quae infra, et qux» sunt
obliqua, sibi invicem congenerentur ac conjungan-
tur : oportebat nos non solum auditione deduci ad
divinitatis considerationem ; sed etiam visum offici
doctorem ac magistrum sublimiorum intelligentia-
rum. Hinc motus magnus ille Paulus in mysterio
Ephesinum instituit populut& per doctrinam eis
dans virtutem ad cognoscendum qua sil profunudi-
tas, latitudo, aititudoque et longitudo *. Dnamquam-
que enim crucis porrectionetin proprio appellat no-
mine. Altitudinem quidem, id quod supereminet ;
C profunditatem autem, id quod est subtus : latitudi-
ncin vero et. longitudinem, qux sunt per transver-
sum extensiones. Alibi autem liunc sensum clarius
explicat, ut arbitror, ad Philippenses, cum dicit :
In nomine Jesu Ghristi emne genu flectatur, cole-
stium, terresirium et inferorum **, lloc in loco mc-
diam prominentiam et velut ontemnam unico noni-
ne comprehendit, ut qui quid inter celestia οἱ in-
ferna intercedit, terrestre nominaverit. lloc quidem
didicimus de mysterio erucis. Qu:e autem deinceps
sequuntur, ea verbum complectitur ejusmodi, uti
fateantur etiam increduli nihil esse alienum ab ca
'qu:ze Deum decet existimatione. Nain quod in morte
non mánserit, ct qux? corpori impositze ferro fuerint
plage, nihil impedimenti attulerint, quominus re-
surgeret, et quod libere discipuiis post resurre-
ctionem cum vellet, apparuerit, et eis adesset, cum
tamen non videretur, et esset in inedio. eorum, n:
ingressu quidem per portas iniigens, εἰ confirma-
ret discipulos insufflatione Spiritus, et se cum eis
futurum esse polliceretur, ct nullo distinctum iri
intervallo, et co quidem quod apparebat in coelum
ascenderet, co. autem. quod. intelligebatur — esset
ubique, quecunque hujusmodi continet historia,
nullo rationum auxilio indigent ad probandum quod
sint divina, excelsrque et sumnie virtutis. Qux
quidem nihil opus est ut. sigillatim persequamur,
85 8, GREGORII NYSSENI
cum ex se ipsa oratio satis uidicet ea esse supra A χονοµία * ὃ εἶτε βάπτισμα, εἴτε quziopa, εἴτε
naturam. Sed quoniam mysticorum documentorum
pars est etiain aliqua, qua ín lavacro tit dispeusa-
tio: quod quidem seu.baptismum, seu illuminatio-
nem,
dicere.
CAPUT XXXIII.
Nam postquam a nobis audiverint, quod cum
immortale transeat ad vitam, consequens erat, priua
generatione ad vitam mortalem deducente, aliam
inveniri generationem, qua neque ab interitu in-
ciperet, neque desineret in interitum , sed cum qui
fuisset generatus, ad vitam deduceret immorta-
lem (quomodo enim ex mortali generatione mor-
tale necessario exstitit id quod fuit generatum :
γενεσίαν βούὐλοιτό τις ὀνομάζειν, οὐδὸν πρὸς 5
µασίαν διαφερόµεθα, χαλῶς ἂν ἔχοι χαὶ περὶ
βραχέα διεξελθεῖν.
seu regenerationem velis nominare, de nomine non contendimus, bene erit brevitee
ΚΕΦΑΛ. AT".
Ἐπειδὰν γὰρ παρ) ἡμῶν τὸ τοιοῦτον &xoi
ὅτι τοῦ θνητοῦ πρὸς τὴν ζωὴν µεταθαίνοντο
λουθον ἣν τῆς πρώτης Υενέσεως ἐπὶ τὸν θνητὶ
αγούτης βίον, ἑτέραν γέννησιν ἐξευρεθῆναι
ἀπὸ «θορᾶς ἀρχομένην, μήτε εἰς φθορὰν xav
σαν * ἀλλ᾽ εἰς ἀθάνατον ζωὴν τὸν γεγεννηµένοι
Ίουσαν. Ὥσπερ γὰρ &x θνητῆς γεννήσεως Ov
ἀνάγχης τὸ Υεγεννημένον ὑπέστη * οὕτως |
ita quod ex generatione in quam non cadit interitus B μὴ παραδεχοµένης φθορὰν γεννήσεως τὸν γε
generatur, melius fuerit ac prestantius, quam ut
a morte patiatur interitum), postquam, inquam,
hzc audiverint, et quae sunt hujusmodi, et modum
prius didicerint, neinpe quod ad Deum preces, et
gratie coelestis -invocatio, et. aqua, et fides, sunt
ca per quz impletur mysterium regenerationis, ea
diflicililer eis persuadentur, ut qui ad quod ap-
paret aspiciant, utpole quod id quod fit corpo-
raliter, non accidat promissioni. Quomodvu enim,
inquiunt, preces, el divina virtutis invocatio, quae
lit super aquam, fit dux οἱ principium vitz iis
qui initiantur ? Ad quos, si non sint nimis duri
el pervicaces, simplex suffeceril oratio ad efficien-
dum uL assentiantur. dogmati. Nam vicissim eos
interrogemue, cum modus ejus quz» ex carne fiL
generationis sit omnibus manifestus, quemadmodum
lil homo id quod dejicitur, ut cx eo consistat
animal ? Atqui in eo nihil dici potest, quod aliqua
ralione ullam inveniat probabilitatem. Quid enim
coinmune habet semen hominis cum ea qualitate
quae in illo consideratur? Homo compositus. est
res quxdam parliceps rationis οἱ intelligentia.
Illud autem consideratur jn quadam humida qua-
litate, et nibil amplius comprelrendit mentis con-
ccptio, quam quod ex sensu cernitur. Quod ergo
ab interrogatis, quomodo sit credibileex illo consti-
tisse hominem, consentaneum est nobis fleri respon-
sum, hoc etiam de regeneratione per aquam inter-
vov, xpsivtoy γένηται τῆς ix τοῦ θανάτου 4
ἐπειδὰν τούτων xal τῶν τοιούτων ἀχούσωα
προδιδαχθῶσι τὸν τρόπον, ὅτι εὐχῆ πρὸς θε
χάριτος οὐρανίας ἐπίχλησις, χαὶ ὕδωρ , καὶ
£o, δι’ ὧν τὸ τῆς ἀναγεννήσεως πληροῦται
ριον, δυσπειθῶς ἔχουσι, πρὸς τὸ φαινόμενο
ποντες, ὡς οὗ συμθαῖνον τῇ ἐπαγγελίᾳ τὸ 6
χῶς ἐνεργούμενον. Πῶς γὰρ, φησὶν, εὐχὴ xa
µεως θείας ἐπίχλησις ἐπὶ τοῦ ὕδατος Ytyv
ζωῆς ἀρχηγὸς τοῖς µυουμένοις Ὑίνεται; Πρὶ
εἴπερ λίαν ἔχοιεν ἀντιτύπως, ἁπλοὺς ἑἐξαρχεῖ
πρὸς τὴν τοῦ δόγματος ἀγαγεῖν συγχατάθεση
ερωτήσω μὲν Y&p, τοῦ τρόπου τῆς κατὰ aági
νήσεως πᾶσιν ὄντος προδήλου, πῶς ἄνθρωπος
γίνεται τὸ εἰς ἀφορμὴν τῆς συστάσεως το
χαταθαλλόμενον; ᾽Αλλὰ py οὐδεὶς ἐπ᾽ ἑχεί
γος ἐστὶν, ὁ λογισμῷ τινι τὸ πιθανὸν ἑξευρίσ;
γὰρ xorvby σπέρµατι ἀνθρώπου πρὸς τὴν iv
θεωρουµένην ποιότητα; Συγχρινόμενος ὁ ἂν
λογικόν τι χρῆμα καὶ διανοητιχόν ἐστι, νοῦ κ
στήµης δεκτικόν' ἐκεῖνο δὲ ὑγρᾷ τινι ἔνθει
ποιότητι, xal πλεῖον οὐδὲν τοῦ κατ' αἴσθησε
µένου χαταλαμθάνει ἔννοια. Ἡν τοίνυν εἰχόι
ἀπόχρισιν γενέαθαι ἡμῖν παρὰ τῶν ἑρωτηί
ὅτι Πῶς ἔστι πιστὸν ἓξ ἐχείνου συστῆναι ἄνθ
τοῦτο xal περὶ τῆς διὰ τοῦ ὕδατος Υινοµένι
γεννήσεως ἐρωτηθέντες ἀποχρινούμεθα. Ἐκεῖ
πρότερόν ἐστιν ἑκάστῳ τῶν ἠρωτημένων clim
rogati respondebimus. Nam et illic unicuique eorum p) θείᾳ δυνάµει ἐχεῖνος ἄνθρωπος Υίγνεται, ὃς t
qui interrogantur in proinptu esi dicere, quod
divina virtute ille flt homo, qua si non adsit, semen
est. immobile et inefficax. Si ergo illic non eub-
jectum facit hominem, sed vis divina transmutat
id quod apparet in naturam hominis, extreme
fuerit insipientie ingratique οἱ immemoris animi,
illie Deo tantam tribuentes virtutem, existimare
Deum hac in parte esse imbecillum ad suam im-
plendam voluntatem. Quid commune, inquiunt, habet
vtà cum aqua? Quid autem (eis dicemus) com-
mune habet humor et imago Dei ? Scd nihil illic
est admirabile, si Deo volente humor transit in
animal praestantissimum. De hoc etiam similiter
dicemus, minime esse mirandum, si divina vir-
οὖσης, ἀχίνητόν ἐστι xal ἀνενέργητον. El «
οὐ τὸ ὑποχείμενον ποιεῖ τὸν ἄνθρωπον , ἀλλ'
δύναμις εἰς ἀνθρώπου φύσίν μεταποιεῖ τὸ e
voy, τῆς ἑσχάτης ἂν efr, ἀγνωμοσύνης, ἐκεῖ
την τῷ Bep προσμαρτυροῦντας δύναμιν , νι
«à μέρει τούτῳ τὸ θεῖον οἴεσθαι πρὸς τὴν ἐκ
σιν τοῦ θελήµατος. Τί χοινὸν, φασὶν, ὕδατι sn
Τί δὲ χοινὸν, πρὸς αὐτὸν ἐροῦμεν , ὑγρότητι
χόνι θεοῦ» Αλλ) οὐδὲν ἐχεῖ τὸ παράδοξον , 1
βουλοµένου πρὸς τὸ τιμιώτατον ζῶον τὸ ὐγ/
ταθαΐνει, Τὸ ἴσον καὶ ἐπὶ τούτου φαμὶν,
εἶναι θαυμαστὸν, εἰ θείας δυνάµεως παρουσ
ἀφθαραίαν µετασκευάκει τὸ ἐν τῇ φθαρτῇ qi
νόµενον.
85 ORATIO CATECHETICA. κ 86
tutis prasentla trausformat ad incorruptionem id quod natum fuerat in natura in quam cadit in»
Veritus.
ΚΕΦΑΛ. ΛΑ’. -
ΑἈλλὰ ζητοῦσιν ἀπόδειξιν τοῦ παρεῖναι τὸ θεῖον
ἐπὶ ἁγιασμῶν τῶν γινοµένων χαλούμενον. 0 δὲ τοῦτο
ζητῶν, ἀναγνώτω πάλιν τὰ χατόπιν ἐξητασμένα. Ἡ
γὰρ χατασχευἡ τοῦ τὴν διὰ σαρχὸς ἡμῖν ἐπιφανεῖσαν
δύναμιν, ἀληθῶς θείαν εἶναι, τοῦ παρόντος λόγου συν-
πγορία γίνεται. Δειχθέντος yàp τοῦ θεὸν εἶναι τὸν
ἓν σαρχ) φανερωθέντα, τοῖς διὰ τῶν γινοµένων θαύ-
µασι thv φύσιν ἑαυτοῦ δείξαντα, συναπεδείχθη τὸ
παρεῖναι τοῖς Ὑινομένοις αὐτὺν χατὰ πάντα χαιρὸν
ἐκιχλήσεως. Ὥσπερ γὰρ ἑχάστου τῶν ὄντων ἐστί τις
ἰδιόττς dj τὴν φύσιν γνωρἰζουσα * οὕτως ἴδιόν ἐστι
τῆς θείας φύσεως fj ἀλήθεια. "AXE μὴν ἀεὶ παρ-
ἐσεσθαι τοῖς ἐπιχαλουμένοις ἐπήγγελται, xal ἐν µέσῳ
τῶν πιστενόντων εἶναι, xal ἓν πᾶσι µένειν xal Exá-
στῳ συνεῖναι, xal οὐχέτ) ἂν ἑτέρας εἰς τὸ παρεῖναι τὸ
Θεῖον τοῖς γινοµένοις ἀποδείξεως προσδεοίµεθα * τὺν
μὲν θ:ὸν εἶναι διὰ τῶν θαυμάτων αὐτῶν πεπιστευ-
κότες , ἓν. δὲ τῷ ἀφευδεῖ τῆς ὑποσχέσεως παρεῖναι τὸ
ἐπηγγελμένον οὐκ ἀμφιδάλλοντες. Τὸ δὲ προηγεῖσθαι
τὴν διὰ τῆς εὐχῆς χλῆσιν τῆς θείας οἰχονομίας , πε-
ρ'ουσία τίς ἐστι τῆς ἁἀποδείξεως τοῦ χατὰ θεὸν ἐπι-
τελεῖσθαι τὸ ἑνεργούμενον. El γὰρ ἐπὶ τοῦ ἑτέρου τῆς
ἀνθρωποποιῖας εἶδους , al τῶν γεννώντων ὁρμαὶ,
xiv μὴ ἐπικληθῇ παρ) αὐτῶν δι εὐχῆς τὸ θεῖον, τῇ
τοῦ Θεοῦ δυνάµει, χαθὼς ἐν τοῖς ἔμπροσθεν εἴρηται,
διατλάσσουσι τὸ γεννώµενον * ἧς χωρισθείσης ἄπρα-
x:óg ἐστιν ἡ σπουδὴ καὶ ἀνόνητος" πόσῳ μᾶλλον ἐν
τῷ πνευματ,χῷ τῆς γεννήσεως τρόπῳ, xaY θεοῦ παρ-
έσεσθαι τοῖς γενοµένοις ἐπηγγελμένου, xal τὴν παρ)
ἑαυτοῦ δύναμιν ἑντεθειχότος τῷ ἔργῳ, χαθὼς πεπι-
στεύχαμεν * χαὶ τῆς ἡμετέρας προαιρέσεως πρὸς τὸ
σπρυδαζόµενον τὴν ὁρμὴν ἐχούστς * εἰ συµπαραλη-
ctn χαθηχόντως ἡ διὰ τῆς εὐχῆς συμμαχία , μᾶλ-
1ου ἐπιτελὲς ἔσται τὸ σπουδα»όµενον; Καθάπερ δὲ οἱ
ἐπιφᾶναι τὸν foy αὑτοῖς εὐχόμενοι τῷ θεῷ , οὐδὲν
ἀμθλύνουσι τὸ πάντως Υινόμενον» οὐδὲ μὴν ἄχρη-
στον εἶναί τις φήσει τὴν τῶν προσευχοµένων σπου-
δῆν, εἰ περὶ τοῦ πάντως ἑσομένου τὸν θεὸν ἱκετεύου-
σιν * οὕτως οἱ πεπιστευµένοι, χατὰ τὴν ἀφευδῃ τοῦ
ἑπαγγειλαμένου ὑπόσχεσιν πάντως παρεῖναι τὴν χά-
ριν τοῖς διὰ τῆς μυστιχῆς ταύτης οἰχονομίας ἆναγεν-
νωµένοις, ἡ προσθήχην τινὰ ποιοῦνται τῆς χάριτος,
$ τὴν οὖσαν οὐχ ἀποστρέφουσιν. Τὸ γὰρ πάντως συν-
εἶναι διὰ τὸ θεὸν εἶναι τὸν ἑπαγγειλάμενον πεπί-
στευται. "H δὲ τῆς Θεότητος μαρτυρία διὰ τῆς Oav-
µάτων ἐστίν. "Date διὰ πάντων τὸ παρεῖναι vb θεῖον,
οὐδεμίαν ἀμφιδολίαν ἔχει.
ΚΕΦΑΛ. AF.
Ἡ δὲ εἰς τὸ ὕδωρ χάθοδος, xaX τὸ τρὶς ἐν αὐτῷ
Ἱενέσθαι τὸν ἄνθρωπον, ἕτερον ἐμπεριέχει µυστή-
po». Ἐπειδη Υὰρ ὁ τῆς σωτηρἰας ἡμῶν τρόπος οὐ
τσοῦτον Ex τῆς χατὰ διαδοχὴν ὑφηγήσεως ἑνεργὸς
Τέγονεν , ὅσον δι αὐτῶν ὧν ἐποίησεν ὁ τὴν πρὸς τὸν
ἄνθρωκον ὑπυστᾶς χοιγωνίαν, ϐρΥῳ τὴν ζωήν Evep-
CAPUT XXXIV.
Sed quxrunt ut sibi ostendatur, quod Deus
adsit invocatus in iis qua βυπί sanctificationibus.
Qui autem hoc quzrit, revocet in mentem ea quz
retro sunt examinata. Confirmatio enim, quod quz
per carnem. nobis apparuit virtus, vere sit divina,
defendit id quod dicimus in praesentia. Nam cum
ostensum sit quod sit Deus qui suam ostendit
naturam miraculis per ea quz? flunt, simul etiam
ostensum est, eum adesse iis qux flunt tempore
invocatiouis. Quomodo enim in unoquoque eorum
qua sunt, est quaedam proprietas qu: notam reddit
naturam, ita divine nature proprium est veritas.
Aliqui invocantibus se semper affuturum est polli-
citus, et futurum in medio credentium, et in om-
nibus mansurum, et cum unoquoque conversatu-
rum ; neque alia fuerit nobis opus probatione,
quod Deus adsit iis qua flunt, cum Deum quidem
esse per ipsa miracula crediderimus, neque dubi-
temus, id quod promissum est adesse certis et
a mendacio alienis promissionibus. Quod autem
qui? per preces fit invocatio, divinam praecedat
dispensationem, satis superque probat, quod id
quod fit, ex Deo peragitur. Si enim in altero
genere hominum procreationis, eorum qui gene-
rant ad id iucitate appetitiones, etiamsi ab iis
Deus precibus non invocelur, divina virtute, sicut
prius dictum est, effingunt id quod generatur,
qua separata inefficax et inutilis ac irrita est eorum
opera : quanto magis in spirituali modo generatio-
nis, cum et Deus iis qux facta sunt se affuturum
sil pollicitus, el suam operi virtutem indiderit,
ut credidimus, nostrumque propositum et institu-
tuin feratur. ad id in quod studium et opera con-
fertur, si eorum quorum decet simul per preces
assumatur auxilium, magis erit perfectum id in quod
confertur studium? Quo modo autem qui Deum pre-
cantur ut sibi sol illucescat, id quod fit nequaquam
obtundunt et obscurant (sed nec inutile precantium
dixeris esse studium, si de eo quod omuino futurum
est Deo supplicant): ita ii qui crediderunt, congruen-
ter certe et a mendacio alienz ejus qui pollicitus
fuit promissioni,. omnino adesse gratiam iis qui re-
generantur per hanc mysticam dispensationem, aut
D gratie aliquam faciunt accessionem , aut certe eam
qua est minime avertunt. Nam quod omnino adsit,
ex co constat, quod Deus sit qui promisit. Caete-
rum Divinitatem esse miracula testantur. Itaque
quin Deus in omnibus adsit, nulla est occasio du-
bitandi.
CAPUT XXXV.
Descensus autem in aquam, et quod in eam lomo
ter demissus sit, alterum continet mysterium. Nam
quoniam modus nóstr:x salutis ad effectum et opus
non adeo est deductus ex praeunte doctrina, quam
tum per ea ipsa quz fecit qui cum homine subiit
societatem, ut qui reipsa vitam sit operatus, ut
87 ,
S. GREGORII NYSSENI 88
per carnem rursus assumptam οἱ simul deifica- A4 Υήσας, ἵνα διὰ τῆς ἀναληφθείτης παρ αὐτοῦ καὶ
tam simul salvaretur quidquid est ei cognatum
et genere conjunctum : necessario excogitandus
erat aliquis modus, in quo in iis quz fiunt esset
éognatio aliqua ejus qui sequitur cuin eo qui przit
ac ducit. Oportet ergo videre im quibusnam est
comsiderdius qui dux fuit οἱ auctor nostre vitz:
üt, sicut dicit Apostolus 31, couvenienter duci οἱ
auctori nostre salutis sequentibus recte procedat
initatio. Quo modo enim, qui ad numerosam cet
militarem ih. armis motionem erudiuntur, ab iis
qui ordlinand:e aciei sunt periti, per ea quz aspi-
ciunt, deducuntur ad rite tractandorum armorum
experientiam ; qui autem non agit id quod οἱ prius
ostenditur, remanet expers ejus experientia*: code:n
modo necesse est, ut quibus studium par est ad D οἷς ἴση πρὸς
bonum, oninino similiter sequantur per imitationem
cuf) qui nos ducit ad salutem, ad opus dedu-
eendo id quod prius ab co fuit ostensum, Non
potest cnim (ieri ut ad paren finem perveniant,
qui non per viam similem sunt ingressi. Quomodo
enim qui labyrinthi errores non possunt ulla ra-
tione evadere , si in aliquem inciderint qui eorum
$it peritas, eum pone sequentes, varios et fallaces
domorum flexus anfraetusque permeant, non per-
meaturi nisi ejus qui przcedit, insisterenl vesti-
giis : ita etiam mihi cogita hujus vitz 'abyrinthum,
quem humána natura minime potest Lransire, nisi
quispiam eamdem viam teneat, per quam qui in
eo fuit, egressus est ambitum. Tropice autem dico
labyrinthum, qüi pertrausiri non potes!, vitz? car- C
ceret, in quo detentuim fuit infelix genus huma-
nüm. Quid ergo aspeximus in duce οἱ ayclore
nostre salutis? Triduanam mortem οἱ rursus
vitam. Oportet ergo in nobis quoque talem ex-
cogitari similitudinem. Quidnam est ergo excogi-
tatum, per quod etiam in nobis ejus quod ab eo
factum est impletur imitatio? Quidquid est morte
affectum, quemdam proprium babet locum et se-
cundum naturam, nempe terram in quam incli-
natur, et in qua conditur. Maguam autem inter
se habent cognationem terra et. aqua, quz sola
ex elementis sunt gravia, οἱ feruntur deorsum,
ct manent in se invicem, ct per 5ο invicem con-
tinentur. (juoniam ergo ducis ct auctoris vilze
nostrae mors fuit sub terra, et sccundum com-
munem naturam : quas fit a nobis mortis imitatio,
in propinquo exprimitur clemenlo. Et sicut ille
celestis homo cum tnortalitatem assumpsisset,
postquam sub terra fuissel positus, terlio die rc-
versus est ad vitam : ita ctiam qui secundum
uaturam corporis est illi conjunctus, ad idem quod
ab ipso recte gestum est intuens, ad vite, inquam,
tum, in tribus ambitibus imitatus est. triduanam
Dictum est etiam tale quid in iis qu;e przcesse-
runt, nempe quod, prudenti consilio dispensationis,
a divina providentia fuit importata mors liumano
55 Hebr. xii, 2.
συναποθεωθείσης σαρχὺς ἅπαν συνδιασωθῆΏναι τὸ
συγγενὲς αὐτῃ χαὶ ὁμόφυλον, ἀναν καῖον Tv ἔπινοη-
θῆναί τινα τρόπον, ἓν ᾧ τις ἣν συγγἑνειά τε xal
ὁμοιότῆς Ev τοῖς Υινοµένοις παρὰ τοῦ ἐπομένου πρὸς
τὸν ἡἠγούμενον. Χρὴ τοίνυν ἰδεῖν ἐν «law ὁ τῆς ζωῆς
ἡμῶν χαθηγησάµενος ἐθεωρήθη * ἵνα, καθώς φησιν ὁ
Απόστολος, χατὰ τὸν ἀρχηγὸν τῆς σωτηρίας ἡμῶν
χατορθωθῇ τοῖς ἐπομένοις Ἡ gignat. Ὥσπερ γὰρ
παρὰ τῶν πεπαιδευµένων τὰ ταχτιχὰ πρὸς τὴν ὁπλι-
τ'χὴν ἐμπειρίαν ἀνάγονται, δι ὧν βλέπουσιν ol πρὸς
τὴν εὕρυθμόν «s καὶ ἑνόπλιον κίνησιν παιδευόµενοι.
ὍὉ δὲ μὴ πράττων τὸ προδειχνύµενον, ἀμέτοχος τῆς
τοιαύτης ἐμπειρίας μένει, Κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον
τῷ πρὸς viv σωτήριαν ἡμῶν ἐξηγουμένῳ πάντως
τὸ ἀγαθόν ἐστιν fj σπουδὴ, ὁμοίως ἑπ-
ἀναγχες δ.ὰ μ.µῄσεως ἔπεσθαι, τὸ παρ) αὑτοῦ προ-
δειχθὲν slg ἔργον ἀγαγόντας. O2 γὰρ ἔστι πρὸς τὸ
ἴσον καταρτίσαι πέρας, μὴ διὰ τῶν ὁμοίων ὀδεύσαν»"
τας. Καθάπερ yàp οἱ τὰς τῶν λαθυρίνθων πλάνας
διεξελθεῖν ἁμηχανοῦντες , εἴ τινος ἐμπείρως ἔχοντος
ἐπιτύχοιεν , κατόπιν ἑπόμενοι τὰς ποιχίλας τε xav
ἁ πατηλὰς τῶν οἴχων ἆναστ ροφὰς Pe epe. οὐχ
ἂν διεξελθόντες, εἰ μὴ xav ἴχνος ἑπάμενοι τῷ προ:
ἀγοντι΄ οὕτωμοι νόησον xai τὸν τοῦ βίου τούτου λα-
δύρινθον ἁδιςξίτητον εἶναι τῇ ἀνθρωτίνῃ φύσει, εἰ
μή τις τῆς αὐτῆς ὁδοῦ λάθοιτο, δι TQ ὁ iv αὐτῷ
γξνόµενος ἔξω κατέστη τοῦ περιέχοντος. Λαθύρινθ:ν
δέ φημι τροπιχῶς, την ἁδιέξοδον τοῦ θανάτου φΦθο-
ρὰν., Tj τὸ δείλαιον τοῦ ἀνθρώπου γένος περιεσχέθη-
Τί οὖν περὶ τὸν ἀρχηγὸν τῆς σωτηρίας ἐθεασάμεθα,
τριήµερον νέχρωσιν , xat πάλιν ζωήν. Ούκουν χρή τι
τοιοῦτον xal ἐν ἡμῖν ἐπινοηθῆναι ἁμοίωμα. Τίς οὖν
ἐστιν dj ἐπίνοια, δι ἧς καὶ ἐν ἡμῖν πληροῦται τοῦ
map Ἐχείνου yeyovótog 3) µίµησις ; ἅπαν τὸ νεχρω-
by οἰχεῖόν τινα xai κατὰ φύσιν ἔχει χῶρον, την ΥΠ»
by ᾗ χλίνεται χαὶ χαταχρύπτεται. Πολλην δὲ mph;
ἄλληλα τῆν συγγένειαν ἔχει y] τε καὶ ὕδωρ, μήνα
τῶν στοιχείων βαρέα τε ὄντα, xal κατωφερῇ, xax iv
ἀλλήλοις µένοντα, xal δι ἀλλήλων κρατούμενα.
. Επεὶ οὖν τοῦ καθηγουµένου τῆς ζωης ἡμῶν ὁ 04-
νατος ὑπόγειος, xai χατὰ τὴν κοινὴν γέγονε φύσινι
ἡ τοῦ θανάτου µίµησις ἡ παρ ἡμῶν Υινοµένην ἓν
τῷ γείτονι ἀποτυποῦται στοιχείῳ. Καὶ ὡς ἐχεῖνος ὁ
D ἄνωθεν ἄνθρωπος, ἀναλαθὼν τὴν νεχρότητα μετὰ
τὶν ὑπόγειον θέσιν, τριταῖος ἐπὶ thy ζωῆν πάλιν
ἀνέδραμαν' οὕτω πᾶς ὁ συνηµµένος χατὰ τὴν τοῦ
σώματος φύσιν ἑχείνῳ, πρὸς τὸ αὐτὸ κατόρθωμα
βλέπων, τὸ κατὰ τὴν ζωὴν λέγω πέρας, ἀντὶ γῆς
τὸ ὕδωρ ἐπιχεάμενος, xal ὑπυδὺς τὸ στοιχεῖον , Ey
τρισὶ περιόδοις τὴν τριήµερον τῆς ἀναστάσεως χάριν
πεμιμήσατο. ,
finem, pro terra aqua ei infusa, subiens clemen-
gratiam resurrectionis,
Εἴρηται δὲ το.οῦτον χα) ἐν τοῖς φθάτασιν, t ὅτι xac
οἰχονομίαν ἐπῆχται τῇ ἀνθρωπίνῃ φὐσειπαρὰτῆς θείας
πρωνηίας à θάνατος" ὡς τῆς κακίας Ev τῇ διαλύσει
go | ORATIO CATECHETICA. νο 90
τοῦ σώματος xal τῆς φυχῆς ἐχρυείσης, πάλιν διὰ τῆς A nature, ut cum effluxisset vitium, in dissolutione
ἁναστάσεως σῶον, xal ἁπαθῃ, xai ἀχέραιον, xol
πᾶστς τῆς χατὰ χαχίαν ἐπιμιξίας ἀλλότριον ἁναστοι-
χειωθῆναι τὸν ἄνθρωπον. Αλλ’ ἐπὶ μὲν τοῦ χαθηγου-
pévou τῆς σωτηρίας ἡμῶν, τὸ τέλειον f) χατὰ τὸν
θάνατον ἔσχεν οἰχονομία, χατὰ τὸν ἴδιον ακοπὸν ἑντε»
λῶς πληρωθεῖσα. Διεστάλη τε γὰρ διὰ τοῦ θανάτου τὰ
fwoufva: χαὶ πάλιν συνήχθη τὰ διαχεχριµένα ὡς
ἂν χαθαρθείσης τῆς φύσεως Ev τῇ τῶν συμφυῶν 5:a-
λύσει, φυχῆς τε λέγω καὶ σώματος, πάλιν ἡ τῶν χε:
χωρισµένων ἐπάνοδος τῆς ἀλλοτρίας ἐπιμιξίας γένοιτο
καθαρεύουσα. Ἐπὶ δὲ τῶν ἁχρλουθούντων τῷ χαθη-
γουμένψ, οὗ χωρεῖ τὴν ἀκριδθήη μίμησιν δι ὅλων 1
φὖσις * ἀλλ᾽ ὅσον δννατῶς ἔχει, τοσοῦτον νῦν παρα-
ὁξξαμέντ, τὸ λεῖπον iv τῷ μετὰ ταῦτα ταμιεύεται
χοήνφ. Τί οὖν ἐστιν ὃ μιμεῖται, Τὸ τῆς ἐμμιχθείσης
χαχίας Ev τῇ τῆς νεχρώσεως εἰχόνι τῇ γενομένῃ διὰ
t») ὕδατος τὸν ἀφανισμὸν ἐμποιῆσαι, οὐ μὴν τελείω»
ἀφανισμὸν, ἀλλά τινα δ.αχοπὴν τῆς τοῦ χαχοῦ συν;
εχείας, συωνδραµόντων δυοῖν πρὸς τὴν τῆς καχίας
ἀναίρεσιν, τῆς τε τοῦ πλημμελήσαντος µεταμελείαςι
καὶ της τοῦ θανάτου µιµῄσεως, δι ὧν ἐχλύεταί πως
6 ἄνθρωπος τῆς πρὸς τὸ χαχὸν συµφυῖας, τῇ µεταμε-
λείᾳ μὲν εἰς µῖσός τε xaX ἁλλοτρίωσιν τῆς χαχίας χω-
po», τῷ δὲ θανάτῳ τοῦ χαχοῦ τὸν ἀφανισμὸν ἑργανό-
µενος. ᾽Αλλ᾽ εἰ μὲν ἣν δυνατὸν, Ey τελείῳ τῷ θανάτῳ
γενέσθαι: τὸν μιμούμενον, οὐδ' ἂν µίµησις, ἀλλὰ ταύ-
ζότης τὸ γινόµενον ἦν, γαὶ εἰς τὸ παντελὲς sf φύ-
σεως ἑμῶν 5b χαχὺν ἡφανίζετο * ὥστε, καθώς φησιν
corporis et animz, rursus per resurrectionem
salvus, impatibilis, et integer, et alienus ab omm
commistione vitii, homo reformaretur. Sed in duce
quidem et auctore nostr: salutis perfectionem
habuit suscept:e mortis dispensatio, ut quie conve-
nienter sub scopo et instituto perfecte fuerit ad-
impleta. Nam et per mortem disjuncta fuerunt
quie erant unita, et rursus conjuncta sunt quz erant
discreta, ut purgata natura in dissolutione corum
qua naturaliter coierant, anima, inquam, et cor-
poris, eorum quas fueraut separata reditus ab
aliena admistione esset purus. ln iis autem qui
ducem sequuntur, accuratam εἰ perfectam. imita-
tionem non omiuino capit natura, sed cum qean-
tum potest nunc acceperit, - iu tempus futurum re-
servatid quod restat. Quid ergo imitatur? Quod
vitii immisti in mnagine mortis, (08 facta est per
aquam, expresserit deletionem, non perfectam ta-
men deletidnem, sed quamdam interruptionem
continuationis vitii, cum duo concurrerint ad tol-
lendun vitium, nempe et ejus qui peccavit poni
nitentia, et imitatio mortis, per qux homo quo-
dammodo dissolvitur a congenita cum vitio con-
junctione, poenitentia quidem procedens ad odium
vitii οἱ alienationem, morte autem vitii operans
deletionem. Sed si fieri quidem posset, ut in perfe«
cta morte esset is qui imitatur, non essct id quod
fit imitatio, sed res eadem, et 4 nostra natura ma-
6 ᾽Απόστυλος, ἐφ᾽ ἅπαξ ἀποθάνῃ τῇ ἁμαρτίχ. Ἐπεὶ p lum perfecte deleretur, adeo ut, sicut dicit Apo-
ἐξ, χαθὼς εἴρηται, τοσοῦτον μιμούμεθα τῆς ὑπερ-
εχιύσης δυνάμεως, 630) χωρεῖ ἡμῶν Tj πτωχεία τῆς
«ύσεως * τὸ ὕδωρ τρὶς ἐπιχεάμενοι, xal πάλιν άνα-
Εάντες ἀπὸ τοῦ ὕδατος, τὴν σωτήριον τας ἣν xal ἀνά-
στασιν τὴν dv τριηµέρῳ γενοµέντν τῷ χρόνῳ ἆπο-
xptv^us0a, τοῦτο λαθόντες κατὰ διάνοιαν, ὅτι ὡς ἡμῖν
τὸ Όδωρ iv ἑξουσίᾳ ἑστὶ, χαὶ ἐν αὐτῷ γξνέσθαι, xat
t£ αὐτοῦ πάλιν ἀναδ-ναι, χατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ἐπ)
ἑξρυσίας ἓν 6 τοῦ παντὸς ἔχων τὴν δεσποτεἰαν, ὡς
fasi ἐν τῷ Ὁδατι, οὕτως ἐχεῖνος ἐν τῷ θανάτῳ χατα-
Guil, πάλιν ἐπὶ τὴν ἰδίαν ἀναλύειν µακαριότητα.
El οὖν τις πρὸς τὸ εἰχὸς βλέποι, xal κατὰ "ἣν
ἑ,ατέρλυ δύναμιν τὰ γινόμενα χρίνοι, οὐδεμίαν ἐν
τοῖς Υινοµένοις εὑρῆσει διαφωνίαν ἑκατέρου, xax τὸ
stolus '*, omnino moreretur peccato. Quoniam au-
Lem, sicut dictum. est, suprema illius potestatis
tantum imitamur, quantum capil nostr: nature
mendicitas : aqua ter infusa, ex ea rursus asceu-
dentes, salutarem imitamur sepulturam εἰ resur-
rectionem quae facta est in tempore triduano, hane
suscipientes cogitationem, quod sicut aqua in no-
stra est potestate, ul eL in ea simus, et ex ca rursus
emergamus, eodem modo in ejus, qui universitatis
dominatum obtinet, est potestate, ut sicut nos
aquas, ita ille mortem subiens, rursus ad propriam
reducat b :atitudinem.
- Si quisquam ergo aspiciat ad verisimilitudinem,
eL ex utriusque virtute ea qua fiunt. judicet, nul-
lam in iis quae fiunt inveniet utriusque discrepan-
τες φύσεως µέτρον ἑξεργασαμένου τὰ κατὰ δύναμιν. ῃ tiam, ut qui congruenter modo sux nature ea ef-
Ὡς γάρ ἐστιν ἀνθρώπῳ τὸ ὕδωρ, πρὸς τὸ ἀχ.νδύνως
ἐιθιγγάνειν, εἰ βοῦλοιτο, ἀπειροπλασίως τῇ θείᾳ
ἑ-νάμει χατ᾽ εὐχολίαν θάνατος πρὀχειται, xol bv
αὐτῷ γενέσθαι, xai ph τραπῆναι πρὶς πάθος. Διὰ
19510 τοίνυν ἀναγχαῖον ἡμῖν τὸ ἐν τῷ ὕδατι προµε-
ἀετῆσαι τὶν τῆς ἀναστάσεως χάριν, ὡς ἂν εἰδείημεν,
ὅτι τὸ ἴσον ἡμῖν εἰς εὐχολίαν ἐστὶν, ὕδατί τε βαπτι-
οτναι, xal ix τοῦ θανάτου πάλιν ἀναδῦναι. Αλλ'
ὥσπερ ἓν τοῖς χατὰ τὸν βίου γενοµένοις τινά τινών
ἔστιν ἀρχηγιχώτερα, ὧν ἄνευ χὰν τὸ γινόμενον xazop-
& Ain, χαΐτοι εἰ πρὸς τὸ πέρας ἡ ἀρχὴ κρίνρ.τη,
5. Bom. ντ 12,
^
fecerit qua sux erant potestatis. Quomodo enim
est in potestate hominis, aquam, si velit, citra ul«
lum tangere periculum, infinitis. partibus facilius
mors est proposita diving virtuti, ut et in ea sil,
eL non convertatur ad affectionem quz ex illa ac-
cipitur. Propterea ergo nobis necesse est in aqua
prameditari gratiam resurrectionis, ut sciamus
quod ex zquo nobis cst facile et. aqua tingi, eL ὁ
morte rursus emergere. Sed quo modo in iis qua
fiunt in vita, sunt aliqua aliquibus principaliora,
sine quibus etiam id quod fit, nequaquam recto
91
S. GREGORII NYSSENI
sucresserit. (quanquam si cum fine conferatur A ἀντ οὐδενὸς εἶναι δόξει τοῦ πράγματος fj à
principium, pro nihilo esse videbitur rei princi-
pium cum fine comparatum : quam enim habent z-
qualitatem homo, et quod ad procreandum animal
dejicitur ? sed tamen nisi illud sit, hoc non fiel) :
ita etiam quod in magna fit resurrectione, cum sit
majus natura, binc habet initia et causas. Non
potest enim fleri ut illud fiat, nisi hoc praecesserit.
Dico autem lleri non posse ut homo sit in resur-
rectione absque lavacri regeneratione, non aspi-
ciens ad massa nostre refictionem et reformatio-
nem. Àd hoc enim omnino oportet devenire natu-
ram, propria necessitate compulsam' ex przscripto
dispensationis ejus qui ordinavit, sive lavacri gra-
tiam assumpserit, sive initiationis hujusmodi ος”
pers manserit, sed restitutionem beatitudinis, di-
vinitatis eL ab omni merore immunitatis. Non
enim quacunque per resurrectionem reditum ας-
cipiunl ad essentiam, ad eamdem vitam redeunt.
Sed multum interest inter eos qui sunt expurgati,
οἱ eos qui indigent expurgatione. In quibus enim
in hac vita pracessit per lavacrum cxpurgatio,
iis erit reditus ad id quod est sibi cognatum. Ei
autem quod est purum et mundum, proprium est
et familiaritate conjunctum | impatibile. Quin au-
tem in impalibilitate sit. beatum esse, minime du-
Litatur. Quibus autem. induratz occalluerunt affe-
ctiones, neque sordium et macularum ulla fuit ad-
hibita purgalio, non aqua mystiea, non divin:ze vir-
tutis invocatio, non inconcinne pravitalis corre-
ctio , necesse est ul ii quoque sint in eo quod con-
venit. Manifestum est autem auro adulterino con-
fisoque ct non sincero convenire fornacem, ut
cum eis mistum vitium fuerit liquefactum, longis
postea s:cul:s Deo pura conservetur natura. Quo-
niam ergoin aqua et igne est vis qux&edam abster-
gendi eL mundandi, qui per aquam mysticam vitii
sordes
B
Χρινοµένη τῷ τέλει. Τί γὰρ ἴσον ἄνθρωπος
πρὸς τὴν σύστασιν τοῦ ζώου καταθαλλόμενο
ὅμως εἰ μὴ ἐχεῖνο εἴη, οὐδ' ἂν τοῦτο γένοιτι
καὶ τὸ χατὰ τὴν μεγάλην ἀνάστασιν μεῖζον. ὃ
σει, τὰς ἀρχὰς ἑντεῦθεν χαὶ τὰς αἰτίας ἔχει
ἐστι δυνατὸν ἐχεῖνο γενέσθαι, cl μὴ τοῦτο $
γἠσαιτο. My δύνασθαι δέ qup δίχα τῆς κατὶ
τρὸν ἀναγεννήσεως ἓν ἀναστάσει γενέσθαι τὸ
TOv, οὐ πρὸς τὴν τοῦ συγκρίµατος ἡμῶν ἁ
τε xal ἀναστοιχείωσιν ἀναθλέποντες. Πρὸς 9
δεῖ πάντως πορευθῆναι τὴν.φύσιν οἰχείαις |
χατὰ τὴν τοῦ τάξαντος οἰχονομίαν συνωθουµί
προσλάθη τὴν ix τοῦ λουτροῦ χάριν, χᾶν
μείνῃ τῆς τοιαύτης µυήσεως, ἀλλὰ τὴν br '
ριόν τε καὶ θεῖον xai πάσης χατηφείας χε)
voy ἁποχατάστασιν. Οὐ γὰρ ὅσα δι ἀναστά
ἐπὶ τὸ εἶναι πάλιν ἐπάνοδον δέχεται, πρὺς 4
ἐπάνεισι βίον. ᾽Αλλὰ πολὺ τὸ μέσον τῶν τε 1
µένων, χαὶ τῶν τοῦ χαθαρσίἰου προσδεοµένι
Ἐφ' ὧν γὰρ κατὰ τὸν βίον τοῦτον ἡ διὰ τοῦ
προκαθηγήσατο χάθαρσις, πρὸς τὸ συγγενὰ.
ἀναχώρησις ἕἔσται. Ti δὲ καθαρῷ τὸ ἁἆπαθ
ὠκχείωται. "Ev δὲ τῇ ἁπαθείᾳ τὸ μµαχάριον ι
ἀμφιθάλλεται. Οἷς δὲ προσεπωρώθη τὰ *
οὐδὲν προήχθη τῆς χηλίδος καθάρσιον ΄ οὐχ ἵ
στιχὸν, οὐχ ἐπίχλησις θείας δυνάµεως, ο
µεταμελείας ὄρθωσις * ἀνάγκη πᾶσα, καὶ τε
τῷ καταλλήλῳ γενέσθαι. Κατάλληλον δὲ τῷ
λευμένῳ χρυσίῳ τὸ χωνευτήριον, ὡς τῆς Epp
αὑτοῖς καχίας ἁποταχείσης, μαχροῖς ὕστε(
"καθαρὰν ἀποσωθῖναι τῷ θεῷ τὴν φύσιν. Ἱ
ῥυπτιχὴ τίς ἐστι δύναμις Ev. τῷ πυρὶ καὶ τ
οἱ διὰ τοῦ ὕδατος τοῦ μυστιχοῦ τὸν τῆς xaxli
ἀποχλυσάμενοι, τοῦ ἑτέρου τῶν χαθαρσαἰα
ojx ἐπιδέονται. Οἱ δὲ ταύτης ἀμύητοι τῇ.
σεως ἀναγχαίως τῷ πυρὶ καθαρίἰξονται.
abluerunt , non opus habent altero genere purgationis. Qui autem non fuerint
mysterio hujus purgationis, igne purgantur necessario.
CAPUT XXXVI.
Nam et communis ratio et Seripturarum osten-
dit doctrina, divinum chorum non posse ingredi,
qui omnes ex vitio contractas sordes ac maculas
non eluerit. Hoc illud est, quod cum sit ex se
parvum, magnorum est bonorum initium et fun-
damentum. Parvum autem dico ob recte agendi
facilitatem. Quis enim est hac in re labor, credere
Deum esse ubique : cumautem sit in omnibus,
adesse eliam invocantibus vitalem ejus virtutem,
praesentem autem facere id quod est sibi propriuin
εἰ conveniens? Divinz autem operationis est pro-
pría salus eorum qui indigent. Ipsa autem fit effi-
cax οἱ ad opus deducitur per eam luz in aqua fit
expurgationem. Qui est autem expurgatus, erit par-
tizeps puritatis. Quod autem vere purum est, est
d:vinitas. Vides quam sit parvum, et quam facile
rccte fieri potest id quod est in principio, nempe
fides «t aqua : illa quidem sita in arbitrio liber.e
ΚΕΦΑΛ. Ας’.
ο
Mt (Xp εἴναι δυνατὸν ὅ τε χοινὸς δείχνυ
xaX ἡ τῶν Γραφῶν δ.δασχκαλἰα͵, ἑντὸς τοῦ θε
σθαι χοροῦ τὸν μὴ χαθαρῶς πάντας τοὺς b
D σπίλους ἀποῤῥυκάμενον. Τοῦτό ἐστιν ὃ µ
καθ) ἑαυτὸ μεγάλων ἀγαθῶν ἀρχὴ τε χαὶ
γίνεται. Μιχκρὸν δέ φημι τῇ εὐχολίᾳ τοῦ xai
τος. Τίς γὰρ πάρεστι πόνος τῷ πράγματι, 2
πανταχοῦ τὸν θεὸν εἶναι ' Ev πᾶσι δὲ ὄντα,
καὶ τοῖς ἐπικαλουμένοις τὴν ζωτιχὴν αὐτοῦ
παρόντα δὲ «b οἰχεῖον ποιεῖν ; Ἴδιον δὲ 5
ἑνεργείας ἡ τῶν δεοµένων ἐστὶ σωτηρία.
διὰ τῆς ἐν ὕδατι χαθάρσεως ἑνεργὸς γίνει
χαθαρισθεὶς £v µετουσίᾳ τῆς χαθαρότητος ἱ
δὲ ἀληθῶς χαθαρὸν fj θεότης ὁστίν. Ὁρᾶς ἱ
xpó) τι τὸ χατὰ τὴν ἀρχήν ἐστι xal εὐχὰς
πίστις xal ὕδωρ * ἡ μὲν ἐντὸς τῆς προαιρέσε
ἀποχειμένη τὸ δὲ σύντροφον τῇ ἀνθρωπι
'AM τὸ ἐκ τούτων ἀναφυόμενον ἀγαί
95 ORATIO CATECHETICA. 94
xdi οἵον, ὡς πρὸς αὐτὸ τὸ θεῖο, ἔχειν τὴν οἰχειό- A nostra electionis, hzc vero qu: simul cum vita
τητα,
ΚΕΦΑΛ. AZ'.
Ἁλλ' ἐπειδὴ διπλοῦν τὸ ἀνθρώπινον, φυχῃ τε xai
σώματι συγχεκραµένον, ἀνάγχη τῷ πρὸς τὴν ζωὴν
καθηγουµένῳ, δι’ ἀμφοτέρων τοὺς σωζομένους ἐφ-
έπισθαι. Οὐχοῦν ἡ ψυχἠὴ μὲν διὰ πίστεως πρὸς αὐ-
τὸν ἀναχραθεῖσα τὰς ἀφορμὰς ἐντεῦθεν τῆς σωτηρίας
ἔχει ΄ dj γὰρ πρὸς τὴν ζωὴν ἕνωσις τὴν τῆς ζωῆς
χοινωνίαν ἔχει. Τὸ δὲ σῶμα ἕτερον τρόπον ἓν µετου-
clz τε xal ἀναχράσει τοῦ σώζοντος Ὑίνεται. Ὥσπερ
γὰρ οἱ δηλητήριον δι’ ἐπιδουλῆς λαθδόντες, ἄλλῳ φαρ-
p.íxtp τὴν φθοροποὼν δύναμιν ἔσθεσαν ^ χρὴ δὲ xa0'
ὁμοιότητα τοῦ ὀλεθρίου χαὶ τὸ ἀλεξιτήριον ἐντὸς τῶν Β
ἀνθρωπίνων γενέσθαι σπλάγχνων, ὡς ἂν δι) ἑχείνων
ἐφ ἅπαν κχαταµερισθείη τὸ σῶμα ἡ τοῦ βοπθοῦντος
δύναµις" οὕτω τοῦ διαλύοντος τὴν φύσιν ἡμῶν ἆπο-
(o Ἱευσάμενοι, πάλιν ἀναγχαῖον ὡς xal τοῦ συνάγοντος
τὸ διαλελυµένον ἐπεδεήθημεν ' ὡς ἂν ἐν ἡμῖν γενό-
µενον τὸ τοιοῦτον ἀλεξιτήριον τὴν προεντεθεῖσαν τῷ
δώματι τοῦ δηλητηρίου βλάθην διὰ τῆς οἰχείας ἀντι-
παθείας ἀπώσοιτο. Tl οὖν ἐστι τοῦτο; 0ὐδὲν ἕτερον
jj ἐχεῖνο τὸ σῶμα, ὃ τοῦ τε θανάτου χρεῖττον ἐδείχθη,
χαὶ της ζωῆς ἡμῶν χατήρξατο. Καθάπερ γὰρ μικρὰ
ζύμη, χαθώς Φησιν ὁ ᾿Ἀπόστολος, ὅλον tb φύραμα
πρὸς ἑαυτὴν συνεξομοιοῖ, οὕτως τὸ θανατισθὲν ὑπὸ
19) Θεοῦ σῶμα Ev τῷ ἡμετέρῳ γενόµενον, ὅλον πρὸς
ἑαυτὸ μετα τοιεῖ xal µετατίθησιν. Ὡς Υὰρ τοῦ φθο-
ῥοποιοῦ πρὸς τὸ ὑγιαῖνον ἀναμιχθέντος, ἅπαν τὸ
ἀ πχραθὲν συνηχρείωται οὕτως xal τὸ ἀθάνατον
σύµα ἓν τῷ ἀναλαθόντι αὑτὸ γενόµενον, πρὸς thv
ἐαιτοῦ φύσιν xal τὸ πᾶν µετεποίησεν. ᾽Αλλὰ piv
οὖκ ἔστιν ἄλλως ἑντός τι γίγνεσθαι τοῦ σώματος, μὴ
δ-ὰ 8puc:o; xal πόσεως τοῖς σπλάγχνοις χαταμιγνύ-
µενον. Οὐχρῦν ἑπάναγχες χατὰ τὸν δυνατὸν τῇ φύσει
τρόπον τὴν ζωοπνιὸν δύναμιν τοῦ Πνεύματος δέξασθαι.
Móvov δὲ τοῦ Θ:οὐόχου σώματος ἐχείνου ταύτην δεξα-
µένου τὴν χάριν, ἄλλως δὲ δειχθέντος μὴ εἶναι δυνα-
τὸν iv ἀθανασίᾳ γενέσθαι τὸ ἡμέτερον σῶμα, εἰ μὴ *
6X τῆς πρὸς τὸ ἀθάνατον χοινωνίας ἐν µετουσίᾳ «T;
ἀφθαρσίας γενόμενον ΄ σχοπήσαι προσἰχει, πῶς ἐγέ-
wo δυνατὸν τὸ Bv ἐχεῖνο σῶμα ταῖς τοσαύταις τῶν
nostra alitur. Sed quod ex his bonum eritur,
quantum est et quale, ut eum ipso Deo homo fa-
miliaritatem habeat et conjunctionem ?
CAPUT XXXVII.
Sed quoniam homo est duplex, ut qui sit com-
positus ac contemperatus ex anime et corpore,
necesse est ut qui servantur, per utrumque attin-
gant eum qui ducit ad vitam. Ergo anima quidem
cum ipso contemperata per fidem hinc salutis ha-
bet occasionem. Nam unio cum vita vitse bhobet
societatem. Corpus autem alío modo venit ad par-
ticipationem et contemperationem ejus quod dat
salutem. Quo modo enim qui venenum sumpserunt
dolo et ex insidiis, alio medicamento exstinguunt
vim quz affert interitum, oportet autem sicut ex-
itiale, ita. etiam salutare medicamentum admitti
ivtra viscera hominis, ut per illa distribuatur in
universum corpus virtus ejus quod fert opem : ita
cum id gustaverimus quod nostram dissolvit natu-
Fam, rursus necesse esl ut opus habeamus eo quod
cogit ac conciliat id quod erat dissolutum, ut cum
intra nos fuerit hoc salutaremedicamentum, veneni
damnum, quod corpori fuerat. inditum, per con-
trariam repellat affectionem. Quid hoc ergo cst?
Nihil aliud quam illud corpus, quod et morte os-
tensum fuit esse potentius, et mostra vitz fuit
initium. Quomodo enim parum fermenti, ut dicit
Apostolus |, sibi assimilat totam conspersionem, ita
corpus a Deo morte affectum cum fuerit intra no-
strum, totum ad se transmutat et transfert. Quo-
modo enim cum quod est exitiale, mistum fuerit
cum sano, quidquid est contemperatum, simul
redditur inutile, ila etiam corpus immortale cum
fuerit intra eum qui sumpsit, universum quoque
transinutat. in suam naturam. Sed fieri non po-
test ul sit aliquid aliter inlra corpus, nisi per
esum el potionem misceatur visceribus. Necesse
est ergo, eo modo quo natura polest, Spiritus vi-
vificam suscipere virlulem. Cum autem solum il-
lud corpus quod Deum suscepit, banc gratiam
acceperil, ostensum sit aulem aliter fieri non
posse, ut nostrum corpus sit in immortalitate,
nisi per communionem cum immortali factum sit
πιστῶν µυριάσι χατὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην εἰσαεὶ p particeps incorruptionis ; oportet considerare, quo-
χαταμεριζόµενον, ὅλον ky ἑχάστῳ διὰ τοῦ µέρους rt-
νέσθαι, xal αὐτὸ μένειν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ ὅλον. θὐχοῦν ὡς
ἂν πρὸς τὸ ἀχόλουθον ἡμῖν ἡ πίστις βλέπουσα, µη-
ὀεμίαν ἀμφιδολίαν περὶ τοῦ προχειµένου νοῄµατος
ἔχοι, µιχρόν τι προσῄχει παρασχολῆσα: τὸν λόγον εἰς
tiv φνσιολογίαν τοῦ σώματος. Τίς γὰρ οὐχ οἶδεν ὅτι
$ τοὔ σώματος ἡμῶν φύσις αὑτὴ καθ) ἑαντὴν ἓν ἰδίᾳ
4$ ὑποστάσει Qui οὐχ ἔχει ' ἀλλά διὰ τῆς ἐπιῤ-
ῥεούσης αὐτῇ δυνάµεως συνέχει τε ἑαυτὴν χαὶ ἐν τῷ
εἶναι μένει, ἀπαύστῳ χινήσει τὸ ἑλλεῖπον πρὸς ἑαυτὴν
ἐφελχομένη, xal τὸ περιττεῦο; ἁπωθουμένη; Καὶ
ὥστερ τὶς ἀσχὸς ὑγρυῦ τινος πλήρης Ov, εἰ κατὰ τὸν
!'^ I Cor. v, 6.
modo fleri potuerit, ut unum illud corpus, quod
tam multis lidelium millibus in universo orbe ter-
rarum semper distribuitur, totum per partem sit
in unoquoque, et ipsum in se totum maneat. Ut
ergo fides ad id quod est consequens aspiciens,
de sensu proposito nullam babeat dubitationem,
.oportei nostram orationem paulisper immorari in
naturali corporis consideratione. Quis enim nescit
quod nostri corporis natura ipea per se non
babet vitam in quadam propria corporis subetan-
tia, sed per quamdam affluentem ei virtutem
et seipsam continet, et manet in essentia, perpe-
95 $. GREGORII NYSSENI
tua motionc ad se altralens id. quod deest, et re- A πυθµένα τὸ ἐγκείμενον ὑπεξίοι, οὐκ ἂν quà
pelleus id quod est supervacaneum? Et quomodo
uter aliquis aliquo humore plenus, siinfundo exeat
id quod in eo est positum, in magnitudine suam
non servaverit figuram, nisi superne pro eo quod
exiit ingrediatur aliud ad id quod exinapitur ; adeo
"ut qui videt magnitudine disientum hujus vasis
ambitum, sciat eum non esse proprium ejus quod
apparet , sed id quod influit, cum in eo fuerit figu-
rare id quod continet magnitudinem : ifa. etiain
corporis uostri construclio nihil quidem habet
proprium nobis cognitum ad sui constitutionem ,
per eanr autem quas intromittitur virtutem manet
in essentia. Ea autem virtus alingentum οἱ est et
dieitur. Preterea autem non idem omnibas que
περὶ τὸν ὄγχον ἑαυτοῦ σχηµα, μὲ ἀντεισιόντοι
ἑτέρου πρὸς τὸ κενούμενον ὥστε τὸν ὁρί
ὀγχώδη τοῦ ἀγγείου τούτου περιοχἣν, εἰδέναι
εἶναι τοῦ φαϊνομένου * ἀλλὰ τὸ εἰσρέον ἐν ab
µενον σχηµατίκειν τὸ περιέχον τὸν ὄγχον, «
ἡ τοῦ σώματυς ἡμῶν χατασχευὴ ἴδιον μὲν 4
ἑαυτῆς σύστασιν οὐδὲν ἡμῖν γνώριμον ἔχει, δι
ἐπειπαγομένης δυνάµεως, Ev τῷ εἶναι µένι
δύναµις αὕτη τροφὴ xai ἔστι xal λέγεται. "E
ἡ αὐτὴ πᾶσι τοῖς τρεφοµένοις σώμασι, ἀλλά
σιῳ κατάλληλος παρὰ τοῦ τὴν φύσιν olxowt
ἀποχεχλήρωται. Τὰ μὲν γὰρ τῶν ζώων ῥιζωξ
τρέφεται. ἑτέροις ἐστὶν dj πόα τρόφιµος *
ἡ τροφὴ σάρχες εἰσίν. ᾽Ανθρώπῳ δὲ χατὰ τ
nluutur corporibus, sed quoddam unicuique con- B γούμενον ἄρτος, xaX εἰς τὴν τοῦ ὑγροῦ διαµ
gruens attributum est ab eo qui naturam dispensat
et administrat. Nam alia quidem animalia aluntur
effossis radicibus ; alia autem aluntur herbis ; ali-
quorum autem nutrimentum sunt carnes, Homini
autem precipue est panis, et ad humoris perdura-
tionem et conservationem polus, non ipsa sola
aqua, sed vino sepe condita, ad opem ferendam
interno nostro calori. Qui ergo ad ea aspicit, po-
lestate aspicit ad corporis nostri magnitudinem.
pus, nulrinento per vim alterandi congruenter
llis a nobis hoc modo distinctis ac declaratis , ad
ea que sunt proposita, revocanda est cogitatio.
Quarcbatur enim quemadmodum quod est. in illo
corpus Christi , vivificat omnem hominum naturam,
in quibus est fides, omnibus distributum , οἱ ip-
sum minime diminutum. Fortasse ergo non procul
nabsumus a probabili ratione. Nam si cujusvis cor-
poris subsistentia nutrimento, nimirum cibo οἱ potu
constet, sit autem cibus ille panis, potusque aqua
vino exhilarata ; Dci autem Verbuin, sicut prius
est definitum, quod est Deus et Verbum , bumana
est nalura contemperatur ; et cum essel in nostro
corpore , non aliquam aliam huinanz naturz inno-
vavit constitutionem , sed per ea qux sunt consueta
et congruentia, suo corpori dedit permansionem ,
cibo et potu continens substantiam. Cibus autein
erat panis. Quomodo ergo in nobis , sicut jam szepe
dictum est, qui panem vidit, humanum corpus vi-
det quodammodo , quod cum ille in eo fuerit , hoc
fit : ita illic quoque quod Deum suscepit corpus,
cum panis alimentum accepisset , quadam ratione
idem erat quod ille, alimento, ut dictum est , trans-
eunte in naturam corporia, Nam quod est omnium
proprium , id quoque pro certo et constanti est in
illa carne, nempe quod illud quoque corpus pane
continebatur. Corpus astem Dei Verbi inhabita-
lione ad divinam transmutatum est dignitatem. Re- -
cte ergo nunc quoque Dei Verb» sanctiflcatum pa-
nem jn Dei Verbi corpus credo transmutari. Etenim
panis erat potestate illud corpus. Fuit autem san-
ctiflcatus habitatione Verbi , quod tanquam in ta-
bernaculo habitavit in carne. lgitur unde in. illo
corpore transmula(us panis transit in divinam
συντἠρησιν ποτὸν γίνεται, οὐχ αὐτὸ póvov *
ἀλλ᾽ οἵνῳ πολλάχις ἐφηδυνόμενον, πρὸς τὴν 1
μοῦ τοῦ ἐν ἡμῖν συμμµαχίαν. Οὐχοῦν ὁ πρὸ
βλέπων, δυνάµει πρὸς τὸν ὄγκον τοῦ ἡμετέροι
τος βλέπει. "Ev ἐμοὶ γὰρ ἐχεῖνα γενόµενα q
σῶμα Ὑίνεται καταλλήλως, διὰ τῆς ἁλλοιωτι
νάµεως πρὸς τὸ τοῦ σώματος εἶδος τῆς τροφ'
σταµένης.
Nam cum illa in me fuerint, fiunt sanguis
redacto ad formam corporis.
Τούτων ἡμῖν τοῦτον διευκρινηθέντων τὸν
ἑπαναχτέον πάλιν πρὸς τὰ προχείµενα τὴν d
Ἐζητεῖτο γὰρ, πῶς τὸ ἐν ἐχείνῳ σῶμα τοῦ 1
^rücav ζωοτοιεῖ τὴν τῶν ἀνθρώπων φύσιν, i
ἡ πίστις ἐστὶ, πρὸς πάντας µεριζόμενον, καὶ
μειούμενον. Táya τοίνυν ἐγγὺς τοῦ εἰχότο
γινόµεθα. El γὰρ παντὺς σώματος ἡ ὑπόσι
τῆς τρορΏς Ὑίΐνεται, αὕτη δὲ βρῶσις χαὶ πόσ
ἔστι ὃΣ ἐν τῇ βρώσει ἄρτος, ἐν δὲ τῇ πόσει
ἑφηδυσμένον τῷ οἵνῳ ' ὁ δὲ τοῦ θεοῦ Λόγος, X
τοῖς πρώτοις δι]ρηται, ὁ xal θεὸς ὧν xal Λι
ἀνθρωπίνῃ συνεκράθη φύσει, xal ἓν τῷ σώμι
τέρῳ Ὑενόμενος, οὐχ ἄλλην τινὰ παρεχαιν
τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει τὴν σύστασιν * ἀλλά διὰ 1
ῆθων τε καὶ χαταλλήλων ἔδωχε τῷ καθ) Eau
µατι τὴν διαμονὴν, βρώσει χαὶ πόσει περικρᾶ
ὑπόστασιν. Ἡ δὲ βρῶσις ἄρτος fv. "cres
ἐφ᾽ ἡμῶν, καθὼς Ίδη πολλά εἴρηται, ὁ el
ἰδὼν, τρόπον τινὰ τὸ ἀνθρώπινον βλέπει atop
D τούτῳ ἐκεῖνο γενόμενον, τοῦτο γίνεται ' οὔτι
τὸ θεοδόχον σῶμα τὴν τροφὴν ἄρτου παραδεξ
λόγῳ τινὶ ταὺτὸν ἦν ἐχείνῳ, τῆς τροφῆς, χαθι
ται, πρὺς τὴν τοῦ σώματος φύσιν µεθισταµί
γὰρ πάντων ἴδιον, val ἐπ᾽ ἐκείνης τῆς σαρχὰς
1305. ὅτ, ἄρτῳ χἀχεῖνο τὸ σῶμα διεχρατεῖς
σῶμα τῇ ἑνοικήσει τοῦ Θεοῦ Λόγου πρὸς τὴν
ἀξίαν µετεποιήθη. Καλῶς οὖν xal νῦν τὸν 9
τοῦ Θεοῦ ἁγιαξόμενον ἄρτον εἰς σῶμα τοῦ 8
You µεταποιεῖσθαι πιστεύομαι, Καὶ γὰρ ὃ
σῶμα, ἄρτος τῇ δυνάµει Tv. Ηγιάσθη δὲ «
σχνηνώσει τοῦ «λόγου τοῦ σκηνώσαντος ἐν τῇ
Οὐκοῦν ὅθεν ὁ àv ἐχείνῳ τῷ σώματι µετα!
ἄρτος, εἰς θείαν μτθίσττ 229119, διὰ τοῦ αἱ
37
OR YT:O CATECIHETICA.
98
vuv Th Ur») γίνεται. Ἐκεῖ τε γὰρ ἡ τοῦ Λόχου χάρις, Α virtutem , per idem nunc fit similiter, Nam εἰ illie
ἅγιον ἐποιεῖτο σῶμα, ᾧ &x τοῦ ἄρτου ἡ σύστασις Tv,
xi! ερότον τιγὰ καὶ αὐτὸ ἄρτος fv: ἑνταῦθά τε ὧσ-
αὐτως ὁ ἄρτος, χαθώς φησιν ὁ Απόστολος, ἁγιάζε-
τα: ὃ.ὰ Λόγου θεοῦ xal ἐντεύξεως, οὐ διὰ βρώσεως
xii πόσειως προῖὼν εἰς τὸ σῶμα τοῦ Λόγου, ἀλλ' εὖ-
0; πρὸς τὸ σώμα xou Λόγου µεταποιούµενος, χαθὼς
εἴρηται ὑπὸ τοῦ Λόγου, ὅτι Τοῦτό ἐστι τὸ σῶιιά
pev. Πάσης δὲ σαρχὸς xai διὰ τοῦ ὑγροῦ τρεφοµέ-
μένης οὗ γὰρ ἂν δίχα τῆς Tob. τοῦτο συνυγίας τὸ
ἐν ἡμῖν γεῶδες ἐν τῷ ζην διαµένοι. Ὥσπερ διὰ τῆς
στεῤῥᾶς xal ἀντιτύπου τροφῆς τὸ στεῤῥὸν τοῦ σύ-
μᾶτος ὑποσττρίνομεν ) τὸν αὐτὸν τρόπον χαι τῷ
ὑγρῷ τὴν προσθήχην ix τῆς ὁμογενοῦς ποιούµεθα
σὗσεως. "Or:p àv ἡμῖν γενόµενον, διὰ τῆς ἆλλοιω:
τιχῆς δυνάµεως ἑξαιματοῦται, χαὶ μάλιστά γε εἰ διὰ
159 οἴνου λάβοι τὴν δύναμιν πρὸς τὴν εἰς τὸ θερμὸν
ματατοησιν. Ἐπεὶ οὖν xal τοῦτο µέρος fj θεοδόχος
ἰκείνου σὰρᾶ πρὸς τὴν σύστασιν ἑαυτῆς παρεδέξατο "
6 δὲ φανξρωθεὶς Λόγος διὰ τοῦτο χατέµιξεν ἑαυτὸν
τῇ ἐπ.κήρῳ τῶν ἀνθρώπων φύσει, ἵνα τῇ τῆς θεότη-
τος xotwovi1 συναποθεωρτθῇ τὸ ἀνθρώπινον * τούτου
jàptw kdo: τοῖς πεπιστευχόσι τῇ οἰκονομίᾳ τῆς yá-
prop ἑαυτὸν ἑνστείρει διὰ cm. σαρχὸς, οἷς d σύ-
3:321; EG οἵνον τε xal ἄρτου ἐστὶ, τοῖς σώµασι τῶν
τεπιστευχότων χαταχιρνάµενος, ὡς ἂν τῇ πρὸς τὸ
θάνατον ἑνώσει, xal ἄνθρωπος τῆς ἀφθαρσίας µέτο-
pi Ὑένηιτο. Ταῦτα δὲ δίδωσ:, τῇ τῆς εὐλογίας δυνά-
ει πρὸς ἐχεῖνο μεταστοιχειώσας τῶν Φαινομένων
dy» φύσιν.
ΚΕΦΑΛ. AW. cC
001» ομαι τοῖς εἰρημένοις ἑἐνδςῖν τῶν περὶ τοῦ
βωστηρίο» ζητουµένων, πλὴν τοῦ κατὰ «hv πίστιν
ἱότου, ὃν δι) ὀλίγου μὲν xal ἐπὶ «nc παρούσης ἐχθη-
cusa πραγµαττίας. Tol; δὲ τὸν τελειότερον ἔπιση-
vt λόγον, fir, προεξεθέµεθα Ev ἑτέροις πόνοις, διὰ
τς δυνατῖς ἡμῖν σπουδής ἐν ἀχριθείᾳ τὸν λόγον
ἀτλώσαντες. "Ev olg πρός τε τοὺς ἑναντίους ἀἁγωνι-
στις αυνττλάχημεν, xal καθ) ἑαυτοὺς περὶ τῶν
προτρερομένων ἡμῖν ζητημάτων ἑπεσχεφάμεθα. To
& παρόντι iyw τοποῦτον εἰπεῖν περὶ τῆς πίστεως
σαλῶς ἔχειν ᾧδθτμεν, ὅσον f| τοῦ Εὐαγγελίου περι-
Ui gurvh, χαὶ τὸν γεννώμενον χατὰ τὸν πνξυµατι-
xk: ἀνανένντησιν, εἰλέναι map τίνος γεννᾶται, xal
πλην γίνεται ζῶον. Μόνον γὰρ τοῦτο τῆς Yevyfastos ῃ
beUo. xav ἑἐξουσίαν ἔχει, ὄτιπερ ἂν ἕληται τοῦτο
τκσθαι.
ΚΕΦΑΛ. Λθ'.
Τ4 μὲν γὰρ λοιπὰ τῶν τικτοµένων τῇ ὁρμῇ τῶν
ἐητννώντων ὑφίσταται. CO δὲ πνευματιχὸς τῆς
ἔωσίας Έρτηται τοῦ τικτοµένου. Ἐπειδ] τοίνυν Ev
Tut» ἐστν ὁ κίνδυνος, ἐν τῷ ph διαμαρτεῖν τοῦ
σλτέροντος, κατ ἐξουσίαν προχειμένης παντὶ τῆς
ερέεως, χαλῶς ἔχειν ᾳημὶ τὸν πρὸς την γέννησιν
T Wiz. ὁρμῶντα προδιαγνῶναι τῷ λογισμῷ, τίς
Ευ λνσιτελέσει πατ)ρ, xal ἐχ τίνος αὑτοῦ ἄμεινον
7/7tv1t Sb φύσιν. Είρηται γὰρ ὅτι κατ ἐξουσίαν
"| Timoth. w, 5. "Map «xvi, 96; Mare xiv
ντ -——-
Verbi gratia sanctum fecit corpus, cui ex pane erat
substantia , et quodammodo ipsum quoque erat pa-
nis ; et hic similiter panis , sicut dicit Apostolus **,
sanctificatur per Verbum Dei ct orationem , non eo
qui.'em quod cibo mediante in Verbi corpus evadat ,
$ed quod statim pec Verbum in corpus trangmiu-
tetur, sicut dictum cet a Verbo, Hoc est corpns
vieum **. Cum autem omnis caro alatur etiam per
humorem ; neque enim nisi eum eo conjungatur, id
quod est in nobis terrestre, in vita permanserit.
Quomodo autem per durum et solidum alimentum
soliditatem corporis fulcimus ac stabilimus , eod »m
modo etiam humori adjungimus accessionem ος
natura ejusdem generis. Qui quidem cum fuerit in
uolis , per alterandi facultatem fit sanguis , et ma-
xime si per vinum acceperit virtutem transmutandi
in calidum. Quoniam οΓ00 hauc quoque partem ac-
cepit caro illa Dei suscepirix ad Dei cons'itutio-
nem: manifestatum aulem Verbum propterea se
admiscuit interitui obnoxix hominum nature, ut
communione divinitatis simul etam deificetur ha-
manitas : ca de causa per su grati:e dispensatio-
nem sec per carnem inserit. omnibus credentibus,
commistus et contemperatus corporibus ereden-
tium, quibus subslantia est ex pane et vino, ut
unione cum 90 quod est immortale, sit etiam homo
particeps incorruptionis. ο autem dat, virtuto
benedictionis in illud transelementata corum quae
apparent natura.
CAPUT XXX VIII.
lis quz: dieta sunt existimo nihil deesse corum
quie quxruntor de mysterio, praeler rationem fidei,
quam paucis quidem etiam in hoe praesenti libro
exponemus. lis autem qui rationem quierunt. per-
fectiorem, in aliis operibus jam prius exposuimus,
quam maximo potuimus studio re explicata. [n
quibus et cum adversariis decernentes. manum
eonseruimus, οἱ per nos ipsos consideravimus de
questionibus qui nobis objiciuntur. In hoc. au-
tem libro existimavimus bene esse si tantum dicc-
remus de fide, quantum continet. vox Kvangelii,
nempe ut qui spirituali gignitur regeneratione, sciat
a quonam gignatur, et. quale fiat animal. Solum
enim hoc. genus generationis habet in potestate ut
id fiat quod delegerit.
CAPUT XXN3IX.
Cwtera enim qua nascuntur, consistunt ex. in-
citata appetitione eorum qui generant. Partus. au-
tem spiritualis pendet. ex potestate ejus qui nasci-
tur. Quoniam ergo in hoc versatur periculum, ne
aberretur ab co quod cst eonducibile, eum cuililiet
sit libera proposita elcetio, dico recte hahere, vut
qui ad propriam incítatur generationem, cogita-
tione prius discernat. quis sibi pater futurus «sit
condtucibilis, et ex quonam sit pr:estabilius sibi con-
923 . Luc. τν, 19.
99 S. GREGORII NYSSENI
stare naturam. Dictum est enim quod sit in ejus À τοὺς γεννήτορας ὁ τοιοῦτος αἱρεῖται τόχος.
potestate eligere genitores. Cum ergo ea quz sunt,
dispertita sint b.fariam, nempe in creatum et in-
creatum, οἱ increata quidem natura stabilitatem
in se babeat et immutabilitatem, ad mutationem
autem alteretur creatura: qui considerate eligit id
quod est conducibile, cujusnam malet esse lilius,
ejusne que consideratur in mutatione, an ejus quse
firmam et stabilem immutabilemque habet naturam,
οἱ in bono semper similiter et eodem modo se ba-
bentem? Quoniam ergo in Evangelio tres sunt per-
song ei nomina, per quas iis qui credunt origo fit
ac generatio "4, generatur autem ex squo qui in
Trinitate generatur a Patre el Filio et Spiritu
sancto. Ita enim de Spiritu dicit Evangelium, quod
id quod est generatum ex Spiritu, est spiritus 17,
οἱ Paulus gignit in Christo 15, et Pater omnium est
pater '*.
Hic mihi sit sobria mens auditoris, ne se efficiat
prolem nature instabilis, cum stabilem et inaltera-
bilem sibi liceat sux vite principem efficere et
auctorem. Nam prout ejus qui ad dispensationem
accedit, cor affectum est, id etiam quod gignitur,
vires babet. Quisquis ergo sanctam Trinitatem in-
creatam esse confitetur, ingreditur vitam immuta:
bilem et inalterabilem ; creatam autem aspiciens
naturam in Trinitate falsa existimatione, οἱ deinde
in ea baptizatus, ingeneratur rursus in vita muta-
bili et quee alteratur. Nam quod nascitur, est neces-
sario ejusdem generis, cujus est natura eorum qua
generant. Quid ergo fuerit conducibilius, in vi-
tamne ingredi immutabilem, an rursus fluctuare
in vita instabili et qux alleratur ? Cum ergo cuivis
sit perspicuum, qui sit aliqua praeditus intelligentia,
quod id quod stat non stante esl praestantius, εἰ co
quod deflcit id quod est perfectum, el eo quod
eget, id quod non eget, οἱ co quod proficiendo
ascendit, id qued non liabet quo progredialur, sed
semper manet in boni perfectione: necesse fuerit
ut qui sapit, unum ex duobus eligat, nempe ut aut
ἱηογθδίῶ nature sanctam credat esse Trinitatem,
et ita per spiritualem generationem eam efficiat
principem et auctorem sus vile; aub si exlra
primi et veri et boni Dei naturam, Patris, Inquam,
νυν τῶν ὄντων µεμµερισµένων, εἰς τὸ xt
τὸ ἄχτιστον, xal τῆς μὲν ἀχτίστου φύσεως
πτόν τε xal ἀμετάθετον ἐν ἑαυτῇ χεχτηµί
δὲ κτίσεως πρὸς τροπὴν ἁλλοιουμένης ὁ
γισμὸν τὸ λυσιτελοῦν προαιρούµενος, τίνος e
μᾶλλον γενέσθαι τέχνον, τῆς ἓν τροπῇ θεωΓ
3| τῆς ἁμετάστατόν τε χαὶ παγίαν xal ἀεὶ
ἔχουσαν ἐν τῷ ἀγαθῷ χεχτηµένης τὴν qua
οὖν iv. τῷ Εὐαγγελίῳ τὰ τρία παραδἐδοται
πε xal ὀνόματα, δι ὧν ἡ γένεσις tolg m
γίνεται, γεννᾶται δὲ χατὰ τὸ ἴσον ὁ àv τῇ Τρ
νώμµενος παρὰ τοῦ Πατρός τε xol τοῦ Yo:
Πνεύματος ἁγίου. Οὕτω γάρ φησι περὶ τοῦ
τος Εὐαγγέλιον, ὅτι Τὸ γεγεννηµένον Ex τοῦ
τος πνεῦμά ἔστι, χαὶ ὁ Παῦλος iv ἄριστι
xai ὁ Πατὴρ πάντων ἐστὶ πατἠρ.
Ἐνταῦθά pot νηφέτω τοῦ ἀχροατοῦ ἡ δα
τῆς ἁστατούστς φύσεως ἑαυτὴν ἔχγονον qot
τὴν ἄτρεπτόν τε xal ἀναλλοίωτον ἀρχηγὸν
σθαι τῆς ἰδίας. Κατὰ Υὰρ τὴν διάθεσιν τῇ
τοῦ προσιόντος τῇ οἰχονομίᾳ, χαὶ τὸ γινόμ
δύναμιν ἔχει. "Dose. τν μὲν ἄχτιστον ὁμι
τὴν ἁγίαν Τριάδα, εἰς τὴν ἄτρεπτόν τε xal
τον εἰσελθεῖν ζωὴν, τὴν δὲ κτιστὴν φύσιν ἐν !
διὰ τῆς ἡπατημέντς ὑπολήψεως βλέποντα, I
αὐτῇ βαπτιζόμενον, πάλιν τῷ τρεπτῷ τε xal
µένῳ ἐγγεννηθῆναι Bip. TT, γὰρ τῶν γεννώνι
xaT ἀνάγχην ὁμογενές ἐστι χαὶ τὸ τικτό
οὖν ἂν εἴη λυσιτελέστερον, εἰς τὴν ἄτρεπ
εἰσελθεῖν, jj πάλιν τῷ ἀστατοῦντι xal ἆλλ
ἑγχυματοῦσθαι Blo ; Ἐπεὶ οὖν παντὶ δῆλόν
χαὶ ὁπωσοῦν διανοίας µετέχοντι, ὅτι τὸ ἑστέ
ἑστῶτος πολὺ τιµιώτερον, xal τοῦ ἑλλειποί
λειον, xai τοῦ δεοµένου τὸ μὴ δεόµενον, xa
προχοτῆς ἀνιόντος τὸ μὴ ἔχον elc ὅ τι πρα
ἐπὶ τῆς τελειότητος τοῦ ἀγαθοῦ µένον ἀεὶ,
xs; ἂν εἴη ἓν ἐξ ἀμφοτέρων αἱρεῖσθαι τό'
ἔχοντα, ἡ τῆς ἀχτίστου φύσεως εἶναι πισι
ἁγίαν Τριάδα, χαὶ οὕτως ἀρχηγὸν διὰ τῆς
τιχῆς Υενέσεως ποιεῖσθαι τῆς ἰδίας ζωῆς
τῆς τοῦ πρώτου xal ἀληθινοῦ καὶ ἁγαθοῦ
σεως, τῆς τοῦ Πατρὸς λέγω, νοµίζοι εἶναι
Filium esse existimat, aut Spiritum sanctum, non D ἡ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, μὴ συμπαραλαμθάνα
simul assumens eam qua est in hzc fidem in tem-
pore generationis, ne imprudens seipsum tradat
mancs defectsque nature, et qua eget eo quod
bonum reddit, e! se quodammodo rursus reducat
ad id quod est ejusdem generis, ut cujus lides de-
fecerit à summa et supereminente natura. Qui enim
alicui ex rebus creatis seipsum subjunxit, non ani-
madvertit, se in Deo spem non habere salutis. Om-
nis enim creatura, ex eo quod ex sequo ab eo quod
non est procedit ad essentiam, sibi ipsi est propria
necessitudine conjuncta ; et quomodo in cerporum
coustructione omnia membra sunt sibi invicem
'€ Matth, xxviri, 19. ΙΙ Joan tn, 6.
!* [ Cor. iv, 15.
ταῦτα πίστιν ἓν τῷ χαιρῷ τῆς γενέσεως, μὴ
τῇ ἐλλειπεῖ φύσει καὶ δεοµένῃ τοῦ ἀγαθύνι
τὸν εἰσποιῶν, xal τρόπον «ty πάλιν εἰς i
ἑαυτὸν εἰσαγάγῃ, τῆς ὑπερεχούσης φύσεως d
τὴν πἰστιν. Ὁ γάρ τινι τῶν χτιστῶν ἑαυτὰ
ξας, λέληθεν ἑαυτὸν οὐχ εἰς τὸ G:tov τὴν ἱ
σωτηρίας ἔχων. Πᾶσα γὰρ ἡ χτίαις, τῷ κα
ix τοῦ μὴ ὄντος eic τὸ εἶναι προήῄχειν, olii
ἑαυτὴν ἔχει ' xal ὥσπερ ἐπὶ τῆς τῶν cupit
σχευῆς πάντα τὰ µέλη πρὸς ἑαυτὰ cup. Quel
τὰ μὲν ὑποθεθηχότα, τὰ δὲ ὑπερανεστῶτά
τως ἡ χτιστὴ φύσις ἥνωται πρὸς ἑαυτὴν κα
" Phil 1, 9.
"a
101
ORATIO CATECTIETICA.
102
Υον τῆς κτίσεως, χαὶ οὐδὲν ἡ κατὰ τὺ ὑπερέχον καὶ A conjuneta naturaliter, etiamsi alia quidem sunt. in-
ἐνδέον ἐν ἡμῖν διαφορὰ διῖστησιν αὐτὴν τῆς πρὸς ἑαυ-
εὖν συμφυῖας. "dv γὰρ ἐπίσης προεπινοεῖται ἡ
ἀνυπαρξία, χᾶν ἓν τοῖς ἄλλοις τὸ διάφορον T, οὐδε-
µίαν χατὰ τὸ µέρος τοῦτο τῆς φύσεως παραλλαγὴν
ἐξευρίσχομεν. El οὖν χτιστὺς μὲν ὧν ὁ ἄνθρωπος,
χτιστὸν δὲ xal τὸ Ηνεῦμα, xal τὸν μονογενη θεὺν
εἶναι νοµίδοι, µάταιος ἂν εἴη ἀνελπίδι τῆς ἐτὶ τὸ
χρεῖττον µετσατάσεως πρὸς ἑαυτὸν ἀναλύων. Ὅμοιον
Υὰρ ταῖς τοῦ Nixobf uou ὑπολήψεσίν ἐστι τὸ γινόµε-
vov, ἃς περὶ τοῦ δεῖν ἄνωθεν γεννηθΏναι παρὰ τοῦ
Κυρίου μαθὼν, διὰ τὸ µήπω χωρῆσαι τοῦ μυσττρίου
ὦὸν λόγον, ἐπὶ τὸν μητρῷον χόλπον τοῖς λογισμοῖς
χατεσύρετο. Ὥστε εἰ μῇ πρὸς ἄχτιστον φύσιν, ἀλλὰ
πρὸς τὴν συγγενή χαὶ ὁμόδουλον χτίσιν ἑαυτὸν ἁπά-
qot, τῆς χάτωθεν, οὗ τῆς ἄνωθέν ἐστι γεννήσεως.
Φησὶ δὲ τὸ Εὐαγγέλιον, ἄνωθεν εἶναι τῶν σωζοµένων
τὴν γένντσιν.
feriora, alia vero superiora : ita creata natura sibi
est unita, quod ad rationem attinet creature, nec
qua in eo quod exsuperat et deficit est in nobis
differentia, eam disjungit, ne sibi ipsi sil naturali
conjuncta conjunctione. In quibus enim ex zquo
cogilatur quod non sint ac consistant, etiamsi in
aliis differant, eorum in hac parte non invenitus
ullam nature mutationem. Si ergo homo cum sit
creatus, Spiritum quoque creatum esse, itemque
unigenitum Deum affirmat, is vana spe ducetur,
quippe qui seipsum ab illa in melius restitutione
alienum faciat. Idem enim in hac re accidit quod
Nicodemus existimabat, qui cum a Domino didi-
cissel superne nasci oportere, quia nondum my-
sterii rationem caperct, ad maternum uterum cogi-
tationibus devolvebatur **. Quamobrem si non ad
increatam naturam, sed ad cognatam et conservam
creaturam se abducat, est generationis que est inferne, non cjus qu: est. desuper. Dicit autem Evan-
gelium, desuper esse. generationem eorum qui salvi fiunt.
ΚΕΦΑΛ. M'.
AA" οὗ pot δοχεῖ µέχρι τῶν εἰρημένων αὐτάρχη
τὴν διδασχαλίαν fj χατήχησις ἔχειν. Act γὰρ, οἶμαι,
x3: τὸ μετὰ τοῦτο σχοπεῖν, ὃ πολλοὶ τῶν προπιόντων
tj τοῦ βαπτίσματος χάριτι παρορῶσι, δι ἁπάττς bav-
τοὺς παράγοντες, xal τῷ δοχεῖν µόνον, οὐχὶ τῷ ὄντι
Ἱεννώμενοι. Ἡ yàp διὰ τῆς ἀναγεννήσεως Ὑινομµένη
τῆς ζωης ἡμῶν µεταποίησις, οὐχ ἂν εἴη µεταποίπαις,
div ᾧ ἔσμεν δισµένοιμεν. Tbv γὰρ Ev τοῖς αὐτοῖς
ἔντα, οὐχ οἶδα πῶς ἔστιν ἄλλον «wá γεγενῆσθαι νο- C
sat, bg' οὗ μηδὲν τῶν γνωρισμάτων µετεποιέθη.
Τὸ γὰρ ἐπὶ ἀναχαινισμῷ καὶ τῇ μεταδο)ῇ τῆς οὗ-
ctos; ἡμῶν τὴν σωτέριον παραλαμθάνεσθαι γένντσιν,
Φαντὶ δηλόν ἐστιν. ᾽λλλὰ μὴν ἡ ἀνθρωπότης αὐτὴ
χαθ᾽ ἑαυτὴν µεταθολὴν ix τοῦ βαπτίσματος o5 προσ-
ἔεταε, οὔτε τὸ λογιχὸν, οὔτε τὸ διανοητιχὺν, οὔτε τὸ
ἱσ.στήμης δεχτικὸν, οὐδὲ ἄλλο τι τῶν χαραχτηρι-
ζόντων ἰδίως τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν ky µεταποιήσει
γίνεται. Καὶ γὰρ ἂν πρὸς τὸ χεῖρον ἡ µεταποίησις
eir, £t τι τούτων ὑπαμειφθείη τῶν ἰδίων τῆς φύσεως.
El οὖν ἡ ἄνωθεν γέννησις ἀναστοιχείωσίς τε τοῦ
ἀ δρώκου γίνεται, ταῦτα δὲ τὴν µεταθολὴν οὐ προσ-
itat, σχεπτέον τίνος µεταποιηθέντος, ἐντελῆς τῆς
ἐναγεννήσεως ἡ χάρις ἐστί. Δηλονότι τῶν πονηρῶν
UAPUT XL.
Sed mili non videtur catechesis usque ad ea qua
dicta sunt docírinam habere sufficientem. Oportct
enim, opinor, id quoque quod postea sequitur con-
siderare, quod multi negligunt ex iis qui accedunt
ad gratiam baptismatis, seipsos in fraudem indu-
centes, quod videantur tantum, et non sint revera
generati. Nam qus per regenerationem nostrz fit
vit:e transmutatio, non fuerit transmutatio, si in
eo in quo sumus, permanemus. Nam qui in iisdem
versatur, non video quemadmodum existimandus
sit factus esse alius, in quo nibil est mutatum ex
iis quibus cognoscitur. Quod enim ad renovationem
et mutationem nostrae naturx salutaris assumatur
generatio, cuivis est perspicuut., Atqui ipsa buma-
nitas per se mutationem non admiltit in baptis-
mate, neque vis ratiocinandi et intelligendi εἰ
$cientiam percipiendi, neque aliquid aliud ex iis
qua humanam naturam proprie exprimunt, trang-
mutatur; essel enim mutatio in deterius, si quid
deleretur ex iis quz sunt. propria naturx. Si ergo
quz fit desuper generatio, reformatio quadam cst
hominis, hzc autem niutationem non admittunt,
considerandum est quanam tandem re mutata rege-
Ἱνωρισμάτων ἐξαλειωθέντων τῆς φύσεως ἡμῶν, ἡ D nerationis gratia perficiatur. Malis scilicel notis et
τρὸς €*b xpaitzov µετάστασις γίνεται. Οὐχοῦν εἰ, xa-
Me; φησιν ὁ προφήτης, λουσάµενοι τῷ μυστιχῷ
jt λουτρῷ, χαθαροὶ τὰς πρραιρέσεις Ὑινοίµεθα,
τὰς πονηρίἰας τῶν φυχῶν ἀποχλύσαντες, χρείττους
τεγόναµεν, χαὶ πρὸς τὸ χρεῖττον µεταπεποιήµεθα. El
ἃ τὸ λουτρὺν μὲν ἐπαχθείη τῷ σώματι, ἡ δὲ φυχὴ
τὰς ἐμπαθεῖς χτλίδας μὴ ἀποῤῥίφοιτο: ἀλλ ὁ μετὰ
ti» μύτσιν βίος συµδαίνει τῷ ἁμυήτῳ βίῳ, xXv τολ-
Κηρὸ» εἰςεῖν ᾗ, λέξω, xal οὐχ ἀποτραπήσομαι, ὅτι
iz τούτων τὸ ὕδωρ, ὕδωρ ἑἐστὶν, οὐδαμοῦ τῆς δωΓεᾶς
v3 ἁγίου Πνεύματος ἐπιφανείσης τῷ γινομένῳ, ὅταν
Μὴ µόνον τὸ κατὰ τὸν θυμὸν αἴσγος ὑβρίκῃ τὴν θείαν
νο
9 Joan. ui, 3 sqq.
signis ex anima nostra deletis, flt transitus ad id
quod est melius. Si ergo, ut dicit propheta, mystice
lavacro loti, mundi efficiamur, pravam voluatatem
οἱ mala studia ac instituta eluentes ex animis, effecti
sumus meliores, et transmutati sumus in id quod
est melius. Sin autem lavacrum quidem adhibitum
sit corpori, anima autem motuum et perturbationum
maculas non eluerit, sed quz post sacramentum
susceptum degitur vita, convenit ei quie degebaluc
priusquam sacramento initiaretur : etiamsi id dicere
sit aedacius, dicam tamen, nec avertar; Quae in ii
adhibita est aqua, aqua est, cum donum sancti
105
S. GREGORII NYSSENI
Spiritus ei qui generatur minime advenerit, quando A μαρφὴν, 3j τὸ κατὰ πλεονεξίαν πάθος, xa ff
non solum animi turpitudo formam divinam probro
afficit, aut. vitium avaritise, impudicusque et inlio-
nestus animus, fastusque, et invidia, et superbia,
sed et lucra qu: fecit ex injustitia, apud eum per-
manent, et αυ adulterio est ei parata mulier ctiam
postea ejus servit voluptatibus. Si haee, et quie sunt
hujusmodi, non secus atque prius, sunt in vita
ejus qui tinctus fuit baptismate, non possum videre
in quonam sit mutatus, cum eumdem aspiciam quem
prius, qui fuerat injuria affectus, qui calumniis ap-
petitus, qui bonis suis eversus ac. dejectus, nullam
videns mutationem ejus qui est generatus. Non
audierunt ab eo vocem Zachzi : Si quem circumveni
per calumniam, reddo quadruplum *'. Οι dicebant
ante baptismum, eadem etiam de co nuuc dicunt,
οἱ iisdem etiam nominibus appellant , avarum,
alienorum bonorum appetentem, ex. honinum ca-
lamitatibus delicias sibi parantem, Qui ergo ver-
satur in iisdem, εἰ dcinde jactat in vulgus suam
per baptismum in melius mutationem, audiat Pauli
vocem : Sí quis videtur sibi esse aliquid, cum nihil
sit, seipsum decipit **. Non es enim quod non factus
es. (Quicunque eum acceperunt, de regeneratis
dicit Evangelium, dedii eis potestatem. ut filii Dei
fierent **. Qui autem factus est alicujus filius, is
est omnino ejusdem generis cujus is qui genuit.
Si ergo Deum accepisti, et factus es Dei filius,
osfende.ctiam tui animi libero proposito ac ele-
ctione Dcum qui in te est. Ostende in te eum qui
genuit. Per illa ex quibus Deum cognoscimus, C
oportet ostendi cum Deo conjunctionem et neces-
situdinem ejus qui factus est fllius Dei. Ife aperit
manum, ei implet omne animal bona. voluntate ** *
transilit iniquitates, de malo agit penitentiam.
Suavis Dominus universis, non infert iram per
singulos dies ** : rectus Dominus Deus, et non est
in eo iniquitas **, eL quacunque hujusmodi spar-
sim docemur a sacra Scriptura. Si in his versabaris,
factus es. vere fllius Dei. 8i autem permanes in
signis notisque vitii, temere te de superna jactas
generatione. Tibi dicet prophetia : Es filius homi-
yis, non filius Altissimi. Diligis vanitatem, quearis
menducivm *'. Nescis quod homo mon aliter fit
Dci filius, quam si flat sanctus ?
Necesse autem. fuerit etiam his addere id quod D
restat, nempe quod bona qux» in promissionibus
sunt proposita iis qui recte vixerunt, non sunt
ejusmodi, wt verbis possint describi. Quomodo
enim, qur neque oculus vidit, nec auris audivit,
neque in cor hominis ascenderunt ** ? Neque misera
ei dolore plena vita eorum qui peccaverunt est
similis ulli ex iis qu:&& sensum hic cruciant. Sed
eisi aliquod ex lis quz illic sunt tormentis, nomi-
natum fuerit nominibus quz hic sunt cognita, non
ε5ί tamen parvum discrimen. Nam cum lgnem
*! Luc. xix, 8.
?! (33lat. vt, 9.
" Psal, iv, 5.
15 Isa. Lxiv, 4; DL οὗ, ας, 9.
*! Joan. 1, 19. 1 Psal. cxtiv, 10, 9? Pal. vir, 13.
στος xai ἡ ἀσχήμων διάννια, χαὶ τύφος, xat q
καὶ ὑπερηφανία ' ἀλλὰ xa τὰ ἕξ ἁδιχίας
παραµένῃ αὐτῷ xai dj Ex µοιχείας αὐτῷ κι
γυνὴ ταῖς ἡδοναῖς αὐτοῦ xal μετὰ τοῦτο ὑπ
ται, "EX ταῦτα xal τοιαῦτα ὁμοίως πρότερὀν
μετὰ ταῦτα περὶ τὸν βίον τοῦ βαπτισθέντος
µεταπεποίτται ἰδεῖν οὐκ Evi" τὸν αὐτὸν fi
ὄνπερ χαὶ πρότερον, ὁ Ἡδιχημένος, ὁ σεσνχο
μένος, ὁ τῶν ἰδίων ἁπωσθεὶς, οὐδεμίαν ὁρῶ
ἑαυτῶν τὸν τοῦ λεγομένου µεταθολήν. Οὐκ fi
xai παρὰ τούτου τὴν Zaxyalou φωνήν, ὅτι Ε.
τι ἐσυκυράντησα, ἀπεδίδωμι τετραπ.ὶα
πρὸ τοῦ βαπτίσματος ἔλεγον, τὰ αὐτὰ x
περὶ τοῦ αὐτοῦ διεξέρχονται, Ex τῶν αὐτῶν ów
χατονοµάζουσι, πλεονέχτην, τῶν ἀλλοτρίων En
τὴν, ἀπὸ συμφορῶν ἀνθρωπίνων τρυφῶντα.
vuv ἐν τοῖς αὐτοῖς ὧν, ἔπειτα ἐπιθρυλλῶν ἐαι
«οῦ βαπτίσματος την πρὸς τὸ χρεῖττον µετα
ἀχουσάτω τῆς Παύλου φωνῆς ὅτι Εἴ τις δοκε
µηδὲν àv, «ρεγαπατᾷ ἑαυτόν. "O vip |
γονας οὐκ et. "Οσοι ἔλαθον αὐτόν. φησὶ πε
ἀναγεννηθέντων τὸ Εὐαγγέλιον, ἔδωκαν
&Eovclav céxra θεοῦ γενέσθαι. Τὸ δὲ τέχνο
μενόν τινος, ὁμογενὲς πάντως ἐστὶ τῷ γενν
El οὖν ἔλαθες τὸν θεὸν, χαὶ τέχνον ἐγένοι
δεῖξον διὰ τῆς προαιρέσεως καὶ τὸν &v σοὶ bv
Δεΐζον ἐν σεκυτῷ τὸν γεννῄσαντα. "EG ὧν «i
γνωρίζοµεν., δι ἑκείνων προσῄχει δειχθΏναι '
νοµένου υἱοῦ Θεοῦ τὴν πρὸς τὸν θεὸν οἶκε
'Exeiroc ἀνοίγειτὴν χεῖρα, καὶ ἐμπιπ.ἲᾷ sti
εὐδοχίας, ὑπερθαίνει ἀνομίας, μετανοεῖ ἀπὶ |
Χρηστὸς Κύριος τοῖς σύµπασι, μὴ ὀἀργὴν i
καθ ἑκάστην ἡ[ιέραν' εὐθὺς Κύριος ὁ 666,
ἔστικ ἀδιχία ἐν αὐτῷ, xal ὅσα τοιαῦτα 6]
παρὰ τῆς Γραφῆς διδασχόµεθα. Ἐὰν ἐν toU
ἀλτθῶς ἐγένου τέχνον Θεοῦ. El. δὲ «ci; τῆς
ἐπιμένεις γνωρίσμασι, μάτην ἐπιθρυλλεῖς
τὸν ἄνωθεν γέννησιν. Ἑρεϊ πρὸς σὲ ἡ προι
ὅτ. Yioc ἀνθρώπου εἶ, οὐχὶ vléc Ὑψίστουι, 4
µαταιότητα, ζητεῖς γεῖδος. Οὐκ ἔγνως '
θρωπος οὐκ ἄλλως υἱὸς Θεοῦ Ὑίνεται, el µ
γένηται;
e.
Αναγκαῖόν ἂν εἴη τούτοις πρ,σθεῖναι καὶ
πήµενον, ὅτι οὔτε τὰ ἀγαθὰ τὰ ἐν ἐπαγγελί
εὖ Βεδιωχόσι προκείµενα τοιαῦτά ἐστιν, ὣς €
γραφἣν λόγου ἐλθεῖν. Πῶς γὰρ, ἃ οὔτε ὀφθαλμ
οὔτε οὓς Έχουσεν, οὔτε ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου
Οὔτε μὴν ἡ ἀλγεινὴ τῶν πεπλημμεληχότων δι
τι τῶν τᾷδε λυπούντων τὴν αἴσθησιν ὁμοτίμι
'AXAX x&v ἐπονομασθῇ τι τῶν ἐχεῖ χολαστηρι
ὧδε γνωριζομένοις ὀνόμασιν, οὐκ Ev ὀλίγῳ τῃν
λαγἩν ἔχει. Πῦρ Υὰρ ἀχούων, ἄλλο τι maf
νοεῖν ἑδιδάχθης, Ex τοῦ προχεῖσθαί τι τῷ πυβ
16 Psal. :
105
ORATIO CATECHETICA.
106
ὃ ἐν τούτῳ οὐκ ἔστι. Τὸ μὲν γὰρ οὐ σθέννυται' τού- A audis, didicisli aliquem ab.illo diversum intelligere,
του δὲ πολλὰ παρὰ τῆς πείρας ἐξεύρηται τὰ σθε-
στήρια * πολλὴ δὲ τοῦ σθεννυµένου πρὸς τὸ μὴ παρα-
δεχόµενον σθέσιν ἡ διαφορά. Οὐχοῦν ἄλλο «t, καὶ οὐχὶ
τούτό ἐστι. Πάλιν σχώληκά τις ἀχούσας, μὴ διὰ τῆς
ὁμωνυμίας πρὸς τὸ ἐπίγειον τοῦτο θτρίον ἆποφε-
ῥέσθω τῇ διανοίχ. Ἡ γὰρ προσθήχη τοῦ ἀτελεύτητον
εἶναι, ἄλλην τινὰ φύσιν παρὰ τὴν γινωσχοµένην
νοεῖν ὑποτίθεται. Ἐπεὶ οὖν ταῦτα πρόχειται τῇ ἑλ-
φίδι τοῦ μετὰ ταῦτα βίου, χαταλλήλως ix τῆς ἑχά-
στου πρλαιρέσεως, κατὰ τὴν δικαίαν τοῦ θεοῦ χρίσιν
ἀναφυήύμενα τῷ Bio , σωφρονούντων ἂν εἴη, μὴ πρὸς
ο) παρὸν, ἀλλὰ πρὸς τὸ μετὰ τοῦτο βλέπειν, xal τῆς
ἀφράστου µαχαριότητος &v τῇ ὀλίγῃ ταύτῃ xal προσ-
xzipo ζωῇ τὰς ἀφορμὰς χαταθάλλεσθαι, xai τῆς
τῶν χαχῶν πείρας δι ἀγαθΏς πρραιρέσεως ἄλλο-
τριοῦσθαι νῦν μὲν χατὰ τὸν βίον, μετὰ ταῦτα ὃς
χατὰ thv αἰωνίαν ἀντίδοσιν ὁ Χριστὸς βούλεται
Ῥεωρεῖν, δύο φύσεις οὐσιωδῶς ἠνωμένας ὁμολογοῦσα
xix τούτου παριστῶσα τὸ μεγαλεῖον τοῦ ἑλέους, xal
τῶν οἰκτιρμῶν τοῦ θεοῦ περὶ ἡμᾶς, χαταδεξαµένου
δ.ὰ τὴν πρὸς ἡμᾶς στοργην, συνεϊναί τε xal συν-
αριθµεῖσθαι τῇ ἑαυτοῦ φύσει τὴν ἡμετέραν. Καὶ
χάρις τῷ θεῷ ἐπὶ τῇ ἀνεχδιηγήτῳ αὐτοῦ δωρεᾷ.
Καὶ ταῦτα μὲν εἰς τοσοῦτον. ᾿Επειδὴ δὲ ὁ Σενηρος
φιλαῖς προχαθέξεται φωναῖς, iv ῥήμασί τε µόνοις
xi Ίχοις τὴν εὐσέδειαν ὑποτίθεται, xaltot γε τοῦ
Ἀποστόλου λέγοντος:, Ob γὰρ ἐν .Ἰόγφ ἡ βασιλεία
τοῦ θεοῦ, &.LU ἐν δυνάμει καὶ ἀ Ίηθείᾳ:' οὗτος δὲ
παρ) αὑτῷ Σευῆρῳ χράτιστος θεολόγος γνωρίζεται, C
ἐς ἂν τὰς χατηγορίας Αριστοτέλους, xai τὰ λοιπὰ
ὧν Εξω φιλοσόφων χομφὰ ἡσχημένος τυγχάνοι,
ἐνενκαῖον ἡμᾶς τὰ σηµαινόµενα ἑχάστης λέξεως τῶν
εἰς τὰ πρὸς αὐτὸν Σευῆρον λεγόμενα χρειωδῶς λαμ-
ἑσνοµένων, ἐπὶ χαιροῦ σαφηνίσαι χατὰ τὸν νοῦν τῶν
ἐωιλησιαστιχῶν διδασχάλων, καθ ὃν ταῦτα ἑδει-
ἆφααιν ἵνα ἔχοιεν οἱ ἐντυγχάνοντες τοῖς ὀπογε-
χραμμµένοις λόγοις, Ex πρώτης ἐντεύξεως νοεῖν τῶν
Ἱεγομένων δύναμιν καὶ ph διὰ τὴν ἄγνοιαν τοῦ
ϱημαινομένου τῶν λέξεων πρὸς τὴν χατάληψιν τῶν
lv αὐτοῖς θεωρηµάτων παρατοδίζωνται.
ex eo quod illi igni aliquid sit additum quod non
est in hoc. Nam ille quidem non exstinguitur,
liunc autem multa inventa sunt quie exstinguant ;
magna est autem «differentia inter eum qui exstin-
guitur, et eum qui nullam admittit exstinctionem **.
Est ergo aliquis alius, et non hic iguis. Rursus
cum vermem audieris, ne proptcrea quod idem sit
nomen, ad terrestre hoc aninial tua feratur cogi-
tatio. Adjectio enim ejus quod non moriatur,
suggerit aliam esse intelligendam naturam, quaia
cam qua cognoscitur. Quoniam ergo hioc sunt
proposita spei vitx:e post hac fu:ur, qus con-
gruenter ex libero uniuscujusque arbitrio, conve-
nienter justo Dei judicio vitae exoriuntur, fuerit
$apientum, non ad presens intueri, sed ad futu-
rum, et in hac brevi et temporali vita jacere
materiam et sementem beatitudinis ineffabilis ; et
per bonum propositum et electionem alienos fieri
a malorum experientia : nunc quidem in hac vito,
post hzec autem jin zeterna remuneratione, vult te
Christus contemplari duas naturas essentialiter
unitas, confitentes, et ex eo exhibentes magnitu-
dinem misericordiz et miserationum Dei in nos,
qui propter nostri amorem in auimum induxit
nobiscum versari, et voluit cum sua natura nos-
tram connumerari. Deo autem sint gratie ob
donum ejus ineffabile. Et hzc quidem hactenus.
Quoniam autem Severus 8 solas sectatur voces, et
in solis verbis et sonis collocat pietatem, licet
dicat Apostolus, Non enim in sermone est. regnum
Dei, sed in virtute et veritate **, is autem apud Se-
verum optimus agnoscitur theologus, qui in prz-
dicamentis Aristotelis, et in οποτε que apud
externos philosophos sunt praclara, fuerit exerci-
tatus, necesse est nos signiflcata uniuscujusque
dictionis eorum qux accipiuntur, tanquam senten-
tize In iis quz dicuntur apud Severum, opportune
declarare, ex sententia doctorum ecclesiasticorum,
in qua ea acceperunt , ut qui in libros subscriptos
inciderint, possint cum primum legerint, intelligere
vum eorum quz dicuntur, neque propter ignorationem significationis dictionum impedianter, no
comprehendant ea quie sunt in ipsis theoremata.
* Mattb. «5, 12; Marc. ix, 42; Luc. iu, 17... * 1 Cor. iv, 20.
* CI. Fabr. Notitia, supra, col. 24.
Pataor. Ga. XLV.
$07
TOY AYTOY
S. GREGORII NYSSENE
LA nme
ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΥΣΣΗΣ
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΓΓΑΣΤΡΙΜΥΘΟΥ
ΠΡΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΝ ΕΠΙΣΚΟΠΟΝ ΕΠΙΣΤΡΟΛΗ
EJUSDEM S.
GREGORII
EPISCOPI NYSSENI
DE PYTHONISSA
AD THEODOSIUM EPISCOPUM, EPISTOLA
Frontone Dwuceo énterprete.
ui discipulis suis dixit, Querrite et invenietis 3, Ὁ εἰπὼν τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς, Znrsita a
p Ua,
is procul dubio facuitatem etiam inveniendi studiose
perquirentibus , et ex precepto Domini recondita
secreta indagantibus largietur. Non enim mendax
est, qui promisit, cujus munificentia donorumque
largitio magnifica petitioni corollarium et aucta-
rium addit. Itaque attende lectioni, fili Timothee *5,
convenit enim, ut opinor, ut magni illius Pauli ver-
bis bonitatem tuam alloquar, et det tibi Dominus
intellectum in omnibus, ita ut dives (ias in omni
verbo et in omni scientia. Nunc autem de iis quz
jussisti, quecunque suggesserit Dominus, opere
pretium me facturum putavi, si paucis tuo desiderio B
obsequerer, ut ex his intelligas, quod nos oporteat
invicem per charitatem servire, dum aliorum mu-
tuo faciamus voluntatem, Primum igitur quoniam."
et illa inter cztera capita prima proposita est, qus
exquiritur de Samuele, sententia, quantum in me
situm erit, Deo dante, paucis verbis quid videatur
exponam. Quibusdam ante nos placuit veram arbi-
*rari prestigiatricis illius in. Samuele animarum
evocationem , atque ad opinionis su:x patrocinium
ejusmodi rationem quamdam afferunt, quod cum
propter Saulis rejectionem tristitia affectus esset
Samuel, semperque Deo proponeret Saulem przsti-
gias ventriloquerum, quibus homines in fraudem
illiciebant, de populo erasisse, ideoque szgre ferret
propheta, quod a se rejecto placari nollet, permi-
sisse Deum inquiunt, ut per ejusmodi magicas artes
prophet:e anima evocaretur, ut videret Samuel falsa
se Deo in ipsius defensionem allegasse, cum eum
diceret infensum ventriloquis atque hostem fuisse,
"** Matth, vii, 7. * ] Tim, 1, 4,
ῥρήσετα, δώσει πάντως xal τὴν πρὸς τὸ εὖ(
ναµιν τοῖς φιλομαθῶς χατὰ τὴν ἐντολὴν τοῦ
διερευνωµένοις, xaX ἀναξητοῦσι τὰ κεχρυµµέ
στήρια. ᾿Αϕευδῆς Υὰρ ὁ ἐπαγγειλάμενος, 5
αἴτὴσιν ἐπιδαφιλούμενος τῇ µεγαλοδωρεᾷ τῶ]
σµάτων. Οὐκοῦν πρόσεχε τῇ ἀναγγώσει , -
Τιμόθεε * πρέπει Υὰρ, οἶμαι, τῇ τοῦ µεγάλο!
πρὸς τὴν σὴν ἀἁγαθότητα χρήσασθαι , χαὶ i
Κύριος σύνεσιν ἐν πᾶσιν, ὥστε σε πλουτισθῖ
παντὶ λόγῳ χαὶ πάσῃ γνώσει. Nov δὲ περὶ ὧν
ξας, ὅσαπερ ἂν ὁ Κύριος ὑποδάλῃ, δι
ὑπηρετήσασθαί σου τῇ προθυµἰᾳ χαλῶς ἔχει
µασα. ὡς ἂν διὰ τούτων µάθοις ὅτι χρῆ δν i
ἀλλήλοις δουλεύειν ἡμᾶς, ἓν τῷ ποιεῖν τὰ &
θελήµατα. Πρῶτον τοίνυν ἐπειδῇ xal τῶν Aot
κεφαλαίων προτεταγµένον τὸ περὶ τοῦ Σαμου!
ζητούμενον νόηµα, διὰ βραχέων ὡς ἔστι |
θεοῦ διδόντος ἐχθήσομαι. "Ηρεσέ τισι τῶν πρ
ἀληθήῆ νοµίσαι τῆς γοητρίδος ἐχείνης τὴν d
Σαμουὴλ φυχαγωγίαν, xal τινα λόγον vois
συνηγορἰαν τῆς ὑπολήψεως αὐτῶν ταύτης qo
ται, ὅτι λυπουµένου τοῦ Σαμουὴλ ἐπὶ τῇ d
τοῦ Σαοὺλ, xal πάντοτε τοῦ τῷ Κυρίῳ προσφ
τὸ ὅτι θέλει * τὴν ἐκ τῶν ἐγγαστριμύθων vn
γοητείαν ἐπὶ ἁπάτῃ τῶν ἀνθρώπων ἐξεχάθι
τοῦ λαοῦ Σαούλ. xal διὰ τοῦτο. ὄυσανασχε
τοῦ προφήτου ἐπὶ τῷ μὴ θελῆσαι τὺν Κύρι
λαγῆναι τῷ ἀποθλήτῳ, σνγχωρῆσαί φασι *
ἀναχθῆναι τοῦ προφήτου φυχὴν διὰ τῆς 9
µαγγανείας" ἵνα εἰδῇ ὁ Σαμουἡλ ὅτι qeu
αὐτοῦ τῷ Os προετείνετο, λέγων αὐτὸν 4
100
ΡΕ PYTHONISSA.,
110
εἶναι ταῖς ἐγγαστριμύθοις, τὸν τηνικαῦτα διὰ τῆς A qui tum temporis, dum oraculum consulit, in causa
αὐτῶν Ὑοητείας τὴν ἄνοδον τῆς φυχΏς αὐτοῦ µαν-
τεύσαντα. Ἐγὼ δὲ πρὸς τὸ εὐαγγελικὸν χάσμα βλέ-
725v, ὃ διὰ μέσον τῶν χαχῶν τε xal ἀγαθῶν ἑστῆρι-
χται, Φησὶν ὁ πατριάρχης, μᾶλλον δὲ ὁ τοῦ πα-
τΓάρχου Κύριος, ὡς ἀμήχανον εἶναι τοῖς τε xaza-
χρίτοις ἐπὶ τὴν τῶν δικαίων ἄνεσιν ἀναθῆναι, xal τοῖς
ἁγίοις πρὸς τὸν τῶν πονηρῶν χορὸν διαπεράσαι’ οὐ δέ-
χομαι ἀληθεῖς εἶναι τὰς τοιαύτας ὑπολήψεις, διδαχθεὶς
µόνον ἀλτηθὲς εἶναι πιστεύειν τὸ Εὐαγγέλιον. Ἐπειδὴ
τοίνυν μέγας Ev ἁγίοις ὁ Σαμονἡλ, πονηρὸν δὲ χτημα
1, γοητεία, οὗ πείθοµαι ὅτι &v τοσούτῳ τῆς ἰδίας áva-
παύσεως ὁ Σαμουἡλ χαταστὰς, τὸ ἁδιόδευτον ἐχεῖνο
χάσμα πρὸς τοὺς ἀσεθοῦντας διἠρχετο, οὔτε ἐχὼν
οὔτε ἄχων ἄχων μὲν οὖν οὐκ ἂν ἔτι ὑπέμεινε vb μὴ
δύνασθαι τὸ δαιµόνιον διαθῆ ναι τὸ χάσμα , xa Ev τῷ
χορῷ τῶν ὁσίων Ὑενόμενον μεταχινῆσαι τὸν ἅγιον'
ἑχὼν δὲ οὐχ ἂν τοῦτο ἑποίησε, τῷ µίτε βούλεσθαι
ἐπιμιχθῆναι τοῖς χαχοῖς, µήτε δύνασθαι ' τῷ γὰρ ἐν
ἀγαθοῖς ὄντι ἀθούλητον ἀπὸ τῶν ἐν ofc ἐστιν ἡ πρὸς
-ὰ ἑναντία µετάστασις. El 06 τις xat βούλεσθαι δοίη,
ἀλλ᾽ ἡ τοῦ χάσµατος φύσις οὐχ ἐπιτρέπει τὴν πάρ-
οδον.
Ti οὖν ἐστιν ὃ περὶ τούτων fuel; λογιζόμεθα ;
Ἐχθρὸς τῆς ἀνθρωπίνης φύσεώς ἐστιν ὁ χοινὸς πάν-
των πολέμιος, (p πᾶσά ἔστιν ἐπίνοια xal σπουδῆ εἰς
αὐτὰ τὰ καίρια βλάπτειν τὸν ἄνθρωπον. Τίς δὲ τοιαύτη
χαιρία χατὰ τῶν ἀνθρώπων ἄλλη vm yf, ὡς τὸ ἆπο-
fuerat, ut ejus anima evocaretur. Ego vero dum
mihi in mentem venit evangelicum illud chaos ,
quod in medio malorum bonorumque firmatum est,
inquit patriarcha, vel potius patriarche Dominus ,
ita ut neque possint damnati ad sanctorum quietem
ascendere, neque sancti ad improborum coetum
penetrare: veras esse sentenlias ejusmodi non ad-
mitto, utpote qui solum verum credere Evangelium
sum edoctus. Quando igitur magnus inter sanctos
erat Samuel, res autem mala est magia et incan-
tatio, cum tantis Samuel in deliciis versaretur,
neque volentem eum neque invitum profundum
illum hiatum versus impios et chaos impervium ar-
bitror trajecisse. Nam invitus quidem id non susti-
D nuisset, quod hiatum daemon pertransire non pos-
set, atque ex medio beatorum coetu virum sanctum
alio transferre; volens autem id non fecisset, quod
neque cum improbis commisceri vellet neque pos-
set. Qui enim in bonis versatur, ab iis in quibus
versatur ad contraria sponte non transit. Quod si
quis etiam illum. voluisse concedat, non tamen
ipsius liiatus natura transeundi potestatem (fecisset.
Quid ergo est, quod de his nobis in mentem
venit? Cum naturx humanz sit inimicus commu-
nis omnium hostis, id unum cogitat studelquc, ut
non quodvis homini, sed letale vulnus infligat.
Quodnam porro aliud tale vulnus hofinibus letale
Our Orvat ἀπὺ τοῦ θεοῦ ζωοποιοῦντος, καὶ πρὸς τὴν ϱ possit infligi, quam si a vitze auctore Deo rejician-
ἀπώλειαν τοῦ θανάτου ἐχουσίως αὐτομολῆσαι; Ἐπειδὴ
εοίνυν σπουδἠ τίς ἐστι xazà τὸν βίον τοῖς φιλοσωμά-
τοις Ὑνῶσίν τινα τῶν µελλόντων ἔχειν ' δι ἧς ἐλπί-
ζουσιν f] τῶν χαχῶν ἀποφυγὴν, ἡ πρὸς τὰ καταθύμµια
χειραγωγίαν * τούτου χάριν, ὡς ἂν μὴ πρὸς τὸν 8ebv
οἱ ἄνθρωποι βλέποιεν , πολλοὺς τρόπους τῆς τοῦ μέλ-
λοντος γνώσεως ἡ ἀἁπατηλὴ τῶν δαιμόνων ἑτεχνάσατο
φύσις, οἰωνοσχοπίας, συµθολοµαντείας, χρηστήρια,
ἡπατοσχοπίας, νεχυῖας, ἐνθουσιασμοὺς, χατακωχὰς,
ἐμπνεύσεις, xal ἄλλα τοιαῦτα πολλά’ xai ὅπερ ἄν
416 εἶδος προγνώσεως ἔχ τινος ἁτάτης ἀληθὲς εἶναι
νοµίσειεν, ἐχεῖνο τὸ ἁπατηλὸν δαιµόνιον παραφαίνξ-
«at εἰς δικαίωσιν τῆς Ἱπατημένης ὑπολήψεως τοῦ
φεπλανηµένου. Οὕτως καὶ τὴν τοῦ ἀετοῦ πτῆσιν πρὸς
τὴν τοῦ παρατετηρηῃχότος ἑλπίδα συνδραμεῖν παρα-
σχευάσει ὁ δαίµων, xaX τοῦ ἥπατος τὸν. παλμὸν, xal
τὴν Ex τοῦ φυσώδους Υινοµένην τῶν μηνίγγων παρα-
φορὰν, xal τῶν ὀμμάτων παραστροφἢν, xat ἑκάστην
χατὰ την σημειωθεῖσαν Ex τῆς ἁπάτης παρατήρησιν 1)
*x4 δαΐµονος πανουρχία προδείχνυσι τοῖς ἁπατωμένοις'
ὥστε ἁποστάντας τοὺς ἀνθρώπους τοῦ θεοῦ, προσ-
έχειν τῇ θεραπείᾷ τῶν δαιμόνων, δι ὧν ἑνεργεῖσθαι
τὰ τοιαῦτα πιστεύουσιν. "Ev τοίνυν ἁπάτης εἶδος fv
καὶ τὸ τῶν ἐγγαστριμύθων, ὧν ἢ µαγγανεία ἔπι-
στεύστο δύνασθαι τὰς τῶν χατοιχοιιένων Φυχὰς πάλιν
πρὸς tbv ἄνω βίου ἐφέλχεσθαι. Τοῦ τοίνυν Σαοὺλ Ev
ἀξσγνώσει σωτηρίας γεγονότος, διὰ τὸ πανστρατιᾷ
συγχεχ.νῄσθαι χατ αὐτοῦ πᾶν τὸ ἀλλόφυλον, καὶ
ἐπὶ ταύτην ἑλθόντος τὴν ἐπένοιαν, ὥστε τὸν Σαμουὴἡλ
αὐτῷ τρόπον ὑποθέσθαι τινἁὰ σωτηρίας΄ τὸ παραµέ-
tur, ut in mortis exitium praecipites ultro feran-
tur? Quoniam igitur homines voluptarii corporis-
que plus z::quo amantes in hac vita studio res fu-
turas sciendi tenentur , qua cognitione vel mala se
evitaturos sperant, vel id quod desiderant assecu-
turos : idcirco ne a Deo pendeant homines, pre-
nolionis rerum futurarum varia genera fallax dz-
monum natura commenta est, auguria, divinationes
per symbola, oracula, aruspicia, mortuorum evo-
cationes, furoris afflatus, numinis instinctus, in-
spirationes, aliaque plurima id genus : tum qua-
cunque prznotionis species ex aliqua fallacia vera
cuipiam videatur, illa continuo a fallaci demone
monstratur, ut. hoc tanquam patrocinio ejus, qui
in fraudem illectus est, fallax opinio justa compro-
betur. Sic efficit daemon, ut aquil& volatus cum
ejus, qui observarit, spe ct exspectatione concur-
rat, et ut jecoris palpitatio, et membranarum ac
pellicularum ex inflatione orta titubantia, et oculo-
rum inversiones, et. unaquaque prout notata fue-
rit ex fallacia observatio , deceptis hominibus a
versulia dzdemonis commonstretur ; ut a Deo disce-
dentes daemonum cultui se addicant, a quibus talia
perfici credunt. Porro unum erat ex illis fallacize
generibus hoc ventriloquorum, seu Pythonem ha-
bentium, quorum prastigie posse animas eorum,
qui decesseraut, rursus ad hanc superstitum vitam
protrabere credebantur. Cum itaque Saul de sua
salute desperaret, quod omnes copias suas adver-
sua ipsum alienigenz omnes collegissent , sibique
€
111
Ῥ. GREGORII NY3SEN 443
porsuasisset, sc a Samuele viam aliquam atque ra- A vov τῇ ἐγγαστριμύθῳ δαιμῦνιον, δι οὗ Ἱπατᾶτο ix
tionem. edoceri posse, qua incolumis evaderet ;
quod veutriloquze. insidebat daemonium, a quo de
more muliercula decipiebatur, varias sibi formas
umbratiles in muliercul: oculis effingebat, cum in-
terim nihil eorum, qua conspiciebat muliereula,
Sauli appareret. Ut enim incantationem suam ag-
gressa est, janique mulierculae ob oculos phan-
tasmata et spectra versabantur, ex ceo fidem suis
apparitionibus conciliare voluit. daemon, quod ejus
personam, qui. dissimulato habitu latebat, declara-
ril, quz res majorem in admirationem Saulem tra-
duxit, ut existimaret non aberraturam deinceps ab
ullius rei cognitione mulierem, cum privati habitus
inagicz facultati non imposuisset. Postquam ergo
dixit illa se deos ascendentes videre, οἱ virum ercc-
Aum amictum pallie, quo pacto stabilient quod ad
historiam attinet, qui servi sunt littere * Si enim
vere Samuel est ille. qui visus est, plane igitur veri
sunt eliam dii, qui a venefica sunt visi; nam et
«x monia deos dicit Scriptura : Omnes enim dii gen-
tium demonia** ; num igitur cum daemonibus erit
et anima Samuelis? Absit. Verum illud, quod sem-
per vencficie obsequebatur, demonium assumpsit οἱ
alia secum daemonia, ut cum mulierem falleret,
tuin eum qui ab ipsa fallebatur Saulem ; atque ef-
fecit quidem ut dzemonia dii a ventriloqua cense-
rentur, ipsum autem illa se specie induit qux re-
quirebatur, et voces illius simulavit, et quantum
licebat verisimili assequi conjectura ex iis qua ap-
parebant , conformato in speciem propheti» re-
sponso, quz ex consequentia eventura putabantur,
denuntiavit, Porro seipsun: volens nolens arguit
diemon veritate prolata, dum dixit : Cras tu et Jo-
nathan mecum" ; si enim vere Samuel erat, quo-
modo fieri poterat, ut is qui omnium scelerum reus
erat, cum illo esset? Verum hinc liquet Samuelis
loco dsemonium illud improbum visuni, cum secum
futurum BSaulem dixit, mentitum non esse. Etsi au-
tem Scriptura dicat etiam, Samuel hoc dixit, ne
commoveant hsc verba peritug lectorem, sed ad-
ditum existimet, qui putabatur esse Samuel.
lianc enim consuetudinem esse Scripturzecompe-
? imus, uL sepe rei verze loco id quod apparet enarret,
utin historia Balaam nunc quidem dicente ipso :
Audiam quid loquetur. in me Deus; deinde vero
cum novisset Balaam *^, qued placeret Deo ut non
malediceretur Israeli, nequaquam abiit, sicut con-
suetum οἱ ος, ín. eceursum auspiciis : qui enim
inconsideratus fuerit, ibi quoque verum Deum cum
Balaam colloqui arbitrabitur. Sane quidem quod
subjicitur argumento est, eum qui Balaam putaba-
tur, deum sic appellasse Scripturam, non eum, qui
vere Deus esset. Sic igitur hic quoque is? qui Sa-
muel esse videbatur, verba veri Samuelis simuía-
bat, dum ingeniose dz:emon, ex iis qux probabile
erat eventura, prophetiam imitaretur. Quod autem
de Elia interrogasti, majori indiget consideratione :
non item in proposita questione. Etenim qui jussus
** Psal, xcv, 5.
συνηθείας τὸ γύνα;ον, εἰς διαφόρους μορφὰς σχιωδῶς
ἐν τοῖς ὀφθαλμοῖς τοῦ γυναίου ἐσχηματίζετο, οὐδενὸς
τῷ Σαοὺλ προφαινοµένου, ὧν καθεώρα τὸ γύναιον.
'; γὰρ ἤψατο τῆς Ὑοητείας, χαὶ Ίδη τῷ τυναίῳ T,»
ἐν ὀφθαλμοῖς τὰ φαντάσματα, πίστιν τοῦ ἁληθή τὰ
φαινόμενα εἶναι ταύτην ὁ δαίµιον ἐμηχανῄήσατο, τὸ
πρῶτον αὐτοῦ χεχρυμμµένου &y τῷ εἴδει τοῦ προσχή-
µατος διασαφῆσαι, δι΄ οὗ μᾶλλον ὁ Σαοὺλ χατεπλάγη,
ὡς οὐδὲν ἔτι τῆς γυναιχὸς σφραλητοµένης, τῷ τὸ
ἰδιωτικὸν σχΏμα τὴν γοητιχὴν δύναμιν ut ἀγνοῆσαι.
Εἰπούσης τοίνυν αὑτῆς 0εοὺς ἑωραχέναι ἀναθαίνον-
τας, χαὶ ἄνθρωπον ὄρθιο) Ev διπλεῖδι, πῶς στέσουσι
τὸ καθ) ἱστορίαν οἱ δούλοι τοῦ γράμματος; El γὰρ
ἀληθῶς ὁ Σαμουήλ ἔστιν Ó ὀφθεὶς, οὐχοῦν xaz'
ἀλήθειαν xaY θΞοἱ εἰσιν οἱ ὀφθέντες παρὰ τῆς φαρμα-
xibo;* θεοὺς 0i fj Γραφὴ τὰ δαιμόνια λέγει’ Πάντες
γὰρ οἱ θεοὶ τῶν ἐθνῶν δαιµόγια” áp! οὖν μετὰ τῶν
δαιμόνων xaX dj doy?) τοῦ Σαμουᾖλ; Mh vévotto * ἀλλὰ
τὸ πάντοτε ὑπαχοῦον τῇ φαρμαχίδι δαιµόνιον παρ-
ἐλαθε καὶ ἄλλα πνεύματα πρὸς ἁπάτην αὐτῆς ta
[xaX] τῆς γυναιχὸς, καὶ τοῦ δι’ ἐχείνης ἀἁπατωμένου
Σαούλ’ χαὶ τὰ μὲν δαιμόνια θεοὺς νοµίξεσθαι παρὰ
τῆς ἐγγαστριμύθου ἐποίησεν, αὐτὸ δὲ πρὸς τὸ ἔπι-
ζητούμενον εἶδος ἐσχηματίσθη, xal τὰς ἐχείνου
φωνὰς ὑπεχρίνατο, καὶ ὅπερ εἰχὸς ἣν ἐκ τῶν Φφαινο-
µένων λογίσασθαι, τὴν Ex τοῦ ἀχολούθου ἐχθήσεσθαι
προσδοχηθεῖσαν ἁπόφασιν, ὡς Ev εἴδει προφητείας
ἐφθέγξατο. ΗἨλεγξε 5$ xal ὡς οὐκ ἐθούλετο ἑαυτὸν
C ὁ δαίµων εἰπὼν τὴν ἀλήθειαν, ὅτι Αὔριον σὺ καὶ
Ιωγάθαν μετ ἐμοῦ. El γὰρ ἀληθῶς ἂν ὁ Zapovhà,
πῶς ἑνεδέχετο τὸν Ey πάσῃ χαχίᾳ κατεγνωσμένον μετ'
ἐχείνου γενέσθαι; ᾽Αλλὰ δΏλον ὅτι ἀντὶ τοῦ Σα-
μουἡλ ὀφθὲν τὸ πονηρὺν ἐκεῖνο δαιµόνιονι μεθ) ἔαυ-
τοῦ ἔσεσθαι τὸν Σαοὺλ εἰπὼν, obx ἐφεύσατο. El δὲ
λέγει ἡ Γραφὴ, ὅτι Καὶ εἴπεν ὁ Σαμουἡλ, pf) ταρασ-
σέτω τὸν ἐπιστήμονα ὁ τοιοῦτος λόγος ᾽ ἀλλὰ προσ-
κεῖσθαι νοµιζέτω, ὅτι ὁ νομισθεὶς εἶναι Σαμουήλ.
Ejploxopev γὰρ τὴν Γραφιχὴν σννῄήθειαν πολλαχοὺ
&à δοχοῦν ἀντὶ τοῦ ὄντος διεξιοῦσαν, ὅνς ἐπὶ τοῦ
Βαλαὰμ. νῦν μὲν λέγοντος αὐτοῦ, ὅτι Αχούσομαι τί
λα.ήσει ἐν ἐμοὶ à θεός ' μετὰ ταῦτα δὲ, ὅτι γνοὺς
δὲ ὁ Βαλαὰμ., ὅτι ἀρεστὸν ἦν τῷ θεῷ μὴ χαταρᾶσθας
τοὺς Ἱσραηλίτας, οὐκέτι χατὰ τὸ εἰωθὸς ἀπῆλθεν
εἰς συνάντησιν τοῖς οἰωνοῖς' ὁ γὰρ ἀνεπίσχεπτος
χἀχεῖ τὸν ἀληθινὸν θεὸν νοµίσει διαλέγεσθαι τῷ Ba-
λαάμ. Ἡ μέντοι ἐπαγωγὴ δείχνυσιν, ὅτι τὸν ὑτὸ
τοῦ Βαλαὰμ νομιζόμενον θεὺν οὕτως ὠνόμασεν f)
Γραφὴ, οὐχὶ τὸν ὄντως ὄντα Θεόν. Οὐχοῦν χαὶ ἓν-
ταῦθα ὁ δόξας εἶναι Σαμουὴλ τοὺς τοῦ ἁληθινου Σα-
μουἡλ ὑπεχρίνατο λόγους, εὐφυῶς τοῦ δαίµονος Ex
τῶν εἰχότων µιµουµένου τὴν προφητείαν. Τὸ δὲ κατὰ
τὸν Ἠλίαν πλείονος μὲν χρῄζει τῆς θεωρίας ᾿ οὗ μὴν
ἐν τῷ προτεθέντι ζητήµατι. Καὶ γὰρ Ex τοῦ χειμάῤ-
ῥου ὕδωρ πίνειν προσταχθεὶς κατὰ τὸ λεληθὸς τοῦ
Θεοῦ συνεθουλεύετο, ὥστε τὴν παρὰ τοῦ προφήτου
ἐχφωνηθεῖσαν κατὰ τῶν Ἰσραηλιτῶν ἀνομθρίας
ἀπόφασιν, δι) αὐτοῦ πάλιν ἀναλνθῆναι. "Q γὰρ ἑδόθη
Ex μόνου τοῦ χειμάῤῥου πίνειν, τοῦ δὲ κατὰ τὸ εἰχὸς
V E Πορ. xxvin, 19. ** Num. xxu, 47 sqq.
115
S. GREGORII NYSSENI
TOY EN ΑΓΙΟΙΣ ΤΡΗΓΟΡΙΟΥ .
ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΥΣΣΗΣ
ΠΕΡΙ TOY ΜΗ ΕΙΝΑΙ ΤΡΗΣ ΘΕΟΥ
ΠΡΟΣ ΑΒΛΑΡΒΙΟΝ.
S. P. N. GREGORII
EPISCOPI! NYSSENI
QUOD NON SINT TRES DII
AD ADLABIUM.
(Laurentio Sifsno interprete. — Ed. 1658, t. III, p. 13.)
-
Ostendit, tres Personas divinas non posse dici tres deos, sed eas unum Deum esse. Opuscula
nomine « Epistolo ad Ablabium de S. Trinitate » jam olim Gregorio Nysseno tribuit, loco indi
conc. Lateran. anni 649, decr. v. (Mansi, {. X, col. 1075.)
(
'
Vos quidem, qui juxta internum hominem omni À Ὑμᾶς μὲν 6/xaióy ἐστι τοὺς ἀχμάζοντας
robore vigetis, z2equum erat cum adversariis veri-
tatis decertare, eumque haud gravatim suscipere
laborem, ut nos patres przclaris filiorum sudori-
bus oblectaremur (hoc enim suggerit lex natura) ;
sed quoniam inverso ordine ad nos mittis impetus
cufpidum , quibus adversarii veritatem petunt ,
postulasque a nobis senibus clypeo fidei exstingui
carbones desolatorios, et retundi tela per falsaia
scientiam acuta, suscipimus onus injunctum, ac
tibi ad propensam obedientiam exemplo sumus,
ut etiam ipse nobis invicem parem prabeas in si-
milibus jussis retributionem, si quando te ad talia
certamina excitaverimus, o strenue Christi miles
A»labie, Est autem haud parva quzstio hzc, quam
- proposuisti nobis, neque ejusmodi, qua si non
convenienter ac digne tractata et examinata fue-
rit, non parum detrimenti allatura sit. Necesse est
cnim ex vi theorematis, secundum eun qui prima
frente se offert intellectum, in alterutrum prorsus
dissimilium duorum incidere errorem, et vel tres
dicere deos (quod nefas est), vel testimonio nostro
nen comprobare, quod Filio Spirituique sancto
δυνάµει κατὰ τὸν ἔσω ἄνθρωπον πρὸς xouc
τῆς ἁληθείας διαγωνίζεσθαι, καὶ μὴ χατοια
τοὺς πόνους, ὅπως ἂν ἡμεῖς οἱ πατέρες τοῖς:
ἱδρῶσι τῶν τέχνων ἐπευφραινώμεθα (τοῦτο |
φύσεως ὑποτίθεται νόμος)’ ἐπειδὴ δὲ ἀναση
τάξιν ἐφ᾽ ἡμᾶς πέμµπεις τὰς προσθολὰς τὰ
αἷς οἱ ἀντικείμενοι τῇ ἀληθείᾳ βάλλουσι, xal
τῷ θυρεῷ τῆς πίστεως παρ) ἡμῶν τῶν γερᾷ
τασθέννυσθαι τοὺς ἑρημικοὺυς ἄνθραχας,
ἡκονημένα διὰ τῆς ψευδωνύμου γνώσεως Bà
µεθα τὸ ἐπίταγμα, col τύπος τῆς εὐπειθεα
µενοι, ὡς ἂν χαὶ αὐτὸς ἡμῖν ἀντιπαρέχοις '
ἐπὶ τῶν ὁμοίων ἐπιταγμάτων ἀντίδοσιν, a
πρὸς τοὺς τοιούτους ἄθλους διαναστήσαιµεν
B ναῖε τοῦ Χριστοῦ στρατιῶτα ᾿Αθλάδιε. "Ea
μικρὸς οὗτος ὁ λόγος ὃν προέτεινας ἡμῖν, ob
τος ὡς ὀλίγην φἑρειν ζημίαν, εἰ μὴ τῆς προ!
ἐξετάσεως τύχοι. ᾽Ανάγχη γὰρ Ex τῆς βίας
ρήματος, ἓν πάντως τῶν ἀπεμφαινόντων d
ναι κατὰ τὸν πρόχειρον νοῦν, καὶ fj ced
θεοὺς (ὅπερ ἀθέμιτον), ἡ i$ προσμαρτυρι8
xal τῷ ἁγίῳ Πνεύματι τὴν θεότητα: ὅπερ d
117
QUOD NON SINT TRES DII.
118
xa ἄτοπον. Τὸ δὲ λεγόμενον παρὰ σοῦ τοιοῦτόν ἐστι ΄ A deitas adsit : quod et impium est et absurdum.
Πέτρος, xaX Ἰάχωδος, καὶ Ἰωάννης, Ev μιᾷ ὄντες τῇ
ἀνθρωπότητι, τρεῖς ἄνθρωποι λέγονται. Καὶ οὐδὲν
ἄτοπον τοὺς συνηµμένους χατὰ τὴν φύσιν, εἰ πλείους
εἴεν, Ex τοῦ τῆς φύσεως ὀνόματος πληθυντιχῶς ἀρι-
θµεῖσθαι. El οὖν ἑχεῖ τοῦτο δίδωσιν fj συνήθεια, xal
6 ἁπαγορεύων οὐχ ἔστι δύο λέχειν τοὺς δύο, καὶ τρεῖς
τοὺς ὑπὲρ δύο πῶς ἐπὶ τῶν μυστικῶν δογμάτων
τὰς «pel; ὑποστάτεις ὁμολογοῦντες, χαὶ οὐδεμίαν
ἐπ αὐτῶν τὴν χατὰ φύσιν διαφορὰν ἐννοοῦντες, µα-
χόμεθα τρόπον τινὰ «fj ὁμολογίᾳ, μίαν μὲν τὴν θεό-
τητα τοῦ Πατρὸς χαὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύ-
µατος λέγοντες, τρεῖς δὲ θεοὺς λέγειν ἁπαγορεύοντες;
Ὁ μὲν οὖν λόγος, χαθὼς προέφην, πολὺ τὸ δυσµετα-
χείριστον ' ἡμεῖς δὲ εἰ μέν τι τοιοῦτον εὕροιμεν δι
o» τὸ ἀμῳίδολον τῆς διανοίας ἡμῶν ἐρεισθείη, µηχέτι
πρὸς τὸ διάληµµα τὸ τῆς ἁἀτοπίας ἐπιδιστάνον xol
χραδαινόµενον, εὖ ἂν Éyov* εἰ δὲ xal ἀτονώτερος
ἐκεγχθξείη τοῦ προθλήµατος ὁ ἡμέτερος λόγος, τὴν
μὲν παράδοσιν fiv παρὰ τῶν πατέρων διεδεξάµεθα,
ϱυλάξομεν εἰς ἁξὶ βεθαίαν τε xal ἀχίνητον τὸν δὲ
Ὀνέγορον τῆς πίστεως λόγον, παρὰ τοῦ Κυρίου
ζητάσωμεν ᾿ ὃς εἰ μὲν εὑρεθείη παρά τινος τῶν
ἐγόντων τὴν χάριν, εὐχαριστήσομεν τῷ δεδωκότι τὴν
jipww ^ εἰ δὲ μὴ, οὐδὲν ἧττον ἐπὶ τῶν ἑγνωσμένων
vy πίστιν ἁμετάθετον ἔξομεν.
contigerit, nibilo secius in iis qua decreta atque
mus
Τί δήποτε τοίνυν Ey τῇ Χαθ᾽ ἡμᾶς συνηθείᾳ xa"
ἵνα τοὺς kv τῇ φύσει τῇ αὐτῇ δειχνυµένους ἁπαρι-
ῥμῄσαντες πληθυντικῶς ὀνομάξομεν, τόσους λέγοντες
τοὺς ἀνθρώπους, xal οὐχὶ ἕνα τοὺς πάντας, ἐπὶ δὲ
tic θείας φύσεως ἐχθάλλει τὸ πλήθος τῶν θεῶν ὁ τοῦ
ἑόγματος λόγος, xai ἀριθμῶν τὰς ὑποστάσεις, xal
τὸν πληθυντιχὴν σηµασίαν οὐ προσδεχόµενος ; Ἔστι
μὲν οὖν χατὰ «b πρὀχειρον, τοῦτο τοῖς ἁπλουστέροις
εἰπόντα, δόξαι τι λένειν, ὅτι φεύγων ὁ λόγος τῆς
Ἑλληνιχῆς πολυθεῖας τὴν ὁμοιότητα, θεοὺς ἓν πλήθει
ἀριθμεῖν παρῃτήσατο, ὡς ἂν µή τις xal τῶν δογµά-
των νοµισθείη χοινότης, εἰ μὴ μοναδικῶς, ἀλλὰ πλη-
θυντικῶς xal παρ) ἡμῶν ἀριθμοῖτο τὸ θεῖον, χαθ᾽
ὁμοιότητα τῆς παρ᾽ αὐτῶν συνηθείας τοῦτο δὲ τοῖς
μὲν ἀχεραιοτέροις λεγόµενον, ἴσως ἄν τι δόξειε λέ-
Ίχοθαι, ἐπὶ δέ γε τῶν ἄλλων τὸ ἕτερον αὑτοῖς τῆς
προτάσεως ατῆναι ζητούντων, ἢ ph ὁμολοχεῖν ἐπὶ p
tuv τριῶν τὴν θεότητα, f) τρεῖς πάντως ὀνομάζειν
τοὺς τῆς αὐτῆς χοινωνοῦντας θεότητος, οὕπω τοιοῦ-
τόν ἐστι τὸ εἰρημένον, οἷον ἐμποιῆσαί τινα λύσιν τοῦ
ensi partos.
Ujxouv ἑπάναγχες δ.ὰ πλειόνω» ποιῄσασθαι τὴν
ἀτόχριαιν, ὅπως ἂν οἵόν τε ᾗ, τὸ ἀληθὲς ἀνιχνεύοντας.
05 yàp περὶ τῶν τυχόντων ὁ λόγος. Φαμὲν τοΐνυν
«ρῶτον χατάχρησίν τινα συνηθείας εἶναι τὸ τοὺς μὴ
ἑηρημένους τῇ φύσει xav! αὐτὺ τὸ τῆς φύσεως ὄνομα
«ιτθυντιχῶς ὀνομάνειν xal λέγειν, ὅτι Πολλοὶ ἄν-
θρωπο: ᾧπερ ὅμοιόν ἔστι cb λέγειν, ὅτι πολλαν
φύσεις ἀνθρώτιναι. Καὶ ὅτι ταῦτα οὖτως ἔχει, δῆλον
Porro quod abs te dicitur, tale est : Petrus, et Ja-
cobus et Joannes, cum in una sint humana natura,
tres homines dicuntur. Ac nullo modo absurdum
est, natura conjunctos, si plures sint, ex nomine
naturae pluraliter numerari. Si igitur illic hoc con-
suetudo concedit, ac nemo vetat duos dicere, qui
duo sunt, et tres eos qui supra duos sunt: quo
pacto in mysticis decretis tres hypostases confi-
tentes, et nullam in iis circa naturam differentiam
agnoscentes, adversamur quodammodo confessioni,
unam quidem deitatem Patris et Filii οι Spiritus
sancli dicentes, tres autem deos dicere vetantes?
lgitur quzstio quidem, quemadmodum modo dice-
bam, tractatu multum diflicilis est : nobiscum
D vero, si quidem aliquid tale possimus invenire,
per quod mentis nostre ambiguitas firmaretur, et
non amplius ad absurdum dilemma dubia vaciltaret
atque penderet, przeclare ageretur : sin autem nostra
oratio proposita quxstione infirmior arguatur, tra-
ditionem quidem, quam a patribus per successionem
accepimus, servabimus in perpetuum firmam et
immotam : orationem vero, qua ftdei patrocinetur,
a Domino requiremus : quz si ab aliquo eorum,
qui gratia przditi sunt, inventa fuerit, gratias age-
mus ci, qui gratiam dederit : sin minus id nobís
statuta sunt, fidem stabilem et firmam retinebt-
Cur igitur tandem in nostra consuetudine cum
sigillatim numeraverimus eos, qui in una natura
demonstrantur, plurali nomine utimur, tot homi-
nes, et non unum omnes esse dicentes, in divina
vero natura ratio decreti deorum multitudinem
expellit, et hypostases numerans, et pluralem signi-
ficationem non admittens? Et quidem aliquid di-
cere videatur, si quis simplicioribus id quod in
promptu est, dicat, quod ratio decreti deorum qui
a Grecis celebrantur, multitudinis similitudinem
vitans, deos plures numerare noluerit, ne qua
decretorum quoque existimetur esse communio, si
non singulariter, sed pluraliter etiam a nobis nu-
men numeraretur ad similitudinem consuetudinis
apud illos obtinentis; atque hoc, siquidem inte-
grioribus ac sincerioribus dicatur, forsitan aliquid
dici videatur, apud alios autem, qui alterum ex
propositione sibi firmum ac stabile manere desi-
" derant, aut non confiteri videlicet deitatem in. tri-
bus, aut tres prorsus nominare eos, qui cjusdem
participes et socii sint deitatis, nondum tale est
id, quod diximus, ut generare el inducere possit
aliquam quzstionis solutionem.
Quocirca necesse est pluribus respondere, quo-
modocunque poterimus investigando rei veritatem.
Non enim de rebus frivolis ac vulgaribus quzstio
est. Dicimus igitur primum abusum quemdam esse
consuetudinis, uteos qui natura non divisi sunt, per
ipsum naturz nomen pluraliter nominemus ac
dicamus, Multi homines : cui simile est, si quis
dic, multie gaturz humana. Quod autem bxc
*
119
S. GREGORII. NYSSEN
ita se habeant, hinc. nobis planum lieri possit. Cum A ἂν ἡμῖν ἐντεῦθεν γένοιτο. Ἡροσχαλούμενοι γάρ
enim appellamus aliquem, non ex natura eum no-
minamus, ne forte errorem communio nominis
inducat, unoquoque qui audiat seipsum appellatum
esse existimante, quod non propria appellatione, ᾽
sed ex communi nomine nature vocatio fiat, sed
propriam ei impositam (significatricem dico subjecti)
vocem profererntes, ita cum a vulgo ac multitudine
separamus. Ut multi quidem sint eamdem sortiti
nalyuram, verbi gratia, discipuli, vel apostoli, vel
martyres, unus vero in omnibus sit homo. Quo-
niam, ut dictum est, non singularis (alicujus), sed
communitatis naturse est omo. Homo enim est vel
Lucas, vel Stephanus : non tamen si quis homo
.est, prorsus eliam Lucas vel Stephanus est.
Sed hypostaseon quidem ratio per eas, que
in unoquoque considerantur, proprietates, disper-
titionem admittit, et juxta compositionem in nu-
mero consideratur. Natura vero una est, ipsa se-
cum unila, penitusque ac prorsus unitas individua
est,qua neque adjectione augetur neque subtra-
ctione diminuitur, sed quod est, unum ens et
unum permanens, etiamsi in multitudine esse vi-
deatur, sectionis expers, continua, integra atque
perfecta est, quz non uBa cum singularibus qui
ejus participes sunt dividitur. Ac quemadmodum
plebs, populus, exercitus, concio, singulariter om-
τα dicuntur, unumquodque autem horum in mul-
titudine esse intelligitur : eodem modo secundum
exactiorem et exquisitiorem rationem homo quo-
que unus proprie dici posset, etiamsi hi, qui in
eadem natura demonstrantur, multitudo sint, ut
multo rectius fuerit, lapsam in nobis corrigere
consuetudinem, et non amplius nature nomen ad
multitudinem extendere, quam consuetudini set-
vientes, errorem qui hic latet, etiam ad divinum
dogma transferre. Sed quoniam consuetudinis cor-
rectio difficilis est (qui enim alicui persuaderi pos-
sit, ut non multos dicat homines qui in eadem na-
tura demonstrantur? etenim in omni re consue-
tudo mutatu difficilis est), quantum attinet ad hanc
internam quidem naturam, si obtinenti consuetu-
dini non adversemur, nequaquau tantum peccaveri-
οὐκ £x τῆς φύσεως αὐτὸν ὀνομάξομεν, ὡς ἂν pf
πλάνην dj χοινότης τοῦ ὀνόματος ἐμποιῆσειεν,
στου τῶν ἀχουόντων ἑαυτὸν εἶναι τὸν προσκληί
νοµίζοντος, ὅτι μὴ τῇ ἰδιαζούσῃ προσηγορίᾳ, ἆλ
τοῦ xotvoU τῆς φύσεως ὀνόματος ἡ χλῆσις vl
ἁλλὰ τὴν ἱδίαν ἐπιχειμένην αὐτῷ (τὴν σηµαν'
λέγω τοῦ ὑποχειμένου) φωνὴν εἰπόντες, οὕτως (
τῶν πολλῶν ἀποχρίνομεν. Ὥστε πολλοὺς piv
τοὺς µετεσχηχότας τῖς Quosu;, φὲρε εἰπεῖν µ
τὰς, f] ἁποστόλους, T] μάρτυρας, ἵνα δὲ ἓν nda
ἄνθρωπον. Ἐπείπερ, χαθὼς εἴρηται, οὐχὶ τοῦ
ἕκαστον , ἀλλὰ τοῦ χοινοῦ της φύσξώς ἔστιν |
θρωπος. "Άνθρωπος γὰρ ὁ Λουχᾶς, f] ὁ Στέφε
οὐ μὴν ef τις ἄνθρωπος, πάντως xai Λουκᾶς ka
B Στέρανος. Αλλ' ὁ μὲν τῶν ὑποστάσεων λόγοι
τὰς ἐνθεωρουμένας ἱδιότητας ἑκάστῳ τὸν διαµερ!
ἐπιδέχεται, xal χατὰ σύνθεσιν &v ἀριθμῷ θεωρι
Ἡ $5 φύσις µία ἐστὶν, αὐτὴ πρὸς ἑαυτὴν dive
καὶ ἁδιάτμητος ἀκριθῶς µονὰς, οὐχ αὐξανομέν
προσθήκης, οὐ µειουµένη 5v ὑφαιρέσεως, ὀλλ'
ἐστὶν ἓν οὖσα, xày ἐν πλήθει φαίνηται ἄσχιστος
συνεχἠς, xaX ὁλόχληρος, καὶ τοῖς µετέχουσιν 0
τοῖς χαθ᾽ ἔχαστον οὗ συνδιαιρουµένη. Καὶ ὥσπε
γέται, λαὺς, χαὶ δημος, χαὶ στράτευµα, xot bi
σία, μοναχῶς πάντα, ἕχαστον δὲ τούτων ἐν X
νοεῖται * οὕτω κατὰ τὸν ἀχριθέστερον λόγον xa
θρωπος εἷς χυρίως ἂν ῥηθείη, xàv οἱ Ev τῇ:
τῇ αὐτῇ δειχνύµενοι πλΏθος ὧσιν , ὡς πολὺ µ
καλῶς ἔχειν τὴν ἀσφαλμένην ἐφ᾽ ἡμῶν ἔπανο
σθαι συνἠθειαν εἰς τὸ µηχέτι τὸ τῆς φύσεως 1
πρὺς πλΏθος ἐχτείνειν, f| ταύτῃ δουλεύοντας vl
πλάνην xal ἐπὶ τὸ θεῖον δόγµα μὴ µεταδιδ
Ἁλλ' ἐπειδὴ ἀμήχανος τῆς συνηθείας fj ἑπανθρί
(πῶς γὰρ ἄν τις πειαθείη, εἰ μὴ πολλοὺς λέγι
θρώπους τοὺς ἐν φύσει τῇ atf δειχνυµέ
δυσµετάθετον γὰρ ἐπὶ παντὸς ἡ συνήθεια), ἐπὶ
τῆς χάτω φύσεως τῇ χρατούσῃ αυνηθείᾳ μὴ
θαΐνοντες, οὐδὲ ἂν τοσοῦτον ἁμάρτοιμεν, μηδ
οὕσης ζημίας &x τῆς ἡμαρτημένης τῶν Óvop
χρήσεως. "En δὲ τοῦ θείου δόγµατος, οὐχέτι 6j
ἀκίνδννος ἡ διάφορος χρῆσις τῶν ὀνομάτων. Ot
μικρὸν ἐνταῦθα τὸ παρὰ µικρὀν.
mus, cum nullum exsistat detrimentum ex pravo nominuin usu. In divino vero decreto non ampiius
tutus eta periculo vacuus, promiscuus et indifferens nominun usus est. Non enim parvum hic quod pe
vum est.
Jgitur unus nobis confitendus est Deus juxta Scri- D Οὐχοῦν εἷς ἡμῖν ὁμολογητέος θεὸς κατὰ τὴν
pturz testimonium : « Audi, Israel, Dominus Deus
tuus Dominus unus est ! : » etiamsi vox deitatis
permeat sanctam Trinitatem. το autem dico se-
cundum rationem redditam in huniana natura :
qua didicimus non oportere plurali designatione
dilatare appellationem naturx. Sed exactius nobis
excutiendum est ipsum nomen deitatis, ut per
eam, qua inest voci, significationem aliquod no-
bis adjumentum sccedat ad declarationem propo-
sitze quieslionis. Vox igitur deitatis vulgi quidem
! Deut. vi, 4.
φιχὴν µαρτυρίαν *. «"Axove, Ἱσραὴλ, Κύριος 6
σου Κύριος tlg ἐστι" » x&v. ἡ φωνὴ τῆς θεό
δι/χει διὰ τῆς ἁγίας Τριάδος. Ταῦτα δὲ λέγω
τὸν ἁποδοθέντα ἡμῖν ἐπὶ τῆς ἀνθρωπίντς φύσεα
qov * ἐν ᾧ µεμαθήκαμµεν μὴ δεῖν πληθυντικῷ )
χτῆρι τὴν προσηγορίαν πλατύνειν τῆς φύσεως. *
θέστερον δὲ ἡμῖν αὐτὸ τὸ ὄνομα τῆς θεότητος ἃ
στέον, ὅπως ἂν διὰ τῆς ἐγχειμένης τῇ φωνῇ q
σίας, Υἐνοιτό τις συνερχία πρὸς τὴν τοῦ προχει
σαφήνειαν. Δοχεῖ μὲν οὖν τοῖς πολλοῖς ἰδιαδ
QUOD NON SINT TRES DII.
193
κατὰ τῆς φύσεως ἡ φωνὴ τῆς θεότητος χεῖσθαι, καὶ A opinione nature peculiariter indita esse videtur.
ὥσπερ fj ὁ οὐρανὸς, ἡ ὁ ἥλιος, fj ἄλλο τι τῶν τοῦ
χήσμον στοιχείων ἰδίαις φωναῖς διασηµαίνεται ταῖς
τῶν ὑποχειμένων σημαντ'καῖς " οὕτω φασὶ xal ἐπὶ
τῆς ἀνωτάτω χαὶ θείας φύσεως, ὥσπερ τι χύριον
ὄνομα προσφυῶς ἐφηρμόσθαι τῷ δηλουμένῳ τὴν φωνὴν
τῆς θεότητος. ᾿Ημεῖς δὲ ταῖς τῆς Γραφῆς ὑποθήχαις
ἑπόμενοι, ἀχατωνόμαστόν τε χαὶ ἄρραστον αὐτὴν µε-
paüfxausv- xal πᾶν ὄνομα εἴτε παρὰ τῆς ἀνθρω-
πίγης οὐσίας ἐξεύρηται, εἴτε παρὰ τῶν Γραφῶν
παραδέδοται, τῶν τι περὶ τὴν θεἰαν φύσιν νοπυµένων
ἑρμηνευτιχὸν εἶναι λέγομεν, οὐχ αὐτῆς δὲ τῆς φύσεως
περιέχειν τὴν σηµασίαν. Καὶ οὐ πολλΏς ἄν τις δετθείη
πραγµατείας πρὲς τὴν ἀπόδειξιν τοῦ τὰ οὕτως ἔχειν.
Τὰ μὲν γὰρ λοιπὰ τῶν ὀνομάτων, ὅσα ἐπὶ τῆς χτίσεως
ac quemadmodum vel colum, vel sol, vel aliud
quidpiam ex mundi elementis peculiaribus vocibus
subjectorum significatricibus denotatur : ita aiunt
in suprema quoque atque divina natura tanquam
proprium quoddam nomen vocem deitati apte ac-
commodatam esse ei, quod (per eam) declaratur.
Nes vero Scripture documenta sequentes innomi-
nabilem et inexplicabilem eam esse didicimus : et
omne nomen sive ab huniana consuetudine adin-
ventum, sive à Scripturis traditum fuerit, aliquid
denotandi vim habere dicimus eorum, quz circa
divinam naturam esse intelliguntur, ipsius vero
naturse non continere signillcationem. Atque bxc
ita esse, haud magno negotio demonstrari potest.
χεῖται, xai δίχα τινὸς ἐτυμολογίας εὕροι τις ἂν κατὰ D Nam cetera quidem nomina qua creaturis impo-
*b συμδθὰν ἑφηρμοσμένα τοῖς ὑποχειμένοις, ἀγαπών-
των ἡμῶν ὁπωσοῦν τὰ πράγματα διὰ τῆς ἐπ αὐτῶν
φωνῆς σημειώσασθαι, πρὸς τὸ ἀσύγχυτον ἡμῖν γί-
νεσθαι τῶν σεσηµειωμένων τὴν γνῶσιν. "Osa δὲ roS,
ἀηγίαν τῆς θείας χατανοἠσεώς ἔστιν ὀνόματα, ἰδίαν
ἴχει ἕχαστον ἐμπεριειλημμένην διάνοιαν, xal οὐκ ἂν
χγωρὶς νοήμµατός τινος οὐδεμίαν εὗροις φωνὴν &v "τοῖς
Κοπρεπεστέροις τῶν ὀνομάτων. Ὡς bx τούτου δεί-
Ίνυσθαι μὴ αὐτὴν τὴν θείὰν φύσιν ὑπό τινος τῶν
ὑομάτων σεσημειῶσθαι, ἀλλά τι τῶν περὶ αὐτὴν διὰ
των λεγομένων γνωοίκεσθαι. Λέγομεν γὰρ εἶναι τὸ
Μῖον ἄφθαρτον, εἰ οὕτω τύχοι, 7| δυνατὸν, f| ὅσα ἄλλα
σὐνηθές ἐστι λέγειν. "AXX εὑρίσχομεν ἑκάστου τῶν
ὑομάτοιν |δ.άζουσαν ἔμφασιν, πρἐπουσαν περὶ τῆς
az «ὐσεως νοεῖσθαι xal λέγεσθαι’ οὐ μὴν ἐχεῖνο
e palvousav, ó ἐστι κατ’ οὐσίαν fj φύσις. Αὐτὺὸ γὰρ
ὅτι ποτέ ἐστιν, ἄφθαρτόν ἔστιν' ἡ δὲ τοῦ ἁ ρθάρτου
ἴνοια αὕτη, τὸ μὴ εἰς φθορὰν τὸ ὃν διαλύεσθαι.
Οὐχοῦν ἄφθαρτον εἰπόντες, ὃ μὴ πάαχει dj φύσις
ἔπομεν. Τί δέ ἐστι τὸ τὴν φθορὰν μὴ πάσχον, οὗ
παρεστήσαμεν.
sita sunt, vel absque aliqua originoli notatione,
quam etymologiam dicimus, reperiat aliquis for-
tuito accommodata esse subjectis, cum contentres-
semus quocunque modo per iis impositas voces res
significare, ne confusa nobis esset rerun sigbifi-
catarum cognitio. Eorum autem qus idcirco pro-
dita sunt ut nos deducerent ad Dei cognitionem,
peculiarem unumquodque continet in se sententiam
comprehensam ; nee. ullam. in. divinis nominibus
vocem reperias aliquo carentem intellectu. Ex hoc
itaque demonstratur, quod non ipsa divina natura
per aliquod eorum nominum denotetur, sed ali-
quid eorum, qux? ei adjuncta sunt, per ea quie
dicuntur, indicetur. Dicimus enim, verbi gratia,
8i res ita ferat, numen esse incorruptibile, vel po-
tens, vel quecunque alia dicere mos est. Sed repe-
rimus cujusque nominis peculiarem esse siguiflca-
tionem, quam deceat intelligi ac dici de divina
natura, quie significatio tamen non illud significet,
4juod natura juxla essentiam est. Nam ipsum, quod-
cunque tandem est, incorruptibile est : dictionis
sutem incorruptibilis notio atque intellectus hic est, quod id quod est ad corruptionem non redigatur,
Proinde cum incorruptibile diximus, id quod in naturam non cadit, diximus : quid autem sit. illud,
quod corruptioni obnoxium non sit, non expressimus.
G9ro xiv ζωοποιὸν εἴπωμεν, ὃ ποιεῖ διὰ τῆς
κροσττορίας στηµάναντες , τὸ ποιοῦν τῷ λόγῳ οὗχ
ἱρωρίσαμεν. Kal tà ἄλλα πάντα χατὰ τὸν αὐτὸν
Ἰόγον ἐκ ττις ἐγχειμένης ταῖς θεοπρεπεστέραις φωναῖς D
εηκασίας εὑρίσχομεν, 3) τὸ ph δέον ἐπὶ τῆς θείας
φύσεως Υινώσκειν ἁπαγορεύοντα, f| τὸ δέον διδά-
εχΟντα, αὐτῖτς δὲ τῆς φύαεως ἑρμηνείαν οὗ περι-
έχοντα. Ἐτεὶ τοίνυν τὰς ποιχίλας τῆς ὑπερχειμένης
ἑνάμεως ἑνεργείας κατανοοῦντες ἀφ᾽ ἑχάστης τῶν
ἡμῖν Υνωρέµων ἐνεργειῶν τὰς προσηγορἰας ἁρμόςο-
ιν µίαν δὲ χαὶ ταύτην εἶναι τὴν ἑνέργειαν τὴν
ἐποκτιχὴν καὶ ὁρατιχὴν , xal ὡς ἄν τις εἴποι θεατι-
αν, x10' fiv τὰ πάντα ἑφορᾷ χαὶ πάντα ἐπισχοπεῖ,
tà; ἐνθυμάσεις βλέπων xa ἐπὶ τὰ ἀθέατα τῇ θεω-
βτιχὴ δυνάμει δ-αδυόµενος, ὑπειλέφαμεν, Ex τῆς
Μας. τὴν θεότητα παρωνοµάσθαι, xai τὸν θεατὴν
taie θὲὺν, ὑπό τε τῆς συνηθείας χαὶ τῆς τῶν Γρα-
wu» ἔιδασκαλίας προσαγορεύεσθαι. Ei Ob συγχωρεῖ
Eodem modo si vel vivilcum ἀϊσογίπις, cun id
quod efficit per appellationem signiflcaverimus, ip-
sum efficiens, ac naluram effectricem (eo) verbo
non indicavimus. ltem in cseteris omnibus cadem
ratione ex ea, qus insila est augustioribus vocibus,
significatione, reperimus aut ea, qua id, quod non
opo:tet, de. divina natura sentire inlerdicant, aul
qwe sentire deceat, nos doceant, non aulem ea,
qua contineant ipsius nature significationem.
Quoniam igitur varias supernz potentis efficacias
animadvertentes a qualibet nobis nota efficacia ap-
pellationes adaptamus, atque unam nimirum etiam
hanc efficaciam | inspectricem et. visitatricem et ut
aliquis dicere possit, θεατιχἠν, id est, spectatricem
esse cognoscimus : qua omnià inspicit,omnia intuetur
cogitationes videns, et usque ad ea, que spectari
non possunt, contemplatrice virtute penetrans : &x
τςΛέας, id est visione et inspectione, θεύτητα, id est
123
S. GREGOlJI NYSSEN
deitatem denominatam esse existimamus, τὸν θὲα- A τις ταὐτὸν εἶναι, τὸ θεάσασθαι, καὶ τὸ βλέτ
τὴν ἡμῶν id est inspectorem contemplatorem nostrum
et curatorem, 8cóv, id est Deum, et a consuetudine
et a Scripturarum doctrina appellari arbitramur.
Quod si quis concedit, idem esse, τὸ θεάσα-
σθαι, id est spectare, οἱ τὸ βλέπειν, hoc est vi-
dere : atque omnia ἑφορῶντα, lioc est. inspicientem
θ:όν, id est Deum, ΄ἔφορον hoc est. inspectorem et
pre[ectum sumnue rerum. et esse el dici : conside-
ret hanc efficaciam, utrum uni adsit ex iis, qux» in
sancta Trinitate credite sunt, personis, an ad
omnes 6a virtus pertineat. Nam si vera est, τῆς
θεότητος, id est deitatis explicatio , et ea, quee vi-
dentur 6caxá, id est visibilia seu spectabilia, et
τὸ Osopsvov, hoc est id quod videt et spectat,
τὸν ἐφορῶντα πάντα θεὸν, ἔφορον τοῦ πα
εἶναι xa λέἐγεσθαι, λογισάσθω τὴν ἑνέργειαν
τερον Ew πρόσεστι τῶν Ey τῇ ἁγίᾳ Tolo
στευµένων προσώπων, 7) διὰ τῶν τριῶν πρ
δύναµις. El γὰρ ἀληθῆς dj τῆς θεύτητος ἑ
καὶ τὰ ὀρώμενα θεατὰ, καὶ τὸ θεώμενον 6:
ται, οὐχέτι ἂν εὐλόγως ἀποχριθείη τι τὲ
Τριάδι προσώπων τῆς τοιαύτης προσηγορίαι
ἐγχειμένην τῇ φωνῇ σηµασίαν. Τὸ γὰρ BA£
σης μαρτυρεῖ ἡ Γραφὴ xat Πατρὶ xai Υἱῷ
Πνεύματι. € Ὑπερασπιστὰ ἡμῶν, los, ὁ θεὸ:
ὁ Δαθίδ. Ἐκ δὲ τούτου µανθάνοµεν, ἰδέαν &
θεὸς νοεῖται, ἰδίαν ἑνέργειαν του ὁρᾷν, Ex τε
εἼδε, ὁ θεός.» ᾽Αλλὰ xal ὁ Ἰησοῦς ὁρᾶ τὰς
θεός, id est Deus dicitur, nulla jam probabili ratio- D σεις τῶν χαταγινωσχόντων διότι σνγχωρεῖ 4
ne aliqua personarum, quixe in Trinitate sunt, a tali
appellatione separabitur, propter insitam voci si-
gnificationem. Nam quod videant et intueantur,
Scriptura suo testimonio ex zquo attribuit et Pa-
tri et Filio et Spiritui sancto. « l'rotector noster,
aspice, Deus, » inquit David *. Nam ex hoc disci-
mus speciem Dei, quatenus Deus intelligitur, habere
peculiarem efficaciam videndi, ex eo quod dixit,
« Aspice, Deus. » Quin etiam Jesus videt cogita -
tiones damnantium , quod. pro potestate peccata
hominum condouaret. « Videns enim, inquit, Jeaus
cogitationes eorum *. » ltem de Spiritu Petrus ad
Ananiam dicit : « Cur implevit Satanas cor tuum,
ul mentireris Spiritui sancto * ? » ostendens, quod
eorum, qua in occulto ausus erat Ananias, testis
τίας ἐξ αὐθεντίας τῶν ἀνθρώπων. « Ἰδὼν γὰ
ὁ Ἰησοῦς τὰς ἑνθυμήσεις αὐτῶν.» Καὶ περὶ
µατος λέγει πρὸς τὸν ᾿Ανανίαν ὁ Πέτρος
ἐπλήρωσεν ὁ Σατανᾶς τὴν xapblav σου deu:
τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιονς δειχνὺς, ὅτι τῶν ἐν
τετολμηµένων παρὰ τοῦ ᾿Ανανίου, µάρτυς
δὲς ἐπιίστωρ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, δι οὗ xai
τρῳ τῶν λανθανόντων ἡ φανέρωαις ἣν. Ὁ
ἐγένετο χλέπτης αὐτὸς ἑαυτοῦ λανθάνων, :
πάντας, xai τὴν ἁμαρτίαν ἐπικρυπτόμενο
Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὁμοῦ τεὲν Πέτρῳ fjv, καὶ
νου διάνοιαν πρὸς τὴν φιλοχρηµατίαν χατα
ἐφώρασε, xal δι ἑαυτοῦ δίδωσι τῷ Πέτρι
λανθάνοντα * οὐχ ἂν δηλονότι τοῦτο ποιοῦν,
τῶν χρυφίων ἀθέατον.
verax οἱ arbiter esset Spiritus sanctus, per quem etiam Petro ργοάσυαπέυς occulta. Atque ille
sui ipsius fur erat, fallens omnes, ut putabat, et peccatum occultum habens. Spiritus autem
simul et in Petro erat, et illius mentem ad avaritiam projectam deprehendit, et per sese |
tentia videndi facultatem dat : hoc videlicet non facturus, si occulta videndi virtutis expers esset
At nondum inquiet aliquis ad id quod queritur,
orationis spectare structuram. Neque enim si datum
fuerit commune naturx: vocabulum esse deitatis,
jam (protinus) per hoc probatum fuerit, quod non
oporteat dicere deos : quinimo contra ex hia magis
cogimur dicere.deos, Reperiemus enim in consue-
ει dine bominum, non solum eos, qui eamdem natu-
ram communem babent, verum etiam si qui sint ejus-
deni studii, et officii, non singulariter multos nomi-
nari. Qua ratione oratores multos et geometras dici-
mus agricolasque et sutores : etin cxteris omnibus
eodem mode. Ac si quidem naturz vocabulum deitas
esset, magis congruerct atque conveniret juxta
ante redditam rationem (omnes) tres hypostases sin-
gulariter comprehendere, et unum Deum dicere,
quippe cuim natura talis sit, ut in parles secari ac
dividi non possit. Sed quoniam per ea, qua dicta
sunt, affirmatum est, quod officium efficaciamque
e& non naturam significet nomen deitatis, ad con-
trarium quodammodo sensum ex iis qua affirmant,
oratio redigitur, ut idcirco magis oporteat dicere
* Psal, Lxxxin, 10. ? Luc, iv, 47.
D
Αλλ' οὕπω τις ἐρεῖ. πρὸς τὸ ζητούμενο
τὴν κατασχευὴν τοῦ λόγου. Οὐδὲ γὰρ εἰ δοθ
τῆς φύσεως ἡ Χλῆσις τῆς θεότητος εἶναι,
δεῖν λέγειν θεοὺς διὰ τούτου κατεσχευάσθη '
τίον μὲν οὖν Ex τούτων ἀναγχαζόμεθα μᾶλλ
θεούς. Εὐρίσχομεν γὰρ ἐπὶ τῆς ἀνθρωπίνης 4
οὐ µόνον τοὺς τῆς αὐτῆς φύσεως xotvevlt
κἄν τινες τοῦ αὐτοῦ ὧσιν ἐπιτηδεύματος, οἱ
τοὺς πολλοὺς µνημµονενοµένους. Καθό φαμε'
τε πολλοὺς χαὶ γεωµέτρας, γεωργούς τε xa
µους, xai τὰ ἄλλα πάντα ὡσαύτως. Καὶ el
σεως ἣν ἡ θεότης προσηγορία, μᾶλλον ἂν al
χατὰ τὸν προαποθέντα λόγον ἑἐνιχῶς τὰς t
στάσεις περιλαμόθάνειν, xai ἕνα θεὸν λέγει
τῆς φύσεως ἄτμητόν τε xal ἁδιαίρετον. "E
χατεσχευάσθη διὰ τῶν εἰρημένων ἐνέργενέ
νειν, xat οὐχὶ φύσιν τὸ τῆς θεότητος ὄνομα,
πεταΐ πως πρὸς τοὐναντίον Ex τῶν xavac
νων ὁ λόγος, ὡς δεῖν ταύτῃ μᾶλλον My
θεοὺς, τοὺς iv τῇ αὐτῇ ἑνεργείχ θεωρουμᾶ
φασι λέγεσβα. τρεῖς φιλοσόγους, f] ῥήτορα
* Aet. Ὁ, 9.
125
QUOD NON SINT TRES DII.
ἐστιν ἕτερον ἐξ ἐπιτηδεύματος ὄνομα, ὅταν πλείους A tres deos, eos qui in eadem efficacia versari vi-
& tv οἱ τοῦ αὐτοῦ µετέχοντες. Ταῦτα δὲ φιλοπονώ-
τερον ἐξειργασάμην, τὸν τῶν ὑπεναντίων ἀνθυπο-
φέρων λόγον. ὡς ἂν βεδαιότερον ἡμῖν παγείη τὸ
δόγµα ταῖς εὐτονωτέραις τῶν ἀντιθέσεων xpatuvó-
p£vov. Οὐχοῦν ἑπαναληπτέος πάλιν ὁ λόγος.. "Encih
µετρίως ἡμῖν Ex τῆς χατασχευῆς ἀπεδείχθη, οὐ φύ-
σεως, ἀλλ' ἑνεργείας εἶναι την φωνὴν τῆς θεότητος ;
λέγων τάχα ταύτην ἄν τις αἰτίαν εὐλόγως εἴποι, τοῦ
πληθυντικῶς μὲν ἐπ᾽ ἀνθρώπων τοὺς τῶν αὐτῶν ἐπι-
τηδευµάτων κοινωνοῦντας ἀλλήλοις ἀριθμεῖσθαι xal
ὀνομάζεσθαι ' μοναδιχῶς δὲ τὸ θεῖον ὡς ἕνα Ozbv xal
μίαν θεότητα λέγεσθαι, x&v αἱ τρεῖς ὑποστάσεις τῆς
ἑμφαινομένης τῇ θεότητι σηµασίας ut ἀποχρίνοιντο. —
Ὅτι ἄνθρωποι μὲν, xàv μιᾶς ὧσιν ἑνεργείας οἱ
πλείονες, χαθ) ἑαυτὸν ἕκαστος ἀποτεταγμένος ἐνεργεῖ B
ὁ προχείµενον, οὐδὲν ἐπιχοινωνῶν Ey τῇ καθ) ἑαν-
v)v ἑνερχείᾳ πρὸς τοὺς τὸ ἴσον ἐπιτηδεύοντας. Ei
T&p xal πλείονες εἷεν οἱ ῥήτορες, τὸ μὲν ἐπιτήδευμα
lv». ὃν, τὸ αὐτὸ kv τοῖς πλείοσιν ὄνομα ἔχει: οἱ δὲ
µετιόντες καθ) ἑαυτὸν ἕχαστος ἐνεργοῦσιν * ἰδίως ῥη-
Ώρεύων ὁ δεῖνα, καὶ ἰδίως ὁ ἕτερος,
elficiendum , nihil cemmunicans in sua actione cum
dentur : quemadmodum aiunt dici tres philosoplios,
àut oratores, autsi quod est aliud ex studio atque
officio nomen, cum plures fuerint socii ejusdem
vit instituti. Atque hec. diligentius ac magis in-
dustrie amplificavi, adversariorum ex opposito in-
ferens orationem, ut (firmius ac certius nobis de-
cretum constabiliatur validioribus oppositionibus
munitum. Proinde ex integro nobis oratio repe-
tenia est. Quoniam nobis per orationis structuram
mediocriter demonstratum est, quod non naturz,
sed efficienti: vocabulum deitatis sit, sí quis forte
hanc ejus rei causam afferat, aut absurde dixerit,
quod in hominibus quidem pluraliter eos, qui eo-
rumdem studiorum et oflicioruim inter se participes
ac socii sint, numerentur et nominentur : singulari-
ter vero numen divinum tanquam unus Deus et
una deitas dicatur, etiamsi tres hypostases ab ea,
qua in deitate apparet, significatione non secernan -
tur. Quippe cum homines quidem, etiamsi plures
ejusdem sint officii, sigillatim quisque (tamen) se-
junctus agit et operatur id quod sibi sumpserit
iis, qui ejusdem sunt officii atque instituti. Nam
esi plures fuerint oratores, studium quidem et officium cum sit unum, idem in pluribus nomen ha-
bei ; qui autem id tractant, sigillatim quisque solus
¶tim oraloriam exercentes.
Οὐκοῦν ἐν μὲν τοῖς ἀνθρώποις, ἐπειδὴ διαχεχρι-
µένη ἑστὶν ἡ ἓν τοῖς αὑτοῖς ἐπιτηδεύμασιν ἑχάστου
ἱνέργεια, χυρίως πολλοὶ ὀνομάζόνται, ἑκάστου αὐτῶν
εἰς ἰδίαν περιγραφὴν χατὰ τὸ ἰδιότροπον τῆς ἑνερ- C
Ἱείας ἁποτεμνομένου τῶν ἄλλων. "Ev δὲ τῆς θείας
φύσεως , οὐχ οὕτως ἐμάθομεν, ὅτι ὁ Πατὴρ ποιεῖ τι
χαθ᾽ ἑαυτὸν, οὗ uj συνεφάπτεται ὁ Yl. Ἡ πάλιν ὁ
YA ἰἱδιαζόντως ἐνεργεῖ τι χωρὶς τοῦ Ηνεύματος.
Ἀλλὰ πᾶσα ἑνέργεια dj θεόθεν ἐπὶ τὴν χτίσιν διή-
χουσα, χαὶ χατὰ τὰς πολυτρόπους ἑννοίας ὀνομαζο-
µένη, Ex Πατρὸς ἀφορμᾶται xal διὰ τοῦ Υἱοῦ πρόεισι,
xai tv τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ τελειοῦται. Διὰ τοῦτο
tl; πληθος τῶν ἑνεργούντων τὸ ὄνομα τῖς ἐνεργείας
οὗ διασχίξεταε, ὅτι οὖχ ἀποτεταγμένη ἑχάστου xal
Μιάζουσά ἐστιν ἡ περί τι σπουδή ' ἀλλ' ὅπερ ἂν γἱ-
wtat τῶν εἴτε εἰς τὴν ἡμετέραν πρόνοιαν φθανόν-
των, εἴτε πρὸς τὴν τοῦ παντὸς οἰχονομίαν xaX σύστα-
ety, διὰ τῶν τριῶν μὲν γίνεται, οὐ μὴν τρία ἐστὶ τὰ
Ἱωόμενα. Νοῄσωμεν δὲ τὸ λεγόμενον, ἐφ᾽ ἑνός τινος
«ράγµατος ' ἁπ᾿ αὐτοῦ λέγω τοῦ χεφαλαίου τῶν χα-
Καμάτων ζωῆς τετύχηχεν, ὅσα µετείληφε τῆς χάρι-
*eg ταύτης. Ἐξετάζοντες οὖν πόθεν ἡμῖν γέγονε τὸ
τν οὗτον ἀγαθὸν, εὑρίσχομεν διὰ τῆς τῶν Γραφῶν
ὁδηγίας, ὅτι Ex Tat pho xai Υἱοῦ καὶ Πνεύμανος ἁγίου.
"AAA" οὐχ ἐπειδὴ τρία ὑποτιθέμεθα πρόσωπά τε xal
ἑόματα , τρεῖς xol ζωὰς ἰδίως µίαν παρ) ἑχάστου
εὐτῶν δεδωρΏσαθαι ἡμῖν λογιζόμεθα * ἁλλ᾽ ἡ αὐτὴ
wh χαὶ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐνεργεῖται, xai παρὰ τοῦ
Γιου ἑτοιιιάζεται, χαὶ τῆς τοῦ Πνεύματος ἑξῆπται
Ῥουλήσεως.
Ἔτ:.δῃ τοίνυν καθ᾽ ὁμοιότητα τοῦ εἰρημένου πᾶ-
εαν ἓέρτειαν οὗ διῃρηµένως ἑἐνεργεῖ κατὰ τὸν τῶν
suum negotium agunt :scorsuimn ilie, itemque alter
lgitur in. hominibus quidem, quandoquidem dis-
creta cujusque est in iisdem officiis et institutis
aciio atque operatio, proprie multi nominantur,
cum quilibet eorum intra suos terminos pro ralione
sui peculiaris negotii ab aliis separetur. At in di-
vina natura non ita didicimus quod Pater faciat
aliquid per se solus, quod Filius non una cum eo
capessat. Aut Filius rursus peculiariter aliquid opere-
tur absque Spiritu. Sed omnis actio ad creaturam a
Deo perveniens, quae secundum varias notiones atque
considerationes nomen accipit, a Patre proficiscitur,
et per Filium progreditur,et in Spiritu sancto perfici-
tur. Idcirco in multitudinem operontium nomen
efficacie non scinditur, quoniam non separatum
cujusque atque peculiare circa aliquam rem studium
est : sed quidquid fit, quod vel ad nostri providen-
tiam, vel ad summa rerum administrationem ct
constitutionem pertineat, per tres quidein fit, non
tamen tria sunt, quae fiunt. Intelligemus autem id
quod dicitur per unam aliquam rem : ab ipso, in-
quam, capite beneficiorum, vitam consecuta sunt,
quacunque in bujus beneficii societatem venerunt.
Si scrutemur igitur, unde nobis tale bonum coiti-
gerit, ος commonsiratione Scripturarum reperimus,
id nobis contigisse a Patre et Filio et Spiritu san-
cto. At non quoniam treg personas ac tria nomina
proponimus, tres etiam vitas, separatim unam ab
unoquoque corum largitam nobis esse arbitramur ;
sed eadem vita et a Patre prsstatur, et a Filio
expeditur, et a Spiritus pendet voluntate.
Quoniam igitur ad similitudinem ejus, quod
modo dictum est, non divisim pro nuincro hyposta-
120 .
121
S. GREGORII NYSSENI
scon sancta Trinitas omnem actionem operatur, A ὑποστάσεων ἀριθμὸν 4$ ἁγία Τριὰς, ἀλλὰ |
scd unus quidem bonz voluntatis motus, una dis-
positio est, qua a Patre per Filium ad Spiritum
usque deducitur atque dirigitur : quemadmodum
non dicimus tres vivificantes eos, qui unam vitam
prestant, neque tres bonos, qui in eadem bonitate
considerantur, nec reliqua omnia pluraliter enun-
tiamus : eodem modo neque tres deos nominare
possumus eos, qui hanc θεικἠν, id est, divinam sive
inspeciricem virtutem οἳ actionem tum in nobis,
tum in omni creatura; conjunctim et non separa-
tim Ρο; sese invicem exercent. Ut enim de Deo
summze reruin docti Scriptura dicente, quod judi-
"cet omnem terram, judicem eum universarum rerum
per Filiurh esse dicimus : ac rursus ubi audiveri-
mus, quod Pater neminem judicet, non existimamus
pugnare secum Scripturam. Nam qui judicat omnem
terram, per Filium, cui omne dedit judicium*, hoc
facit : ac quidquid per Unigenitum fit, ad Patrem
relationem babet, ut et ipse judex universarum re-
rum sit, et neminem judicet, quippe cum, ut di-
ctum est, judicium oune Filio dederit, et omne
judicium Filii a Patris voluntate diversum non sit :
nec recte quis dixerit, vel duos judices, vel alte-
yum privatum ac spoliatum esse virtute ac potestate
judicandi : ita etiam in divinitatis ratione, Christus
Dei virtus, et Dei sapientia est : atque inspectricem
ac Oravocfve id est, spectatricem — virtutem, quam
nimirum θεότητα id est deitatem sive divinitatem
dicimus, per Unigenitum Pater operatur, Filio au-
tem omnem virtutem in Spiritu sancto perficiente,
ac judicante quidem , ut Isaias dicit, in spiritu ju-
dicii, et spiritu adustionis* : operante item secun-
dum Evangelii vocem, quam ad Judeos edidit. Di-
cit enim ' : « Si autem ego in Spiritu Dei ejicio dz-
. monia : » a parte totam speciem beneficii compre-
liendens per eam quz circa efficientiam est unitatem :
per quam unitatem mutua opera efficientia exerce-
tur, unum nomen efficientie in inultu dispertirl ac
dividi non potest. Quoniam enim una inspectricis
et spectatricis virtutis ratio (est) in Patre et Filio
ct Spiritu sancto, quemadmodum in superioribus
dictum est, qux ex Patre quidem tanquam a fonte
quodam proficiscitur, a Filio vero ad actionem de-
γίνεται τοῦ ἀγαθοῦ θελήµατος χίνησίς τε κι
xócpnot;, ἐχ Πατρὸς διὰ τοῦ Yioo πρὸς τὸ 1
διεξαγοµένη * ὡς yàp οὗ λέγομεν τρεῖς ζω
τοὺς τὴν μίαν ἐνεργοῦντας ζωὴν, οὐδὲ τρεῖς d
τοὺς kv αὐτῇ τῇ ἀγαθότητι θἐωρουµένους , :
ἄλλα πάντα πληθυντικῶς ἐξαγγέλλομεν * οὔτι
τρεῖς θεοὺς ὀνομάζειν δυνάµεθα, τοὺς τὴν
ταύτην, ftot ἐποπτιχὶν δύναμίν τε xai ἓν
συνἡμμένως χαὶ ἁδιακρίτως δι’ ἀλλήλων ἐφ᾽ f
χαὶ πάσης τῆς χτίσεως ἑἐνεργοῦντας. Ὥσπ
µαθόντες περὶ τοῦ θεοῦ τῶν ὅλων τῆς Γραφῆς
σης, χρίνειν αὐτὸν πᾶσαν τὴν γην, χριτὴν τι
τὸς αὑτὸν εἶναι διὰ τοῦ Υἱοῦ φαµεν. Καὶ πάλι
σαντες, ὅτι ὁ [lazo χρίνει οὐδένα , οὐχ d
μάχεσθαι πρὸς ἑαυτῆν τὴν Γραφᾖἠν. Ὁ γὰρ
πᾶσαν τὴν γην διὰ τοῦ Υἱοῦ, d πᾶσαν δέδι
χρίσιν, τοῦτο ποιεῖ ΄ καὶ πᾶν τὸ παρὰ τοῦ |
νοῦς γινόμενον, elc τὸν Πατέρα τὴν ἀάναφορ'
ὥστε xai χριτὴν αὐτὸν τοῦ παντὸς εἶναι, xal
µηδένα διὰ τὸ πᾶσαν, ὡς εἴρηται, τὴν χρίσιν
δεδωχέναι, xai πᾶσαν τὴν τοῦ Υἱοῦ χρίσιν '
ερικοῦ μὴ ἀπηλλοτριῶσθαι βρυλήµατος ' xal
τις εὐλόγως, f] δύο χριτὰς εἴποι, 7. τὸν ἕτερέ
τριῶσθαι τῆς χατὰ τὴν χρίσιν ἐδυυσίας τε Χ
µεως * οὕτως xal ἐπὶ τοῦ τῆς θεότητος λόγο
στὸς θεοῦ δύναμις, χαὶ θεοῦ σοφία” xa τ
πτιχἠν τε xaX θεατικην δύναμιν, Ίνπερ δὴ
λέγομεν, διὰ τοῦ Μονογενοῦς ὁ Πατῆρ ἐνεργεῖ
ΥἸοῦ πᾶσαν δύναμιν Ev τῷ &ylp Πνεύματι 5
τος, χαὶ χκρίνουτος μὲν, χαθὼς Ἡσαῖας e!
πνεύµατι χρίσεως, χαὶ πνεύµατι καύσεως᾽ ἓν
τος δὲ χατὰ thv Εὐαγγελίου φωνῆν, fjv πρ
Ἰουδαίους πεποίηται. Λέχει γάρ’ Εἰ δὲ ἐγὼ ἑ
ματι 8:00 ἐχθάλλω τὰ δαιμόνια. ἀπὸ μέρι
εἶδος εὑεργεσίας περ'λαµθάνων, διὰ τῆς κι
ἑνέργειαν ἑνότητος * οἷς yàp δι᾽ ἀλλήλων Evsp)
ὃν, εἰς πολλοὺς καταμβθµερίσθαι τὸ ὄνομα τῇ
γείας οὗ δύναται. Ἐπειδὴ yxp cf; ὁ τῆς ἐπ
τε xai θεατιχῆς δυνάµεως λόγος ἐν Πατρὶ 1
xai Πνεύματι ἁγίῳ, χαθὼς £v τοῖς ἔμπροσθ
ται, Ex μὲν τοῦ Πατρὸς , οἷον Ex πηγῆς τινο.
μώμενος, ὑπὸ δὲ τοῦ Υἱοῦ ἐνεργούμενοςν d
δυνάµει τοῦ Πνεύματος τελειῶν τὴν χάριν,
ducitur, et in virtute. Spiritus gratiam. perficit. et pj διακρίνεται πρὸς τὰς ὑποστάτεις οὐδεμία b
consummat : ac non separatur juxta hypostases
ulla efficientía, quae peculiariter ac disjunctim ab
unaquaque hypostasi absque ea, qua una conside-
ratur, perficiatur : sed omnis cura providentiaque,
ct universarum rerum moderatio, tam earum; quas
circa sensibilem creaturam, quam qua:-ccirca supra-
nundanam naturam, spectantur : eaque virtus quie
et res conservat, et delicta corrigit, et recte facta
docet, una est et non tres, quz quidem a sancta
Trinitate peragitur, non tamen pro numero perso-
narum, qua in fide considerantur, trifariam divi-
5 Joan, v, 22. 5 [sac 1v, 4... Matti, x:(,25.
ἰδιαζόντως map' ἑχάστης xai ἁποτεταγμέν
τῆς συνθεωρουµένης ὀπιτελουμένη * ἀλλὰ αἱ
νοια καὶ χηδεµονία , xal τοῦ παντὸς ἔπισταί
τε χατὰ τὴν αἱσθητὴν χτίσιν, xal τῶν κατὰ ci
χόσµιον φύσιν, ss συντηρητικἡ τῶν ὄντων, }
θωτικὴἣ τῶν πλημμελουμένων, xal διδακτ
χατορθουµένων, µία ἑστὶ xal οὐχὶ τρεῖς, Tu
τῆς ἁγίας Τριάδος χατορθουµένη, οὗ μὴν a
ἀριθμὸν τῶν ἐν τῇ πίστει θεωρουµένων Tt
τριχῇ τεµνοµένη, ὡς ἕκαστον τῶν ἐνεργηβί
ἑαυτοῦ θεωρούµενον, f| τοῦ Πατρὸς εἶναι µόν
129
QUOD NÀN SINT TRES DII.
150
Μονογενοῦς ἱδιαζόντως, f| διὰ τοῦ ἁγίου Ἠνεύματος A ditur, ut unusquisque actus, et unumquodque opus
χεχωρισμένως ἀλλὰ διαιρεῖ μὲν ἰδίᾳ ἑχάστῳ τὰ ἀγαθὰ,
χαθώς φησιν ὁ ᾽Απόστολος, τὸ ἓν xal τὸ αὐτὸ Πνεῦμα "
οὐχ ἄναρχος δὲ fj τοῦ ἀγαθοῦ χίνησις ἓχ τοῦ Πνεύ-
µατος" ἀλλ᾽ εὑρίσχομεν ὅτι ἡ προεπινοουµένη ταύτης
δύναµις, fj τίς ἐστιν ὁ μονογενὴς θεὸς, πάντα ποιεῖ,
οὗ χωρὶς οὐδὲν εἰς γένεσιν τῶν ὄντων ἔρχεται - ἀλλὰ
χαὶ αὑτὴ πάλιν τῶν ἀγαθῶν f) πηγῆ, £x τοῦ πατρ.κοῦ
Ρουλῆµατος ἀφορμᾶται.
E! δη πᾶν ἀγαθὸν πρᾶγμα xa ὄνημα, τῆς ἀνάρ-
γου δυνἀμεώς τε χαὶ βουλῆς ἐξημμένον ἓν τῇ δυνάμει
τοῦ Πνεύματος διὰ τοῦ μονογενοῦς θεοῦ ἀχρόνως xal
ἁδιασ-ᾶτως εἰς τελείωσιν ἄγεται, οὐδεμιᾶς παρατά-
σ-ως ἓν τῇ τοῦ θείου βουλήµατος χινῄσει ἀπὸ τοῦ
Πατρὸς διὰ τοῦ Υἱοῦ , ἐπὶ τὸ Πνεῦμα Τινοµένης f|
νιουµέντς" Ev δὲ τῶν ἀγαθῶν ὀνομάτων «s xaX νοη-
μάτων καὶ ἡ θεότης ΄ οὖκ ἂν εἰχότως εἰς πλτθος τὸ
ἕνομα διαχέοιτο, τις χατὰ τὴν ἐνέργειαν ἑνότητος
χιυλυούστις tbv πληθυντικὴν ἀρίθμησιν. Καὶ ὥσπερ
€i; ὁ Σωτὶρ πάντων ἀνθρώπων, μάλιστα πιστῶν,
ὑπὸ τοῦ Αποστόλου ὠνόμασται, χαὶ οὐδεὶς ix τῆς
qe; ταύτης fj τὸν Υἱὸν λέγε, μὴ σώζειν τοὺς πισ-
τεύοντας, 3| δίχα τοῦ Πνεύματος τὴν σωτηρίαν τοῖς
µετέχουσι Ἠγίνεσθαι, ἀλλὰ γίνεται πάντων Σωτὴρ ὁ
ἐπὶ πάντων θεὺς, ἐνεργοῦντος τοῦ Υἱοῦ τὴν σωτη-
ρίαν tv τῇ τοῦ Πνεύματος χάριτι, xal οὐδὲν μᾶλλον
&à τοῦτο τρεῖς σωτΏρες ὑπὸ τῆς ΓραφΏῆς ὀνομάνον -
ται, εἰ xaX ὁμολογεῖται παρὰ τῖς ἁγίας Τριάδος 1 *
σωττρία οὕτως οὐδὲ τρεῖς θεοὶ κατὰ τὴν ἄποδεδο-
µένην τῆς θεύτητος σηµασίαν, xàv ἐφαρμόδει i
τιιαύτη χλῆησις τῇ ἁγίᾳ Τριάδι. Μάχεσθαι δὲ τρὺς
zs; ἀντιλέγοντας, μὴ δεῖν ἑνέργειαν νοεῖν τὴν θεό-
τττα, οὐ πάνυ τι τῶν ἀναγχαίων pot δοχεῖ, ὡς πρὸς
τὸν παροῦσαν τοῦ λόγου χατασχευήν. "Huet; μὲν γὰρ
ἀόριστον xaX ἀπερίληπτον τὴν θείαν φύσιν εἶναι πι-
στεύοντεςν οὐδεμίαν αὐτῆς ἐπινοοῦμεν περίλτψιν, ἀλλὰ
xsth πάντα τρόπον bv ἀπειρίᾳ νοεῖσθαι τὴν φύσιν
ἑοριζόμεθα. Τὸ δὲ χαθόλου ἄπειρον, οὗ τινὶ μὲν ὁρί-
jeu, τινὶ δὲ οὐχί 7 ἀλλὰ κατὰ πάντα λόγον ἐχφεύ -
τε εὺν ὅρον fj ἀπειρία. Οὐχοῦν τὸ ἐχτὸς ὅρου, οὐδὲ
ἐνύματι πάντως ὀρίνεται. Ὡς ἂν οὖν διαµένοι , ἐπὶ
τῆς θείας φύσεως τοῦ &oplatou fj ἔννοια, ὑπὲρ πᾶν
Una& φαμεν εἶναι τὸ θεῖον, ἡ δὲ θεότης ἓν τῶν ὀνο-
afa ἑστίν. Οὐχοῦν οὗ δύναται τὸ αὐτὸ xat ὄνομα
εἶνει, καὶ ὑπὲρ vv ὄνομα νοµίζεσθαι.
Wire εἰ εοὔτο τοῖς ἑναντίοις ἀρέσχοι, μὴ ἑνεργείας
ἐλὰ φύσεω; εἶναι τὴν σηµασίαν, ἑπαναδραμούμεθα
"wk τὸν ἐξ ἀρχῆς λόγον, ὅτι vb τῆς φύτεως ὄνομα
ραρτημένως ἡ σνν/θεια εἰς πλήθους σηµασίαν ἄχει,
Va μειώσεως, οὔτε αὐξήσεως χατὰ τὸν ἀλτθῇ λόγον
στινομένης τῇ φύσει, ὅταν ἐν πλείοσιν f] ἑλάττοσι
'[ Cor. xr, 14. 3 1 Tim. iv, 10.
si per seipsum consideretur, aut Patris solius, aut
Unigeniti peculiariter, aut Spiritus sancti separatim
sit : sed dividit quidem cuique singulatim bona, ut
inquit Apostolus *, unus et idem Spiritus: non
autem absque principio boni motus est ex Spiritu :
sed reperimus quod ea, quam ante hac mente per-
cipimus el animadvertimus, virlus, qua esl unige-
nitus Deus, omnia facit, sine quo nihil eorum quz
sunl ad generationem provenit: quin et ipse rursus
bonorum fons ex Patris destinatione ac voluntate
exsistit.
Si igitur omnis res bona, ct omne bouum nomen
abca, qua principii expers est, potestate ac con-
silio pendens, in virtute Spiritus per unigenitum
Deum sine distinctione ac spatio temporis ad. per-
. fectionem et consummationem deducitur, nec ulla
mora in diviui propositi destinationisque motu a
Patre per Filium ad Spiritum intercedit aut intel-
ligitur : atque unum bonorum tum ποιητή tum
intellectuum etiam deitas est ; haud recte in multi-
tudinem id nomen diffunditur : quippe ea, qui
circa efficientiam est, unitate pluralem numeratio-
xem prolibente. Ac. quemadniodum unus servator
omnium liominum maxime fidelium ab Apostolo no-
minatus est *, et nullus ex liac voce vel Filium di-
cit non servare credentes , vel absque Spiritu sa-
lutem consequentibus exsistere : sed est servator
omnium, qui super omnes est Deus, operante Filio
salutem per gratiam sancti Spiritus : atque idco
nihilo magis tres servatores a. Scriptura nomi-
nantur, etiamsi absque controversia salus exsi-
stal a sancta Trinitate : eodem :nodo neque
tres dii (sunt) secundum redditam deitatis signi-
ficationem : quanquam convenit talis appellatio
sancte Trinitati. Pugnare autem cum adversariis
dicentibus non oportere efficaciam intelligere per
deitatem, non adinodum mihi necessarium esse vi-
detur, quantum ad przsentem sermonis — attinet
probationem. Nam nos quidem indeflnitam et in-
comprehensibileu divinam naturam esse credentes,
nullam ejus animadvertimus comprehensionem :
sed omnimodo in infinitate intelligi (eam) naturam
censemus et affirmamus. Quod autem prorsus est
p infinitum, non aliqua quidem re dellnitur, aliqua
vero non ; sed omni ratione infinitas effugit defini-
tionem. Quod igitur expers est definitionis, ne no-
iine quidem prorsus definitur. Ut ergo permaneat,
ijdivima natura indefiniti intellectus, super omne nomen dicimus esse divinum nomen : at citas
wem de nominibus est. Non potest igitur idem nomen et esse, et super omne nomen esse existimari.
Verumtamen si adversariis hoc placet, quod
non efficientis, sed naturse significatio sit, recurre-
mus ad eam, quam in initio posuimus orationem,
quod consuetudo perperam naturz nomen ad mul.
titudinis significationem trahat, neque incremento
ullo, neque diminutione, secundum veram ratio-
151
5. GREGORII. NYSSENI
nem, accedente ad naturam, cum vel in pluribus A θεωρῆται. Μόνα yàp κατὰ σύνθεσιν ἁριθ
vel paucioribus spectetur. Ea namque sola secun-
dum compositionem numerantur, qua secundum
propriam circumscriptionem considerantur. Cir-
cumscriptio autem in superficie corporis, in ma-
gnitudine, in loco, in differentia figure οἱ coloris
comprehenditur. At quod extra hzc consideratur,
effugit eam, quz per talia &it, circeumscriptionem.
Quod autem non circumscribitur, non numeratur;
et quod non numeratur, in multitudine considerari
non potest. Nam et aurum, etiamsi in multas for-
«mas et. figuras. scindatur, unum et esse el dici af-
firmamus : nummos vero multos ac multos stateres
nominamus, nullam auri nature redundautiam in
multitudine staterum reperientes. Unde multum
quoque »ourum dicitur, cum majeri pondere vel in
vasis vel nummis spectatur, multa autem aura pro-
pter multitudinem materie non nominantur : nisi
quis ita dicat, aureos multos, veluti Daricos, aut
stiateres : in quibus non materia, sed moneta num-
mique mullitudinis significationem admittunt.
Nam proprie hos non χρυσούς, id est aura, sed
χρυσείους, id est aureos, dicere licet. Quemadmo-
dum igitur multi quidem aurei sunt stateres, au-
rum vero unum est : eodein modo multi quidem
singulares in natura hominis ostenduntur, ut Pe-
trus, Jacobus, Joannes : unus vero in his homo
est. Quod si Scriptura nomen dilatat ct extendit
ad pluralem significationem, dum dicit, « Howni-
nes per majorem juranL!$, » et « Filii hominum'!,»
et c:elera similia, Judicandum est, quod consue.
tudine obiinentis lingue proprietatis, quam διά-
-Aextoy vocamus, ulatur, non legem pr:scribat,
qua sic oporteat potius quam aliter verbis uti : nec
artificiosam aliquam de verbis doctrinam instituens
hzc dicat, sed secundum obtincntem consuetudi-
xav ἰδίαν περιγραφὴν θεωρεῖται’ ἡ δὲ 1
ἐν ἔπιφανε:ᾳ σώματος xal µεγέθει xal τόπα
φορᾷ τῇ χατὰ vb σχΏμα χαὶ χρῶμα xacalap
δὲ ἔξω τούτων θεωρούµενον, ἐκφεύχει αἱ
τοιούτων περιγραφἠν. "O δὲ p περιγράφετ
μεῖται, τὸ δὲ μὴ ἀριθμούμενον, ἓν πλῄθει !
οὐ δύναται. Ἐπεὶ χαὶ τὸν ypuaóv φαμεν, 5
λοὺς διαχερµατίζηται τύπους , ἕνα καὶ sl
γεσθαι ' πολλὰ δὲ νομίσματα xa πολλοὺ
ὀνομάξομεν, οὐδένα τῆς φύσεως τοῦ χρυς
σμὸν ἓν τῷ πλήθει τῶν στατήρων εὑρία:
καὶ πολὺς ὁ χουσὸς λέγεται, ὅταν ὄγχφ
σχεύεσιν, ἢ νοµίσµασι θεωρῆται, πολλοὶ |
διὰ «b πλῆθος τῆς ὕλης οὐχ ὀνομάζονται
οὕτω λέγοι, χρυσοὺς πολλοὺς, ὡς τοὺς d
τοὺς στατῆρας, ἐφ᾽ ὧν οὐχ fj ὕλη, ἀλλὰ.
τὴν τοῦ πλήθους σηµασίαν ἐδέξαντα, K
ἔστιν οὐχὶ χρυσοὺς, ἀλλὰ χρυσέους τούτ
"Ὥσπερ τοίνυν πολλοὶ μὲν οἱ χρύσεοι στα]
GÀ; δὲ εἷς, οὕτω xal πολλοὶ μὲν οἱ xa0' Éx
φύσει τοῦ ἀνθρώπου δειχνύµενοι, οἷον
Ἰάκωθος χαὶ Ἰωάννης , εἷς δὲ ἓν τούτοις
Kàv ἡ Γραφὴ πλατύνῃ τὸ ὄνομα κατὰ τὴ)
xhv σηµασίἰαν Ey τῷ λέγειν, « "Ανθρωποι
μείζονος ὀμνύουσιν, » xal, « Yiot ἀνθρώ
ὅσα τοιαῦτα, Ὑνωστέον ὅτι τῇ συνηθείᾳ «
τούσης διαλέχτου χεχρηµένη, οὐχὶ νοµοθι
οὕτως ἡ ὡς ἑτέρως χεχρῆσθαι voi, ῥήμ
τινα τεχνιχὴν περὶ ῥημάτων διδασχαλίαν
ταῦτα διέξεισιν, ἀλλά χατὰ τὴν ἔπιχρατι
ᾖθειαν χρῆται τῷ λόγῳ, πρὸς τοῦτο βλέπι
ὅπως ἂν ἐπωρελῆς γένοιτο τοῖς δεχοµένε
οὐδὲν ἀχριθολογουμένη χατὰ τὴν λέξιν, d
µία βλάδη χατὰ διάνοια ix τῶν np
ἰσταται.
nem verbo utatur, id solum spectans, ut accipientibus utilis sit oratio, nibil admodum
circa dictionein, in quibus locis nullum damnum circa sententiam ex verbis conflatur.
Ac longum fuerit ad dictorum probationem ex
Scriptura colligere constructiones soloecismi spe-
ciefn habentes : in quibus autem periculum est,
ne detrimentum patiatur veritatis aliqua pars, non
item promiscuus el indifferens usus, ncc indili-
gentia discutiendi οἱ examinandi in verbis Scri-
pure reperitur. Idcirco liomines quidem plurali-
ter nominare concedit, quippe cum nemo propter
hujusmodi figuram vocis ad multitudinem humani-
tatum suspicione prolabatur, nec multas humanas
naluras signiflcari existimet, prepterea quod nomen
nature pluraliter enuntiatum sit. At. vocem Deus
cum cautione οἱ observatione per singularem fi-
guram enuntiat, hoc prospiciens et cavens, ne di-
verse natur: plurali significatione deorum in divi-
na essenti» subiutroducantur : quamobrem, « Do-
minus Deus, » inquit, « Dominus unus est !* : »
quin etiam unigenitum Dcum voce deitatis pronun-
1 Πο, vi, 12... ! Psal. iv, 9. "!* Deut. vi, 4.
Καὶ paxpby ἂν εἴη τὰς σολοιχοφανεῖς
συντάξεις Ex τῆς Γραφῆς χαταλέγειν &
εἰρημένων ἀπόδειξιν' ἐν οἷς δὲ χίνδυνός
θῆναί τι τῆς ἀληθείας, οὐχέτι τὸ ἀθασάνι
D ἁδιάφορον ἐν τοῖς Υραφικοῖς εὑρίσχεται à
τοῦτο ἀνθρώπους συγχωρεῖ πληθυντικῶς
διὰ τὸ µιδένα τῷ τοιούτφ σχήµατι τῆς
πλῆθος ἀνθρωποτήτων ταῖς ὑπονοίαις
μηδὲ νοµίζειν πολλὰς ἀνθρωπίνας φύσει
σθαι, διὰ τὸ πληθυντιχῶς ἐξαγγελθῆναι τὰ;
ὄνομα. Τὴν δὲ Θεὸς φωνὴν παρατετηρηἡ
τὸν ἐνιχὸν ἐξαγγέλλει τόπον, τοῦτο προμηῦ
μὴ διαφόρους φύσεις ἐπὶ τῆς θείας ob
πληθυντικῇ σηµασίᾳ τῶν θεῶν παρεισάγι
φησὶ, « Κύριος ὁ θεὸς, Κύριος εἷς ἐστιν’ νὰ
μονογενῆ Θεὸν τῇ τῆς θεότητος ἀναχηρύ
χαὶ οὐ διαλύει τὸ Bv εἰς δυϊχὴν σημασίαὶ
θεοὺς τὸν Πατέρα xai τὸν Υἱὸν óvopnásat
45»
QUOD NON SINT TRES DII,
154
τερος 6c παρὰ τῶν ἁγίων χηρύαστται. ᾽Αλλὰ θεὸς A tiat : ac non dissolvit id quod unum est in dualem
μὲν ὁ Πατήρ, θεὸς δὲ 6 Ylo;- εἷς δὲ iv τῷ αὑτῷ
χηρύγματι ὁ θεός ' διὰ τὸ μήτε φύσεως, μήτε ἑνερ'
γείας ἐνθεωρεῖσθαί τινα διαφορὰν τῇ θεότητι, El γὰρ
- παρήλλαχτο χατὰ τὴν τῶν ἡπατημένων ὑπόνοιαν ἐπὶ
ττῖς ἁγίας Τριάδος ἡ φύσις , ἀχολούθως εἰς πλῆθος
Θεῶν ὁ ἀριθμὸς ἐπλατύνετο, τῇ ἑτερότητι τῆς οὐσίας
τῶν ὑποχειμένων συνδιαιρούμενος. Ἐπεὶ δὲ πᾶσαν
ἁτωθεῖται τὴν χατ᾽ οὐσίαν ἑτερότητα ἡ θεία τε xaX
ἁπληῆ xai ἀναλλοίωτος φύσις, ὡς ἂν µία f, πλήθους
σηµασίαν ἑἐφ᾽ ἑαυτῆς οὐ προσίεται. ᾽Αλλ' ὥσπερ µία
λέγεται φύσις, οὕτω xal τὰ ἄλλα πάντα ἐνιχῶς óvo-
µάσεται, θεὸς , ἁγαθὸς, ἅγιος , σωτὴρ, δίχαιος, xpt-
τὴς, xal el τι ἄλλο τῶν θεοπρεπῶν ὀνομάτων νοεῖται,
εἴτε πρὸς φύσιν, εἴτε πρὸς ἑνέργειαν βλέπειν τις λέγῃ,
οὗ διοισόµεθα.
significationem, ut duos deus Patrem et Filium no-
minet : Lametsi uterque Deus a sanctis predicetur.
Sed Deus quidem Pater; Deus item Filius : unus
vero in eadem prxdicatione Deus est : quippe cum
neque naturz, neque efficacie aliqua differentia in
deitate consideretur. Nam si variaret et diversa
esset in sancta Trinitate natura, prout suspicantur
. nonnulli errore decepti, consequenter in multitudi-
nem deorum numerus dilataretur, atque una cum
diversitate essentiz subjectorum divideretur. Sed
quoniam omnem circa essentiam diversitatem re-
Jicit divina, simplex, et variare alterarive nescia
natura, ut una sit, multitudinis significationem in
sese non admittit. Sed ut una dicitur natura, ita
B cetera quoque omnia s|ngulariter nominantur :
Deus, bonus, sanctus, servator, justus, judex, et si quod aliud augustum ac D
conveniens nomen in-
telligitur, quod sive ad naturam sive ad efficaciain spectare quis dicat, non contendemus,
Ei δέ τις συχοφαντοίη τὸν λόγον, ὡς Ex τοῦ μὴ δέ-
χεσθαι τὴν χατὰ φύσιν διαφορὰν, µίξιν τινὰ τῶν
ὑποστάσεων xal ἀναχύχλησιν χατασχευάξζοντα * τοῦτο
περὶ τῆς τοιαύτης ἀπολογησόμεθα µέμψφεως , ὅτι τὸ
, ἁπαράλλαχτον τῆς φύσεως ὁμολογοῦντες, τὴν χατὰ
: €b aftu. xa αἰτιατὸν διαφορὰν obx ἀρνούμεθα, ἓν i
µόνῳ διακρίνεσθαι τὸ ἕτερον τοῦ ἑτέρου xazaAap6á-
νοµεν, τῷ τὸ μὲν αἴτιον πιστεύειν εἶναι, τὸ δὲ Ex τοῦ
αἰτίου * xai τοῦ ἐξ αἰτίας ὄντος, πάλιν ἄλλην διαφο-
(άν ἐννοοῦμεν. Τὸ μὲν γὰρ προσεχῶς Ex τοῦ πρώτου,
τὸ δὲ διὰ τοῦ προσεχῶς Ex τοῦ πρώτου, ὥστε xa τὸ
Μονογενὲς ἀναμφίδολον ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ µένειν, xat «b ix
οὗ Πατρὸς εἶναι τὸ Πνεῦμα μὴ ἀμφιδάλλειν, τῆς τοῦ
Υοῦ µεσιτείας xaX αὐτῷ τὸ Μονογενὲς φυλαττούσης,
xai τὸ Πνεῦμα τῆς φυσιχῆς πρὸς τὸν Πατέρα σχέσεως
μὴ ἀπειργούσης. Αἴτιον δὲ xal τὸ ἐξ αἰτίου λέγοντες,
οὐχὶ φύσιν διὰ τούτων τῶν ὀνομάτων σημα[νομεν.Οὐδὲ
γὰρ τὺν αὐτὸν ἄν τις αἰτίας καὶ φύσεως ἁποδοίη λό-
' Yov, ἀλλὰ τὴν χατὰ τὸ πῶς εἶναι διαφορὰν ἑνδειχνύ-
µεθα. Εἰπόντες γὰρ τὸν μὲν αἰτιατὸν, τὸν δὲ ἄνευ al-
tac, οὐχὶ τὴν φύσιν τῷ κατὰ τὸ λόγῳ διεχωρίσαµεν
ἀλλὰ µόνον τὸ μήτε τὸν Υἱὸν ἁγεννήτως εἶναι, μήτε
ον Πατέρα διὰ γεννήσεως ἑνεδειξάμεθα. IIpóce pov
ἃ ἡμᾶς εἶναι πιστεύειν τι ἐἑπάναγχες. xal τότε πῶς
lev. τὸ σεπιστευμένον περιεργάσασθαι. "Άλλος οὖν ὁ
οὗ τί ἔστι, xat ἄλλος ὁ τοῦ πῶς ἐστι λόγος * τὸ οὖν
ἁγεννήτως εἶναί τι λέγειν, πῶς μέν ἐστιν ὑποτίθεται *
τ{δέἐξστι τῇ φωνῇ ταύτῃ οὐ συνενδείχνυται. Κα) εἰ περὶ
Wybpoo τινὺς ἠρώτησας τὸν γεωργὸν, εἴτε φυτευτὸν,
tss αὑτομάτως ἑστίν' ὁ δὲ ἀπεχρίνατο, f ἀφύτευτον
dva: τὸ δένδρον, fj ἐκ φυτείας ' ἄρα την φύσιν διὰ
füc ἀποχρίσεως ἑνεδείξατο; O0 μὲν οὖν. ᾽Αλλὰ πῶς
ἔστιν εἰπὼν, ἄδηλον χαὶ ἀνερμήνευτον τὸν τῆς φύσεως
ἐτέλιπε λόγον. Οὕτως χαὶ ἐνταῦθα ἀἁγέννητον µαθόν-
ας, ὅπως μὲν αὐτὸν εἶναι xal προσήχει νοεῖν ἐδιδά-
ἴδημεν ^ τὸ δὲ τί διὰ τῆς φωνῆς οὐκ ἡχούσαμεν. Την
ὧν τοιαύτην διαφορὰν ἐπὶ τῆς ἁγίας Τριάδος λέγον-
τες, ὡς τὸ μὲν αἴτιον, τὸ δὲ ἐξ αἰτίου εἶναι πιστεύειν,
xd" ἂν kv τῷ χοινῷ τῆς φύσεως τὸν τῶν ὑποστά-
ετων }όγον συντίχτειν αἰτιαθείημεν. Ἐπειδὴ τοίνυν
ες μὲν ὑποστάσεις τῆς ἁγίας Τριάδος ὁ τοῦ αἰτίου
Quod si quis calumnietur orationem, quasi ex
eo quod non admittat differentiam circa naturam,
mistionem quamdam et confusionem hypostaseon
facientem : hoc ad talem accusationem responde-
bimus, quod nos qui divinam naturam differentize
variationisve expertem esse confitemur, eam qux
circa causam et causatum consideratur differen-
tiam, non negamus, per quod solum discerni alte-
rum ab altero deprehendimus, nimirum eo quod
credimus aliud quidem causam esse, aliud vero ex
causa: et ejus quod ex causa est, rursus aliam
differentiam consideramus. Nam aliud quidem
continenter (et sine medio)ex primo est, aliud
vero per id quod immediate οἱ ex continenti est,
ut et Unigeniti proprietas absque ambiguitate in
Filio maneat, et ex Patre Spiritum esse non dubi-
tetur : Filio, qui medius intercedit, et sibi unige-
niti proprietatem servante, et Spiritum a naturali
ad Patrein. babitu non arcente. Causam autem, cel
id quod ex causa est dicentes, non naturaw per
hac nomina significamus. Neque enim aliquis eam-
dem caus: et naturz rationem reddiderit, sed eam,
quz est secundum aliqualiter esse differentiam in-
dicamus. Dicentes enim alium quidem causatum
et ex causa ortum, alium vero sine causa esse,
non naturam verbo causas separamus : sed solum.
p modo neque Filium ita se habere, quasi genitus
non sit, neque partem per nativitatem et gencfa-
tionem esse indicamus. Prius autem necesse es!
nos credere quod aliquid sit : et tunc. quomodo id
quod creditum est, sit, scrutari. Alia igitur ratio
est ejus, quod quid est ; alia item ejus, quod quo-
modo est. Quocirca si quis dicat aliquid ita esse,
quasi non genitum, quomodo sit, ponit: quid au.
tem sit, hac voce simul non indicat. Etenim si de
arbore aliqua interrogaveris agricolam, utrum sa-
tiva sit, an sponte provenerit; llle vero respon-
derit, vel non sativam esse, vel plantatam succre
visse : nunquid naturam per eam responsionem in-
dicavit? Minime. Sed uhi dixerit, quomodo sit. in-
certam ct inexplicatam nature rationem reliquit.
4955
]ta etiam hic, cum didiccrimus non genitum, quo-
modo quidem ipsum esse alque intelligere conve-
niat, edocti sumus: id autem quid est, per eam
vocem non audivimus. Ejusmodi igitur differentiam
jn saneta Trinitate edentea, ut alind quidem cau-
sam, aliud ex causa esse credamus, non jam am-
plius accusari possimus, quod per communionem naturz rationem hypostaseon confundamus. Quo-
niam igitur bypostases quidem sancte Trinitatis causz ratio discernit, aliud quidem absque causa,
: divina autem natura el variationis et divisionis per omnem
: idcirco proprie una deitas, et unus Deus est, et alia
aliud vero ex causa esse postulans
considerationem expers esse deprchenditur
S. GREGORII NYSSEM
156
διακρίνει λόγος, τὸ μὲν ἀναιτίως εἶναι, τὸ δὲ Ex τοῦ
αἱτίου πρεσθεύων * fj δὲ θεία φύσις ἁπαράλλαχτός τε
καὶ ἁδιαίρετος διὰ πάσης ἑννοίας χαταλαμθάνεται *
διὰ τοῦτο χυρίως µία θεότης, χαὶ εἷς θεὺς , καὶ τὰ
ἄλλα πάντα τῶν θεοπρεπῶν ὀνομάτων μοναδιχῶς
ἐξαγγέλλεται.
omnia Deo convenientia nomina singulariter efferuntur.
TOY EN ΑΓΙΟΙΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
IIEPI IIIXZTEOX
ΠΡΟΣ ZYMIIAIKION.
S. P. N.
GREGORII
DE FIDE
AD SIMPLICIUM
SEU
DE PATRE ET FILIO ET SPIRITU SANCTO.
Laurentio Sifano interprete.
8
Deus per Prophetam przcipit ne ullum deum no- A Κελεύει ὁ θεὺς διὰ τοῦ Προφήτου µηδένα πρόσφα
vum Deum esse existimemus, neque deum adore-
mus alienum *. Manifestum est autem quod novum
dicitur id quod a senipiterno non est ; ac rursus ex
centrario, sempiternum dicitur quod novum non
est. lgitur qui non ex sempiterno Unigenitum
Deum ex Patre esse credit, novum eum esse non
negat; quod enim non sempiternum, novum pror-
$us est ; quodcunque autem novum est, Deus non
est, quemadmodum dicit Scriptura : « Non erit in
te Deus novus. * » Ergo qui dicit, quod aliquando
Filius non crat, is negat ejus deitatem. Rursus
alienum Deum vetat adorare, qui dicit : « Nunquain
adorabis deum alicnum ? : » alienus autem collata
τον θεὺν Θεὺν εἶναι νοµίζειν, μηδὲ προσχυνεῖν à)
λοτρίῳ θεῷ. Οὐχοῦν δηλόν bati, ὅτι πρόσφατον M
121a: ὃ μὴ ἐξ ἀϊδίου ἐστί * χαὶ Ex τοῦ ἐναντίου πάλι
ἀῑδιον λέγεται ὃ uh πρόσφατόν ἐστιν. 'O τοίνυν p
ἐξ ἁῑδίου τὸν Μονογενῆ θεὺν Ex τοῦ Πατοὺς εἶναι πι
στεύων, πρόσφατον αὐτὸν εἶναι οὐκ ἀρνεῖται * τὸ và
μὴ ἀῑδιον, πρόσφατον πάντως * πᾶν δὲ τὸ πρόσφατο;
G:b; oüx ἔστιν, χαθὼς εἶπεν ἡ Γραφὴ, ὅτι « OQ
ἔσται ἓν σοὶ 8:0; πρόσφατος.» "Apa ὁ λέγων. ὅ
ποτὲ οὐκ ἣν, οὗτος ἀρνεῖται αὐτοῦ τὴν θεότητα. Πι
)tv ἀλλότριον θεὺν προσχυνεῖν χωλύει ὁ λέγων, «0
δέποτε προσχυνίέσεις θεῷ ἀἁλλοτρίῳ' » ὁ δὲ ἀλλότρι
τῇ mb; τὸν ἴδ.ον ἡμῶν θεὸν ἀντιδιαστολῇ θεωρεῖτα
'!Psal. rsxx, 10. * Exod. xxxiv. 14. ? Exod. xx, 3.
|
131
Τις οὖν ὁ ἴδιος ἡμῶν ἐστι Θεός; Δηλον ὅτ, ὁ ἀληθινὸς
θεός. Τίς δὲ ὁ ἀλλότριος; Πάντως ὁ τῆς τοῦ ἆλτθι -
νον 8:09 φύσεως ἀλλοτρίως ἔχων. Εἰ οὖν ἴδιος ἡμῶν
ἐστιν ὁ ἀληθινὸς θεὺς, ἂν μὴ ᾗ τῆς τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ
| Φὂσεως ὁ Μονογενῆς θεὸς, καθὼς λέγουσιν οἱ αἱρετι-
xoi, ἀλλότριος Θεός ἐστι, χα) οὐχ ἡμέτερος. Λέγει
δὲ τὸ Εὐαγγέλιον ὅτι τὰ πρόδατα ἀλλοτρίῳ οὐ μὴ
ὑπαχούσῃ. 'Ü λέγων χτιστὸν αὐτὸν εἶναι, ἀλλότριον
τῆς τοῦ ἀληθινοῦ θεσῦ φύσεως εἶναι χατασχευάσει.
Τί οὖν ποιοῦσιν οἱ λέγοντες, ὅτι χτιστός ἐστι ; Προσ-
χυνοῦσι τὸν χτιστὸν αὐτὸν, fj οὐχί; El μὲν γὰρ οὐ
προσχυνοῦσιν, Ἰουδαῖκουσιν, ἀρνούμενοι τοῦ Χριστοῦ
την πρρσχύντσιν: εἰ δὲ προσκννοῦσιν, εἶδωλολα-
τρουσε" τὸν γὰρ ἀλλότριον τοῦ ἀλιθινοῦ Θεοῦ προζ-
χ»νοῦσιν. Ἁλλὰ μῆν ἐπίτης ἀσεθὲς, καὶ μὴ m pooxu-
νεν τὸν YU, καὶ προσκυνεῖν τὸν ἀλλότριον Θεόν. B
πρὶ ὅρα τοῦ ἀληθινοῦ Πατρὺς ἁληθινὸν τὸν 1 ὸν λέ-
Tiv, ἵνα προσκυνῶμεν αὐτὸν, χαὶ μὴ χατακριθῶμεν
ὡς ἀλλότριον προσχυνοῦντες θεόν. Ποὺς δὲ τοὺς λέγον-
τας τὸ ix τῆς Παροιµίας ὅτι « Κύριος ἔχτισέ µε », xai
διὰ τοῦτο νοµίφοντας ἰσχυρόν tt λέγειν περὶ τοῦ χτι-
στὸν εἶναι τὸν πάντων χτίστην καὶ δτμιουργὸν, ταῦτα
εροσήκει λέγειν, ὅτι πολλὰ δι ἡμᾶς ἐγένττο ὁ Movo-
Υενῆς θεός. Καὶ γὰρ xai Λόγος (ov, σὰρᾶ ἐγένξτο ’
xai θεὸς ὢν, ἄνθρωπος ἐγένετο". χαὶ ἀσώματος iv,
σύ μα ἐγένετο" xai ἔτι πρὸς τούτοις καὶ ἁμαρτία,
χα) κατάρα, xal λίθος, χαὶ ἀξίνη, καὶ ἄρτος, xa
πρόθατον, χαὶ ὁλὸς, χαὶ θύρα, xai πέτρα, καὶ πολλὰ
τοιαῦτα ἐγένετο, οὐδὲν τούτων τῇ φύσει Ov, ἀλλὰ δι)
ἡμᾶς κατ οἰγοιομίαν γενόμενος.
*Qsrsg οὖν Λόγος ὧν, δι ἡμᾶς ἐγένετο sápt xal
8:b. ὧν, ἄνθρωπος ἐγένετο" οὕτω xaY Χτίστης iv,
6 ἡμᾶς χτίσμα ἐγένετο, χτιστὴ γὰρ ἡ σἁρζ. Ὡς οὖν
εἶπεν διὰ τοῦ τροφῄτωυ, ὅτι «Οὔτως λέγει Κύριος,
ὁ πλάσας µε ix χοιλίας δοῦλον αὐτοῦ, ν οὕτως εἶπεν
καὶ διὰ τοῦ Σολομῶντος, τὸ «Κύριος ἔκτισέ µε ἁρ-
χην ὁδῶν αὐτοῦ, εἰς ἔργα αὐτοῦ.» (ὑὐχκοῦν xal ὁ ἐν
1f χοιλίᾳ τῆς παρθένου πλασθεὶς χατὰ τὸν λόγον τοῦ
τροφήτον, ὁ δοὺλός ἐστιν, οὐχ ὁ Κύριος" τουτέστιν,
ὁ χατὰ σάρχα ἄνθρωπος tv ᾧ ὁ Θθεὺς ἐφανερώθη,
ααὶ ἐνταῦθα ὁ χτισθεὶς εἰς ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ, οὐχ ὁ
θιός ἐστιν, ἀλλ᾽ ὁ ἄνθρωπος * ἓν ᾧ ἡμῖν ὁ θεὸς Ega-
νερώθη, ἐπὶ τὸ τὴν χαταςθαρεῖσαν ὁδὸν τῆς ἀνθρω-
hmc σωττρίἰας πάλιν ἀνανεώσασθαι. "crc ἐπειδὴ
(1) Omnis enim. Hxc noh agnoscit Grzcus liber
eicusns Lugduni Batavorum apud Rapheleng.
aan. 1593. pag. 176, neque alter calamo exaratus,
«sem nobis utendum dedit V. C. Theodorus Can-
lerss : neque adeo reperiuntur apud. Euthymium
i» Ραπορίία, qui parte i, tit. 2, majorem partem
hbri ejus in ea descripsit, et tit. 12 partis secun-
ἐν : sed neque in Epistolis Pauli occurrunt : tan-
tum est ad Rom. viu, 21 : Creatura liberabitur a
sreis:e corruptiomis. De.lucit tamen hanc eamdem
* joa i. x, 37. " Prov. vii, 922
Parrot Ga. XLV, ^
* |s2. x1.1X, 5.
DE FIDE.
158
Α cui nostro proprio Dco distinctione consideratur.
Quis igitur noster prcprius est Deus? Palam est
quod verus Deus. Quis item alienus? prorsus is,
qui à natura Dei veri alienus est. Si igilur proprirs
noster Deus; Deus verus est, si Unigenitus Deus
ex nalura veri Dei non. sit, quemadmodum hzre--
lici dieunt, alienus Deus est, οἱ noster Deus non
est. Evaugelium autem dicit quod oves alieno non
obediant *. Qui creatum cum esse dicit, alienum a
veri Dei natura facit. Quid igitur faciunt qui dicunt,
quod creatus sit? Adorabuntne. cum, qui creatus
sit, annon? Nam si non adorant, Jud:cos sequuntur,
negantes adorationem Christi ; sin autem adorant,
idelolatrze sunt, adoravt enim eum, qui alienus sit
a Deo vero. Atqui que impium est. vel non ad-
orare Filium, vel adorare Down. alienum. Oportet
ergo veri Pateis verum ΕΠ dicere, ut adoremus
eum, ct non condemnemur tanquam Deum alie-
num adorantes. Adversus eos autem qui dicunt
illud ex Proverbio, « Dominus creavit me *, » et per
hoc putant, se aliquod firmum afferre argumentuiu
ad probandum quod creatus sit omnium conditor
εἰ creator, hec. convenit dicere, quod multa. pro-
pter nos factus sit Unigenitus Deus. Etenim cum
Verbum sit, caro factus est, et cum Deus sit, homo
factus. est; οἱ cum incorporalis esset, corpus
factus est ; atque his etiam amplius et peccatum,
et imáledictio, et lapis, ct securis, et panis, et ovis,
et via, et ostium, et pelra, et ejusmodi multa fa-
etus est, cum natura niliil horum sit, scd propter
nos per dispensationem ct administiationen talis
evaserit.
Quemadicodum igitur eum. Verbum sit, propter
nos caro factus est; et Deus cum sit, homo factus
est : il3 creator cum sit, propter nos creatura fa-
clus est, quippe cum caro res creata sit. Quem-
admodum igitur per prophetam dixit: « Sic dicit
Dominus, qui formavit me ex ventre servum suum *,»
ita eliam dixit illud per Salomonem : « Dominus
creavit me principium viarum suaram ad opera ?**. »
Omnis enim (1) creatura servit, ut inquit Apostolus.
Proinde οἱ is qui in ventre virginis formatus est,
secundum verbum prophet, servus est, non Do-
minus : hoc est, is qui secundum carnem hono
est, in quo Deus manifestatus est, et is, qui illic
creatus est iu principium viarum ejus, non Deus
propositionem ex alio Scripture loco Basilius
fib. v Contra Eunomium, Πᾶν χτίσµα δοῦλόν ἐστι
τοῦ Δημιουργοῦ, χατὰ τὸν οὕτω λέγοντα τῷ 8:0 Προ»,
ήτην’ Τὰ σύμπαντα δοῦλά σου΄ τὸ δὲ Πνεῦμα ἐλεν-
δερίαν ὀρέγει καὶ υἱοθεσίαν. Omnis creatura Creato-
ris serva est secundum | Prophetam, qui sic. Deum
alloquitur (Psal. cxvii, 91.) « Quoniam omnia ser-
viunt tibi. — Spiritus vero libertatem et adoptionem
praestat. » FRONTO Duc. ]
* Prov. vui, 22.
159
5, GREGORII NYSSENI
1i)
est, sed homo : in quo nobis Deus manifestatus est, A δύο περὶ τοῦ Χριστοῦ Υινώσχοµεν, τὸ μὲν θεῖον, τὸ
ut corrupta ac labefactata via salutis humane ite-
rum renovarctur. ftaque: quoniam res duas de
Christo statuimus et sentimus, unum quidem divi-
num, alterum vero humanum, in natura quidem
divinum, in administratione ac dispensatione id
quod secundum hominem est : consequenter sem-
piternum deitati attestamur, creatum vero humane
nalure assignamus. Quemadmodum enim secun.
dum prophetam in. ventre formatus est servus, ita
eliam secundum Salomonem, per hane servilem
creaturam in carne manifestatus est. Porro cum
dicunt : Si erat, non est genitus ; et, Si natus est,
non erat : doceantur quod non oporteat carnalia
nativitatis proprietates accommodare divin: na-
turit,. Nam. corpora quidem qua non erant, gi-
cnuntur : Deus autem efficit ut ea quie non sunt
exsistant : non ipse ex eo quod non est exsistit.
Idcirco Paulus quoque eum splendorem glori:
nominal *, ut. doceaniur, quod sicut lumen de lu-
cerna ct ex natura lumen edentis est, et una cum
illa est (simul enim atque emicuit lucerna, lumen
quoque quod ab ea exsistit pariter effulget), ita
hic quoque jubet Apostolus intelligere quod et ex
Patre sit Filius, et absque Filio nunquam sit Pater:
nam fieri non potest, ut gloria sit absque splendore,
quemadmodum fieri non potest, ut absque splen-
dore lucerna sit. Manifestum est autem quod sicuti
splendorem esse, testimonium est eius quod in
gloria est (si enim non sit gloria, rmn fuerit is qui (c
ab hac editur splendor), ita si quis dicat quod
uunquam erat splendor, demonstrat. quod
δὲ ἀνθοώπτινον, Ev μὲν τῇ φύσει τὸ θεῖον, ἓν δὲ τῇ
οἰχονομίᾳ τὸ χατὰ ἄνθρωπον, ἀχολούθως τὸ μὲν ἁῖδιον
τῇ θεότητι προσμαρτυροῦμεν, τὸ δὲ χτιστὺν τῇ &v-
θρωπίνῃ λογιζόμεθα φύσει. Ὡς Υὰρ χατὰ τὸν προ-
φήτην ἐν τῇ xong ἑπλάσθη δοῦλος, οὕτως καὶ χατὰ
τὸν Σολομῶντα, διὰ τῆς δουλικῆς ταύτης χτίσεως ἓν
σαρχὶ ἐφανερώθη. "Όταν δὲ λέγωσιν * El fv,o0x ἐγεν-
νίθη ' xal, Ei ἐγεννήθη, οὐκ ἂν, διδαχθήτωσαν ὅτι
οὐ χρὴ τὰ τῆς σαρχιχῆς γεννῄσεως ἰδιώματα ἑφαρμό-
ζειν τῇ θείᾳ φύσει. Σώµατα μὲν γὰρ μὴ ὄντα γεν-
νᾶται * 6 65 θεὺς τὰ μὴ ὄντα εἶναι ποιεῖ ' οὐχ a0525;
ix τοῦ μὴ ὄντος γίνεται, Διὸ χαὶ ὁ Παῦλος ἀπαῦγα-
σµα δόξης αὐτὸν ὀνομάζει, ἵνα διδαχθῶμεν, ὅτι ὥσιερ
τὸ Ex τοῦ λύχνου φῶς καὶ Ex τῆς φύσεώς ἐστι τοῦ
ἀπαυγάκοντος, xal μετ) ἐχείνου ἑστὶν (ὁμοῦ τε Yap
ἐξεφάνη ὁ λύχνος, xaX τὸ φῶς τὸ ἐξ αὐτοῦ συνεξέλαµ.-
Φεν), οὕτω χελεύει καὶ ἐνταῦθα νοεῖν ὁ ᾿Ἀπόστολος,
ὅτι καὶ ἐκ τοῦ Πατρὸς ὁ Υἱὸς, xaY οὐδέποτε χωρὶς τοῦ
Υἱοῦ ὁ Πατέρ' obx ἐγχωρεῖ yàp ἁλαμπῆ εἶναι
τὴν δόξαν, ὡς οὐκ ἐγχωρεῖ ἄνευ ἁἀπανγάσματος
εἶναι τὸν λύχνον. ΑΏλον δὲ ὅτι ὥσπερ τὸ εἶναι ἁπαύ -
γασµμα μαρτυρία ἐστι τοῦ κατὰ τὴν δύξαν εἶναι ( uq
γὰρ οὕτης τῆς δόξης οὖκ ἂν εἴη τὸ Ex ταύτης ἆπαν -
γα-όμενον), οὕτως τὸ λέγειν μὴ εἶναι τε ἁπαύγασμα,
ἀπόδειξίς ἐστι τοῦ μηδὲ τὴν δόξαν εἶναι, ὅτε οὐκ Tv
τὸ ἀπαύγαμμα ᾽ τὴν γὰρ δόξαν ἄνευ ἁπανγάσματος
εἶναι ἀμ]χανον. Ὥσπερ οὖν οὐχ ἔστιν ἐπὶ τοῦ ἆπαν.
γάσµατος λέγειν ὅτι, l5 ἣν, οὐχ ἐγένετο, xai, Ei ἐγέ:
νετο,οὐχ ἣν, οὕτως µάταιὀν ἔστι περὶ τοῦ Yioy ταῦτ;
λέγειν, διότι ὁ Ἡ ἰός ἐστι τὸ ἁπαύγασμα.
neque gloria esset, cum non esset splendor; fieri emn
non potest, ut gloria sit absque splendore. Ut igitur. de splendore dici non potest : Si crat, moi
editus est, et, Si editus est, non erat ; ita vanum et absurdum est bxc de Filio dicere, quippe cur
Filius sit splendor.
Creterum. qui minus et majus de Filio οἱ Patre
dicunt, discant a Paulo ne metiantur ea quz nemo
potest metiri !^; nam Apostolus Filium dicit cffi-
giem esse Patris substantie. Planum est igitur quod
quanta fuerit substantia Patris, tanta est etiam
effigies substantize : fieri enim non potest; ut mi-
nor sit efflyics quam substantia qua per eam con-
sideratur. Quin etiam magnus Joannes eadem docct
eum dicit, « Iu princip:o erat Verbum, et Verbum
erat apud Deum !!. » Ex co namque quod dixit,
quod in principio erat, et non post principium,
ostendit quod nunquam absque Verbo principium
erat. Ex eo vero quod ostendit, quod Verbuin
(9) An.lov οὖν ὅτι. lane periodum non exhibe-
bat editio laphelengii, neque liber quo usus fuit
2uthymnius, sed ex ins. Canteri expressa est : neque
enim absque sententi& totius delrimento abesse
poterat. Locus. est apud Paulum ad Hebreos i, 5 :
(Jui cum sit splendor glorie et figura substantice ejus.
Quo etiam utitur Athanasius adversus Arianos ad
* Hebr. 1, 5. '" Rom. xi, 54, |! Joan. j, 3.
Οἱ δὲ τὸ µιχρότερον χαὶ τὸ μεῖζον ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ x:
τοῦ Πατνρὸς λέγοντες, διδαχθήτωσαν παρὰ τοῦ IIa:
λου μὴ μετρεῖν τὰ ἀμέτρητα ' ὁ γὰρ Απόστολος —
Υἱὸν χαρακτῆρα λέχει τῆς τοῦ Πατρὸς ὑποστάσεω.
Δηλον οὖν ὅτι (2) ὅση ἂν fj ὑπόστασις ᾗ τοῦ Πατρὺ
τοσοῦτος καὶ ὁ χαρακτὴρ ἐστι τῆς ὑποστάσεως' οὗ yc
ἑνδέχεται εἶναι µιχρότερον τὸν χαραχτῆρα τῆς θει
ρουµένης ἓν αὐτῷ ὑποστάσεως. ᾽Αλλὰ xol ὁ µέγι
Ἰωάννης ταῦτα ' διδάσχει λέγων, «€ Ἐν ἀρχῇ ἣν
Λόγος, καὶ ὁ Λύγος T» πρὸς τὸν Osóv. » "Ex γὰρτ
εἰπεῖν, ὅτι « £v. ἀρχὴ v,» xat οὗ μετὰ τὴν ἀρχὶ
ἔδειξεν ὅτι οὐδέποτε ἄλογος ἣν dj ἀρχή. Ἐκ δὲτ
ἀποδεῖξαι ὅτι καὶ ὁ Λόγος fv πρὸς τὸν θεὸν, τὸ &vi
tuendum τὸ ὁμοούσιαν Filii Dei, orat. 4, Καὶ TX,
ἁιτόστολος οὗ βουλήσεως * ἀλλ) αὐτῆς τῆς οὐσίας *
πατριχῆς ἴδιον ἀπαύγασμα καὶ χαραχτῆήρα τὸν Kop
κηρύττει. Siquidem Apostolus non voluntalts, i
ipsius paterna essentie proprium splendorem et fit
rum Filium predicat, e&t. homil. de Deipara : U
YXo δαχτνλίου yapaxcfjp, elc. Ip.
ΡΕ ΕΙΡΕ.
142
λιπὲς τοῦ Ylou ὡς πρὸς τὸν Πατέρα ἐσήμανεν, ὅλῳ Α etiam crat apud Deum, signi(icavit quod rih:l desit
γὰρ τῷ θεῷ ὅλως συνθεωρεῖται ὁ Λόγος, El γὰρ ἑλ-
λεπὴς ἦν ἐν τῷ ἰδίῳ µεγέθε: ὁ Λόγος, ὥστε μὴ δύνα-
σθαι πρὸς ὅλον τὸν θεὸν slvat, ἀνάγχη πᾶσα ἄλογον
εἶναι τοῦ Θεοῦ νοµίςειν τὸ ὑπερπίττον τοῦ Λόγου.
᾽Αλλὰ μὴν πάσῃ τοῦ θεοῦ µεγαλειότητι d τοῦ Λόγου
µεγαλειότης συνθεωρεῖται. "Apa οὐκ ἔχει χώραν ἐπὶ
τῶν θείων δογμάτων τὸ μεῖνον λέγειν xaX τὸ µικρό-
τερον. Οἱ δὲ λέγοντες τὸ γεννητὸν τῷ ἁγεννήτῳ εἷ-
γαι xazà «hv φύσιν ἀνόμοιον, διδαχθήτωσαν μῖ µω-
ραΐνειν Ex τοῦ χατὰ τὸν ᾿Αθελ xax τὸν ᾿Αδὰμ ὑποδέί-
Υµατος. Καὶ γὰρ καὶ ὁ Αδάμ χατὰ την φυσικὴν τῶν
ἀνθρώπων γέννησιν οὐχ ἐγεννήθη * ὁ δὲ "Λθελ Ex τοῦ
Ἀδὰμ ἐγεννήθη. ᾿Αλλὰ μὴν ὁ μὴ γεν, ηθεὶς ἁἀγέννη-
«ος λέγεται * οὐδὲν δὲ ἐχώλυσε τὸν Αδὰμ τὸ μὴ Υεν-
ντθῆναι πρὸς τὸ ἄνθρωπον εἴναι' οὐδὲ d) γέννησις
«ὺν ᾿Α6ελ ἄλλος, παρὰ την ἀνθρωπίνην φύσιν ἑποίη-
σὲν, ἀλλὰ xai οὗτος ἄνθρωπος κἀκεῖνος, εἰ καὶ ὁ μὲν
εννηθεὶς fv, ὁ δὲ δίχα γεννέσεως.
Filio in comparatione Patris; cum toto. namque
Deo tótum simul consideratur Verbuin. Nam si
quid Verbo deesset in sua magnitudine, ut non
posset apud totum esse Deum, prorsus necesse
esset ut exislimareinus absque Verbo esse cain
Dei partem, qua Verba superior ac major csset.
- Atqui cum tota D.i majestate Verbi majestas simul
consideratur. Ergo iu divinis doctrinis locum non
habet, ut vel majus vel minus esse dicamus, Naim
qui dicunt quod genitum non genilo natura dissi-
mile sit, ct similitudine et exemplo Abelis et Adami
discant haud stulte judicare. Etenim Adam quoqu:
secundum naturalem hominum nativitatem non g^-
nitus fuit (5) : Abel vero ex Adamo genitus est. Ai
qui genitus non fuit, ἀγέννητος, id est non generatus,
et qui genitus est (4), γεννητός, id est natus, dicitsr;
sed nihil prohibuit Adamuim esse hominem, quoil
genitus non erat; neque nativitas Abelem aliud ac
diversum quiddam ab liumana veddidit natura, sed tam liic quam ille homo fuit, etsi hic quidem natus c:at,
ille vero obsque nativitate exstiterat.
"Apa xaX ἐπὶ τῶν θείων δογμάτων τὸ um γεννηβη-
ναι xai τὸ γεννηθτναι διαφορὰν οὐκ ἑξεργάζεται qo-
δ6ευς, ἁλλ᾽ ὥσπερ ἐτὶ τοῦ Αδὰμ χαὶ τοῦ "A6: ἀνθρω-
πότης µία, οὕτω xal ἐπὶ τοῦ Πατρὺς καὶ ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ
θεότης µία. Περὶ δὲ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου xai οἱ
βλασςτµοῦντες τὸ 35:5 λέγουσιν ὃ καὶ περὶ zoo Κυρίου,
ὅτι ἐστὶ χαὶ τοῦτο χτιστόν. Ἡ δὲ Ἐχκκλησία ἐπίσης,
ὡς περὶ τοῦ Υἱοῦ, οὕτως χαι περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύ-
µατος πιστεύει, ὅτι ἐστὶν ἄχτιστον, καὶ ὅτι πᾶσα ἡ
χτίσις Ex τῆς τοῦ ὑπερχειμένου ἀγαθοῦ µετονσίας
Τίνεται ἀγαθηῃ. (τὸ δὲ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ἀπροσδεές
ἐστι τοῦ ἀγαθύνοντος, ἀγαθὸν γὰρ τῇ φύσει ἐστὶ,
χαθὼς ἡ Γραφὴ μαρτυρεῖ], χαὶ ὅτι ἡ χτίσις ὁδηγεῖ-
ται παρὰ τοῦ Πνεύματος, τὸ δὲ Πνεῦμα τὴν ὁδηγίαν
χαρίζεται” ἡ χτίσις ἡγεμονεύξται, τὸ δὲ Πνευµᾳ Ἶγε-
(3) Genitus non [uit. Legebatur án!ea, genitus fuit,
eoolra Grzci textus et ipsius exempli rationem, quo
witur etiam Gregorius Nazianzenus orat. όν in
tancta Lurnina pag. 651, Οἱ δὲ τὴν ἁἀγεννησίαν xa
ὃν γέννησιν φύσεις θεῶν ὁμωνύμων τιθέμενοι. τάχα
ἂν χαὶ τὸν ᾿Αδὰμ xai τὺν Σὴ0, ὅτι ^ μὲν οὐκ ἀπὸ
Igitur in divinis quoque dogmatibus nu!laui na-
ture differentiam efficit genitum vel non genitum
esse, sed quemadmodum in Adamo et Abele una
humanitas, sive natura humana, eodem modo in
Patre quoque ac Filio deitas, seu divina natura una
est. Atque idem de Spiritu quoque sancto οὐίτο-
6 clantes ci dicunt quod de Domino, nempe quod ct
ille creatus sit. At Ecclesia ex quo sicut de Filio,
ita de Spiritu quoque sancto credit, quod creatus
non sit, tum quia omnis creatura ex participa- -
tione superni boni bona fit (Spiritus sanctus autem
beuefactore (5) nihil opus habet, quippe cum na-
tura bonus sit, quemadmodum Scriptura testatur),
tum quia creatura deducitur ac dirigitur a Spiritu
Det Spiritus vero beneficium deductionis ac dirc-
καὶ μὴν ἀμφότερα ταυτὸν ἀλλήλοις. Quid igitur Eca
et Seth, nonne ex eodem Adamo sunt ? Ex quo enim
alio ? Utrum outem ambo ex co geniti sunt ? Minime.
Quid igitur ? aliera segmentun, alter filius. Atqui
ambo inter sc idem. sunt. lp.
(5) Benefactore. Corrigendum monueramus, San-
VE (πλάσμα Y&p), ὁ δὲ ἀπὸ τοῦ ἈΑδὰμ καὶ τῆς D ctus autem Spiritus altero, a quo bonus reddatur, ni-
934,
ἀλλίλων κατὰ thv φύσιν ἀλλοτριώσου-
7v. (Qui autein ingenituram. et generationem deorum
lemonymorum, naturas esse statuunt, iidem, credo,
Aamum quoque et Seth. (queniam ille non ez carne,
εἱροίε a Deo. e(ficius, hic autem ab. Adamo ct Eva
procreatus. esi,) diversa naiura preditos esse conten-
deat. In(erpres Euthymii Panopiie locum Gregorii
«c Latine reddi : Adam enim naturali hominum
«ge nom est generatus. Fn. Duc.
4) Et qui genitus. est. Hoc membrum quoque
ia Graeco deest etcuso et manuscripto, neque ab
Estbymio citatur : sed necessarium est; χαὶ ó vzvvn-
kde γεννητός. idem exemplum Adami, Eve. et filii
wriusque profert Gregorius Nazianz. orat. 37,
.599 : Τί οὖν ἡ EU xat ὁ Er0 οὐγὶ τοῦ αὐτοῦ τοῦ
λράµ.; τίνος γὰρ ἄλλου ; ἡχαλἀμφότερα ysvvfiuasa ;
οἑαμῶς. Αλλὰ τί; τὸ μὲν cuz pa, Τὸ δὲ γέννημα,
hil opis habet ; post comperimus interpretem Eu-
thymii vertisse, Spiritum sanclum autem nemine à
quo bonus fiat indigere : ἀγαθύνειν aliquando idem
valet, quod εὑξργετεῖν, benefacere, beneficio allicero
ut Psal. L, 20 : 'Ayá8vvov, Κύριξ. ἐν τῇ εὐξοχέᾳ σοῦ
τὴν Σιών, Benigne [ac, Domine, ia bona voluntate tua
Sion ;: ubi Symuiachus edidit εὑεργέττσοι; οἱ
Psal. cxxiv, 4, Λγάθυνον τοῖς ἀγαθοῖς, bene|ac bonis ;
neque enim male scriptum cst pro ἀγαθύνου, ut
putat auctor Tiesauri Greci. Aliquando idem quo:l
bonum reddere, ut hoc loco, ct commodum red-
dere, ut Ruth, 11, 10. "Ότι ἠγάθυνας τὸ ἔλεός σου
τὸ ἔσγατον. Quia commodum reddidisti vel bonam
fecisti misericorduam tuam postremam, Porro Spiri-
tum bonum appellat. Seriptura. Psal. cxpu, 10 :.
Spiritus tuus bonus deducet ic in lerram rcctam. Ip.
145
$. GREGORII] RÉSSENI
ctionis largitur; creatura subdita (6) est, Spirftus A μονεύει' ἡ χκτίσις παραχαλεῖται, τὸ δὲ ]
vero przxest, natura consolationem et exhortationem
accipit, Spiritus vero consolatur et exhortatur ; na-
tura servit, Spiritus vero liberat; natura sapien-
tiam docetur, Spiritus vero sapientix beneficium
largitur : natura beneficiorum ac donorum partem
eapit, Spiritus vero ad arbitrium suum largitur.
Umnia namque héc operatur unus et idet Spi- |
ritus, distribuens cuique singulatim quemadmodum
vult !**. Ac. sexcenta alia Scripturarum loca licet
invenire, quibus demonstratur quod omuia subli-
mia Deumque decentia nomina, quzcunque Patri
et Filio a Scriptura accommodantur, ea circa Spi-
ritum quoque sanctum considerantur : incorrupti-
bilitas οἱ integritas, beatitudo, bonum, sapiens,
potens, justum, sanctitas, omne denique pretiosum
et lonorabile nonien tam de Spiritu sancto, quam
de Pate et Filio dicitur, exceptis ijs, per quis
hypostases perspicue, clare et absque confusione
ab invicem separantur. Dico autem quod ncque
mapaxaàet* 14) Χτίσις δουλεύει, τὸ δὲ Πνεῦμα
pol * ἡ χτίσις σοφίζεται, τὸ δὲ πνεῦμα τὴν τῆς
δίδωσι yáptv * fj κτίσις µεταλαμθάνει τῶν χο
των,τὸ δὲ Πνεῦμα χατεξουσίαν χαρίζεται. τΠά
ταῦτα ἐνεργεῖ τὸ Ev xal τὸ αὐτὸ Πνεῦμα, διαιρι
ἑχάστῳ καθὼς βούλεται’ » xal µυρίας ἄλλας
Γραφῶν ἔστιν ἀποδείξεις εὑρεῖν, ὃτι πάντα τὰ
καὶ θεοπρεπῃ ὀνόματα, ὅσα τῷ Πατρὶ xal “
παρὰ τῆς Γράφῆς ἑφαρμόζξεται, ταῦτα χαὶ 1
ἅγιον θεωρεῖταί Πνέῦμα * dj ἀφθορία, ἡ µαχα
τὸ ἀγαθὸν, τὸ σοφὸν, τὸ δυνατὸν, τὸ δίχαιο»,
της ' πᾶν τίµιον ὄνομα οὕτως λέγεται ἐπὶ το
Πνεύματος, ὡς xoi ἐπὶ τοῦ Πατρὸς xai ἐπὶ «
λέγεται, πλὴν τούτων δι’ ὧν αἱ ὑποστάσεις
B τε xal ἀσυγχύτως ἀπ᾿ ἀλλήλων διαχωρίζονται
δὲ ὅτι οὔτε Πατὴρ λέγεται τὸ Πνεῦμα τὸ ἄγα
Υἱός * τὰ δὲ ἄλλα ὅσα ὁ Πατὴρ xai ὁ Υἱὸς όνομ
ταῦτα xal τῷ ἁγίῳ Πνεύματι παρὰ τῆς Γρας
᾽αρμόζεται.
Pater, neque Filius dicitur Spiritus sanctus ; ezltera vero quibuseunque nominibus Pater et
appellantur, ea Spiritui quoque sancto a Scriptura adaptautur.
Per hoc igitur deprehendimus, quod Spiritus
sanctus est super naturam : quocirca ubi Pater et
ubi Filius intelligitur, ibi Spiritus quoque sanctus
intelligitur : nam super naturam Pater et Filius
est, quod Spiritui quoque consequenlia sermonis
attestatur. Qui igitur supra naturam Spiritum san-
ctum ponit, consequenter et rectum et sanum ac-
cepit serinonem et opinionem. Unam enim confite-
bituz naturam non creatam, qua et.in Patre et
Filio et Spiritu sancto consideratur. (juoniam au-
tem ad demonstrandum, ut putant, quod Spiritus
sanctus creatus sit, prophetze vocem nobis profe-
runt, qu£? ita habet : « Qui firmat tonitruum, et
creat spiritum, 'et annuntiat in hominibus Chbri-
stum suum ?? : » hoc convenit intelligere quod alium
spiritum in firmitudine tonitrui propheta creari
dicit, et non Spiritum sauctum : tonitruum enim
Tuyslicus sermo Evangelium nominat. Quibus igi-
tur firina ac stabilis de Evangelio fit (ides, hi per
fidem transeunt ab eo quod carnes sunt, ad lioc ut
spiritus fiant, quemadmodum dicit Dominus:
t (uod natum est ex carne, caro est, et quod natum
est ex Spiritu, spiritus cest !*. » Deus igilur est qui
(6) Natura subdita. Κτίσις legitur in his locis
Grace, et in excuso el iu ins. Cant., non φύσις, ubi
et interpres Euthymii, Res procreatas duci, res
creatas consólatiouem accipere, res creatas esse ser-
vas; eodemque modo paulo post : "Av τῆς κτί-
σεως, supra naturam, Euthymii interpres, Spiritum
sanctum rebus creatis. esse pra'stanliorem. Mox
cliam citatur locus Àmos prophete iv, 15, Ὁ
᾿στερεῶν βροντἠν. Qui firmo tonilruum, et creo Spi-
ritum, quodque sub finem libri εὐαγγελικὴν φω-
viv, vertit. Sifanus, Evangelicum tonitruum, apud
Atà τοῦτο οὖν χαταλαμθάνοµεν ὅτι ἄνω €
σεώς ἐστι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον' οὐχοῦν ὅπου
xai ὅπου Υἷὸς νοεῖται͵ ἐχεῖ νοεῖται xal τὸ Πνι
ἅγιον * ἄνω γὰρ τῆς κτίσεως 6 Tacho χαλ)Υἱὸς, 5
τῷ ἁγίῳ Πνεύματι ἡ ἀχολουθία τοῦ λόγου πρι
τὑρῃσεν. 'O τοίνυν ὑπερτιθεὶς τῆς χτίσεως τὸ
C τὸ ἅγιον, ἀχολούθως τὸν ὀρθόν τε xai ὑγιῆ παρ
λόγον. Μίαν γὰρ ὁμολογήσει τὴν ἄχτιστον qii
ἐν Πατρὶ xot Yt καὶ Πνεύματι ἁγίῳ θεωρο
Ἐπεὶ δὲ εἰς ἁπόδειξιν, ὡς οἵἴονται, τοῦ χτιστὶ
τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὴν τοῦ προφήτου φων
προφέρουσι thv λέγουσαν΄ «'O στερεῶν βρον
κτίζων πνεῦμα, xal ἁπαγγέλλων εἰς ἀνθρώπ
Χριστὸν αὐτοῦ, » τοῦτο ΄προσήχει νοῆσαι, ὅ
τίζεσθαι πνεῦμα Ev τῇ στερεότητιτῆς βροντῆι
φῄτης λέγει, xaX οὐχὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα: |
γὰρ ὁ μυστιχὸς λόγος τὸ Εὐαγγέλιον ὀνομάξ
οἷς οὖν γίνεται βεθαία xat ἀμετάθετος f εἰς τὶ
γέλιον πίστις, οὗτοι διὰ τῆς πίστεως µεταθι
&zb τοῦ εἶναι σάρχες, εἰς τὸ γίνεσθαι πνεῦι
θὼς λέγει ὁ Koptoz, «ὅτι τὸ γεγεννηµένον
D σαρχὸς σάρς ἐστι ' καὶ τὸ γεγεννημένον £x «0i
pato; πνεῦμά ἐστι.» θεὸς οὖν ὁ διὰ τοῦ στερι
Euthymium sic effertur aptius, vocem evam
credentibus confirmans. Solvit. eamdem objet
ex Prophet? loco desumptam adversus Spir
vinitatem Athanasius in epist. ad Serap
Ambrosius lib. n, de Spiritu Sancto, e
qui legit aut effert hunc versui ut est in V
edit. οἱ in Germanicis Dibliis, Ἰδουὗ ἑγὼ t
βροντὴν, xaX χτίζων πνεῦμα. Ecce ego firmat
iruum, εἰ creans spiritum, non ut iu Com
et Plantinian., διότι Κύριος el στερεῶν. Quis
es firmans tonitruum. 1p.
| Cor. xu, 4. | Amos iv, 15. |) Joan. i, 6.
A45 CONTRA FATUM." LT]
τὴν εὐαγγελιχὴν φωνὴν τοῖς πιστεύουσι, πνεῦμα À per id quod evangelicum tonitruum firmum cre-
ποιῶν τὸν πιστεύοντα᾽ ὁ δὲ 2x τοῦ Πνεύματος γεν-
νηθεὶς, χαὶ πνεῦμα διὰ τῆς τοιαύτης βροντῆς vevó-
μενος, ἁπαγγέλλει τὸν Χριστὸν καθὼς ὁ ᾿Απόστολος
λέχει, ὅτι οὐδεὶς ὄψναται εἰπεῖν «Κάριον Ἰησοῦν
Χριατὸὺν,ν εἰ μὴ ἓν Πνεύματι ἁγίῳ.
*5 f Cor. xii, 9.
dentibus facit, spiritum efficit eum qui credit ;
qui autem ex Spiritu natus est, et per tale toni-
truum spiritus factus est, annuntiat Christum,
quemadmodum dicit Apostolus, quod nullus possit
dicere «Dominum Jesum Christum, » nisi per Spiri-
tum sanctum 15, |
TOY EN ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ
ΓΡΗΓ
OPIOY
ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΥΣΣΗΣ
ΚΑΤΑ EIMAPMENHZ
e
—
S. P. N. GREGORII
EPISCOPI NYSSENI
Incerto
Ἠέμνησαι πάντως 5 τί µοι γέγονεν, ὅτε πρώην διὰ
ειλλοῦ παρ’ ὑμᾶς Τὸ µέγα τῆς ἀπιστίας ὄρος,
εανγελιχῶς εἰπεῖν, elc. πἰστιν µετεκιν ήθη’ τοῦ
φυρωτάτο» Ἐὐσεδίου τῆς mod; ἀξίως ἐν Υἠρᾷ Bov-
οε,σαμένο» εἴ τισιν ἀνθρώπου βουλην εἶναι χρὴ 122--
CONTRA FATUM
SEU
DISPUTATIO CUM ETHNICO PHILOSOPHO.
interpreto.
C Meministi haud dubie accidisse mihi quidpiam
quando nuper apud vos Magnus ille mons, ut, evan-
gelico verbo utar, perfidie tandem .ad fidem am-
plectendamy traductus est; cum videlicet sapientis-
"mus Eusebius dignum canis consilium iu sene-
147
S. GREGOMI NYSSENI
clute suscepit, si tamenid hominis fuisse consilium Α την λογίσασθαι, καὶ μὴ θείαν τινὰ cupuu
censendum est, 46 non divjnum quoddam auxilium
ejus, qui humanum genus nostre utilitatis causa
gubernat. Cum ergo magnitudine rei tum obstu-
puissem, qui taptus ille vie, magna prius iuibutus
perfidia, excellentia fidei modum perfidi: supe-
rasset, atque in progressu colloquii nostri de fato
incidissel sermo: pracepisti mihi, venerabile οἱ
sacrum caput, ut disputationem de hoc argumento
in magna Constantini urbe cum. quodam philoso-
pbo habitam tibi per litteras explicarem. Quod pau-
lum otii nac(us, paucis, oratione quantum fieri po-
test. contracta, simplici minimeque claborata nar-
ratione faciam, idque vel maxime cavebo, ne epi-
slolae modum excedat, atque ad listoriz longitudi-
nem prolendatur.
Verba feci nonnulla de nostra religione viro, cui-
dam exlernx philosophiz , ut ex dictis ejus conji-
cere licebat, haud indocto, eique persuadere cona-
bar, ut à Graeca superstitione in nostram concede-
rel sententiam, Muitis enim. confirmabat non in
noslrà potestate esge sententiarum animi delectum,
scd pendere hominum vitarn ex necessitate quadam,
sine qua nihil fieri posset eorum quas fierent in no-
bis. Atque in hunc modum orationem meam elu-
debat, si quidem ipsi fatale esset fieri Christianum,
futurum se omnino vel nolentibus nobis; sin fati
necessitate prohiberctur, fato se vim adhibere nulla
ratione posse. Hzc ille cum diceret, id eum agere,
uli verisimile erat, arbitratus sum, ut Grace su-
perstitioni penitus addictus, nihil de Christiana fide
admitteret, atque ἵνα cursum nostre orationis iin-
pediret. Eadem enim semper inculcare non destitit,
omnia fatali subjecta e3&c necessitati , dominz re-
rum, cujus nutui obedirent universa, vitzte modus,
ac finis , dissimilitudo rerum , diversa genera vi-
vendi, corporum constitutio, inz:qualitates hono-
rum, ut imperio quisque potitus in potestate la-
beat omnia, qua ei sint fatalia, aut serviat eamdem
ob. causam, dives item sit aut pauper, valeat cor-
pore vel zgrotet ; brevisque οἱ longz vite eamdem
esse causam. Nam sive quis exiguo tempore vive-
ret, sive vitam longius produceret, non ex impetu
aut affectionc quadam propria, sed ex illa necessi-
tate eam etatis diversitatem exsistere, Tam vo-
luntariam quam coactam morlem ab eadem ne-
cessitatle sortito decerni. Varia genera violenta
necis propter incertos casus, sive suffocationem ,
sive sententiam judicum , sive insidias imminen-
tes; clades preterea his magis communes , et uni-
versales, terre motus, naufragia,inundationes aqua-
rum, incendia, el omnia id genus alia mala ex
illa causa pendere dicebat, addebatque vitze etjam
inslituta nequaquam esse in capientis arbitrio , sed
omnes potenti fato setvire, sive in philosophiain,
sive in eloquentiain. incumbant , sive agros colant,
sive nauticam faciant , sive conjugalem, sive coeli-
bem vitam instituant. lt virtutis et vitii eamdem
esse causam , ut pro Immutabili ilta sortitione alius
διοικοῦντος Ex! ἀγαθῷ τὸ ἀνθρώπινον. Τό
Tob. τὸ παράδοξον ἐχπεπληγμένῳ τοῦ ϐ
πῶς ὁ τοιοῦτος ἐν ἀπιστίᾳ τὸ πρότερον, !
σιον τῷ µεγέθει της πίστεως ὑπερέβαλε τῆς
τὸ µέτρον , ἐπειξή τις προϊούσης ἡμῖν Td
τῶν κατὰ τὴν εἱμαρμένην ζητουµένων λόγ
σεν, ἑπέταξας, ὦ τιµία µοι χαὶ ἱερὰ κεφαλ
νομένην πρός τινα τῶν φιλοσόφων διόλε
µεγάλῃ τοῦ Κωνσταντίνου πόλει περὶ τῆς ὁ
ταύτης ἐγγράφως σοι δι ἐπιστολῆς διη'
Μικρᾶς τοίνυν ἐπιτυχὼν σχολής, δι ὀλίγωι
τε, συντεμὼν τὸν λόγον, ἑκτίῆεμαί σοι ἓν
ἀχατασχενάστῳ διηγήµατι΄ φυλασσόμενος ὅτ
τὸ μὴ πόῤῥω τῶν ἐπιστολιμαίων µέτρων Ex!
D λόγον εἰς λογογραφιχὸν μῆκος ἀποτεινόμενι
Προσῆγον ἑγώ τινας τῆς xa0' ἡμᾶς εὖσι
yo»; ἀνδοί τινι πεπαιδευμένῳ τὴν ἔξω σι
ἑνην Ex τῶν λεγομένων στοχάσασθαι , xc
ἐπεχείρουν ix τοῦ Ἑλληνισμοῦ πρὸς τὴν σι
σιν τοῦ xaÜ' ἡμᾶς δόγματος µετατάξασθαι.
πολὺς ἣν κατασκευάζων pt κατ’ ἐξουσίαν m
τοῖς βουλομένωις τῶν κατὰ γνώµην τὴν
ἀλλὰ διά τινος ἑξάπτων ἀνάγκης τὴν τῶν d
ζωὴν, f; ἄνεν μὴ ἄν τι γενέσθαι τῶν Ev ἡμὶ
Vt)y , χαὶ τούτῳ τῷ λόγῳ τὸν ἐμὸν παρεχρ
Tov" ὡς εἰ μὲν εἴμαρται αὐτῷ γενέσθαι X
γενῄσεται πάντως xiv ἡμεῖς μὴ βουλώμε'
Χωλνοιτο τῇ τῆς εἰμαρμέντς ἀνάγχῃ, μὴ ἂν
δυνατὸν ἑςευρεῖν τινα μηχανην ἢ τὴν εἰ
βιάσεται. Taura λέγοντος, ἐγὼ μὲν, ὅπερ
φεύγειν ὤμην αὐτὸν τὸ μαθεῖν τι περὶ τῆς
τῷ Ἑλληνισμῷ διὰ βάθους ἐγχείμενον, x
τῷ τρόπῳ τὴν ἀκολονθίαν τοῦ ἡμετέρου πι
σθαι λόγου. Ἐπεὶ δὲ οὐχ ἀνίει τοῖς αὑτοῖς |
πάντα λέγων ὑπεζεῦχθαι τῇ τῆς εἱμαρμένης
χἀχείνην ἐπιατατεῖν τῶν ὄντων, καὶ τῇ «pot
πάντα ὑποχύπτειν τὰ ὄντα, ζωῆς τε μὲ
Τθῶν διαφορὰς, καὶ βίων αἱρέσἒις, χα) aug
τασχευὰς, xal τὰς τῶν ἀξιωμάτων ἀνωμόέ
ἄρχειν τε πάντως τὸν χαθ) εἰμαρμένιν ἐπὶ 4
παριόντα, δουλεύειν τε κατὰ τὴν αὐτὴν al
πλουτεῖν ὡσαύτως xai πένεσθαι ' ἐῤῥῶσθαί
τῷ σώματι, καὶ ἀασθενῶς ἔχειν» τό τε exi
D τὸ µακρόθιον, τὴν αὐτὴν ἔχει [v] αἰτίαν."0 4
ὀλίγῳ μετασχὼν τῆς ζωῆς, xaX ἐν μαχρῷ |
παρατείνας τὸν βίον, οὐ χατὰ οἰκείαν ὁρμὴ
τῆς ἀνάγκης ἐχείνης tv ἑχατέρῳ ἑχάτερος
τόν τε αὐτόματον xai τὸν ἠναγκασμένον θά
ἄλλως ἡ παρ) ἐχείνης ἀποχληροῦσθαι , τοῦ
θανάτου τὰς πολυτρόπους διαφορὰς, Ev cup
$ ἀγχόναις, ἡ ψήφῳ δικαστιχῇ, 7) xat xas ἱ
ἐπαγομένας. Καὶ τὰ ἔτι τούτων xao
περιληπτικώτερα πάθη , σεισμοὺς xat ναυέ
ἐπικλύσεις ὑδάτων, xai τὰς ἐκ πυρὸς συµφι
ὅσα τοιαῦτα εἴδη κἀχῶν πάντα τῆς alvid
ἑξάπτων, πρασετίθει καὶ τῶν κατὰ τὸν M
δευµάτων μηδαμοῦ τὸν λογισμὸν τοῦ αἱρουί
ριον εἶναι, πάντας δὲ τῷ κράτει τῆς cl
..9
Υεῖν, f| ναντίλλεσθα:, ἢ ἐν γάµμῳ ζῇν, ἡ 5v ἄγαμον
αἱρτῖσθα: βίου, ἀρετῆς τε χαὶ καχίας την αὐτῖν ἁνά-
Υκην εἶναι διισχυρίζετο. Ὥστε χατὰ τὴν ἁπαράθατον
ταύτην ἀποχλήρωσιν, τὸν μὲν τῇ ὑψτλοτέρᾳ προσ-
ανέχειν ζωῇ v ἀχτήμονι χαὶ ἐλευθερίῳ ζῶντα βίῳ'
ἕτερον δὲ, τυμθωρυχεῖν, ἢ πειρατεύειν, f) ἀσωτεύε-
σθαι, ἡ τῷ ἑταιριχῷ βίῳ ἀποθηλύνεσθαι, Καὶ πάντα
τὰ το'αῦτα δ.εξιὼν, ἰσχυρὰν ὤετο τοῦ μὴ παραδέξα-
σθα. τὺν λόγον ἡμῶν αἰτίαν ἐπιδεδεῖχθα., τὸ μὴ Eg"
ἡμῖν εἶναι ὅπερ ἂν θέλωµεν κατ’ ἐξουσίαν αἱρεῖσθαι,
ἀλλὰ δεῖν ἀναμεῖναι τὴν ἀνάγχην ἐχείνην , fj; τὸ &v-
δόσιμον πρὸς «hv τοιαύτην ὁρμὴν παρασχούσης bm
ἀνάγχης εἶναι προσθέσθαι τῷ λόγῳ, xaX p βουλόμε-
vov* ἄνευ δὲ ἑἐχείνης, xai σφόδρα προαιρουµένου,
CONTRA FATUM.
ὑπτρετοῦντας, 1| φιλοσοφεῖν, ἢ ῥητορεῦειν, fj γεωρ- A. vivendi genus colat sublimius , inops, et liberum :
150
alius sepulcra, violel, dul piraticam exerceat , aut
prodige vivat, aut meretricio vitze genere effeinine-
tur. Quibus omnibus percensitis , firinam se puta-
bat non admiltenda nostre orationis reddidisse
rationem, cum non esset in manu nostra, quod
liberet, pro arbitratu suscipere, sed illa foret exspe-
ctanda necessilas : qu:£ si quem in eam mentem
tanquam signo dato impulisset, orationi necesse
esse ut vel nolens assentiatur : quod sine illa, quam-
vis magnopere vellet, fieri non posset. Postquam
μαι ille et ejus generis alia disseruisset, sciscitatus
ex eo sum, Deumne quempiam esse putaret , fati
nomine appellatum, qui omnium rerum potiretur,
εἰ cujus voluntate universa crederet administrari.
ph δυνατὸν εἶναι γενέσθαι. Ἐγὼ 65 ταῦτα αὐτοῦ καὶ D At ille me ob. eam interrogationem ignorantix no-
τὰ τοιαῦτα διεξ.όντος, Ἀρόμην αὐτὸν, εἰ Θεόν τινα
οἵεται τὸν χατὰ πάντων ἔχοντα χράτος, τὸν τῷ ὁνό-
ματι τῆς εἰμαρμένης ἀποχαλούμενον, οὗ τῷ βουλ{-
µατι τὰ χαθ᾽ ἕχαστον οἰχονομεῖσθαι πεπίστε»χεν. Ὁ
δὲ πολλήν µου καταγνοὺς ἀθελτηρίαν iv τῷ ἐρωτή-
ματι, Οὔ pot δοχεῖς κατανενοηχέναι, φησὶ, τῶν o5-
ρχνίων οὐδὲν. "H γὰρ ἂν ἔγνως τῆς εἰμαρμένης τὴν
ὀύναμιν, xal ὅπως κατελίφθη τῶν xab' εἰρμὸν
ἁπαραθάτως Ὑινομένων d δύναµις. ἘἙμοῦ δὲ καὶ
πρὺς τοῦτον ξενοφωνουμένου τὸν λόγον, xal τι σαφέ-
στερον ἁἀξιοῦντος μαθεῖν, πότερον δύναμίν τινα προ-
αιρετιχῖν αὐτοχρατή τε xal ἀδέσποτον, ἐν ὑπερχει-
μέν sv ἐδουσίᾳ θεωρουμένην τὴν εἰμαρμένην εἶναι
φαν-άξέτα:, f| ἄλλο τι παρὰ τοῦτο ὑπείλτφε, πάλιν
τὸν αὐτὸν ἐπαναλαθὼν λόγον, 'O τῶν οὑρανίων, φη-
oiv, ἐπεσχεμμένος την χίνησι», τόν τὲ ζωδιοφόρον
χύχλον, χα) τὰ iv αὐτῷ δωοχαίδεχα τ'ήµατα, τῇ
περ'γραςὮ τῶν ἐνθεωρουμένων ζωδίων àv ἴσου ἀπ᾿
ἀλλήλων διξστικότα, ἑχάστου τε τῶν ἄστρων τὴν
ὄνναμιν κατανοῄσας , tíva μὲν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ ἕκαστην
ix φὕσεως ἰσχὺν ἔχει’ τί δὲ f; σύνοδο, αὐτῶν Ex τῆς
ποιᾶς πρὸς ἄλλτλα κράσεως ἀπεργάζεται, τῆς χατὰ
ὄνναμιν ἑχάστου αὐτῶν ἰδιότητος µιχθείσης τε τῷ
ΠρΟΣΞΥΥ:σμῷ πρὸς τὴν ἑτέραν, xal ἀποχρ'θείσης διὰ
της ἀποστάσεως * tl τὲ πάλιν ἢ τοῦ κατωτέρου ὑπή-
όασις ἐργάνεται' καὶ τί d) τοῦ ὑπερχειμένου χατὰ
τὴν πάροδον ἔκλειυγις, xaX πάλιν ἀποχατάστασις, ὅ τε
ποικζλος τῶν συνιόντων τε χαὶ ἀφισταμένων σχηµα-
subs, Ev τριγωνίοις, ἡ σκαληνοῖς καταγραφόµενος
σ(Ἅμασιν, f] καὶ ἅλλο τ, τῶν χατὰ γεωμµετρίαν θεω-
ϱυμένων οχημάτων ἁποτελῶν' ὁ ταῦτα xal τὰ
10.3972 χατανοήτας, εἴσεται τῆς εἱμαρμένης τὸ ση-
µαινόμενον, ot. τὸ εἰρμῷ τινι ἁπαραθάτῳ κατὰ τὴν
ποιὰν συμπλοχὴν τῶν ἀστέρων ἀναγχαίως ἀποτελού-
µενον τῷ ὀνόματι τῆς εἱμαρμένης διηρµήνευται.
Ἐπκεὶ δὲ µε χαὶ τοῦτο πάλιν ἑξένιζεν ' οὐ γὰρ αυνίην
τῶν λεγομένων οὐδὲν, ἅτε jh πεπαιδευµένος ταύτην
tk» παίδευσιν * ἡξίουν, δι ὧν fjv. µοι δυνατὸν γνῶναι
τῖν τῆς εἰμαρμένης δ.άνοιαν, διὰ τούτων µοι φανε-
py» ποιεῖν τὸ λεγόμενον. Τοὺς Υὰρ ἀστρῴους κὐ»
χλονς ἄλλον ἅλλῳ ἐγκεῖσθαι, καὶ την ἐναντίαν χίνησιν
«f£ ἁπ)ανεῖ περιφορᾷ χατὰ τὸ ἑντὸς ἀνελίσσεσθαι,
καὶ όντας 05:0, τῷ ζᾳδιακῷ ἑνδινεῖσθαι κύχλῳ :
mine non leviter accusabat. Non videris , inquit,
mihi quidqua:n coelestium rerum percepisse. Alio-
quin enim cognovisses profecto vim fati , unde
. Scilicet et quomodo depreliensa sit vis rerum iin-
mutabili quadam serie nexuque evenientium. Ego
sermonis novitate obstupefactus, cum rogassem ut
me paulo clarius edoceret, utrum fatum quod animo
fingeret, vim quamdam voluntariam , liberam, sui
juris, summ:que polentiz, au vero aliud quidpiam
ab illa. diversum esse statueret : eadem repetita
oratione : Qui, inquit , contemplatus est coelestium
corporum motum, zodiacum circulum, ejusque
duodecim, qua in eo conspiciuntur, seginenta
C equabiliter inter se dissita : nee non singulorum
astrorum facultatem ac vires quas per se quodque
in ortu suo babet : quid eorum efficiat congressus,
propriis singulorum virtutibus inter se temperatis,
sive ex commisceantur, ut cum astrum alterum
appropinquat alteri, sive secernantur, ut cum alte-
rum ab altero recedit : quid item inferioris recessus,
quid superioris in transitu defectio , quid ejusdem
restitutio : quid varia congredientium et digredien-
tium forma, sive trianguli, sive scaleni, aut si quam
aliam geometricam figuram referunt : qui hzc, in-
quit, et hujusmodi alia perspexerit, sciet fati nomine
id significari, quod serie quadam immutabili pro
stellaaum conjunclione necessario ellicitur. Cam
id quoque mihi inauditum et novum accidisset
D (non enim quidquam corum quz diceret, intelli-
gebam, quippe ea disciplina uon eruditus), rogavi
ut eo modo mihi vin verbi declararet, quo fati
nolionem assequi possem. Nam coelestes circulos
alium in alio esse, et motu contrario conver-
sioni Rrinamenti seu aplanis interius cieri, eosque
omnes in zodiaco circumvolvi : h:zec, inquam, etiam
ab aliis audivi, ac proinde luminarium splendo-
rem pro conversione cuique colo propria tum
accedere tui recedere, atque inferiore astro sub-
eunte tolli e conspectu nostro superius, si quidem
inferiori directe opponatur : et quacunque hinc
apte colligerentur, sive formam aliquam efficcrent,
ut cum circulus spatium quod in se continet,
ilà motu sug ambit, ut sidus in transitu aut recta
e
151 S. GREGORIL NYSSENI 152
objiciatur superiori, aut declinet ; sive. brevi tem- Α ταῦτα xal παρ ἑτέρων εἶπον ἀχηχοένα:, καὶ ἐχ ταῦ
poris intervallo, si«c longiori cujusque circuitus
Aabsolveretur, quandoquidem pro singulurum ma-
gnitudipe necessario vel celerior vel tardior ess:t
conversio.
ἀχολοῦθου py ἀμφιθάλλειν, τὰς τῶν φωστήρων αὐγὰς
κατὰ thv ἰδιάσουσαν ἑχάστῳ τῶν πόλων χνχλοφορίαν
προσεγγίζειν τε xai ἀφίστασθαι, xaX ὑποθαίνειν τὸν
χατώτερον, xai χρύπτεσθαι τὸν ὑπερχείμενον ἀπὸ
τῶν ἡμετέρων ὄγφεων, εἰ xatà νώτου γένοιτο τοῦ ὑποθδαίνοντος * xal πάντα ὅσα εἰκὸς ἐκ τοῦ ἀἆχολοῦθου
Ἰογίσασθαι, εἴτε τι σχῆµα διὰ τούτων ἀποτελεῖται , ὅταν ὁ χύχλος περιστῇ διὰ τῆς ἰδίας χινήσεως «b ig
ἑαυτοῦ χείμενον ἄστρον ' ὥστε 7| κατ εὐθεῖαν τοῦ ὑπερχειμένου γενέσθαι, $ πλαγιάσαι κατὰ τὴν πάρ-
£bov, εἴτε δι ὀλίγου τοῦ χρονικοῦ διαστήµατος, εἴτε διὰ πλείονος ἑχάστου τούτων fj περίοδος γίνεται,
φής κινουµένης.
His omnibus silentio prazteritis orabam, ut tau-
tum fati vim perspicue mihi explicaret, - Deusne
aliquis fati nomine intelligeretur, hujus universi
imperator, Summa potestate przditus, quique omnia
haberet in manu sua, et. pro arbitratu. gubernaret : Ὦ
an vero fati- virtutein allerius alicujus superioris
viriutis ministram statueret, ut οἱ ipsa quodam
modo alteri fato subjecta sit, praecellentioris cau-
&e in aduinistratione soeia. Naim si eam iu res
emnes imperium obtinere credendum csset, va-
tione nos induci, uL nihil illam supereminere
censeamus. Sin eam astrorum niolum sequi, ac
ita demum violenta quadam necessitate in res
omnes dominari asseverarel, satius fuisse ριᾶ-
cedepti quam sequenti omnipotentem. illam vim
attribuere, ac vel sidera ορ istarum causas
esse diccre, vel couversionem lfirmamenti, vel
"circulos qui in ea. conspiciuntur, vel certe circu-
lum qui: codo oblique inscribitur. Si quis enim
concedercl astra neque per se moveri, neque
perpetua conversione inter se aut conjungi aul
disjungi, sed eamdem semper referre figuram ,
fatum non exsisteret. Quare si ex siderum mo-
tione fatum oritur, frustra profecto id dominari
in cater3 putatur, quod superiori causs servit,
neque omnino esset nisi motus essel. Αἱ non
eo, inquit philosophus, nostra spectat oratio, quasi
ipsum fatum per se esset aliqua natura, sed cum
sit quaedam rerum inutua convenientia οἱ con-
junctio, atque universum omni ex parte cohzreat,
quemadmoduin ctiam in uno aliquo corpore qu:e-
dam omnium membrorum inter se consentientium
cernitur concordia, cumque superior mundi portio
Sil yrastantior: idcirco inferiora simul cum pri-
maria portione reguntur, ad ejusque velut nutum
caelesti motui sese fingunt οἱ accommodant, quan-
doquidem necessario ac multifariam, uti dictum
est, vi cujusque sideris una moventur. Ut in
medicamento specierum qualitates artificiosa qua-
dam ratione commiste, communi illo temperamento
quippiam efficiunt aliud, neque tale qualis unaquz-
que ante misturam fuerat: sic coelestium virtutum di-
ver Sx sunt proprielates, quarum varia ex astrorui
vel accessu vel recessu profecta conjunctio varias ac —
45 wersas vito reddit actiones, tanquam influxus qui-
c m inde ad, nossige interruptione derivetur. Quir
€- A. jam causaest quamobrem ii, qui hzc diligentius
Auivestigant, futura mininte falso priedicant. Quemad-
χατὰ τὸ μέγεθος τῆς xa0' ἕκαστον τῶν κύχλων ἀναλογίας, ἀναγκαίω; ?| θἄττον 9j βράδιο τῆς ἁναστρο-
Ta$:« xá;xa γαὶ τὰ τοιαῦτα σιγᾷν Ἡξίουν, µόνον
δὲ uot σαφῶς ἐκκαλύττειν τῆς εἰμαρμένης τὴν δύνα-
piv, Θξός τίς ἔστιν ὁ τῷ ὀνόύματι τῆς εἱμαρμένης
νοούμενος, xai τοῦ παντὺς ἐξημμένος τὸ κράτος, xat
πάντα xav' ἐξουσίαν τῷ ὑπερέχοντι τῆς δυνάµεως
πρὸς τὸ δοχοῦν διοικούµενος' f| ἄλλης τινὸς ὑπερ-
κειμένης ἑνεργείας ὑπουργὸν εἶναι τὴν τῆς εἰμαρμέ-
νης ὑποτίθεται δύναμιν , ὥστε xal αὐτὴν τρόπον τινὰ
ὑπὸ ἑτέραν εἰμαρμένην χεῖσθαι, τῇ ὑπερεχούσῃ συν-
διατιθεμένην αἰτίχ. Ei. μὲν γὰρ αὕτη τὸ κατὰ πάνγ-
των ἔχειν κράτος πεπίστενται, τὸ μηδὲν ὑποχεῖσθαι
ταύτης ἡ ἀκολουθία τοῦ λόγου δίδωσ.ν ο’εσθσι. EL δὲ
τῇ χινῆσει τῶν ἄστρων ἁἀχκολουθοῦσαν τὴν εἰμαρμέ-
νην, χρατεῖν αὐτὴν βιαία τινὶ ἀνάγχῃ τῶν πάντων
διισχυρίζεται, ἀπφαλέστερον ἣν τῷ προηγουμένῳ
μᾶλλον f| τῷ ἑπομένῳ τὴν παντοδύναµον ταύτην
προσμαρτυρεῖν ἐξουσίαν * xal τὰ ἄστρα τούτων αἶτιᾳ
λέχειν, ἡ τὴν ἁπλανη περιφορὰν, T] τοὺς ἑντὸς ταύ-
της ἐνθεωρουμένους χύχλους, ἢ τὸν λοξῶς ἔγχεχα-
ραγμένον τῷ πόλῳ κύχλον. Ei Υάρ τις δοίη καθ)
ὑπόθεσιν μὴ κινεῖσθαι ταῦτα, μηδὲ διὰ τῆς ἁῑδίου
χυχλοφορίας, ἢ ἐν ἀλλήλοις * ἀπ᾿ ἀλλήλων γίνεσθαι ,
ἀλλ ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ σχήματος ὡσαύτως ἔχειν ἀεί *
οὖκ ἂν ἡ εἰμαρμένη συσταίη. El οὖν ἡ χίνησις τῶν
ἄστρων τίχτει τὴν εἰμαρμένην, ἄρα µάτην ἔπιχρα-
sev αὕτη τῶν ἄλλων νοµίζεται, fj τῇ ὑπερχειμένῃ
αἰτίᾳ δουλεύουσα , καὶ μὴ ἂν οὖσα, εἰ μὴ dj xiv ats
ἣν. 'AXX οὗ τοῦτο, φησὶν ὁ φιλόσοφος ἐχεῖνος, οὐχ
οὕτως ὁ ἡμέτερος νομίζει λόγος, τὸ εἶναι αὐτὴν ἐφ᾽
ἑαυτὴν τὴν εἱμαρμένην Ev ὑποστάσει τινὶ θεωρουµέ-
νην΄ ἀλλ᾽ ἐπειδὴ µία τίς ἐστιν ἐν τοῖς οὖσι συμπά-
Ἴθεια, xal συνεχές ἐστι τὸ πᾶν ἑαυτῷ , xal τὰ καθ)
ἔχαστον Ev τῷ παντὶ θεωρούµενα οἷον ἐπὶ σώματος
ἑνὸς ἐν μ.ᾷ συµπνοίᾳ χαταλαμθάνεται, πάντων πρὸς
ἄλληλα τῶν μερῶν συννευόντων, τούτου χάριν ἀρχι-
γιχωτέρας οὔσης τῆς ἄνω λήξεως, τὰ περίγεια πάντα
τῷ προηγουµένῳ συνδιατίθεται * xal πρὸς Ex:lvo
vzUst χατὰ την ἄνω χίνησιν, καὶ τῶν τῇῆδε πραγμµά»
των ἐξ ἀνάγχης συγχινουµένων ' ἐν διαφόρῳψ δὲ , xa-
θὼς εἴρηται, τῇ δυνάµει ἑχάστου τῶν ἄστρων θεω-
ρουµένου. Ὥσπερ ἐπὶ τῆς ἰατρικῆς φαρµανχείας, αἱ
τῶν εἰδῶν ποιότητες λόγψ τινὶ τεχνιχῶς συμμιχθεῖ-
σαι, ἄλλο τι τὸ ἐχ τοῦ κοινοῦ συγχραθὲν ἀπειργά-
σαντο, xai οὐχ ὅπερ ἔχαστον ἣν πρὺ τῆς πρὸς ἄλληλα
. µίξεως" οὕτω χαὶ τῶν ἀστρῴων δυνόµεων ἐν διαφότ
ροις ἰδιότησ, θεωρηυµένων, dj ποικίλη xarà τοὺς
προσεγγισμοὺς αὐτῶν xaY τὰς ἁποστάτεις γι ομένη
τῶν διαφόρων ἰδιωμάτων συμπλοχὴ, τὰς ποιχίλας
1.5
CONTHUA FATUM.
154
τῶν χατὰ τὸν βίον ἁποτελουμένων διαφορὰς ἐξεργά- A modum enim peritus medicus, si medicamentum
ζεται * οἵόν τινος ἀποῤῥοῆς ἁδιασπάστως ἐχεῖθεν ἐφ᾽
ἡμᾶς διηχούσης. Διά τοι τοῦτο xal παρὰ τῶν ἐπι-
µελέστερον τὰ τοιαῦτα φιλοσοφρούντων , αἱ προῤῥη-
σεις τῶν ἑσομένων οὐχ ἁμαρτάνονται. Ὡς γὰρ ὁ τῆς
ἰατριχΏς ἐπιστήμων, εἰ τὸ θερμὸν 7] ναρχῶδες φάρ-
µαχον ἀναχραθείη τῷ ἁλμῶντι fJ) παραστύφοντι,
προλέγει τὴν συστησοµένην ix τῖς τῶν ἑτεροφνῶν
pisos; ἰἱδιότητα, χαὶ τί κατεργάζεται , xaX µέχρι τί-
voc τὴν ἰσχὺν ἕξει, xaX tivi μὲν ὀλέθριον, τίνι δὲ ἆλε-
ξιτήριον Ὑίνεται" οὕτως xal ὁ τοῖς ἄνω OU. ἔπιμε-
λείας προσεσχηκὼς, χαὶ τὴν ἑκάστου τῶν ὄντων φὗ-
ctv χατανοῄήσας , εἴσεται τὶν Ex τῆς ποιᾶς αὐτῶν
συμπλοχῆς δύναμιν τί ἀποτελέσει ᾽ αὕτη δὲ ἡ ἀπορ-
foh οὐδὲ ἐν ὀλίγῳ πρὸς ἑαυτὴν ὁμοίως ἔχει. ᾽Αλλὰ
διὰ τὸ ἁστατεῖν ἀεὶ τῶν ἐπιπλεχομένων ἀλλήλως
ἄστρων τὴν xivnot, ἀναγχαίως x&xelvr τῇ συνεχεία
€f; χατὰ τὴν χίνησιν ἑτερότητος συναλλοιοῦται ' ἀεὶ
συμμεταχιρναµένη τῇ ποιχιλίᾳ τῆς κινήσεως , xal
«ὰς ἑνεργείας αὐτῆς τῇ χινήσει τῶν ἄστρων συν-
εξαλλάσσουσα. "Hg; τῶν ἐπὶ τὸν βίον παραγοµένων
ἕχαστος, χατὰ τὴν bv τῷ ἀχαρεξ τοῦ διαστήματος
ἐπιτυχοῦσαν αὐτῷ μοῖραν σπάσας , ἐχεῖνο γίνεται,
ὅπερ ἡ ἰδιότης τοῦ µέρους Exclvou προεµήνυσέ τε
xal ἀπετέλεσεν. ᾿Ανάγχη yàp πᾶσα καθάπερ ἓν ix-
parto σφραγΐδος τῷ ἑἐντεθέντι χηρῷ τὸ χατὰ τὴν
γλνφὴν εἶδος περιτυποῦται' οὕτως xal τοῦ ἀνθρώ-
«ου «b» βίον, ᾧ ἂν συνενἐχθῇ µορίῳ τῆς ἀποῤῥεού-
σης δυνάµεως Éx τῆς τῶν ἄστρων χινήσεως , χατὰ
ealidum αἱ ejusmodi quod dissolutionem, stu-
porem, torporemve conciliet, cum aliquo alio com-
niíisceatur, proprietatem ex illa diversarum rerum
mistura oriundam przdicit : quid item efficiat, et
quamdiu vim retineat, cui perniciosum, cui salu-
tare sit : ita is etiam, qui ad res coelestes animum
sedulo applicavit, et cujusque naturam perspexit,
sciet conjunctionis earum qu:e sit vis et efficaci-
tas. Porro isteinfluxus ne ad breve quidem tempo-
ris spatium sibi similis est : sed quia congredientium
siderum nunquam stabilis est motus, influxus quo-
que unà cum illa motus diversitate varietur semper,
ad eamque efficientiam suam accommodet necesse
est. Cujus influxus portionem nascens quisque in
eo temporis momento sortitur et quasi spiritu at-
trahit, ac talis evadit, qualem eum portionis illius
proprietas et przesignificavit et effecit. Prorsus enim
necesse cst, ut quomodo effigies signo insculpta
cere imprimitur : sic hominis quoque vila, in
quam partem influentis ex astrorum motu virtu-
tis incidit, ad illius proprietatem conformetur, ac
talis. fiat, qualem in se continebat illa influxus
portio, quam quisque initio vite veluti spiritu
atiraxisset, et qua virtute semel velut insignitus
esset, cum ea necessario deinceps convenire, iis
rebus tum gerendis tum ferendis, quarum prin-
cipia causasve sidereus ille et fortuitus influxus
contulisset.
«tv ἐχείνου τοῦ μέρους ἱδιότητα τυποῦσθαι' χἀχεῖνο γίνεσθαι, ὅπερ εἶχεν Ev ἑαυτῇ τῆς ἁποῤῥοίας ἡ μοῖρα,
ἣν ἕσπασεν εὐθὺς τοῦ βίου ἀρχόμενος' ᾗ ἅπαξ ἐνσφραγισθεὶς κατὰ τὴν ἐχεῖ θεωρηθεῖσαν δύναμιν,
ἀναγχαίως iv τῇ κατὰ τὸν βίον ἰδιότητι συμμορφοῦται ΄ ταῦτα ποιῶν ἣ πάσχων, ὧν τὰς ἀρχὰς Ἡ «X
αἰτίας fj πρώτη ἔντευξις τῆς ἀστρῴας ἐχείνης ἀποῤῥοῖς κατεθάλετο.
Ἐγὼ δὲ τούτων λεγομένων, Οὐ παύση, πρὺς αὖ- C Quse cum ille diceret, Non desines, inquam, nu-
τὸν εἶπον, φληνάφους ἐμοὶ λόγους xa λήρους διεξιὼν,
ὁ ἀμερὲς ἐχεῖνο µέρος τῆς ἐν áxapst µετουσίας, τῷ
ἄνωθεν ἡμῖν, ὡς φὴς, ἐπιῤῥεῖν τῶν πάντων αἴτιον
των tv ἡμῖν χατασκενάζων, οὔτε εἰ ἔμψυχον τοῦτο
καὶ προαιρετιχὀν ἐστι λέγων , οὔτε ὅπως χαταχρατεῖ
των ἐἔμφύχων τὸ ἄγυχόν τε xal ἀνυπόστατον, καὶ
µυδεµίαν £x φύσεως ἰδίαν ἔχον ὀρμῖν δεῖξαι δυνάµε-
w;, ἀλλὰ πάσης βουλῆς χαὶ τῆς ἐκ τῶν λογισμῶν
προμτθείας , παιδεὐσεώς τε xal ἑἐπιμελείας, καὶ
των χατ ἀρετὴν ἑπιτηδευμάτων , χαθάπερ τινὰ τὸ-
ῥχννον f| δεσπότην , τὸ ἄφυχόν τε xaX ἀπροαίρετον,
στατόν τε χαὶ παροδιχὸν , xal ἁμερὲς, xai ἀνυπό-
vv ἐπιστῆσας τῷ λόγω; Τῆς ἐχείνου δυνάµεως
ims τὴν τῶν ὄντων σὐστασίν τε xaX διοἰκησιν,
καὶ οὐχ ὁρᾷς εἰς οἵας ὁ λόγος ἀτοπίας ἐκφέρεται ; D
Ei vàp τοσαύτην ἔχει δύναμιν ἐχείνης τῆς ἀποῤῥοῆς
$ μοῖρα, ὡς κατ᾽ αὐτὴν τοὺς παρὰ τὴν πρώτην náp-
Vv γεγονότας ἁποτελεῖν * πάντως ὅτι οὑχ bzaxo-
αουθητικῶς , ἀλλὰ προηγουμένως τῆς τῶν ὄντων σν-
σιάσεως ἐξηγήσεται. Οὐχοῦν ἑχείνη προάξει χατὰ
Ἐν ἰδίαν δύναμιν τὸν τικτόµενον, xai οὐχὶ τῇ τοῦ
ἀποχυηθέντος συντνχίᾳ ὑπηρετήσει. "Λδηλον γὰρ
ἐνταῦθα ποῖον τίνος ἀρχηγιχώτερον , ἁμφοτέρων ἐν
τρ ἀχαρεῖ χατὰ τὸ ἴσον ἀλλήλοις συμφερομένων.
Ὅτε Τὰρ ἄνθρωπος χαὶ πρὸ τῆς ἐξήδου τῶν σπλάγ-
gas el ineptias mihi commemorare, et confirmare
individuam illam portionem momentanej influxus,
quo in nos, uL ais, cause omnes e coelis influant,
cum tamen neque dicas animatumne sit, ac volun-
tatis arbitriique particeps, nec qua ralione res
animatas regat id quod neque per se subsistit, ne-
que anima, neque ullo natur instinctu praeditum
possis ostendere, sed omnibus consiliis, cogitatio-
nibus, providenti, institutioni, cure, studio vir-
tutis quasi quemdam tyranuum aut dominum per-
ficias inanimum quiddam, arbitrii expers, insta-
bile, fluxum, insecabile, nec per se subsistens :
ad cujus potentiam rerum constitutionem el gu-
bernationem oratione tua refers? An non vides
quam lioc auribus animisque hominuin sit. absur-
dum ? Si enim tantam vim habet fortuitus ille in-
fluxus, ut non. sequendo scd pricedendo rerum
constitutionem moderctur : certe przecedet nascen-
tem, ac non jam nati casibus serviet. Incertum
enim hic est quid quo sit prius, cum ad punctum
temporis οἱ zequaliter inter sec ae simul moveantur.
Nam et homo necdum in lucem editus motu quo-
dam cictur, decrementi videlicet οἱ incrementi
naturalis, quee quidem species motus sunt ; οἱ stella
movetur, neque quicscit prius ctiam quam homo spi-
455 S. GREGORII. NYSSENI
ritum ducat. Et quoniam zqualiter ac simul movean- A χνων ἐν χινήσει πώς ἐστι, διὰ µειώσεώς τε
tur, certo judicare non possumus, uter pracedat,
tuin et ille circulorum conversione, el hic naturae
motione feratur. Quod siin una parte temporis
conveniunt ambo, quod in eis discrimen est, ut
alterum ab altero pendere credamus? $i enim
astra hominem progignerent, ortus rerum esset
confinuus, neque vel ad inomentum temporis lio-
minum procreatio intermitterelur. Jam vero cum
juter nascentes crebra intersint intervalla, perspi-
cuum fit hominum ortum non sequi motum side-
rum. llic enim perpetuus est, ille interrumpitur :
ac suo quodam peculiari nexu atque ordine tam
homines quam astra per se nioyentur, cum nulla
necessitas inter se copulet ea quas natura disjun-
ξήσεως ἐν τῇ φύσει χινούµενος (ἐπεὶ xal το
νήσεως εἶδός ἐστι) ' τό τε ἄστρον καὶ πρὸ «ok
θρωπον τοῦ ἀέρος σπᾶσαι, φέρεται καὶ οὐχ t
f, τε συντυχία χατὰ «b ἴσον τῶν διὰ χινήσεω
λοις συντυγχανόντων , ἄπορον πο:εῖ τοῦ τε
νου τὴ» χρίσιν. Καὶ γὰρ κἀχεῖνα κινεῖται ἑ
χύχλων, χαὶ touto διὰ τής φύσεως ὁδεῦον «
Ei 6i ἓν ἑνὶ µέρε; τοῦ χρόνου ἀμφοτέροις f) *
Ἀήλους σύνοδος Ὑίνεται, τὶς fj πρὸς ἄλληλα
διαφορὰ , ὥστε τοῦ ἑτέρου τὸ ἕτερον αἰτιώτε
σθαι; El γὰρ διὰ τὰ ἄστρα ὁ ἄνθρωπος, άν
ἔδῥει fj φύσις διὰ γεννήσεως, οὐδὲ ἐν ἅχα ρεῖ
λειμμα τῆς ἀνθρωπίνης παρόδου ἐπιδειχνύο
δὲ πολλαὶ τῶν γινοµένων αἱ μεταξὺ διαστάαι
xit. At si id vestra sibi vult oratjo, ut in illa tem- p φῶς ἀποδείχνυται τὸ, μὴ τῇ χινήσει τῶν ἄστ
poris particula sitam esse credamts causàm omnium
qua: in bominum vifa committuntur, vide quot myria-
das dominorum actyrannoruni in dies singulos, in
singulas item noctes per minutas illas et individuas
temporis sectiones exsistant, die ac noctein viginti
quatuor, ut dicitis, horas divisis, quavis hora in
sexaginta minuta, quovis minuto jii sexaginta se-
cunda, quovis secundo, ut asserunt ex vobis ii qui
hzc subtilius pertractanda susceperunt, retento
eodem sexagenario numero, in sexaginta tertia, Ex
quibus in unum collecti momentanei illi dii sive
1yranni, sive nescio quibus aliis nominibus afficiendi,
amplius unam et viginti myriadas conliciunt. Jam si
una hora tot nobis partium myriadas suppeditat, vi-
ginti quatuor proportione unius omnino multiplicatze,
infinitas fatorum myriadas proferent. Át enim quod-
vis ex illis inevitabili potentia praditum esse con-
firmatis ; ex quo efficitur nullum eorum esse quod
ron agat. Neque enim potentia proprium esse di-
xeris ut non agat, quandoquidem potentia omnis
in actione perspicitur. ZEqualia sunt igitur etiam
potentiz effecta : quare quot sunt segmenta tem-
poris, totidera quoque homines iroris singulis na-
Scaniur, necesse est. Porro si cuivis fato aequalis
potentia assignanda est, erunt omnes ex $quo re-
pes, longevi, potentes, fortunati, felices, et
quidquid prztterea in. bonis numeratur, acquirent.
Nam si quis eorum defectus est , aliquod certe im-
becilius et imperfectius judicandum est. Neque
enim aqualem potentiam tribueris, tam ei qui ma-
gna, quam qui parva prestiterit. Exempli causa,
Alius centesimum superavit annum, senex , opulen-
tus, felix, omnibus in rebus secundam expertus
fortun2n ; nepotibus stipatus , pronepotum aspectu
laxius, sanus, incolumis , honoratus , doloris ex-
pers , opibus affluens , et si quid aliud in hac vita
pretiosum est, rebus omnibus beatus. Alius simul
atque ex materno utero prodiit , suffocatür. Multi
quippe ex meretricibus aut adulleris nascuntur
infantes, quos utpote nothos suis ipse manibus
matres obtruneant, czedeque flagitium supprimunt.
Que fati potentia in his cnitet ? an. istis aque ac
illis diuturnaim vitam dare non potest ? Si asseritis
ἀνθρωπίνην ἔπεσθαι γένεφιν. Ἡ μὲν γὰρ, di
ται. jj δὲ, οὐχ dsl γεννᾶται * ἀλλ ἰδίῳ τοῦτο
χἀχεῖνο πάλιν ἰδιαζόγτως ἐφ᾽ ἑαυτοῦ φέρεται
μιᾶς ἀνάγχης συναπτούσης πρὸς Oma τὰ ὃ
τῇ φύσει" εἰ δὲ τοῦτο ὁ ὑμέτέρος χατασχευ,
γος, τὸ ἐπ' ἐκείνῃ ^f] µοίρᾳ τοῦ χρόνου τὴν
τῶν κατὰ τὸν βίον ἁπάντων κχεῖΐσθαι, σκόπης
µυριάδας δεσποτῶν xal τυράννων, ἡμέρα πι
νὺξ ὡσταύτως χατὰ τὰς λεπτὰς ἑχείνας .καὶ
τοῦ χρόνου τομὰς ἀπεργάξεται’ εἰς τέσααι
εἶχοσιν ὥρας νυχτὸς xal ἡμέρας, ὥς φατε,
µένων ἑχάστης δὲ ὥρας, ἑξήχούτα τμήμαό
ζομένης ' πάλιν δὲ τῶν τμημάτων τούτων |
χατὰ τὸ ἱσάριθμον χερματιζοµένου: ὡς δὲ
C ὑμῶν οἱ εἰς tijv λεπτοτέραν τῶν τοιούτων πα
σιν τῷ λόγῳ διαδυόµενοι , ὅτι xal τούτων |
πάλιν τῶν λεγομένων τμημάτων ἰἱσαρίθμῳ &
ἐπιλεπτύνεται. Τὸ τοίνυν ἐκ τούτων ἆθροι
πλῆθος τῶν ἀχαριαίων ἐχείνων θεῶν, ἡ ócam
τυράννων , Tj οὐκ οἵδ' ὅπως χρὴ λέγειν, μιᾶι
xai εἴχοσι µυριάδων ἐστίν. El δὲ µία ὥρα τι
μοιρῶν ἡμῖν µνυριάδας ποιεῖ, αἱ τέσσαρες καὶ
κατὰ λόγον τῆς μιᾶς πάντως πολλαπλασιαι
τὰς ἀπείρους τῶν μοιρῶν µνριάδας ἆπογι
Αλλὰ μὴν τούτων ἑχάστην ἀπαράθατον i
ἔχειν ὁ ὑμέτερος διισχυρίκεται λόγος. Οὖχο
λουθον μηδεµίαν αὐτῶν ἄπρακτον εἶναι. O0
τῆς δυνάμεως ἴδιον την ἀπραξίαν εἴποις , dX)
ἑνεργείᾳ πάντως καθορᾶται dj δύναμις. Οὗκι
xai τὰ τῆς δυνάµεώς ἐστιν ἀποτελέσματα ᾿ ὢ
τμήματα , τοσαῦται xal τῶν ἀνθρώπων γενἠ
ἀνάγχις καθ) ἑκάστην ὥραν συστήῄσονται. Ka
ἑχάστῃ poipz τὸ δννατὸν ὁμοίως προσµαρτυ
προσήχει, πάντας bw lon; βασιλέας, µαχ
δυνατοὺς, εὐχλήρους , εὐδαίμονας, xal ὅσα '
µιωτέρας λήξεως εἶναι νομίζεται, τὸ τῆς ἂν
ὁμότιμον ἀπεργάξεται ' ἡ γὰρ ἕλλειψις τούτα
τοῦ xavà τὴν δύναμιν ἀτελαῦς κατηγορία γίνε
γὰρ ἄν τις ἴσην προσµαρτυρήσειε δύναμιν.
μεγάλα καὶ μιχρὰ ἐνεργήσαντι. Οἶον, ὁ μὲν (
6ηχεν ἑκατὸν ἔτη ἐν γήρᾳ λιπαρῷ xat εὐδ
παισι εὐθηνούμενος, ἐκγόνοις δορυφορούμεν
τῷ μετὰ τούτους ἁπαγαλλόμενος γένει, ἄνοσοι
157
CONTRA FATUM.
158
pow, ἐπίτιμης , ἄλυπος, πλούτου δαφιλῶς ἔχων, xaX A posse, omnibus in rebus ex ὤφαο vis cjus elucebit,
εἴ τι ἄλλο τῶν κατὰ τὸν βίον τοῦτον ἐν τιµίοις vevó-
ἄισται, διὰ πάντων µαχαριζόμενος. ᾿ἕτερος, ὁμοῦ
τῷ παραχθῆναι εἰς φῶς , χατεπνίγη * οἷα δη πολλὰ
τῶν γινοµένων ἐστὶν ἑταιρικὰ f] µο:χίδια βρέφη, ἄπερ
τῶν µητέρων αἱ παρανόμως χυῄήσασαι , ταῖς ἑαυτῶν
χεραὶ διαχειριζόμεναι, Οανάτῳ τὸν ἔλεγχον γλέ-
Neque enim aliud poterit , aliud non poterit, si re-
vera potentia valet : at potentia ex effectis Cogio-
scitur, Nulla ergo exsistel vite dissimilitudo , sed
summani sibi felicitatem pariter omnes pollicebun-
tur, eo quod ex veslra sententia omnes fato siut
subjecti , ipsumque fatum semper omnia possit.
πτονσι * ποῦ fi δύναµις ἐπὶ τούτων τῆς μοίρας ; Πῶς εἰς τὸ αὐτὸ τῆς ζωῆς µέτρον fj τῆς εἱμαρμένη: ἰσχὺς
οὐχ ἐξήρχεσεν, El γὰρ τὸ δυνατὸν αὐτῇ πρασμαρτυρεῖν ὁ ὑμέτερος λόγος leta, δεῖν, ἑἐπίσης πᾶσ. τοῖς
e33w ἡ ἰσχὺς αὐτῆς Φφανήσεται. Οὐ γὰρ τὸ μὲν σχύσει , τὸ δὲ οὗ δυνῄσεται, εἴπερ ἀληθῶς ἐν δυνάμει
χαταλαμβάνεται ' ἡ δὲ δύναµις, διὰ τῶν ἀποτελεσμάτων γνωρίζεται.
Οὐχοῦν οὐδεμίαν ἀνωμαλίαν à
βίος Έξει, πάντων ὁμοίως τὸ ἀχρότατον τῆς εὐδαιμανίας µέτρον ἐν ἑαυτοῖς δειχνύντων, διὰ τὸ πάντας
Ei οὖν xai πάντα χαὶ ἀεὶ δύναται fj εἱμαρμένη
αὕτη, πάντα ἐπὶ πάντων δυνῄσεται. ᾽Αλλὰ μὴν τολ-
λα) xal ποιχίλαι τοῖς ἀνθρώποις τοῦ βίου διαφοραὶ,
χατᾶὰ τε τὰς ἀξίας χαὶ τὰς περιυσίας, καὶ τὰ τῶν
χρόνων µέτρα . καὶ τὰς τῶν σωμάτων χράσεις , xal
πάντα ὅσα δι ὧν f| µαχαριστός τις T] ἅθλιος ὀνομά-
ζεται, "Αρα τὸ μὴ πάντα δύνασθαι τὸν ἀναπλασθεῖ-
σαν ἐχείντν τῷ λόγῳ μοῖραν f εἱμαρμένη», ἡ τῶν
ἀποτελεσμάτων ἀν'σότης σαφῶς ἐπιδείχνυσιν. El γὰρ
τὸ μακρόθιν δυνάµεως ἔργον νοµίζοµεν , ἀσθενείας
πάντως ἐστὶ τὸ ὠχύμορον. Οὐκοῦν, τὴν μὲν ἀσθενεῖν
τῶν εἰμαρμένων τὴν δὲ δύνασθαι δογµατίνειν προσ-
χει. Ἐπειδὴ γὰρ ἐναντίον τῷ πολυγρονίῳ τὸ ὁλι-
14610" , διὰ τῶν ἑναντίων ὑφίσταται πάντως τούτων
ἱκάτερον. Οὐ γὰρ ἄν τ'ς τῆς αὐτῆς αἰτίας ἐξάψειε
Εαχαρισμόν τε xal ἁθλιότητα , ἀλλ εἴπερ τοῦτο χατ-
μὲν κατὰ τὸν λόγον ἡμῶν , ὑπὸ τὴν εἰμαρμένην χεῖσθαι, πάντα δὲ ταύτην ἀεὶ δύνασθαι λέγειν ὑμᾶς.
Si ergo et omnia et semper potest fatum istud,
omnia in omnibus poterit. Atqui multa inter ho-
B mines et varia vivendi sunt genera, cum dignitate,
el opibus, tum temporum corporumque temperatu-
ra, omnibusque aliis rebus, quibus Ώδα μις quispiam
aut miser habetur. ltaque commentitium illud ve-
strum fatum non omnia posse, effectorum ἀΐνος-
sitas liquido declarat. Etenim si vitam longam a
petentia proficisci existimamus , breveii profecto
ab impotentia promanare doceri oportet. lia fatum
aliud infirmum , aliud potens statuendum erit. Quia
enim vite longitudo ejusdem brevitati. contraria
est, principia ulique inter se contraria sili vindi-
cabunt, Siquidem nemo ad eamdem causam retu-
lerit οἱ beatitudinem et miseriam; sed si illa per
potentiam potiamur, σος omnino propter defectuin
ορθωθείη διὰ τοῦ δύνασθα! . τὸ ἕτερον οὗ συνέστη C potentie non erit. Miseria quippe in eo vel maxime
πάντως παρὰ τὴ» τῆς δυνάµεως ξλλειφιν, Οὐδενὶ γὰρ
ἅλλῳ ἡ ἀθλιτης χαταλαμθάνεται , Y, Ev τῷ pt ὄυνη-
0rvz: γενέσθαι μαχάριων. Αλλά μὲν τλείους παρὰ
viv βίον οἱ ἅθλιοι. Οὐχοῦν , πλείων tj ἀσθένεια τῆς
εἰμαρμένης παρὰ τὴν δύναμιν ἐπιδείχνωται. Ποῦ οὖν
h ἅμαχος ἐχείνη χα) παντοδύναµος χαὶ ἁπαράθατος
ἀνάγχη , ὥστε Er ἑχε[νῃ τίθεσθαι πάντων τῶν χατὰ
τὸν βίον οἰχονομρυμένων τὴν ἑξρωσίαν, Tt; ἀπτλέγ-
y9n διὰ τῆς ἀχοληνθίας τοῦ λόγου ἀσθενῆς ἓν τοῖς
πλείοσιν; ᾿Αλλ' ἐρεῖς. ὅτι τούτῳ μὲν τοῦτ ῥοῦ)8-
σαι" τῷ δὲ ἑτέρῳ τὸ ἴσων οὐ ῥούλετα. ' δύναται xol
7 ἀμιοῖν ὅπερ βούλεται' πάντως οὖν χαὶ τὸν αἰτίαν
προσθέσεις tX; τῶν προα!ρέσεων τητὼν διαφορᾶς.
Ἄνθρωπος οὗτος xal οὗτος , οὐδεμίαν κατὰ τὶν φὖ-
σιν παραλλαγὴν ἐπ᾽ ἀμφοτέρων ῥλέπεις , obit τούτῳ
€) χαλ»ν , f φαῦλο» ix προα,ρέσεως , οὔτε τῷ ἄλλῳι
ἀλλ᾽ οὗτος µιχρόν τι τοῦ χρόνου προλαθὼν , τῆς µη-
ερῴας ντδύος ἐξέθορεν, οὔῦ ζω κατὰ τὸ συμθὰν αὐτν
ἀποσχευασαμένης tn; φύσεως * ἐχεῖνας δὲ μετὰ τοῦ-
τον, f εὐθὺς f| μετ ὀλίγον. Καὶ μετὰ τοῦτο οὐχ ὁ
αὐτὸς ἀμφοτέροις βίος ἀποχληροῦται, ἀλλ ὁ piv,
εὐδαίμων, f| βασιλεὺς, ἂν οὕτω τύχη, χρυσῷ xol
πορφ»ρίδι παρὰ τὴ» πρώτην γένεσιν ἔνειλούμενος * Ó
δὲ, τινὸς τῶν πενιχρῶν f] δούλων, οὐδὲ ῥαχίοις παρὰ
τῶν γεννηααµένων αὐτὸν σπαργανούμενος. Τί οὖν
ἑῤίχησεν, f$) προλαθὼν 7| ἑφυστερίσας τῷ χρόνῳ µι-
495v. οὗ xav' οἰχείαν πρόθεσιν, ἀλλὰ χατὰ τὸν τῖς
φύσεως χίνηαιν, ὡς αὐτοῦ τούτου ἕνεχεν ἁποχλτρω.
θῖνα. τοῦ βίου τὴν ἀτιμίαν;ι ποίαν τῆς δετοῖνης
*
consistit, quod bcatitudinem quis consequi non
pussit. Euimvero plures vitam degunt miseram ;
fati ergo infirmitas quam potentía est maior et. ο.
ficacior. Ubi nunc est invicta illa, οἱ omnipotens
atque. ineluctabilis necessitis, ul in ea omnium
rerum hunianarum potestatem esse positam pute-
mus, quam majori ex parte infirmam csse compro-
bavimus ? Sed dices hoc istum , alium aliud. veile,
in utroque tamen id valere quod. velit. Qu: vero
liujus voluntatum diversitatis est causa ? Faciamus
esse duos homines, qui nihil inter se differant,
neuter sive bonum sive malum ultro sit aa plexus,
sed liic paulo ante ex mat^rno. utero pro lerit, si
casu sic eum natura effuderit , ille vel continuo vel
D paulo post. Non eadem ambobus vita sorte obtin-
cit, sed alter felix aut omnino rex fortassis, aura
el purpura nalts mox involvitur, alter pauperis
alicujus, aut etiam servi filius ne laceris quidem
pannis à parentibus integitur, Quid ergo deliquit
quod paulo citius vel tardius altero sit progeni-
tus, idque non suo consilio, sed naturz motu, ut
idcirco vitam sortiretur inhonoratain? Quam vos
hic defensionem pro vestra illa domina afferctis ?
Ubi justitia , ubi pietas, ubi numen? num dices
fatum nibil horum curare, ncque virtutis ratio-
nem habere, neque hono cuiquam providere ? si
non istis, utique contrariis studiis vacabit, quia
constat quod a bono alliorret, id cum malo esso
conJunclum. Neque hoc, inquies, neque illud
459
S. GREGORII NYSSENI
e
160
ci curz est. Inanimum ergo, neque voluntario A ὑμῶν ἐχείνης ἐπὶ τοῖς τοιούτοις ἀπολογίαν εὑρίσετε;
judicio, neque boni malive cognitione przeditum
esse affirmas, si anima, ratione, et voluntate caret,
neque per se subsistit. EL adhuc tantam ei largi-
mini potestatem, ul animantes arbitrii capaces
moderetur, et regat ea. qua subsistunt, id quod
minime subsistit, expers vitz participes vite,
animatas inanimum, exsors consilii et virtutis,
consortes ; denique, entia non ens. Nam quo rerum
genere continetur istud, cujus nomen tantopere
jactatis, fatum ? Animal non est, in zodiaco non
cernitur, Deus non babetur. Qui enim Deus esset,
qui neque virtutis, neque zquitatis ducat rationem ?
Quod vero nihil ex his rebus est, quid tandem est ?
Sed videtur a vobis fatum dici quodvis temporis
momentum: siquidem tempus sese ad omnem
motum sive fluminum sive stellarum sive hominum
extendit. Neque refert sive fluvii motu desigees
insecabilia cujuslibet instantis temporis segmenta,
sive Davis vi ventorum agitat», sive hominum iter
facientium, sive astrorum qua movcantur. Unus
enim est omnium quz loco moventur terminus, ut
migrent ex eo in quo sunt, vel. in id in quo non
sunt. Quod si neque fluminum, neque navigiorum
inotus, neque hominum ambulatio intervalla tem-
poris designantium efficiunt fatum : cur temporis
punctis ex motione stellarum ortis fatum fleri
flugitis? cur dicis motus caeteros esse vel tempora
vel indicia temporis; at vero ex motu siderum
fatum exsistere observatum esse ? Cur non singulis
momentis singuli homines nascuntur? repetam
enim superiorem orationem. Quoniam eadem causa
est ut homo sit beatus vel miser, et ut omnino
$it; si astra sunt cause eventuum, qui hominis
ortum sequuntur, prorsus el ipsius eliam ortus
causa sunt: sin liujus cause non sunt, nec illo-
rum utique sunt. Αἱ vero astra non esse causas
ortus, vel ex οὐ lique, quod tempori continenter
flucnti nequaquam continens hominum ortus re-
spondeat, sed interrumpatur ; illa autem fata ex
fluenti tempore ac sempiterna siderum motione
sine ullo nascuntur intervallo, quod vel sensu vel
intelligentia percipi qucat. Quodnam igitur est
istud fatum ? quod unumne sit generale, an plura
sccLionibus temporis minute concisa, nondum
ratione colligere potui. Moveri astra dicitis, nos
quoque vicissim flumimum motum proferimus ; at
illa semper, hzc itidem perpetuo, at illa in tempore,
neque hac extra tempus ; at in illis motus initium
invenire non possumus; neque in bis. Par itaque
est illorum et horum eademque ratio. Nec vero
contrarium motum quispiam his assignaverit, cum
aqua naturaliter semper e superiore loco in infe-
riorem defluat. Qux cum ita sint, aut fluminum
quoque inotum fata quadam edere concedite, aut
neque nos eam vim astrorum motui concedemus.
AL ea vis est, inquit ille, Árielis, Tauri et cujusvis
planet, ut $i quis eub aliquo ex iis nascatur, sive
aliquod erraticum sidus solum, sive cum aliis in
Ποῦ τὸ δίχαιον; Ilou τὸ εὐσεδές; Ποῦ «b ὅσιω»; "H
τούτων οὐδενὸς µέλειν oic τῇ εἱμαρμένῃ, οὐδὲ πρὸς
ἀρετὴν βλέπειν , ο0δέ τινος τῶν ἀγαθῶν ἐπιμέλειαν
ἔχειν; Οὐχοῦν εἰ μὴ ταῦτα διὰ σπουδῆς ἐστιν αὑτῇ,
περὶ τὸ ἑναντίον πάντως ἀσχοληθήσεται * ἡ γὰρ τοῦ
ἀγαθοῦ ἀλλοτρίωσις, τὴν πρὸς τὸ χαχὸν οἰχειότητα
σαφῶς ἐπιδείχνυσιν. Αλλ' οὔτε τοῦτο τυχὸν , οὐδὲ
ἐχεῖνο διὰ φροντίδος εἶναι λέγεις αὐτῇ; Οὐχοῦν ἄγυ -
yov αὐτὸ oic εἶναι xal ἀπροαίρετον, xai χαλοῦ xal
χείρονος ἀνεπαίσθητον * el δὲ pfe φυχὴν µήτε
προαίρεσιν ἔχει, μήτε χατ ἰδίαν θεωρεῖται ὑπόστα-
σιν’ πῶς τοσαύτην μαρτνρεῖται παρ᾽ ὑμῖν ἔχειν τὴν
δύναμιν, ὥστε τῶν προαιρετιχῶν ζώων ἐπιστατεῖν,
χαὶ κρατεῖν τῶν ὑφεστώτων τὸ ἀνυπόστατον, τῶν
µετεχόντων ζωτς τὸ ἀμέτοχον , τῶν ἐμφύχων τὸ
ἄγυχον, τῶν Ey προαιρέσει συζώντων τὸ ἀπροαίρε-
τον, τῶν ἀρετὴν µετιόντων xb ἀρετῆς ἀπαράδεχτον *
χαθόλου τῶν ὄντων τὸ μὴ 6v; "Ev τίνι γὰρ χαταλαμ-
θάνεται τοῦ θρυλλουμένου τούτου ὀνόματος ἡ ὑπό-
στασις; Ζῶον οὐχ ἔστιν, Ev περιγραφῇῃ οὐχ ὁρᾶται,
θεὸς οὐ νοµίζεται. Πῶς γὰρ θεὸς, ὁ μὴ πρὸς ἀρε-
τὴν καὶ τὸ δίχαιον βλέπων; "O δὲ μηδέν ἐστι τούτων,
τί ἐστιν; Αλλ’ ἔοιχε παρ) ὑμῶν τὸ ἀεὶ ἐνεστὼς τοῦ
χρόνου, εἰμαρμένη λέγεσθαι * πάσῃ γὰρ χ.νήσει εἴτς
ποταμῶν, eve ἁστέρων, εἴτε ἀνθρώπων, ὁ χρόνος
συμπαρεχτείνεται. Διαφέρει δὲ οὐδὲν , f) ὕδατι προ1-
καθήµενον τῇ κινήσει τοῦ ῥεύματος ἀποσημειοῦς
σθαι τὰ ἀχαρῃ διὰ τοῦ ἀεὶ ἑνεστῶτος χρύνου τµί-
C µατα, fj νεὼς δι ἀνέμου χοµιξοµένης, ἡ ἀνθρώπων
ὁδοιπορούντων , f| κινουμένων ἄστρων. Εἷς γὰρ ἐπὶ
πάντων τῶν μεταθατιχῶς χινουµένων ὄρος χινήσεως,
j| ἀπὸ τοῦ ἐν ᾧ ἐστιν, ἢ ἐπὶ τὸ ἓν ᾧ οὐχ ἔστι, µετά-
στασις. El δὲ οὔτε dj τῶν ῥείθρων φορὰ, οὔτε ἡ τῶν
πλοίων χίνησις , οὔτε ἡ τῶν ἀνθρώπων πορεία ση-
µειουμένη τοῦ χρόνου τὰ διαστήµατα εἱμαρμένας
ποιεῖ, πῶς τὰ χρονικὰ σημεῖα τῆς τῶν ἀστέρων χι-
νήσεως εἰς εἱἰμαρμένης γένεσιν πλάσσετε, xal φατε
τήνδε τὴν ὥραν, ἡ τῆς ὥρας τὸ πολλοστηµόριον ὅπερ
τῷδε τῷ σηµείῳ τῆς τῶν ἄστρων κινήσεως ἔση-
µειώθη , εἰμαρμένην γίνεσθαι; Ti οὖν οὐχὶ πάντως
παντὶ σηµείῳ καὶ αἱ γενέσεις τῶν ἀνθρώπων συµ-
φέρονται; Πάλιν γὰρ τὸν αὐτὸν ἐπαναλήψομαι λόγον.
Παρ᾽ ὧν γὰρ ἡ αἰτία τοῦ εὖ ἡ καχῶς εἶναι τὸν ἄν-
D Όρωπον, παρὰ τῶν αὐτῶν xa fj τοῦ εἶναι πάντως
αἰτία ἑστίν ' εἰ οὖν τὸ μετὰ τὴν γένεσιν παρ ἑχεί-
νων , πάντως παρὰ τῶν αὐτῶν xal fj γένεσις ' εἰ δὲ
σοῦτο οὐκ ἐν ἐχείνοις, πάντως οὐδὲ τὸ μετὰ τοῦτο.
Αλλὰ μὴν τὸ μὴ ἐν ἐχείνοις εἴναι τὴν γένεσιν, ἐκ
τούτου δήλόν ἐστιν * Ex τοῦ μὴ ἁδιαλείπτως , ποτα-
poU δίχην, τῷ συνεχεῖ τῆς παροδιχῆς τοῦ χρόνου
fons , xaX τὰς ἀνθρωπίνας συῤῥέειν τῶν τικτοµένων
γενέσεις , ἀλλ᾽ &v διαλείµμµασι μὲν εἶναι τοὺς τόχους,
τῆς δὲ τῶν μοιρῶν ἐχείνων γενέσεως, ἃς ὁ χρόνος
ῥέων τῷ ἀειχινήτῳ τῆς τῶν ἄστρων φορᾶς ἐξεργάζε-
ται * οὐδ' ὁτιοῦν ἔστι διάλειµµα obzs. κατ αἴσθησιν,
οὔτε τῇ διανοία λαθεῖν. Τίς οὖν ἐχείνη εἰμαρμένη,
εἴτ οὖν µία γενιχωτέρα, εἴτ οὖν πολλαὶ αἱ ἐπὶ τοῖς
τοῦ χρόνου τµήµασι συλλεπτυνόμεναι,οὕπω χαταλα-
X61
CONTRA FATUM.
163
6εῖν δι ἀχολούθου εινὸς ὁ λόγος δεδύνηται. Κινεῖσθαι Α orbe circumferatur, vita illius qui in eam inciderit
τὰ ἄστρα qgatí; Καὶ γὰρ xa ἡμεῖς τὴν τῶν ποτα-
μῶν ἀντιπροφέρομεν χἰνησιν. ᾽Αλλὰ διὰ παντὸς ἐχεῖ-
να, Xai ταῦτα ὡσαύτως δι ὅλου. 'AXX ἐχεῖνα ἐν
χρόνῳ; Οὐδὲ ταῦτα ἔξω τοῦ χρόνου. ᾽Αλλὰ χρονικὴν
οὐχ ἔστιν ἐπ᾽ ἐχείνων ἀρχὴν ἐξευρεῖν τῆς κινήσεως ;
Ποίαν δξ τούτοις ἐπινοήσεις τὴν ànb χρόνων ἀρχήν;
λλλ' ἐχεῖνα χατὰ τὰ αὐτὰ xal ὡσαύτως ἀεὶ χινεῖται;
Οὐδὲ τούτοις ἄν τις τὴν ἑναντίαν προσµαρτυρήσειε
χίνησιν, φυσιχῶς ἀεὶ τοῦ ὕδατος ἀπὸ τοῦ ὑπερχειμέ-
vou πρὸς «b πρανὲς χαταῤῥέοντος, Ὥστε ?] καὶ τὴν
Χίνησιν τῶν ποταμῶν εἰμαρμένας τινὰς ἀπογεννᾶν
συγχωρήῄήσατε, fj οὐδὲ ἡμεῖς τῇ τῶν ἄστρων κινήσει
τῆς δυνάµεως ταύτης παραχωρήσοµεν. ᾽Αλλά τῇσδε,
φτοὶ, τῆς δυνάµεως , ὁ Κριὸς ἢ ὁ Ταῦρος, xai 17,56:
τῶν πλανητῶν ἕκαστος. Ὅταν οὖν ἐν EX τούτων γέ-
(tat, 3) χατὰ µόνας Ἡ μεθ) ἑτέρων περιοδικῶς τις
Μῶν πλανητών ὑπὸ τοῦ χύχλου περιαγόµενος, ἡ τῆς
δυνάµεως σύνοδος τό»δε τὸν βίον τῷ συνενεχθέντι τῇ
ὥρᾳ ταύτῃ χατὰ τὴν Ὑένεσιν ἀπειογάσατο. Ὢ cvm.
µαταιολογίας ἱ δούλειον ἂν οὕτως τύχη τὸν Ταῦρον
λέχετε, διὰ τὸ ὑπὸ ζυγῷ τὸ ζῶον τοῦτο δαµάζεσθα; ᾿
xai εὐεργετιχὸν τὸν Κριὸν, διὰ τὴν τῶν ἑρίφων φοράν'
ἐν ἑνὶ δὲ τούτων γενόµενον, 7) τόνδε τῶν χατὰ τὸ
ἑγαντίον ἀνειλουμένων , κατὰ τὴν φυσικῶς ἑνυπάρ-
χουσαν αὐτῷ δύναμιν διὰ τῆς τῶν ἰδιωμάτων ἔπιμι»
ξίας, τοιάνδε τῶν τικτοµένων μοῖραν χατασχενάζειν.
Tí οὖν; εἰπέ pot, ἐχὼν ὁ ταῦρός ἔστιν ὑποζύγιος;
xat χαταθύµιον τῷ κριῷ τὸ χείρεσθαι λέγεις ; Τότε
βλαπτιχὸν xal ναρχῦδες τῷ τὸν ἀνωτάτω περι-
οδεύοντι πόλον, τὸ θερμὸν τῷ πυρόεντι, ἡ ἄλλῳ ce
τῶν θεωρονµένων, fj ἐνυπάρχουσα δύναμις ἐχουσίως,
3 χατὰ τὸ ἀχούσιο) πρὀσεστιν; El. μὲν ὅτι ἐχόντες
horam, intercedente virtutum conjunctione cum
ortu consentiat. O vaniloquentiam ! ihquam ego.
Taurum adeo servilem forte propterea dicitis, quia
id animal jugo dometur, Arietem contra beneficum
quod lanam ferat: ac si quis sub istorum altero
natus, aut alius vicissim e medio sublatus fuerit,
commistis proprietajibus certam quamdam sortem
nascentibus obvenire. Quid ergo? dic mihi , spontc-
ne aut taurus sub jugis est, aut aries gaudet, cum
tondetur ? Damni item ae torporis afferendi facul-
tas est ei qui obit supremum ccelum, vel caliditas
Marti, vel cuivis alii stellze volenti sua vis inest,
an invitze ? Si quidem volentes in malis sunt, ac
voluntaria nocendi vi przdite, quisquis id fatetur,
palam infelices pronuntiat, quod meliorem sortem
in sua potestate cum teneant, deterior ipsis volup-
tati sit. Sin haud sua sponte tales sunt qual.s
existimantur, sed necessario tales quales facte
sunt : aliquod ergo aliud superius fatum his quo-
que naturam 4ο virtutum proprietates destinavit.
Quo fit, ut alia sidera his superiora quxrenda sizit
una cum motu quem sibi vindicent, quorüm certa
conjunctio fatali quadam necessitate, aut lauruin
servilem, aut arielem damnosum, aut cancrum
capite mutilum effeccrit, aut si quid aliud ce sin-
gulis astris sophistze nugantur. Ác si ea qua no-
bis apparent, necessitate cujusdam fati sunt. cjus-
modi, cerle etiam superioris illius necessitatis in-
super alia tibi causa necessaria exeogitanda erit
ejusmodi constitutionis, et hujus alia, iterumque
alius alia, atque ita. infinite fatum fati, surlis sors,
necessitatis necessitas alia semper confingenda.
ἐν ναχοῖς eiat , xai βλαπτικοὶ Ex προαιρέσεως γίνονται, 6uozuylav ἄντικρυς αὐτῶν ὁ ταῦτα λέγων xaxa-
Ψηφίζεται, τῷ χατ᾽ ἐξουσίαν αὐτοῖς προχε:µένης τῆς κρείττονος λήξεως, Bv ἡδονῃ τὸ ἀτιμόύτερον τίθεσθαι"
εἰ δὲ οὔχ Ex προαιρέσεως τούτων Ἑκαστόν ἐστιν ὅπερ νοµίξετε, ἀλλ᾽ Ex τινος ἀνάγχης ἐγένετο, ἄρα τις xal
τούτοις ὑπερχειμένη πάλιν αὐτῶν εἰμαρμένη ἑτέρα, τὰς τῶν φύσεών τε καὶ δυνάµεων ἐπέχλωσεν ἰδιότη -
τας. Ὥστε ζητεῖν ἐπάναγχες ἄλλα ἄστρα τούτων ὑπέρτερα, καὶ χίνησιν ἐφ᾽ ἑαυτῶν ἰδιάζοφσαν, ὧν 1
Λοιὰ συμπλοχὴ κατά τινα εἱμαρμένης ἀνάγχην, f| δούλειον εἶναι τὸν ταῦρον, f| ἐπιζήμιον τὸν κρὶὸδ’
ἀπειργάσατο, ἡ τὸν xapxivoy ἀχέφαλον, f| εἴ τι ἄλλο περὶ ἑχάστου τούτων οἱ λῆροι τῶν σοφῶν διέρχονται.
Καὶ εἰ ταῦτα τὰ φαινόμενα ἡμῖν κατ’ ἀνάγχην τινὸς εἰμαρμένης ἐστὶ τοιαῦτα, πάντως καὶ τῆς ὑπερχει»
µένης ἐχείνης ἀνάγχης ἑτέραν αἰτίαν ἀναγκαστικὴν τῆς τοιαύτης χαταστάσεως προσεπινοῄσει ὁ λόγος,
χἀχείνης ἄλλην, xal πάλιν ἄλλην τῆς ἄλλης, xa οὕτως εἰς ἄπειρον προϊὼν ὁ λόγος, οὐδαμοῦ στίσεται
εἰμαρμένην εἱμαρμένης, xal μοῖραν μοίρας, καὶ ἀνάγχης ἀνάγκην προσανατλάσσων.
Ταῦτα δὲ pou διεξιόντος, xaX διὰ τῶν τοιούτων D
wrpgátov πρὸς τὸ ἄτοπον τὸν λόγον ἐχθάλλοντος,
ἐπιχόγας μεταξὺ διὰ χαταφορᾶς προϊόντα τὸν λόγον
ὁ προσδιαλεγόµενός µοι φιλόσοφος, Τί μάχη. qnot,
tj ἐνεργείᾳ ; τί δὲ οὐχ ἔπη τοῖς διὰ τῶν ἁοιθμῶν πα-
µατετηρηχόσι τὴν τῶν ὅλων ἀλήθειαν, ofc. εἰ πρὸς
ἐχρίδειαν ἡ ὥρα ληφθείη τῆς τοῦ ἀποχυηθέντος εν -
γέσειος, πᾶσαν δι) ἀχολούθου τὴν ζωὴν τοῦ τεχθέντος
προαχορεύουσι ᾿ τὸν χρόνον, τὸν τρόπον, τὰ τῶν ἡθῶν
Βιώµατα, τὰς χινδυνώδεις περιστάσεις, γάμους xat
ταιδοποιίας xaX ἀξιωμάτων ἐπιτυχίας, ?) xai τὸ Ep.-
Φχλιν, ἁπαιδίας χαὶ νόσους, χαὶ ἀςιμίας, χαὶ βρα-
χύτητα βίου, xai τὰ Ex πενίας xax&; Τούτων οὖν δι᾽
ἀχρ:θείας προσηµανθέντων, χαὶ τῇ ἐχθάσει τῆς ἆλη-
Sia; µαρτυρηθείσης: τίς ἔτι σοι λόγος ἐστὶν ἀπι-
Iis a me ita disputatis, philosophus quicum
disputabam hujusmodi rationibus in eas angustias
redactus, orationis longius provecta filum in medie
incidit, et Quid, inquit, pugnas cum vi? cur non
sequeris eos, qui rerum veritatem per numeros
indagaverunt, ac tempore accurate cognito totam
deinceps nascentis vitam predicunt, ztatem, in-
genium, mores, pericula, casus, conjugia, procrea-
tiones liberorum, honores, aut contra liberorum
orbitatem, morbos, ignominias, vitz brevitatem,
incommoda paupertatis ? Quze cum accurate pra-
significentur, eventusque sit testis veritatis : qua
tibi reliqua est ratio, quamobrem fati necessitatem
esse non credas? Tum ego ejusmodi przdictionum
causas me paulo post allaturum pollicitus, rogavi,
163
S. GREGORII NTSSENI
L
164
num hujuscemodi eventgum causa fortuita esset, A στοῦντι τῇ tZ. εἱἰμαρμένης ἀνάγχῃ: Ἐγὼ δὲ τῶν
neque cum certa ratione conjunce(a, an vero simul
etiam rationem aliquam invenissent, ut consenta-
neum esset fieri qua fierent, 1mo vero, inquit, ra-
tione nituntur quz fiunt, quia curg ex certo side-
rearum qualitatum concursu certam constitutionem
nascentis corpus sibi vindicet, qui 2aecuratam
ecelestium rerum. cognitionem habet, nascentis
constitutionem prznosc t, necnon quandiu vivere
possit, diutius quidem si firmior sit. corporis con-
stitutio, non item, si infirinior. llis dictis arrisi,
et, Nesciebam, inquam, fata tibi Galeni et Hippo-
cratis ac similium parentum pignora videri; quo-
niam illi quoque, missa siderum motione, quantum
facta ex proposito corpore conject*ra consequi
poterant, futura pranuntiabant : ul. cum sunt
oculi cavi, tempora contracta, frons. indurata et
vix pelli adliserescetns, mortem praedicunt, At mullis
(unen :zgris ac mortem jamjam imminentem prz-
slolantibus, ars. medicá hujuscé fati flla quasi
rclevuit ac retractavit : quemadmodum Plato (ο
pedotriba Herodico scriplum reliquit, nunquam
illum quidem gymnastico exercitio integram sawi-
tatem recuperare potuisse, quod morbus esset
letalis, semper (81:01 presentem mortem solertia
$ua protraxisse, neque perfecisse ut secure vive-
tel, sed ut tasrdiss moreretnr, ac lenta morte
tisque ad senectutem perduraret, illo remedio sa-
pienter invento. Quod argumento est non indisso-
lubile.esse (ati. vinculum, si quidem arte quadam c
dissolvitur. At hoc argumentum, inquit. ille, pre-
dictiones fatales non. confutat, quia fieri potest ut
id Quoque prenuntient ii, qui caMestem motum
accurate contemplati sunt, atque alii certam. alii
dubiam mortem praedicant; llic ego, Non est, in-
quam, ita, id quod et ipsa ratione necessitatis
constat, alia quippe «est contingentium ratio,
alia immutabillum, quse minime convenit in
contingentia, quorum alterutrum omnino fleri
necesse est, ila tamen ut in utramque eventus
partem opinione claudicemus : quod a necessitatis
ratione longi-sime abest. Verumtarüen quzsivi ex
eo, quo fundamento niteretur futurorum eventuum
predictio? Quod, inquit ille, sepius jam ex ine -
τοιούτων προῤῥήσεων τὰς αἰτίας μικρὸν ὕστερον εἷ-
πὼν ζητήσειν, Ἱρόμην ' πότερον ἅλογός ἐστι xal:
συντυχικἣ τῶν τοιούτων ἐχβάσεων Ἡ αἰτία, f) τινα
χαὶ λόγον τῃ παρατηρῄσει ταύτῃ συνεφενρίσκουσι»,
"ὡς μὴ ἔξω τοῦ εἰκότος γενέσθαι τὸ γινόµενον. Kal
µάλα μέν τοι, φηΣὶ, χαὶ λόγος ἔπεστι τοῖς γινοµένοις.
Ὅταν γὰρ ἐκ τῆς ποιᾶς τῶν χατὰ τὰ ἄστρα ποιοτή-
των συμπτώσεως τοιάδε χρᾶσις σώματος τῷ τικτο-
μένῳ συστῇ, ὁ χατειληφὼς δι) ἀχριθείας τῶν οὐὖρα-
viov τὴν θεωρίαν, xaX τὸ συστήσεσθαι τῇνδε τὴν
χρᾶσιν περὶ τὸν τεχθέντα προκατενόησε, καὶ τὸ δύ-
νασθαι μέχρι τοῦδε τοῦ μέτρου τὴν Coh» ἑξαρχέσαι:
πλείονος μὲν, ἐπὶ τῆς ἑῤόωμενεστέρας, ἑλάττονος δὲ
πάλιν, ἐπὶ τῆς νοσωδεστέρας τοῦ σώματος χράσεως.
Ἐγὼ δὲ τοῖς ῥηθεῖσιν ἐπιγελάσας, Ἐλελήθεις ἡμᾶς,
πρὸς αὐτὸν εἶπον, Γαληνοῦ καὶ Ἱπποχράτους xai τῶν
τοιούτων ἑγγόνους εἶναι τὰς εἱμαρμένας δοξάζων.
Ἐτεὶ χἀχεῖνοι χαίρειν ἀφέντες τὴν τῶν ἄστρων χί-
νΏσιν, Ex τοῦ ὑποχειμένου στοχαστικῶς τὸ µέλλον
προαγορεύουσιν. "Οταν ὁφθαλμοὶ χοῖλοι χαὶ χρόταφοι
συµπεπτωχότες, χαὶ τὰ μέτωπα περιεσχληχότα τῷ
δέρµατι, τὸν θάνατον προμηνύωσι. Πολλοῖς δὲ, εἴπον,
νοσωδέστερων διαχειµένοις τὰ σώματα, xaX ὅσον οὗ-
δέπω προσδοχωµένοις τεθνήξεσθαι, πρὸς τὸ ἔμπαλιν
ἐς ἰατριχῆς ἀνεχλώσθη τῆς τοιαύτης εἰμαρμένης τὰ
νζρματα ΄ oloy Uh xaX τὸν παιδοτρίθην Ἡρώδικον ὁ
Πλάτωνος ἱστόρησε λόγος, 6t: διὰ γυμναστικῆς ἐμ-
πειρίας, εἰς παντελή μὲν ὑγείαν, ἐπιθανατίου τοῦ
νοσἡματὸς ὄντος, ἐπαναγαγεῖν τὸ σῶμα οὐχ οἷός τε
Tv: ἀεὶ δὲ τὸν θάνατον παρόντα δι ἐπινοίας ὑπερτι-
θέµενος, obyY ζωτς ἀσράλειαν, ἀλλὰ θανάτο; παρά-
τασιν ἑαυτῷ παρξσχεύαζεν. "0θεν xat εἰς γηρας διρ-
χέσε, paxpu θανάτῳ τὸ p) ἀποθανεῖν σοφισάµενος.
Οὐχοῦν οὐδὲ χατὰ τοῦτον τὸν λόγον ἁῤῥαγὴς ὑμῖν ἡ
εἰμαρμένη καταλαμθάνεται, εἴπερ εὑρίσχεταί τις
τέχνη την ἀνάγχην ἐχλύουσα. Αλ’ οὐδὲν, φησὶν, ὁ
τοιοῦτος λόγος τὴν ix τῶν προῤῥήῆσεων περὶ τῆς el-
µαρμένης ἀπόδειξιν ἀναλύει. Δυνατὸν γὰρ ἂν γένοιτο
xài τοῦτο προμηνυθῆναι παρὰ τοῦ δι ἀχριθείας ἅπ-
εσχεμµένου τῶν οὐρανίων τὴν χἰνησιν * ὥστε τῷ μὲν
&papózux, τῷ δὲ ἀμφίθολον πβομηνυθῆναι τὸν θάνα-
τον. Ἐγὼ δὲ,0ὐχ ὀὕτως, cUxov, ὁ τῆς ἀνάγχης διισχν-
pesar λόγος * ἄλλος γὰρ τοῦ ἑνδςχομένου ὁπότερο'
audisti, de eo eliamnuin percontaris? Sunt virtutes D ἂν τύχη γενέσθαι, xal ἄλλος τοῦ ἀμεταθέτου ὁ λόγος
quiedam siderum proprie, qua pro inf(initis diversis
conjunctionibus a perpetua motione provenientibus
infinitas easque diversas producunt facultates.
Qualis igitur est per id tempus astrorum confor-
matio, ac vis horz, in quam cujusque ortus for-
tuito inciderit, talem ejus vitam fore necesse esl,
neque aliter se res liabet. Quid, inquam, calamita-
teg bellicae, terr: motus, urbium ruine, maxinia-
rüm naufragia onerariarum, inundationes, defla-
gtationes, hiatus terrze, aliaque. hujuscemodi caitii
genera? qui.ista cum pridictione consentient ?
quam mulla nostra, quam niulta patrum memoria
contigerunt, ut diluvium ztate Noe, exustio Sodo-
murum, auífocatio ZEgvptii exer-^itus in "ari Iuibro,
-
ὃν οὐκ ἔστιν ἐπὶ τῶν ἑνδξχομένων λαθεῖν' ἀλλ' d
τοῦτο πάντως, ἢ τὸ ἕτερον ' τὸ δὲ πρὸς ἀἁμφοτέρα.
τὰς ἐχθάσεις ταῖς ἐλπίσιν ἐπικραδαίνεσθαι, Τόῤὂε
τῶν τῆς ἀνάγκης λόγων ἐστί * πλὴν τοῦτό qnit πρὺ
αὑτὺν, Πόθεν οἴεται τὸ πιστὸν ἔχειν τῶν ἁποθησο
µένων τὴν πρόῤῥησιν:, Ὁ δὲ, Πολλάχις, quot, δι
εξιόντος ἀχούσας, ἔτι χαὶ νῦν περὶ τῶν αὐτῶν ἐρωτᾷς
ὅτι τινὲς eloty ἰδιάζουσαι δυνάμεις τῶν ἄστρων * *
δὲ ἀεικίνητον τῆς φορᾶς, µυρίας Ex τῆς ποιᾶς ato:
συμπλοχῆς, τὰς τῶν δυνάμεων διαφορὰς ἐργάζεται
'Ü τοίνυν παραχθεὶς ἐπὶ τὸν βίον διὰ γενέσεως , xa
την συμπεσοῦσαν αὑτῷ τοῦ χρόνου µοῖραν, τὸν ὑ
τῶν ἄστρων τοιῶσδε σχηματισθεῖσαν ἐντυπωθεὶ.
ἅτερ ἂν d δύναµις τῆς ὥρας ἑἐχείνης ἔχουσα χατι
103
CONTRA PATUM.
166
Ἀηφθῇ, ταῦτα xxi περὶ τὸν βίον χα: ἀνάγκην ἕξει, A cousecula. alienigenarum jugulatio et czedes, natu-
xal ἄλλως οὐκ ἔχει. Τί οὖν, εἶπον, al χατὰ πόλεμον
Gvpgopa!, xat οἱ σεισμοὶ, xal τῶν πόλεων αἱ κατα-
πτωσεις, χαὶ τὰ αὕτανδρα τῶν µυριοφόρων ὁλχάδων
νσνάγχια, ἐπιχλύσεις, καὶ ἐχπυρώσεις, xat χάσµατα,
xàY ὅσα τοιαῦτα πανωλεθρίας εἴδη; Πῶς ταῦτα δια-
σώσει τὸν τῆς προῤόῆσεως λόγον; Πόσα ἐν τοῖς προ-
τέροις, Πόσα δὲ καὶ ἐν τοῖς κχαθ᾽ ἡμᾶς χρόύνοις ὁ βίας
ἔδειος πάθη; τὸν ἐπὶ Nos κατακλυσμὸν , καὶ την
Σοδόµων ἐχπύόρωσιν: f| τὸν Αἱἰγύπτιον στρατὸν ύπο-
6ρύχιον ἐν τῇ Ἑρυῦρᾶ θαλάσσῃ γενόμενον; f| τὰς
μετὰ ταῦτα τῶν ἀλλοφύλων σφαγὰς, τὰς µυρίας ἐχεί-
vag ἀνδροχτασίας ; Ἡ τὸν αὑτόματον ἐν ὀλίγω τῷ
χρόνῳ θάνατον τοῦ Ἱσραηλίτου λα»ῦ Ey πολλαϊῖς uo-
ριάσι θραυσθέντος ; j| τὰς ἑχατὸν ὀγδούχοντα πέντε
χιλιάδας τῶν ᾿Ασσυρίων, pid χρόνου ῥοπῇ νεχρωθΣί-
σας, τῶν τε ἐφεξῆς xaxov τὰς ἱστορίας, ἐν Mró:xat;
τε xai Ἑλλτνιχαῖς συμφοραῖς συμπεσούσας, ἐν ναν-
μαχίαις τε xal πεζοµαχίαις µεγάλαις, xaX πάντα
ὅσα τοιαῦτα, ὧν ἡ μνήμη τοῖς ἐφεξῆς διδάσκαλος γί-
ται, Κῑν ταῦτα παρέλθωµεν πάντα, ἱκανὰ γένοιτο
πρὸς την τῶν λεγομένων μαρτυρίαν, καὶ ὅσα ὁ χαθ᾽
Σμᾶς ἱστόρησε βίος. Τίς γὰρ οὐκ οἵδε τὴν μεγάλην
«rs Βιθυνίας µητρόπολιν ταῖς ἐξεχηύσαις τῶν πόλεων
ἐναρίθμιον; τίς ἀγνοεῖ τὴν πλατεῖαν xai εὐρύχωρον
Θρά τν, πῶς τὴν μὲν ὁ πόλεμος, τὴν δὲ σεισμὸς μετὰ
του πυρὸς bv ἀχαρεῖ τοῦ χρόνου ἄρδην ἐξέτριψε;
Πόσοι παῖδες ἐχεῖ, πόσα νήπια; οἱ µέσως ἔχοντες,
οἱ πχρίλιχες, ἐλεύθεροί τε xal δοῦλοι, χρατοῦντες καὶ
ralis inors Israelitici populi in, infinita illa multi-
tudine. confecti, clades qua centum octoginta
quinque millia Assyriorum momento femporis
perierunt, calamitates et mala qua Medis, Judais
et Gricis acciderunt, atrocibus lerra marique
commissis praeliis : οἱ quzcunque id genus alia
memorie prodita sunt. Quin etiamsi Πο omnia
pratereantur, satis mulla. hujus rei testimonia no-
bis suppeditont, quie nostro svculo contigerunt.
Quis enim. nescit inagnam BDBithyniz metropolim,
uaam ex prostantissimarum urbium numero, quis
lalam ac spatiosam ignorat Thraciam, illam terrz-
motu ac igne, hanc bello repente funditus esso
eversam? Quot ibi pueri, quot. infantes, juvenes,
senes, liberi et servi, victores et victi, divites,
pauperes, valentes, agroti denique omnes puncto
temporis interierunt? Omnes ex xquo assumpsit
ignis, domus loco sepulcrorum fucre omnibus. Ubi
sunt siderum conjunctiones, qua diversas vit:e
formas bominibus prafiniunt? num omnes illi ea-
dem astrorum constitutione nati fuerunt? nuin
omniuni natalitium sidus fuit Cancer, omnibusquo
cam sorlem destinavit ? Atqui diversitas, pene di-
cam infinita, alatum οἱ honorum testis est, non
omnes uno lea:poré fuisse progenitos. Quocirvea si
diverso quisque tempore natus, in parem nihilo-
minus calamitatem incurrit : noune vel h:ec eventa
pradictionem levitatis et inconstantize convincunt?
ὑποχείριοι, πλούσιοι, πένητες, ἐῤῥωμένοι, νοσπλευόμενοι, πάντες
ἐν pid χαιροῦ ῥοτῇ κατεφθάρησαν.
Πάντας ἐπίσης τὸ πὺρ ἑνεμήθη * πᾶσιν οἱ οἶχοι τάφοι ἐγένοντο. Ιοῦ αἱ τῶν ἄττρων ἐχξίνων διαπλοχαὶι
αἱ τὰς δ.αρορὰς τῶν ῥίων τοῖς ἀνθρώποις ὀρίνουσαι; "Apa πᾶσω ἐχείνοις µία τῶν ἄστρων σύνοδος τὰς
ὠδίνας τῶν γενέσεων ἔλυσε, xat πᾶτιν ὁ Καρχίνος ὡροσχοπῶν vnv μοῖραν ἐπέθαλε: Rai μὴν αἱ µνρίαι
τῶν ἡλιχιῶν τε xal ἀξ.ωμάτων δ,αφοραὶ, τὸ μη πάντας ἀλλήλοις χατὰ τοντὺν τῇ γενέσει συνενεχθηναι
διαμαρτύρονται. Ei οὖν ὁ μὲν τῆς Ὑξνέσεως χρόνος ἑχάστῳ διάφορος, ἡ δὲ τῶν συμφορῶν ταντότης οὐδε»
μίαν παραλλαγὴν ἐκ τῆς Χατὰ τὴν Ὑένεσιν αἰτίας ἑδέξατο ἄρα xal διὰ τούτων tb περὶ τὴν πρὀβῥησιν
ἁπαγὲς xal ἀσύστατον διελέγχεται.
Ἁλλ' ἔστ', qnoi, xal νεὼς, xai πόλεως, καὶ ἔθνους ο — Sed est, inquit, et navis et urbis, et gentis et
tzvtbe εἰμαρμένη, χατὰ τὴν πρώτην θέσιν τὸ io-
εξης ἐπιχλώθουσα, xa τῷ περιέχοντι τὰ ἔμπεριειλημ-
μένα xaz' ἀνάγχην οανυγδιατίθεται. Τίς οὖν ἡ τῆς
ναυπηγίας Εἰλίθυια: Τίς δὲ ὁ τῆς πόλεως τὀόχος;
Ἐχ ποίας δὲ ἀρχτς τοῦ ἔθνους χαθορῶμεν τὴν γένε-
€v; Τέμνει ὁ δρυοτόµος τὴν ὕλην, ἐμπορεύεται ταύ-
την ὁ τὸ ξύλον ἐμπορενόμενος, χρημάτων ὁ vauzm-
Ὡς ὕλην ὠνείται, µερίτε: τῇ ἑργασίᾳ τὴν τέχνην. 'O
μὲν γάρ τις διαιρεῖ xb ξύλον εἷς δανίδας τῷ πρίονι
ἐδ, τὴν τρόπιν τεχταίνεται΄ ἕτερος περὶ τὰ ὑπο-
ζώματα τὴν σπουδἣν τῆς κατασχευῖς ἔχει, ἄλλος τὴν
πρώραν, καὶ ἄλλος τὴν πρύμναν ἐχρρυφώσατο. Τού-
*$w τοῦ ἱστοῦ µέλει, xal τῆς χεραίας τῷ ἑτέρῳ * οἱ
ἃ «5 λίνν εἰς χάλως πλέχουσιν * οἱ δὲ αὐχένες τῷ
χυδερνίτῃ «διὰ φροντίδος γίνονται’ ἄλλοι τὰ χατα-
στρώματα χαὶ τὴν ὀθόνην ἑνεργοῦσιν * ἄλλοι xal τὸν
ἐκ tt; ζωγραφίαχς χαλλωπισμὸν ἐπάγουσιν. "Ετεροί
τι a5 διαχρίοντες τῇ πίσση τὰς ἁρμονίας, καὶ τὸν
ἅπλον kv τῷ μέσῳ χατασχενάσοντες. Πάντως οὗ xacá
αὐτὸν ἔχαστος τὸ χαθ) ἑαυτὸν ἑνεργοῦσιν, ἀλλ ὁ
pi^, voy * οἱ δὲ, yes. ὀλίγον: καὶ τῷ μὲν fov, πέρας
cujusvis rei fatum, quod ex primo astrorum situ
totum deinde statum consequentem constituit, ef
causam continentem ac superiorem in gubernandis
rebus contentis ac inferioribus necessario juvat.
Quis ergo, inquam, est navium ortus ? quis civita-
tis? unde originem trahit quazlibet gens? Caedit ma«
teriarius materiam, eam venalem habet ncgotiatof
lignorum, navium opifex pecunia redimit, partitur
opificium in operarios, Alius enim serra lignum secat
in asseres, alius carinam fabricatur, alius erigendis
tabulatis dat operam ; hic proram, ille puppim
exstruit ; huic malus, illi antenna curz est ; quidam
ex lino rudentes texunt, clavum gubernator curat ;
quidam foros et velum conficiunt, quidam navem
D etiam picturis exornant; nonnulli pice juneturas
perungunt, ct in medio sentinam construunt. Ne-
que oinnes simul] suum faciunt opus, sed alius jam,
alius paulo post ; ille coeptum jam ad finem perduxit,
iste etiamnum laborat. In quo igitur tempore fatum
navis sapientes collocabunt? num fh eo quo lignum
enilur, czditur, aut tractatur, an quo ferrum ad-
401
S. GREGORII! NYSSENI
vehitur, an quo clav:s asseres compinguntur? Nam A τὸ σπουδαζόµενον ἔσχεν; 6 δὲ ἐν τῷ ἐνεργεῖι
cum multa et diversa diverso tempore studia cona-
rusque adversus naufragiut adhibeantur, quodnam
teinpus navi fatale assiguabis, ut instante interitus
nccessitatle vectores una secum perdat? Quid jam
dices de civitatibus? an tum in cas dominari fatum
putant, cuin fi qui eam in rem incumbunt, de con-
dendis consilium capiunt, an cum neturam loci
considerant, an cum exemplar efformant aut fabris
ferrum advelunt, aut lapides reponunt aut. niate-
riam comportant? Quidnam ex his est principium
constituend:e civitatis? Quid porro dices de gente
bellicis calamitatibus attrita? Quz tandem aut
unde orta adversa sors alios interimit, alios capti-
vos in servitutem redigit? Qui factum est ut Ánni-
bal, aut Caesar, aut Alexander Macedo fata :quarent
omnium quibuscum bellum gercbant, usque &o
necessitate ilia valentiores, ut lisdem plane et :qua-
libus hostium malis omuia diriperent ? Sed
enim minime verisimile esse, eadem civitatuui
iata, eosdemque stellarum situs efficere, ut ter-
ramotibus quassatxs ruina oppriumantur, ex eo
perspicere quivis poterit; quod nemo nesclat hu-
juscemodi terra affectiones non solum in locis habi-
tatis, sed etiam in inhabitabilibus exsistere. Si quis
Sangsorum montem in Bithynia finibus situm vel
ipse vidit vel aliis referentibus audivit, quod dicam
verum esse comperiet, totum jugum in viam sub-
sedisse, ac terribile pratereuntibus prxbere spec-
taculum. Ejusmodi quoque sunt Paphlagonie af.
fectiones : ubi etiam habitationes hominum his €
wodis una spe convulsee sunt: atque ideo cum
tales niotus oriuntur, locus ille ab incolis deseritur.
: Quid sigillatim dicere opus est Cyprios, Pisidas et
Achivos, apud quos harum rerum multa sunt in-
dicia? Verum cujus gratia mentionen earum feci-
mus, id dicam, omnes ejusmodi motus terrz esse
affectiones. Si ergo ita accidat ut etiam bominum
habitatio eo in loco inveniatur, ipsi quoque infor-
tunitim — illud loci necessario participant: sin is
ab incolis sit vacuus, infortunium loci hominibus
damni dat nihil. Qua igitur est fati necessitas,
cum ex aquo loca habitata et inbabitabilia bujus-
modi affectionibus sint obnoxia? Nam si possent
demonstrare terram particulatim ac non univer-
sam simul conditam esse : vaniloquentia ista spe-
ciem fortassis aliquam prz se ferret, certa siderum
conjuuctione certe parti terre connexa, hoc aut
illud necessario fleri. Quoniam vero omnia se
mutuo complectuntur, coelum, terra, mare, atque,
ut Moyses ait, terra etiam prius condita est quam
astra cum motu suo: cur eorum quà in certis
terri? partibus eveniunt, causam ad siderum refe-
runt motionem ? Quapropter cum terra sit astris
equava, neque allam inde vel concidendi vel per-
durandi causám capiat, cumque iu certis partibus
ejusmodi exsistaut alfectiones: non utique fati ne-
cessitas, sed afia quzdam in iis locis istorum
ca;uum propria causa est. Quando igitur tale
opáza:. Πότε tolvuv τῇ νηϊ τὴν εἰμαρμένην ol
ἐπιστήσουσιν; Ὅτε ὠνεῖται τὸ ξυλον, f| ὅτε
ται, ἡ ὅτε µεταχειρίνεται, Tj ὅτε Emávet τὸν αί
4 ὅτε συναρµόζει τοῖς γόμροις; Πολλῶν và
διαφόρων ὄντων τῶν κατὰ τὴν ναυπηγίαν oo
µένων, καὶ οὗ χατὰ τὸν αὐτὸν ἀλλήλοις χρόνο
ισταµένών, Ποῖον ἀναθήσεί χρόνον τῇ εἱμαρμέλ
thy ἀνάγχην τῆς αταδὐσεώς δξξαμένη, σύνδιαι
μεθ) ἑαυτῆς τοὺς ἑμπλέοντας» Τί δ' ἂν cmo
τῶν πόλεων; Πότε αὐτῆς χρατεῖν τὴν εἶμαι
ὀἵονται; Ὅτε βουλή τις τοῦ οἰχκισμοῦ τοῖς σ
ζουσι γίνεται, Οπότε τοῦ τόπου τὴν εὑφυῖο
λογίζονται, ἢ ὅτε τὸ σχῆμα καταχαράσσουσιν,
ἐπάγωσιν fn τῇ ἐργασίᾳ τὸν σίδηρον, f| τοὺς
D ἑναποτίθενται, ἡ συμφοροῦτι τὰς ὕλας;: Τί’
ἑστὶν ἀρχὴ τῆς συότάσεως; TL δὲ ἂν εἶποις πι
ἔθνους, ὃ ταῖς χατὰ πόλεμον συμφοραῖς ἓξε
Τίς ἡ πόθεν κατ αὐτῶν τὴν ἀρχὴν λαθοῦσα f
τοὺς μὲν κατἐφόνευτε, τοὺς δὲ δ,᾽ αἰχμαλωσία
εδουλώσατο; Πῶς 'Avvifa; Καϊσαρ, ἡ κα
Μαχεδονίας ᾽Αλέξανδῤος παρ ol; ἂν ἐγένοντο
τευόµενο:, πᾶσιν ὁμοτιμίαν εἱμαρμένης elpyd
τοσοῦτον τῆς ἀνάγχης ἐχξίνης ὑπερισχύοντες,
αὐτοῖς τοῦ χαχοῦ µέἑτροις πάντχ συνάγεσθαι ;
μὴν τὸ οἴεσθαι τὰς τῶν πόλεων ελμαρμένας,
τῶν σεισμῶν χαταπτὠώμασι τὰς συναστρίας
ὡς ἔξω τοῦ εἰκότο; ὁ λόγος ἐστὶν, ἐντεῦθεν
χατίδοι’ Τίς οὐχ οἶδεν ὅτι τὰ τοιχῦτα πάθη ci
οὗ µόνον ἓν τοῖς οἰχουμένοις τόποις, ἀλλὰ καὶ
ἀοιχήτοις συνίσταται; E? τις τὸ τῶν Σαγγαγὰ
τὸ πρὸς τοῖς ὁρίοις τῶν Ρ.0υν Ὀν χείµενον, 1| !
ἑαυτὸν ἔγνω πείρα ἣ Ex διηγήµατο; Έχουσεν
σει την τοῦ λόγου ἀλήθσιαν, üt: κατ αὐτὰς ci
τὰς ὑπερθολὰς, πᾶσα ἡ ἀχρώρεια ὑπονοστ
φοθερὺν θέαμα τοῖς διοδεύουσι γίνεται. Τοιαῦ
περὶ τὰς χώρας τῶν Παφρλαγόνων τὰ πάθη; |
ὅπου καὶ οἰχήσει; ἀνθρώπων τοῖς χάσμᾶσι |
συγκατεσπάσθησαν ' πλλλαχῆ δὲ τῶν οἰκητόρ
μνὸς ὁ χῶρος iv τῷ τοιούτῳ δείχνυται mát
τί χρῃ καθ) ἔχαστον Κυπρίους, xai Iltcíó
Αχαιούς ἓν of; πολλὰ τῶν λεγομένων Ec
χμῄρια; Ἁλλ' οὗ χάριν τῶν εἰρημένων ἑἐμνῆα
ὅτι πάντα τὰ τοιαῦτα, γῆς ἐστι πάθη. El μὲν ο
ενεχθείη xaY οἴχησιν ἀνθρώπων εὑρεθῆναι τῷ
χατὰ πᾶσαν ἀνάγχην χἀχεῖνοι τοῦ Xavi τὸν τόπ
τυχήµατος παραπἠλαυσαν' εἰ δὲ Σλεύθερος «
οἰκητόρων, οὐδεμίαν ἀνθρώποις Ίνεγχε βλά
περὶ τὸν τόπον δυστύχημα. Τίς οὖν ἡ τῆς εἶμα
ἀνάγχη, ἐπίσης τῶν τε οἰχουμένων xal τῶν à
τὸ τοιοῦτον πάθος ὑπομενόντων; El μὲν vài
ἁποδειχνύειν, κατὰ µέρη τινὰ xal μῆ κατὰ ὃ
πᾶσαν κατεσχευάσθαι τὴν γῆν, εἶχεν ἂν αὐτοὶ
γαιρὸν dj µαταιολοχία᾽ τῷδε τῷ μέρει τῆς T
ζομένης, τῆσδ: τῶν ἄστρων συμπλοχῆς ἐφαρι
σης, ἡ τοῦτο f| ἐχεῖνο γενέσθαι χατ᾽ ἀνάγχην
δὲ πάντα µετ᾽ ἀλλήλων χαταλαμθδάνεται, obpdy
θάλαττα, γατὰ δὲ τὸν Μωσέως λόγον, καὶ προ
ἡ γῆ τῆς τῶν ἄστρων χατασκενῆς xai χιγἠσεω
169
CONTRA FATUM.
170
τῶν μερ:ιχῶν κατὰ τὴν γῆν συμπτωμάτων τὴν αἰτίαν A quidpiam terra accidit, atque ejusmodi aliqu: ca-
εἰς riv τῶν ἄστρων ἀναθήσονται κχίνησιν; El. τοίνυν
ὁμόχρονος τοῖς ἄστροις ἡ γη. xat οὐδειίαν ἐκεῖθεν
οὐδὲ συµπτώσεως οὔτε διαμονῆς αἰτίαν ἐπάγεται εἰ
μερικαῖς δέ τισι τόπων περιγραφαῖς τὰ τοιαύντα ὑφ-
ἰσ-αται πάθη’ ἄρα οὐχ εἰμαρμένης ἀνάγχην, ἀλλά
τινα ἑτέραν ἰδ.ἀζουσαν αἰτίαν Ev τοῖς τοιούτοις συµ-
πτώµασι Υἰνεσθαι. Όταν οὖν πάθῃ τι τοιοῦτον tj γη, .
χαί τινας τοιαύτας συμφορὰς χατεργάζεται, τῶν οἱ-
xrtópov συγχατασεισθέντων τῷ πτώµατι ^ τί ἐροῦ-
σιν οἱ προσχυνοῦντες τὴν εἱμαρμένην, xal τὴν τῶν
ἄστρων χίνησιν ἐπιστατεῖν τῶν ὄντων διοριζόὀµενοι;
Πῶς ἑἐχεῖ τὸ νήπιον, τὸ βρέφος. τὸ µειράχιον, ὁ ἀνῆρ,
ὁ πατὶρ, ὁ πρεσθύτης, ὁ εὐγενῆς. ὁ εὐπατρίδης, ὁ
Βισθωτὸς, ὁ δεσµώτης; Οὔτε τῷ χρόνῳ τῆς γενέσεως,
lamitates inde oriuntur, etiam incolis ruina obru-
tis: quid dicent, qui fatum adorant, et. astrorum
motum rebus przesse opinantur? qui fit ut. ος
cidat infans, adolescens, vir, pater, senex, nobilis,
patricius, mercenarius, vinctus? cur neque tempus
nascendi, neque discrimen dignitatis ullum pro-
hibet, quo minus pari calamitate iuvolvantur ?
Adliec quis ignorat estremum malam esse, corpus
cum filia commiscere, violare matrem? quod si
quadam sortis necessitate fieret, utique apud nos
quoque fleret: nunc autem apud solos Persas, et
qui illorum edocti sunt instituta, flagitium hoc
perpetratur. Ex quo planum fit, sortem ac fatum
esse cujusque voluntatem pro arbitrio quodlibet
οὔτε διαφορᾶ τινι τῆς ἀξίας εἰς τὴν τῶν xaxov ὁμο- B amplectentem.
τιµίαν χωλύονται. "Ett πρὸς τούτοις. τίς οὐχ οἵδεν ὅτι παντὸς ἄγους ἔσχατόν ἐστιν ἡ θυγατροµιξία, καὶ
ἁδελφογαμία, xai εἰς μητέρας παρανομία; "logro τοίνυν εἰ χατά τινα μοίρας ἀνάγχην ἐγίνετο, πάντως
ἂν χαὶ ἓν τοῖς xa0' ἡμᾶς ἐτολμήθη vómoi;* ἐπεὶ δὲ µόνῳ τῷ ἔθνει Περσῶν, xat τοῖς τὰ ἐχείνων νόµιµα
6:ὅ.δαγµένοις, τὸ τοιοῶτον ἄγος τολμᾶται' δήλον ἐκ τοῦ ἀκολούθον, ὅτι μοῖρα xal εἱμαρμένη ἡ ἑκάστου
προαίρεσις γίνεται, τὸ δοχοῦν χατ᾽ ἐξουσίαν π:οχ,ρρυµένη.
"Ett πρὸς τούτοις, ὡς ἂν μηδὲ τὸ τοιοῦτον ἔχοιεν
λέχειν, ὅτι χατὰ τὰς ποιὰς περιχλίσεις τῶν τόπων
ἰδιάζουσαί τινες ἄστρων χινῆσεις χαταλαμθάγονται,
καὶ διὰ τοῦτο, οἱ μὲν μητρογαμοῦσιν, οἱ δὲ ξενοχτο-
wcJst xal ἀνθρωποθοροῦσι ' τῆς δὲ τῶν ἄστρων τῆς
θέσεως ἐχείνοις ἰδιαζόντως ἐπιπιπτούσης, εἰ xal παν-
τάπασι τῶν ἀπαιδεύτων xal τῆς τῶν ὄντων θεωρίας
ἀνεπισχέπτων ὁ τοιοῦτος λόγος ἐστὶ, τῶν οἱἰομένων
ὅτι χατὰ τὰς ποιὰς τῆς γῆς περιγραφὰς xaX ἡ ἄνω-
θεν αὐτοῖς λῆξις ἐπιτυποῦται' οὕτω γὰρ ἂν εὑρεθείη C
tà Tiva τῶν οὐρανίων ἀρχηγιχώτερα, el χατὰ ταῦτα
νοµίζοιτο χἀχεῖνα ἔχειν * ὅμως χαὶ τοῦτο προσθῄῇσο-
Κεν πρὸς ἔλεγχον τῆς ἑπατημένης αὐτῶν ὑπολήφεως
Πάντα σχεδὸν τὰ µέρη τῆς γῆς τὸ τῶν Ἰουδαίων
ἐπενεμήθη γένος, ἀνατολιχοὶ, νότιοι, μεσογεῶται, ὃν-
τιχοὶ, προσαρχτιχοὶ, πάντα σχεδὺν τὰ ἔθνη μέμιχται
πρὸς τὴν τῶν Ἰουδαίων συνοίχησιν. Πῶς τοίνυν οὐ-
δεμία τῶν ἄστρων ἀνάνχη ἐπ᾽ οὐδενὸς αὐτῶν ἴσχυσέ
τινι τῶν Éx τοῦ ἔθνους χαρίσασθαι τὸ ἁλώθητον, ἀλλ'
tv ταῖς µυριοτρόποις τῶν ἄστρων ἐπιπλοκαϊς, ὥσπερ
ἂν συνενεχθῇ τὸ τιχτόµενον, Ev τῷ ὁμρίῳ πάντως
b, χατὰ «hv τεταγµένην τῶν ἡμερῶν περίοδον
ὑσομενούσης τὴν λώθην τῆς φύσεως; Ὁ δὲ, Ταῦτα
Bv οὕπω, φησὶν, ἐξήτασται παρ᾽ ἡμῖν, τίνι λόγῳ
ἑαφεύγει τὴν ix τῶν ἄστρων ἀνάγχτν τὰ νόµοις
χεχρατηµένα παρὰ πολλοῖς τῶν ἐθνῶν * dj μέντοι
τρύῤῥησις τῶν ἀποθησομένων, οὐχ ἂν μικρὺν εἰς
ἐπήδειξιν νοµισθείη, τοῦ ἀπαραθάτως ἔγειν τὰ µε-
βοιραμένα ἑχάστῳ. Πῶς γὰρ ὁ δεῖνα, τόνδε τὸν
ἀριθμὸν τῶν ἑτῶν βιοτεύσειν, xal τοιαῖσδε συντ»-
Jii χατὰ τὸν βίον συνενεχυἠσεσθαι προμαθὼν,
€) διεγεύσθτ, εἰ µή τις ἀνάγχη γατὰ τὸ ἀπαράθβατον
ἐκείνν τε ταῦτα γενέσθαι πάντως ἐπέχλωσε, τῷ τε
εροαχορεύοντι διὰ τῆς ποιᾶς τῶν χατὰ τὸν ἀριθμὸν
εεστµευωµένων παρατηρῄσεως δῆλον ἐποίησεν» Εγὼ
δε χρεῖττον μὲν ἔφην ἐν τοῖς τοιούτοις δοχεῖν ἀγνοςῖν,
ᾗ Τέλωτος ἀφορμῆν παρασχεῖν «oig ἁμαθεστέροις
fuv ἡμετέρων δογμάτων ' πλὴν ἀλλὰ μικρὰ φροντί-
PaTROL, GR, XLV.
D
Praeterea πο quid tale possint dicere, in certis
locis proprias quasdam astrorum motiones reperiri,
atque ideo alios matres ducere in matrimonium,
alios occidere hospites, ct humanas vorare carnes,
quod certus quidam astrorum situs vim suam in
illos privatim exerceat : tametsi hzc prorsus in-
doctorum hominum sit oratio, neque rerum con-
tlemplationi deditorum, sed existimantium certa
terree spatia certis portionibus superis circumscribi
(sic autem terrestria forent potiora coelestibus, si-
quidea horum constitutio ex illorum conditione
penderet), tamen hoc quoque argumentum adjiciam,
quo inagis illorum falsa refutetur opinio, omnes
propemodum terrz partes a gente Jud:eorum fuisse
habitatas, orientales, australes, inediterraueas, oc-
cidentales, septentrionales, gentes denique ferie
omnes promiscue cum Judzis liabitasse. Quid ergo
caus: erat, cur nulla siderum uecessitas in ullo eo-
rum valuerit, ut queurpiam gentilem pr:estaret ju -
demnem, sed quamvis sint infinite conjunctiones as-
trorum diversz,qualis quisque forte fortuna natus est,
talis semper esset, ac pra-finitis diebus damnum na-
tura ejus faceret? llocloco ille, Nondum ista quidein,
inquit, apud nos explorata sunt, qua ratione res apud
multas gentes legibus constituta imminens ex. as-
tris fatum evitent: futurorum tamen pradictio ma-
guo argumento fuerit, fatum cujusque esse inevita-
bile. Quomodo enim quispiam non falso pravideret,
quot aunos hic aut ille sit victurus, quique ei sint
eventura, nisi aliqua necessitas et. illi haec. ita fu-
tura decrevisscel, ut non possint nou fieri, el prze-
nuntianli per certam numerorum observationem
palam fecisset? Ego vero satius esse aicbam, mc re-
rum hujuscemodi ignarum videri, quam nostrorum
dogmatum rudioribus ansam priebere risus; νε”
rumtamen neglectis quz ridicule nobis objiceren-
tur, quam possem paucissimis omnem earum re-
rum causam complexurum. Est, inquam, hominum
0
151
S. GREGORII NYSSENI
172
generi natura hostis, vis quxdam bonz natura A σας τῶν Ev γέλωτι τὰ καθ ἡμᾶς τιθεµένων , δι ÓM-
adversaria. Cujus rei sexcenta eaque evidentia
allerri possunt argumenta, sed non arbitror neces-
sarium esse in pimsenti persequi ordine omuia
quibus fidem facere queam. Cum ergo divine na-
turae quodvis bonum sive cogitatum sive nomina-
ium convehiat, a qua proficiscitue vita, lux, veri-
tas, justitia, sapientia, immortalitas, et quidquid
loni benevolus animus potest concipere: cum, in-
quam, talis sit divina natura, ac talia largiatur,
adversariam quamdam vim cuivis bono oppositam
esse, omni ex genere colligimus. Quz proinde loco
vite mortem, loco veritatis fraudem, loco cujusli-
het boni oppositum malum hominibus irrogat:
quippe cui id gratum sit, quod naturz humane
γων, ὡς ἂν οἷός τε (, πᾶσαν τὴν περὶ τούτου αἰτίαν
ἐχθήσομαι. "Ἔστι τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων κατὰ φύ-
σιν πολέμιος δύναμίς τις Ex τῶν ἑναντίων τῇ ἆ /αθῇᾗ
φύσει γινωσκοµένη. Τούτου δὲ µυρίας μὲν ἔστι τὰς
ἀποδείξεις ἐξ ἐναργῶν παραστῆσαι πραγμάτων. 05
μὴν ἀναγχαῖον ἡγοῦμαι τῷ παρόντι χαιρῷ πάντα
χατὰ τὸ ἀχήλουθον διεξιέναι, δι ὧν ταῦτα οὕτως
ἔχειν πεπίστευται. Τῆς τοίνυν θείας φύσεως ἓν παντὶ
ἀγαθῷ νοἠὴματί τε xaY ὀνόματι θεωρουμέντς, παρ)
fis ἡ ζωὴ, τὸ φῶς, ἡ ἀλήθεια, τὸ δίχαιόν τε xal σο-
φὸν, xai ἄρθαρτον, xaX πᾶν 6 sl περ ἔστι xav ἔννοιαν
λαθεῖν ἀγαθὸν, τοῦτο οὕσης xai τοῦτο χαριζομένης,
$ Ex τῶν ἑναντίων γνωριζωμένη δύναμις ἓχ πόντων
χατὰ τὸ ἀντιχείμενον ἑχάστῳ τῶν ἀγαθῶν θεωρουµέ-
exitiosum, Sed quemadmodum qui veneficia exer- D νων χαταλαμθάνεται. Ὥστε ἀντὶ μὲν ζωῆς, θάνατον,
cent, letale pharmacum melle reddunt dulce, non
. eo animo ul comedentis gustatum oblectent, sed
ue letale esse sentiatur : sic mortifera illa natura,
cum in animo habeat, hominem inducere, ut a bona
naturs desciscat, bonarum rerum formas induit,
ac fraudes tegit: ut miseri mortales ad id intenti,
idque bonum esse rati, illius quod natura bonum
est, desiderio ne teneantur. Quomodo autem acci-
dit, ut quis per fraudem aliquam se futuri quid-
piam profiteatur przdicturum : sic et fraudulenti
dz:mones faciunt in jecoríis contemplatione, in au-
guriis, in ominibus, in manium evocatione. in vati-
ciniis ex natali petitis, cum quodlibet horuu non
eodem sed diverso modo futurum przsignificet.
Itaque ut qui ex inspecto jecore, aut ex omine quo-
piam conjectat, aut ex aspectu volantis avis, non
per fati necessitatrem ea se prwdicere pollice-
tur: ita cum hujusce vaticinationis sit unica causa,
[raus videlicet et opera dzemonum, quoniam aliquid
prenuntiatum aliquando perfectum est (si tamen
oinnino perfectum est), non continuo "fati vis de-
monstratur, quia omne vaticinationis genus haberc
viia suam ex fato jure diceretur. Sic unum fatum
esset somnium, aliud ex. palpitatione, aliud ex au-
guriis, vel ominibus, vel quibusdam symbolis con-
staret. Quod si in his nihil prohibet quo minus
vaticinatio sit sine fato; neque si qui fortuiti even-
tuis cum pradictione consentiant, satis id fueril ut
probetur, non facile talia contingere. Quanquam
neque cert» οἱ indubitata divinationes sunt eorum,
qui eam artein profitentur, sed multa sibi effugia pro- |
vident, utsi contrarius eventus vanitatis eos coar-
gual, possint evadere, prolatis rationibus quas
premeditantur. Ex quo efficitur neque scientiam
eorum ullam esse, nisi ut in eum qui in hora indi-
canda erraverit, culpam conferant erroris, sicque
predictiones ambigue et in utramque partein pa-
ratas instituant, ut quidquid evenerit, id predictum
esse videatur. Siepe enim eximium quid et supra
3lios eventurum alicui predixit is qui horam nati-
vitatis consideravit : deinde autem cum ille in ex-
4rema mala 4ο calamitates non vulgares inciderit,
non sc aberrasse a praedicüone af(firmavit vates;
ἀντὶ δὲ ἀληθείας, ἁπάτην, xaX &v0' ἑκάστου τῶν βελτ:ό-
νων, την ἀντιδιαστελλομένην xaxíav παρ᾽ αὑτοῖς τοῖς
ἀνθρώποις ἐπάγεσθαι ' εἶναι γὰρ atl] τοῦτο φίλο»,
ὅπερ ἂν τῇ φύσει τοῖς ἀνθρώποις ἐπ᾽ ὀλέθρῳ γίνεται.
ὍὭσπερ δὲ οἱ διὰ τῶν δηλητηρίων καχοποιοῦντες,
πολλάχις xal µέλιτι τὸ φθεῖρον ἐφηδύνουσι φάρμακο»,
οὐχ εὐφρᾶναι τῇ γεύσει τὸν βλαπτόμενον σπουδη»
ποιούµενοι, ἀλλ᾽ ἐχχλέψφαι τὴν 120 φθείροντος αἴσθη-
σιν' οὕτω xal dj φθοροποιὸς αὕτη φύσις, σκοτὼν
ἔχουσα τῆς ἀγαθης φύσεως ἀποστῆσαι τὸν ἄνθρω-
moy, ἀγαθῶν τινων πραγμάτων μορφὰς ὑποδύεται,
προῤῥήσεσί τιτι καὶ ἰατρείαις τὸν ἐγχεχρυμμένον
της ἁπάτης λόγον ἐπικαλύπτουσα, ὡς ἂν τούτῳ προσ:
έχοντες τὸ δείλαιον τῶν ἀνθρώπων γένος. τοῦτό tt
νοµίζοντες ἀγαθὸν εἶναι, τοῦ ὄντως xav φύσιν ἀγα-
θοῦ µηδεµἰαν ἔχοιεν ἐπιθυμίαν. Διά τοι τοῦτο χαθά
περ ἄν τις προγνώσεως εἶδως διά τινος ἁπάτης προ:
ειλημμένος τύχῃ, κατ ἐχεῖνο xal ἡ ἁπατηλὴ τῶν oat
µόνων ὑπίέχουσε δύναμις, &v ἡπατοσχοπίαις καὶ οἶωνι
σμοῖς, ἓν χληδόσιν, kv νεχυἰαις, ἓν γενεθλιαλογίαι:
ἑχάστου τούτων, [ἀλλ] οὐ χατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον
ἀλλὰ διαφόρως τὸ ἐφεξῆς προμηνύοντος. Ὥσπερ τοίνυν
ὁ τῷ ἧπατι τὸ μέλλον διασηµαίνων, ὁ διά τινος ΧΑ;
δόνος προειχάσας tb ἑσόμενον, ἡ ὁ πρὸς τὴν πτΏσι
τοῦ οἰωνοῦ βλέπων, οὐ τῇ τῆς εἰμαρμένης ἀνάγχηῃ τ
τοιαῦτα προαγορεύειν χατεπαγγέλλεται * τὸν abii
τρόπον pud, οὔσης αἰτίας, χαθὼς εἴρηται, τῆς Ἰ
τοοῦτο τῆς προῤῥήσεως εἶδος μετιούσης, λέγω ἱ
p τῆς χατὰ τὴν ἁπατηλὴν τῶν δαιμόνων ἑνέργεια)
οὐκ ἐπειδή ποτέ τι χατὰ τὸ συμβὰν ἐπετέχθη «c
εἰρημένων (εἴπερ δῆ ὅλως μὲν ἐπετέχθη), διὰ τούτ
ἡ τῆς εἱμαρμένης ἀποδείχνυται δύναμις, ἐπεὶ π
προῤῥήσεως εἶἴδος εἰχότως ἂν ἐξ εἰμαρμένης t
ἰσχὺν ἔχειν χατασχευάξοιτο,. Ὥστε ἡμῖν µίαν p
εἰμαρμένην εἶναι τὸν ὄνειρον * ἑτέραν δὲ τὴν Ex “πο
piv παρατήρησιν * ἄλλην δὲ, ἐξ οἰωνισμῶν, 3) x)
δόνων, fj τινων συμβόλων συνισταμµένην. Ei δὲ ooi
ἐπὶ ἐχείνων χωλύει χαὶ πρόῤῥησιν εἶναι xai εἶἷμα
µένην uh εἶναι * οὐδὲ εἴ τις ἐξ ἀριθμοῦ τοῖς γενεθλ
λογοῦσιν ἐπετεύχθη πρόῤῥησις, ἀρχηῦσα Υγένοιτο
πίστις εἰς τὸ μὴ ῥᾳδίως τὰ τοιαῦτα ἐπιτυγχάνεσθ
Καΐτοι γε οὔτε ἀχριθεῖς τε χαὶ ἀναμφίδολοι πο
τῶν τὰ τοιαῦτα ἑπαγγελλομένων αἱ προμηνύσεις '
9133
CONTRA PATUM.
Lf!
νενται, ἆλλλ πολλὰς ἑαυτοῖς ἀναχωρῆσεις παρα- Α nam id quod. insigne futurum erat ét supra alios,
σευάνουσιν ἐπὶ τῇ ἐχθάσει, εἰ πρὺς τοὺναντίου ὁ
λόχος ἑλένχοιτο, χαΐ τινα προτεχνολογοῦσιν ἑαυτοῖς
οἷς τούτων u£Aet * ὥστε μὴ τῆς ἐπιστήμης τῷ ἐσφαλ-
µένῳ, ἀλλὰ τῆς κατὰ τὴν (pav σημειώσεως τὴν
ἀποτυχίαν λογίσεσθαι, καὶ λοξαὶ ὡς ἐπίπαν xal πρὺς
τὸ διπλοῦν τῶν ἐχβάσεων ἐπαμροτερίζουσαι γίνονται
παρ᾽ αὐτῶν αἱ προῤῥήσεις, ἵν ὅπερ ἂν ἐχδῇ, τοῦτο
προμεμηνύσθαι 6621. Πολλάχις γὰρ τὸ περιφανές τα
χαὶ τὸ ὑπὲρ τοὺς ἄλλους ὁ την ὥραν τῆς γενέσξως
χατανοίσας ἐμένυσεν. Etza ἓν ἐξαισίοις τισὶ συµφο-
Qai; τούτου γεγονότος, οὐδὲν διεσφἆλθαι προαγορεύ-
σας διισχυρίσατο. Είχε γὰρ ὑπὲρ τοὺς ἄλλους τὸ
π)έον εἰς την τῶν χαχῶν μµετουσίαν * χαὶ τούτων di
καθ ἡμᾶς ἱστορία μάρτυς ἑἐστίν. Οὐάλεντος γὰρ τοῦ
βασιλέως ἐπὶ τῆς τῶν Ῥωμαίων ὄντος ἀρχής, ἁπάτη
tt; τοιαύτη πρὸς thv ἄνταρσιν τῆς ἀρχῆς παρεχἰ-
νησε. Καὶ ὁ μὲν ὥρμησεν ἑφόδιον πρὸς τὴν τόλμαν
«ty γενεθλιαλογούντων ποοαγόρευσιν ἔχων τὸ δὲ
τέρας τῆς ἐγχειρίσεως τοιοῦτον ἐγένετο, ὥστε αὐτὸν
τὸν ἐπὶ ταῖς μἐγίσταις ἀρχαῖς γνωρισθέντα, kv τῷ
μεχέθει τῆς συμφορᾶς Ὑενέσθαι διασηµότερον’ xal
τοῦτο συνεργία της Ὑενεθλιαλογίας τοῖς πολλοῖς
ἔνομίσθη, ὅτι τὸ κατὰ συμρορὰν μέγεθος ἀντὶ τοῦ
μεγέθους τῶν ἀγαθῶν τῷ ἀνδρὶ συνηνἐχθη. Ἐγὼ ox
in adversam ac malam partem cventum fuisse sore
titum : idque res nostra memoria gest: testantur.
Valente enim omanorum imperatore talis fraus
et impostura quemdam ad imperium affectandum
permovit. Animos illi quidem faciebat audaciorem-
que reddebat genethliacorum przdictio, sed exitus
conatuum ejusmodi fuit, ut ipse summis magistra-
tibus gestis clarus, fieret magnitudine calamitatis
insignior : idque patrocinium genethlialogiz pleris-
que visum est, quod res prosperx viri adversas
exzequassent, Verum ego falsis istorum pr:edictio-
nibus ad fatum refellendum non nitor ; sed illa po-
tius ratione, quod fallaces ac subdoli d:emones
multis etiam aliis modis vaticinationes fraudulenter
comminiscuntur. Nam divinatoria quaedam aqua
epota in mentis errorem et insaniam inducit; ct
spiritus superne per quoddam orificium permeans,
intraque feminea viscera receptus, et utero tymo-
rem et menti furorem ac delirium conciliat. Qu»
omnia divina et vaticinia videntur errore deceptis.
Quin etiam omnes illi, qui ex jecore aut signis
quibusdam ignis, aut ex avium volatu futura con-
jectant, vim vaticinii non ad fatum, sed ad afflatum
quenidam demonum referunt,
€b μὲν πεπλανηµένας τὰς περὶ τούτων vívezÜa: προαγορεύσεις, οὕπω péya ποιοῦμαι τεχμήριον τοῦ μὴ
ἑστάναι τῆς εἱμαρμένης τὸν λόγον ἀλλ' ἐπειδῇ πολλαῖς καὶ ἄλλαις ἐπινοίαις Ἡ ἁπατηλὴ τῶν δαιμόνων
δύναωις τὰς προῤῥήσεις σοφίζεται. Καὶ γὰρ xat ὕδωρ τι μαντιχὸν, παραφορὰς xal µανίας τοῖς Υγευσαµένοις
ἐνεργαξόμενον, καὶ πνευμα χκάτωθεν διά τινος στοµἰου διεξερχόμενον» ὅπερ εἰ ἐν Υνναιχείοις Υένοιτο
σπλάγχνοις ἐξῳδηχένα: τὴν Υαστέρα ἐποίει, χαὶ τῆς διανοίας ἔχστασιν, xal παραφορὰν τοῦ καθεστηχότος
εἰργάκετο. "Απερ πάντα Üctá τε καὶ μαντικὰ τοῖς ἁπατωμένοις ἐδόχει, τῶν τε ἐξ ἥπατος fj πυρὸς στ-
μείοις τισὶ τὸ µέλλον προξικαζόντων, 1] τῶν πρὸς τὰς πτήσεις τῶν ὀρυέων, οὐδεὶς ἀνέθηχε τῇ εἱμαρμένη
thv της προῤῥήσέεως δύναμιν’ ἀλλά τινι δαιμονίᾳ χατακωχῆ τὸ τοιοῦτον λογίζονται.
Οὕτω φημὶ, ἡ μὴ εἶναι καθόλου προαγόρευσινδιἀ (;— Quare existimo aut non esse omnino vera vali-
τὸ πολλοῖς ἑναντιώμασι τὰς προῤῥῆσεις ἐλέγχεσθαι,
ᾗ εἴπερ ἀποδείχννοί τις αὐτὴν ὡς προλέγουσάν τι
τῶν ἐχθητομένων, ὅπερ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἑκάστου τῶν
κατὰ πρὀῤῥησιν ἐπιτυγχανομένων καταλαμθάνοµεν,
αὗτο χαὶ ἐπὶ τοῦ το'ούτου τῖς προῤῥήσεως εἴδους
οἱόμεθα χρῆναι νοµίτειν. σον γὰρ ἐπὶ πάντων τού-
των ἐστὶ, τὸ ἐν τοῖς πλείοσι διαµαρτάνειν, τό τε ἕν
τισιν δοχεῖν μὴ ἔξω της τῶν ἐχθησομένων ἀληθείας
ὄχιν την πρόῤῥητιν ΄ xa τῇ ἁπατηλῇ τῶν δαιμόνων
v ὁμοίως, xal διὰ ταύτης xat πάσης ἐπινοίας ὁ
θχοτὺς χατορθοῦται τὸ γὰρ ἀποστῆσαι τὸν ἄνθρω-
Ww τοῦ πρὸς τὸν θεὸν βλέπειν, χἀχεῖθεν ἑαυτῷ τὴν
ὧν ἀχαθῶν μοῖραν παρασχευάνειν, ἀντὶ παντὸς τοῖς
ἑαίμοσι σπουδάσεται. Τὸ τοίνυν πεπεῖσθαι τοὺς εὖ-
cinia, quod multis eventibus contrariis convellun-
tur ; aut. si quis ostendat fatum przsignificare ai"
quem futurum eventum, quod in aliis omnibus, ita
uii prenuntiala fucrant, evenientibus reperimus,
id in hujusmodi quoque vaticinationis genere nc-
cessario reperiri censemus. Par enim in his omni-
bus est ratio, ut fatidici ubi in plerisque errave-
rint, in quibusdam certe futurorum eventuum ver.
tatem vaticinatione videantur assecuti, Atque ii:-
star fraudulentorum diemonum in. eam rem omncs
cogitationes conferunt el curas, ut hominem eo
redigant ne oculos ad Deum convertat, ab eoqu«
oinnia bona obtineat ; atque adeo consilium, quo
homines simplices et fallaciis obnoxii a divina vo-
(απατήτους, μὴ ἐπὶ τῷ θείῳ βουλήματι τὰ κατὰ D luntate amplectenda revocantur. ad ejusmodi astro--
* βίον χεῖσθαι: ἀλλ ἐπὶ τῇ τοιᾷδε τῶν ἄστρων
&zxbxf, xa τῇ ἐχεῖθεν ἀποῤῥεούσῃ δυνάµει, πάν-
Ow µάλιστα πρὸς τὸν σκοπὸν τῆς βλαπτιχῆς τῶν δαι-
βόνων φύσεως βλέπε:. Ei οὖν κξχαρισμένον ἐστὶ τοῖς
ἑαίμοσι, τοῦ θεοῦ ἀποστῆται τὸν ἄνθρωπον, ἁίατησι
ἃ ἡ περὶ ταῦτα πλάνη, ἀπωδείκνυται σαφῶς δα:µο-
Ys τις οὖσα ἑνέργεια, δι ἁπάτης παραχρονοµένη
τοὺς πᾶσαν μὲν iv τούτοις τὴν δύναμιν εἶναι νοµί-
ζοντας ' πρὸς δὲ παντ,δύνσμον τοῦ θεοῦ ἐξουσίαν μὴ
ἀπιθιέποντας.
rum conjunctionem ac vim inde defluentem, maxime
ad malignorum demonum speclat scopum. Itaque
si jucundum est. dzmonibus animos hominum ab
amicitia Dei avertere, sicque avertit istarum rerum
fallacia : perspicuum fit id dammonum quoddam
esse opus, comparatum ad decipiendos eos, qui
omnem illam vim hisce rebus contineri opinantur,
neque oculos ad Dei summam convertunt. potc-
statem,
475
TOY
S. GREGORII NYSSENI
———— —— M —— M —— A — ο — ——
176
AYTOY ΤΡΗΓΟΡΙΟΥ
ΠΡΟΣ ΕΛΛΗΔΑΣ
EK ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ.
EJUSDEM S. GREGORII
TRACTATUS ADVERSUS GR;/ECOS
EX COMMUNIBUS NOTIONIBUS.
Federicus Morellusinter. Reg. Latine vertit.
Si nomen hoc Deus personarum significativum A — El τὸ 8:5; ὄνομα πρησώπων δηλωτικὸν ὑπῆρχε,
esset, cum tres personas dicinius, cx necessitate
tres diceremus deos; quod si Deus essenti:e denota-
tivum nomen est, dum unam essentiam con(itemur
sancte Trinitatis, unum Deum merito glorificamus,
quia unius substantie unum nomen, Deus est. Id-
circo congruenter et substantie et nomini, unus
est Deus, et non tres. Neque enim Deum et Deum
et Deum dicimus, velut dicimus Patrem et Filium
el Spiritum sauctum, nominibus qua personas
significant, connectentes (et) conjunctionem. Eo
quod non exdem sint person:, sed diversz potius,
el a $e invicem pro significatu nominum dilfferen-
ies. Verum nomini (Deus) quod significativum est
essentie ex aliqua proprietate, qua ipsi inest, non
conjungimus copulam (et) ut. dicamus, Deum et
Deum et Deum: quia eadem est essentia, quz per-
song sunt, et quam nomen boc (Deus) significat,
propterea quod etiam idem ipse Deus: idem vero
adjecta declaratione ipsius non cennectitur unquam.
Quod si dicimus Patrem Deum, et Filium Deum,
et Spiritum sanctum Deum, vel Deum Patrem, ct
Deum Filium, et Deum Spiritum sanctum, notio-
nem personarum nominibus copulamus, nempe
- Patri, Filio, sancto Spiritui, ut sit Pater, Filius
et Spiritus sanctus, hoc est persona οἱ persona et per-
sona. Idcirco et tres sunt personz. Nomen autem hoc
(Deus) absolute et eodem modo praedicatur de una-
quaque personarum, absque conjunctione (et), ita ut
non possimus dicere Deum et Deum et Deum ; sed
intelligere nomen tertio quilem dictum voce,
propter personas subjectas, propositum vero se-
cunda et tertia repetitione absque conjunctione
(et), quia non alius atque alius Deus est. Non
enim quatenus Pater diversam proprietatem suam
servat apud Filium, juxta hoc Deus est Pater:
namque ita non Deus esset Filius ; sed enim si
quia Pater est Pater, propterea οἱ Deus Pater,
quoniam non Pater Filius, non Deus Filius : si
τρία πρόσωπα λέγοντες, ἐξ ἀνάγχης ἂν τρεῖς ἐλέγο-
pev θεούς; εἰ δὲ θεὺὸς ὄνομα οὐσίας σημαντικόν ἐστι,
µίαν οὐσίαν ὁμολογοῦντες τῆς ἁγίας Τριάδος, ἕνα «
θεὸν εἰκότως δοξάζοµεν’ ἐπεὶ μιᾶς οὐσίας ἓν ὄνομα
τὸ θεός ἐστι, Διὸ καὶ ἀχολούθως τῇ τε οὐσίᾳ xal τῷ
ὀνόματι, εἷς ἐστι θεὺὸς, οὗ τρεῖς. Οὔτε γὰρ θεὺν καὶ
Θεὺν καὶ O:óv «αμεν, ὥσπερ λέγομεν Πατέρα xai
Yüby καὶ ἅγιον Πνεῦμα, ἐπὶ τοῖς ὀνόμασι τοῖς τῶν
προσώπων σημαντικοῖς συμπλέχοντες τὸν xal σύν-
δεσµον. Διὰ τὸ μὴ ταὐτὰ εἶναι τὰ πρόσωπα, ἑτεροῖα
δξ μᾶλλον, χαὶ διαφέροντα ἀλλήλων χατὰ τὴν τῶν
ὀνομάτων σηµασίαν. Τῷ δὲ 8:5; ὀνόματι δηλωτικῷ
τῆς οὐσίας ὄντι Ex. τινος ἰδ.ώματος προσόντος αὐτῆς,
οὗ συνάπτοµεν τὸν xal σύνδεσµον, ὥστε λέγειν ἡμᾶς,
θεὺν xai θεὸν καὶ Θεόν ' ἐπείπερ ἡ αὐτὴ Ext * οὐσία
fj ἐστι τὰ πρόσωπα. xai fjv σηµαίνει τὸ θεὸς ὄνομα :
6:5 xal ὁ αὐτὸς ὁ θᾳύς. 'O δὲ αὐτὸς χαὶ ἐπιδγλώσει
τοῦ αὐτοῦ οὗ συμπλέκεταί ποτε. El δὲ λέγομεν Πα-
τέρα θεὺν, xal Yiby θεὸν, χαὶ Πνεῦμα ἅγιον θεὸν,
3| θ:ὺν Πατέρα, χαὶ θΘεὸν Υἱὸν, χαὶ Θεὸν Πνεῦμα
ἅγιον, τὸν xaX σύνδεσμον vat ἔννοιαν τοῖς τῶν προσ-
ώπων ὀνόμασι σννάπτοµεν. Otov, Πατέρι, Υἱῷ, ἁγίῳ
Πνεύματι, ἵνα ᾗ Hacho, Υἱὸς, καὶ ἅγιον Πνεῦμα,
τουτέστι πρόσωπυν, χαὶ πρόσωπον, xal πρόσωπον.
Διὸ καὶ τρία πρόσωπα. Τὸ δὲ Osho ὄνομα, ἀπολύτως
χαὶ ὡσαύτως χατηγορεῖται ἑχάστου τῶν προσώπων
ἄνευ τοῦ χαὶ συνδέσμου, ὥστε μὴ δύνασθαι ἡμᾶς λέ-
ειν θεὸν, χαὶ θεὸν, xal θεόν' ἀλλὰ νοεῖν τὸ ὕνομα
τρίτον μὲν λεγόμενον τῇ φωνῇ, διὰ τὰ ὑποχείμενα
πρόσωπα, προθαλλόµμενον δὲ τῇ δευτερώσει καὶ τῇ
τριτώὠσει, ἄνευ τοῦ xaX συνδέσμου, διὰ τὸ uh ἕτερον
xai ἕτερον εἶναι Θεόν. OO γὰρ xa0b τὴν ἑτερότητα
σώδει Πατὴρ πρὸς Υἱὸν, χατὰ τοῦτο θεὸς ὁ Πατήρ.
Οὕτω γὰρ οὐχ ἂν θεὺς ὁ Ylóz- εἰ γὰρ ἐπεὶ Πατὴρ ó
Πατὴρ, διὰ τοῦτο καὶ θεὸς ὁ Πατήρ; ἐπεὶ μὴ Πατὲρ
ὁ Υἱὸς, οὗ Θθεὸς ὁ Ylóc* εἰ δὲ Θεὸς ὁ Υἱὸς, οὐχ ἔπεὶ
Yió;. Ὁμοίως xaX ὁ Ilazho, οὐκ ἐπεὶ Πατὴρ, Θεός '
ἀλλ' ἐπεὶ οὐσία τοιάδε, εἷς ἐστι Tacho, xa ὁ Yibg
QM Βαρνάθαν, τρεῖς οὐσίας φαμέν' ἀλλὰ μίαν
AT]
DE COMMUNIBUS NOTIONIBUS.
18
θ:ό.. Καὶ δι ἣν αἰτίαν Πατὴρ θεὸς, καὶ }ἰὸς θεὸς, xat A vero Deus Filius, non quia Filius: similiter etiam
Πνευμα ἅγιον θεός * μὴ διαιρουµέντς δὲ τῆς οὐσίας
ἓν ἑχάστῳ τῶν προσώπων, ὥστε xal τρεῖς εἶναι οὐσίας
γχτὰ τὰ πρύσωτᾳ, δΏλον ὅτι οὔτε τὸ ὄνομα διαιρεθή-
σεται ὅπερ σημαίνει τὴν οὐσίαν, οὔτε τὸ θεὸς εἰς τὸ
εἶναι τρεῖς θεούς" ἆλλ᾽ ὥσπερ ojoía ὁ IIaz,p, οὐσία
ὁ Ys, οὐσία τὸ ἅγιον Πνεῦμα' χαὶ οὗ τρεῖς οὐσίαι
οὕτω χαὶ θεὸς ὁ Παζρ, θεὺς ὁ Υἱὸς, θεὸς τὸ Πνευμ-,
τὸ ἅγιον, xai οὗ τρεῖς θεοί. Ef; yàp θεὸς xol ὁ αὖ-
zó;" ἐπεὶ χαὶ µία οὐσία ἡ αὐτή εἰ καὶ ἔχαστον τῶν
προσώπων λέγεται, xal ἐνούσιον xal θεός" χαὶ γὰρ
ἀνάγχη τρεῖς λέγειν οὐσίας Πατέρος xai Υἱοῦ xal
ἁγίου Πνεύματος * ἐπεὶ οὐσία τῶν προσώπων ἕκαστον'
ὅπερ ἑστὶν ἀλόγιστον' * οὐδὲ γὰρ Πέτρον καὶ Παῦλον
χαι
μίαν λέγοντες οὐσίαν, f; tovt Πατηρ xa Υἱὸς καὶ
ἅγιον Πνεῦμα, ἕνα ἀχολούθως φαμὲν θεόν" εἰ καὶ
τῶν προσώπων χαὶ ἐνούσιον xal Ozóv εἶναι πιστεύο-
μεν. Ὥσπερ γὰρ τῷ διαφέρειν τὸν Πατέρα τοῦ τε Υἱοῦ
xaY τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τρία φαμὲν πρόσωπα"
οὕτως ἐπεὶ μὴ διαφέρουσι κατὰ τὴν οὐσίαν, ἀλλ᾽ ἔστι
χατ αὐτὴν τῶν προσώπων ταντότης, ἔσται πάντως
χαὶ χατὰ τὸ θεὸς ὄνομα. Ἁπλωτιχὸν Υὰρ τοῦτο τῆς
οὐσίας, οὗ τὸ xl αὐτῆς παριστῶν, ἐπεὶ ἀχατάληπτον,
ἀλλ ἁπό τινος ἰδιωμάτων προσόντος αὑτῇ λαμθανό-
piu, παραδτλοῦν αὐτίν. Ἔστι γὰρ ἰδίωμα τῆς
ἁδίου οὐσίας, fj; Πατἡρ, Yübg xoi ἆγιον Πνεῦμα,
τὸ πάντα ἐποπτεύειν xai θεωρεῖν χαὶ γωώσχειν xal
αὐτὰ τὰ χρύφια. Ἐντεῦθεν εἱλημμένον τὸ θεὸς
ὄνομα χυρίως λεγόμενον σηµαίνει τὴν οὐσίαν ἐχείνην.
M:3; τοιγαρρον ὑπαρχούσιης τῆς τοιαύτης οὐσίας, xai
Eb; τοῦ παραδπλοῦντος αὐτὴν ὀνόματος ( φημὶ δὴ
τοῦ θεός): εἷς κυρίως ἔσται θεὸς τῷ λόγῳ τῆς οὐσίας
ἀχολούθως ἐπεὶ μὴ πρόσωπον δηλοῖ τὸ θὲὸς, ἀλλά,
Uy οὐσίαν. E! γὰρ πρόσωπον ἐδήλου τὸ Ozbz, £v καὶ
μόνον τῶν προσώπων ἑλέγετο θεὺς, ὅπερ ἐσημαίνετο
τῷ το:ῷὸς ὀνόματι' ὥσπερ οὖν xai Dlavhp, μόνος ὁ
Πατὶρ λέγεται, διὰ τὸ προσώπου δηλωτιχὸν εἶναι
τοῦτο τὸ ὄνομα.
congruenter ralioni essentia
Pater, non quoniam Pater, Deus; verum quia
essentia talis unus est Pater, οἱ Filius Deus : et
quim ob causam Pater Deus, οἱ Filius Deus, et
Spiritus sanctus Deus. Cum autem non dividatur
essentia in unaquaque personarum, ita ul tres
sint esscntiz secundum personas, videlicet neque
nomen dividetur, quod significat. essentiam ; ne-
que Deus, ut sint Lres dii : sed sicut substantia
Pater, substautia Filius, substantia Spiritus san-
clus, et non tres substautiz : sic etiam Deus Pa-
ter, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus ; non tres
di. Nam unus Deus et idem, quia una etiam
substantia eadem, etsi quaque persona dicatur,
et essentia subsistens et Deus ; etenim necesse esset
tres dicere substantias Patris et Filii et Spiritus
sancli, quoniam substantia est unaquaque perso-
narum, quod a ratione alienum est. Neque enim
Petrum et Paulum et Barnabam tres substantias
dicimus ; sed unam et unam dicentes substantiam,
qui est Pater el Filius et Spiritus sanctus, unum
consequenter dicimus Deum : tametsi unamquam-
que personam consubstantialem et Deum esse cre-
dimus. Nam quemadmodum, eo quod differat Pater
a Filio et Spiritu sanclo tres asserimus personas :
itidem quia non differunt secundum substantiam,
sed cst juxta ipsam personarum identitas: erit
etiam omnino secundum nomen [Deus], quippe hoc
substantiam declarandi vim habet : non quod quid
ipsa sit reprzsentet, siquidem incomprehensibi-
lis est, sed ab aliqua proprietatum, qu:e ipsi inest,
sumptum eam designat. Est enim proprietas scm-
piternz substantiz, cujus Pater, Filius et sanctus
Spiritus, omnia intueri, et contemplari et cogno-
$cere, eliam ea quie occulta sunt. Inde acceptum
nomen Deus proprie dietum, substantiam illam
significat. Quamobrem cum una ejusmodi substan-
tia exsistat; itenique noinen. unum quo ipsa de-
claratur, nempe [Deus], unus proprie Deus erit
siquidem Deus personam non declarat, sed substantiam. Etenim si
Deus personam indicaret, una. et sola ex personis diceretur Deus, qux tali nomine significaretur;
sient. nimirum — Pater. solus dicitur Pater, quia nomen istud personam signandi vim h.bet.
El δὲ gain τις ὅτι Πέτρον καὶ Παῦλον xai Dap-
νάζαν φαμὲν τρεῖς οὐσίας, μεριχὰς δηλονότι, τουτ-
ἐστιν ἰδιχὰς (εοὔτο γὰρ χνριώτατον εἰπεῖν), ὅτι µερι-
xbv οὐσίαν, τουτέστιν ἰδιχὴν λέγοντες, οὐδὲν ἕτερον
Ἰημᾶναι ῥουλόμεθα, 3, &aouov, ὅτερ ἐστὶ πρόσωτον»
προσώποις δὲ οὐχ Extat τὸ θεὸς, χαθὼς δέδειχται. Τί
ον λεχτέον πρὸς ἐκεῖνο, ὅτε Πέτρον καὶ Παῦλον xat
Ὀαρνάδαν, τρεῖς Φαμεν ἀνθρώπους: Οὐχ ὡς ταῦτα
πρίσωπα, πρόσωπα δὲ τῷ σημαντικῷ ὀνόματι τῆς
χφγῆς οὐσίας οὗ στµαίνετα:. 0Οὐδὲ ἡ μερικὴ λεγομέόνη
fu ἰδωκὴ οὐσία, ταὐτὺν αὐτὴ τῷ προσώπῳ, τίνος
χάριν τρεῖς ἀνθρώπους φαμὲν, αὐτοὺς μιᾶς οὐσίας
| ὑχάρχοντας, ὃς ἐστι τὸ ἄνθρωπος δηλωτικόν; El
μήτε διὰ τὰ πρόσωπα, μήτε διὰ τὸ λέγεσθαι µερι-
αν οὐσίαν, τοι ἰδικὴν, ἐχφωνοῦμεν, τοῦτό φαμεν
ὅτι χαταχρησιικῶς xal οὗ χυρίως τοῦτο λέγομεν,
ἑά τα σων{ῆσιαν ἐξ ἀναγχαίων αἴτιῶν κρατίτα-
υ
Quod si quis dixerit, quod Petrum οἱ Paulum
et Darnabam dicimus tres substantias particulares,
videlicet proprias (lioc cnim est maxime proprie
loqui), quia particularem substantiam, hoc est
propriam dicentes, nihil aliud significare volumus,
quam individuam, quod est persona ; atque Deus
non designat personas, ut probatum est: quid igi-
tur dicenduin est ad illud, quod Petrum et Paulum
et Barnabam tres dicimus homines? non ut haz perso-
nx sunt; personz autem significativo nomine conimu-
nis substantie non signantur. Neque ea qua parti-
cularis dicitur, sive peculiaris οἱ propria substantia ;
quia idem ipsa est euim persona : qua de causa tres lio-
mines dicimus, cum ipsi unius substantiz exsistant,
quam nomen hoe Aomo designat : siquidem neque
propter personas, neque eo quod dicatur particularis
substantia, nimirum propria, enuntiamus ; Ίου
179
S. GREGORII NY3SENI
180
asserimue quod abusive et. non propiie hoc di- A σαν τῶν pi ἐπὶ τῆς ἁγίας Torábog θεωρωυµένωνε
cimus ; propter consuetudinem quamdam qua ne-
cessariis de causis obtinuit adversus ος qua non
in sancta Trinitate considerantur ; sunt autem
ejusmodi : definitio homiuis qux non semper in
ipsis individuis, sive personis spectatur. Etenim
prioribus morientibus, alia individua ipsorum loco
construuntur : ac rursus iisdem szepenumero manen-
tihus, alia quzdam superveniunt : ita ut aliquando in
his, aliquando in illis, interdum in pluribus, inter-
dum in paucioribus considerenuur : iteinque in detra-
ctione, exitu vitz el. procreatione individuorum, in
quibus hominis definitio spectatur, cogimur eliani
multos dicere homines, et paucos, mutatione et va-
riationeseu alteratione personarum, expulsa comimu-
ni consuetudine, et prater ipsam rationem essenliz,
ut cum personis connumerentur quodammodo sub-
slantie. In sancta vero Trinitate nihil unquam
ejusmodi usuveuit, eo quod c»dem personz, et
non alie atque ali: dicantur, sed ad idem eo-
demque modo se habeant, neque incrementum
ullum ipsa Trinitas admittat, ut ad tetradem ac-
cedat, ueque diminutionem, ut ad dyada icdigatur:
neque euim generatur aut procedit a Patre vel ex
una e personis, adeo ut Trinitas etiani tetras sit
aliquando; neque interit unquam una ex tribus
his personis, ut Trinitas fiat dyas. Jam vero cum
nulla aceretio uec. diminutio, nec couversio atque
alleratio unquam flat tribus personis, absurdum
essel super tribus persenis-etiam tres dicere deos.
Rursus hominis personz omnes non ab eadem per-
sona secundum continuum habent esse : verum ha:c
quidem ex illa, hiec autem ex illa in multa et
diversa esse super causatis eliam causas : ve-
rum in saneta Trinitate non ita se res habet;
nam una et eadem persoma Patris, ex quo Filius
generatur et Spiritus sanctus procedit. Quocirca
eliam proprie unum auctorem corum quis a se
ut causa dependent, unum Deum asserimus : quan-
doquidem una etiam cum ipsis exsistit. Neque enim
tempore dividuntur a se invicem personz deitatis,
neque loco, neque voluntate consiliove, neque insti-
tuto, nequeoperatione, néque affectione ulla ejusmodi
qui consideratur in hominibus, sed duntaxat quia
Pater, Pater est, et non Filius;Filius,Filiusest,etnon
Pater: similiter ctiam Spiritus sanctus, neque Pater,
neque Filius est. Quapropter nulla necessitas urget
no$ ad dicendnm tres deos esse personas tres: quem-
admodum in nobis multos homines dicimus multas
personas, propter cas quas diximus causas, et non
juxta rationem necessariam, quod idem est per se,
unum et multa non potest esse. Est etiam Petrus et
Paulus et Barnabas secundum liominem, unus homo;
et secundum hoc ipsum, quatenus homo, multi non
possunt esse : dicuntur autem multi homines abu-
sive ac non proprie : quod vcro per abusioneim
dicitur, haudquaquam apud. eos qui
D
sapiunt praeponitur ei quod proprie. Quocirca
T
τοῖς
Εἰσὶ δὲ αὗται: ὄρος τοῦ ἀνθρώπου οὖκ ἀξὶ ty
αὐτοῖς ἀτόμοις Ἠτοι προσώποις θειυρεῖται. Tov μὲν
γὰρ προτέρων τελευτώντων, ἕτερα ἀντ αὐτῶν συν-
σταται’ xal πάλιν τῶν αὐτῶν πολλάχις µενόντων
ἄλλα τινὰ ἐπιγίνεται’ ὡς ποτ μὲν ἐν τούτοις, mob
δὲ ἐν ἐχείνοις, χαὶ ποτὲ μὲν ἐν πλείοσι, ποτὲ δὲ
ἐν ἑλάττυσι θεωρεῖσθαι καὶ ἐτὶ τῆς ἁφαιρέσεως,
τῆς τε ἁπ;θιώσεως xal γεννήσεως τῶν ἀτόμων, Ev
οἷς θεωρεῖται ὁ τοῦ ἀνθρώπου ὄρος. ἀναγκαζόμεθα
xai πολλοὺς λέγειν ἀνθρώπους καὶ ὀλίγους, τῇ
τροπῇ xa ἀλλοιώσει τῶν προσώπων ἐχκρουσθείσης
τῆς xowiüg σωνηθείας, xai παρὰ αὐτὸν τὸν τῆς οὗ-
σίας λόγον’ ὥστε συναριθμεῖν τοῖς προσώποις τινὰ
τρόπον xai οὐσίας. Ἐπὶ δὲ τῆς ἁγίας Τριάδος
οὐδὲν τοιοῦτον συµθαΐνει ποτὲ, διὰ τὸ τὰ αὐτὰ
πρόσωπα, x3 οὐγ ἕτερα xal ἕτερα λέγεσθαι,
χατὰ τὸ αὐτὸ καὶ ὡσαύτως ἔχοντα μήτε προσθήχην :
τινὰ δέκσσραι αὐτὴν εἰς τετράδα: μήτε µείωσιν, το»
εἰς δυάδα’ οὔτε γὰρ γεννᾶται J| ἐχπορεύεται £x τοῦ
Πατέρος 3; ἐξ ἑνὸς τῶν προσώπων, ὥστε καὶ τετράδα
εἶναί ποτε την Τρ.άδα ' οὔτε τελευτᾷ ποτε EV τῶν
τριῶν τούτων προσώπων, ὥστε δυάδα την Τριάδα
γίνεσθαι. Προσθήκης δὲ χαὶ µειώσεως, τροπΏς τε
xai ἀλλοιώσεως μιδεμιᾶς ποτε χινοµένης τοῖς tptoY
προσώποις, ἄτοπον πρὸς τοῖς τρισὶ προσώποις xal
τρεῖς λέγειν θξούς. Πάλιν τὰ τοῦ ἀνθρώπον πρόσωπα
πάντα, οὐκ ἀπὸ τοῦ αὑτοῦ προσώπου κατὰ τὸ προσ:
εχὲς ἔχει τὸ εἶναι c ἀλλὰ τὰ μὲν ἐκ τούτου * τὰ δὲ ἐς
Exzlyou εἰς πολλὰ καὶ διάφρα εἶναι πρὸς τοῖς αἶτια-
τοῖς χαὶ τὰ αἴτια ' ἐπὶ δὲ τῆς ἁγίας Τριάδος, οὐχ
οὕτως. "Ev Υὸρ xai τὸ αὐτὸ πρόσωπον τού Πατέρος,
ἐξ οὗ 6 Yibg γεννᾶται, ναὶ τὸ Πνεῦμα τὺ ἅγιον ἐκπο-
ρεύετα!. Διὸ xal χυρίως τὸν ἕνα αἴτ'ον ὄντα τῶν αὖ-
τοῦ αἱτιατῶν, ἕνα Θεόν φαμεν; ἐπεὶ xat συνυπάρχει
αὐτοῖς. Οὔτε Υὰρ χρόνῳ διαιρεῖται ἀλλήλων τὰ πρὀσ-
ωπα τῆς θεότητος, οὔτε τόπῳ, οὗ βονλῇ, οὐχ ἐπιτη-
δεύματι, οὐχ ἐνεργείᾳ, οὐ πάθει οὐδενὶ τῶν τοιούτων,
οἵόπερ θεωρεῖται ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων ' T] µόνον ὅτι ὁ
Πατἡρ, Πατήρ ἐστι, χαὶ οὐχ Ylóz- Υἱὸς, Υἱός ἐστι
xai οὗ Πατὲέρ ὁμοίως xai τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον,
οὐδὲ Πατὴρ, οὐδὲ Ylóz Διόπερ οὐδεμία ἀνάγχη παρα»
σχευάσει ἡμᾶς τρεῖΐς θεοὺς εἰπεῖν τὰ τρία πρόσωπα,
ὥσπερ ἐφ᾽ ἡμῶν πολλοὺς ἀνθρώπους φαμὲν τὰ πολλὰ
πρόσωπα διὰ τὰς εἰρημένας αἰτίας, xaX οὗ κατὰ λό-
γον ἀναγχαῖον τὸ αὐτὸν χατὰ αὐτὸν, ἓν καὶ πολλὰ οὐ
δυνατον εἶναι. Ἔστι δὲ καὶ Πέτρος, xai Παῦλος, xai
Βαρνάδας, κατὰ «b, ἄνθρωπος, εἷς ἄνθρωπος, καὶ
κατὰ τὸ αὐτὸ τοῦτο, χατὰ τὸ, ἄνθρωπος, πολλοὶ οὗ
δύνανται εἶναι, Λέγονται δὲ πολλοι ἄνθρωποι χατα-
γρηστ'κῶς. καὶ οὗ χυρίως * τὸ δὲ χαταχρηστικῶς λ--
γόµενον, οὐχ ἂν τοῖς εὖ φρονοῦσι τοῦ χυρίως προτι-
µηθείη. Διὸ οὗ λεκτέον ἐπὶ τῶν τοιῶν προσώπων τΏς
θείας οὐσίας τρεῖς Οξοὺς εἶναι, κατὰ τὸ θεός - εἷς ox
θεὸς καὶ ὁ αὐτὸς διὰ τὴν ταυτότητα τῆς οὐσίας ἧς ἐστι
θεὸς σημαντιχὸν, χαθὼς εἴπομεν.
minime pro-
fiiendum est in tribus personis divin: essentiz tres deos esse, quatenus Deus : unus vero. et. idem
Peus propter identitatem substantias, cujus τὸ Deus est significativum, ut diclum est a. nobis.
451
DE COMMUNIBUS NOTIONIBUS. 132
Ei δὲ Myot tt^ Καὶ πῶς ἡ ΤΓραφῇ συναριθα:ῖ A — Quod si quis dicat, Et quomodo Seriptura tres
τρεῖς ἄνξρας κατὰ περιουσίαν ; ὁρᾶτω ὅτι Υἱὸν καὶ
ἅγιον Πνεῦμα διδοῦσα ἡ l'paqh xat θεὸν Λόγον, 8cbv
ph Aóvov, τουτέστι, θεὺὸν Πατέρα, θεὸν Πνεῦμα ἅγιον'
θεὸν παραδιδοῦσα , καθόλου παραιτεῖται «pel; θεοὺς
εἰπεῖν, ἀσέδειαν Ἡγουμένη τὴν πολυθεῖαν, xai ἕνα
θεὸν διόλου χηρύττουσα, µήτε τὰ πρόσωπα συμφύ-
ρουσα, µίτε τὴν θεότητα διαιροῦσα ^ Φυλάττουσα
δὲ μᾶλλον ταυτότητα θεότητος ἐν ἱδιότησιν ὑποστά-
σεων, f, ὡς τριῶν προσώπων. Εἰ δὲ βούλεται ὁ τοιαῦτα
λέγων μαθεῖν τὸ ἀληθὲς, Υινωσκέτω ὡς τρεῖς λέγει
i Γραφή ΄ χαίπερ ἕνα ἄνθρωπον τοὺς σύμπαντας Yt
νώσχουσα, χατὰ τὸ, "Ανθρωπος ὡσεὶ χόρτος αἱ
ἡμέραι αὐτοῦ - οἷα τροφὺς ἀγαθὴ, xat ἴδια βρέφη
τους ἀνθρώπους λογιζομένη ΄ χαὶ ἑνίοτε αὑτοῖς συµ-
Φελλίζουσα, xal χρωµένη ὁμοίως ἐχείνοις τῶν Óvo-
µάτων τισὶν, o) παραγινώσχουσα τὸ τέλειον. Ἡ
αὐτῆ Υὰρ xal (xa, xai ὀφθαλμοὺς, καὶ λοιτὰ 6i
µόρια σώματος ἔχειν λέγουσα τὸν θεὸν, οὗ δόγμα τὸ
ονιοῦτο παραδίξωσε, σύνθετον ὁριζομένη τὸ θεῖον
ἀλλὰ χατὰ τὸν εἰρημένον τρόπον ix μεταφορᾶς τῶν
ἑμετέρων, πρὸς ἀναγωγὴν τῶν μὴ ἁμέσως ἐπὶ τὰ
ἁσώματα χωρεῖν δυναµένων, τὰ δόγµατα ἑχτίθσται
Πνεῦμα λέγουσα τὸν θεὸν εἶναι, χαὶ πανταχοῦ ἔνθα
τις πορευθείη παρεῖναι tb ἁπλοῦν αὐτοῦ καὶ ἀπερί-
Ίραφον, ἡμᾶς ἐχδιδάσχουσα. Οὕτω καὶ τρεῖς ἄνδρας
λέχουσα διὰ συνήῄθειαν, ἵνα μὴ ξενίζη τὸ χοινὸν καὶ
by χρέαει τῶν πολλῶν ὑπάρχον. Καὶ ἕνα qnot δι᾽
ἀχρίδειαν, ἵνα yh παρασαλεύῃ τὸ τέλος, xaX ἐν τῇ
φύσει τῶν πραγμάτων θεωρουµένη. Καὶ τὸ μὲν ἡγού-
μεθα σ,Υυχατάδασιν ἐπὶ χρησίµῳ καὶ συμφέροντι τῶν
ντπωδεστέρων γεγενημένον * τὸ δὲ ὁριζόμεθα δόγµα
ἐπὰ βεθαιώσει xaY παραδόσει τῆς τελειότητος ἑχτιθέ-
μεν». ᾽Αλλὰ πάλιν φασί τινες ὅτι, ὥσπερ λέγοµεν;
Ὑπόστασις ὑποστάσεως, ἡ ὑπόστασις, οὐδὲν διαφέρει’
χαὶ οὗ παρὰ τοῦτο µία ὑπόστασις αἱ πᾶσαι ὑποστά-
σεις * χαὶ ὥσπερ οὐσία, οὐσίας οὐδὲν διαφέρει’ xal
€) περὰ τοῦτο µία οὐσία αἱ πᾶσαι οὐσίαι ' οὕτως ἂν
εἴποιμεν, θεὸς θεοῦ οὐδὲν διαφἑρει ᾿ xal οὗ διὰ τοῦτο
ἐς θεὸς, αἱ «pel; ὑποστάσεις, xa0' ὧν τὸ θεὺς
κα-τγορεῖται. Καὶ πάλ.ν, "Ανθρωπος ἀνθρώπου οὐὲν
lagige,, λέγοντες, obx ἀναιροῦμεν τὸ «psi, ἀνθρώ-
T9 εἶναι Πέτρον xai Παῦλον καὶ Bapvá6av. Δ.α-
τέρει γὰρ οὐσία οὐσίας * καὶ οὐ xa0b οὐσία, ἀλλὰ
115 «545: οὐσία * xal ὑπόστασις ὑποστάσεως, καθὸ
wá ὑπόστασις, xai ἄνθρωπος ἀνθρώπου f, τριόσδε
ὄλρωπος. Καὶ πάλιν θεὺς Θεοῦ T τηιόσὸς θεός: τὸ δὲ
Vaisb: & το:όσδε, ἐπὶ δύο ἡ χαὶ πλειόνων εἴωθεν 2-
T2. Αλλὰ ταῦτα μὲν ἐχεῖνοι ' ἡμεῖς δὲ δείξοµεν
C343 τὸ πᾶν εἶναι, αὐτοῖς τοῖς εἰρημένοις xz-
ἱριμένοι, χαὶ δειχνύντες μὴ δεῖν, τοιόνδε Θθεὸν xo!
Ἠήνδε, Ἡ τοιόνὸε ἄνθρωπον xaX το.όνδε λέγειν * ἀλλ
f ἄρα τοιάνδε ὑπόστασιν θεοῦ xal τοιάνδε ὑπόστασιν
ἑρώπου. Πολλὰς vip ὑποστάσεις τοῦ ἑνὸς ἀνθρώ-
! 9ου, xal τρεῖς ὑποστάσεις τοῦ ἑνὸς Θεοῦ φαμεν δι-
χαως. Τὸ μὲν οὖν τοιόνδε λεγόµενον, διαχρῖναι 8o3-
ἀσταί τί τινος χοινωνοῦντος χατ᾽ ἐχεῖνο τοὔνομα, ip
τὸ τοιόνδε προστίθεται: olov ζῶον τοιώνδε φαμὲν τὸν
ἕθρωγον, διακρῖναι αὐτὸν βου)όμενοι τοῦ ἵππου,
viros connumerat ex abundantia? videat quod
Filium et sanctum Spiritum tradens Scriptura, et
Deum Verbum et Deum non Verbum, hoc est
Deum Patrem, Deum Spiritum sanctum : Dcum
tradens profitensque omnino recusat tres deos di-
cere, impietatem censens deorum multitudinem,
et unum Deum ubique promulgans, neque per-
sonas confundens, neque divinitatem dividens,
imo divinitatis identitatem conservans in propric-
talibus hypostaticis trium personarum. Quod s:
qui hzc dicit verum discere vult, cognoscat Sceri-
pturam tres dicere, tametsi unum hominem omne
genus liumanum cognoscat, juxta illud, [Tomo tan-
quam fenum dies ejus, veluti nutrix bona, eb pro-
prios fetus homines singulos reputat : et cuum
ipsis interdum balbutiens, et * pariter nonnulla ex
illis vocabula ad unum exhibens, non parum videns
ixnoransve quod perfectum est. Nam eadem sacra
S.riptura, et aures, et oculos ac reliquos utique
a:tus, el particulas cerporis Deum habere dicens,
non doctrinam ejusmodi tradit, ut. compositam
deliniat divinitatem, sed modo predicto transla-
tione ducta a rebus nostris ad elevationem eorum,
qui non absque medio quodam ad incorporea
accedere possunt, exponit decreta : dum Spiri-
tum dicit Deum esse, et quocunque locorum quis -
ierit, simplicem et nullis cancellis circeumscriptaim
ejus naturam adesse nos edocet: similiter etiam
tres viros diceus ex more, uti ne peregrinum
novumque appareat quod commune et quod vulgo
usitatuin est. Unum autem dicit accurato dicendi
genere ne Ltransiliat finem ac limitem, etiam it
rerum natura cousiderata. ltemque ut. illud qui-
dem existimemus condescensum, ad id quod ex pedit
et confert iis qui imbecilllori sunt ingenio ac-
commodatum ; hoc vero statuamus decretum esse
ad confirmationem et traditionem perfectionis ex-
positum, Sed rursus aiunt quidam quemadmodum
cum dicimus : Persona personz persona est, nibil
differt, et non propterea una persona cst omnes
hvpostases ; οἱ veluti essentia n.hil differt ab es-
sentia, el non ideo una subslantia omnes sub-
stanti: sunt; sic ctiam dicere possemus, Dcus a
D Deo nihil differt, et non propterea unus Deus, tres
sunt personze de quibus Deus praedicatur : et rursus,
[οπιο homini nihil interest, dicentes, non tolliuus
tres homines esse Petrum et. Paulum οἱ Barnabam.
Sed enim differt substantia a substantia : et non
quatenus substantia, sed quatenus talís quzedam
substantia est : et hvpostasis ab hypostasi differt,
qualenus talis quedam subsistentia est, et hono
ab bomine qua talis. quidam homo est : itemque
Deus a Deo quatenus talis Deus : ut vero dicatur,
talis aut talis, de duobus atque pluribus dici con-
suevit : verum isthzec quidem illi : nos autem osten-
demus totum istud captiosum et commentitium
esse : lis ipsis qua: dicta sunt ad usum adhibitis,
et non oportere talem Deum et talem, aut talem
185
S. GREGOIIHI NYSSENI
180
hominem atque talem dicere probantes; verum ta- A φέρε εἰπεῖν, χοινωνοῦντος αὑτῷ χατὰ τοῦὔνομα τοῦ
lcm Dei personam et talem subsistentiam hominis;
nam multas unius hominis hypostases, el tres
unius Dei personas jure dicimus. Quamobrem quod
tale dicitur discernere vult aliquid a quodam par-
licipante nomen illud cui tale quid 2djicitur. Quem-
admodum animal tale dicimus hominem, cum ipsum
distinguere volumus ab equo, verbi gratia, qui
commune quidem nomen animalis habet cum ipso,
sed ab eo distinguitur per rationale et brutum.
Discernitur autem aliquid ab aliquo, aut substan-
ία, aut persona, aut essentia, alque persona ac
substantia quidem distinguitur homo ab equo,
persona vero Paulus a Petro; essentia autem et
subsistentia, lac hominis subsistentia ab liac
equi subsistentia. Verum patefacta ratione eorum
qui secundum subsistentiam, at non secundum
essentiam differunt : manifesta quoque flet ratio
eorum qux secundum substantiam distincta sunt.
Nam quod tum ea quz? secundum essentiam dif-
ferant dui tresve essentiz dicantur, tum ea que
secundum subsistentiam dissident, eodem modo
dux vel tres hypostases enuntientur, ct ipsi faten-
tur et nos : differimus autem in eo quod in Petre
quidem et Paulo aiunt. dicere oportere homines :
nos vero non proprie οἱ secundum rationem scien-
tificam : una quippe ratio nunc est a. communi
atque abusivo usu. Hic enim neque ad exitium
alicujus, neque ad constitutionem valet. Enimvero C
nobis prius perspicue declaretur, cujus rei causa
hominem et equum et canem differre dicamus, qua-
tenus talis quzedam substantia, utique valde mani-
festum est, quod a se invicem differunt, juxta ea
qua separare solent essentias, nempe rationabili
et irrationabili, hinnibili et latrabili, et si aliqua
liujusmodi sit differentia. Nam dicere substantiam
talem, nihil aliud est dicere quam exsistentiam
vitz» participem ad distinctionem illius, quae non
est ejusmodi ; vel, exsistentiam qua nata est apta
ad ratiocinandum, ut discernatur ab ea qua bruta
natura przdita est : aut exsistentiam quz insignita
est nota habilitatis ad hinniendum ; et si quid tale
oecurrat. Etenim loco hujusmodi differentiarum
(«09 * 6ragépovsog δὲ τῷ λογικῷ xaX τῷ ἁλόγῳ. A:a-
χρίνεται δέ τί τινος, f| οὐσία, f| ὑπόστασις, T) οὐσίᾳ
χαὶ ὑποστάσει' χαὶ οὐσίᾳ μὲν διακρίνεται ὁ ἄνθρωπος
τοῦ ἵππου ' ὑποστάσει δὲ Παῦλος, Πέτρου. Οὐσίᾳ δὲ
καὶ ὑποστάσει, fb: Lov ἡ ὑπόστασις τοῦ ἀνθρώ-
που, τῆσδε ὑποστάσεως τοῦ ἵππου. 'AXAà φανερου-
µένου τοῦ λόγου τῶν χατ οὐσίαν ἁπλῶς, καὶ τῶν
xa0' ὑπόστασιν χαὶ οὗ χατ᾽ οὐσίαν διαφερόντων, πρό-
δηλος ἔσται καὶ ὁ παρὰ τῶν κατ οὐσίαν διαχεχριµέ-
νων λόγος. "Ott μὲν γὰρ xaX τὰ διαφέροντα χατ᾽ οὗ-
σίαν, λέγονται δύο fl τρεῖς οὐσίαι ' καὶ τὰ διαφέροντα
χαθ) ὑπόστασιν, ὡσαύτως λέγονται δύο xal τρεῖς
ὑποστάσεις, ὁμολογοῦσι xal αὐτοὶ, καὶ ἡμεῖς. Διαφε-
ρόμεβα δὲ, ὅτι ἐπὶ μὲν Πέτρου χαὶ Παύλου φασὶ δεῖν
D Ἰέγειν ἀνθρώπους. Ἡμεῖς δὲ οὗ χυρίως xat χατὰ
τὸν ἐπιστημονιχὸν λόγον. Οὐδὲ εἷς γὰρ λόγος νῦν παρὰ
κοινής τε χαὶ καταχρηστικῆς χρήσεως. Λῦτη γὰρ
οὐδὲ πρὸς ἀναίρεσίν τινος οὔτε πρὸς σύστασιν ἰσχύει.
Σαφηνιζἐσθω τοιγαροῦν πρότερον ἡμῖν τὸν ἄνθρωπον
xaX τὸν ἵππον, 3] τὸν ἵππον xal τὸν χύνα τίνος χάριν
διαφἑρειν λέγομεν, καθὸ τοιάδε οὐσία' ἡ πρόδηλον, ὅτι
ἐπεὶ διαφέρουσιν ἀλλήλων χατὰ τὰ χωρίζειν οὐσίας
εἰωθότα * oToy λογιχῷ xal ἁλόγῳ, χρεμετιστιχῷ, ὑλα-
χτικῷ καὶ eU τινι tovt. Τὸ γὰρ λέγειν οὐσίαν
τοιάνδε, οὐδὲν ἕτερον λέγοµεν, f| ὕπαρξιν ζωῖς µετ-
έχουσαν πρὸς ἀντιδιαστολὴν τῆς μὴ τοιαύτης, 7] ὕπαρ-
ξιν λογίζεσθαι πεφυχυῖαν, πρὸς διάχρισιν τῆς ἆλο-
Tig διαφερούσης ' f) ὕπαρξιν, τὸ χρεμετιστιχὸν ἔχου-
σαν χαραχτηριστιχὸν, χαὶ el τι τοιοῦτον. ᾽Αντὶ γὰρ
τοιούτων διαφορῶν xal ἰδίων, προτίθεται τῇ οὐσίᾳ, ἢ
xai παντὶ γένει, πρὸς διάχρισιν τῶν ὑπ' αὑτὸ εἰδῶν
τὸ τοιόνδε, ἢ τοιόνδε ζῶον ἀντὶ τοῦ λογιχὸν, ἢ ἄλογον.
Καὶ πάλιν λέγομεν. Διαφέρει Πέτρος Παύλου, xa
τοιάδε ὑπόστασις ἑχάστῳ αὐτῶν ' ἐπεὶ διαφέἑρουσιν
ἀλλήλων χατά τινα τῶν ὑπόστασιν xal οὐχ οὐσίαν
δ,νιστᾷν πεφυχότων * οἷον φαλαχρότητα, µαχρότητα,
πατρότητα, υἱότητα ' xai et τι τοιοῦτον. Πρόδηλον
γὰρ ὡς οὗ ταὐτὸν εἶδος xaX ἄταμον * τοῦτο οὐσία xal
ὑπόστασις * dj γὰρ ὑπόστασις εὐθὺς τὴν δ.άνοιαν τοῦ
ἀχροωμένου παράγει πρὸς τὸ ζητῆσαι οὐλὴν, γλαυχὸ»,
πατέρα, υἱὸν , χαὶ εἴ τι ὅμοιον. Λέγω δὲ εἶδος, τουτ-
έστιν οὐσίαν πρὸς τὸ γνῶναι δηλονότι ζῶον λογιχ»ὸν,
θνητὸν, νοῦ χαὶ ἐπιστήμης δεχτιχὸν, ζῶον μὴ λογιχὸν,
εἰ propriorum loco, prweponitur substantie, aut D Ονητὸν, χρεμετιστιχὸν, xaX τὰ τοιαῦτα * εἰ δὲ μὴ ταῦ- |
etiam cuivis generi, ad distinclionemn specierum
ipsi subjectarum, nempe ejusinodi aut. tale. quod
animal, pro rationabili, vel rationis experte. Ac
rursus dicimus, Petrus differt a Paulo, quatenus
talis quedam liypostasis eorum cuique est, quando-
quidem differunt a se invicem, secundum quadam
τὸν οὑσία xai ἄτομον, ὅπερ ἐστὶν ὑπόστασις ' οὐδὲ
ταὺτὰ τὰ χαραχτηρίἰκοντα ταύτην τε κἀχείνην. Ei δὲ
χαὶ "ταύτην οὐ ταὐτὰ, οὐδὲ τοῖς αὐτοῖς ὀνόματσι δυνα-
τὸν συνάπτεσθαι ' ἀλλὰ τὰ μὲν, τοῖς κατ οὐσίαν, 1
οὐσίας xstuévotg * τὰ δὲ , τοῖς κατὰ ἄτομον λεγοµέ-
νοις.
eorum quas hypostasim, et non subsistentiam, constituere solent: cujusmodi sunt calvities, statura,
psternitas, filiatio, et si quod tale est. Nam perspicuum est, non idem esse speciem οἱ individuum,
ilemque substantiam οἱ bvpostasim : subsistentia enim statim audientis mentem transfert ad quie-
vendum crispum, cosium, patrem, filium, ac si quid simile. Dico vero speciem, nempe substan-
tiam ad cognoscendum animal rationabile, mortale, mentis et scienti:e capax, et animal rationis expers,
mortale, hinnibile, et cxtera ejusmodi. Porro non idem sunt. substantix€ et individuum, quod est hv-
postasis ; neque eadem quie designant ac notant hanc et illa. Quod si hec eadem non sunt, neque
J
485
DE COMMUNIBLS NOTIONIBUS.
186
eiiam nominibus iisdem conjungi possunt; sed hzc quidcm iis qux aut secundum essentiam, aut
substantiis imponuntur; illa 2utem iis que secundum individuum dicuntur, congruunt.
Τρία τοίνυν ἐστὶν ὀνόματα περὶ ὧν, ἡ ζήτησι,Α — Tria igitur nomina sunt de quibus quzestio est,
οὐδία, ἄτομον, ἄνθρωπος: xai τῇ μὲν οὐσίᾳ συνάπτο-
μεν τὰ τοιάδε, xal συζεύγνυμεν, πρὸς διάχρισιν, ὡς
εἶπον, τῶν ὑπ αὐτὴν εἰδῶν xat! οὐσίαν ἀλλήλων δια-
φερόντων. Tfj, δὲ ὑποστάσει πάλιν ὁμοίως τὰ τοιάδε
συνεύγνυµεν, πρὸς διαίρεσιν προσώπων τῶν ἀλλήλοις
κοινωνούντων τούτου τοῦ ὀνόματος, τουτέστι τῆς ὑπο-
ατάσεως, διαφερόντων ἀλλήλων οὐ τοῖς οὐσίας χαρα-
κτηρίζουσιν, ἀλλά τοῖς λεγοµένοις συµθεθηχόσιν. Tiv
οὖν βούλονται τρόπῳ συνάψαι τῷ ἄνθρωπος ὀνόματι
€b τοιόνδε; "Ex γὰρ τῶν χοινῶς ὁμολογουμένων τὰ
ἀμςιθαλλόμενα δέχεται τὴν λύσιν ὡς τῇ οὐσίᾳ ἔσται
τὰ ὑπ αὐτὴν οὐσιώδει δ,αφορᾷ διαχεχριµένα ἀλλή-
λων * ὅπερ οὑχ ἔστιν. 0ὐδὲν γὰρ διαφέρει χατ᾽ οὐσίαν
Παῦλος Πέτρου, xa0' ὧν χατηγορεῖται τὸ ἄνθρωπος"
substantia, individuum, homo : ac substantiae
quidem connectimus et conjungimus isthaec ad
distinctionem, ul dixi, specierum qux sub ipsa
sunt, qua secundum essentiam a sce invicem dilffe-
runt. Rursus subsistentizx pariter hzc copulamus,
ad divisionem personarum, qu: ejusdem quidem
nominis, nempe hypostasis, sunt participes, sed
differunt a se invicem, non iis quz substantiam
denotant, verum iis quz dicuntur accidentia. Quo-
nam ergo modo conjungere volunt nomini homo,
tale quiddam? Nam ex iis qute communi consensu
omnium approbantur, solutionem admittunt quz
in controversiam vocantur. Ut, per substantiam,
αυ sub ipsa sunt essentiali differentia distincta a se
49. ὡς τῇ ὑποστάσει προσώπου. "Apa δηλωτικὸν τὸ B invicem erunt, quod quidem non est. Nihil enim
ἄνθρωπος οὐκ οὐσίας, ὅπερ ἄτοπον λέγειν τὸ χοι-
viv Υὰρ τῆς οὑσίας σηµαίνει τὸ ἄνθρωπος, χαὶ οὐχ
( ἰδιχὸν πρόσωπον, Παύλου φέρε εἰπεῖν, 3 Βαρνάθα.
Οὐκ. ἄρα οὐδενὶ τρόπῳ τοιάδε συνέπεται τῷ ἄνθρωπος
κατά γε τὸν ἐπιστημονιχὸν λόγον. El δὲ xowh χρΏσις
ἑποροίη τούτοις, xal χαταχέχρηται τοῖς τῆς οὐσίας
quod quidem absurdum est dictu
commune subsiantiz significat, et non particula-
differt Petrus à Paulo secundum essentiam, de
quibgs praedicatur homo; sed ut hypostasi per-
sona. ltaque τὸ homo non substantiam denotat,
: nam homo
rem personam, Pauli puta aut Barnabze. Nullo
igitur pacto tale quid subsequitur homini, saltem
juxta scientificam rationem. Quod si communis
usus his destituatur, et substantie nominibus ad
personarum declarationem abutantur, nihil hoc ad
exactam logicze scienti: regulam pertinet. Verum
ὀνόμασιν εἰς προσώπων δἠλωσιν, οὐδὲν πρὸς τὸν
ἀχριδη χανόνα τῆς λογιχῆς ἐπιστήμης. ᾽Αλλὰ τί
χατατρέχω τῆς συνῄθους χαταχρῄσεως, ἀπορούσης
εἰς τὰ τοιαῦτα, λανθάνων ὅτι πολλάκις χυρίοις οὐχ
εὐποροῦντες, ἑτέροις χαὶ αὐτοὶ καταχρώµεθα ὀνόμασι
καταχρηστιχοῖς πρὸς παράστασιν τοῦ λεγομένον: curin abusionem consuetam invectiva utor, quz
ID.t;» &xslvo σατὲς ἡμῖν ἔστω, ὄτιπερ εἰ ἑλέγομεν ἐπὶ — in ejuscemodi deficit : non animadvertens, ut ipsi
Πέτρου xai Παύλου, Ἄγθρωπος ἀνθρώπον, ᾗ ἄν- 6 Sepe destituti propriis, aliis abutamur nominibus
θρωπος, οὐδὲν διαφἑρει ' dA ᾖτοιόσδε ἄνθρωπος — impropriis ad rem de qua agitur reprzsentandain ?
x3!, Οὐσία οὐσίας, 3j οὐσία, οὐδὲν διαφέρει, AA" — Duntaxat illud aperte nobis constet, ut dicere noa
ᾗ τοιάδε οὐσία, λέγειν Ex! αὐτῶν tbuvápsOa. EL δὲ — cunctemur in Petro et Paulo, Homo ab homine,qua-
τοῦτο λέχειν uj δυνατὸν, ἐπεὶ xal ἡ αὐτὴ οὐσία Πέ- — tenus homo, nihil differt, sed qua talis quidum homo;
t*9ce xal Παύλου, οὐδὲ ἄρα οὐδὲ kxcivo: ἐπείπερ εἰ: Substantia, quatenus substantiu, nihil differt a
οὐσίας δηλωτιχὸν τὸ ἄνθρωπος ὄνομα, εἰ δὲ τὸ τοιάδε — substantia ; sed qua talis quedam substantia est, hoc
χαὶ τοιόσδε οὐχ &xólou0oy συνάφαι τῷ ἄνθρωπος enuntiare de ipsis potuimus. Sin minus, et hoc
ἑνόματι * οὐδ ἄρα οὐδὲ δύο, 1| τρεῖς κυρίως λέγομεν — dicere fas non eit, quandoquidem eadem est sub-
ἁθρώπους. Καὶ εἰ ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου ταῦτα δέδει- — stantia Petri et Pauli; neque sane illud quoque.
χται' πόσῳ μᾶλλον ἐπὶ τῆς ἀῑδίου καὶθείας οὐσίας — Quuniam nomen homo vim habet declarandi sub-
χυριώτερον ἀρμόσει τὸ μὴ τοιόσδε θεὸς καὶ τοιόσδε — stantiam. Si vero hoc nomiue homo prolato, non
Ἠχεσθαι τῶν ὑποστάσεων ἑχάστην ' μηδὲ Ocbv xal — est οἱ consequens tale vel tale quid : igitur neque
6v xal Θεὸν ἐκφωνεῖσθαι τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱὸν — duos, aut tres proprie dicimus homines; quod si
x € ἅγιον Πνεῦμα * μηδὲ τρεῖς, xàv ἐν τῇ évÜu-— in homine hzc probata sunt, quanto magis pro-
µσει, δογµατίζεσθαι. Σωνέστηχεν οὖν ἄρα τῷ πρὸς D prie in sempiterna et. divina essentia congruet, ut
taüv δικαίῳ xax ἀχολούθῳ xol ἐπιστημονικῷ τὰ τῷ — non talis Deus et talis dicatur uuaquique perso-
ióvp, ὡς Eva Θεόν φαμεν τὸν τῶν απάντων ὅηµιουρ- — narum; neque Deus et Deus, et Deus enuntietur
T^», εἰ xat &v τριαὶ προσώποις ] ὡς ὑποστάσεσι θεω- — Pater et Filius et. Spirilus sanctus; neque tres,
pin, Πατρὸς xot Yloo xai ἁγίου Πνεύματος. quamvis animo tantum et cogitatione, doceantur.
Cowstat. itaque justa et consentanea. maximeque propria dissertatio nostra, quod unum Deum asserimus
ontium opificem, tametsi in tribus personis scu hypostasibus consideretur, Patris, Filii et Spiritus sancti.
487
— αρα” A 2 4——MH—
αμα» «πως e— € — — — αρα MÀ ον — "A
S. GREGORII NYSSENI
488
TOY ΑΥΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
ΠΕΡΙ VYXHX.
EJUSDEM
S. GREGORII
DE ANIMA.
Interprete eod, Feder. Morello lrofess. leg. Decaiio.
SERMO PRIMUS s.
Dissideut fere antiqui omnes de animi vi et na-
tura. Democritus enim et Epicurus, et omnis Stoi-
corum philosophorum cetus, animam corpus esse
asseverant, et illi ipsi qui corpus asserunt esse
animam, de essentia ipsius dissident. Nam Stoici
eam spiritum esse ignei vigoris εἰ numine affla-
tum dicunt. Critias autem sanguinem, Iippon phi-
losophus aquam ; Democritus ignem ; etenim fi-
guras orbiculatas atomorum, ignem el aerem,
coinpositas ait. animam perficere. lleraclitus uni-
versi quidem animam vaporem ex hutidis esse
censel ; animain vero, qu: in animantibus inest,
evaporationibus externis, ct ea qua in ipsa insita
est, unius ejusdemque generis constare. ltursus οἱ
iis qui dicunt. auimam incorpoream esse iulinita
exoritur discrepantia ; cum alii substantiam eam-
que immortalem esse dicant ; alii incorpoream qui-
dem, non tameu substantiain, neque vero immor-
talem. Enimvero Thales primus animam inimobi-
" lem et per se mobilem esse contendit. Pythagoras
numeruin se ipsum moventem, Plato esseutiam in-
tellectualein a se ipsa motuin habentem per nume-
rum harmonicum et concinnum. Arjstoteles actum
primum corporis naturalis, potestate vitam habentis.
Dinarchus harmoniam quatuor elementorum ; nec
vero plithongis sonisve constantewu; sed harmonicam
temperiem et concentum calidorum et huuidorum el
frigidorum οἱ siccorum in corpore. Perspicuum
Λ
ΛΟΓΟΣ ΑΔ’.
Διαφωνεῖται σχεδὸν ἅπασι τοῖς παλαιοῖς ὁ περὶ τᾶς
Φυχῆς λόγος. Δημόκριτος μὲν γὰρ χαὶ Ἐπίχουρος,
xal πᾶν τὸ τῶν στωϊχῶν φιλοσόφων σ)στημα, σῶμα
τὴν ψυχὴν ἀποφαίνονται ' xat αὐτοὶ δὲ οὗτοι οἱ σῶμα
την φυχὴν ἀποφαινόμενοι, διαφέρονται περὶ τῆς οὗ-
σίας αὐτῆς. Οἱ μὲν γὰρ Στωϊκοὶ, πνεῦμα λέγουσιν
αὐτὴν ἔνθερμον xaX διάπυρον Κριτίας δὲ αἷμα
ππων δὲ ὁ φιλόσοφος ὕδωρ ' Δημόκριτος δὲ mop:
τὰ γὰρ σφαιροειδὴ σχἡµατα τῶν ἁτόμων συγκρινό-
μενα, πὺρ τε χαὶ &hp, φυχἣν ἀποτελεῖν. Ἡράκλειτος
δὲ τὴν μὲν τοῦ παντὸς φυχὴν, ἀναθυμίασιν Ex τῶν
ὑγρῶν' τὴν δὲ ἐν τοῖς ζώοις, ἀπό τε τῶν ἐχτὸς χαὶ τῆς
ἐν αὐτῇ ἀναθυμιάσεως, ὁμογενῆ πεφυχέναι. Πάλιν δὲ
p τῶν λεγόντων ἀσώματον εἶναι τὴν ψυχῆν, ἄπειρος
γέγονεν ἡ διαφωνία * τῶν μὲν οὐσίαν αὐτὴν xal ἀθά-
νατον λεγόντων * τῶν δὲ ἀσώματον μὲν, οὗ μὴν οὐσίαν,
οὐδὲ ἀθάνατον. θαλῆς μὲν γὰρ πρῶτος τν φυχὲν
ἔφησεν ἀχίνητον xol αὐτοχίνητον. Πυθαγόρας δὲ
ἀρ'θμὸν ἑαυτὸν χκινοῦντα. [Πλάτων δὲ οὐσίαν νοητὴν,
ἐξ αὑτῆς χινουµένην, κατὰ ἀριθμὸν ἐναρμόνιον. 'Ap:-
στοτέλης δὲ ἐντελέχειαν πρώτην σώματος φυσιχοῦ,
ὀργανιχοῦ, δυνάµει ζωὴν ἔχοντος. Δείναρχος δὲ ἁρ-
μονίαν τῶν τεσσάρων στοιχείων * οὗ γὰρ τὴν ἐκ τῶν
φθόγγων συνισταµένην, ἀλλὰ τὴν τῶν ἐν τῷ σώµατε
θερμῶν καὶ ὑγρῶν, χαὶ φυχρῶν, xaX ξτρῶν ἑναρμό-
ν:ον κρᾶσιν xal συμφωνίαν βούλεται λέγειν. Δηλον δὲ
ὅτι xat τούτων, οἱ μὲν ἄλλοι τὴν ψυχὴν εἶναι λέγουσιν
οὐσίαν ' ᾿Λριστοτέλης δὲ xat Δείναρχος ἐνούσιον. Ἔτι
etiam est, ut ex horum numero alii animam esse ϱ δὲ πρὸς τούτοις, οἱ μὲν µίαν εἶναι καὶ τὴν αὐτὴν τῶν
substantiam proferant; Aristoteles vero et Dinar-
chus substantialem: putant : praeterea alii unam
πάντων duyhv νενοµίκασι, καταχερματιζομένην εἰς
τὰ χαθέχαστα, xal πάλιν εἰς ἑαυτὴν συνιούσαν, ὡς
; esse eamdemque oninium animam arbitrantur,
1 discerptam in singula, ac rursus in se coeuntem,
*$ut Manichzi et. quidam alii. Sunt qui multas ac
οἱ Μανιχαῖοι καὶ ἄλλοι τινές. Οἱ δὲ πολλὰς χαὶ δια-
φόρους xat' εἶδος * οἱ δὲ µίαν χαὶ πολλάς. Πᾶσα τοῖ-
νυν ἀνάγκη μηχῦναι τὸν λόγον, τοσαύταις δόξαις ἀν-
diversas specie existiment. Alii unam et multas.
Prorsus ergo necesse est sermonem producere, tol
opinionibus adversanteim. Quapropter in genere ad-
versus omnes qui dicunt animam corpus esse,
τιλέγοντα. Κοινῇ μὲν οὖν πρὰς πάντας τοὺς λέγοντας
σῶμα τὴν duyhy, ἀρχέσει τὰ παρὰ ᾽Αμμωνίου το
διδασχάλο» Πλωτίνου, χαὶ Νουμηνίου τοῦ Πνθαγορ--
xou εἱρημένα * εἰσὶ δὲ ταῦτα"
sufficient que ab Ainmonio doctore Plotini οἱ Numenio Pythagorico dicta sunt, haec nimirum:
* Cf. Fabric. Notitia, supra, col. 20. Sed ne quid a nohis pretermittatur, quod habetur impressum nomine Gregorii
Nysseni, sermoni De anima in editione hac omnium ejusdem Gregorii Operum locum fecimus
χεθῶν xai ποιοτήἠτων Xx
189
Τὰ σώματα τῇ οἰχείᾳ φύσει τρεττ
εχεδαστὰ δι ὅλου, xaX εἰς ἄπειρον τμητὰ, £v. αὐτοῖς
μηδενὸς ἀμεταδλήτου ὑπολειπομένου, δεῖται τοῦ συν-
ἐέωντος χαὶ συνάγοντος, χαὶ ὥσπερ συσφίγγοντος xai
συγχρατοῦντος αὑτὰ, ὅπερ wuyhv λέγομεν. El τοίνυν
σῶμά ἔστιν ἡ Φυχὴῆ, otov Of) ποτε, εἰ xaX λεπτομερέ-
ὅτατον, τί δὲ πάλιν ἐστι τὸ συμφέρον ἑχείνην ;
Ἐδείχθη Υὰρ πᾶν copa δεῖσθαι τοῦ συνέχοντος * καὶ
οὕτως εἰς ἅπτιρον, ἕως ἂν καταντήσωμεν εἰς ἀσώμα-
σον. Ei 8$ λέχοι:ν, ὥσπερ οἱ Στωϊκοὶ, τονιχήν τινα
εἶναι χίνησιν τερὶ τὰ σώματα, εἰς τὸ εἴσω dpa χι-
νυμεν, καὶ εἰς τὰ Eo, καὶ τὴν μὲν εἰς τὸ Ec, µξ-
τελεστιχὴν εἶναι, τὴν δὲ
εἰς τὸ εἴσω , ἑνώσεως xal οὐσίας * ἐρωτητέον abo),
Ἐπειδη πᾶσα χίνησις ἀπό τινός ἐστι δυνάµεως. τίς
t ὀυνάμες αὐτὴ. καὶ τίνι οὐσίωται; El μὲν οὖν καὶ fj B unionem οἱ essentiam :
ἕύναμις αὖττ Όλη τίς ἔστι, τοῖς αὐτοῖς πάλιν χρτσό-
μεῦα λόγους. Ei GÀ οὐχ Όλη, ἀλλ ἔννλον, ἕτερόν ἐστι
τὸ ἔννλον, παρὰ ct» UÀmv. Tb γὰρ µετέχον ὕλης,
ἔνυλον λέγεται" τί ποτε ἄρα ἐστὶ τὸ µετέ(ον τῆς Όλης,
πάτερον Όλη καὶ αὐτὸ, f] ἆθλον; El μὲν οὖν ὕλη, πῶς
ἔωλον χαὶ οὐχ ὕλτ ; Εἰ δὲ οὐχ ὕλη, ἆθλον ἄρᾳα. Ei δὲ
ἆθλον, 0) σῶμα ' τὸ Υὰρ σῶμα ἔνυλον. El δὲ λέγοιεν
ὅτι τὰ σώματα τριχῆ διαστατά ἔστι, καὶ d) oT, δὲ
U^ ὅλου διέχουσα τοῦ σώματος, τριχή διαστατή ἐστι *
xil διὰ τοῦτο πάντως xai σῶμα ἐροῦμεν, ott πᾶν μὲν
οὖμα τριχη διαστατὀν ἐστιν οὗ πᾶν δὲ τὸ τριχῆ
ἑαστατὸν σῶμα. Καὶ γὰρ ὁ ᾿ τὸ ποσὸν, xal τὸ ποιὸν,
ἀσυματα ὄντα x20' ἑαυτὰ, xaxà συμθεθηχὸς, Ev ὄγχῳ
σροῦται. Οὕτως οὖν καὶ τῇ φυχῇ xa0' ἑαυτὴν μὲν
αρόσεστι τὸ ἁδιάστατον, χατὰ συμθεθγχὸς δὲ τῷ ἐν
ψίστι, τριχή διαστατὸν ὄντι, συνθεωρεῖται καὶ αὐτὴ
τρχῆ διαστατή. Ἔτι πᾶν d| ἔξωθεν χινεῖται ἢ Ev-
Wiv- εἰ μὲν ἔξωθεν, ἀναγχαίως ἄφυχον ἔσται.
Εἰ δὲ ἔνδοθεν, ἔμυχον. El δὲ σῶμα & duyf: εἰ μὲν
εν χινεῖται, ἄγυχός ἐστιν 7 εἰ ἕνδοθεν, ἔμφυχος"
ἆππον δὲ xai τὸ ἔμγυχον, χαὶ τὸ ἄφυχον λέγειν
tb Quy". Οὐχ ἄρα σῶμα d φυχἠ. Ἔτι ἡ doy, εἰ
μν τρέφετα:, ὑπὸ ἁσωμάτου τρέφεται. Τὰ yàp pa-
Ἡματα τρέφει αὐτήν * οὐδὲν δὲ σῶμα ὑπὸ ἀσωμάτου
τρέφεται * οὐχ ἄρα σῶμα 1d) quy.
QA"
DE ANIMA.
τε ὄντα χαὶ Α Corpora natura sua mutabilia esse et sparsa per
4?
universum, atque in. inlinitum secta, et cum in
ipsis immutabilenihil relictum sit, egere eo quod
ipsa copulet et constringat et quasi colliget et con-
tineat: quod animum dicimus. Quare si anima
corpus est qualecunque, licet tenuissimum, quale
tandem foret quod coerceret illam? nain. probatum
est omne corpus egere eo quod copueet : itaque in
infinitam progressus esset, donec occurreremus iis
qui incorporea sunt. Quod si dicant, quemadnio-
dum Stoici, motionem quamdam íntensam circa
corpora esse, simul intus moveremur οἱ ad ea qu;e
foris sunt ; atque hanc quidem perliciendi vim ha-
bere magnitudines et qualitates in iis qua foras
pergunt ; in iis vero qux quod intus est spectant,
quare sic interrogandi
essent : Quia ompis motus est ab aliqua facultate,
quanani facultas ipsa est, ct quo pacto ejus essen-
tia constituta est? Si quidem etiam potentia hzc
materia quadam est, iisdem rursus utemur ratio-
nibus, Si vero non materia, sed materi: adhzrens,
aliud est materi: particeps prater materiam ; nam
quod est compos materi:x, materiale dicitur : quid
ergo est maleriz particeps, utrum maleria etiam
ipsum, an materie expers est ? Quamobrem si
maleria est, qui materiale est, et non materia ?
Quod si non materia est, expers igitur materia es!;
sin autem materia caret, corpus non est ; nam cor-
pus materia constat, Quod si dixerint corpora tribus
distantiis [dimensionibus] praedita esse. et anima per
totum corpus pertinens, tres etiam distantias habet :
ac propterea utique illam corpus dicemus ; quia omne
corpus tribus distantiis constituitur, verum non
omne quod tres distantias habet, corpus est; εί-
euim locus et qualitas, incorporea euim sint per
$e, per accidens in mole ct quantitate habentur :
sic igitur οἱ anima per se quidein inest, ut distan-
lia careat, per accidens vero simul]. consideratur
trifariam distans cum eo in quo est, quod triplicem
distantiam habet ; ad hzec omnis res aut. extrinse-
cus movetur aut interius : et si quidem foris agi-
μίας, necessario inanimum erit. Quod si. intus movetur, animatum erit. Si vero corpus sit anima,
siquidem exirinsecus agitalur, expers est. anima : quod si intus, animata :
non est igitur anima corpus.
shimatum, οἱ inanime dicere animan:
absurdum vero est et
ltem anima, si quidem nu-
tilut, ab incorporeo alitur; etenim disviplinze ipsam nutriunt : atqui nullum corpus ab incorporeo
Bülrilur : non est igitur anima corpus.
Σενοχράτης οὕτω συνΏγεν * εἰ δὲ μὴ τρέφεται, οὐ D — Xenocrates sic colligebat ; at si non alitur anima,
οὖμα { doyf* χαὶ ταῦτα μὲν χοινῇ πρὸς πάντας τοὺς
Ἱέπντας σῶμα εἶναι thy Φυχἠν » ἰδίᾳ δὲ πρὸς τοὺς
κάνοντας αἷμα ἢ πνεῦμα εἶναι τὴν φυχήν ^ ἐπειδὴ
9 πνεύματος ἢ τοῦ αἵματος χωριζομένου, νεχροῦται
$ (oov. Οὐκ ἐχεῖνο ῥητέον, ὅπερ τινὲς τῶν οἰομένων
Cai τι µέρος, Υεγραφήχασι λέγοντες, Οὐχοῦν ὅταν
ἀτῤῥυλ τοῦ αἵματος. µέρος ἀπεῤῥύη τῆς ψυχῆς.
ζουγολογία γὰρ τὸ τοιοῦτον * ἐπὶ γὰρ τῶν ὁμοιομε-
αν, xaX τὸ ὑπολειπόμενον µέρος, ταὐτόν ἐστι τῷ
αντί. Ὕδωρ τοῦν xa τὸ πολὺ xal τὸ βραχύτατον,
(peces; xai ἄργυρος xai χρυσὺς, xai πάντα ὧν τὰ µέρη
οὐ διαλλάττει ἀλλήλων κατ οὐσίαν. Οὕτως οὖν καὶ τὸ
corpus non est ; atque hzc quidem communite:
adversus eos qui dicunt corpus esse animam ; pe-
culiariter autem adversus eos qui opinantur ani-
mam sanguinem, aut spiritum esse; quandoquidem
spiritu, aut sanguine separato, animal morte con-
ficitur. Non illud dicendum est, quod quidam eo-
rum, qui opinantur partem aliquam esse, scripse-
runt aientes, Quoties effluit aliquid e sanguine,
anima pars effunditur ; istud enim levis inanisque
sermo est ; sed enini in iis qua constant partibus
aimilaribus, eliam pars qua residua est eadem
est cum toto. Aqua certe est multa eb. perexigua.
1091
ο. GREGORMI NYSSEN
. Similiter autem argentum et aurum, quorum par- A ὑπολειπόμενον αμα, ὅσον ἂν sin, Ψυχἠ ἐστιν,
tes non discrepant a se invicem juxta essentiam:
sic igitur sanguis etiam qui rclinquitur, quantus-
cunque fuerit, anima est, siquidem anima est
sanguis : illud ergo potius dicendum est, quod si
hoc essct anima, quo sublato moreretur animal:
prorsus etiam flegma pituitave anima est, et bilis
utraque ; nam qualecunque horum defuerit, finem
et exitium inducit animali : idemque jecur, et ce-
rebrum, et cor, el. stomachus, et renes, et inte-
stina, et alia pleraque ; nam quo istorum exempto
non moreretur animal? Czteroqui multa sunt ex-
sanguia quidem, sed animata ; ut pisces cartilagi-
nosi et absque squamis, ac molles, veluti sepis,
et teuthides, lolligo, myle, atque testacei, et omnes
testa pro cute prxditi οἱ molli testa muniti, carabi
et cancri et astaci. Si igitur sunt. animata quidem
sed exsanguia, perspicuum est. animam non esse
sanguinem ; elenim adversus eos qui dicunt ani-
mam esse aquam, eo quod aqua videatur vivificare
omnia, et absque aqua vivere fas non sit: inter-
dum multa quoque intercidentia ; neque enim abs-
que alimeuto quis vitam degere potest: igitur
animam, et alimenta omnia sigillatim dicenda per
se : deinde multa animalia sunt qua non bibunt,
ut de quibusdam aquilis narratur, et perdix vivere
potest absque potu. Sed cur potius aqua et non
aer ? nam ad multum tempus fieri potest υἱ absti-
neatur aqua, sed non spirare acra, ne tantillum
quidem temporis possibile est : verum ne aer qui-
dem anima est; etenim multa sunt quxe. vivunt,
nec tamen spirant aerem, ut insecta omnia, ut apes,
fuci, vespe, formica, et exsanguia, et. e marinis
multa, omnia denique qux pulmone carent. Nihil
enim quod pulmonem non habet spirat aerem ; et
id retro vicissim commeat, nihil eorum qu: respi-
rant aerem, pulmone caret. Quandoquidem etiam
Cleanthis Stoici, et Chrysippi feruntur sermones
quidam non contemnendi, exponendz sunt horum
etiam solutiones, ut solverunt eas Platonis disci-
puli. Cleanthes talem argumentationem nectu : Non
solum, inquit, similes parentibus nascimur secun-
dum corpus, verum etiam juxta animam, ratione
affectuum, morum, affectionum ; corpus autem si-
miles partes habet, et dissimiles, non incorporeum ;
corpus igitur anima. Sed primum quidem ex iis
que particularia sunt, una constituitur quod uni-
versum est : ad hzc vero etiam quod non est in-
corporeum, mendacium est ; dicimus enim nume-
ros similes esse, quorum latera proportionalia sunt;
ut sex et viginti quatuor; 'atera enim numeri senarii
sunt duo et tres; viginti autem quatuor, quaterna-
rius et senarius. Atqui analogiam et proportionem
habent duo ad quatuor, et tria ad. sex ; in dupla
enim ratione considerantur ; nain. quatuor dupla
sunt duorum, et sex trium ; incorporei vero nu-
meri, et fieurz pares sunt, quicunque angulos
pares habent, οἱ latera qua circa pares angulos
sunt, proportionalia: figuram vero etiam ipsam
doy τὸ αἷμα. Ἑκεῖνο οὖν μᾶλλον λεχτέον, ὅτι εἰ
ἐστι Φυχῆ, οὗ ἐξαιρουμένου θνῄσχει τὸ ζώον" 1
καὶ τὸ φλέγμα φυχἠ ἐστι, χαὶ αἱ χολαὶ ἀμφό
ὁποῖον γὰρ τούτων ἂν λείπῃ, τέλος ἐπάγχει τῷ
ἔτι δὲ χαὶ τὸ παρ καὶ ὁ ἐγχέφαλος, xal ἡ xapb
ὁ στόµαχος, καὶ οἱ νεφροὶ, καὶ τὰ ἔντερα, xa
πολλά. Τίνος Υὰρ τούτων ἐξαιρεθέντος, οὗ τεθν
τὸ ζῶον; Άλλως τε πολλά ἔστιν, ἄναιμα * μὲν, E
δὲ, ὡς τὰ σµύραινα xal µαλάχια, olov σηπίἰ
τευθίδες, xai σμύλοι, χαὶ πάντα τὰ ὀστραχό
χαὶ ἁπαλόστραχα, ὡς οἱ χάραθοι, xal οἱ xapxt
ἁσταχοί Ei τοίνυν ἐστὶν ἔμψυχα μὲν, ἄναιμα
λον ὡς οὐχ ἔστιν αἷμα dj doy fj. Πρὸς δὲ τοὺς M
ὕδωρ εἶναι τὴν duykv, ὅτι τὸ ὕδωρ φαΐνετα
B γονοῦν πάντα, χαὶ χωρὶς ὕδατος βιοτεύειν ἀδί
ποτὲ πολλὰ τὰ ἀντιπίπτοντα. Οὐδὲ γὰρ '
χωρὶς οἵόν τε (Qf Ψψυχὴν ἄρα, xal τὰι
φὰς πάσας καθ) ἑκάστην ῥητέον xav c
ἔπειτα πολλὰ τῶν ζώων ἑστὶ ph πίνοντα, (
τινων ἀετῶν ἱστόρηται xal πέρδιξ δὲ δύνατ
χωρὶς τοῦ πίνειν. Διὰ τί δὲ μᾶλλον τὸ ὕδωρ 2
ὁ àfjp; Ὕδατος μὲν γὰρ xaX ἐπὶ πολὺ ὄννατ
ἐχεσθαι' τοῦ δὲ ἀναπνεῖν τὸν ἀέρα, οὐδὲ τὸ Bp
τον. ἀλλ οὐδὲ ὁ àhp ψυχη. Πολλὰ γάρ ἔστι
μὲν, μὴ ἀναπνέοντα δὲ τὸν ἀέρα, ὡς τὰ :
πάντα, οἷον µέλιτται, χαὶ σφΏχες, xal μύρ
καὶ τὰ ἄναιμα, xai τῶν θαλαττίων τὰ πολ)
πάντα ὅσα οὐχ ἔχει πνεύμονα. 0ὐδΣν γὰρ µ
πνεύμονα ἀναπνεῖ τὸν ἀέρα * xaX ἀντιστρέφει,
μὴ ἀναπνέον τὸν ἀέρα, πνεύμονα ἔχει. Ἔπει
Κλεάνθους τοῦ Στωϊχοῦ, xai Χρυσίππου qi
λόγοι τινὲς οὑκ εὐχαταφρόνητοι, ἐκρητέον χι
των τὰς λύσεις, ὡς ἀπέλνσαν οἱ ἀπὸ Πλάτωι
Κ)εάνθης τοιόνδε πλέχει συλλογισμόν Οὐ
φησὶν, ὅμοιοι τοῖς γονεῦσι γινόµεθα κατὰ τὸ
ἀλλὰ χα) χατὰ τὴν doyhv, τοῖς πάθεσι, τοῖς
ταῖς διαθἐσεσι. Σώματος δὲ τὸ ὅμοιον χαὶ
óp.otov, οὐχὶ δὲ ἀσωμάτου' σῶμα ἄρα fj duy.
πρῶτον μὲν ἐκ τῶν ἐπὶ µέρους τὰ χαθόλου συ
σχευάζεται' πρὸς τούτῳ δὲ, xaX τὸ οὐχὶ δι’ ὁ
του, Ψεῦδός ἐστι. Λέγομεν Υὰρ ἀριθμοὺς (
εἶναι, ὧν αἱ πλευραὶ ἀνάλογοί εἰσιν ὡς τὸν
τὸν εἰκοσιτέσσαρα. Πλευραὶ γὰρ τοῦ ἓξ καὶ
D xai ὁ τρεῖς' τοῦ δὲ εἰκοσιτέσσαρα, ὁ τέσσας
6 &£* ἀναλογίαν 65 ἔχει ὁ δύο πρὸς τὰ τἐσσα(
ὁ τρία πρὺς τὸν ES. Ἐν διπλασίονι γὰρ λόγῳ €
ται. Τὰ γὰρ τέσσαρα τῶν δύο δ,πλασίονα, xq
τῶν τριῶν ΄ ἀσώματον δὲ οἱ ἀριθμοί. τὰ σχη!
σχήµασιν ὅμοιά ἐστιν, ὅσα τάς τε γωνίας ἴσα
xai τὰς περὶ τὰς (nag γωνίας πλευρὰς ἀνάλο'
δὲ σχΏηµα καὶ αὐτὸ ἀσώματον xaX αὐτοὶ ὁμολι
εἶναι. "Ett ὡς τοῦ ποσοῦ ἴδιόν ἐστι τὸ [oov st
σον, οὕτω xal τοῦ ποιοῦ tb ὅμοιον χαὶ τὸ ἀνι
ἀσώματον δὲ dj ποιότης ἐστίν' ἄρα, καὶ ἆἁσι
ἁσωμάτῳ ὅμοιον. Ἔτι δὲ, φησὶν ὁ Κλεάνθης
ἀσώματον συµπάσχει σώματι, οὐδὲ ἀσωμάτη
πάσχει σῶμα, ἀλλὰ σῶμα σώματι" guy mát
ἡ φυχὴ τῷ σώµατι νοσοῦτ;, καὶ τεμνοµένῳ,
455 DE ANIMA. 194
σῶμα τῇ qoyfj. Αἰσχυνομένης yxp ἑρυθρὸν Ὑίνεται, A incorpoream ipsi fatentur esse. Przeterea ut quan-
xal go6oupévne ὠχρόν' σῶμα ἄρα ἡ vyoyt. Litatis proprium est par et impar : sic etiam quali-
tatis simile et dissimile. Incorporeum vero qualitas est: ergo incorporeum incorporeo simile. Ad hzc,
Cleanthes inquit, nihil incorporeum potitur cum corpore, neque eum incorporco corpus patitur, sed
corpus cum corpore; verum anima simul patitur cum corpore zgrotante οἱ cum secatur; et corpus
cum animo cruciatur ; etenim erubescente el pudibunda anima, corpus rubrum efficitur, οἱ ca me-
tuente, pallescit ; corpus ergo est anima.
"Est: δὲ τὸ ἕτερον τῶν ληµµάτων φεῦδος, κατὰ Est etiam altera sumptionum falsa, juxta prole-
ποόσλτφιν συγχείµενον, τὸ λέγον, 0ὐδὲν dcdcpacor — psin pracceptionemve composita, qu» dicit, Nihil
σώματι συμπάσχει. Τί γὰρ εἰ µόνῃ τῇ doy, τοῦτο incorporeum | condolere cum corpore : quid enim si
πρόσεστιν; Ὥσπερ et τις Xéyot, 0ὐδὲν ζῶον τὴν ἄνω — foli anima hoc inest ? quemadmodum οἱ quis di-
γένυν κχινεῖ: ὁ δὲ χροχόδειλος τὴν ἄνω vévuv xwst, — ceret, Nullum animal superiorem masillam movet ;
Ἰδοὺ γὰρ ὁ χροχόδειλος xaX ζῶον, xaX τὴν ἄνω γἐνυν — sed crocodilus superiorem maxillam agitat. Ecce
χινεῖ ' τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον xal ὅταν λέγη μηδὲ» — enim crocodilus, el animal, et superiorem maxil-
ἀσώματον σώματισυμπάσχειν * προσλαμβάνει γὰρ B lam movet. Eodemque modo etiam cum dicit, Nullum
τὸ ζητούμενον τῇ ἀποφάσει: εἰ δὲ τις ὑπόθοιτο ἆλη- — incorporeum cum corpore compatitur ; aL enim assu-
θὲς εἶναι τὸ μηδὲν ἀσώματον σώματι gopmácyew: — mil quod quzrebatur in assertione. Si vero quis
ἀλλὰ τὸ ἑπαγόμενον οὐκ ἔστιν ὁμολογούμενον, ὅτι — supposuerit verum esse, nullum incorporeum con-
συµπάσχει dj ψυχἠ νοσοῦντι xai τεμνοµμένῳ τῷ σώ- dolere corpori: attamen quod inducitur non est
µατι. ᾽Αμϕιθάλλεται γὰρ εἴτε τὸ σῶμα µόνον ἐστι — concessum, quod anima condoleat una cum corpore
τὸ ἀλγοῦν, λαβὸν παρὰ τῆς φυχῆς τὴν αἴσθητιν, αὕτη — quod agrotat et secatur. Quippe ambigitur an
δὲ μένει ἁπαθής : εἴτε xal συναλχεῖ τῷ σώματι. Καὶ — corpus solum sit, quod doleat sensu ab anima ac-
χρατεῖ μᾶλλον παρὰ τοῖς ἑνδοξοτέροις τὸ πρότερον’ cepto, et ipsa maneat doloris expers; an vero
οὐδεὶς δὲ Ex τῶν ἀμφιθαλλομένων συνάγχει τοὺς συλ- — doleat cum corpore. Obiinet autem potius apud
ογισμοὺς, ἁλλ᾽ Ex τῶν ὁμολογουμένων * éx περιου- — clariores viros quod prius est. Atqui nemo ex
ciag δὲ δείχνυται xal τινα ἀσώματα συμµπάσχοντα — controversis colligit δὲ concludit argumentationes,
τος Gujixctv. Αἱ ποιότητες Youv ἀσώματοι οὖσαι — verum ex iis quz:e conceduntur. Porro ex abundanti
πασχόντων τῶν σωμάτων xal aücal συμπάσχουσιν, — probatur etiain quzdam incorporea pati cum cor-
by τε τῇ φθορᾷ καὶ τῇ γεννήσει συναλλοιούµεναι τῷ poribus. Quare qualitates incorporee cum sinl,
δυματι. Χρύσιππος δέ φησιν, ὅτι ὁ θάνατός ἐστι C dum patiuntur corpora, ipse quoque condolent,
χωρισμὸς φυχῆς ἀπὸ σώματος ' οὐδὲν δὲ ἀσώματον — dum in ortu atque interitu aliter afficiuntur. cum
ἀπὸ σώματος χωρίζεται. Οὐδὲ γὰρ ἐφάπτεται σώμα- — corpore. Chrysippus autem ait. mortem esse sepa-
τος ἀσώματον' ἡ δὲ doyh χαὶ ἐφάπτεται xa χωρί- — rationem anima a corpore ; jam vero nihil incor-
ζεται τοῦ Gopato;* οὐχ ἄρα ἀσώματος dj duyfi. poreum a corpore separatur ; neque enim incorpo-
Τούτων τὸ μὲν τὸν θάνατον χωρισμὸν εἶναι Φυχης — reum contingit corpus ; anima vero et attingit cor-
ἀπὸ σώματος, ἀληθές ἐστι" τὸ δὲ μὴ ἑφάπτεσθαι — pus et separatur ab eo. Non est. igitur anima in-
ἀσώματον σώματος, φευδὲς μέν ἐστι χαθόλου AeyÓ- — corporea. Ex his verum istud est, nempe ΙΠΟΓί6ΠΙ
ptvov* ἐπὶ δὲ τῆς φυχῆς ἁληθές * φεῦδος μὲν, ἐπειδῃ — esse separationem anim: a corpore; sed illud fal-
χαὶ i γραμμὴ ἀσώματος οὖσα, ἐφάπτεται σώματος sum cum in genere dicitur, quod incorporeum est
xX χωρίζεται, ὁμοίως xal ἡ λευχότης ἐπὶ δὲ τῆς — nou attingere corpus; sed verum est in anima;
Woyühe ἀληθές. Οὐ γὰρ ἑφάπτεται τοῦ σώματος ἡ illud certe falsum, quoniam linea qux incorporea
Vorf. El γὰρ ἐφάπτεται, δηλονότι παράχειται αὐτῷ — est, attingit corpus, el separatur: similiter etiam
t & τοῦτο, οὐχ ὅλῳ παράχειται. ᾿Αδύνατον γὰρ — candor ; in anima autem verum. Non enim anima
ὅυμα σώματι,ὅλον ὅλῳ mapaxelaüat* xal οὕτως οὐχ p corpus attingit ; nam si attingeret, adjaceret ei. Si
Umi ὅλον ἔμφωχον τὸ ζῶον. "exe εἰ μὲν ἐφάπτε- — vero istud, non toti adjacet ; impossibile enim est
ται, σῶὤμα μὲν ἔσται ἡ duy f; ὅλον δὲ οὐκ ἔσταιἔμφυχον — corpus corpori, totum toti adjacere, et sic non
9 1oov, EL 6E ὅλον ἐστὶν ἔμψυχον, οὔτε ἐφάπτεται, o0- — erit. totum animal animatum. ltaque si quidem
τι ϱώμά ἐστιν ἡ Ψυχἠ’ τὸ δὲ ζῶον ὅλον ἔμφυχόν ἔστιν' contigerit, corpus quidem erit anima : totum autein
Vt ἄρα ἑ ράπτεται, οὔτε σῶμά ἐστι, xal χωρίσεται ποπ erit animatum animal. Quod si totum cst ani-
ἐσώματος 090a. "Οτι μὲν οὖν οὐκ ἔστιν dj φυχὴ — matum, neque altingitur, neque corpus est anima,
οὖμα, δτλον Ex τῶν εἰρημένων ΄ ὅτι δὲ οὐδὲ ávoó- — animal vero totum est animatum : neque ergo at-
ex, brc ῥητέον. — tingitur, neque corpus est, et separatur cum Sit
incorporea: quod igitur non sit anima corpus, manifestum est ex iis quee dicta sunt ; quod dubie
procul non sit substantize expers, deinceps declarandum est.
Ἐπεὶ δὲ xa Δείναρχος ἁρμονίαν ὡρίσατο «hv Quoniam vero etiam Dinarchus animam harmo-
$vyphv, καὶ Σιµίας ἀντιλέγων τῷ Σωχράτει τὴν qu- — niam definierit, οἱ Simias adversans Socrati ani-
yh» ἁρμονίαν ἔφασχεν εἶναι, λέγων ἑοικέναι την uv. mam concentum esse dixerit, asserens similem
Varr,» &ppovía, τὸ δὲ σῶμα λύρᾳ ἐχθετέον τὰς λύ- — eam esse harmonie, corpus vero lyre ; evsponendaz
Gi, τούτω» τὰς Ev τῷ Φαίδωνι Πλάτωνος κειµένας. — sunt solutiones horum, qux in Platonis Phadone
135
S. GREGORII NYSSENI
leguntur. Una certe est ex iis, quz? prius ab ipso A Μία μὲν οὖν ἐστιν Ex τῶν προαποδεδειγµένωλ
probata et demonstrata fuerant. Nam aimjea pro-
batum fuerat disciplinas recordationes esse; hoc
igitur suinpto ut ab omnibus concesso, ita senten-
tiam suam confirmat: Si discipline sunt. recorda-
tiones, anima nostra erat priusquam in bumana
specie consisteret. Quod si harmonia, sive concen-
tus est, prius quideni non erat, sed posterius con-
stilit, quum corpus apte fabricatum fuisset, Nulla
enim compositio aliter se habet, quam illa se ha-
hent ex quibus constituta est; societas enim qua-
dam est rerum compositarum composilio, qua
concentus quidam est; ac nibil prohibet quod non
antecedatea ex quibus componitur, imo sequatur
illa. Quamobrem repugnat propositioni quz dicit
animam esse concentum, illa quz asserit disciplinas
esse recordationes ; atqui propositio reminiscentiz
vera est, (alsum igitur est animam esse barmoniam.
Porro anima opponitur corpori, et principalem
obtinet rationem tanquam imperans ipsi ; concentus
veio, neque precedit, neque adversatur: non est
igitur anima conceitus : przterea. harmonia magis
et minus est concentu; item harmonia in laxando,
et intendendo versatur; enimvero in definitione
concentus haudquaquam, quippe nefas est rationem
magis vel minus babere;sed in concentu reperitur :
etenim si permistus, acutus sonus et gravis : dein-
de si remittantur, et temperentur, eamdem ratio
pem conservant in magnitudinibus sonorum. Ve-
rum mutationem accipit secundum harmoniz copu-
B
lam magis et minus intensa ; anima autem non est €
magis vel minus anima: igitur anima non est har-
monia. ]tem anima virtutem οἱ vitium admittit;
concentus vero concentum el inconcinnum cantum
non capit. Non est igitur anima concentus. Adhzc
anima in suscipiendis contrariis pars est substan-
tiz el subjectum ; larmonia vero qualitas est et in
subjecto. Substantia autem aliud est a qualitate:
est igilur anima aliud a concentu. Quare nihil
absurdi esL animam participem ess& harmonie;
8ed non propterea est concentus; neque enim quia
virtutis particeps est, ideo virtus est anima. Gale-
nus vero nihil sane asserit; verum protestatur in
demonstrativo sermone, quod nihil de anima afíir-
maverit; sed probabile est ex iis quie dicit, euin
magis probare animam esse temperamentum. Huc
enim propendere morum differentiam, ex Hippocra-
tis dietis commentarium instituit. Quod. si ita est,
perspicuum est opinari animam mortalem esse,
non tamen omnem, sed humanam, qua rationis
expers est; verum de rationis participe, ambigue
sic loquitur: Quod vero non possit anima tempera-
mentum corporis esse, hinc patet : Omne corpus
animatum aique inanimum ex quatuor elementis
mistain est; sed enim horum misiio corpora con-
sti:uit; quare si anima corporis temperamentum
esset, nihil foret inanime, ut ratio demonstrat : sic
enim anina corporis mistio esset. Rursus si corpus
misturam habet, et omne eorpus animam habet :
πρ;αποδέδειχται γὰρ, ὅτι al µαθῄήσεις áva
εἰσί. Τοῦτο οὖν λαθὼν ὡς ὁμολογούμενον, xa
άζει τὸν λόγον οὕτως. El αἱ µαθῄῆσεις ἆνα
εἰσὶν, ην ἡμῶν dj duy, πρὶν ἐν τῷ ἀνθρωπή
γενέσθαι. εἰ δὲ ἁρμονία ἐστὶ, πρότερον μὲν
ὕστερον δὲ ἐγένετο, ἁρμοσθέντος τοῦ σώματοι
γὰρ σύνθεσις οὐκ ἄλλως ἔχει, 7| ὡς ἔχει ἐχ
ἐξ ὧν σύγχειται. Κοινωνία γάρ τίς ἐστι τῶν
θειµένων dj τύνθεσις ἁρμονία οὖσα, xai οὐ
τὸ μὴ ἡγεῖσθαι αὐτὴν ἐχείνων ἀφ᾿ ὧν συνετἐθ
ἔπεσθαι αὐτοῖς, Μάχεται τοίνυν τῷ ἁρμονία
τὸν Φυχῖν, τὸ τὰς µαθήσεις ἀναμνήσεις εἶναι
τῶν ἀναμνῆσεων ἀληθές ἐστι φεῦδος ἄρα
Ψυχὴν ἁρμονίαν εἶναι. Ἔτι ἡ μὲν ψυχἠ ἑναν
τῷ σώματι, xal τὸν ἀρχιχὸν ἐπέχει λόγον, ἱ
χουσα αὐτοῦ ' dj δὲ ἁρμονία οὔτε ἡγεῖται, οὔτ
τιοῦται’ οὐχ ἄρα d) ψυχἠ ἁρμονία " ἔτι ἁρμι
povia; μᾶλλὸν xal Ἠττόν ἐστιν: ἁρμονίας δὲ
λᾶσθαι xal ἐπιτείνεσθαι' Ev τῷ λόγῳ δὲ τῆς
γνίας οὔ ' ἀδύνατον γὰρ λόγον τὸ μᾶλλον καὶ
ἔχειν, ἁλλ᾽ ἐν τῇ ἁρμονίᾳ &àv γὰρ xex
ὀξὺς φθόγγος xaX βαρύς ἔπειτα ἀνεθῶσι, τὸ
μὲν τὸν αὐτὸν σώζὀνσιν ἐν τοῖς µεγέθεσι τῶ'
γων παραλλαγὴν δὲ λαμθάνει κατὰ τὴν ἀί
μᾶλλον xai ἧττον ἐπιτεινομένη * duy δὲ quj
ἔστι μᾶλλον καὶ Titov* οὐκ ἄρα ἁρμονία !
Ψυχἠ. "Ett ἡ φυχὴ ἀρετὴν xoi xaxiav ἐπιδ
i ὃξ ἁρμοωνία ἁρμονίαν xaX ἀναρμοστίαν οὐκ
χεται. οὐχ ἄρα ἁρμονία ἐστὶν dj voy.
quyh ἐν τῷ ἐπιδέχεσθαι τὰ ἑναντία, παρὰ
οὐσία ἐστι xal ὑποχείμενον: ἡ δὲ ἁρμονία :
xal ἓν ὑποχειμένῳ ἡ δὲ οὐὑσία ποιότητος '
καὶ ἡ φυχἠ ἄρα ἁρμονίας ἕτερον. 'Άῤμονί
τοι µετέχειν ον tuy v οὐδὲν ἄτοπον. ἀλλο
τοῦτο ἁρμονία ἑστίν οὐ γὰρ διότι ἀρετῆς y
ἀρετή ἐστιν ἡ ψυχἠ. Γαληνὸς δὲ ἀποφαίνει
οὐδὲν, ἀλλὰ διαμαρτύρετα: Ev. τῷ ἀποδεικτιχί
ὡς οὐδὲν εἴη περὶ ψΨυχΏς ἁποφαινόμενος * ἔοιχ
ὧν λέχει δοχιµάζειν μᾶλλον τὴν χρᾶσιν elvat 4
yh»* ταύτῃ γὰρ ἐπαχολουθεῖν τὴν τῶν ἠθῶν
ῥὰν, &x τῶν Ἱπποχράτους κατασχενάζων τὸν
εἰ δὲ τοῦτο, δηλον ὅτι χαὶ θνητὴν αὐτὴν οἴεται
οὐ πᾶσαν δὲ, ἀλλὰ τὴν ἄλογον µόνην φυχὴν'
θρώπου * περὶ δὲ τῆς λογικῆς ἀμφιθάλλει Xy
τως' "Utt δὲ οὐ δύναται τοῦ σώματος fj χρᾶσ
Ψυχἠη, δηλον ἐντεῦθεν' IIdv σῶμα Εμφυχόν
ἄφυχον ἐχ τῶν τεσσάρων στοιχείων χεχράτη
Υὰρ τούτων κρᾶσις τὰ σώματα ἀπεργάξει
τοίνυν fj τοῦ σώματος χρᾶσίς ἐστιν ἡ φυχἠ
ἄφνχον ἔσται, ὡς ὁ λόγος ἀπέδειξεν. Οὕτω
χρᾶσις τοῦ σώματος duyh ἕἔσται. Πάλιν εἰ τ
χρᾶσιν ἔχει, καὶ πᾶν σῶμα ψυχὴν ἔχει" εἰ
σῶμα φυχἠ, οὐδὲν όῶμά ἐστιν ἄψυχον ' οὔτ
ἄρα, οὔτε ξύλα, οὔτε σίδηρος, οὔτε ἄλλο τι
ἔσται ' εἰ δὲ μὴ χαθόλου πᾶσαν χρᾶσιν όώμα
γει ψυχην εἶναι, ἀλλὰ τὴν τοιάνδς * ἑρωτητέα
χρᾶσίς ἐστιν, dj ζῶον ποιοῦσα, xoi φυχῆς
ἐπέχουσα. ᾿Οποῖαν γὰρ ἂν εἴποι την χρᾶσιν,
191
DE ANIMA.
198
την εὑρήσομεν εἶναι xal ἓν τοῖς ἀφύχοις : ἑννέα γὰρ A quod si omne corpus anima est, nullum corpus est
οὐσῶν χράσεων, ὡς αὐτὸς iv τῷ περὶ χράσεως
ἔδειξεν ' ὀχτὼ μὲν τῶν δυσκράτων, μιᾶς δὲ τῆς eo-
xpátoo* χατὰ μὲν τὴν εὔχρατον λέγει κεχρᾶσθαι
τὸν ἄνθρωπον, οὐ πάντα δὲ, ἀλλὰ τὸν τῆς μέσης
χράσεως χατὰ δὲ τὰς ἄλλας δυσκρασἰας τὰ ἄλλα
ζῶα xat' εἶδος μετὰ τῆς ἐπὶ τὸ μᾶλλον xa ἧττον
ἀνέσεώς τε xal ἐπιτάσεως εὑρίσχονται, xal ἓν τοῖς
ἀφύχοις χράσεις μετὰ τοῦ μᾶλλον xai ἧττον' ὡς
αὐτὸς πάλιν bv τοῖς ἁπλοῖς ἀπέδειξεν. "Evi ἡ duyh
χρᾶσίς ἐστιν αἱ δὲ χράσεις χατὰ τὰς ἡλιχίας xat
τὰς ὥρας, xal τὰς διαίτας ' d$ φυχἡ ἐναλλάσσεται *
εἰ δὲ ἐναλλάσσεται, οὐ τὴν αὐτὴν ἔχομεν ψυχὴν, ἀλλὰ
χὰτὰ τὴν χρᾶσιν, ποτὲ μὲν λέοντος, ποτὲ δὲ mpobá-
t»), ποτὲ δὲ ἄλλου τινὸς, ὅπερ ἄτοπον. Ἔτι ἡ χρᾶ-
σ.ς οὐχ ἑναντιοῦται ταῖς ἐπιθυμίαις τοῦ σώματος,
& XX χαὶ συνεργεῖ. Λὕτη Υάρ ἔστιν ἡ xiwwouca ἡ δὲ
qr^yh ἐναντιοῦται. Οὑκ ἄρα κρᾶσίς ἔστιν ἡ ψυχή, ἔτι
εἰ χρᾶσίς ἐστι dug, dj δὲ χρᾶσις ποιότης ^ ποιότης
δὲ καὶ γίνεται xat ἁπογίνεται χωρὶς τῆς τοῦ ὑποχει-
pivou φθορᾶς ' καὶ ἡ ψυχὴ ἄρα χωρισθήσεται χωρὶς
εἲς τοῦ ὑποχξειμένου φθορᾶς. τοῦτο δὲ οὐκ ἀληθές '
οὐχ ἄρα χρᾶσις, οὐδὲ ποιότης ἐστὶν ἡ ψυχἠ. Οὐ γὰρ
δὲ που τῶν ἀντιχξιμένων τὸ ἕτερον φυσιχῶς προσ-
εἶναι φῄσουσι τῷ Qut, ὡς ἐπὶ τοῦ πυρὸς τὸ θερµόν
ἀμετάθετον Υὰρ τοῦτο φαΐνεται δὲ µετατιθεμένη
ἡ χρᾶσις. Μᾶλλον δὲ xal αὐτοί εἰσιν οἱ διὰ τῆς ἰα-
^p. τέχνης τὰς χράσεις µεταθάλλοντες * ἔτι παν-
τὺς σώματος αἱ ποιότητες αἰσθηταί εἰσιν ' ἡ δὲ quy
«κ αἰσθητὴ, ἀλλὰ νοητἡ ᾿ οὑχ ἄρα ποιότης ἀσώμα-
$6; ἐστιν ἡ duy.
inanimum, neque ergo lapis, neque ligna, nec fer-
rum, nequealiud quidquam inanimum erit. Quod
si non universe omne temperamentum corporis
dicat quis esse animam, sed tale quoddam, rogan-
dum est qualis lec mistura sit qu:& animal efficit,
atque anime rationem obtinet? Utramvis enim
dixerit talem mistionem, inveniemus esse eamdein
etiam in iis qua inanima sunt. Nam cum move:n
sint temperamenta, ut ipse in conrmnentario de
temperamentis docet, octo quidem ex iis quz zgre
temperantur, unum vero, quod facilis est temperiei,
ac juxta bene temperataimn misturam hominei
temperatum esse dicit, sed non omnem; veruun
illum qui mediz temperature est, ac juxta alias
B temperationes czetera animalia secundum speciem,
cum remissione et intentione, ad id quod magis
vel minus inveniuntur: itemque, in rerum inanima-
tarum temperanientis cum remissione vel intet-
tione: ut ipse in simplicibus rursus ostendit. Pra:-
terea anima temperatio est; sed temperaliones se-
cundum habitus, :zetates, tempestates anni et victus
regimina se habent: et anima commutalur : quod
$i commutatur, non eamdem habemus animam,
sed juxta temperiem aliquando leonis, aliquando
ovis, interdum etiam alterius cujusvis animantis,
quod perabsurduin est. Porro temperamentum nou
adversatur libidinibus corporis, imo vero coopera-
tur: hoc enim est quod movet. Atqui ania.a adver-
satur cupiditatibus ejusmodi; non est igitur anima
G temperamentum. Porro siquidem temperatio esl
anima, temperatio vere est qualitas; hzc autem adest et abest absque subjecti pernicie; etiam ani-
ma absque interitu subjecli separabitur: hoc autem vero cousentaneum non est. Non igitur ani-
ma est temperamentum, nec qualitas. Non enim utique alterum oppositorum naturaliter ade;se di-
cent animali, ut in igne calidum, namque lioc incommutabile est : atqui temperatio mutationi obno-
na videtur. Quin potius ipsi sunt qui arte medica temperamenta mutant : deinde ownis corporis
quditates sub sensum cadunt; anima vero seusibilis non est, sed intelligibilis. Non est igitur anima
qualitas corporis expers.
τι dj τοῦ σιµατος xal πνεύματος μετὰ παραθἑ.
CX; σαρχῶν xai νεύρων xal τῶν ἄλλων εὐχρασία
ἰσχύς ἐστιν xa ἡ τῶν θερμῶν δὲ xaX φυχρῶν xai
ξερῶν χαὶ ὑγρῶν εὐχρασία, ὑγίειά ἐστιν: ἡ δὲ συµ-
µετρία τῶν μελῶν μετὰ τῆς εὐχρόας, τὸ χάλλος ποιεῖ
τοῦ σώματος. El τοίνυν ἡ ἁρμονία τῆς ὑγιείας xat τῆς
ltem corporis et spiritus bona temperies cuin
carnis,nervorum atque aiiorum appositione, robur
est, et calidoruim ac frigidorum, siccorum et hu-
midorum bona temperies sanitas est; membrorum
auem et artuum moderata symmetria seu pro-
portio cum bonitate coloris, pulchritudinem cor-
ἰσχύος xal τοῦ χάλλους duyfj ἐστιν, ἀνάγχη T]. τὸν D puris facit. Itaque si harmonia sanitatis, et pul-
ἕνθρωπον ζῶντα μήτε νοσεῖν, µήτε ἀσθενεῖν, pitss
ἔμορφον εἶναι * συµθαίνει δὲ πτολλάχις, οὗ µίαν µό-
Ww, ἀλλ ὁμοῦ πάσας τὰς τρεῖς ταύῦτας εὐχρασίας
ἀσόλλυσθαι, xat ζῆν τὸν ἄνθρωπον” συµθαίνει γὰρ
ὦν αὐτὸν ὁμοῦ xal ἄἅμορφον εἶναι xal ἀσθενεῖν καὶ
wl. Οὐχ ἄρα dj εὐχρασία τοῦ σώματός ἐστιν ἡ
vof. Πῶς οὖν φυσικαί τινες χαχίαι xoX ἀρεταὶ coi;
ἀήρώπνις ἔπονται ; Τοῦτο ix τῆς τοῦ σώματος ἁλτ-
(fu; χράσεως Ὑίνεται. Ὡς γὰρ φυσιχῶς ol ύγιεινοὶ
xii γνοσώδεις εἰσὶν Ex τῆς χράσεως, οὕτω τινὲς φυσι-
χὼς πιχρόχολοι ὄντες, ὀργίλοι εἰσὶν, ἄλλοι δτιλοὶ,
Ea χατωφερεῖς ' ἀλλ᾽ ἔνιοι κρατοῦσι καὶ περιγίνον-
tu: ὅηλον δὲ ὅτι τῆς χράσεως χρατοῦσιν * ἄλλο δέ
iac οὐ κρατοῦν, xal ἄλλο τὸ χρατούµενον * ἄλλο ἄρα
cbritudinis concentus est anima, necesse fuerit ho-
minem viventem neque agrolare, neque infirmum,
neque deformem esse : verum &»pe contingit non
unam solam temperationem, sed ires istas prius
dictas desiderari et perire, et tamen hominem vi-
vere. Usuvenit enim ipsum simul et deformem, et
infirmum, et :xgrotum esse. Non est igitur anima
corporis bonum temperamentum. Quomodo ergo
naturalia quadam vitia el virtutes comitantur lio-
mines? lloc vero ex corporis vere temperamento
oritur. Nam quemadmodum naturaliter sani ct
morbosi sunt ex temperamento, sic naturaliter
quidam acri bile perciti iracundi sunt ; alii meticu-
losi, alii pracipites; verum quidam continent se,
199
S. GREGORII NYSSENI
200
ct vincunt : nimirum quia temperamentum sSu- A χκρᾶσις, xal ἄλλο quyf,* 5pyavov γὰρ ὃν τὸ σῶμα τῆς
perant. Atqui aliud est quod continet et regit, οἱ
aliud quod continetur et regitur. Aliud igitur tem.
peramentum, et aliud anima est; nam instrumen-
"tum cum sit animi corpus, si quidemapte fabricatum
comparatumque sit, operatur anima, et ipsum apte
commodeque tenet; sin minus aptum ad functiones
fuerit, tunc rebus sane opus animz fuerit. Etenim
decerlans cum ineptitudine instrumenti, tametsi
non valde evigilaverit, ut conversetur cum ipso,
veluti musicus, aberrat una cum pravitate lyrz,
nisi prius ipsam concinnaverit. Quapropter opus
est animz cura corporis, ut comparet suum instru-
mentum sibi aptum, ope rationis et morum, ut in
concentu hartnonico, dum partim laxat, partim in-
tendit, ut concinnam gratiam ipsam sibimetipsi
comparet, et proprio instrumento aptoque utatur,
utque ipsa non depravetur cum ipso; enimvero hoc
eiiam usuvenit. C:eterum Aristoteles animam actum
perfectum ease dicens, nihilominus propendet ad
eos qui ipsam qualitatem dicunt. Sed prius quem
vocet actum perfectum, declaremus. Substantiam
tribus modis dicit : hanc quidem ut materiam sub-
jectam, quod per se quidem nibil est, potentiam
tamen habet ad ortum. Aliud autem est forma et
species, secundum quam specificatut materia ;
tertio loco utrumque simul quod ex waateria et
forma constitutum , quod est utique animatum.
Quamobrem materia quidem potentia est, forma
vero actus. Hoc porro bifariam intelligitur, wt
scientia, et scientiam considerare : videlicet, illud
quidem ut dispositio, hoc autem ut actus; scientia
certe, ut dum anima sana est, et dum sopita jacet,
et dum evigilat, primum quidem vigilia seu ex-
perrectio est in contemplando, sopor vero in.vi-
dendo, et minime operando. Ác prior quidem est
scientia operatione; et propterea primum actum
appellat formam , secundum vero differentiam ;
veluti oculus est subjecti et forma ; ac subjectum
quidem est in ipso, quod autem recipit visum, ma-
teria est oculi; appellatur etiam hic zquivoce ocu-
lus. Forma vero et actus primus oculorum ipse
visus est, et qui prastat ul videre possit oculus.
Secundus autem actus oculi est. operatio, juxta
quam videt. Quemadmodum igitur recens natus
catulus non secundum quidem actum tenet, sed
potentia preditus est actum accipiendi , sic acci-
pere oportet animi vim οἱ naturam. Nam ut illic
exortus intuitus perficit oculum, ita hic exorta
anima in corpore, perficit animal, ut neque sine
corpore esse unquam anima possit, neque corpus
absque anima. Verum enim corpus vita przditum,
opus animz animam vocat, sejungens ab ipsa quod
rationale est. Sed oportuisset omnem simul ani-
mam humanam accipere, et non ex parte, eaque
infrmissima, de toto sententiam dicere. Postea
corpus ait polestate vitam habere et antequam
anima exstitisset. Dicit enim corpus potestate vi-
tam habere in seipso ; oportet autem corpus vitam
Φνχῆς, ἐὰν μὲν ἐπιτηδείως χατασχευασθῃ, tvepret
τῇ duyf, χαὶ αὐτὸ ἔχει ἐπιτηδείως' ἐὰν δὲ ph ἐπι-
τήδειον ἑἐνήργηχε, τότε χρεία τῇ duy? πραγμάτων.
᾿᾽Απομαχομένη γὰρ πρὸς τὴν ἀνεπιτηδειότητα τοῦ
ὀργάνου, κἂν jh σφόδρα νἠφη, xaX συνδιαστρἑρεται
αὐτῷ, χαθάπερ μουσιχὸς, συνεξαμαρτάνει τῇ τῆς λύ-
pa; διαστροφῇ , ἐὰν ph πρότερον αὐτὴν χαταστἠση
καλῶς, Διὸ χαὶ χρεία τῇ φυχῆ τῆς ἐπιμελείας τοῦ
σώματος, ἵνα χαταστήσῃ αὐτὸ ὄργανον ἐπιτήδειον
ἑαυτῇ ' xai τοῦτο δὲ ποιεῖ διά τε τοῦ λόγου xa τῶν
ἠθῶν, ὡς £v ἁρμονία, τὰ μὲν χαλῶσα, τὰ δὲ ἑἐπιτεί-
νουσα, ἵνα ἁρμόδιον αὑτὸ ἑαυτῇ χατασχευάσῃ, xai
χρήσηται ἐπιτηδείῳ ὀργάνῳ ᾽ κἂν μὴ αὐτὴ συνδια-
στραφῇῃ αὐτῷ ᾿ συµθαἰνει γὰρ καὶ τούτο. ᾿Αριστοτέ -
B ης δὲ τὴν ψφυχὴν ἐντελέχειαν λέγων, οὐδὲν ἧττον
συµφέρεται τοῖς ποιότητα λέγουσιν αὐτὴν * διασαφή-
σωμεν δὲ πρότερον τὴν ἐντελέχειαν τίνα καλεῖ. Την
οὐσίαν τριχῶς λέχει' τὴν μὲν ὡς ὕλην ὑποχείμενον,
ὃ xa0' ἑαυτὸ μὲν μηδέν ἐστι, δύναμιν δὲ ἔχει πρὸς
γένεσιν * ἕτερον δὲ μορφὴ xal εἶδος, καθ᾽ ἣν εἰδοποιεῖ-
ται dj Όλη τρίτον δὲ τὸ σνναμφότερον, τὸ Ex τῆς
Όὕλης καὶ τοῦ εἴδους Υεγενηµένον, 6 ἐστι λοιπὸν ἔμην-
χον. "Ecc: μὲν οὖν fj μὲν ὕλη δύναµις, τὸ δὲ εἶδος
ἐντελέχεια. Τοῦτο δὲ διχῶς νοεῖται, ὡς ἐπιστήμη, xal
τὸ θεωρεῖν τὴν ἐπιστήμην ^ τουτέστι, τὸ μὲν ὡς διά»
θεσις, τὸ δὲ ὡς ἑνέρχεια ' ἐπιστήμη μὲν, ὅτι Ev τῷ
ὑγιαίνειν τὴν φυχἣν ὑπάρχει' χαὶ ὑπνοῦσαι' xaX ἐγρη-
γορέναι ' πρῶτον δὲ ἡ μὲν ἐγρήγορσίς ἐστι τῷ θεω-
ρεῖν, ὁ δὲ ὕπνος τῷ βλέπειν xal μὴ ἐνεργεῖν. Προ-
τἐρα δὲ ἐστιν ἡ ἐπιστήμη τῆς ἐνεργείας. Διὸ xal
πρώτην ἑντελέχειαν χαλεῖ τὸ εἶδος, δεύτερον δὲ δ:α-
φορὰν τὴν ἑνέργειαν * οἷον ὀφθαλμὸς ἐξ ὑποχειμένου
ἐἑστὶ χαὶ εἴδους ' xal ἔστι τὸ μὲν ὑποχείμενον ἐν αὐτῷ,
τὸ δὲ δεδεγµένον τὴν ὄψιν, Όλη ὀφθαλμοῦ * καλεῖται
xa αὕτη ὁμωνύμως ὀφθαλμός * εἶδος δὲ καὶ ἐντελέχε'α
fj πρώτη ὀφθαλμῶν αὐτὴ ἡ ὄψις, ἡ τὸ δυνατὸν ὁρᾷν αὐτς
παρεχοµένη. Δευτέρα δὲ ἑντελέχειά ἐστι τοῦ ὀφθαλ.
μοῦ ἡ ἐνέργεια, καθ᾽ Ἂν ὁρᾳ. Ὥσπερ οὖν ὁ ἄρτι τεχθεὶ:
σχύλαξ, οὐδὲ ἑτέραν μὲν ἔχει ἐντελέχειαν, δύναμιν δ'
ἔχει τοῦ δέξασθαι τὴν ἐντελέχειαν * οὕτω δεῖ λαθεῖι
καὶ τὸ τῆς φυχῆς. Ὡς γὰρ ἐχεῖ γεννηθεῖσα ἡ bur
τελειο τὸν ὀφθαλμὸν, οὕτως ἐνταῦθα γενντθεῖσα 1
Φυχἣ iv τῷ σώματι τελειοῖ τὸ ζῶον, ὡς μήτε ve:
p σώματος εἶναί ποτε τὴν duy nv, µήτε σῶμα δίχα vo
Ys. Αλλὰ τὸ μὲν ζωτιχὸν σῶμα ἔργον τῆς φυχῆς
Φυχἣν χαλεῖ, χωρίζων αὐτῆς τὸ λογικόν. Ἔδει €
πᾶσαν ὁμοῦ λαθεῖν τὴν ἀνθρώπου Φυχὴν, xat μὴ à:
μέρους, xal ταῦτα τοῦ ἀσθενεστάτου, περὶ τοῦ παν
τὸς ἀποφαίνεσθαι. Ἔπειτα τὸ σῶμά φησι δυνάμει 5
Qv ἔχειν, χαὶ πρὸ τοῦ γενέσθαι την ψυχἠν. Λέγ:
γὰρ τὸ σῶμα δυνάµει ζωὴν ἔχειν ἐν ἑαυτῷ. Act δὲ τ
copa tb δυνάµει ζωὴν ἔχον πρότερον ἐνεργείᾳ acp
εἶναι: οὐ δύναται δὲ ἐνεργείχ σῶμα εἶναι πρὸ το
δέξασθαι τὸ εἶδος. Ὕλη Υάρ ἐστιν ἄποιος, xal οὐ 1
σῶμα. ᾿Αδύνατον ἄρα τὸ ph ὃν ἑνεργείᾳ δύναµ
ἔχειν πρὸς τὸ ἐξ αὐτοῦ τι γίνεσθαι. Ei δὲ xal σῶμ
xai δυνάµει ἐστί' πῶς τὸ δυνάµει σῶμα, δυνάµευ
ζωὴν ἔχειν ἐν ἑαυτῷ δύναται; "Αλλως τς ἐπὶ μὲν τὰ
501
BE ANIMA.
202
ἄλλων δνατὸν ἔχοντά τι μὴ χρῆσθαι αὐτῷ, οἷον ὄψιν & habens potestate prius operatione corpus esse;
ἔχοντι μὴ χρῆσθα: αὐτῇ, ἐπὶ δὲ τῆς φυχΏς ἀδύνα-
«9v. Οὐ γὰρ ὁ καθεύδων ἄνευ ψυχῆς ἐνεργείας ἐστι.
Καὶ γὰρ τρέφεται χαὶ αὔξεται, xal φαντασιοῦται, xal
ἀναπ»εῖ ' ὅπερ μάλιστα τῆς ζωῆς ἐστι τεχμήριον.
Ἐκ τούτων οὖν φανερὸν, ὅτι δυνάµει τὸ fjv. οὐ δύ -
Μαται προσεῖναί τινι, ἀλλὰ πάντως ἑνεργείᾳ " προ-
ηγουµένως γὰρ τὸ εἰδοποιοῦν τὴν quyhv, οὐδὲν ἄλλο
ἐστὶν. ἁλλ᾽ ἡ ζωή” τῇ μὲν γὰρ ψυχῇ σὐμουτός ἐστιν
à ζωή τῷ δὲ σώματι χατὰ µέθεξιν. Ὁ λέγων τοί-
νυν τὴν ὑγίειαν ἀνάλογον εἶναι τῇ ζωῇ, οὐ τὴν τῆς
φυχῆς ζωὴν λέγει, ἀλλὰ τὴν τοῦ σώματος * xal οὕτω
σοφίζεται' dj μὲν γὰρ σωματιχὴ οὐσία παρὰ µέρος
τῶν ἑναντίων ἐστὶ δεχτικἠ' ἡ δὲ χατὰ τὸ εἶδος οὗ-
δαμῶς * χἂν γὰρ χατὰ τὸ εἶδος ἡ διαφορὰ χαταλλαγῇ,
µεταλλάστεται xal τὸ ζῶον ' ὥστε οὐχὶ κατὰ τὸ εἶδος
$ οὐσία τῶν ἑναντίων ἑστὶ δεχτιχἡ, ἀλλὰ χατὰ τὸ
ὑποχείμενον, τουτέστιν ἡ σωματική. Οὐ δύναται τοί-
νυν ἡ Φυχὶ κατ οὐδένα τρόπον ἑντελέχεια τοῦ σώ-
paco; εἶναι, ἀλλ᾽ οὐσία αὑτοτελῆς ἀσώματος. Παρὰ
µέρος γὰρ ἐπιδέχεται τὰ ἑναντία, χαχίαν καὶ ἀρε-
tí» ὅπερ οὐχ Ἠδύνατο τὸ εἶδος δέξασθαι.
atqui non potest aciu corpus esse, priusquam ac-
ceperit formain, nam materia est qualitatis ex-
pers, et non corpus. lgitur nefas est quod non est
opcratione, facultatem habere, ut ex ipso aliquid
fiat. Quod si corpus etiam potentia est, quomodo
corpus potentia, potentix vitam in se habere po-
test? Cum alioqui in aliis fieri possit, ut qui habet
aliquid, non adhibeat ad usum, verbi gratia, ut
aciem oculorum habens non utatur ipsa. Sed in
anima id impossibile est. Non euim qui dormit sine
vit: animaeque operalione est : etenim alitur et
augetur, et imaginatur, et respirat, quod maximum
vite argumentum est. Quocirca manifestum ex iis
est vitam polentia non posse cuiquam congruere,
D sed actu omnino: nam quod Animam specificat
precipue, aliud nihil est praeler vitam : quando-
quidem anim vita insita et connata est ; corpori
yero participatione convenit. Quare qui dicit sani-
tatem rationem habere vitz, non anima vitam di-
cit, sed corporis : itaque captione utitur ; etenim
corporea substantia contrariorum capax est per
partes sive alternis : verum quie secundum speciem est, nequaquam : quamvis enim juxta speciem dif-
ferentia mutata sit, etiam animal mutatur ;
proinde non juxta speciem substantia contrariorum
capax est, sed secundum subjectum, hoc est corporea essentia. FÉrgo non potest anima ulla ratione
esse corporis actus, sed substantia est per se incorporea; sed enim per partes successive admittit
contraria, vitium et virtutem : quod forma non posset admittere.
Ἔπειτά φησιν ἐντελέχειαν οὖσαν τῶν duyhv, ἀχί-
νΏτον εἶναι χαθ) ἑαυτὴν, κινεῖτθαι δὲ κατὰ τὸ συµ.-
θεθηχός ' οὐδὲν δὲ ἀπειχὸς ἀχίνητον οὖσαν κινεῖν
fui; Καὶ γὰρ τὸ χάλλος ἀχίνητον ὃν xwel ἡμᾶς.
Ἁλλ' el xai τοῦτο ἀχίνητον ὃν χινεῖ, ἀλλὰ τὸ φύσιν
ἔχον χινεῖσθαι χενεῖ, καὶ οὐχὶ xal τὸ ἀχίνητον. El τοίνυν
καὶ τὸ σῶμα καθ) ἑαυτὸ χίνησιν εἶχεν, οὐδὲν Tv αὐτῷ
ἄτοτον αὐτὸ χινεῖσθχαι ὑπὸ ἀχινήτου, Nov δὲ ἀδύνα-
τον τὸ ἀχίνητον ὑπὸ ἀχινήτου χινεῖσθαι. Πόθεν οὖν
τῷ σώματι τὸ χινεῖσθαι, εἰ μὴ ἀπὸ τῆς φυχῆς; 02
γὰρ αὐὑτοχίνητόν ἐστι τὸ σῶμα ' πρῶτην οὖν γένεαιν
χινῄήσεως βουλόμενος δεῖξαι, o) πρώτην, ἀλλά δευτέ-
pav ἔδειξεν. El μὲν γὰρ μὴ χινούµενον ἐχίνει, πρώ-
την ἐποίει χίνησιν. El δὲ τὸ χινούμενον ἀφ' ἑαυτοῦ
χαὶ ἄλλως χ.νεῖ, δευτέρας χινήσεως Υένξεσιν ἐξηγεῖ-
ται. Πόθεν οὖν τὸ χινεῖσθαι, εἰ μὴ ἀπὸ φυχης; O2
γὰρ αὐτοχίνττόν ἐστι τὸ σῶμα. Ιόθεν οὖν πρώτη ví-
νεσις "T κινήσεως τῷ σώµατι;, Τὸ γὰρ λέχειν ἀφ'
ἑαυτῶν χινεῖσθαι τὰ στοιχεία, τὰ μὲν χοῦφα ὄντα
φύσει, τὰ δὲ ῥαρέα, φεῦδός ἐστιν. El γὰρ f) χουφότης
xil ῥαρύτης χἰνησίς ἐστιν, ἀφ᾽ ἑαυτῶν δὲ χινεῖται,
οὐδέποτε στῄσετα! τὰ χοῦφα xal βαρέα ἵσταται δὲ
οὖν οἰχεῖον χαταλαθόντα τόπον. Οὐκ ἄρα βαρύτης xat
χουφότης αἰτία πρώτης κινήσεως, ἀλλὰ πο'ότητες
τῶν στηιχείων. Ἐὰν δὲ xal τοῦτο 5007, πῶς τις ^0-
χέσεσθαι χαὶ δοξάζειν xax χρίνειν δύναται, χουφότη-
τος xii βαρύτητος ἔργα elvat; El δὲ μὴ τούτων, οὐδὲ
τῶν στοιχείων. El δὲ ui τῶν στοιχείων, οὐδὲ τῶν
σωμάτων ' ἔτι εἰ κατὰ συμθεθηχὸς ἡ doy χινεῖται,
zb δὲ σῶμα ££ ἑαυτοῦ, xax μὴ οὕσης τῆς Φυχῆς ἐξ
ἑαυτοῦ τὸ σῶμα κινηθήσεται. Εἰ δὲ τοῦτο, χαὶ ζῶον
ἆστα: χωρὶς τῆς αυχῆς ἄτοπα δὲ ταῦτα" ἄτοπον
PATROL. Gn. XLV.
Adjungit pr:eterea animam eo quod sit actus jm-
mobilem esse per se, moveri per accidens ; nihil
autein absurdum est, cum sit immota, movere nos.
Enimvero pulchritudo immobilis cum sit, movet
nos ; verum tametsi quod immobile est moveat,
tamen quod naturam habet, ut moveatur, movet ;
non id etiam quod immobile est. Quapropter
si corpus etiam per se motionem haberet, nihil
absurdum esset, ipsum quoque moveri ab immo-
bili. Jam vero fieri non potest, ut immobile ab
immobili moveatur. Undenam ergo accidit corpori,
ut moveatur, nisi ab anima? siquidem corpus non
est per se mobile. Quocirca cum primam actus
originem vellet indicare, non primam sed secun-
dam ostendit. Etenim si quod non movetur, move-
rel, primam faceret motionem ; sin autem quod
movelur per se, aliter etiam movet, secunda mo-
p tionis ortum exponit. Undenam igitur moveri nisi
ab anima oritur? Nom euim corpus per se moveri
potest . Unde, inquam, primus motionis ortus cor-
pori accidit? Nam dicere elementa a se moveri,
qua partim levia sunt natura, partim gravia, men-
dacium est. Etenim si levitas et gravitas motiones
&unt, et a seipsis nioventur, nunquam levia et gravia
consistent. Atqui ea qui? proprium assecuta sunt
locum, consistunt. Quare gravitas et levitas cause
non sunt primze motionis, sed qualitates elemento-
rum. Quod si hoc concessum fuerit, quomodo exi-
stimare et opinari et judicare quis potest, levitatis
et gravitalis opera esse? Sin. minus horuin. sunt,
ne elementorum quidem. (Quod si elementorum
opera non sunt, ne corporum quidem. Praeterca. si
1
205
5. GREGOIUI NYSSENI
901
anima per accidens movetur, corpus autem ex sc- A ἄρα καὶ τὸ ἐξ ἀρχῆς' ἀλλ οὐδὲ xb Aet ὅτι πᾶν τὺ φύσει
ipso, anima non exsistente corpus a se movebitur :
quod si ita se res liabet, animal ctiam erit absque
anima; atqui absurda sunt hzc ; igitur eliam quod
ab initio positum est, absurdum erit ; sed ne vcrum
quidem est dictu, omne quod natura movetur etiam
vi moveri, et quod vi movetur, etiam nalura no-
veri. Eleiim mundus qui natura movetur, non vi
movetur : hoc etiam secundum naturam quiescit.
Enimvero mundus et sol et luna, qua sccundum
naturam moventur, secuudum naturam quiescere
non possunt : eodem sane modo anima, qua se-
cundum naturam semper movetur, quiescere secun-
dum naturam nequit. Nam quies exitium est ani-
ma, et cujusvis semper mobilis naturx. Ad hac
natura etiam, quod in dubium vocabatur ab initio,
solutum manet, unde corpus naturam contineat,
cuur natura comparatum sit ut dissipetur. Atque
hec e multis sufliciunt ad probandum animam ne-
que actum perfectum esse, neque immobilem, ne-
que in corpore nasci. Pythagoras certe, qui per
notas semper comparare et Deum et omnia nume-
ris solitus erat, etiam animai definiebat numerum
seipsum moventem. lluic etiam Xenocrates adhz-
rebat, non quod assentiretur animam esse nume-
rum, sed quod censeret eam in rebus numerabili-
bus esse atque multitudine comprehensis : et quod
anima sit qui negotia discernit, formas οἱ effigies
quibusvis inferendo. Hze enim est quz species a
specicbus separat, et differentes a se invicem de-
clarat, tuin. diversitate generum, tum multitudine
numeri, idcoque numerabiles efliciens res; unde
non usquequaque libere sunt a communione per
numeros. Verum quod per se movetur etiam ipse
ei testiuonio suo tribuit. Quod autem numerus non
sit anima, hinc colligitur : Numerus quantitas est,
anima vero quantitas non est, sed substantia ;
ergo numerus non est: tametsi polissimum etiam
numerum in intelligibilibus essentiam esse volunt,
ut in iis quz deinceps sequuntur dicemus. ltem
anima continua esl, numerus vero non est conti-
nuus. Non est igitur anima numerus. lluc accedit,
quod numerus per adjectionem augetur, sed anima
accessione non augetur. Item numerus par est aut im-
κινούμµενον xal Bla χινεῖται * xal πᾶν τὸ B/a κινού-
μενον χαὶ φύσει χινεῖται, ἀληθές ἐστιν. 'O γὰρ xó-
σµος φύσει κινούμενος, Día οὐ χινεῖται' τοῦτο xal
χατὰ φύσιν Τρεμεῖ. Καὶ yàp ὁ χόσµος xal ὁ Ίλιος
χαὶ ἡ σελήνη χατὰ φύσιν χινοήµενα, χατὰ φύσιν ἔρε-
μεῖν οὐ δύναται’ τὸν αὐτὸν τρόπον ἡ quyh, χατὰ
φύσιν ἀξιχίνητας οὖσα, χατὰ φύσιν Ώρεμεῖν οὐ δύνα-
ται. Ἡ γὰρ ἠρεμία φθορὰ τῆς ψυχῆς ἐστι, xal παν-
τὸς ἀεικινήτου. Πρὸς τούτοις φύσει χαὶ τὸ ἀπορούμε-
voy ἐξ ἀρχῆς, ἄλντον µένει, πόθεν τὸ σῶμα φύσιν
συνέχεται, πεφυχὸς xai διασχεδάννυσθαι. Αρχεῖ δὲ
ταῦτα Ex πολλῶν ἀποδεῖξαι τὴν φυχην, μήτε ἑντε-
λέχειαν οὖσαν, µήτε ἀχίνητον, ute Ev σώµατι Υ.νο-
µένην. Πυθαγόρας δὲ συμθολικύῦς εἰκάσειν ἀεὶ xol
τὸν θεὸν καὶ τὰ πάντα τοῖς ἀριθμοῖς εἰωθὼς, ὡρί-
cato xal τὴν φυχὴν ἀριθμὸν ἑαυτὸν χινοῦντα' (p
xaX Ξενοχράτης ἠχολούθτσεν, οὐχ ὅτι ἀριθμός ἐστιν
ἡ ψυχη, ἀλλ ὅτι ἐν τοῖς ἀριθμητοῖς ἐστι χαὶ ἓν τοῖς
πεπληθυσµένοις, χαὶ ὅτι ἡ φυχἠ ἐστιν ἡ διαχρίνονσα
τὰ πράγµατα, τῷ μορφὰς xai τύπους ἑχάστοις ἔπι-
θαλεῖν. Λὕτη Υάρ ἐστιν fj τὰ εἴδη ἀπὺ τῶν εἰδῶν χω-
ρίζουσα, χαὶ διάραρα αὐτὰ ἀποφαίνουσα, τῇ τε ἔτε-
ῥρότητι τῶν εἰδῶν, xal τῷ πλήθει τοῦ ἀριθμοῦ, xal
διὰ τοῦτο ἀριθμητά ποιοῦσα τὰ πράγµατα. "Όθεν οὐ
παντάπααιν ἀπήλλαχται τῆς κατὰ τοὺς ἀριθμοὺς
χοινωνίας ' τὸ δὲ αὑτοχίνητον χαὶ αὑτὸς αὐτῇ προσ-
εμαρτύρησεν᾽ ὅτι δὲ ἀρ.θμὸς οὐκ ἔστι, δῆλον Ev-
τεῦθεν᾽ Ὁ ἀρ.θμὸς ποσόν ἐστιν, ἡ Φυχῆ δὲ οὐ ποσὸν,
C ἁλλ᾽ οὐσία * οὐκ ἄρα ἀριθμὸς ἡ ψυχή ' εἰ καὶ τὰ µά-
λιστα χαὶ τὸν ἀριθμὸν ἐν τοῖς νοητοῖς, οὐσίαν εἶναι
βούλονται, ὡς ἓν τοῖς Ef; ἐροῦμεν. Ἔτι ἡ duy συν-
εχές ἐστιν, ὁ δὲ ἀριθμὸς οὗ συνεχἠς' οὐχ ἄρα ἀρι-
Ομὸς ἡ φυχή. "Ext ὁ ἀριθμὸς κατὰ προσθήχην αὔξε-
ται, ἡ δὲ doy κατὰ προσθήχην οὐχ αὔξεται' ἔτι ὁ
ἀριθμὸς ἄρτιός ἔστιν f] περιττὸς, dj δὲ quyh οὔτε
ἄρτιος, οὔτε περιττή οὐκ ἄρα ἀριθμὸς f; φυχἠ. "Exi
ἡ ψυχὴ αὐτοχίνητός ἐστιν, ὁ δὲ ἀριθμὸ; ὁ ὡρισμένος
ἀχίνητος. Ἔτι ὁ μὲν ἀριθμὸς µένων εἷς καὶ ὁ αὐτὸς
τὸν φύσιν, οὐδεμίαν ποιότητα τὴν ἐν ἀριθμοῖς Υινο”
µένην ἐξαλλάσσεται' dj φυχὴ δὲ µία τις οὖσα χατὰ
τὴν οὐσίαν, ὑπαλλάττει τὰς ποιότητας, ἐξ ἁμαθίας
εἰς ἐπιστέμην χαταπίπτουσα, xal ἐχ χαχίας elg ἀρε-
τὴν * οὐκ ἄρα ἀριθμὸς f ψυχη.
par: verum anima neque par, neque impar; ergo numerus non est. Ad bxc anima per se mobilis est : sed nu-
merus determinatus immobilis est. ltem numerus manens uuus οἱ idem natura, nulla alia qualitate qua qui-
dem in nuimeris fiat, mutatur ; sed anima cum una sit secundum essentiam, mutat subinde qualitates, ex
inscitia ad scientiam, et ex vitio ad virtutem migraus : igitur anima numerus non est.
Sunt igitur veterum de anima sententia: hujus- D — Tà μὲν οὖν τῶν παλαιῶν δόγµατα περὶ ψυχῆς
modi. Eunonmius autem animam definiit. substan-
tiam incorpoream, in corpore conditam : in quo
cum Platone et Aristotele convenit : quippe in-
corpoream ex Platone accepit : quod autem in
corpore conditam dicit, cx Aristotelis doctrina est :
nec animadvertit quantumvis acutus et solers, se
jn unum cogere eniti, quae prorsus a se dissident :
onme enim quod ortum habet, ei corporeum simul
ac temporale est, caducum et mortale exsistit. Hia
eliam concinunt Moysis scripta. Nam omnium
τοιαῦτα. Εὐνόμιος δὲ ὠρίσατο τὴν ψυχἣν οὐσίαν ἀσώ-
µατον, ἓν σώματι χτιχζομένην συµφωνήσας ὁμοῦ
Πλάτωνι xai Λριστοτέλει. Τὸ μὲν οὖν ἀσώματον ἐχ
τοῦ Πλάτωνος εἴληφε τὸ 0$ ἐν σώματι χτιζοµένην,
ἐχ τῆς Αριστοτέλους δ:δασχαλίας * οὐχ ἐννοήσας, χαί-
περ ὀξυς ὧν, ὅτι συνάχειν εἰς ταὐτὸ πειρᾶται τὰ
ἀσύμθατα ' πᾶν γὰρ τὸ γἐνέσιν ἔχον, σωματικὺν
ὁμοῦ καὶ χρονιχὸν, φθαρτόν ἐστι xal θνητόν * συνᾷ-
δει δὲ τούτῳ καὶ τὰ Μωῦσέως. Τὴν γὰρ ὕλην πάντων»
γένεσιν ὑποτίθεται, ὡς δοξάξουσιν οἱ τοῦ Πλάτωνος
905
DE ANIMA,
206
λόγοι xal συµφέρονταν. El δέ τις μετὰ τὴν διάπλα- A materiam originem supponit, vt Platonis sermones
σιν τοῦ σώματως ἐμθεθλῆσαι * τὴν φυχῖν, τοι μετὰ
«ὸ σῶμα γεγενῆσθαι αὐτὴν, διαµαρτάνει τῆς ἆλη-
θείας. Οὔτε γὰρ ὁ Μωῦσης τότε αὐτὴν ἐχτίσθαι λέγε:,
ὅτε τῷ σώματι ἐνεθάλλετο: οὔτε χατὰ λόγον οὕτως
ἔχει. El τοίνυν θνητὴν αὐτὴν λἐγουσιν, ὡς ᾿Αριστοτέ-
λης, φήσας αὐτὴν ἐν σώµατι γεννᾶσθαι, χαὶ οἱ Στωϊχοί;
4| λέγων οὐσίαν ἀσώματον, παραιτείσθωσαν λέγειν Ev
σώματι χτιζοµένην, ἵνά uh θνητῆς φυχῆς ἔννοιαν ἡμῖν
παραστίσῃ, xal παντελῶς ἁλόγου * ἄλλως τε xaT
αὑτὸν οὗ πλήρης ἑστὶν ὁ χόσµος, ἀλλὰ ἡμιτελής στι
καὶ νῦν, προσθήχης ἁξὶ δεόµενος. Πενταχισμυρίαι
γοῦν τὸ ἑλάχιστον χαθ) ἑκάστην ἡμέραν οὐσίαι νοη-
καὶ προσγίνονται αὐτῷ xal τὸ χαλεπώτατον, ὅταν
τελεσιουργηθῇ, τότε διαλυθήσεται χατ αὐτοῦ τῶν
statuünt et perseverant. Quod si quis post cor-
poris figmentum animam insitam esse exislimat,
nimirum eam post eorpus ortam esae, a vero aber-
rat ; neque enim Moyses tunc. ipsam conditam esse
ait, quando in corpus infusa est, neque id rationi
consentaneum est; aut igitur mortalem illam esse
censeaf, υἱ Aristoteles, qui in corpore natam esse
dixit, el Stoici: aut substantiam incorpoream esse
asserens, in corpore creatam dicere cunctetur:
neaniuc mortalis notionem et omnino rationis
expertem nobis exhibeat, presertim cum mundus
nondum per se plenus sit, sed seniiperfectus etiam
nune esl, alique accessionis semper indigens.
Quaré quinquaginta millia ad minimum quotidie
τελευταίων ἀνθρώπων τῶν πρὸς τῇ ἀναστάσει τὸν B intelligibilium essentiarum accedunt ipsi, et quod
voxoby ἀριθμὸν ἀποπληρούντων * οὗ τἰ ἂν vévotzo
ἁλογώτερον τότε φάσχειν διαφθείἰρεσθαι τὸν χόσµον,
ὅταν πληρωθῇ; Κομιδῆ γὰρ νηπίων παίδων ὁ τρόπος
οὗτος ἐν ψάµμω τῆς παιδιᾶς, εὐθὺς μετὰ τὸ πλη-
ρῶσαι συγχεόντων τὰ πράγματα. Τὸ γὰρ λέγειν προ-
νοίας λόγῳ νῦν τὰς φυχὰς Υίνεσθαι, χαὶ οὐχὶ κτί-
σεως (οὐ Υὸρ χοινην οὐσίαν, οὐδὲ ἄλλην παρὰ τὴν
οὖσαν εἰσάγεσθαι, ἀλλὰ τὴν οὖσαν χατὰ πρόνοιαν
τληστηριάζεσθαι), ἁγνοούντων ἑστὶ διαφορὰν χτίσεως
xaX προνοίας. Ἡρονοίας μὲν γὰρ ἔργον ἐστὶ, τὸ ἐξ
ἀλληλογονίας διασώζειν τὴν τῶν φθαρτῶν ζώων οὐ-
σίαν ' λέγω δὲ τῶν μὴ χατὰ σηπεδόνα γινοµένων,
ἐπειδὴ τὴν τούτων διαδοχὴν σηπεδὼν πάλιν ἑτέρα δια-
φυλάττει’ κτίσεως δὲ τὸ χράτιστον Épyov,
ὄντων ποιεῖν. El τοίνυν ἐξ ἀλληλογονίας αἱ φυχαὶ γί-
νονται, xal φθαρταί εἶσι, χαθάπερ τὰ ἄλλα, τὰ ἐχ
διαδοχῆς Ὑένους γινόμενα. El δὲ ἐξ οὐκ Ῥντων παρ-
βγονται, χτίσις ἐστὶ τὸ γινόµενον, xal οὐχ. ἔστιν ἁἆλη-
θὲς τὸ τοῦ Μωῦσέως, x5, Κατέπαυσεν» ὁ θεὺς ἀπὸ xár-
tex τῶν ἔργων αὐτοῦ ἄτοπα δὲ ἁμφότερα. Οὐχ
ὅρα νῦν αἱ φυχα) γίνονται. Τὸ γὰρ, Ὁ Πατήρ µου ἕως
ἀρτι ἑργάζεται, οὐχ ἐπὶ τοῦ χτίζειν, ἀλλ ἐπὶ τοῦ
τρονοεῖν εἰρῆσθαι χαὶ αὐτῷ δοχεῖ ᾿Απολλιναρίῳ,
τὰς quy; ἀπὸ τῶν ψυχῶν τἶκτεσθαι, ὥσπερ ἀπὸ τῶν
θυμάτων. Προϊέναι γὰρ «hv φυγἣν xazi ὃ:αδοχἣν
τώ πρώτωω ἀνθρώπου εἰς τοὺς ἐξ ἐχείνου τεχθέντας,
Ἠλάπερ την σωματιχὴν διαδοχ{». Μήτε γὰρ ἀποχεῖ-
Ce φυχὰς, μήτε νῦν χτίζεσθαι. Toug γὰρ ταῦτα
λέγοτας συνεργὸν ποιεῖν τὸν Θεὸν τοῖς μοιχοῖς * xl D
153p ἐν τούτων παιδία τίχτετα:’ Φεῦδος δὲ εἶναι xal
*) Κατέπαυσεν à θεὺς ἁπὸ πάντων τῶν ἔργων
dit) d ἤρξατο ποιεῖν' εἴπερ ἔτι χαὶ νῦν ψυχὰς
ὑπμοργεῖ. "AXX εἰ πάντα τὰ χατὰ διαδυχἠν ἐξ ἆλ-
ἀπλογονίας γινόμενα δέδειχται θνητά ' διὰ τοῦτο γὰρ
TE χαὶ γεννᾶται, ἵνα τῶν φθαρτῶν δ.αµείνῃ τὸ
Ἱένς - ἀνάγχη xaX τούτων f| θνητὴν εἶναι λέγειν tv
Vh, t£ ἀλληλογονίας γεννωµένην, f| μὴ κατὰ δια-
liy ἐξ ἀλληλογονίας γεννᾶσθαι τὰς φυχάς * τὸ γὰρ
ἐπὶ τῶν ἐχ µοιχείας γεννωµένων τῷ τῆς προνοίας λόγῳ
χαταλείποµεν, ἀγνώστῳ παρ᾽ ἡμῖν ὄντι. El δέ τι δεῖ
ματὰ τῆς προνοίας χαταστοχάσασθαι, πάντως οἷδε τὸ
5 Gen. 1,2. ** Joan. v, 17.
molestissimum est, cum perfectionem assecutus
fuerit, tunc dissolvetur, ultimorum hominum zvo,
qui instanle resurrectione animarum numerum
complerent: quo quid fleri posset a ratione magis
alienum, ut tum labefactari mundus dicatur, cum
omnibus suis numeris absolutus fuerit? Enimvero
hic utique mos est infantium puerulorum, qui in
arena ubi colludunt simulatque aliquod ludicrum
struxerunt, absolutum confundunt. Nam dicere
nunc providentiz ratione animas fleri, non autem
creationis (quippe cum non sit substantiam com-
. munem nec aliam preter αυ est inducere, sed jam
exsistentem per providentiam complere) , eorum esf
qui discrimen ignorant creationis et providentige.
τὸ ἐξ οὐχ ϱ Etenim providentiz opus est conservare animalium
corruptibilium substantiam vicissitudine procrea-
tionis : loquor autem de iis quie non ex putredine
nascuntur, siquidem horum successionem alia
deinceps putredo conservat. Creationis vero pra-
stantissimum opus est efficere, ut aliquid sit ex
nihilo. Quamobrem si anima ex mutua procrea-
tione fierent, etiam mortales essent, veluti alia qu;e
generis successione flunt : quod si ex iis qux non
sunt, deducuntur, creatio est quod fit, nec verum
est quod ait Movses , nempe: Requievit. Deus. ab
omnibus operibus suis *! (utrumque autem absur-
dum est). Non igitur nunc anim: nascuntur : nam
illud , Pater meus hucusque operatur 8, non usur-
patur de re creanda, sed dictum esse volunt pro eo
quod est providere; et ipsi quoque Apollinario vi-
detur animas ab animis creari velut a. corporibus
[corpora] ; quippe animam procedere vult ex traduce
per successionem a primo homine ad eos qui nati
sunt ex illo, instar corpore: succeseionis. Neque
enim animas servari conditas, neque nunc creari :
etenim eos qui hzec dictitant, Deum efficere putant
adjutorem adullerorum : ex ils enim etiam liberi
nascuntur. Porro mendacium esse autumant illud,
Requievit ab omnibus operibus suis, qum cepit fa-
cere, siqnidem etiam nunc animas condit. Verum
si omnia qua successive fiunt ex mutua procrcea-
tione, mortalia esse probata sunt; nam propterea
207
S. GREGOlIUI NYSSENI
208
generart, et. generantur, ut corruptibilium genus A τιχτόµενον, f τῷ 8o 3 ἑαυτῷ χρήσιμον ἑσόμενον,
permaneat ; necesse quoque lorum aut. mortalem
esse animam dici, cum invicem procreatur : aut
nou per successionem ex se invicem generari ani-
mas: nam questionem de iis qui ex adulterio na-
scuntur providentiz rationi relinquimus , qus ,qui-
xal διὰ τοῦτο συγχωρεῖ τὴν ἐμψύχωσιν vlvsoGat:
ἐχανὸν δὲ τεχμίριον τοῦτο λαμθάνοµεν, τὸν ἐκ τῆς
του Οὑρίου καὶ Δαθὶδ γεννηθέντα Σολομῶνα [ὡς
χατὰ νόμον τὸν θεῖον τικτομένῳ ’΄ ὡς xal ἐπὶ Σολο-
μῶντι τῷ Δαθὶδ γεννῶνται τὰ γεννώμενα ].
dem a nohis ignoratur. Quod si quid oporteat de providentia conjectura assequi, novit probe quod creatum
est, aut vite, aut sibi commodum atque utile futurum ; atqui idcirco concedit animorum migrationem fieri,
Validum vero hinc argumentum ad id ducimus Salomonem, qui ex Uri: uxoris conceptu, et Davidis satu
editus est, quasi juxta legem divinam nasceretur.
(»)Expenc'amus de ncepsetiam Manichzeorum opi-
uionem de anima : aiunt etenim eam esse incor-
poream εί immortalem ; sed unam solamque esse
universorum animam per frusta divisam , et conci-
sam in singula corpora, animata et inanima : atque
liec potioreni obtinere partem , alia minorem ; am-
pliorem quidem animata, angustiorem autetn in-
anima, multo vero augustiorem coelestia ; adeo ut
universe anima, aliz singulz sint particula: quze-
dam ; et $i quidem hanc individue partiri dixissent ,
tanquam vocem inter audientes , mediocre malum
istud fuisset. Nunc autem dicunt substantiain ipsam
anim dividi, et quod omnium molestissimum est ,
proprie ipsam in elementis esse volunt , et una dis-
tribui cum his in corporum generatione, ac rur-
$us ad idem convenire eodemque redigi, solutis
corporibus, sicut aqua in partes divisa , iterum-
que coacta et permista. Itemque animas puras ad:
juceem pergere, cum ipsae lumen sint, contami-
natas autem a inateria, ad elementa abire, iterum-
que ab elementis ad plantas et animalia bruta. Ita-
que ipsius essentiam dissecantes , et velut corpo-
ream affectionibus subjicientes, immortalem esse
asserunt, sed in contraria incurrunt : etenim dum
polintas animas ad eleinenta recurrere praedicant ,
el commisceri inler se, rursus ipsas cruciari
aiunt in cominigratione ad alia corpora, pro gra-
vitate delictorum, dum uniunt ipsas, iterumque
separant ratione subsistenti, Enimvero unihbras
juce manente separari, arcia vero conjunctione
uniri : quod quidem in intelligibili natura fieri ne-
quit. Namque umbrz sunt. bonorum : tametsi quis
concesserit ipsas separari , ac rursus unitas copu-
lari. Porro Plato et unam esse, et multas animas
asseverat : unam quippe esse universi animam, sed p τοῦ παντὸς τὴν dvyfv-
et alias ex iis quz particulares sunt ; ut proprie
universitas animata sit ab universa anima ; sed et
peculiariter per parles propria cujusque anima.
Ait ergo universi quidem animam distentam esse a
ceniro terre ad limites coeli ; nec vero ejusmodi
distensionem localem esse predicat, sed intelli-
gibilem : ejusmodi certe animam esse, quz cir-
cuniagit in orbem universitatem, et coercel et
conlinet corpoream mundi molem, quique uni-
versitatis corpora penetrat, in iis qui supra tra-
ctavimus demonstratum est. Που porro facit, ut
anima sit specitica, si quidem quodque eorum quz
(a) Locus hic luxatus est.
Ἑςῆς ἐπισχεψώμεθα xai τὴν δὀξαν τῶν Μανι-
χαίΐων, ἣν ἔχονσι περὶ τῆς φυχῆς. Φασὶ μὲν γὰρ ab-
τὴν ἀσώματον xal ἀθάνατον * µίαν δὲ µόνην εἶναι
τὴν τῶν ἁπάντων doyhv, χαταχερματιζοµένην xa
χατατεμνομένην εἰς τὰ xa0' ἕχαστον αύµατα, ἔμφυχά
τε xai ἄγυχα ΄ χαὶ τὰ μὲν πλείονος αὐτῆς µετέχειν,
τὰ δὲ ἑλάττονος' πλείονος μὲν τὰ ἔμψυχα, ἑλάττονες
ἑ τὰ ἄγυχα, πολλῷ δὲ πλείονος τὰ οὐράνια * ὡς τῆς
καθόλου ψυχῆς µέρη τὰς χαθ᾽ ἕχαστον εἶναι ψυχάς *
καὶ εἰ uiv ἁμερίστως µερίκεσθαι ταύτην ἔφασκον,
ὡς thv φωνὴν ἐν τοῖς ἀχούουσι, µέτριον ἂν ἣν τὸ
χαχόν ' νῦν δὲ τὴν οὐσίαν αὐτὴν τῆς Φυχῆς xata-
µερίξεσθαι λέγουσι, χαὶ τὸ πάντων χαλεπώτατον, ὅτι
κυρίως αὐτὴν £y στοιχείοις εἶναι βούλονται, χαὶ συµ.-
µερίξεσθαι τούτοις ἐν τῇ τῶν σωμάτων γενέσε', xal
πάλιν εἰς ταὐτὸν συνιέναι διαλυοµένων τῶν σωµά-
των, ὡς ὕδωρ µεριζόμενον, xal πάλιν συναγόµενον
xai μιγνύμενον. Καὶ τὰς μὲν χαθαρὰς φυχὰς χωρεῖν
εἰς τὸ φῶς, φῶς οὔσας ' τὰς δὲ µεμολνσμένας ὑπὸ
τῆς ὕλης, χωρεῖν εἰς τὰ στοιχεῖα" καὶ πάλιν ἀπὸ τῶν
στοιχείων, εἰς τὰ φυτὰ χαὶ τὰ ζῶα ' xal οὕτω τὴν
οὐσίαν αὐτῆς χατατέµνοντες, xat σωμστικὴν χατα-
τέµνοντες ", xal πάθεσιν ὑποθάλλοντες, ἀθάνατον
εἶναί qaot * περιπίπτουσι 0 xal τοῖς ἑναντίοις *
φάσκοντες Υὰρ ἀνατρέχειν τὰς µεμολυσμένας Ψψυχὰς
ἐπὶ τὰ στοιχεῖα, καὶ καταμίγνυσθαι ἀλλήῆλοις, πάλιν
αὐτὰς ἓν ταῖς μετεναωματώσεσἰ qaot τιµωρεῖσθαι,
χατὰ τὸ μέγεθος τῶν ἁμαρτημάτων, ἐνοῦντες αὗτὰς,
χαὶ πάλιν χωρίκοντες, χαθ' ὑπόστασιν. Καὶ γὰρ
τὰς σχιὰς φωτὺς µένοντος χωρίκεσθαι, συναφείας
δὲ γενομένης ἑνοῦσθαι , ὅπερ ἀδύνατον ἐπὶ νοητῆς
φύσεως γενέσθαι. Καὶ γὰρ αἱ σχιαὶ τῶν ἀγαθῶν
εἰσιν ' εἰ xal δοίη τις αὑτὰς χωρίνεσθαι, χαὶ má-
Atv ἑνοῦσθαι,. Πλάτων δὲ καὶ µίαν εἶναι xal
πολλὰς ψυχὰς ἀποφαίνεται. Μίαν μὲν γὰρ εἶναι
εἶναι δὲ xai ἄλλας τῶν
χατὰ µέρος, ὡς ἰδίᾳ μὲν τὸ πᾶν ἐμφυχοῦσθαι ὑπὸ της
τοῦ παντὸς φυχῆς * ἰδίᾳ δὲ πάλιν τὰ κατὰ µἑρος, ὑπὸ
τῆς ἰδίας ἑχάστου φυγΏς. Λέγει youv τὶν μὲν τοῦ
παντὺς διατετάσθαι ψυχἣν ἀπὸ τοῦ χέντρου τῆς γῆς
ἐπὶ τὰ πέρατα τοῦ οὐρανοῦ, οὐ τοπικῶς αὑτῆν δια-
τετάσθαι φάσχων, ἀλλὰ νοητῶς. Ταύτην δὲ τὴν φυχῖν
εἶναι τὴν περιάγουσαν σφαιροειδῶς τὸ πᾶν xal συν-
άγονσαν xaX συσφἰγγουσαν τὸ σωματοειδὲς τοῦ χόσµου,
διιέναι τε τὰ σώματα τοῦ σύμπαντος, Ev τοῖς προλα-
θοῦσιν ἐδείχθη. Ποιεῖ δὲ τοῦτο τὴν εἰδοποιὸν φυχἠν.
Ζᾗν γὰρ ἕχαστον τῶν ὄντων τὴν ἰδίαν ζωὴν, xol
φθξίρεσθαι τὴν ἰδίαν φθοράν. Ἔως μὲν γὰρ συν΄γε-
209 DE ANIMA, 219
ται χαὶ συσφέγγεται, τὸ σῶμα εἶναι λέγεται * διαλυό- A sunt , vitam habet propriam, et ut pereat propria
µενον δὲ φθείρεσθαι’ xal Civ μὲν πάντα, uh πάντα
δὲ εἶναι ζῶα. Διαχρίνουσι μὲν γὰρ ἀπὸ τῶν ἀφύχων
τὰ φυτὰ τῷ αὐξάνεσθαι χαὶ τρέφεσθαι, τουτέστι τῇ
θρεπτιχῇ xal φυσιχῇ δυνάµει * τὰ δὲ ἄλλα νῶα ἀπὸ
τῶν φυτῶν τῇ αἰσθέσει ' τὰ δὲ λογιχὰ ἀπὸ τῶν ἁλό-
T€ τῷ λογικῷ. Καὶ οὕτω πάντα ζὴν λέγοντες, δια-
στέλλουσι τὴν ἑχάστου φύσιν. Zfjv οὖν λέγουσι xai τὰ
πάντα ἄψυχα ἐχτιχὴν ζωὴν, χαθὸ συνέχεται ὑπὸ τῆς
του παντὸς ψυχῆς, εἰς τὸ εἶναι µόνον, xal μὴ δια-
λύεσθαι. Ταύτην δὲ εἶναι τὴν ψυχῆν τὴν διαχυθερ-
νῶσαν τὸ πᾶν, καὶ τὴν τὰς μεριχὰς Φυχὰς τὰς πρό-
τερον παρὰ τοῦ δημιουργοῦ γενοµένας ἐπιπέμπου-
σαν’ δηλαδη αὐτοῦ τοῦ δημιουργοῦ xal νόμους αὐτῇ
δεδωκότος, χαθὼς διεξάγειν ὀφείλει τοῦτο τὸ πᾶν, οὓς
καὶ εἱμαρμένην χαλεῖ, χαὶ χορηγοῦντος δύναμιν
ἀρχοῦσαν διέπειν ἡμᾶς. Εΐρηται δὲ ταῦτα xo ἐν
τοῖς περὶ εἰμαρμένης. Kotvfi μὲν οὖν πάντες Ἕλληνες
οἱ τὴν ψυχὴν ἀθάνατον ἀποφηνάμενοι, τὴν µετενσω-
µάτωσιν δογµατίζουσι ' διαφέρονται δὲ περὶ τὰ εἴδη
κῶν φυχῶν. Oi μὲν γὰρ ἓν εἶδος τὸ λογιχὸν εἶναι λέ-
Τουσι’ τοῦτο δὲ xal εἰς φυτὰ, καὶ εἰς τὰ τῶν ἁλόγων
σώματα µεταθαίνειν. Οἱ μὲν γὰρ κατά τινας ῥητὰς
χρόνων περιόδους * οἱ δὲ ὡς ἔτυχεν ' ἄλλοι δὲ οὐχ Bv
εἶδος φυχῶν, ἀλλὰ δύο, λογιχόν τε xal ἄλογον: τινὲς
δὲ πολλὰ τοσαῦτα, ὅσα τῶν ζώων τὰ εἴδη *. μάλιστα
δὲ οἱ ἀπὸ Πλάτωνος, τὰς μὲν θυμιχὰς, τὰς δὲ ὁργί-
λους xal ἁρπαχτιχὰς ψυχὰς, λύχων xai λεόντων σώ-
ατα µεταμφιέννυσθαι' τὰς δὲ περὶ τὴν ἀχολασίαν
ἠσχολημένας, ὄνων xal τῶν τοιούτων ἀναλαμθάνειν
σώματα ' οἱ μὲν χυρίως ἤχουσαν τοὺς λέοντας xal
τοὺς λύχους xal τοὺς ὄνους, οἱ δὲ τροπιχῶς αὐτὸν
εἰρηχέναι διέγνωσαν, τὰ ἤθη διὰ τῶν ζώων ἐμφαί-
νοντα. Κρόνιος μὲν γὰρ ἐν τῷ Πα.λιγγεγεσίας, οὕτω
μὲν χαλεῖ τὴν μετενσωμµάτωσιν, λογιχὰς πάσας εἶναι
βούλεται * ὁμοίως δὲ χαὶ Θεόδωρος ὁ Πλατωνιχὸς, ἓν
τῷ, ὅτι Ἡ ψυχἠ πάντα τὰ εἴδη ἐστὶ, καὶ Πορφύριος
ὁμοίως Ἰάμόλιχος δὲ τὴν ἑναντίαν τούτοις δραμὼν,
κατ εἴδος ζώων, φυχῆς εἶδος εἶναι λέγει: f| δύο γοῦν,
ὃ διάφορα. Γέγραπται γοῦν αὐτῷ µονόθιθλον, ἐπι-
γράφων ὅτι Οὐχ ἀνθρώπων slc (oa, οὐδὲ ἀπὸ
dr εἰς árüpaxxovc al uecevo'oygatocsie γίνον-
Gi, d.Llà áxó ζώων εἰς (9a, καὶ ἀπὸ ἀνθρώπων»
i dvópóxovc.
Bbro qui inscribitur, (uod anima sit omnes species.
contrarium bis iter instituit, et juxta speciem animalium
forma. Etenim donec continet et constringit, corpus
esse dicitur: solutum autem deperire: et vivere qui-
dem omnia, non omnia tamen esse animalia ; ve-
rumenim ab inanimis discernuntur ea qua stirpibus
nituntur, quod augeantur, et alantur, quod fit po-
testate nutritiva, et naturali , quam vegelantem vo-
cant : alie vero animantes a stirpibus distinguun-
tur sensu : ratione denique utentes a brutis se-
parantur rationabili. Itaque omnia vivere dicentes,
cujusque naturam dirimunt. Quocirca vivere etiam
dicunt omnia inanima vita bhabituali , quatenus ab
universi anima continentur, ut sint duntaxat, et
non dissolvantur. llanc utique. animam esse qua
universa regit, et moderatur, quzque particulares
animas prius ab opiíice summo creatas immillil :
nimirum cum ipse opifex mundi etiam leges ipsi
dederit, juxta quas hanc universitatem admipi-
strare oporteat , easque leges fali nomine appellat ;
eodem opifice virtutem suppeditante idoneam ad
nos gubernandos. Ceterum de his jam diximus ín
libro De fato. Porro plerique omnes Grzci , qui ani
mam esse immortalem asserunt , ejus in alia cor-
pora migrationem docent , sed circa animarum spe-
cies discrepant ; siquidem alii unam speciem ratione
preditaim asserunt, hoc vero etiam ad stirpes, et
ad brutorum corpora transire aiunt. Sed eniin alii
per certos quosdam annorum circuitus id fieri cen-
sent; alii ut res fert quocunque modo. Nonnulli
non unam tantum speciem animarum, sed duas
Slatuunt, rationis participem, et ejus expertem.
Quidam multas , et tot numero statuunt, quot sunt
animalium genera. Maxime vero Platonici alias fu-
riosas, alias iracundas, el rapaces animas lupo-
rum et leonum corpora subire putant: illas vero
qui incontinentiz et luxurizte dederunt se, asino-
.rum etl ejusmodi belluarum corpora assumere,
quod proprie quidam acceperunt de leonibus, lu-
pis, et asinis : alii figurate hoc dictum esse per-
spexerunt, ut. mores per animalia judicarentur :
elenim Cronius in commentario De Palingenesia ,
ita migrationem animarum in alia corpora nuncu-
pat, omnes animas ratione przeditas esse vult.
In eadem sententia est Theodorus Platonicus in
Porphyrius etiam idem sentit. Jamblicus vero
animx formam esse dicit: nempe aut
duas, aut diversas species agnoscit. Scriptum utique ab ipso est monobiblum cujus inscriptio hxc
est, Non hominum in bruta, neque brutorum in homines migrationes fieri , sed a brutis ad bruta, et
αὐ hominibus ad homines.
Καὶ µοι δοχεῖ μᾶλλον οὗτος ἕνεχα τούτου χαλῶς D — Ac mihi quidem videtur hic,
χατεστοχάσθαι, μὴ µόνον τῆς τοῦ Πλάτωνος γνώμης,
ἀλλὰ xal τῆς ἀληθείας αὐτῆς, ὡς ἔστιν Ex πολλῶν
xai ἄλλων ἐπιδεῖξαι, μάλιστα δὲ Ex τούτων. Οὐδὲ
TXp pav τῶν λογικῶν κινήσεων ἑμφαίνεσθαι τοῖς
ἁλόχοις τῶν ζώων. Οὔτε γὰρ τέχναι, οὔτε µαθή-
µατα, οὔτε βουλαὶ, οὔτε ἀρεταὶ, οὔτε ἄλλο τι τῶν
διαννητικῶν ἐν αὐτοῖς ἐστιν. ἐξ ὧν δῆλον, ὡς οὐ
µέτεστι λογιχῆς φυχῆς αὐτοῖς. Καὶ γὰρ ἄτοπον λέγειν
ck ἄλογα λογικά. εἰ γὰρ χα) χομιδῆ νέοις οὖσι τοῖς
hujus sententie
gratia, praeclare non Platonis tantum mentem 23s-
secutus, sed οἱ ad veritatis ipsius cubile pervenis-
se, ut ex multis quoque aliis ostendere licet : sed
ex his potissimum. Neque cnim ullam tantum e
motionibus rationabilibus in brutis animalibus
apparere, neque artes, neque disciplinas, neque
consilia, neque virtutes, neque alium quemquam
habitum in intelligentia positum, in illis esse con-
stat: ex quibus manifestum est, nullam cum ipsis
:u
S. GREGORII NYSSENI
212
anim: rationalis particulam comniunicatam, etenim A βρἐέφεσιν ἡ ἄλογος µόνη Χίνησις πρόσεστιν, ἀλλὰ
absurdum est dicere bruta ratione uti : nam ta-
metsi recens admodum natis soía motio bruta in-
sit, nibilominus anima rationali preditos esse di-
cimus, quandoquidem dum adolescunt rationis
usum produnt : at vero brutum nullo plane habitu
vim rationis ostendit. Quare supervacuain babuis-
set rationalem animam, cum ratiocinandi facultas
absque ullo usu futura esset : etenim. nihil super-
vacaneum a Deo conditum esse, uno ormunium con-
sensu constat. Quod cum ita se habeat, inaniter
et frustra rationalis anima belluis et brutis esset
indita, cum nunquam munus οἱ opus suum indi-
care possel : quinetiam vitio verteretur ei qui de-
disset animan corpori minime congruam : neque
quy hv λογιχἠν φαμεν ἔχειν αὑτά' ἐπειδήπερ αὐξανό-
µενα xai τὴν λογικὴν ἀναδείχνωσιν Evépyevav. Τὸ δὲ
ἄλογον xaz' οὐδεμίαν ἕδιν ἐμφαῖνον τὸ λογ͵χὸν,
περιττῶς ἂν ἔσχε λογιχὴν φυχὴν, ἀχρήστου παντελῶς
μελλούσης ἔσεσθαι τῆς λογικῆς δυνάµεως ᾽ xal γὰρ
οὐδὲν περιττὸν παρὰ τοῦ θεοῦ γεγενῆσθαι συµ-
φώνως πᾶσι συνωµολόγηται. Ei δὲ τοῦτο, περιττῶς
ἂν dj λογιχὴ duy τοῖς κτήνεσι xax τοῖς θηρἰοις ἐγ-
Χατεθάλλετο, µηδέποτε δυναµένη τὸ ἑαυτῆς ἔργον
ἐπιδείξασθαι ' καὶ fv ἂν ἔγχλημα τοῦ δόντος ἀνάρ-
µοστον ψυχὴν τῷ σώµατι. Οὔτε γὰρ τεχνίτου τὸ
ἔργον, οὔτε τάξιν f| ἁρμονίαν εἰδότος. EL δέ τις λέγει
κινεῖσθαι μὲν χατὰ διάθεσιν λογιχῶς τὰ ζῶα, τὴν δὲ
διάπλασιν αὐτῶν ἀνεπίδεκτον εἶναι τεχνικῆς πρᾶ-
enim artificis opus, neque ejus qui ordinem, aut Ρ ξεως, πιστούµενος τὸν λόγον ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων )
:πεοιαιρεθέντων γὰρ µόνον τῶν δακτύλων ἀπὸ τῶν χει-
concentum probe nosset. Quod si quis dixerit
animalia moveri dispositlu, et affectu quodain ra-
tioni congruenti, sed figmentum corporis capax in
ipsis neutiquam esse artificiose actionis : idque
probaret ratione ab hominibus ducta : quippe cum
concisis tantum digitis manuum plereque aries
perirent; minime solvit quod quesitum est:si-
quidein remanet adliuc idem absurduin, quod Dcus
animam minime congruam corpori connexuisset :
sed superfluam, inutilem atque inefficacem , siqui-
dem per omnem ztatem impedimento ipsis esset
ad sus munia : preterquam quod comparet ipsi
rationem ex ignotis et non concessis. Unde enim
illud depromptum, ex dispositione bruta moveri
conveniente ratione? melius enim essct existimare
congruam cuique corpori animam connexaimn esse,
.ac nihil amplius babere ex dispositione affectuque
animalia, quam simplicitatem naturalem in ipso-
tum operibus apparentem. Nam species quaque
brutorum secuudum propensionem suam ad quam
a principio facta est, movetur, et usuin, οἱ actio-
nem, ac praterea dispositionem aptam obtinuit.
llaudquaquam certe Opifex ista auxilio omni desti-
tuta reliquit : verum unicuique naturalem, non
rationalem solertiam inseruit : quibusdam ctiam
calliditatem οἱ astutiam indidit, tanquam artis
imaginem et umbram,duabus istis de causis, tum
ad urgentes insidias declinandas, et ad futuras
precavendas : tum ad connectendam omnem crea-
turam sibimetipsi, ul antea dictum est. Quod au-
tem non ex ratione ista (faciat, perspicuum est ex
eo quod animal quodque pariter eadem faciat : et
quod non varient ipsorum animz operationes in
multitudine : nisi intentione vel remissione; sed
secundum unicam proclivitatem tota species con-
citetur. Omnis enim lepus similiter in latibulo ja-
cet, et lupus omnis similiter versutus est : et om-
nis simia pariter imitatur; hoc vero in homine
non conslat : sexcentze enim vie sunt actionum
humanarum : nam ratione przeditum, liberum
quiddam, et sui juris atque arbitrii est, unde non
uuum et idem opus est omnibus hominibus, ut
cuique brutorum speciei; quandoquidem hec na-
D
ρῶν, τὰς πλείστας τέχνας παραπὀλλυσθαι ' οὐ λύει
τὸ ζητούμενον. Μένει γὰρ ἔτι τὸ αὐτὸ ἄτοπον, ὡς
τοῦ θεοῦ μὴ πρόσφορον φυχἣν ἐναρμόσαντος τῷ oto-
ματι, ἀλλά περιττὴν xal ἀνόνητον xat. ἀνενέργητον,
ἐμποδιζομένην διὰ πάσης τῆς ἡλιχίας αὐτῶν, εἰς τὰς
οἰχείας ἑνεργείας, πρὸς τὸ χαὶ τὸν λόγον αὐτῆς χατα-
σχενάζειν ἐξ ἁδήλων καὶ οὐχ ὁμολογουμένων. Πό- -
θεν γὰρ ὅτι κατὰ διάθεσιν λογικῶς κινεῖται τὰ
ζῶα; Βέλτιον γὰρ πρόσφορον ἡγείσθαι ἑχάστῳ σώ-
ματι ψΨυχὴν ἐνηρμόσθαι, καὶ μηδὲν ἔχειν πλέον
χατὰ διάθεσιν τὰ ζῶα τῆς ἐχφαινομένης τοῖς Ép-
Yotg αὐτῶν φυσιχκῆς ἁπλότητος. Ἔκαστον γὰρ εἷ-
δος τῶν ἁλόγων xat' οἰχείαν ὁρμὴν χινεῖται, πρὸς
fjv Υέγονεν ἐξ ἀρχῆς, χρείαν τε καὶ ἑνέργειαν, xal
πρὸς ταῦτα xal τὴν διάθεσιν ἐπιτηδείαν ἔσχεν.
Οὐ μὴν ἀθοήθητα παντάπασιν αὐτὰ χαταλέλοιπεν
ὁ Δημιουργός * ἁλλ᾽ ἑχάστῳ φυσιχὴν, οὗ λογιχὴν
ἑνέδαλε σύνεσιν * τισὶ δὲ xal πανουργίαν ἑνέθηχεν,
ὥσπερ τέχνης εἰχόνα χαὶ σχιὰν δυοῖν τούτων Évextv,
ὑπὲρ τοῦ xai τὰς ἑνεστώσας ἐπιθουλὰς ἐχχλίνειν, καὶ
τὰς µελλούσας προφυλάττεσθαι ’ xal ἐπὶ τῷ συνάψαι
τὴν χτίσιν πᾶσαν ἑαντῇ, ὡς Ἡδη εἴρηται. "Οτι δὲ οὗ
λογικῶς ταῦτα ποιεῖ, δῆλον ἐχ τοῦ χατ εἶδος ἕχαστον
ζῶον ὁμοίως τὰ αὐτὰ ποιεῖν, χαὶ ph διαλλάττειν a5-
τῶν ἓν τῷ πλήθει τὰς τῆς ψυχῆς ἑνερχείας' εἰ μὴ
χατὰ τὸ μᾶλλον xal ἧττον ' ἀλλὰ κατὰ μίαν ὁρμὴν
ὅλον τὸ εἶδος χινεΐῖσθαι. Πᾶς γὰρ λαγωὸς ὁμοίως εὖ»
νάζεται, xal πᾶς λύχος ὁμοίως πανουργεῖ, χαὶ mde
πίθηχος ὁμοίως μιμεῖται. Ὅπερ οὐκ ἔστιν ἐπ᾽ ἀνθρώ-
που. Μυρίαι γὰρ ὁδοὶ τῶν ἀνθρωπίνων πράξεων.
Ἐλεύθερον γάρ τι χαὶ αὐτεξούσιον τὸ λογιχὸν, ὅθεν
οὐχ ἓν xal ταὐτὸ πᾶσιν ἔργον ἀνθρώποις, ὡς ἑχάστῳ
εἴδει τῶν ἁλόγων ζώων. Φύσει γὰρ µόνῃ ταῦτα x:-
νεῖται τὰ δὲ φύσει ὁμοίως παρὰ πᾶσίν ἐστιν ' αἱ δὲ
λογιχαὶ πράξεις ἄλλαι παρ) ἄλλοις, οὐκ ἐξ ἀνάγκης
αἱ αὐταὶ παρὰ πᾶσιν. El δὲ λέγοιεν ἐπὶ τιµωρίᾳ «tv
Ψυχἣν τῶν προημαρτηµένων ἐν τῷ ἀνθρωπίνῳ βἰῳ
εἰς τοιαῦτα σώματα χαταπέµπεσθαι, Ex. τῶν ὑστά-
ρων ποιοῦνται τὴν ἀπόδειξιν. Διὰ τί γὰρ εἰς τὰ πρῦ-
τα Υενόµενα σώματα τῶν ζώων ἀνεθλήθησαν λογιχαὶ
Quyal; Οὐ γὰρ δήπου ὡς àv σώμασιν ἀνθρωπίνοιά
ἁμαρτήσασχι, πρὶν xai εἰς σῶμα γενέσθαι ἀνθρω»
215
Di ANIMA.
216
”
πινον. Ἔοιχε δὲ ταύτη δόξῃ τἰθεσθαι xal Γαληνὸς ὁ A tura. sola moventur : atqui ea qux natura con-
Oauuásto; iavpbz, xaX χαθ᾽ ἔχαστον εἶδος ζώου 6:à-
φοβον &lva. δοξάνει xai ψΨυχῆς εἶδος ' λέγει γὰρ εὐθὺς
ἓν ἀρχὴ τὸ πρὠτου βιθλίου τῆς Περὶ χρείας μορίων
πραγµατείας, οὕτω" « Kal el τοῦτο, πολλὰ τῶν ζώων
ἔσται μόρια’ τὰ μὲν µείζω, τὰ δὲ ἑλάττω τὰ δὲ
παντάπασιν εἰς ἕτερον εἴδος ἄτμητα ' ypela δὲ αὐτῶν
ἁπάντων Loi τῇ duyfj. Τὸ γὰρ σῶμα ταύτης ὄργα-
vov. Καὶ διὰ τοῦτο πολὺ διενήνοχεν ἀλλήλων τὰ µόρια
τῶν ζώων, ὅτι xat αἱ φυχαί. » Πάλιν δὲ προκόπτων
ἓν τῷ αὐτῷ βιθλίῳ, προστίθησιν ἐπὶ τοῦ πιθῆκου καὶ
τοῦτο" « Καὶ μὴ, à σοφρώτατε χατήγορε (λέξειεν ἂν ἡ
φύσις πρὸς σὲ γελοίως), την ψφυχῆν τῶν ζώων τελείαν
ἐχρῆν δοθῆναι πρὸς τὴν τοῦ σώματος κατασχενἠν. »
Οὕτως εἶδε τοῖς διαφόροις κατ εἶδος σώμασιν διαφό-
stant, similiter apud omnes se habent: at vero
actiones qua ratione fiunt, alix: apud alios sunt;
non ex necessitate exdenm apud omnes. Quod οἱ
dixerint animam pro supplicio peccatorum auta
coimmissorum in humana vita, ad ejusmodi cor-
pora ablegari: ex posterioribus demonstrationem
faciunt. Cur enim animze rationales in ea corpora
injectze fuissent, qux» prius brutorum fuerant? non
euim cerle pro peccalis in corporibus humanis
commissis, priusquam in corpus humanum venis-
senl. Videtur autem etiam Galenus admirabilis
medicus, huic opinioni favere : quippequi juxta
unamquamque animantis speciem animi quoque
diversam speciem esse existimat ; nam statim ini-
ρους ἐνούσας φνχάς. Καὶ ταῦτα μὲν περὶ τούτων, εἰ B tio libri primi De usu partium, ita scribit: « Et si id,
δὲ τὴν Φνχὲν ἀπεδείξαμεν , μήτε σῶμα οὗὖσαν, μέτε
ἁρμονίαν, µήτε χρᾶσιν, μήτε ἄλλην τινὰ ποιότητα,
δῆλον ix τούτων, ὡς οὐσία τίς ἐστιν ἀσώματος ἡ
Ψυχή * ὅτι μὲν τὰρ ἔστιν, ὁμολογεῖται πᾶσιν' εἰ δδ
µήτς σώμα, μήτε συμθεθηχὸς, δῆλόν ἔστιν, ὅτι ἀσώ-
µατός ἐστιν οὐσία, xaX οὐδὲν τῶν ἑχόντων ἓν ἄλλῳ τὸ
εἶναι ' ταῦτα γὰρ Ylvexac xal ἀπογίνεται χωρὶς τῆς
τοῦ ὑππχειμένου φθορᾶς. Της δὲ φυχῆς χωριζοµένης,
τὸ σῶμα πάντως φθείρεται.
multe animalium partes erunt, aliz majores, alia
minores : quedam omnino ad aliam speciem in-
dividuzs. Usus autem ipsarum omnium anima est :
siquidem corpus instrumentum ejus est ; eamque
ob rem multum a se invicem partes animalium
differunt ; quando anime etiam discrepant. » l'uc-
sus ulterius progressus in eodem libro lioc etiam
adjungit super simia : « Et minime oportuit, o pru-
dentissime accusator (diceret natura te jocose allo-
quens),Oanimam animantium perfectam datam esse ad corporis fabricationem. » Sic ille differentibus
specie corporibus differentes inesse animas cognovit. Atque hzc quidem hactenus iis de rebus. $i
igitar animam neque corpus esse, neque concentum, neque mistionem, neque ullam aliam quali-
tatem probavimus, patet ex iis animam substantiam esse corporis expertem : nam in confesso est oinni-
bws eam exsistere : quare si neque corpus, neque accidens est, manifestum est incorporcam esse
sabstautiam, et nihil eorum qua in alio esse liabent; hec enim adsunt, et absunt sine subjecti pernicie.
Sed anima separata perit omnino corpus.
Toi; αὐτοῖς δὲ χρησάµενον ἔστιν ἀποδεῖξαι cf» C
Φυχὴν ἀθάνατον οὗσαν. El γὰρ μήτε σῶμά ἔστιν,
ὅπερ φύσει διαλυτὸν ἑδείχθη xal φθαρτὸν, µῆτε
ποιότης, pfys ποσότης, µήτε ἄλλο τι τῶν φθειρο-
µένων, δηλονότι ἀθάνατός ἐστι. Πολλαὶ μὲν οὖν clot
«ἧς ἀθανασίας αὑτῖς ἀποδείξεις, παρά τε Πλάτωνν
καὶ τοῖς ἄλλοις» ἀλλ ἐχεῖναι μὲν περ'σχελεῖς xai
δυσχατανόττοι, xaX μόλις τοῖς ἐντεθραμμένοις ἑχεί-
ναις ταῖς ἐπιστήμαις γνώριμοι’ ἡμῖν δὲ ἀρχεῖ πρὺς
ἀπόδειξιν τῆς ἀθανασίας αὖτΏς, fj τῶν θείων λογίων
διδασχαλία, τὸ πιστὸν ἐφ᾽ ἑαυτῆς ἔχουσα, διὰ τὸ
θεύνευστος εἶναι. Πρὸς δὲ τοὺς μὴ καταδεχοµένους
tÀ τῶν Χριστιανῶν δόγµατα, ἀρχεῖ τὸ μηδὲν εἶναι
εὖν φυχὴν τῶν φθειροµένων ἀποδεῖξαι. El γὰρ μηδέν
ἐστι τῶν φθειρομένων, ἔστι δὲ ἄφθαρτος, ἔστι καὶ
ἀθάνατος » ὥστε τοῦτο μὲν ἀρκούντως ἔχον παρα-
λεικτέον. Ζητητέον δὲ πῶς ψυχτς xal σώματος ἀφύχου
Ἡνεται Ένωσις ^ ἄπορον γὰρ τὸ πρᾶγμα * εἰ δὲ ut
μόνον Ex τούτων, ἀλλὰ xal τοῦ νοῦ συνέστηκεν ὁ ἄν-
ὄμοπος, ὥς εἶπόν τινες, ἔτι πλέον ἁπορώτερον.
Βάντα yàp τὰ συνιόντα εἰς μιᾶς οὐσίας ὑπόστασιν
εάντως ἐνοῦται * πάντα δὲ τὰ ἑνούμενα ἀλλοιοῦται,
καὶ οὐ μένει ἃ πρότερον ἣν, ὡς ἐπὶ τῶν στοιχείων
ἑειχθήσεται» ἑνωθέντα γὰρ ἄλλο τι γέγονε. Πῶς οὖν,
εἰ τὸ spa ἠνωμένον τῇ φυχῄ ἔτι µένει σῶμα, f)
τιν ἡ ΦνχἩ ἀσώματος οὖσα καὶ οὐσιώδης καθ) ἐαυ-
εν πῶς ἑνοῦται σώματι, χαὶ µέρος γίνεται τοῦ
lisdem vero rationibus utendo demonstrare licet
animam immortalem esse. Nam si neque corpus est,
quod quidem natura dissolubile et caducum esse pro-
batum est ; neque qualitas, nequc quantitas, neque
aliud quidpiam eorum qu fragilia et corruptibilia
sunt, videlicet immortalis est, ac multze profecto
eunt immortalitatis ipsius demonstrationes apud
Platonem et alios; sed ille equo longiores, et per»
ccptu difficiles sunt : el vix iis qui educati sunt a
teneris in scientiis hujusmodi, cognita οἱ perspe-
οἱ; nobis vero ad demonstrationeu immortalita-
tis ipsius satis superque est divinorum oraculorun
doctrina, quz in se fidei faciendz vim habet, ideo
quod a Deo inspirata est. Iis vero qui non adnmit-
tunt. Christianorum decreta, sufficit demonstrare
animam nibil esse eorum quae pereunt. Nam si
nihil est rerum pereuntium, est eliam incorrupta,
eademque immortalis. Quamobrem hoc quod satis
demonstratum est, pretereundum; querendum
autem est qua ratione animz et corporis inanimi
arcta in unum conjunctio fiat; controversa quippe
res est. Quod si non tantum ex iis, eed eliam ex
mente constat homo, ut quidam dixerunt, adhuc
incertius. Sed enim omuia qui conveniunt ad
unius essentie subsistentian, prorsus uniuntur:
atqui omnia unita variantur, nec in codem statt
manent, in quo prius erant, ut in elementis ostcti*
e!'$
S. GREGORII NYSSENI
915
detur. Namque ünita aliud quidpiam eéffetta sunt. Α ζώου, σώζόυσα τὴν ἰδίαν οὐσίαν ἀσύγχντον καὶ
Qui igitur si corpus unitum animae adhuc ma-
net corpus, aut rursus anima eum εἰ in-
corporea et essentialis per se, quomodo uni-
tur corpori, et pars exsistit snimdlis, pro-
priam animalis essentiam conservas non con-
fusam, neque corruptam? Necesse enim est
aut unita esse animam et corpus, et una mu-
iata esse et simul corrupta, ut elementa : aut
unitum non esse utrumque, ob przdictas absurdita-
tes, adjacere vero tanquam saltatofes in choro,
aut calculum calculo, aut mistum et confusum
esse, veluti aqua οἱ vinum. Sed quod anima ne-
queat adjacere corpori, in tractatu De anima de-
monstratum est: esset enim sola pars corporis
animata qu: proxima esset animz ; que vero co- B
pulata non esset, inanimis ; praeterquam quod non
possint unum dici qux per appositionem sunt, ut
v. g. ligna aut ferrum aut aliquid ejusmodi. Porro
viti et aqua mislio utrumque simul corrümpit :
neque enim aqua est mistio pura, neque vinum :
etiamsi ejusmodi temperamentum per appositionem
fiat, quae Sensum fugiat propter tenuitatem partium
corum qua mista sunt; id vero constat ex eo quod
rursus a se invicem discernuntur. Spongia certe
oleo tincta sugit puram aquam, et papyrus. Verum
ex eo plane est quod fleri non potest, ut accurate
unita separentur ratione sensibili. Quod si neque
unitum est, neque mistum, neque adjacet, quznam
ratio est ut. dicatur unum animal? Plato certe ,
etiam ob hoc dubium, non vult animal ex anima et
corpore constare, sed animam corpori mistam, et
tanquam indutam corpore. Verum hzc quoque ra-
tio dubitationem aliquam habet. Nam quomodo
unum esse potest anima, cum indumento? Non
enim idem tunica et unum est cum corpore ipsa
ἱπάυίο. Ammonius autem doctor Plotini quzstio-
nem istam hoc modo solvebat : siquidem aiebat
intelligibilia ejusmodi vim €t naturam habere, ut
etiam uniri percipientibus ipsa admitterent, quem-
a:moduni simul corrupta, et unita; el manere in-
confusa, et incorrupta, velut ea quz adjaeent;
etenim in corporibus unio alterationem eorum quz
coeunt, efficit : quandoquidem in alia corpora mu-
tantur, ut elementa in res composilas, et alimenta
in sánguinem, sanguis vero in carnem et reliquas
corporis parles. Jam vero in intelligibilibus unio
quidem fit, sed alteratio non subsequitur. Sed enim
— intelligibile non solet sccundum essentiam alterari,
verum aut excidit, aut in nihilum abit, ac mu-
tationem non admittit, neque vero in nihilum
perit. Non enim anima immortalis esset, cum ipsa
vita sit, siquidem in mistione mutaretur, utique et
vita amplius non esset. Quid autem conférreL cor
pori, si vitam ipsi non przberet? Itaque anima non
alteratur in unione. Hoc igitur demonstrato, quod
intelligibilia non varientur secundum essentiam,
necessario consequitur, ut non una pereant, qui-
bus anima corpori unitur. Nam quod unitum sit,
ἁδιάφθηορον ; 'Aváyxn γὰρ ἡ ἠνῶσθαι τὴν duy v xat
τὸ σῶμα, χαὶ συνηλλοιῶσθαι xal συνεφθάρθαι ἁμφό-
τερα, ὡς τὰ στοιχεῖα": 7| μὴ ἠἡνῶσθαι μὲν διὰ τὰς
προειρηµένας ἁτοπίας, παραχεῖσθαι δὲ ὡς χορευτὰς
ἐν yopip, T] φῆφον φήφῳ, f| χεχρᾶσθαι ὡς ὕδωρ xat
οἶνον. ᾽Αλλ' ὅτι μὲν οὗ δύναται παραχεῖσθαι τῷ σώ-
µατι d φυχῆ, ἐν τῷ Περὶ ύυχῆς ἀποδέδειχται. "Hv
γὰρ ἂν µόνον αὐτὸ τοῦ σώματος ἔμψυχον µέρος τὸ
πλησιάζον τῇ φυχῆῇ - τὸ δὲ μὴ συνηµµένον, ἄψυχον,
πρὸς τῷ μὴ δύνασθαι ἓν λέγειν εἶναι τὰ χατὰ παρά-
θεσιν, ὡς ξύλα, φέρε εἰπεῖν, fj σίδηρον, fj τι τοιοῦτον'
xai ἡ χρᾶσις δὲ τοῦ οἴνου καὶ τοῦ ὕδατος ἁμφότερα
συνδιαφθείρει. Οὔτε γὰρ ὕδωρ ἐστὶ τὸ χρᾶμα καθαρὺν,
οὔτε olvog* χαίτοι τῆς τοιαύτης χράσεως χατὰ παρά-
θεσιν γινοµένης., λανθάνουσαν τὴν αἴσθησιν, διὰ τὸ
λεπτομερὲς. τῶν χεχραµένων. ΔΏλον δὲ Ex τοῦ πάλιν
ἀπ᾿ ἀλλήλων διαχωοίζεσθαι. Σπόγγος Υοῦν ἑλαιωθεὶς,
ἀνιμᾶται χαθαρὸν τὸ ὕδωρ, χαὶ πάπυρος. Αἰσθητῶς
δὲ χωρίδαι tà ἀχριθῶς ἠνωμένα, παντάπασιν ἀδύνα-
τον. EL δὲ μήτε ἥνωται, µήτε κἐκραται, μήτε mapá-
χειται, τίς à λόγος τοῦ τὸ ζῶον By λέγεσθαι; Πλάτων
μὲν οὖν xal διὰ ταύτην τὴν ἀπορίαν o0 βούλεται τὸ
ζῶον Ex φυχῆς εἶναι καὶ σώματος, ἀλλὰ φυχὴν σώ-
µατι χεχραµένην, xal ὥσπερ ἑνδεδυμένην τὸ σῶμα *
ἔχει δὲ xal οὗτος ὁ λόγος ἄπορόν τι. Πῶς yàp ἓν
εἶναι δύναται μετὰ τοῦ ἑνδύματος fj ψυχἠ; Ob γὰρ
ἓν ὁ χιτὼν μετὰ τοῦ ἑἐνδεδυμένου. ᾽Αμμώνιος δὲ ὅ
διδάσκαλος Πλωτίνου τὸ ζητούμενον τοῦτον τὸν τρό-
«ον ἀπελύεῖο * ἔλεγε γὰρ τὰ νοητὰ τοιαύτην ἔχειν
φύσιν, ὡς xaX ἐνοῦσθαι τοῖς δυναµένοις αὐτλ δἐξαόθαι͵
χαθάπερ τὰ συνεφθαρμένα xa ἠνωμένα, χαὶ µένειν
ἀσύγχυτα xal ἁδιάφθορα, ὡς τὰ παραχείµενα. "Ent
μὲν γὰρ τῶν σωμάτων fj Ένωσις ἀλλοίωσιν πάντως
τῶν συνιόντων ἐργάζεται" ἐπειδήπερ εἰς ἄλλα σώ-
µατα µεταθάλλεται, ὡς τὰ στοιχεῖα εἰς τὰ συγχείµενα,
xal αἱ τροφαὶ εἰς αἷμα " τὸ δὲ αἷμα εἰς σάρχα, xat
τὰ λοιπὰ µόρια τοῦ σώματος ' ἐπὶ δὲ τῶν νοητῶν
ἔνωσις μὲν γίνεται, ἀλληίωσις δὲ οὐ παραχολουθεῖ.
Οὐ γὰρ πέφυχε νοητὸν xav' οὐσίαν ἀλλοιοῦσθαι, ἀλλ᾽
ἡ ἑξίσταται, f| εἰς τὸ μὴ ὃν φθείρεται μεταθολὴν
δὲ οὐχ ἐπιδέχεται, ἀλλ᾽ οὔτε εἰς τὸ μὴ ὃν φθείρεται.
O6 γὰρ ἣν ἀθάνατος καὶ fj φυχἠ ζωὴ οὖσα, εἰ ἓν τῇ
χράσει µετεθάλλετο" ἡλλοιώθη ἂν, xài oüx ἣν ἔτι
D ζωή. Τί δὲ συνεθάλλετο τῷ σώματι, el μὴ παρεῖχεν
αὐτῷ τὴν ζωήν, O0x ἄρα ἀλλοιοῦίαι dj doy ἐν τῇ
ἑνώσει. Δεδειγμένου τοίνυν τούτου, ὅτι τὰ νοητὰ
ἀναλλοίωτα χατ οὐσίαν εἰσὶν, ἀναγχαίως παρακο-
λουθεῖ τὸ μὴ συνδιαφθείρεσθαι ofc ἵνωται σώματι f
quy?) * ὅτι μὲν γὰρ νωται, ἡ συμπάθεια δείχνυσι,
Συμπαθεῖ yàp ὅλον ἑαντῷ τὸ ζῶον, ὡς Ev Óv ὅτι δὲ
καὶ ἀσύγχυῖον μένει, δηλον &x τοῦ τὴν ψυχἣν τρόποὶ
τινὰ χωρἰζομένην Ex τοῦ σώματος Ey τῷ ὕπνῳ, χαὶ
ὥσπερ νεκρὸν αὐτὸ χεῖσθαι καταλιποῦσαν μόνον δὶ
ἐξατμίζουσαν αὐτῷ τὴν ζωὴν, ἵνα ph παντελῶς ἀπ'
ὀληται, καθ’ ἑαυτὴν ἓν τοῖς ὀνείροις ἐνεργεῖν, θεσπί.
ζουσαν τὸ µέλλον, xal τοῖς νοητοῖς πλησιάξουσαν
T5 αὐτὸ δὲ συµθαἰνει xal ὅταν ἐπισχέπτηταί τι τῶ'
vor, viov. Καὶ τότε γὰρ, ὡς οἵόν τε, τοῦ σώματος bau
917
DE ANIMA,
218
thv χωρέει, χαὶ xa0' ἑαυτὴν Υίγνεται, ἵνα οὕτως A mutuus affectus declarat : etenim totum animot
ἐπ.δάλλῃ τοῖς οὖσιν * ἀσώματος yàp οὖσα διόλου
χεχώρηκεν, ὡς τὰ συνεφθαρµένα * µένουσα ἁδιάφθο-
poc xai ἀσύγχντος, xai χαθ᾽ ἑαυτὴν ἑνδιάζουσα, καὶ
* ἐν o ἂν γένηται τρέπουσα ἐχεῖνα κατὰ τὴν ἐν abc]
Quhw, xal μὴ τρεποµένη ὑπ ἐχείνων. Ὡς γὰρ 6
fos τῇ ἱδίᾳ παρουσίᾳ αὐτοῦ τὸν ἀέρα εἰς φῶς µετα-
θάλλει, ποιῶν αὐτὸν φωτοειδῃ, xal ἑνοῦται τῷ ἀέρι
1b qux, ἀσυγχύτως ἅμα αὐτῷ χεχυμένον τὸν αὐτὸν
τρόπον xai ἡ ψυχη ἑνουμένη τῷ cogat μένει
ἀσύγχυτος, χατὰ τοῦτο µόνον διαλλάττουσα, ὅτι ὁ μὲν
ἥλιος σώμα (v, xal τόπῳ περιγραφόµενος, οὐχ ἔστι
πανταχοὺ ÉvÜa xal τὸ qi; αὑτοῦ, ὡς οὐδὲ τὸ πῦρ'
μένει γὰρ χαὶ αὐτὸ £v τοῖς ξύλοις, f| ἐν θρυαλλίδι
δεδεµένον, ὡς ἐν τόπῳ * dj δὲ duy) ἁδώματος οὖσα ,
sibiipsi compatitur, cum unum sit : quod autem
non confusum maneat, ex eo patet, quod anima
quodammodo separata a corpore in somnis tan-
quam cadaver quoddam ipsum derelinquat, ac tan-
tum exhalet ipsi vitam, ut non omnino pereat, et
per se, dum sopitur, operetur, divinando quod fu-
turum est, et ad intelligibilia accedendo. ldem
quoque usu venit etiam cum consideratur aliquid ex
intelligibilibus : tunc enim, quoad ejus fieri potest,
se a corpore sejungit, et sui juris fil, ut sic iis
qui sunt, incumbat. Nam cum incorporea sit, per
totum penetravit, per ea quz corrumpuntur manens
ineortupta et non confusa, et per se degens ; atque
illa eum quibus versatur mutat, οἱ ad vitam suam
xai μὴ περιγῥαφομένη τόπῳ, ὅλη δι) ὅλου χωρεῖ, καὶ B conformat, nec ab illis mutatur. Sicut enim sol
τοῦ φωτὸς αὐτῆς xai τοῦ σώματος * χαὶ οὐκ ἔστι µέ-
pos φωτιζόμενον ὑπ᾿ αὐτῆς, ἓν ᾧ μὴ ὅλη πἀρεστιν "
οὗ γὰρ χρατεῖται ὑπὸ τοῦ σώματος, ἀλλ' αὐτὴ κρατεῖ
τὸ σῶμα: οὐδὲ ἐν τῷ σώματί ἐστιν, ὡς Ev ἀγγείῳ
3$ ἁσχῷ, ἀλλὰ μᾶλλον τὸ σῶμα ἐν ταύτῃ. Mt χω-
λυόµενα γὰρ ὑπὸ τῶν σωμάτων τὰ νοητὰ, ἀλλὰ διὰ
παντὸς σώματος χωροῦντα xal διαφοιτῶντα, xat
διεξιόντα, οὐχ οἷά τέ ἐστιν ὑπὸ τῶν σωματικῶν χατ-
έχεσθαι νοητὰ γὰῤ ὄντα ἓν τοῖς νοητοῖς xaX τόποις
εἰσίν. "H γὰρ ἓν αὐτοῖς, ἢ iv τοῖς ὑπερχειμένοις
νοητοῖς ' ὡς ψυχη ποτὲ μὲν ἐν ἑαυτῇ ἐστιν, ὡς ὅτε
λοχένεται, ποτὲ δὲ ἐν τῷ νῷ, ὅταν vof]. Ἐπλν οὖν ἐν
copa λέγεται εἶναι, οὐχ ὡς Ey τόπῳ τῷ σώματι λέ-
Τεται εἶναι, ἁλλ᾽ ὡς &v σχέσει, xal τῇ πρός τι ῥοπῇ
χαὶ διαθἑσει δεδἐσθαι φαμὲν ὑπὸ τοῦ σώματος τὴν C
Φυχὴν, ὡς λέγομεν ὑπὸ τῆς ἐρωμένης δεδέσθα. τὸν
ἐραστὲν, o0 σωματικῶς, οὐδὲ τοπιχῶς, ἀλλά κατὰ
gyíctv. ᾿Αμέγεθες γὰρ ὃν xal ἄογχον xoi ἀμερὲς,
της χατὰ µέρος τοπιχῆς περιγραφῆς χρεϊττόν ἔστι ’
τὸ γὰρ μὴ ἔχον µέρος ποἰῳ δύναται τόπῳ περιγρά-
Φεσθαι; τόπος γάρ ἁστι πέρας τοῦ περιέχοντος, καθὸ
περιέχει τὸ περιεχόµενον. Εἰ δέ τις λέγοι, Οὐκοῦν xal
ἓν Ρώμη xai ἐν ᾽Αλεξανδρείᾳ, xai πανταχοῦ ἐστιν ἡ ἐμῆ
qUX). λανθάνει ἑαυτὸν, πάλιν τόπον λέγων’ xal γὰρ τὸ
kv ᾽Αλεξανδρείᾳ, xat ὅλως τὸ ἐν τῷδε, τόπος ἐστιν àv
τόπῳφ δὲ ὅλως οὐχ ἔστιν, ἀλλ᾽ ἐν σχέσει * δέδεικται
γὰρ μὴ δύνασθαι περιληφθῆναι τόπῳ. "Όταν γοῦν ἓν
σχέσει γένηται νοητὸν, τόπου τινὸς ἡ πράγματος ἐν
τόπαερ ὄντος , χαταχρηστιχώτερον λέγομεν αὐτὸ ἐχεῖ
εἶναι, διὰ τὴν ἐνέργειαν αὐτοῦ, τοῦ ἐχεῖ τὸν τόπον D
ἀντὶ σχέσεως xal τῆς ἑνεργείας λαμθάνοντες. Δέον
τὰρ λέχειν, "Exst ἐγεργεῖ, λέγοµεν, 'Exei ἔστιν.
presentia sua aerem immutat in lucem, dum ipsum
reddit luminosum, atque aeri lux unitur sinc ulla
confusione cum ipso fusa : eodem certe modo etiam
anima corpori unita manet incohfusa, in hoc uno
discrepans, quod sol cum sit cerpus, et loco cir-
cumscriptus, non est ubicunque lux ipsius, ut nec
ubi ignis. Siquidein manet. etiam in lignis, aut in
ellychnio astrictus, ut in loco; at vero anima in-
corporea cum sit, et nullo circumscripta loco, tota
per totum penetrat, tum per lumen ipsius, tum
per corpus : nec ulla pars est ab ipsa illustrata, in
qua non Lota adsit : non enim a corpore detinetur,
sed ipsa corpus arcet οἱ regit; neque in cerpore
est ut in vase, aut utre; scd corpus potius imn ea:
cum enim a corporibus non impediantur intelligi-
bilia, verum per totum corpus abeant, et libere
spatientur, fieri non potest, ut a corporalibus de-
tineantur ; sed eniin cum intelligibilia sint, in locis
etiam intelligibilibus sunt ; aut enim in ipsis, aut
in superioribus intellectualibus ; ut anima interdum
in seipsa eg, ut cum cogitat, iuterdum vero in
mente, cum intelligit. Quando igitur in corpore
dicitur esse, non ut in loco esse dicitur in corpore,
sed ut in situ, habitudine et momento ac disposi-
tione ad aliquid colligari dicimus a corpore ani-
maim, prout dicimus ab amasia amatorem constri-
clum vinctumque esse, non corporaliter et loca-
liter, sed ratione babitus situsque; quippe cum
magnitudinis, et molis, et partium expers sit, prze-
stantior est omni descriptione per partes locali :
etenim quod partes non habet, quonam potest loco
circeumscribi? est enim locus extremitas continen-
is, quatenus continet id quod continetur. Quod si quis dixerit, Romz igitur et Alexandri, ct ubique
est anima mea; fugit ipsum, quod rursus locum designat : enimvero Alexandrie,
et omnino (hic
vel ilic) locus ; atqui in loco prorsus non est, sed in situ : nam probatum est non posse comprehendi
foco. Itaque cum id quod intelligentia percipitur, in situ fuerit, aut negotio quodam in
ibi esse, propter operationem ejus quod ibi est, locum
stente; abusive et figurate dicimus hoc ipsum
loco exsi-
pro situ et actione sumentes ; nam cum dicendum fuisset, Ibi operatur, dicimus, Jbi est.
Ἁρμόσειε δ ἂν ὁ λόγος οὗτος χαθαρώτερον, vat
μάλιστα τῇ πρὸς τὸν ἄνθρωπον ἑνώσει τοῦ Θεοῦ Λό-
Του, χαθ᾽ f» ἑνωθεὶς, ἔμεινεν ἀσύγχντος xat ἁπερί-
Ίτστος, οὗ χατὰ τὸν τῆς φυχῖς τρόπον. Ἐκείνη μὲν
1ép τῶν πετληθυσµένων οὖσα, δοχεῖ καὶ σομπάσχτιν
Congrueret sane hic sermo purius, et maxime
unioni Verbi Dei cum liomine, juxta quam unitus
remansit inconfusus, et incomprcehensibilis, non
anime: more modoque. Namque illa cum ex his sit
que numerum faciunt, videtur οἱ condolere quo-
ειν
5. GREGORII NYSSENI
920
dammodo corpori ob arctam familiaritatem, et illud A πως δι’ οἰκειότητα τῷ σώματι, xat χρατεῖν ἔσθ᾽ ὅτε,
interdum continere, coercere, et ab illo coerceri.
Verum Deus Verbum nihil a communione quam
cum corpore et anima habet, variatur, neque in-
firmitalis illorum particeps est ; sed cum ipsis com-
municel vim divinitatis suz, idem permanens, in
eodemque stats, in quo erat ante unionem; ac
valde novus hic mistionis aut unionis modus est;
οἱ iniscetur et manet usquequaque imunistus, εἰ
inconfusus, et incommutabilis, non compatiendo,
sed cooperando tanlum, cum neque simul corrum-
patur, nec simul alteretur : verum illa quidem con-
ciliet, ipse vero non diminutus ab ipsis, maneat
mutationis et confusionis expers : quandoquidem
omnis prorsus variationis et alterationis exsors est.
Testis hujus assertionis est Porphyrius, qui adver-
sus Christum petulantem movit linguam. Verum
vel inimicorum testimonia valida sunt pro nobis,
cum nullam plane contradictionem admittunt. Ilic
igitur Porphyrius in secundo commentario De quo-
stionibus miscellaneis , ita ad verbum scribit: « Mi-
nime sane cunctandum est admittere essentiam
aliquam una assumptam esse ad complementum
alterius substantiz, et ejus partem esse, etiam juxta
naturam suam manendo, postquam cormpleverit
aliam essentiam: adeo ut unum cum alio fiat, et
quod per se unum habet conservet ; el quod majus
est, ipsam non mutatam, mutare illa in quibus
fuerit ad suam operationem, presentia sua, con-
stat. » [I:ec autem dicit de unione Verbi Dei et cor-
poris. Quod si verus est sermo in anima, quod in-
corporea sit, multo magis in Deo Verbo, quod ma-
gi8 incomparabililer, et ex veritate incorporeum
exsistit. Quod quidem omnino obturat ora eorum,
qui accusare aggrediuntur Dei unionem cum ho-
mine: hocenim* multi ridiculum esse temere enun-
tiarunt, et mortem minime probabilem : unionem
vero etiam indecoram : unitum quippe esse in na-
tura numen divinuni per mistionem et unionem.
Sed nos probatis testibus ipsorum adhibitis causam
reddimus. Dicitur autem apud nonnullos, et potis-
simum Eunomianos, unitum esse Deum Verbum
corpori, non secundum essenliam, sed secunduin
utrasque facultates. Non enim substantias unitas,
B
xai χρατεῖσθαι' ὁ δὲ θεὸς Λόγος οὐδὲν αὐτὸς ἀπὸ τῆς
χοινωνίας τῆς περὶ τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχην ἀλλοιού-
µενος, οὐδὲ µετέχων τῆς ἐχείνων ἀσθενείας ᾿ µεταδι-
δοὺς δὲ αὐτοῖς τῆς αὐτοῦ θεότητος τὴν δύναμιν, ὁ αὖὐ-
τὸς µένων ἓν olg jv. xaX πρὸ τῆς ἐνώσεως᾽ χαινότερος
οὗτος ὁ τρόπος τῆς κράσεως f| ἑνώσεως " xal χιρνᾶται
xal μένει παντάπασιν ἅμικτος καὶ ἀσύγχυτος xa
ἁδιάφθορος xaX ἀμετάθλητος, οὐ συμπάσχων, ἀλλὰ
συμπράττων µόνον, οὐδὲ συμφθειρόµενος xaX συναλ-
λοιούμενος ' ἀλλὰ συνάγων μὲν ἐχεῖνα, αὐτὸς δὲ μὴ
μειούμενος ὑπ) αὐτῶν μένει ἄτρεπτος xal ἀσύγχντος,
ἐπειδὴ χαθαρῶς πάσης ἀλλοιώσευς ἀμέτοχός ἐστι.
Μάρτυς τούτου bos Πορφύριος, ὁ χατὰ τοῦ Χριστοῦ
χινήσας τὴν ἑαυτοῦ γλῶτταν * ἰσχυραὶ δέ ciotv al
τῶν ἐχθρῶν µαρτυρίαι ὑπὲρ ἡμῶν, ὅταν μηδεμίαν
ἀντιλογίαν ὥσιν ἐπιδεχόμεναι. Οὗτος τοίνυν ὁ Πορφύ-
ptos, ἓν τῷ δευτέρῳ λόγῳ τῷ Περὶ συμμἰίκτων ζητη-
µάτων γράφει κατὰ λέξιν οὕτως. «Οὐχ ἀπογνωστέον
οὖν ἑνδέχεσθαίΥ τινα οὐσίαν συμπαραληφθηναι εἰς
συμπλήρωσιν ἑτέρας οὐσίας, xat εἶναι µέρος οὐσίας”
μένουσαν δὲ κατὰ τὴν ἑαυτῆς φύσιν, μετὰ του συµ-
πληροῦν ἄλλην οὐσίαν, ἕντε σὺν ἄλλῳ γευομένην, xal
τὸ χαθ᾽ ἑαυτὴν Ev διασώζουσαν, χαὶ τὸ μεῖνον αὐτὴν
μὲν μὴ τρεποµένην, τρέπουσαν δὲ ἐχεῖνα τὰ ἐν οἷς ἂν
γέγνηται, εἰς τὴν ἑαυτῆς ἑνέργειαν τῇ παρουσίᾳ. »
Λέχει δὲ ταῦτα περὶ τῆς ἑνώσεως τοῦ θεοῦ Λόγου xal
τοῦ σώματος. El δὲ ἐπὶ τῆς φυχῆς ἀληθῆς ὁ λόγος,
διὰ τὸ ἀσώματον, πολλῷ πλέον ἐπὶ τοῦ zou Λόγου,
τοῦ μᾶλλον ἀσυγκρίτως xal χατὰ ἁλήθειαν ὄντος
ἀσωμάτου. Ὅπερ ἄντικρυς ἀποφράττει τὰ στόµατα
τῶν ἐπιχειρρύντων κατηγορεῖν τῆς τοῦ Θεοῦ ἐνώσεως
πρὸς τὸν ἄνθρωπον. Τὸ μὲν γὰρ ἑδειλίασεν' οἱ πολλοὶ
γελοῖον εἶναι ἔφασχον, τὸν δὲ θάνατον xal ἀπίθανον,
τὴν δὲ ἕνωσιν xat ἀπρεπές. Ἠνῶσθαι γὰρ ἐν τῇ φύ-
σει τὸ θεῖον χατὰ χρᾶσιν χαὶ ἔνωσιν. Αλλ᾽ ἡμεῖς τοῖς
εὐδοχίμοις αὐτῶν χρησάµενοι µάρτνυσιν, ἀποδιδόμεθα
τὴν αἰτίαν. Λέγεται 65 παρά τισι, xol μάλιστα τοῖς
Εὐνομιανοῖς, ἡνῶσθαι τὸν Θεὸν Λόγον τῷ σώματι, οὗ
χατ οὐσίαν, ἀλλὰ xatà τὰς ἑχατέρας δυνάµεις. O0
γὰρ εἶναι τὰς οὐσίας τὰς ἑνωθείσας f] χροχθείσας,
ἁλλὰἁ τὰς δυνάµεις τοῦ σώματος ταῖς δυνάµεσι ταῖς
θείαις συγχεχρᾶσθαι ᾿ δυνάµεις δὲ τοῦ σώματος παν-
τὸς δήπου τοῦ ὀργανικοῦ, κατ ᾿Αριστοτέλην, λέγου-
aut misias esse contendunt, sed {αομ]ίαιὲς curporis p atv εἶναι τὰς αἰσθήσεις. Ταύταις οὖν αἱ θεῖαι δυνάμεις
divinis facultatibus commistas. Porro facultates
corporis cujusvis organici, videlicet ex Aristotele,
dicunt esse sensus. His ergo divipnzx facultates comn-
αηδία unionem juxta ipsos efficiunt; verum nemo
ipsis, opinor, concesserit, quod sensus corporeas
facultates asseverent: etenim iis qua supra dixi-
nus, ista aperte distiacta sunt, quzenam nimirum
propria corporis sint, quanam anim, nonnulla
vero utriusque simul : atque in. propriis utriusque
sensus instrumenta dicebamus incorporeorum in-
confuse unionem essentiarum fieri, cum divinior
nullo modo offendatur ab inferiore, imo hzc tan-
Lum adjuvelur a Jiviniore: quandoquidem natura
pure incorporea oinnia impune pervolitat late loca,
συγχιρνάµεναι την ἕνωσιν ἀπειργάσαντο κατ αὐτούς.
Οὐδεὶς δὲ ἂν αὐτοῖς, οἶμαι, συγχωρήσειε τὰς αἱσθή-
σεις σωματιχὰς δυνάμεις ἀποφαινομένοις'. Διώρισται
γὰρ ἓν τοῖς ἔμπροσθεν σαφῶς, τίνα μὲν ἴδια σώµα-
τος, τίνα δὲ ψυχῆς , viva δὲ τοῦ συναµφοτέρου xal
£y τοῖς ἰδίοις τοῦ συναµφοτέρου τὰς αἰσθήσεις, τὰ
ὕργανα ἑλέγομεν τῶν ἁσωμάτων , ἀσυγχύτως τὴν
ἕνωσιν τῶν οὐσιῶν γίνεσθαι, μηδὲν παραθλαπτοµέ-
νης τῆς θειοτέρας ἐκ τῆς ὑποδεεστέρας, ἀλλά ταύτης
µόνον ὠφελουμένης Ex τῆς θειοτέρας * ἐπείπερ ἡ
καθαρῶς ἀσώματος φύσις χωρεῖ μὲν ἀχωλύτως διὰ
πάντων, δι αὐτῆς δὲ οὐδέν * ὥστε τὸ μὲν χωρεῖν αὖ-
τὸν διὰ πάντων ἠνῶσθαι, τὸ δὲ μηδὲν δι αὐτῆς µέ-
νειν ἄμιχτον χα) ἀσύγχυτον. Οὐχ εὐδυχίᾳ τοίνυν ὁ
£211
EPISTOLA CANONICA.
222
τύπος τῆς ἐνώσεως, ὥς τισι τῶν ἑνδόξων ἀνδρῶν δο- A et per ipsam nihil penetrat: ita ut vis illa pene-
xst "ἀλλ᾽ ἡ φύσις αἰτία. Τὸ μὲν γὰρ ἀναλαθεῖν σῶμα
xat' εὐδοχίαν εἴποι εις ἂν εὐλόγως γεγενῆσθαι ’ τὸ δὲ
ἐνούμενον, [μὴ xal τὰς χαταθάσεις'] εἶναι. Βέλτιον
οὖν, ὡς προείρηται; κατὰ τὴν οἰχείαν φύσιν. Τοὺς γὰρ
βαθμοὺς τῶν Φυχῶν, καὶ τὰς ἀναθάσεις, ἃς Ὡριχέ-
γης εἰσάχει, μηδὲν συνᾳδούσας ταῖς θείαις Γραφαῖς,
μηδὲ προσηχούσας τοῖς τῶν Χριστιανῶν δόγµασι,
παραλειπτέον.
animarum gradus et ascensus et descensus quos Origenes inducit, ut
trandi per omnia uniatur, virtus vero qua nihil per
ipsam transit, maneat illibata. Quamobrein unionis
modus non ad placitum est, ut quibusdam illustri-
bus viris videtur, sed natura causa est. Nam quod
assunipserit corpus ex beneplacito, factum esse
jure merito quis dicere possit, quod autem unitur,
non secundum descensus esse: proinde melius, ut
ante dictum est, juxta propriam naturam. Caeterum
nulla in re divinis eloquiis
concinentes, neque Christianorum decretis congruentes, prztermittere par est.
TOY AYTOY
ΕΠΙΣΤΟΛΗ
ΚΑΝΟΝΙΚΗ
ΠΡΟΣ TON EN ΑΓΙΟΙΣ AHTOION ΕΠΙΣΚΟΠΟΝ ΜΕΛΙΤΙΝΗΣ.
EJUSDEM S. GREGORII
EPISTOLA
CANONICA.
AD S. LETOIUM MELITINES EPISCOPUM.
Gentíano Herveto interprete.
"Ev xal τοῦτο τῶν εἰς τὴν ἁγίαν ἑορτὴν ουντελούν- D. [Can. 1et 3.] Unum hoc quoque est eorum quz ad :
tuy ἐστὶ, τὸ χατανοῆσαι ἡμᾶς thv ἔννομόν τε xai
κενονιχὲν ἐπὶ τῶν πεπλημμεληχότων οἰχονομίαν *
ἔτως ἂν θεραπε»θείη πᾶν ἁῤῥώστημα φυχιχὸν, τὸ διά
ενος ἁμαρτίας ἐπιγινόμενον. Ἐπειδὴ γὰρ ἡ χαθολιχὴ
xXx αὕτη τῆς χτίσεως ἑορτὴ χατὰ τὴν τεταγµένην
περίοδον τοῦ ἐνιαυσιαίου χύχλου κσθ)᾽ ἕκαστον ἔτος,
ἐν παντὶ πληρουμένη τῷ χόσμῳ, ἐπὶ τῇ ἀναστά-
€ 509 πεπτωχότος ἐπιτελεῖται * πτῶσις 06 ἐστιν ἡ
ἁμαρτία΄ ἀνάστασις δὲ f) Ex τοῦ πτώματος τῆς ἆμαρ":
τας ἀνόρθωσις' χαλῶς ἂν ἔχοι χατὰ τὴν Ἠμέραν
*ivrw οὐ µόνον τοὺς bx παλιγγενεσίας µεταστοι-
χξωυµένους διὰ τῆς τοῦ λουτροῦ χάριτος τῷ 8:0
προσάχειν, ἀλλὰ χαὶ τοὺς διὰ τῆς µετανοίας τε xal
ἐσωτροφΏς ἀπὸ τῶν νεχρῶν ἔργων εἰς τὴν ζῶσαν
in κάλιν ἑπανιόντας, καὶ τούτους χειραγωγεῖν πρὸς σ
ttv (i vusay ἑλπίδα, Ti; διὰ τῆς ἁμαρτίας ἀπεξενώ-
Uraav. Ἔστι δὲ οὐ μιχρὸν ἔργον, τὸ τοὺς περὶ τούτων
λόγως οἰκονομῆσαι ἐν τῇ ὁρθῇ τε xat δεδοχιµασµένῃ
χρίσει, χατὰ τὸ παράγγελµα τοῦ Προφίέτου, τὸ χε-
low δεῖν οἰκονομεῖν cóvc Adyove &v κρίσει, ἵνα,
αθὼς ἔχει τὸ λόγιον, μήτε σα.ευθῇ εἰς τὸν αἰῶνα,
εεὶ εἰς µνηµόσυγον αἰώνιο) ἠγένηται δίχαιος.
" Psal. οχι, 9 sqq.
sanctum festum conferunt, si nos intelligamus legiti-
mam et canonicam in iis qui peccarunt economiam,
ut curetur omnis morbus animz qui per aliquod
peccatum accidit. Quoniam enim hoc est univer-
sale festum creationis, quod in prastituto annui
circuli ambitu, singulis aunis in universo mundo,
propter ejus qui ceciderat resurrectionem, peragi-
tur (casus autem est peccatum, resurrectio vero,
ex peccati casu erectio), recte babuerit, si hodierno
die non solum eos qui ex regeneratione per lavacri
gratiam transmulati sunt, ad Deum adducamus,
sed eos etiam qui per poenitentiam et conversio-
nem, a mortuis operibus ad viventem viam ascen-
dunt, ad spem quz salvos eos faciat tanquam manu
deducamus, a qua per peccatum alienati sunt. Ne-
que vero parvum opus est, ea, qua de iis dicenda
sunt, in recto et probato judicio dispensare, juxta
preceptum Prophet:e, quod jubet oportere sermo-
nes dispensare in judicio, ut quemadmodum habct
divinum oraculum, non moreatur in clernum , ct
in eterna memoria sit justus**. Quemadmodum enini
etiam in corporali medela, unum est quidem ín.
225
S. GRECORII NYSSENI
224
stitutum medicinz, sanare eum qui laborat, varium A Ὥσπερ yàp καὶ ἐπὶ τῆς σωματιχῆς θἐραπείας, ὁ μὲν
autem est curationis genus (pro morborum enim
varietate, convenienter quoque medicinz metho-
dus ac disciplina unicuique morbo applicatur),
ita cum multa sit in morbis quoque anima affectio-
num varietas; multiformis quoque necessario fue-
rit medica curalio, ad affectionis rationem medi-
cinam exercens. Ut sil autem arte aliqua proce-
dens propositae quzstionis methodus, rem ita tra-
ctabimus.
Tria sunt que in anima nostra considerantur
sccundum primam divisionem : ratio, concupiscen-
tia, et ira. In iis sunt et recte facta eorum qui
ex virtute vivunt, el delicta casusque eorum qui
ad vitium dilabuntur. Quamobrem oportet eum
qui zegrotanti animze parti convenientem medelam
est adhibiturus, prius quidem considerare iR
quonam consistit affectio, deinde sic laboranti
convenientem medelam applicare, ne propter me-
dicz discipline ignorantiam, alia quidem sit pars
que :grotat, alia vero cuj est adhibita medela:
&icut certe multos videmus medicos, qui propter
primo affectze partis ignorationem morbum suis
medicamentis adaugent. Cum enim szpe exsistat
morbus propter dominationem et exsuperationem
calidi, quoniam iis qui ptopler nimiam frigidi
&bundantiam male affecti sunt, utile est quod ca-
lefacit et confovet, id quod illis ex ratione adbi-
bitum confert: idem iis qui immoderata caliditate
succenduntur, inconsiderate applicantes, efficiunt
ut seit morbus curatu difficillimus. Quemadmodum
ergo medicis in primis necessaria existimata est
elementorum proprietatis cognitio, ul uniuscujus-
que eorum qua bene vel male constiluta sunt,
id quod preter naturam affectum est, corrigatur:
sic el nos, ad hanc recurrentes divisionem, qua
est eorum qua in anima considerantur, princi-
pium et fundamentum convenientis affectionum
curationis generalem faciamus contemplationem.
Trifariam ergo, ut diximus, divisa proprietate mo-
tionum anima, in rationem, concupiscenliam et
iram : rationis quidem compolis anim: partis est
perfectum et ex virtute recte se gerens officium,
pia de Deo existimatio, boni et mali discernens
scientia, et qua habet veram et non confusam
de rerum subjectarum natura opinionem ; quid est
quidem in iis qux sunt, expetenduin ; quid vero
abhorrendum οἱ abjiciendum ; et rursus ex con-
trario quod in ea parte est vitium omnino conside-
rabitur, quando circa res quidem divinas fuerit
impietas, nullum autem circa id quod vere ho-
nestum est judicium : perversa autem et corrupta
de rerum natura existimatio, ut /ucem tenebras
ducat et tenebras lucem **, ut dicit Scriptura.
Concupiscentis autem partis molus est ex virtute, si
&d id quod est revera concupiscendum οἱ vere pul-
δν Ἱεα. v, 20.
σχοπὸὺς τῆς ἰατρικῆς εἷς ἐστι, τὸ ὑγιᾶναι τὸν χάµνον-
τα τὸ δὲ εἶδος τῆς ἐπιμελείας διάφορον ᾿ χατὰ γὰρ την
ποιχιλίαν τῶν ἁῤῥωστημάτων καταλλήλως xa fj 0s-
ῥραπευτιχὴ μέθοδος ἑχάστῳ τῶν νοσημάτων προσάγε-
ται * οὕτω πολλῆς οὕσης xaX Ev τῇ φυχικῇ νόσῳ τῆς
τῶν παθῶν ποιχιλίας, ἀναγχαίως πυλνυειδῆς γενήσεται
ἡ θεραπευτιχὴ ἐπιμέλεια, πρὸς λόγον τοῦ πάθους
ἐνεργοῦσα τὴν ἴασιν. Ὡς δ ἂν γἐνοιτό τις τεχν:κἣ
μέθοδος περὶ τοῦ πβοχειµένου προθλήµατος, οὕτω τὸν
λόγον διαληψόµεθα.
Τρία ἐστὶ τὰ περὶ τὴν Φυχὴν ἡμῶν θεωρούμενα
χατὰ τὴν πρώτην διαἰρεσιν ΄ τό τὲ λογιχὸν, xal τὸ
ἐπιθυμητικὸν, xal τὸ θυµοειδές. Ἐν τούτοις ἐστὶ
xai τὰ χατορθώµατα τῶν κατ ἀρετὴν βιούντων , xat
τὰ πτώματα τῶν εἰς καχἰαν ἁποῤῥεόντων,. Διὸ προσ»
ἦχει τὸν μέλλοντα τὴν χατάλληλον θεραπείαν προσ»
ἀγειν τῷ νενοσηχότι τῆς φυχῆς µέρει, πρότερον μὲν
ἐπισχέπτεσθαι ἐν τίνι συνέστη τὸ πάθος ΄ εἶθ᾽ οὕτω
απεπονθότι προσάγειν ἁρμοδίως τὴν θεραπείαν ' ὥστε
μὴ δι ἀπειρίαν τῆς θεραπευτικῆς μεθόδου, ἄλλο μὲν
ᾗ τὸ νοσῆσαν µέρος, ἕτερον δὲ τὸ τὴν θεραπείαν δε-
χόμενον ὥδπερ ἀμέλει βλέπομεν πολλοὺς τῶν ἰατρῶν
ἐν ἀπειρίᾳ τοῦ πρωτὀπαθοῦντος µέρους προσεπιτρί-
ϐοντας τὴν νόσον δι ὧν θεραπεύουσι. Τῆς γὰρ ἀῤῥω»
στίας οὕσης πολλάχις κατὰ θερμοῦ ἐπιχράτησιν,
ἐπειδὴ τοῖς κατὰ πλεονασμὸν τοῦ ψυχροῦ χεχαχωμέ-
νοις χρήσιμον τὸ θερμαϊνόν τε χαὶ ἀναθάλπον ἑἐστὶ,
τὸ τούτοις χατὰ λόγον συνενεγχὸν , ἀπερισχέπτως τὸ
4 αὐτὸ τοῖς ἐν ἀμετρίᾳ θερµότητος ἐχχαιομένοις ἐπ-
αγαγόντες, δυσίατον τὸ πάθος ἑποίησαν. Ὥσπερ τοί-
νυν ἀναγχαιοτάτη τοῖς ἰατροῖς ἐνομίσθη f) χατανόη-
σις τῆς τῶν στοιχείων ἰδιότητος, ὅπως ἂν ἑκάστου
τῶν EU f| χακῶς διακειµένων Ὑένοιτο τοῦ παρὰ φύ-
σιν διατεθέντος d) ἑπανόρθωσις * οὕτω καὶ ἡμεῖς ὁπὶ
ταύτην ἀναδραμόντες τὴν διαίρεσιν τῶν ἐν τῇ φυχῆ
θεωρουµένων, ἀρχὴν χαὶ ὑπόθεσιν τῆς χαταλλήλου
τῶν παθῶν θεραπείας ποιησώμεθα τὴν γενιχἣν θεω-
ρίαν. Οὐχοῦν vptyt, , καθὼς ἔφαμεν , διηρηµένης τῆς
ἰδίοτητος τῶν τῆς φυχῆς χινηµάτων , εἰς τὸ λογιστι-
κόν τε xal ἐπιθυμητιχὸν xal θυµοειδές κατόρθωμα
μὲν τοῦ λογιστιχοῦ μέρους τῆς φυχῆς ἐστιν , fj εὖσε-
65c περὶ τὸ θεῖον ὑπόλτψις , xal ἡ τοῦ καλοῦ τὲ xal
καχοῦ διαχριτικη ἐπιστήμη, καὶ ἡ τρανἠν τε xal
D ἀσύγχυτον ἔχουσα περὶ τῆς φύσεως τῶν ὑποχειμά-
vtov τὴν δόξαν * τί μέν ἐστιν αἱρετὸν Ev τοῖς οὖσι ’ τί
65 βδελυχτὸν καὶ ἀπόθλητον. Καὶ πάλιν £x τοῦ ἕναν -
τίου πάντως dj Ev τῷ µέρει τούτῳ Χαχία θεωρηθή-
σεται , ὅταν ἀσέθεια μὲν ᾗ περὶ τὸ θεῖον, ἀχρισία δὲ
περὶ τὸ ὄντως καλόν ' ἐνηλλαγμένη δὲ χαὶ ἐσφαλμένη
ἡ περὶ τὴν τῶν πραγμάτων φύσιν ὑπόληψις, ὥστε
τιθέναι τὸ φῶς σχότος, xal τὸ σκότος φῶς, xa-
θώς φησιν ἡ Γραφή. Too δὲ ἐπιθυμητικοῦ μέρους
ἡ μὲν ἑνάρετός ἐστι χίνησις τὸ πρὸς τὸ ὄντως ἔπι-
θυμητιχὸν, xal ἀληθῶς καλὸν ἀνάγεσθαι τὸν πόθον *
xai εἴ τις ἐν ἡμῖν ἐρωτικὴ δύναµίς τε xal διάθεσις,
ἐχεῖ κατασχολεῖσθαι πᾶσαν, Ev τῷ πεπεῖσθαι μηδὲν
400
EPISTOLA CANONICA.
926
ὁς εκτὸν εἶναι τῇ ἑαυτοῦ φύσει ἄλλο, πλὴν τῆς &pe- A chrum εἰ lionestum, erigatur. desiderium; et. si
τῆς, χαὶ τῆς τὴν ἀρετὴν πηγαζούσης φύσεως. Πα-
ρατροπὴ δὲ καὶ ἁμαρτία τοῦ τοιούτου μέρους ἐστὶν,
ὅταν τις µεταγάγῃ τὴν ἐπιθυμίαν πρὺς τὴν &vomó-
στατον χενοδοξίαν ' f| πρὸς τὸ ἐπιχεχρωσμένον τοῖς
σιύµασιν ἄνθος * ὅθεν γίνεται ἡ φιλοχρημµατία , xax f)
φιλοδοξία, χαὶ ἡ φιληδονία, xaX πάντα τὰ τοιαῦτα,
ὅσα $02 τοιούτου ἤρτηται τῆς xaxlac γένους. Πάλιν
δὲ xr; θυµώδους διαθέσεως χατόρθωµα μέν ἐστιν ἡ
πρὸς τὸ χαχὸν ἀπέχθεια, xal ὁ mpb; τὰ πάθη móAc-
gos , xai τὸ πρὸς ἀνδρείαν ἑστομῶσθαι τὴν φυχὴν, Ev
«tp μὴ χαταπτήσσειν τὰ τοῖς πολλοῖς φοθερὰ νοµιζό:
μενα, ἀλλὰ μέχρις αἵματος πρὸς τὴν ἁμαρτίαν &v-
τιχαθίστασθαι χαταφρονεῖν δὲ θανατικῆς ἀπειλῆς,
xaX ἀλγεινῶν xoAa tr olov, xal τῆς τῶν ἡδίστων δια-
ζεύξεως , xal πάντων ἅπαξ τῶν διά τινος ouv Ozias
χα) προλήφεως ἐν ἡδονῆ τοὺς πολλοὺς χατεχόντων
χρείττονα γενέσθαι , τῆς τε πίστεως xal τῆς ἀρετῆς
ερομαχόµενον. Τὰ δὲ ἁποπτώματα τοῦ τοιούτου µέ-
foo; ἐστὶν ἅπασι πρόδηλα, ὁ φθόνος, τὸ μῖσος, ἡ
Βτνις, αἱ λοιδορία:, αἱ συμπλοχαὶ , αἱ ἐμφιλόνειχοί
τε χαὶ ἀμυντιχαὶ διαθέσεις, αἱ µέχρι πολλοῦ παρα-
τείνυσαι τὴν µνησιχαχίαν, χαὶ πολλοὺς εἰς φόνους
χα) αἵματα καταθἠγουσαι. Mi γὰρ εὑρὼν ὁ ἁπαί-
Veto; λογισμὸς ὅπου χρῄσηται λυσιτελῶς τῷ ὄπλῳ,
iv ἑαυτὸν τρέπει τὴν τοῦ σιδήρου ἀχμήν * καὶ γίνε-
τα. τὸ ix Θεοῦ δοθὲν ἡμῖν ἀμυντήριον ὅπλον τῷ xa-
χὼς χεχρηµένῳ ὀλέθρ:ον.
qua est in nobis amatoria facultas οἱ affectio, tota
in ilo versetur, ut credamus nihil aliud esse
natura expetendum prater virtutem, et naturam
qua virtutem effundit. Hujus autem partis declinatio
est el peccatum, quando cupiditatem transtulerit a4
inanem qua non potest consistere gloriam ; vel ad
florem qui coloratecorporum superficiei est illitus.
Unde exsistit libido, glori: cupiditas, ambitio, et
avaritia, etc:eteraejusmodi qu: ab hoc vitii genere
dependent. Ánimosse autem seu irascentis partis
recta et ex virtute actio est, mali odium et bellum
cum animi perturbationibus, ct ad fortitudinem in
eo esse confirmatam animam, ut ea non pertimescat
que vulgo terribilia videntur, sed usque ad san-
guinem peccato resistat : mortis autem minas et
gravia supplicia contemnat; el a rebus jucundis-
simis, disjunctione, ct omnibus, ut semel dicam,
qu:e propter aliquam consuetudinem et anticipatam
opinionem multos in voluptate detinent, sit su-
perior, pro fide et virtute decertans. Hujus autem
partis prolapsiones omnibus aperte sunt, invidia,
odium, ira, convicia, certamina, contentiose et
ultionis appelentes affectiones, qux accepta injm-
rie recordationem longe extendunt, et inultos ad
cedem et sanguinem incitant. Dum enim non
inveniret stulta et inerudita ratio quomodo armis
suis utiliter uteretur, ferri aciem in se convertit;
&que arina, qua nobis a Deo dala sunt, ei qui male utitur. exitium | afferunt.
Tojttoy τοίνυν χατὰ τὸν εἰρημένον διαχρινηθέντων
«ρύπον, ὅσα μὲν ἁμαρτήματα τοῦ λογιστιχοῦ τῆς ὁν-
Js ἅπτεται μέρους, χαλεπώτερα παρὰ τῶν Πατέρων
ἐχρθη, xal μείζονος καὶ διαρχεστέρας xat ἐπιπονω-
τέρας τῆς ἐπιστροφῆς ἄξια * olov ei τις ἠρνήσατο τὴν
ες Χριστὸν πίστιν, ἢ πρὸς Ἰουδαῖσμὸν , ἡ πρὸς εἰ-
ἑωλολατρείαν, ἡ πρὸς Μανιχαϊσμὸν , 7| πρὸς ἄλλο τι
Φωῦτον ἀθεῖας εἶδος αὐτομολήσας ἐφάνη, ὁ μὲν
ἐυσίως ἐπὶ τὸ τοιοῦτον ὀρμήσας xaxbv , εἶτα xa-
αγνοὺς ἑαυτοῦ , χρόνον τὸν τῆς µετανοίας ἔχει, ὅλον
* της Qu. αὐτοῦ. Οὐδέποτε γὰρ μυστιχῆς ἔπιτε-
ἰωµένης εὐχῆς, μετὰ τοῦ λαοῦ προσχυνῆσαι τὸν
θὺν χαταξιοῦται, ἀλλὰ καταµόνας μὲν εὔξεται ' τῆς
& χοινωνίας τῶν ἁγιασμάτων καθόλου ἀλλότριος
iat ἓν δὲ τῇ ὥρᾳ τῆς ἑξόδου αὐτοῦ , τότε τῆς τοῦ
ἁγιάσματος µερίδος ἀξιωθήσεται. El δὲ συµθαίη D
710 ἐλαίδας ζῆσαι αὐτὸν, πάλιν ἐν τῷ αὐτῷ χρίµατι
ἑαθιώσεται, ἀμέτοχος τῶν μυστικῶν ἁγιασμάτων
Pipe τῆς ἑξόδου γινόµενος. Οἱ δὲ βασάνοις καὶ τι-
opas; χαλεπαῖς αἰχισθέντες , ἐν ῥητῷ χρόνῳ ἑπ-
ειμήήτσαν , οὕτω τῶν ἁγίων Πατέρων φιλανθρωπίᾳ
tz αὐτῶν χρησαµένων, ὡς οὐχὶ Φυχᾶς γεγενηµένης
b πτώµατι , ἀλλὰ τῆς σωματικῆς ἀσθενείας πρὸς
"k αἰχίας οὐχ ἀντισχούσης. Διὸ τῷ µέτρῳ τῶν ἐν
9wia πλημμελησάντων , xal dj βεθιασµένη τε xal
ttiloyoc παράθασις kv τῇ ἐπιστροφῇ σννεµετρήθη.
ᾷ ἃ πρὸς Υόητας ἀπιόντες, 3] μάντεις, 7] τοὺς
à ῥαιμόνων χαθάρσιά τινα xal ἀποτροπιασμοὺς
ἐπργεῖ» ὑπισχνουμένους , οὗτοι ἐρωτῶνται δι) ἀχρι-
&; xal ἀνακρίνονται, πότερον ἐπιμένοντες τῇ εἰς
llis itaque hoc mmodo distinctis, quecunque qui-
dem peccata ratione pr:editam anima partem at-
tingunt, esse graviora a Patribus judicata sunt,
et majori 4ο sufficientiori et laboriosiori conver-
sione digna : quemadmodum si quis fidem in Chri-
slum negavit, vel ad judaismum , vel idolorum
cullum, vel manichzeismum, vel aliquol aliud
impietalis genus descivisse visus sit, qui volun-
tarie quidem se ad id malum contulit, deinde
seipsum condemnavit, totum tempus vitz habet
penitentia tempus. Nunquam enim, si mystica
peragatur oratio, Deum una cum populo adorare
dignus censebitur, sed seorsum precabitur; a sa-
cramentorum autem communione omnino erit
alienus; in hora autem sui e vita excessus, sa-
cramenti communionis erit particeps. Sin autem
contigerit ut is preter spem vivat, in eodem rursus
vivet judicio, mysticorum sacramentorum ad vitze
exitum usque expers. Qui autem tormentis et
gravibus suppliciis excruciati, ii prastituto tem-
pore punientur, sanctis Patribus sic in eos cle-
mentia usis, tanquam anima non lapsa sit, sew
corporalis imbecillitas tormentis non restiterit.
Quare mensura eorum qui in fornicatione pecca-
ruut, οἱ vi doloreque expressa transgressio, in
conversione, eodem spatio dimersa est.
[ζαπ. 5.] Qui ad przstigiatores, vel vates ab-
ierunt, vel eos qui per daemones se piacula quxe-
dam et aversiones operaturos pollicentur ; ii
exacte interrogantur et examinantur, utrum in
997
8. GREGORII NYSSENI
fide in Christum permanentes, a necessitate ali- Α Χριστὸν πίστει, ὑπ &váyxng τινὸς συνην
qua ad illud peccatum impulsi eunt, cum afflictio
aliqua vel intolerabilis jactura hunc illis animum
indidisset; an omnino neglecto quod nobis credi-
tum est testimonio, ad demonum societatem se
contulerunt. Si enim ad fidem inürmandam, et
quod Deum esse non crederent, qui a Christianis
creditur et adoratur, illud fecerunt, erunt scilicet
apostatarum judicio obnoxii. Sin autem non fe-
renda necessitas aliqua, pusillo et abjecto eorum
animo superato, eo deduxit falsa aliqua spe de-
ductos; similiter erit et in ipsos clementia, instar
eorum qui tormentis in tempore confessionis re-
sistere non potuerunt.
ἐχείνη τῇ ἁμαρτίᾳ , χαχώσεώς τινος, ἢ à
ζημίας ταύτην αὐτοῖς τὴν ὁρμὴν ἐμποιησό
χαθόλου χαταφρονῄσαντες τοῦ πεπιστευµέλ
ἡμῶν μαρτυρίου, τῇ τῶν δαιμόνων cup qal
ἐδραµον. El μὲν γὰρ ἀθετήσει τῆς πίστεως »
τὸ μὴ πιστεύειν εἶναι Θεὺν τὸν παρὰ τῶν Ἆρι
προσχυνούμενον , ἐχεῖνο ἐποίησαν , δηλαδη
ματὶ τῶν παραθάντων ὑπαχθήσονται. El δέ
σταχτος ἀνάγχη Χαταχρατήσασα τῆς px
αὐτῶν, εἰς τοῦτο προσἠγαγε διά τινος πα
ἑλπίδος παραχκρουσθέντας, ὡσαύτως ἔσται
αὐτῶν fj φιλανθρωπία, καθ) ὁμοιότητα τῶν !
βασάνους àv τῷ χαιρῷ τῆς ὁμολογίας veu
δυνηθέντων.
[ζαπ. 4.] Eorum autem quz ad cupiditatem et Ὦ Toy δὲ δι ἐπιθυμίαν τε xal ἡδονὴν γι
voluptatem fiunt peccatorum, hac est divisio :
hoc enim vocatur adulterium, illud vero fornicatio.
Ac nonnullis quidem eorum qui sunt subtiliores,
placuit etiam fornicationis peccatum adulterium
esse existimare, quoniam una est legitima con-
junctio et mulieris cum viro, et viri cum muliere,
Quidquid ergo non est legitimum, est omnino injus-
tum et legi contrarium ; et qui nón habet proprium,
habet omnino alienum. Homini enim una tafítum
data est auxiliatrix a Deo, et mulieri unum apposi-
tum est caput. Ergo si quis, quidem, proprium
veas suum, ut divinus Apostolus nominat, posse-
derit *^, ei lex nature justum usum concedit. Si
quis autem extra proprium conversus fuerit, erit
omnino in alieno : est autem unicuique alienum
quidquid noa est proprium, etiamsi id non con-
fiteatur qui est dominus. Non longe ergo a peccato
adulterii, fornicatio ab iis qui rem paulo accu-
ratius examinant, suscepta est, cum dicat etiam:
Scriptura : Ne multus eis cum aliena **, sed cum
imbecil'ioribus indulgenter agendum censuerunt
Patres, distinctum est peccatum hac generali di-
visione, quod fornicatio quidem dicatur cupidi-
tatis seu libidinis expletio, qua fit sine alia ali-
cujus injuria; adulterium vero, insidiz et injuria
quz alteri affertur. In eo autem et cum animalibus
coitum eL p:dicatum esse existimant; quoniam
hic sunt nature adulterium. 1n id enim quod est
ἁμαρτημάτων τοιαύτη ἐστὶν ἡ bralpsote * τὸ
χαλεῖται μοιχεία, τὸ δὲ πορνεία. Tuo μὲν
ἀχριθεστέρων Ίρεσε καὶ τὸ χατὰ πορνείαν :
Anua, µοιχείαν εἶναι νοµίζειν, διότι µία ἔσι
µιμος συζυγία, καὶ γυναιχὶ πρὸς ἄνδρα, Χ
πρὸς Υυναῖχα, Πᾶν οὖν τὺ ph vóptpov πα
πάντως, xal ὁ μὴ τὸ ἴδιον ἔχων, δηλαδὴ '
εριον ἔχει ' τῷ γὰρ ἀνθρώπῳ µία δέδοται 4
θεοῦ βοηθὸς , xaX τῇ Υυνα.χὶ µία ἑφρήρμοστι
Xf. Οὐχοῦν εἰ μὲν τις τὸ ἴδιον αὐτοῦ σχεὶ
θὼς ὀνομάζει ὁ θεῖος Απόστολος, ἑαυτῷ xt
συγχωρεῖ ὁ νόµος τῆς «φύσεως τὴν δικαΐαν
E! δέ τις ἔξω τοῦ ἰδίου τραπείη, ἐν ἀλλοτρίῳ
γενήσεται ἀλλότριον δὲ ἑχάστῳ πᾶν τὸ |
xà» μῆ ὁμολογούμενον ἔχει τὸν χυριεύοντα.
πόῤῥω τοῦ κατὰ τὴν µοιχείαν πλημμελήμα:
ἡ πορνεία τοῖς τὸν ἀχριβέστερον ἐξετάζουι
ἐδείχθη , λεγούσης xai τῆς θείας Γραφῆς"
πολὺς ἴσθι πρὸς dAAocplar * πλὴν ἀλλ' km
ἀσθενεστέροις ἐγένετό τις παρὰ τῶν Πατές
περιφορὰ, διεχρίθη τὸ πλημμµέλτµα τῇ χενι
ρέσει ταύτῃ, ὡς πορνείαν μὲν εἶναι xai à
τὴν χωρὶς ἁδιχίας ἑτέρου γινοµένην τισὶ «fj
plac ἐχπλήρωσιν µοιχείαν δὲ, τὴν ἐπιθ
καὶ τὴν ἁδιχίαν τοῦ ἀλλοτρίου. Ἐν ταύτῃ δὲ
ζωοφθορίαν καὶ τὴν παιδεραστίαν εἶναι oy
διότι xaX ταῦτα φύσεώς ἐστι μοιχεία. Εὶς vi
λότριόν τε χαὶ παρὰ φύσιν γίνεται ἡ ἁδικία.
alienum, et quod est przter naturam, flt injustitia. p τοίνυν τῆς διαιρέσεως καὶ £v τούτῳ τῷ εἴδει 5
Cum hzc ergo divisio in hac etiam peccati specie
fiat, universale est remedium, ut a concitata in
ejusmodi voluptates rabie, per paenitentiam homo
purus efficiatur; sed quia eorum qui in fornica-
tioue polluti sunt, injuria aliqua cum hoc peccato
8en commista est, propterea duplum conversionis
tempus iis prescriptum est, qui in adulterio in-
quinati sunt; et in aliis itidem vetitis malis, ani-
malium initu, e rabie in masculos. In iis enim,
ut dixi, peccatum duplicatur; unum quidem [in
illicita εἰ nefaria voluptate; alterum autem] quod
injuria quz fit alteri, consistit. Est autem quedam
? | Thess. 1v, 4, ** Eccles. ix, 19.
τίας Υεγενηµένης, χαθολιχἣ μέν ἐστι θερα
τῆς ἐμπαθοῦς λύσσης, τῆς περὶ τὰς τοιαύται
καθαρὸν ix µεταµελείας Ὑενέσθαι τὸν ἄν
ἐπὶ δὲ τῶν Ey πορνείᾳ µολυνθέντων ἁδιχᾶ
ἁμαρτίᾳ ταύτῃ οὐ καταµέμιχται * διὰ τοῦτο ἑ
ὡρίσθη τῆς ἐπιστροφῆς ὁ χρόνος τοῖς ἐν µοιχι
θεῖσι, καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις τοῖς ἀπηγορευμένου
ζωοφθορίᾳ τε καὶ τῇ κατὰ τοὺς ἄῤῥενας λύ
πλασιάζεται γὰρ, ὡς εἴπον, ἐπὶ τῶν τοὶ
ἁμαρτία. Μία μὲν ἡ κατὰ τὴν τοῦ ἀλλοτρίου
αυνισταµένη. Διαφορὰ δέ τίς ἔστιν Ev τῷ À
pesavolac , καὶ ἐπὶ τῶν κατὰ ἡδονὴν πλημμι
923
EPISTOLA CANONICA.
230
τοιαύτη. 'O μὲν Υὰρ ἀφ' ἑαυτοῦ πρὸς τὴν ἐξαγό- A differentia in ratione poenitentize in iis qui in voiu-
βενσιν της ἁμαρτίας ὁρμήῆσας , αὐτῷ τῷ χαταδέξα-
σθαι δι οἰχείας ὁρμῆς Ὑενέσθαι τῶν γχρυφίων χατ-
ἤγορος * ὡς Ἡδη τῆς θεραπείας τοῦ πάθους ἀρξδάμε-
νος, χαὶ σημεῖον τῆς πρὸς τὸ κρεῖττον μεταθολῆς
ἐπιδειςάμενος , ἐν φιλανθρωποτέροις Ὑἰνεται τοῖς
ἐπιτιμίοις. Ὁ δὲ φωραθεὶς ἐπὶ τῷ καχῷ, ἢ διά τινος
ὑποψίας ἢ χατηγορίας ἀχουσίως ἀπελεγχθεὶς , ἐν
ἐπιτεταμένῃ γίνεται τῇ ἐπιστροφῇ * ὥστε χαθαρι-
αθέντα δι’ ἀχριθείας αὐτὸν, οὕτως ἐπὶ την τῶν ἁγια-
σµάτων χοινωνίαν παραδεχθηναι. Ἔστι τοίνυν ὁ χα-
νὼν το!οῦτος , ὥστε τοὺς ἓν πορνε[ᾷ µολυνθέντας, ἐν
ερισὶ μὲν ἕτεσι καθόλου τῆς εὐχῆς ἀποθλλτους εἶναι"
kv τρισὶ δὲ τῖς ἀχροάσεως µετέχειν µόνης, ἐν ἄλλοις
δὲ τρ.σὶν ἔτῖσι μετὰ τῶν tv τῇ ἐπιστροφῇ ὑποπι-
πτόντων προσεύχεσθαι, xal τάτε µετέχειν τῶν ἁγια- B
σµάτων. "Eni δὲ τῶν σπουδαιότερον χεχρηµένων τῇ
ἐτιστροφῇ, xai τῷ Bip δειχνύντων τὴν mph; τὸ
ἀγαθὸν ἐπάνοδον, ἔξεστι τῷ οἰχονομοῦντι πρὸς τὸ
συμφέρον τὴν ἐχχλησιαστιχὴν οἰκονομίαν , συντεμεῖν
tbv χρόνον τῆς ἀχροάσεως, xai τάχιον εἰς ἔπιστρο-
gp ἀγαχεῖν, xal πάλιν xaY τοῦτον σωντεμεῖν τὸν
χρόνου, xaX τάχιον ἀποδοῦναι τὴν ποινωνίαν , ὅπως
ἂν «fj ἑαυτοῦ δοχιµασίᾳ ἐχχρίνη τὴν τοῦ θεραπευο-
µέυ χατάστασιν. Ὥσπερ γὰρ τὸ τοῖς χοίροις ῥίπτειν
ὧν μαργαρίτην ἀπείρηται , οὕτω τὸ ἀποστερεῖν τοῦ
τιου µαργαρίτου τὸν Ίδη ἄνθρωπον διὰ τῆς xa-
ῥᾳρότητός τε xal ἁπαθείας γενόµενον , τῶν ἁτόπων
ἐσίν. Ἡ δὲ χατὰ µειχείαν ἤτοι χαὶ τὰ λοιπὰ εἴδη
ptate peccarunt, ejusmodi. Qui enim ex se ipso ad
gua proferenda peccata impulsus est, eo quod sua
sponte occullorum accusator esse voluerit, ut qui
jam aífectioni medicinam adhibere coeperit, et
&éignum mutationis in id quod est mclius osten-
derit, in mitioribus poenis versatur. Qui autem in
malo deprehensus est, vel propter aliquam suspi-
cionem vcl accusationem ingratiis convictus est,
longius illi conversionis tempus datur; ut ipse
perfecte purgatus, sic ad sacramentorum commu-
nionem admittatur. Est er;o Canon ejusmodi, ut
qui in fornicatione polluti sunt, in tribus quidem
annis ab oratione omnino expellantur; in tribus
autem sint. solius auditionis participes, in tribus
autem aliis, cum iis qui in conversione subster-
nuntur, precentur, et tunt sint sacramentorum
participes. In iis autem qui diligentiori conversione
usi fuerint, et vita , ad id quod bonum est, reditum
ostenderint, licet ei qui dispensat, pro ecclesia-
stica cconomiz utilitate, tempus auditionis ουπ-
trahere, et celerius ad conversionem deducere : et
rursus hoc quoque tempus contrahere, et celerius
communionem reddere, ut sua probatione, ejus eui
medela adhibetur, constitutionem dijudicet. Quem-
admodum enim porcis margaritas projicere est ve-
litum, ita et pretiosa margarita privare eum qui
jam per alienationem a vitio et purgationem homo
sit factus, absurdum est. Qux autem in. adulterio
Ἡς ἀχαθαρσίας γενοµένη παρανοµέα, καθὼς προεί- c οἱ in reliquis immunditiz generibus fit iniquitas,
rat, χατὰ πάντα ἓν τῷ αὐτῷ χρίµατι θεραπευθἠ-
$52, bv ᾧ xal τὸ τῆς πορνείας ἄγος ' τῷ δὲ χρόνῳ
ἁκλασιάσεται. Παρατηρηθήσεται δὲ καὶ ἐπ᾽ αὑτῷ ἡ
«ὐθεραπευομένου διάθεσις, ὃν τρόπον καὶ ἐπὶ τῶν
τῷ μολυσμῷ τῆς πορνείας συνενεχθέντων, ὥστε ἡ
Hoy ὃ βραδύτερον γενέσθαι αὐτοῖς τὴν τοῦ ἀγαθοῦ
μετονσιαν.
Δείπεται πρὸς τούτοις τὸ θυμοειδὲς τῆς ΨυχΏς προ-
θώναι εἰς ἐξέτασιν, ὅταν παρασφαλεῖσα τῆς ἀγαθτς
το -θυμοῦ χρῄσεως, εἰς ἁμαρτίαν ἐχπέσῃ. Πολλῶν.
τε ὕντων χατὰ θυμὸν εἰς ἁμαρτίαν ἑνεργουμένων, καὶ
τάγτων χαχῶν, Ἠρεαέ πως τοῖς Πατράσιν ἡμῶν, ἐν
τος ἆλλοις uh λίαν ἀχριθολογεῖσθαι, μηδὲ πολλτς
lw ἡγεῖσθαι σπουδΏς, τὸ θεραπεύειν πάντα τὰ ix
buo) παραπτώματα’ xal τοί γε τῆς Γραφῆς, οὐ µό-
ὧν τὸν yoytv ἁπαγορευούσης πληγήν ^ ἀλλὰ xal
fiv Ἰοιδορίαν, Ἡ βλασφημίαν, χαὶ Ἐἴ τι ἄλλο τοι-
€ ὁ θυμὸς ἁπεργάξεται΄ µόνον δὲ τοῦ χατὰ τὸν
q^ ἄγους τΏν Ἰκαραφυλαχὴν ἐποιῄσαντο, διὰ τῶν
ἑπτιμων. Διῄρηται δὲ τὸ τοιοῦτον κακὺν τῇ διαφορᾶ
*w ἐχουσίου τε xai ἀχουσίου, ἐν οἷς ἐχούσιος µέν
lo: φόνος. Πρῶτον μὲν, ὁ Ex παρασχευῆς τετολµη-
Kw οὗ εἰς αὐτὸ τοῦτο εὐτρεπισαμένου, ὅπως ἂν τὸ
bx ἐργάσηται. Ἔπειτα δὲ χἀκεῖνος ἓν τοῖς ἑχουσίοις
ἑημίσθτ, ὅταν τις ἓν συμπλοχῇ xai µάχῃ, τύπτων τε
Xll τυατόµενος, ἐνέγχῃ χατά τινος χαιρίου τὴν διὰ τῆς
I πληγήν. 0 γὰρ ἅπαξ τῷ θυμῷ χρατηθεὶς, xat
égal τῆς ὀργΏς χαριζόµενος, οὐδὲν ἂν παρὰ viv
περὸν τοῦ πάθους τῶν ἀναχόφαι τὸ χακὺν ὄννα µένων
ut dictum est, eodem judicio punietur quo οἱ [οί-
nicationis scelus, sed tempore duplicabitur. In co
autem, cjus etiam cui medela adhibetur, affectio
considerabitur, quo mod» et in iis qui fornicationis
inquinamento illaqueati sunt, ut vcl citius vel tar-
dius eis sit boni participatio.
Restat ad hxc ut irascentem anima partem
examinandam proponamus, quando lapsa a hono
ἱγ usu in peccatum ceciderit. [ Can. 5. ] Cum au-,
tem multa sint quz: per iram fiunt peccata et
omnis generis mala, placuit omnibus nostris Pa-
tribus in aliis quidem non nimium subtiliter
D agere, nec nimium in eo studii operzeque ponere,
ul omnia quz ex ira nascerentur delicta curarent ;
quamvis Scriptura non solum vulnus prohibeat,
sed etiam omne convicium vel maledictum, οἱ οἱ
quid aliud ejusmodi ita efficit ; sed solam credis
cautionem suis ponis introduxerumnt. Dividitur
autem hoc malum , dilferentia voluntarie et invo-
luntarie: et est cades quidem voluntaria, quae
prameditate suscepta est ab eo qui se ad hoc
comparaverat ut. hoc facinus perpetraret. Deinde
illud quoque in voluntariis existimatum esl, quan-
do quis in congressu verberans et verberatus,
manu plagam mortiferam intulerit. Qui enim ira
semel victus est,et animi appetitioni cedit, niLil
eorum qux malum possent amputare, ei in men-
tem venit. Quare et illic quoque qui ex concerta-
251
5. GREGORII NYSSENI
tione profectus est, czxdis eventus, in factum vo- A ἐπὶ νοῦν λάδοι. "are xaX τὸ Ex τῆς συμπλοχ
luntarium, non in casum confertur. Involuntoriz
autem habent manifesta indicia, quando quis ali-
cui alteri rei studium applicans, casu gravissimum
aliquod malum patraverit. In his ergo, czedes qui-
dem in triplex tempus extenditur iis qui per con-
versionem voluntario facinori remedium afferunt.
Ter novem etiam sunt anni, nowenario annorum
numero in unoquoque gradu przfinito, ut in per--
fecla quidem segregatione novem annorum tem-
pore versetur ab Ecclesia prohibitus ; alios autem
tot annos in auditione permaneat, sola doctorum
el Scripturarum auditione et conversatione cum
populo dignus habitus, in tertio autem novenario
cum eubstratie in conversione orans, ut perveniat
ad communionem sacramenti scilicet ; et in eodem
eadem erit observatio ab eo qui Ecclesiam admi-
nistrat, et pro ratione conversionis illi quoque pce-
ni extensio rescindetur, ut pro novem annis in
unoquoque gradu, vel octo, vel septem, vel quinque
solum anni fiant, si poenitentiz? magnitudo tempus
vincat, et superet correctionis studio eos qui in
longo tempore prestituto susceptas a se maculas
segniter eluunt. Involuntarium autem venia quidem
dignum, sed non laudabile judicatum est. Hoc au-
tem dixi, ut sit apertum, quod etiam si quis invo-
luntarie fuerit in scelere homicidii : eum tanquain
jam profanum, piaculum redditum, a sacerdotali
gratia ejiciendum pronuntiavit canon. Quantum
autem est expiationis tempus ob simplicem forni-
cationem, tantum eliam recte habere existimatum
est in iis qui czedem involuntariam fecissent ; sci-
licet, in iis quoque, poenitentis voluntate exami-
nata ; ut si sit fide quidem digna conversio, non
servetur annorum numerus ; sed temporis prolixi-
tale resecata, ad Ecclesix restitutionem et boni
participationem compendio reducatur. Si quis au-
tem non expleto tempore a canonibus prastituto
vita excedat, jubet Patrum clementia ut effectus
sacramentorum particeps, non viatico vacuus, ad
Cxtremam illam εἰ longam peregrinationem mitta-
tur. Sin autem, postquam sacramenti particeps
factus fuerit, rursum ad vitam reversus sit: statu-
Lum teinpus exspectet, in illo gradu exsistens in
C
τέλεσµα τοῦ φόνου, εἰς ἔργον προαιρέσεως,
εἰς ἁποτυχίαν ἀνάγεται. Οἱ δὲ ἀχούσιοι φανερ
τὰ γνωρίσματα" ὅταν τις πρὸς ἕτερόν τι τὴ
δὲν ἔχων, ἐξ ἀποτυχίας τι τῶν ἀνηχέστων
"Eri τούτων τοίνυν ὁ μὲν φόνος, εἰς τριῃ
χρόνον παρατείνεται, τοῖς δι᾽ ἐπιστροφῆς θε
µένοις τὸ ἐχούσιον ἄγος. Τρισεννέα γάρ clot
τοὶ, xa0' ἕχαστον βαθμὸν τῆς ἐννάδος τῶν b
σθείσης, ὥστε &v μὲν τῷ παντελεῖ ἀφορισμῷ,
χρόνον διαγενέσθαι ἀπειργόμενον τῆς "Exa
ἄλλα δὲ τοσαῦτα Ev iv τῇ ἀχροάσει map
µόνης τῶν διδασχάλων καὶ τῆς τῶν Γραφῶν
σεως, xal μετὰ τῆς τοῦ λαοῦ συστάσεως d
voy, ἐν δὲ τρίτῃ ἐννάδι, μετὰ τῶν ὑποπι
ἐν τῇ ἐπιστρορῇ προσευχόμενον, οὕτως
ἐπὶ τὴν μετουσίαν τοῦ ἁγιάσματος * δηλ
ἐπὶ τοῦ τοιούτου, ἡ αὐτὴ προστήρησις ἔστι
τοῦ οἰχονομοῦντος τὴν Ἐκκλησίαν, xai πρ
τῆς ἐπιστροφῆς συντµηθήσεται αὑτῷ xal 1j:
τιµίου παράτασις, ὥστε ἀντὶ ἑννέα ἑτῶν, ἐφ᾽
βαθμῷ ὀχτὼ f| ἑπτὰ 7] EG, f| xol πέντε pé
σθαι: εἴπερ τὸ μέγεθος τῆς ἐπιστροφῆς vc
χρόνον, xal ὑπερθάλλοιτο τῇ σπουδῇ τῆς Oto
τοὺς ἓν τῇ μακρᾷ προθεσµίᾳ ῥᾳθυμότερόν m
τοὺς ἀπὸ τῆς κηλίδος χαθαίροντας. T6 δὲ à
συγγνωστὸν μὲν, οὗ μὴν ἐπαινετὸν ἐχρίθη. Ἱ
εἶπον, ὥστε ὅΏλον γενέσθαι, ὅτι κἂν ἆχου
γένηται Ev τῷ τοῦ φόνου µιάσµατι, ὡς Ίδη
αὑτὸν ἀπὸ τοῦ ἄγους Υενόµενον, ἁπόθλητον li
χάριτος ὁ χανὼν ἀπεφῆνατο ' ὅσος δέ ἐστι
ψιλῇ πορνεἰᾳ τοῦ καθαρσίου ὁ χρόνος, τοσοὶ
ἐπὶ τῶν ἁἀχουσίως πεφονευχότων ἑδοχιμάσθ
ἔχειν, δηλαδὴ xaX Ev τούτῳ τῆς προαιρέσεως
τανοοῦντος δοχιµαζοµένης * ὥστε εἰ ἁδιόπιστοι
ἡ ἐπιστροφὴ, μὴ πάντως παραφυλαχθῆναι τὸν
τῶν ἑτῶν, ἀλλὰ διὰ συντοµίχς ἀγαγεῖν αὐτὸν
τῆς Ἐχχλησίας ἀποχατάστασιν, χαὶ εἰς τὴν τοῦ
µετουσίαν. El δὲ τις μὴ πληρώσας τὸν yp
ἐχ τῶν χανόνων ἀφωρισμένον, ἑξοδεύοι ι
χελεύει ἡ τῶν Πατέρων φιλανθρωπία µει
τῶν ἁγιασμάτων, μὴ χενὺν τοῦ ἐφοδίου €
ἑσχάτην ἐχείνην καὶ μαχρὰν ἀποδημίαν ἔχπει
Ei δὲ μετασχὼν τοῦ ἁγιάσματος, πάλιν εἰς 4
quo erat ante communionem illi ex necessitate D ἐπανέλθοι, ἀναμένειν τὸν τεταγμένον χρόνον,
datam.
[ Can. 6. ] Altera autem idololatrie species ( sic
enim divinus Apostolus avaritiam appellat! ) nescio,
quomodo absque ulla pene medela a Patribus
praetermissa sit. Atqui hoc malum quidem videtur
esse trium animi constitutionum affectio. Nam et
ralio. ab ejus quod pulchrum est judicio, aberrans,
esse in materia quod pulchrum est existimat, non
ad pulchritudinem a materia separatam aspiciens ,
et desiderium ad ea qux sunt inferiora inclinatur ,
ab co quod vere est expetendum dilabens. Jam
*! Ephes. v. 5.
νῳ τῷ βαθμῷ γενόµενον, ἐν ᾧ ἣν πρὸ τῆς xar
χην αὐτῷ δοθείσης κοινωνίας.
Τὸ δὲ εἶδος τῆς εἰδωλολατρείας * οὕτω YÀ
ζει τὴν πλεονεξίαν ὁ θεῖος ᾿Απόστολος” οὐχ ol
ἀθεράπευτον ὑπὸ τῶν Πατέρων ἡμῶν περιώῃ
fol γε δοχεῖ τὸ τοιοῦτον xaxby τῆς τρίτης ἓν
καταστάσεως πάθος εἶναι. Καὶ γὰρ λογισμὸς
καλοῦ κρίσεως ἁμαρτάνων, ἐν τῇ Ar, τὸ καὶ
φαντάζεται, οὐ πρὸς τὸ ἄθλον ἀναθλέπων xdi
ἐπιθυμία πρὸς τὰ χάτω ῥεῖ,τοῦ ἀληθοῦς ὀρεχει
ῥέουσα. Καὶ dj φιλόνειχός τε xaY θυµώδης ἱ
πολλὰς Ex τῆς τοιαύτης ἁμαρτίας τὰς ἀφορμ
3275
EPISTOLA CANONICA.
9x
θάνε:. Καὶ τὸ ὅλον ε)πεῖν, συμφωνεῖ 1) τοιαύτη νόσος Α vero et contentiosa animosaque anim: affectio ex
τῷ ἁἀποστολικῷ τῆς πλεονεξίας Opt. 'O γὰρ θεῖος
Απόστολος, οὗ µόνον αὐτὴν εἰδωλολατρείαν, ἀλλά xat
ῥίναν πάντων τῶν χαχῶν ἀπεφήνατο" xal ὅμως τὸ
τοιοῦτον εἶδος παρώφθη τῆς νόσου ἀνεπίσχεπτόν τε
χαὶ ἀτημέλττον διὸ xal πλεονάζει χατὰ τὰς Ἐκχλη-
σἷας τὸ τοιοῦτον ἁῤῥώστημα, χαὶ οὐδεὶς τοὺς ἐπὶ τὸν
χλῆρον ἀγομένους περιεργάζεται, μήπως τῷ τοιούτῳ
εἴδει τῆς εἰδωλολατρείας χατεµιάνθησαν. Αλλὰ περὶ
μὲν τούτων, διὰ τὸ παρεῖσθαι τοῖς Πατρᾶσιν ἡμῶν,
ἀρχεῖν ἡγούμεθα τῷ δηµοσίῳ τῆς διδασχαλίας λόγῳ,
ὅπως ἂν olóv τε fj, θεραπεύειν, ὥσπερ τινὰ πάθη
πληθωριχὰ, τὰς πλεονεχτιχὰς ἀῤῥωστίας διὰ τοῦ λό-
Tov χαθαίροντας. Μόνην δὲ τὴν χλοπὴν xol τὴν τυµ-
δωρυχίαν, xa τὴν ἱεροσυλίαν πάθη νοµἰζομεν, διὰ
hoc peccoto multas occasiones accipit. Et ut in
universum dicam, hic morbus cum apostolica ava-
ritis definitione consentit. Divinus enim Apostolus
eam non solum idololatriam, scd etiam omnium
malorum radicem pronuntiavit ^^ ; et tamen hsc
morbi species, inconsiderata et absque ulla ejus
cura pretermissa est : quo fit, ut hic morbus valde
in Ecclesia redundet, et nemo in iis qui ad clerum
adducuntur, inquirit, num qui eo idololatrie ϱο-
nere polluti sint. Sed de iis quidem, quoniam id a
Patribus pretermissum est, su(ficere existimo pu-
blica doctrinz ratione, ea quomodo fieri potest
curare, veluti quosdam morbos ex repletione ortos,
inexplebilis avaritiae affectiones oratione purgan.
τὸ οὕτως Ex τῆς τῶν Πατέρων ἀχολουθίας τὴν παρά- B tes. Solum autem furtum, et sepulcrorum effossio-
ὅοσιν ἡμῖν περὶ τούτου γενέσθαι. Καὶ ol γε παρὰ
τῇ θείᾳ Γραφῇ, xai ὁ πλεονασμὸς, xai ὁ τόχος, τῶν
ἐκειρημένων tact, xai τὸ Ex δυναστείας τινὸς τῇ
Mig χτέσει προσαγαχεῖν τὰ ἀλλότρια, χἂν ἓν προσχή-
ματι πραγµατείας τὲ τοιοῦτον τύχῃ Υινόµενον. "Emet-
B, τοίνυν τὸ χαθ ἡμᾶς, εἰς ἑξουσίαν χανὼν ἀξιόπιστος,
th» ἐπὶ τῶν ὁμολογουμένως ἀπηγορευμένων χανονι-
xiv χρίσιν ἤδη τοῖς εἰρημένοις προσθἠσοµεν. Διῄρηται
ὧν d χλοπὴ cl; τε λῃστείαν xat εἰς τοιχωρυχίαν *
xi εἷς μὲν Er ἀμφοτέρων σχοπὸς, ἡ τῶν ἀλλοτρίων
ἐραίρεσις * πολλὴ δὲ κατὰ τὴν γνώµην αὐτῶν f) πρὸς
ἑλήλους ἐστὶ διαφορά. 'O μὲν γὰρ λῃστὶς, xai τὴν
Ααερονίαν εἰς συμμαχίαν τοῦ σπουδαζοµένου παρα-
λαμθάνει, πρὸς αὐτὸ τοῦτο παρασχευαζόµενος xai
ἔτλοις xai moluystpía, χαὶ τοῖς ἑπικαίροις τῶν τό-
Tuv ΄ ὥστε τὸν τοιοῦτον, τῷ χρἰµατι τῶν ἀνδροφόνων
ὑράγεσθαι, ci διὰ µεταμελείας ἑαυτὸν πρὸς τὴν Ἐκχ-
Xircíav του θεοῦ ἐπανάγοι. 'O δὲ δι ὑφαιρέσεως
Ἱενθανούσης σφετεριζόµενος τὸ ἀλλότριον, εἶτα δι
ἱξαγορεύσεως :ὃ πλημμµέληµα αὐτοῦ τῷ ἱερεῖ φανερώ-
015, 73] περὶ τὸ ἑναντίον τοῦ πάθους σπουδῇ θεραπεύσει
Ev ἀῤῥωστίαν” λέγω δὲ διὰ τοῦ τὰ προσόντα παρέχειν
tul; πέντσιν, ἵνα τῷ προέσθαι ἃ ἔχει, φανερὸς γένηται
ααθαρεύων τῆς χατὰ πλεονεξἰαν νόσου. Ei δὲ μηδὲν
ἴχοι, µόνον δὲ τὸ σῶμα ἔχοι, χελεύει ὁ Απόστολος
kà τοῦ σωματιχοῦ χόπου τὸ τοιοῦτον ἐξιλάσασθαι πά-
θες. Ἔχει δὲ ἡ λέξις οὕτως: Ὁ κ.λέπτων, µηκέτι
π.ἱεπτέτω μᾶ.ὶ 1ο» δὲ κοπιάτω ἑρ]αζ΄μεγος τὸ
ἀγαθυν, ἵνα ἔχη µεταδιδόναι τῷ χρείαν ἔχοντι.
Hà τ,µέωρυχία καὶ αὐτῖ διβρηται εἰς τὸ συγγνω-
Στό τε xal ἀσύγγνωστον. El μὲν γάρ τις τῆς οὐσίας
σε όμενας, καὶ ἄσυλον ἀρεὶς τὸ χεχρυμμένον σῶμα, ὡς
μὴ ἀναδειχθῆναι ἑλίῳ τὴν ἀσχημοσύνην τῆς φύσεως,
AB; τιαὶ τῶν ἓν τῷ τάφῳ προθεθληµένων συγχρή-
93) εἰς ἔργου τινὸς χατασχευὴν, ἐπαινετὸν μὲν
οὐ vió ἐστι’ πλην ἀλλὰ συγγνωστὸν ἐποίησεν ἡ
ευνῄθεια, ὅταν εἰς προτιµότερόν τι xal χοινω-ελέ-
στρον ἡ τῆς ὕλης µετάθεσις Υίνηται. Τὸ δὲ διερευ -
υάσθαι τὴν χὀνιν ἀπὸ τῆς Υεωθείσης σαρχὸς, χαὶ άνα-
Ἠνεῖν τὰ ὁστᾶ, ἐλπίδι τὸν κόσμον τινὰ τῶν a» yxat-
5] Timoth. vi, 10. ** Epbes. iv, 98.
PATROL. G8. XLV.
nem, et sacrilegium vitia existimamus, quod sic a
Patrum consequentia, hzec nobis traditio facta sit.
Atqui apud divinam Scripturam et fenus et usura
sunt prohibita, οἱ per quamdam potentiam, ad
suam possessionem aliena traducere, etiamsi sub
contraclus aut transactionis specie hoc fortasse
factum sit. Quoniam ergo nos quidem ad canonum
potestatem assequendam fide digni non sumus, in
16, que ex confesso prohibita sunt, canonicam
sententiam dictis jam adjiciemus. Dividitur autem
furtum in latrocinium seu depredationem, et in mu-
rorum effossionem. Idem autem utriusque est in-
stitutum, videlicet aliena auferre : in animo autem
ipsorum magna est inter se differentia. Latro eniw,
etiam homicidium ad id quod studet assequi assu -
wit, ad id paratus et armis, et copiis, et oppor-
tunitate loci, adeo ut is homicidarum judicio sub-
jiciatur, si per poenitentiam ad Dei Ecclesiam re-
versus fuerit. Qui autem latenti ablatione, sibi
alienum usurpat, si deinde per enuntliationem
peccatum suum sacerdoti aperucrit, vitii studio
in contrarium mutato sgritudinem curabit: dico.
autem, largiendo quz babel pauperibus, ut, dum
qua habet profundit, se ab avaritiz morbo liberum
aperte ostendat. Sin autem nihil aliud praeterquam
solum corpus habeat, jubet Apostolus per laborem
corporalem ei morbo mederi. Dictionis autem ita
habet contextus : Qui furatur, non amplius furetur :
D sed potius laboret bonum operans, ut possit εἰ lar-
giri qui indiget **.
[Can. 7.] Sepulcrorum autem elfossio, ipsa
quoque dividitur in id quod veniam merctur, et id
quod non meretur. Si. enim quis mortuorum par-
cens facultatibus οἱ tectum corpus intactum re-
linquens, ut nec. soli ostendatur turpitudo corpo-
ris ; lapidibus aliquot ex iis qui ante sepulcrum
projecti sunt, ad aliquod opus construendum usus
est ; ne lioc quidem est laudabile ; sed ut esset
dignum venia, effecit consuetudo, quando ad ali-
quid melius et. reipublicze utilius materia traducta
eit, Sed carnis in terram redacte pulverem per-
S. GREGORII NYSSENI
256
scrutari, et ossa movere, spe aliquem ex defossis À ορυχθέντων χερδᾶνα:, τοῦτο «i αὐτῷ χρίµατι χατ-
lecrifaciendi ornatum, id eodem judicio condeimnna-
wmm est, quo simplex fornicatio, quemadmodum in
procedente oratione divisio facta est ; considerante
scilicet ceeconomo seu dispensatore, ex ipsa vita
ejus, eui medela adhibetur, medicinam, ut spatium
a canonibus przstitutum possit contrahere.
[ Can. 8.] Sacrilegium autem, in antiqua quidem
Scriptura, ne c:edis quidem condemnatione visum
est tolerabilius. Similiter enim, et qui czedis convi-
ctus erat, et qui res Deo dedicatas abstulerat, la-
pidationis supplicium subibat. In ecclesiastica au-
tem consuetudine, de poene gravitate nescio quo
modo aliquid detractum, et eo lenitatis descensum
est, ut iftius morbi existimaretur tolerabilius pia-
culum ; in minori enim tempore quam adulterium ,
li a Patrum 1raditione poenam susceperunt. Ubique
actem hoc in supplicii genere ante omnia viden-
dum est, qaalis sit ejus cui adhibetur affectio ;
et non existimare tempus ad medelam sufficere
( quaenam enim fuerit ex tempore medicina ? ), sed
ejus, qui 8ibi per conversionem medetur, animum
et institutum. Hsc tibi, o bomo Dei, ex iis qua
erant ad manum studiose composita, quod oporteat
fratrum mandatis parere, studiose misimus. Tu
vero consuelas pro nobis preces Deo offerre ne
intermittas. Debes enim ut gratus fllius, ei qui te
secundum Deum genuit, in senectute per tuas ora-
tiones àlimentum, convenienter praecepto quod ju-
bet honorare parentes, ut tibi bene sit, et sis. lon-
geeus auper lerram **, Clarum est autem quod ut
symbolum sacerdotale, litteras accipies, munusque
hospitale non contemnes, etiamsi sit minus quam
pro summa tui ingenii bonitate.
9 Exod. xx, 12; Deut. v, 16; Matth, xv, 4.
εδικάσθη, ᾧ καὶ ἡ φιλῆ πορνεία, χαθὼς xaX ἓν τῷ
προλαθόντι διῄρηται λόγῳ ᾽ ἐπισκοποῦντος δηλαδη
τοῦ οἰχονόμου ἐξ αὑτοῦ τοῦ βίου τὴν ἰατρείαν τοῦ
θεραπευοµένου, ὥστε συντεμεῖν τὴν Ex τῶν χανόνων
ὁρισθεῖσαν τοῦ ἐπιτιμίου προθεσµἰαν.
Ἡ δὲ ἱεροσυλία, παρὰ μὲν τῇ ἀρχαίᾳ Γραφῇ, οὐδὲ
ἐνομίσθη τῆς φονιχῆς κχατακρίσεως ἀνεχτοτέρα,
Ὁμοίως γὰρ 6 τε ἐπὶ φόνῳ ἁλοὺς, xaX ὁ τὰ ἆνατε-
θέντα τῷ θεῷ Ὀφελόμενος, τὴν διὰ τῶν λίθων τιµω-
plav ὑπέσχον. "Emi δε «fc ἐχκλησιαστικῆς συνηθείας
οὐχ οἶδα πῶς συγχατάθασἰς τις ἐγένετο, xal συµπερι-
φορὰ, ὥστε ἀνεχτότερον νομισθῆναι τὸ τῆς τοιαύτης
νόσου καθάρσιον ' ἓν ἑλάττονι γὰρ χρόνῳ παρὰ τὴν
µοιχείαν, τοῖς τοιούτοις τὸ ἐπιτίμιον διετάξατο ἡ τῶν
Πατέρων παράδοσις. Πανταχοῦ καὶ ἓν πλημμελήῆματος
εἶδει τοῦτο χαθορᾶν προσήχει πρὸ πάντὠν, ola. atl τοῦ
θεραπευοµένου διάθεσις, μὴ τὸν χρόνον οἴεσθαι πρὸς
θεραπείαν ἀρχεῖν ' tlc γὰρ ἂν Ex τοῦ χρόνου ἴασις *(£-
νοιτο; ἀλλὰ τὴν προαἰρεσιν τοῦ ἑαυτὸν δι΄ ἑπιστροφης
ἰατρεύοντος. Ταῦτά σοι, ὦ ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, χατὰ
πολλὴν σπουδὴν ἐκ τῶν προχείρων συνθέντες, διὰ τὸ
δεῖν τοῖς τῶν ἁδελφῶν ἐπιτάγμασι πείθεσθαι, χατὰ
σπουδὴν ἀπεστείλαμεν. Σὺ δὲ τὰς συνῄθεις ὑπὲρ ἡμῶν
εὐχὰς τῷ θεῷ προσάγων μὴ διαλείπῃς. Χρεωστεῖς Υὰρ
ὡς εὐγνώμων υἱὸς, τῷ κατὰ θεόν σε γεννήσαντι, την
διὰ τῶν προσευχῶν (ροχομίαν, χατὰ τὴν Σντολὴν
τὴν χελεύουσαν τιμᾷν τοὺς γονέας , Tra eU σοι γέ-
C 5ηΠται, καὶ ἔσῃ µακροχρόνιος ἐπὶ τῆς γῆς. Δῆλον
δὲ ὅτι ὡς σύμθολον ἱερατιχὸν, δέξῃ τὸ γράμμα, xai
οὐχ ἀτιμάσεις τὸ δένιον, x&v τι µικρότερον της σῆς
µεγαλορυῖας cfr.
931
EPISTOLA AD PETRUM SEBAST.
TOY ΕΝ ALIOIZ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
ΕΠΙΣΚΟΠΟ} ΝΥΣΣΗΣ
EIIITETOAH
ΠΡΟΣ TON AAEA40N AYTOY IIETPON ΕΠΙΣΚΟΠΟΝ ΣΕΒΑΣΤΕΙΑΣ,
[td
P. N. GREGORII NYSSENI
S.
EPISTOLA
AD PETRUM FRATREM SUUM, EPISCOPUM SEBASTENUM.
(Jac. Gretsero interprete.)
Μόλις ἐπιτυχὼν βραχείας σχολῆς, τῇ τε τοῦ σώµα- À —.. Paululum otii nactus varetudini operam dare po-
f; θεραπείᾳ προσχεῖν Ἡδυνήθην μετὰ την ix τῆς
ρμενίας ἐπάνοδον, xai συναγαχεῖν τὰ σχεδάρια τὰ
κοὺὸς Εὐνόμιον χατὰ συμθουλὴν τῆς σῆς συνέσεως
ὑπηγορευμένα * ὥστε pot λοιπὸν εἰς λόγου σύνταδιν
ἱνερμοσθῆναι τὸν πόνον, xal πυχτίον ἤδη γεγενῆσθαι
tiv λόγον. Γέγραπται δέ pov o) πρὸς ἀμφοτέρους
οὓς λόγους * οὐδὲ Υὰρ ἐπέτυχον τοσαύτης σχολῆς,
πῷ χρήσαντός uot τὸ τῆς αἱρέσεως βιβλίον, κατὰ
ρλλ;ν ἀπειροχαλίαν οὐθὺς ἀναχαλεσαμένου πρὸς
lot», xai οὔτε µεταγράφασθαι, οὔτε χατὰ σχολὴν
ἰφ.ατρίφαι ποιῄσαντος * bv ἡμέραις γὰρ ἑπταχαί-
χα µόναις σχολάσας, οὐχ οἷός τε μην iv οὕτως
Olivo τῷ χρόνῳ πρὸς ἀἁμφοτέρους ἀρχέσαι τοὺς λό-
ws.
τῶν τινα ζηλον ὑπὲρ τῆς ἁἀληθείας ἑχόντων, διά τὸ
περιεθρυλλήσθαι, οὐχ οἶδα ὅπως, τὸ πεπονῆσθαι
ἡμῖν πρὸς τὸν βλάσφηµοΥ ἀντίῤῥησιν ^ καλῶς ἔχειν
Ψίθην πρὸ πάντων τῇ af] συνέσει περὶ τούτου συµ-
iu) χρέσασθαι, εἴτε χρῆ καταπιστεῦσαι ταῖς τῶν
Ἐοιλὼν ἀχοαῖς, εἴτε τι xat ἄλλο βουλεύσασθα:. "O
δέµα τὴν ἀμφιθολίαν ποιεῖ, τοῦτό ἐστιν ' Ἐπειδὴ
X11 αὐτὴν τοῦ ἁγίου Βασιλείου τὴν χοίµησιν τὸν τοῦ
Εἰμίου λόγον ὑπεδεξάμην, ἔτι τῆς καρδίας περι-
ζεύπς τῷ πόθῳ, καὶ πρὸς τὴν xowtv τῶν Ἐκκλη-
σιών συμφορὰν ὑπεραλγούσης' γἐγραπτο δὲ τῷ Εὺ-
νμίψ, οὐχ ὅσα µόνον τοῦ καθ) ἑαυτὸν δόγματος ἔχειν
t^bv σύστασιν, ἀλλ dj πλείων αὐτοῦ σπουδὴ
Πρλλάχ.ς δὲ παρὰ πολλῶν ἐνοχληθεὶς ἀνθρώπων D
tui, post reditum ex Armenia, et colligere schedulas,
quas contra Eunomium tuo suasu composui, ut
jam labor meus in orationis formam, et oratio in
volumen evaserit. Scripsi autem non contra utrum.
que Eunomii librum : neque enim tantum temporis
concessum est, cum is, qui librum hzreticum com-
modato dederat, eum valde importune οἱ inciviliter
repetiverit, et neque transcribendi, neque per otium
evolvendi sat spatii dederit: παπι septemdecim
tantum dies huic lucubrationi impertiens, fieri non
potuit ut tain. brevi tempore utrumque librum re-
fellerem.
Saepius vero interpellatus a multis, qui aliquo
veritatis zelo tenebantur, quod fama jam nescio
quomodo vulgaverat, me adversus blasphemum
Eunomium refutationem confecisse: e re fore judi-
cavi, ante omnia te super hac re consiliario uti:
"num scilicet opus evulgandum, an aliud consilium
capiendum sit. Quod ancipitem me reddit, est istud:
Cum sub ipsam sancti Basilii mortem, librum Eu-
nomii accepissem, corde adhuc desiderio illius zstu-
ante, et ob communem Ecclesiarum calamitatem
admodum dolente: Eunomius autem non solum ea,
que ad sui dogmatis perversitatem stabiliendam
conducunt, attulerit ; sed plus diligenti in conviciis
adversus patrem nostrum ejaculandis studiose po-
fi; λοιδορίας Tv, ἃς χατὰ τοῦ πατρὸς ἡμῶν 6 Suerit, exasperatus contumeliis ab illo effusis, ali-
qUox/wy; συνέγραψε, τούτου ἕνεχεν üxozpayovüct;
Ex τῶν bp" ὕδρει παρ) αὑτοῦ ῥηθέντων, ἔστιν ὅπου
ff τινα χατὰ τοῦ συγγραφέως καὶ φλεγμονὴν
ὠρδίας ἑνεδείξαμεν. Ἐπεὶ οὖν ἄλλα ἴσως ἡμῖν οἱ
f» συνεγνώχασιν, ὅτι δὲ πρὸς ὑπομένειν τοὺς
cubi nonnihil ire et bilis contra scriptorem ostendi.
Cum autem plerique aliam fortassis persuasionem
babeant, quasi eo simus ingenio, ut eos, qui petu-
lanter in nos insurgunt, «Ρίο et patiente animo
sustinere, ct ex disciplina S. Basilii moderationem
939
PETRI SEBASTENI AD S. GREGORIUM
210
án moribus, quoad licet, exhibere soieamus; metui, À àcáxcux χαθ᾽ ἡμῶν θρασυνοµένους ἐπιτηδείως ἔχο-
ne ex bis, quz: contra hunc adversarium scripsi-
mus, lectoribus novi appareremus, tanquam qui ad
calumniatorum convicia facile inflanmemur. At
forle ne tales habeamur, obstabit, quod non pro
nobis, sed pro probrosis in patrem nostrum diclis
irascimur. Nam in hujusmodi rebus majorem for-.
silan veniam meretur succensere, quam moderate
agere.
Sj vero primordia orationis quasi a certamine
aliena existimantur, spero eum, qui judicio pollet,
non gravate orationis nostre institutum probatu-
rum. Neque enim decebat ut magni Basilii famam
etexistimationem ab adversario maledice laceratam,
indefensam relinqueremus ; neque ut hzc talia dis-
putationi sparsim inspergeremus; quanquam et
hzec accurate perpendenti pars pugnze videri queant:
cum enim adversarii quoque disputatio in duas
partes tributa sit, in calumnias scilicet, e in do-
ctrine sane reprehensionem, necesse erat ut et
nos adversus utramque partem defensionem no-
stram dirigeremus. Claritatis porro gratia, el ne
series eorum, qux de ipsa doctrina diseeruntur,
calumniarum interpositione interrumperetur, neces-
sario in duas partes opus distribuimus: initio qui-
dem jis qua nobis oljiciuntur contumeliis amo-
liendis, postea defensioni dogmatis orthodoxi pro
viribus intenti. Continet vero disputatio non modo
hereticze pravitatis eversionem, verum etiam insti-
tutionem et explicationem nostrorum dogmatum.
Turpe enim et generoso animo prorsus indignum
arbitrati sumus, cum hostes suam absurditatemn
non occultent, nos veritatem liberrime non pro-
μεν].
μεν, ὥς ἐστι δυνατὸν, ἐχ τῆς τοῦ ἁγίου ἐχείνου διόα-
σχαλίας ἀσχήσαντες bv τῷ Ἠθει τὸ µέτριον, δέδοιχα
μὴ ix τῶν πρὸς τὸν ἀντίπαλον ἡμῖν γεγραμµένων
νεοφανεῖς τινες τοῖς ἑντυγχάνουσι δόξωµεν, ὡς εὐχό-
λως πρὸς τὰς τῶν ὑθριστῶν λοιδορίας ἑχτραχυνόμε-
yot. "H τάχα παραιτήσεται ἡμᾶς πρὸς τὸ μὴ δοχεῖν
εἶναι τοιούτους, τὸ μὴ ὑπὲρ ἡμῶν αὐτῶν, ἀλλ᾽ ὑπὲρ
τῶν κατὰ τοῦ πατρὸς εἰρημένων ὀργίζεσθαι. Ἐν γὰρ
τοῖς τοιούτοις τάχα τὸ µετριάζειν τοῦ χαλεπαίνειν
ἐστιν ἁσυγγνωστότερον.
El δὲ τὰ πρῶτα τοῦ λόγου ἐξαγώνιά πως εἶναι
δοχεῖ, λογίζοµαι τὸν χρίνειν ἐπεσχεμμένον ἀποδέξα-
σθαι ἂν τὴν τοιαύτην περὶ τὸν λόγον οἰκονομίαν.
Οὔτε γὰρ ἀσυνηγόρητον ἔδει παρεθῄναι τὴν τοῦ µε-
B γάλου ὑπόληψιν ταῖς τοῦ ἀντιδίχου βλασφημίαις
σπαρασσοµένην, οὔτε πάντη χαταμιγνύειν τῷ λόγῳ,
σποράδην παρενείροντα τὴν περὶ τούτον μάχην' ἅλ-
λως τε τῷ ἀχριθῶς λογιζομένῳ xa ταῦτα τὰ µέρη
τῶν ἀγώνων ἑστίν * ἐπειδὴ γὰρ εἰς δύο σχοποὺς xal
ὁ τοῦ ἐναντίου λόγος µεμµέρισται, εἴς τε τὰς xaO"
ἡμῶν διαθολὰς, xal εἰς τὴν χατηγορίαν τοῦ ὑγιαί[νον-
τος δόγµατος, ἔδει πρὸς ἑχάτερα καὶ τὸν ἡμέτερον
ἀντιταχθΏηναι λόγον. Σαφηνείας δὲ χάριν, xot τοῦ μὴ
διαχοπῆναι τὸν εἰρμὸν τῶν χατὰ τὸ δόγµα ζητουμέ-
νων, ταῖς παρενθῄχαις τῶν πρὸς τὰς παρ) αὐτοῦ
διαδολὰς λεγομένων, ἀναγχαίως εἰς δύο ταµόντες τὴν
πραγµατείαν * χατ ἀρχὰς μὲν περὶ τὴν ἁπολογίαν
τῶν ἐπιφερομένων ἡμῖν) ἠσχολήθημεν, μετὰ ταῦτα
δὲ τοῖς χατὰ τοῦ δόγµατος εἰρημένοις χατὰ τὸ δυνα-
τὸν συνεπλάχηµεν. Ἔχει δὲ ὁ λόγος οὗ µόνον ἄνατρο-
Ty. τῶν αἱρετικῶν ὑπολήφεων, ἀλλά xaX διδασκαλίαν
xaX ἔχθεσιν τῶν ἡμετέρων δογμάτων. Αἰσχρὸν γὰρ
εἶναι xal παντάπασιν ἁγεννὲς ὑπελάδομεν, τῶν
ἐχθρῶν οὐκ ἐπικρυπτομένων τὴν ἁτοπίαν, ἡμᾶς μὴ
ἑμπαῤῥησιάζεσθαι τῇ ἀληθείᾳ.
EPISTOLA.
949
TOY ΠΕΤΡΟΥ XEBAZTEIAZ
EIIIXETOAH
HPOX TON ΑΓΙΟΝ ΓΡΗΓΟΡΙΟΝ ΝΥΣΣΗΣ TOY AYTOY ΑΔΕΛΦΟΝ.
S. PETRI SEBASTENI
EPISTOLA
AD S. GREGORIUM NYSSENUM FRATREM SUUM.
Eodem interprete.
-—À
' T6 θεοσεδεστἀτῳ ἆδε.1φῷ Γρηγορίφῳ, Πέτρος ἐν ^ Religiosissino fratri Gregorio, Petrus, in. Domino
Κυρίῳ χαίρευ..
Ἐντυχὼν τοῖς roáppaot τῆς ὁσιότητός σου, xa
. Ἡτανοῄσας Ev τῷ κατὰ τῆς αἱράσεως λόγῳ τὸν ὑπὲρ
ες ἀληθείας, xai τὸν ὑπὲρ τοῦ ἁγίου Πατρὸς ἡμῶν
ζήλον οὐ τῆς σῆς δυνάµεως ἔργον εἶναι τὸν λάγον
ῥήθην, ἀλλὰ τοῦ τὴν ἀλήθειαν Ev τοῖς ἑαυτοῦ δόγµασι
Ἰαλεῖσθαι οἰκονομήσαντος. "Ὥσπερ δὲ τὴν ὑπὲρ τῆς
ἀληθείας συνηγορίαν αὐτῷ τῷ πνεύματι τῆς ἁληθείας
ἀναθεῖναι χαλῶς ἔχειν φημὶ, οὕτω poc δοχεῖ δεῖν χαὶ
τὴν χατλ τῆς ὑχιαινούσης πἰστεως σπουδὴν οὐκ £l;
Εὐνόμιον, ἀλλ᾽ εἰς αὐτὸν ἀναφέρειν τὸν πατέρα τοῦ.
ξύδως. Καὶ ἔοιχεν ὁ dx' ἀρχῆς ἀγθρωποκτόγος,
4 ἐν ἐχείνφ φθεγξάμενος, χαθ) ἑαυτοῦ σπουδαίως
ixwrxévat τὸ ξίφος. El γὰρ μὴ ἐχεῖνος τοσοῦτον
salutem.
Cum legissem litteras sanctitatis tux, et intel-
lexissem tuum pro fide adversus haresin, et pro
sancto Patre nostro fervorem, non tuarum virium,
sed ejus, qui veritatem suis in doginatis loqui dis-
posuit, id opus esse existimavi. Sicuti autem veri-
tatis patrocinium. ad ipsum spiritum veritatis
referre addecet : ita, me judice, diligentia in recta
fide oppugnanda, non Eunomio, sed ipsi menda-
ciorum parenti et architecto adscribi debet. Ac vi-
detur ille ab initio homicida *, qui in Eunomio
locutus est, contra seipsum accurate gladium exa-
cuisse :nisi cnim ille tantos spiritus adversus veri-
tatem sumpsisset, nullus te ad piorum dogmatum
χατὰ τῆς ἀληθείας ἀπεθρασύνετο, οὐδεὶς ἄν σε πρὸς B propugnationem permovisset. Qui igitur sapientes
συνηγορίαν τῶν τῆς εὐσεδείας δογμάτων ἐχίνησεν.
Ὁ οὖν δρασσόµενος τοὺς σοφοὺς év τῇ πανουργίᾳ
αὐτῶν, ἔδωχεν αὐτοῖς, ὡς ἂν μάλιστα τὸ σαθρόν τε
xil ἀσύστατον τῶν δογμάτων αὐτῶν διελεγχθείη, xat
θλάφισθαι χατὰ τῆς ἀληθείας, xal τὰ χενὰ μελετῆσαι
bà τῆς χενῆς ταύτης λογογραφίας.
Ert τοίνυν ὁ ἐναρξάμενος ἔργον ἀγαθὸν ἔπιτε-
λέει, xai μὴ ἀποχάμῃς ὑπηρετῶν τῇ δυνάµει τοῦ
κύματος, μηδὲ ἡμιτελή ποιῄσῃς τὴν ἀριστείαν τῶν
χατὰ τις δόξης τοῦ Χριστοῦ στρατευοµένων, ἀλλά
µέμισαι τὸν Υνήσιόν σου πατέρα, ὃς κατὰ τὸν ζπλω-
τὸν udo τῇ μιᾷ πληγῆ τοῦ ἑλέγχου τὸν μαθητὴν
τῷ ὁῥασχάλῳ συναπεχέντησεν ' οὕτω xal σὺ εὐτόνως
τῇ mpi τοῦ λόγου δι ἀμφοτέρων τῶν αἱροτιχῶν βι-
Gil, ὧσον τὴν τοῦ πνεύματος µάχαιραν, ἵνα μὴ τὴν €
χεφολ}ν συντεθλασμένος ὁ ὄφις χατὰ τὴν οὐρὰν περ.-
σπαίρων τοὺς ἀχεραιοτέρους φοθῇ, Τῶν γὰρ πρώτων
50 λόγου ἀναιρεθέντων, ἐὰν τὸ τελευταῖον ἀνεξέτα-
συν ἀφεθῇ, ἰσχύν τινα κατὰ τῆς ἀληθείας ἔχειν παρὰ
Wi φολλοῖς νοµισθήσετα:.
Ὁ ὃὶ ἐμφαινόμενος τῷ λόγῳ θυμὸς τὴν τοῦ ἅλατος
in sua astutia deprehendit *, dedit illis (licet πια -
xime infirmitas, et inconstantia dogmatum, qua
tuentur, redargueretur) et contra veritatem armari,
et per inanem istam verbosamque scriptionem
inania meditari.
Ceterum, cum par sit, ut qui bonum opus cee-
pit, id perflciat, oportet, ut virtuti spiritus alacriter
subservias; neque imperfecte et dimidiate tantum
eorum, qui contra Christi gloriam militant, jac-
tantiam et insolentiam refutatam relinquas; sed
imitare genuinum tuum patrem, qui more :emula-
toris Phinees, una redargutionis plaga discipulum
simul cum magistro transfodit ?; ita ct tu for-
titer, quasi orationis manu, per utrumque hzreti-
cum librum, gladium spiritus trans:wlige; ne ser-
pens capite jam contuso, cauda adhuc palpitaas,
i:nperitiores terrefaciat. Nam cum prima pars dispu-
tationis Eunomian:x refutata sit, si posterior inta-
eta remaneat , non decrunt, qui ei adversus veritz-
tem aliquid virium inesse suspicentur.
Porro bilis et acrimonia orationi inspersa, salis
! joag. vii, A&.. * Job v, 15; E Cor. i, 49. ? Num. xxv, 1 sqq.
24$
S. GREGORII NYSSENI
944
vicem ef gratiam sensibus animae praebet. Quemad- A χάριν τοῖς τῆς φυχῆς αἰσθητηρίοις παρέχεται. Ὡς γὰρ
modum enim, teste beato Job *, quod insulsum est,
comedi nequit, ita et oratio ad exeitandam cupidi-
tatem inefficax est, nisi divinarum litterarum arca-
nis oraculis condiatur.
. Bono igitur animo esto, ceu preclarum exem-
plum posteris factus, dum doces, quoinodo probos
filios erga bonos parentes affectos esse oporteat.
Etenim si superstite adhuc sancto, tale studium in
ejus existimatione ab adversariorum spiculis vin-
dicanda posuisses, forsan adulatioris suspicionem
non effugisses. Nunc vero candorem et sinceritatem
mentis tuz, et quz? sit tua affectio erga illum, et
opinio de illo, qui te spirituali partu in lucem
edidit, perspicue docent partim studium, quo vita
functum prosequeris, partim indignatio, qua in
hostes ejus inflammaris.
Vale.
* Job «i,6.
οὗ βρωθήσεταε, χατὰ τὸν 'I06, ἄρτος ávev d-Aatoc,
οὕτως ἄπληχτος ἂν fjv xol ἀχίνητος εἰς ἐπιθυμίαν ὁ
λόγος μὴ τοῖς µυστιχωτέροις τῶν τοῦ θεοῦ ῥημάτων
ἑφηδυνόμενος.
θάρσει τοίνυν, ὡς χαλὸν ὑπόδειγμα τῷ μετὰ ταῦτα
Bp γενόμενος, διδάσχων ὅπως χρὴ τοὺς εὐγνώμονας
παΐδας πρὸς τοὺς ἀγαθοὺς ἔχειν πατέρας. El μὲν γὰρ
περιόντος ἔτι τῇ ἀνθρωπίνῃ ζωῇ τοῦ ἁγίου τὴν τοι-
αύτην ἐπεδείχνυσο χατὰ τῶν ἀποθρασυνομένων εἰς
τὴν ὑπόληψιν ἐχείνου σπουδὴν, οὐχ ἂν ἴσως διέφυγες
τὴν τοῦ δοχεῖν χόλαξ τις εἶναι διαδολήν. Νυνὶ δὲ τὸ
γνήσιον xai ἀληθὲς τῆς φυχῆς ὅπως ἔχεις εὐνοίας
περὶ ἐχεῖνον τὸν πνευματιχῶν σε ὠδίνων εἰς φῶς
ἀγαγόντα, fj περὶ τὸν κατοιχόµενον σπουδὶ, xat ἡ
xatX τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ ἀγανάχτησις σαφῶς ἐπιδεί-
χνυσι.
"Epéwao.
TOY EN ΑΓΙΟΙΣ IIATPOX ΗΜΟΝ
ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΥΣΣΗΣ
ΠΡΟΣ EYNOMION ANTIPPHTIKOX AOYOX
S. P. N. GREGORII
EPISCOPI NYSSENI
LIBRI
CAPITA SEU SUMMARIA LIBRI PRIMI.
4. Prefatio, qua ostenditur, e re non esse, ut. quis
beneficio afficere Lentel eos, ad quos nulla inde uti-
litas redit.
9. Se juste ad defensionem accessisse, permotum do-
lore ob accusationes [ratri intentatas.
8. Se nulla re memorabili in Eunomii libro depre-
hensa, fidenti animo re[utationem suscepisse.
4. Eunomium multa vanitate et inaniloquentia usum
esse, seriis et ad propositum facientibus non valde
intentum,
b. Kunomium haud recte fecisse, cum in suis libris
Enstathium. Armenium, et Basilium Galatam velut
in theatro traduxit.
6. Mentio Aetii, impietatis antesignani, et Eunomii;
rud eliam breviter genus εἰ studia eorum descri-
Iur.
CONTRA EUNOMIUM.
ΚΕΦΑΛΑΙΑ TOY IIPOTOY ΛΟΓΟΥ.
a'. Προοίµιογ, ὅτι οὐ συµφέρε: τοὺς μὴ καταδε-
xopévovc τὴν ὠφάλειαν εὐεργετεῖν πειρασθαι.
β’, "Οτι δικαίως πρὸς τὴν ἀντίῤῥησι fMt6oper,
τοῦ ἀδε.ἰφοῦ κατηγορηθέρτος ὃν rm σαντες.
Y'- "Οτι οὐδὲν µέγα κατὰ τὴν τοῦ v δύ »
MAU τῷ ira Na Vot a εἱχότως
κατεθαῤῥήσαμεν την σι.
&. "Ori πο 1ῇ µαταιόζητι καὶ περιττολογίᾳ ἐχρή-
σατο Εὐγόμιος, μὴ πάνυ σπουδάζων περὶ τὰ
καίρια.
ε’ "Qn ob xaAüc ἐποίησεν, Εὐστάθιον τὸν "Ape
µένιον, καὶ Βασί.Ίειον τὸν Γαλάτην, τοὺς ἐπι-
σχόπους, ἐν toic ἰδίοιο χωµφδήσας .ἰόγοις.
c. Μνήμη τοῦ προστάτου τῆς ἀσεθείας 'Aeclou
καὶ τοῦ Εὐνομίου, δι ὁὀ1ίγων, καὶ τὰ γένη καὶ
τὰ ἐπιτηδεύματα τῶν ἀρ δρῶν περιέχουσα.
?215
C. "Ott αὐτὸς ὑρ) ἑαυτοῦ ἑλέγχεται ὁ Εὐνόμιο
.. γόρητον τὴν ὁμο.]ογίαν' ποιησάµενος, :
?'. "Orci αἱ Δοιδορίαι, alc κατὰ Βασιείου ἐχρή-
σατο, τούτῳ poor éxsivq zpáxovcai, éx τῶν
πραγμάτων δείχννυνται.
9. "Οτι ἐγκα]ῶν ΒασιΆείῳ τὸ μὴ προστῆναι τοῦ
JAérov ἐν τῷ καιρῷ τῶν ἀγώνων, οὐδὲ αὐτὸς
ἐπιδείχγυται ἀ.ὶ Ίότριος ὢν τοῦ ἐγκ.Ἰήματος.
v. "Ot: ὅσα πάντα ὠνόμασεν αὐτὸν ὑδριστικὰ
ῥήματα ἀπ αὐτῶν τῶν πραγμάτων γευδὴ
εται. |
τε’. "Ort ψυχρῶς ἐχρήσατο τῷ κατὰ τὸ d0Aor σο-
φίσματι, 6i οὗ κατασκευάζει, παρ᾽ ἡμῶν ópo-
Λογείσθαι τὸ κεκρίσθαι αὐτὸν καὶ μὴ ἁκατηγό-
ῥρηἵο» τὴν ὁμο-ογίαν ποιήσασθαι.
QD. "Ott µάτην ἐπονειδίζει τὴν δείαν τῷτοσαύ-
την ἀγδρείαν ἐπὶ τῶν ἀγώνων πρὸς βασιλέα
t8 καὶ ἑπάρχους δείξαγτι.
. ἂνήμη τῶν δογματικῶς αὐτῷ el Qr, xal
xata d aipscuy πρὸς τὰ εἱρημένα proni
P. "Ott xaxoc ἐποίησε μνημογεύων τοῦ σωτη-
Ρίου δόγµατος, μὴ Πατέρα καὶ Υἱὸν καὶ ἅγιον
Πγεῦμα, καθὼς παραδέδοται, ὀνομάζων, dAAà
xal άλλοις ὀγόμασι χρησάµενος κατὰ τὸ ἴδιον'
βούημα. —
κ’. Ὅτι xaxoc ἑποίησε pórnv τὴν τοῦ Πατρὺς
οὐσίαν' κυριωςάτη». εἶπων καὶ ἀνωτάτω, xaca-
σχευάζων κατὰ τὸ σιωπώµεγνον ἀκύρως τε εἶνωι
τοῦ Υιοῦ, καὶ τοῦ Πνεύματος τὴν οὐσίαν, καὶ
κάτω.
e. Ἑξέτασις τοῦ τῆς ὑποταγῆς σηµαινοµέγοι,
καθ ὃ «1έγει ὑποτετάχθαι στον iid κικὶ
τοῦ Yioo οὐσίᾳ τὴν τοῦ Πνεύματος φύσιν.
ἐν d κατεσκευάσθη, ὅτι συντάσσεται τὸ
Πνεῦμα τὸ ἅγιον Πατρὶ καὶ Υἱῷ, οὐχ ὑποτάσ-
σεται.
w. Ἐξέτασις τῶν ἐγεργειῶν, τἶνες κατὰ τὴν
φύσιν εἰσὶν , dc ἔπεσθαι οὗτο «Ίέγει τῇ τοῦ
llatpóc xai τοῦ Ylov οὐσίᾳ.
wj. Ὅτι οὐ κατὰ .Ίόγον ποιεῖ εἰς πΛῆθος οὐσιῶν
τὸ δόγμα διαµερίζων, οὐδεμίαν ἀπόδειξιν τοῦ
tavta οὕτως ἔχει» zapexópsroc.
ή’. "Orc ἁπ.λην «έχων τὴν θείαν οὐσία», μέχρις
ὀγόματος συγχωρεῖ τὴν ἁπ.ότητα. —
X. Ὅτι xaxoc ποιεῖ τῆς τοῦ Μογογεγοῦὺς ὑπὰρ-
ξεως ἐγέργειάν cia προεπιν οῶν, ἀπεργαστιχὴν
τῆς τοῦ Χριστοῦ ὑποστάσεως.
χα. "Ott χα.-ἰεπωτέρα τῆς ᾿Ιουδαϊκῆς π.Ἰάνης ἡ
τούτων β.Ιασφημία.
XJ. "Ott οὐ χρὴ τὸ μεῖζον καὶ τὸ δαττον ἐπὶ
τῆς θείας οὐσίας δογµατίζειν, ἐν ᾧ καὶ ἔκθε-
Cic τεχνικἡ τῶν ἐκκ.ησιαστικῶν δογμάτων».
xr. Ὅτι οὐκ ἁμάρτυρός ἐστιν ἡ τῆς πἰστεως δι-
ἑᾳσκα.λία ταις ypagixaic µαρτυρίαις ἡἠσφα.λι-
cyérn.
$."OrcuaraioAoyei, μεγέθη καὶ διαφορὰς ἔργων
καὶ ἐνεργειῶν v τοῖς δόγµασι τὴς εὐσεθείας
τεχνο.2ογῶν.
x. Οτι ὁ πρεσδύτερον κατά τι διαστηματικὺν
γόηµα tov Ylov τὸν Πατέρα κατασχευάζων, :
ἀναγκασθήσεται μηδὲ τὸν Πατέρα ἄναρχον Aé-
Teu.
1". "Ott οὐχ ἁρμόσει xal τῇ κτίσει τὸ τοιοῦτον
θεώρημα, ὃ ἐπὶ τοῦ Ylov καὶ τοῦ Πατρὸς ἐξ-
ητάσθη, ὅπερ ἐχεῖγοι βιάζονται, ἀ.1λὰ χρὴ τὸν
μὲν Υιἱὸν Ιδίως civ τῷ Πατρὶ θεωρεῖσθαι,
τὴν δὲ κτίσιν ἀπό τινος ὠρισμένου τὴν ἀρχὴν
éo ynxévat ὀμο.λογεῖν.
x. "Ort uátnv ózxéAa6s τὰς αὐτὰς ἐνεργείας τὰ
αὐτὰ ἔργα ποιδῖν, καὶ τὴν zapaAdarir τῶν Ep-
your παρη.ὶ λαγμένας τὰς ἐγεργείας ἐν δείχνυσθαι.
Xj. Οτι µάτην υπέ.Ίαθεν ἁπαράδατον εἰρμὸν ἐν
τῇ τῶν φύσεων συµφρωνί δύνασθαι συστῆναι.
»*. "Οτι μάτην φήβη τὴν ἐν ταῖς ἑνεργείαις
CONTRA EUNOMIUM.
216
7. Ipsum F.unomium α seipso convinci, quod a ne-
mine accusalus apologiam scripserit.
8. Convitia ab. Eunomio in Basilium jacta, magis
Eunomio quam Basilio competere, ex. rebus ipsis
demonstratur.
9. Arguens Basilium, quasi tempore necessitatis
el certaminis doctrinam suam indefensam re-
liquerit, ipsemet hujus culpe reus esse osten-
ditur.
10. Omnia convitia et injuriose ab. Eunomio in Ba-
silium dicta rebus ipsis falsitutis convinci.
41. Eunomium | frigide admodum ex vocula Athli,
seu pramii, sophismote exstructo, probare velle,
nos fateri ipsum subiisse judicium, atque adeo
sine accusalione non instituisse apologiam seu con-
f[essionem.
19. Ab Eunomio frustra objici timiditatem et. trepi-
dationem ei qui, tempore persecutionis, et erga im-
peratorem εί erga pra(ectos ἰοί et. talta [ο-
cerit.
15. Recitatio eorum, qua de dogmatibus attulit, et 216
secundum divisionem oppugnatio eorumdem.
44. Perperam fecisse, cum salutaris doctrine men-
tione injecta, non Patrem ei Filium et Spiritum
sanctum, prout accepimus, nominavit ; sed alia
nomina ad libitum conficta usurpaeit.
45. Perperam fecisse, cum solam Patris. snbstantiam
mazime propriam, et supremam appellavit ; tacite
inde concludens, impropriam et inferierem esse
Filii et Spiritus sancti substantiam.
16. Discutitur subjectionis significatum, quo ait, na-
turam Spiritus sancti. subjict Patris εἰ Filii sub-
stantie, probaturque Spiritum sanctum. Patri el
Filio coordinari, non subordinari. «-.
47. Discussio operationum , quas ipse sequi dicit ad
Patris et Filii substantiam,
48. Eunomium sine ratione dogma in plures substan.
tias dividere, neque ullam demonstrationem , qua
ita rem se habere planum faciat, adducere.
49. Divinam naturam simplicem esse concedens, id -
solum nomine lenus concedere.
90. Perperam illum agere, cum operationem quam-
dam exsistentie Filii priorem concipit, per quam
Christi hypostasis efficiatur.
91. Blasphemiam Eunomianorum graviorem esse Ju-
daica per [idia.
99. Majus et minus iu divina natura non debere
constitui, ubi etiam ecclesiaslicorum dogmatum
accurata expositio continetur.
97. Doctrinam fidei non carere testimoniis, quippe
qu& divinarum literarum oraculis munita sit.
«48. Eunomium nugas agere cum magnitudines et dif-
ferentias operum et operationum im divinis dogma-
tibus. comminiscitur.
35. Eum qui Putrem secundum temporale quoddam
intervallum | Filio antiquiorem facit , necessario
cogi, uL ne Patrem quidem principii expertem esse
existimet.
90. De creatura lale quid affirmari non posse, quale
de Patre et Filio (quod illi urgent), affirmatur,
sed necesse est, ut Filius una cum Patre specte-
tur, credaturque omnem creaturam a definito ali-
quo lempore incepisse.
97. Eunomium insipienter putasse, iisdem operatio-
nibus eadem quoque opera produci, et diversitatem
. operationum diversorum operum indicem esse.
98. Eunomium fatue existimasse, inviolabilem natu-
rarum seriem posse concorditer subsistere.
99. Ewnomium frustra credidisse se ambiguitatem
247
in operationibus dissolvere pousse ex substantiis et
vice versa.
30. Nullum esse divinum praeceptum , quod talia
scrutari jubeat ; ubi etiam demonsiratur vanitas
studii in his insumpti.
91. Ad substantia identitatem cognoscendam sufficere
intellectionem, qua est per providentiam.
$2. Non posse intelligi Eunomianum illud effatum :
modum generationis sequi modum sinilitudinis.
$3. Frustra. Eunomium asseruisse , naturali gene-
rantis dignitate modum generationis ostendi.
94. Commemoratio eorum, quc& calumniose adver -
sus homoousion seu consubstantiale effutivit, cum
re(utatione.
95. Probatur doctrinam Anomeorum ad Manicheis-
mum vergere.
$0. Jerum recensio , quasi in. transcursu Ecclesia--
siici dogmatis.
31. Defensio eorum, que a beato Basilio dicta, ab
hoc autem contumeliose impetiia sunt : illo nimi-
rum nostro asserente Patris et ingeniti appellationi
eamdem notionem subjici posse.
$8. Oppugnatio sophisticorum ipsius syllogismorum
per plura epichiremata.
09. Responsio ad propositam ab ipso quaestionem :
num qui est, generetur.
40. Eunomium a beato Basilio refutatum, admodum
[rigide sibi opem tulisse,
AV Id quod sequitur, non esse idem cum illo, ex quo
sequitur.
42. lxplicatur Ingeniti seu. innascibilis significatio
cwn disquisitlione de clernitate.
S. GREGORII NYSSENI
948
dygiboAlur δια.λύειν ἐκ τῶν οὐσιῶν, καὶ τὸ Ép-
zar.
X. "Οτι οὐδείς ἐστι AóToc Üsixóc ὁ τὰ couavta ὅἅι-
τεῖν κε.λεύων., ἐν ᾧ κατεσκευάσθη xal τὸ µάταιον
τῆς ἐν τούτοις φιλοσοφίας. .
λα’. "Ott ἱκανή ἐστιν εἰς Trace τῆς κατὰ τὴν οὗ-
σίαν ταυτότητος ἡ διὰ τῆς zpovolac κατα-
γύόησις. .
AB'. "Οτι ἁδιανόητος ἡ ἁπόφασις cov εἰπόντος
ἀχο.]ουθεῖν τὸν τρόπον τῆς γε; ᾖσεως tQ τρόπῳ
τῆς ὁμοιότητος. . 21
AY'. "Οτι µάτην ἀπεςήνατο cn gvciuxm cov γεν-
vàvcoc ἀξίᾳ διαδείκνυσθαι τὸν τῆς ΥεΥΥήσεως
τρόπον.
48. Μνήμη τῶν ἐπὶ διαδο.Ίῇῃ τοῦ ὁμοουσίου xap'
αὐτοῦ ῥηθέντων, καὶ πρὸς τὰ εἰρημένα μάχη.
λε’. Κατασκευὴ τοῦ πρὸς Μαγιχαϊσμὸν ῥέπειν τὸ
δόγμα τῶν "Avopolov. .
Ac'. Μνήμη zxáJiv τοῦ ἐχκ.λησιαστικοῦ δόγματος
ἐν παραδροµῄΠ.
Ag. Συνηγορία τῶν παρὰ τοῦ µακαρίου Βασιλείου
ῥηθέγτων, παρὰ τούτου δὲ 6:ra6a AAopér er, àv
οἷς φησιν ó ἡμάτερος, τὴν Πατρὺς zpoenyoplar-
χαὶτὴν τοῦ ἆγενγήτου δύνασύαι τὴν αὐτὴν ση-
paívew διάνοιαν'. .
Aq. Μάχη πρὸς τοὺς σοφισµατώδεις abrov cv.4Ao-
γισμοὺς δι ἐπιχειρημάτων zAgiroy. .
)0'. 'AzxÓxpicic πρὸς τὸ ἐπιρερόμεγον παρ avtov
ἑρώτημα, εἰ ὁ ὢν γεννᾶταε. ]
p'. "Ort φυχρῶς συστῆναι ἑαυτῷ ἐπεχείρησεγν,
ἐλεγχθεὶς παρὰ τοῦ µακαρίου Βασιἀείου.
pa- "Utt τὸἐπακο.ουθοῦν οὗ ταὺτόν ἐστιν ἐκείνῳ,
ᾧ ἐπηκολούθει.
pp. 'Ερμηγνεία τῆς τοῦ ἀγεγνήτου σημασίας, καὶ
τοῦ ἀῑδίου θεωρία.
ΛΟΓΟΣ ΠΡΩΤΟΣ,
LIBER PRIMUS.
Interprete Jac. Gretsero qui ex Bibl. Bav. edidit.
(*) Fieri, ut videtur, non potest, ut quis deomni- A — 03x fw ὡς ἔοικε, τὸ πάντας ἐθέλειν εὐεργετεῖν,
bus bene mereri, et in obvios etiam toto terrarum
orbe indiscriminatim beneficentiam suam effundere
velit, simulque multorum reprehensiones effugiat ;
et ut illi, qui incurabiles curare visuntur, variorum
medicamentorum jacturam non faciant, cum neque
opere pretium constet, neque utilitas ad :egros,
neque laus ad illos, qui laudem quzrunt , redeat ;
quin potius sspe contingit, ut ejusmodi merita,
ansa flant hominibus ad deteriora : morbidi eniin
et ad limina mortis jam admoti, efficacioribus phar-
macis facile intereunt : et feris similes rationisque
expertes, pejores evadunt, ut alicubi Evangelium
testatur, 8i margaritarum objecta copia eis bene-
facere tentes '. Quamobrem utile fuerit, meo ju-
dicio, dum quid donamus, pretiosa a vilioribus
secernere, ul divinus sermo premonuit, ne libe-
ralitatem donantis contristet improbitas margaritas
eonculcantis, et preclarorum munerum ignoratione
benetlcentiam injuria aflicientis 3.
* Matth. vit, 6. * Jerem. xv, 5 sqq.
xai τοῖς ἐπιτυχοῦσι τῶν ἀνθρώπων τὴν παρ᾽ ἑαντοῦ
χάριν ἀνεξετάστως προῖεσθαι, χατὰ πάντα χόσμον
καὶ τῆς τῶν πολλῶν κατηγορίας ἐλεύθερο» ΄ οὐδὲ τὸ
τοῖς ἀνίατα νοσοῦσι, τὴν τῶν πολλῶν φαρμάχων προς-
απολλύειν παρασχευἠν. Ἐπεὶ μὴ τῷ τῆς ὠφελείας
σχοπῷ φέρει τι τῆς σπουδῆς ἄξιον, T] τοῖς δεχοµένοις
τὸ χέρδος, i| τοῖς φιλοτιμουμένοις τὸν ἔπαινον * τοῦ-
ναντίον μὲν οὖν καὶ τοῦ χείρονος πολλάκις ἀφορμῆ
τὸ τοιοῦτον χαθίσταται. Οἵ τε γὰρ νοσώδεις, χαὶ ἤδη
πρὸς θάνατον ἔτοιμοι, τοῖς δραστιχωτέροις τῶν φαρ-
µάχων εὐχόλως προσδιαφθείρονται * xal οἱ θηριώδεις
χαὶ ἄλογοι, χαθώς φησί που τὸ Εὐαγγελιχὸν, ἐν τῇ
τῶν μαργαριτῶν ἀφειδείᾳ χείρους εὑεργετούμενοι
γίνονται. Διό µοι δοχεῖ xao ἔχειν, χαθὼς ὁ θεῖος
D προείρηχε λόγος, ἀποχρίνειν Ev τῇ παροχῇ τῶν τιμίων
τὰ ἄτιμα, ὡς ἂν μὴ λυποίη τοῦ φιλοτιμουμένου τὴν
ἀγαθότητο ὁ χαταπατήσας τὸν μαργαρίτην, χαὶ
τῇ τῶν χαλῶν ἀναισθησίᾳ τὴν εὐεργεσίαν ὑθρίσας.
(t) Hoc initium citat Gennadius De Spiritu S., sect. 9.
219
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
Ταῦτα δέ pov λέγειν ἐπηλθεν, ἑνθυμηθέντι τόντελ Haec mibi dicerein mentem venit cogitanti illum, qui
πᾶσιν ἀφειδῶς χοινωνοῦντα τῶν ἰδίων καλῶν, τὸν τοῦ
θεοῦ ἄνθρωπον λέγω, τὸ τῆς εὐσεθείας στόµα Βασί-
Àctov, τὸν kv τῇ περιουσίᾳ τῶν πνευματιχῶν θησαν-
pov, xal ti; χαχοτέχνους ψυχὰς ὀνεξετάστως τὴν
χάριν τῆς σοφίας ἐχχέοντα, xaX τὸν ἀγνώμονα πρὸς
τοὺς ἀγαθόν τι ποιεῖν αὐτὺν ἑσπουδαχότας Εὐνόμιον.
Οὗτος γὰρ τῷ ὑπερβθάλλοντι τῆς χατὰ ψυχὴν ἁῤῥω-
στίας, ἣν περὶ τὴν πίστιν ἠσθένησεν, ἐλεεινὸς μὲν
ἅπασιν ἕδοξε τοῖς τῆς Ἐχχλησίας µετέχουσι. Τίς
γὰρ οὕτως ἀσυμπαθῆς, ὡς μὴ οἰκτείρειν τὸν ἀπολλύ-
µενον; Ἐκεῖνον δὲ µόνον πρὸς τὴν ἐγχείρησιν τῆς
θεραπείας ἐχίνησε τὸν µόνον ἐν τῷ περιττεύοντι τῆς
φιλανθρωπίας, xaX τοῖς ἁμηχάνηις ἐπιτολμῶν πρὸς
ἴασιν, ὃς τῇ ἁπωλείᾳ τοῦ ἀνδρὺς περιαλγήσας, διὰ τὴν
bona sua cum omnibus liberaliter communicabat,
divinum, inquam, homjnem, etillud pietatis os Ba-
silium: qui pro ea, qua circuinfluebat spiritualium
thesaurorum abundantia, in lividas quoque animas,
promiscue, gratiam sapientize effundebat, ingratum-
que erga bene de se merentes Eunoníum. Hic
namque vehementia infirmitatis, qua in fide labo-
rabat, omnibus miserabilis videbatur. Quis enim
adeo omnem affectum exuisset, qui non misereretur
pereuntis? Basilium itidem sola misericordia ad
ferendam opem curationemque aggrediendam im-
pulit, qui ex abundantia humanitatis, quamlibet
desperatis medicas manus admovere nihil dubitavit,
quique interitu viri dolens, ob insitam a natura
φυσικὴν αὐτοῦ πρὸς τοὺς ταλαιπωροῦντας συµπά- B erga calamitosos miserandi propensionem, oratio-
Octav, οἷόν τι πονηρῶν δηλητηρίων ἀλεξιφάρμακον,
ο τὸν ἀνατρεττιχὸν τῆς αἱρέσεως λόγον ἐποίησε, σχοπὸν
ἔχων ἀνασῶσαι πάλιν διὰ τούτων xal ἁποκαταστῆσαι
τῇ Ἐχχλησίᾳ τὸν ἄνθρωπον.
"OQ δὲ χαθάπερ ὑπὸ φρενίτιδος παραπληγεὶς τὴν
διάνοιαν, ἀντιτείνει τῷ θεραπεύοντι, xal πολεμεῖ, xal
μάχεται, χαὶ ἐχθρὺν νομίζει τὸν ἐκ τοῦ βαράθρου τῆς
ἀσεθείας ἀναλαθεῖν βιαζόμενον. Καὶ ταῦτα οὐχ ἁπλῶς
οὑτωσὶ κατὰ τὸ συμθὰν ἐπὶ τῶν προστυχόντων παρα-
Ànpet * ἀλλ' ἔγγραφον στήλην τῆς μελαγχολίας ταύτης
καθ ἑαυτοῦ ἀνεστήσατο" xal ἐν pax pip τῷ χρόνῳ σχολῆς
ἐπιτυχὼν ὁπόσης ἑἐθούλετο, ὑπὲρ τὰ μεγάλα χαὶ πολύ-
σαρχα τῶν θηρἰων ὥδινε λόγον ἐν παντὶ τῷ διὰ µέσου
χρύνῳ' καὶ βαρὺς ἣν ταῖς ἀπειλαῖς, &v ἀποῤῥήτοις ἔτι
διαπλάσσων τὸ χύηµα * ὀψὲ δέ ποτε xal µόγις εἰς φῶς
προήγχαχεν ἀμδλωθρίδιόν τι xal ἀτελεσφόρητον γέν-
vnua, ὃ πάντες μὲν οἱ τῆς αὐτῆς συμμµετασχόντες
διαςορᾶς τιθηνοῦνται χαὶ θάλπουσιν * ἡμεῖς δὲ διὰ
τὸν ἐκ τῆς προφητείας μαχαρισμόν' Μακάριος γὰρ,
φησὶν, ὃς κρατήσει, xal ἑδαφιεῖ τὰ νήπιἁ σου πρὸς
£x πέτραν * ἐπειδὴ χαὶ εἰς ἡμετέρας ἀφίκετο χεῖ-
ῥας, χρατήσαι τὸ νήπιον τοῦτο λόγιον xaX ἑδαφίσαι
πρὸς τὴν πέτραν, ὡς ἓν τι τῶν Βαθυλωνίων τέχνων
προεθυµήθηµεν * Ἡ δὲ πέτρα ἦν ὁ Χριστός ' τουτ-
ἐστι, τῆς ἁληθείας ὁ λό(ος ᾿ µόνον ἕλθοι ἐφ᾽ ἡμᾶς ἡ
τὸ ἀσθενὲς ἐνισχύουσα δύναμις διὰ τῶν εὐχῶν τοῦ ἓν
ἁἀσθενείᾳ τοῦ σώματος τὴν δύναμιν ἑαυτοῦ τελειώ-
ααντος.
El μὲν οὖν ἔτι xal νῦν fj θεοειδἠς ἐχείνη χαὶ ἁγία
Φφυχἠ διὰ σαρχὸς ἐθεώρα τὸν ἀνθρώπινον βίον, καὶ τὸ
ὑψτλὸν στόµα, κατὰ τὴν ἐξ ἀρχΏς ἁποχληρωθεῖσαν
χάριν αὑτῷ, τὴν ἅμαχον ἐχείνην ἡφίει φωνήν, τίς
ἂν εἰς τοσοῦτον πεποιθἠσεως ἤλθεν, ὥστε τι περὶ τῆς
ὑποθέσεως ταύτης τολμῆσαι χαὶ φθέγξασθαι, πάντα
λόγον xai πᾶσαν Ἠχὴν τῆς θείας ἐχείνης σάλπιγγος
ὑπερηχούσης; Ἐπεὶ δὲ ὁ μὲν πρὸς θεὸν ὅλος àv-
έπτατο, πρότερον μὲν bv ὀλίγῳ τινὶ χαὶ σχιοειδεῖ τῷ
λευγάνῳ τοῦ σώματος τῆς γῆς ἑφαπτόμενος, τῷ δὲ
πελείονι συμμετεωροπορῶν τῷ θεῷ' νυνὶ δὲ καὶ τὴν
GxtXv ἐχείνην τοῦ σώματος προσαφεὶς χαὶ χαταλιπὼν
«ipósz τῷ Bl: οἱ 6 χηφῆνες περιθομθοῦσι τὰ χη:(α
δια. cexxxvi, 9. 3δ| Cor. x, 4.
nem haereseos refutatricem, ceu veneficiorum anti-
dotum, presensque remedium elaboravit, non alio
fine, quam ut hominem sanaret sanatumque Ec-
clesic restitueret.
Ast ille similiter, ac si phrenesi correptus esset,
in medicum insurgit, eique obluctatur, et repugnat,
et hostis loco habet, qui illum ex impietatis barathro
eripere conabatur, et in his non quomodocunque, et
ut sors casusque ferunt, delirat ac desipit, sed litte-
rarum monumentis consignatam quasi columnam
insani? suz erexit, ct mullo tempore otii tantum
quantum cupiebat, nactus, parturiit toto illo temporis
intervallo librum, diutius videlicet quam elephantes
immani corporis mole animant suos fetus ; interea
minas jactitabat, privatimque fetum suum fingere et
lambere non desistebat * ceterum sero, el vix tandem
aliquando in lucem protulit abortivum quemdam et
plane imperfectum partum, quem omnes, qui cum Eu-
nomio sentiunt, tractant, nutricum instar, nutriunt
et fovent: nos vero propter illam Prophetze vocem
dicentis : Beatus qui tenebit et allidet parvulos tuos ad
petram? ; cum in nostras quoque manus venisset,
comprehendere insipientem illum libellum, et ad
petram allidere velut prolem quamdam Dabylonicam
decrevimus, Petra autem erat Christus *, hoc est,
veritatis ratio et oratio : tantum adsit nobis virtus
illa que imbecillitates corroborat, per preces ejus,
qui in corporis infirmitate vim propriam perfecit.
Quod si adliuc divina illa et sancta anima in cor-
pore mortali hujus lucis usura frueretur, et grandi-
loquum illud os, secundum datam sibi ab initio gra
tiam, invictam illam vocem mitteret : quis eo con-
fidentiz processisset, ut de hoc argumento aliquid
vel mutire auderet, quandoquidem omnem oratio-
nem omnemque sensum verba illa divina superant?
Postquam vero animus Dasilii ad Deum evolavit
(cum prius quoque in exiguo el tenui corpusculo
hanc terram incoleret, majorem temporis partem
cum Deo in excelsis habitans) , et nunc umbra illa
corporis relicta, terrzque mandata excesserit ;
crabrones autem. et fuci necdum favos orationis
251
S. GREGORII NYSSENI
253
cireumvolitandi, mellisque opificia vastandi finem A «oo λόγου, xat τὸ μέλι διαλυµαἰνονται’ μηδεὶς tvaa-
faciant, nemo jure audacie me insimularit, quod
ad ultionem prodeam ejus cui sese defendendi
nulla amplius suppetit facultas. Neque enim ma-
joribus quam czteri viribus fretus, bunc suscepi
Jaborem; sed probe, si quis alius, compertum ha-
bui, infinitos reperiri, qui eruditionis et sapientiz
Jaude in Ecclesia excellant. Nihilominus cum prz
omnibus aliis mortui fortunas ad me pertinere ar-
bitrer, tum propter scriptas, tum propter natura-
les leges : ideo ego meam ante alios hanc quasi
hxreditariam defensionem mihi vindicavi, infimus
quidem illorum qui in fidelium numerum ascripti
sunt : at illo, qui ab Eeclesia sese abrupit, ct ad
partes adversarias transtulit, nequaquam imbecil-
lior; nam in corpore sano minimum etiam inem-
brum propter totius eonspirationem validius est
et fortius, quam corruptum el abscissum, quamvis
boc majus, illud sit minus.
Nullus vero dum hzc dico existimet, quod me
magnifice venditem, immaniterque velut proprio
robore glorier : neque enim cum homine in are-
nam descendo, eam ob causam, ut eloquentiam
verborumque flosculos juvenili more ostentem.
Nam in eo certamine, ex quo victoriam reportare
inutile et infructuosum est, libenter volentibus pal-
mam concedimus; praesertim cum ipsum verborum
seclatorem et aucupem esse mihi persuadeam :
quando animum converto ad tempus, quod in isto
suo dogmate exornando contrivit. Egregie vero
eumdem in boc etiam libro sudasse conjicio : tum
ex hoc, quod in hac scriptione non minimam vite
sug partem collocavit ; tum quod amatores illius
hoc labore ejus valde exsultant et delectantur. Nec
— mirum est illum, qui hac in re tot annorum olym-
piadas posuit, majus etiam quiddam prveestitisse,
quam soleant, qui ex tempore scribunt. Verum
ejus in hoc opere inoliendo moram et cunctatio-
nem clarius adhuc demonstrant in dicendi 'phale-
ris et figuris conquirendis ineptis, et in his verbo-
rum lenociniis studium plane inane et. superva-
cuum. Etenim magna dictiuncularum colluvie ap-
paratu repentino, el extemporaneo, ex nescio
quibus libris coacervata, paucisque quz intelligi
possent, infinita quadam verborum congerie sedulo
superinjecta, opus hoc laboriosum procudit : quod
laudant quidem el admirantur discipuli erroris,
fortassis ex cxcitate, qua in rectis laborant, pri-
vati nimirum omni facultate recta 9 non rectis dis-
cernendi; at illi quibus cor sordibus infidelitatis
obscuratum non est, rident ; et nibili pendunt.
Nam quis risum contineat, cum videl. promitti
quidem pro veritate omnem curam et industriam,
ipsam vero industriam totam in verboram figura-
rumque ineptiis nullo emolumento poni ? Quid enim
momenti affert ad refutationem, ut ipse quidem
arbitratur, doctrin:e nostre, et commendationem
veritatis eorum, de quibus ambigitur, existimatio
quedam peregrina. ornat:e schematibusque compte
B
λείτω τόλµαν ἐμοὶ ὑπὲρ τοῦ σιγῶντος στόματος δι-
αναστάντι πρὸς ἄμυναν. Ο0ὐδὲ γὰρ ὑπὲρ τοὺς ἄλλους
ἰσχύν τινα λόγων ἐμαντῷ συνεγνωχὼς, χατεδεξά(Σην
τὸν πόνον ἀλλ ἀκριθῶς εἰδὼς, εἴπερ τις ἕτερος, ὅτι
χιλιάδες εὐθηνούντων κατὰ τὸ χάρισμα τῆς σορίας Ev
τῇ Ἐκχλησίᾳ πληθύνουσιν ὅμως ἐπειδῃη πάντων
μάλιστα προσήχειν ἐμοί φημι τοῦ µεταστάντος τὸν
χλῆρον διά τε τοὺς γεγραμµένους, χαὶ τοὺς τῆς QU-
σεως νόμους, τούτου χάριν αὐτὸς πρὸς τῶν ἄλλων
οἰχειοῦμαι τὴν χληρονομίαν τοῦ λόγου’ τῶν μὲν εἰς
τὴν Ἐκχλησίαν τοῦ θεοῦ συντελούντων τοῖς ἐσχάτοις
συναριθμούμενος" τοῦ δὲ ἀπεῤῥωγότος τῆς Ἐχχλησίας
εἰς ἀντίπαλον τάξιν οὐχ ἀσθενέστερος"' iv γὰρ τῷ
ὑγιαίνοντι σώµατι, xal τὸ ἐλάχιστον µέρος διὰ τῆς
τοῦ παντὸς συµπνοίας , δυνατώτερον ἂν εἴη τοῦ δι-
εφθορότος xai τετμηµένου χἂν τὸ μὲν πλέον, «b δὲ
ἔλαττον f.
Mrz; δὲ µεγαλοῤῥημονεϊν µε διὰ τούτων οἰέσθω
τῶν λόγων, ὡς ὑπὲρ τὴν προσοῦσαν δύναμιν ἐπὶ µα-
ταίοις χοµμπάκοντα. Οὐ γὰρ ἀπειροχάλως εἷς λόγων
ἅμιλλαν, ἢ ῥημάτων ἐπίδειξιν, συγχαθεῖναι τῷ &v-
θρώπῳ πρὸς μειραχιώδη τινὰ φ,λοτιµίαν προάγοµαι.
Ἐφ) ὧν Υὰρ τὸ πλέον ἔχειν ἀνωφελὲς, καὶ ἀνόνητον,
ἑτοίμως ἐχχωροῦμεν τοῖς βουλομένοις τῆς νίχης' του-
τονὶ δὲ xal ἄλλως μὲν τρίδωνα λόγων εἶναι στοχά-
ζομαι, πρὸς αὐτὴν βλέπων τὴν περὶ τὸ δόγµα τριθἠν'
διαρερόντως δὲ περὶ τὸν παρόντα πεπονηχένοι λόγον.
τεχµαιρόµενος Ex τε τοῦ προσαναλῶσθαι τῇ λογογρα-
ela ταύτῃ τῆς ζωῆς τοῦ συγγραφέως οὐχ ἑλάχιστον
μέρος" xat &x τοῦ χατὰ πᾶσαν ὑπερθολὴν τοὺς ἐρα-
στὰς αὐτοῦ τοῖς πεπονηµένοις ἀγάλλεσθαι. Καὶ οὐδὲν
ἀπειχὸς τὸν ἐν τοσαύταις ἑτῶν ὀλυμπιάσι πονῄσαντα,
πλέον τι τῶν αὐτόθεν ἐπιθαλόντων παρασχευάσασθαι’
δείχνυσι δὲ μᾶλλον τὴν το,αύτην. αὐτοῦ περὶ τῶν
λόγων χατατριθὴν ἡ περὶ τὰ σχήµατα κατὰ τὴν τῶν
ῥηθέντων συνθήχην ἀπειροχαλία, χαὶ τὸ περιττόν τς
xaX µάταιον τῆς περὶ τὰ τοιαύτα σπουδῆς. Πολὺν γάρ
τινα συρφετὸν λεξιδίων ἐξ ὑπογνίου παρασχευῆς Ex
τινων βιθλίων ἑρανισάμενος, ἐπ ὀλίγοις τοῖς νοηθεῖ-
σιν, ἀμέτρητόν τινα σωρείαν ῥημάτων φιλοπόνως
συµφορήσας, τὸν πολύχμητον τοῦτον ἐξειργάσατο
πόνον, ὃν ἐπαινοῦσι μὲν, xal τεθήπασιν οἱ am co
D τῆς ἁπάτης, £x τῆς περὶ τὰ καίρια τάχα πηρώσεως,
συναφῃρημένοι παντὸς χαλοῦ te xai μὴ τοιούτου
διάκρισιν’ γελῶσι δὲ xal ἀντ' οὐδενὸς εἶναι χρίνουσιν,
οἷς τὸ διορατιχὸν τῆς χαρδίας τῷ ῥύπῳ τῆς ἀπιστίας
οὐχ ἐπημαύρωται. Τίς γὰρ οὐκ ἂν εἰχότως γελάσειεν,
ὁρῶν τὴν μὲν ὑπόθεσιν τῆς σπουδῆς ὑπὲρ τῶν τῆς
ἁληθείας δογμάτων ἑἐπηγγελμένην, αὐτὴν δὲ τὴν
σπουδὴν, εἰς ῥημάτων τε xal σχημάτων άπειροχα-
λίαν ἠσχολημένην ἐπ᾽ οὐδενὶ χατορθώµατι; Τί γὰρ
ἂν xai μᾶλλον συναγωνίσαιτο πρὸς ἔλεγχον μὲν τῶν,
ὡς αὐτὸς οἴεται, εἰρημένων, σύστασιν δὲ τῆς ἀληθείας
τῶν ζητουµένων ἑπίνοιά τις τῶν ἓν τῷ λόγῳ σχηµά-
των ἀλλόχητος, xal σύνταξις χαινοπρεπἠς τε xa ἰδιά-
ζουσα, xat ὕθδρις σπουδαζοµένη, xal σπουδὴ πάλιν
ὑθοικομένη , κατ οὐδένα Gov τῶν προειληφότων Ex-
255
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
ο!
πονηθεῖσα; Οὐ γὰρ ἂν ἔχοι τις ἑξευρεῖν πρὸς viva A orationis, el. compositio nova et inusitata, οἱ in-
βλέπων τῶν ἐπὶ λόγῳ γνωριξομµένων, ἑαυτὸν εἰς τοῦτο
προῄγαγεν, ὥσπερ τις τῶν ἐπὶ σχηνῆς θαυματο-
ποιούντων διὰ παραλλήλων, xa ἰσοχώλων, ὁμοιοφώ-
νων τε xal ὁμοιοχαταλήχτων ῥημάτων, οἷόν «tot Χρο-
τάλοις τῷ τῶν λεξιδίων ῥυθμῷ διακυµθαλίζων τὸν
λόγον. Τοιαῦτα γάρ ἐστι μετὰ πολλῶν ἑτέρων, xal
τὰ ἐν προοιµίοις αὐτοῦ τερετίσµατα τὰ βλαχώδη
καῦτα, xai παρατεθρυμµένα σωτάδεια, & µοι δοχεῖ
τάχα μηδὲ Αρεμαίῳ διεξιέναι τῷ σχήµατι, ἀλλ᾽ ὑπο-
κροτῶν τῷ ποδὶ, xal ἐπιφοφῶν τοῖς δἀχτύλοις λιγυ-
ρῶς ἅμα πρὸς τὸν ῥυθμὸν ἐπιφθέγγεσθαι, χαὶ λέγειν,
τὸ xai μηδΣν ἔτι δεῄσειν, μὴτε λόγων ἑτέρων, µήτε
πόνων δευτέρων.
juria affectata; et rursus affectatio injuriosa,
nullo desiderio, ea qu» proposita fuerant, perse-
quendi elaborata? Haud enim facile quis dixerit,
cujusnam ex eloquentibus vestigia imitatus, eo pro-
cesserit, ut veluti scenicus quispiam portentorum
et mirabilium effector, orationem oppositis isoco-
lis, seu paribus membris et similiter cadentibus,
tanquam crepitaculis quibusdam vocularum con-
cinnitate distinxerit. Cujusmodi preter multa alia,
illa itidem sunt, quz statim in exordio occurrunt,
teretisinata et crepundia, mollia et lasciva sota-
dea, qux mea quidem sententia ille ne recitare
quidem posse videtur firmo et quieto corporis
statu, sed pedum strepitu, manuumque plausu apte scilicet ad numerum, additis illis, nullo am-
plius opus esse, neque aliis orationibus, neque euris secundis.
ἙἝν ταύτοις τοίνυν, xaY τοῖς τοιούτοις τὸ TÀÉov D
ἔχειν αὐτὸν συγχωρήσας, xaX χατὰ ἑξουσίαν ἐμφορεῖ-
σθαι τῆς νίχης, πᾶσαν τὴν περὶ ταῦτα απουδὴν ἑχὼν
ὑπερθήσομαι, ὡς µόνοις τοῖς πρὸς φιλοτιµίαν ὁρῶσι
προσήχουσαν, εἴ γέ τινα φἑρει φιλοτιμίαν ὅλως τοῖς
τοιούτοις τῶν λόγων ἑνδιαθρύπτεσθαι" ἐπεὶ xal ὁ γνἠ-
evo; ὑπηρέτης τοῦ λόγου Παῦλος, µόνῃ τῇ ἀλπθείᾳ
χοσμούμενος, αὐτός τε ταῖς τοισύταις ποιχιλίαις αἱ-
αχρὸν ὤετο χατασχηµατίσειν τὸν λόγον, xat ἡμᾶς πρὸς
τὴν ἀλήθειαν µόνην ἀφορᾷν ἐξεπαίδευσε, χαλῶς xoi
τεροαηχόντως τοῦτο νομοθετῶν. Τί γὰρ χρῆ τὴν χομ-
μωτιχὴν περιεργίαν εἰς τὴν τοῦ νόθου χαὶ σεσοφισµέ-
νου χάλλους συντέλειαν ἐπισύρεσθαι τὸν τῷ χόσμφ
τῆς ἀληθείας ὡραϊζόμενον; Οἷς μὲν γὰρ ἄπεστιν ἡ
ἀλήθεια, χρήσιµον ἴσως διὰ τῆς τῶν ῥημάτων ἡδονῆς
ὑποφαρμάττειν τὸ ψεῦδος, οἷόν τι φύχιον τὴν τοιαύ-
την περιεργίαν ἑνδιατρίδοντας τῷ χαρακτῆρι τοῦ
λόχου. Οὕτω γὰρ ἂν πιθανή τε xaX εὐπαράδεχτος ἡ
ἁπάτη ^oi; ἀχούουσι γένοιτο χατεγνωριαµένη, xal
περιηνθισµένη ταῖς τοιαύταις τοῦ λόγον χοµφείαις.
"Όταν δὲ χαθαρὰ χαὶ ἁμιγῆς παντὸς δολεροῦ προχα-
λύμματος σπουδάζηταί τισιν ἡ ἀλήθεια, οἴχοθεν ἑἐπ-
αστράπτει τοῖς λεγοµένοις τὸ χάλλος.
ἹΜέλλων δὲ Ίδη τῆς ἐξετάσεως ἄπτεσθαι τῶν εἰ-
ῥρηµένων, ἀμηχανεῖν µοι δοχῷ καθάπερ ἓν νηνεμίχ
τις γεωργὸς, οὐχ ἔχων ὅπως διαχρίναιµι τὸν χαρπὺν,
χαὶ τὸ ἄχυρον τοσοῦτον ἐν τῷ θημῶνι τούτῳ τῶν
λόγων τὸ περιττόν τε καὶ ἀχυρῶδές ἐστιν, ὡς ἐγγὺς
εἶναι τοῦ µηδόλως νοµίζειν ἓν πᾶσι τοῖς εἰρημένοις
ὑπ᾿ αὑτοῦ, πραγμάτων εἶναί τινα νοημάτων ὑπόστα-
αιν. Τὸ γὰρ πᾶσιν ἑφεξης τοῖς Υεγραμµένοις ἑἐπ-
εξνέναι, uátaióv τε ἅμα πρὸς τὴν σπουδὴν, xal ἐπί-
πονον, xa οὐδὲ συμθαῖνον χρίνω τῷ ἡμετέρῳ σχοπῷ.
Οὔτε Υὰρ τοσοῦτον περίεστιν ἡμῖν τῆς σχ»λῆς ἔχειν
χατ ἐξουσίαν ἐνευχαιρεῖν τοῖς µαταίοις’ καὶ προσ-
άχειν οἶμαι τὸν δόχιµον ἑργάτην, μὴ περὶ τὰ µάτχια
χατατρίδειν τὴν δύναμιν, ἀλλ ἓν of; ὁ πόνος τὸν
χαρπὸὺν ὁμολογούμενον ἔχει.
"Όσα τοίνυν εὐθὺς kv προοιµίοις ἁποσεμνύνων ἔαυ-
*bv ὡς ἀληθείας προστάτην τῷ τῆς ἀπιστίας ὀνείδει
τῶν ἀντιτεταγμένων χαθάπτεται, λέγων ἔμμονόν τι
καὶ δυσέχνιπτον αὐτοῖς ἐντετηγχέναι τὸ μῖτος. Καὶ
In his igitur ct similibus libenter ei primas con-
cedo victoriaque plene frui Φα mente patior;
neglecto enim cirea res bujusmodi accuratiore stu-
dio tanquam illis competente qui omnia ad laudem
propriam referunt, si quam tamen laudem parit
in tali orationis genere studiose versari, cum verus
εἰ germanus sermonis administer D. Paulus sola
veritate speciosus turpe censuerit hujusmodi leno-
ciniis orationem variare, nosque ad solam verita-
tem respicere docuerit ; recte et convenienter isthoc
sanciens. Quid enim attinet curiositatem illam ora-
tionis, quz in crebris incissiset commatis consistit,
ad false οἱ fucatz:e. pulchritudinis complementum
corradere illum qui ornatu veritatis splendescit?
His enim quos veritas deserit utile fortassis fuerit
C velare mendacium verborum venustate, inspersa
hujusmodi inani et superflua diligentia orationi,
tanquam fuco quodam. Nam hoc pacto error pro-
babilis, et dignus approbatione auditoribus videri
potest, utpote tectus et nitescens talibus verborum
' ornamentis. Át quando quis ipsam veritatem pu-.
ram el nullius externi admistiorie contaminatam
sectatur, nativa quadam pulchritudine splendescit
oratio.
Cxterum aggressurus jam examen et discussio-
nem eorum, quz scripsit Eunomius, h:rere mihi
anceps videor, instar agricol:e cum omnis ventus
quiescit, incerti quonam modo frumentum 2a paleis
segreget. Tantum enim in hoc orationis acervo
superflui οἱ palearum est, ut fere credam in omni-
D bus qua iste attulit, nihil prorsus rerum docta-
rumque cogitationum inesse. At vero omnia, qua
scripsit, sigillatim commemorare, inutile simul ad
nostrum propositum, et arduum, et a scopo nostre
alienum arbitror. Neque enim tantum nobis otii
suppetit, ut arbitratu nostro vanis hisce rebus ἵπι-
morari liceat. Et par est probatum operarium viin
suam insumere non in infructuosis operibus , sed
in iis quibus optatus fructus respondeat.
Mitto igitur quxcunque initio statim sui osten-
tandi gratia, tanquam veritatis przco esset, effu-
tii; praetereo etiam infidelitatis convicium, quo
adversarios suos aspersit; dum perpetuum οἱ in-
283
S. GREGORII NYSSENI
256
delebile odium ipsis insitum esse ait. Nec dicam A ὡς ἐπισοθαρεύεται τοῖς ἔναγχος ἑγνωσμένοις αὐτῷ,
quam insolenter glorietur iis qua pro ipso nuper
decreta sunt, nec tamen quznam illa sint decreta,
explicat ; solum dicit de quzstionibus dubiis judi-
cium factum, et quidem legitimum, quod prater
fas elatos moderato animo esse coegerit , propriis
verbis Lydio scilicet concentui similibus ita scri-
bens : Sapere coactis justo judicio iis, qui injuste
sese extollebant, quod judicium etiam interdictionem
et proscriptionem rebellium nominavit, nescio quid
nomine interdictionis significare volens. Hzc et id
genus alia, ut inanem verborum turbam, el ad ni-
hil omnino conducibilem przteribo tacitus. Sicubi
autem hxreticam suam doctrinam confirmare ni-
Utur,ibi studiosius et accuratius iminorari opere
τίνα μὲν τὰ γνωσθέντα μὴ προστιθεὶς, χρίσ.ν δὲ τινα
τῶν ἀμφισθητησίμων ἓν αὐτοῖς γεγενῆσθαι λέγων,
xal τινα δίχην ἔννομον τὴν τοῦ σωφρονεῖν ἀνάγχην
τοῖς οὐκ ἓν δίχΧῃ θρασυνοµένοις ἐπάγουσαν, λέγων
οὑτωσὶ τῇ ἰδίᾳ φωνῇ κατλ τὴν Λύδιον ἁρμονίαν Exelvmv*
Καὶ τῶν οὐκ ἐν δίκῃ θρασυνοµένων ἑνγέμῳ δίχῃ
σωφρονεῖν ἠγαγκασμένωγ, ἣν χαὶ ἀπόῤῥησιν τῶν
ἑπαναστάντων ὠνόμασεν' οκ oló 6 τι νοὼῶν τὴν
ἀπόῤῥησω, xoi πάντα τὰ τοιαῦτα, ὡς µάταιον
ὄχλον, xal εἰς οὐδὲν φέροντα χρήσιμον παραδραμοῦ-
μαι τῷ λόγῳ. Εἰ δὲ τινα τοῦ αἱρετιχοῦ φρονήµατος
συνηγορίαν πεποίηται, πρὸς τοῦτό pot χαλῶς ἔχειν
ἠγοῦμαι τὴν πλείω ποιεῖσθαι απουδἠν. Οὕτω γὰρ
χαὶ ὁ τῶν θείων δογμάτων ὑποφήτης Ev τῷ καθ ἑαν-
pretium existimo. lta namque divinorum dogma- B τὸν λόγῳ πεποίηχεν ὃς πολλῶν ὄντων δυναµένων εἰς
tum interpres egit in suis libris : cui cum multa
suppeterent, quibus orationem ampliücare licuis-
set, adductis iis tantummodo, quz necessaria cen-
sebat, yrolixitatem argumenti contraxit, selectis
blaspheiniarum capitibus ex omnibus illis, qua
liber ille impius continebat.
Quod si quis cupit refutationem nostram eodem
ordine, quem ille servat, institui : is explicet velim,
quo commodo id fieret. Qux ad audientes rediret
utilitas, si inscriptionis griphum et z:nigma, quod
instar sphyngis a tragowis decantate, nobis in
procmio proponit, dissolverem, commemorans vi-
. delicet novam illam pro apologia apologiam, et
nugas alias complures, et longam quoque somnii
enarrationem. Puto enim lectores satis magna mo-
lestia affectum iri Eunomii oratione; partim ob
sordidam et vanam in ipsa inscriptione novita-
tem, partim obodiosam propriorum eventuum enu-
merationem. (uos namque labores, et qux certa-
minaa se suscepta non refert, terra scilicet marique
pervulgata, et toto terrarum orbe celebrata? Si
hec iterum scriberentur, et quidem cum atdita-
mento, ut fieri necesse est, erroris refutatione
orationem augente, quis adeo ferreus et adamanti-
nus'reperiretur, qui hujisce diligenti: importuni-
tate non commoveretur ad nauseam ? Si prztercea
divinam historiam ad verbum recitarem, quis nimi-
rum ille fuerit, qui ad Euxinum Pontum propter
homonymiam ipsum constristaverit, qualis vita
istic acta, quze studia suscepta : quomodo ob mo-
rum similitudinem dissenseril a quodam Armenio,
et in quibus deinde inter se convenerint reconci-
liatis animis , ut invicto et celeberrimo przceptori
ipsius Aetio (lis enim hominem afficit preconiis)
assenliretur ; quzenam ipsi structa sint insidiz, et
inaching quibus in judicium adductus sit, non ullo
objecto crimine, quam quod pre csteris gloria
emineret. Si hzc, inquam, omnia hic referrem, an
non, sicut ii, qui versantur cum illis, quos oculo-
rum morbus tenet, ex continua consuetudine cum
tegris, morbum sibi ipsi tandem pariunt: ita et ego
correptus vidercr gravi xgritudine rebus vanis ac
frivolis studiose immorandi, ipsis vestigiis garru-
πλάτος ἐν τεῖναι τὸν λόγον, διὰ τῶν ἀναγχαίων προϊὼν
νόµων, αυντέμνει τὸ πλῆθος τῆς ὑποθέσεως, τὰ χε-
φάλαια τῆς βλασφημίας Ex πάντων τῶν εἱρημένων
ἐν τῇ βίθλῳ τῆς ἀσεθείας ἀναλεξάμενος.
El δέ τις ἐπιζητεῖ χατὰ τὴν τοῦ λόγου τάξιν ἆχο-
λούθως ἀντεισαχθῆναι χαὶ τὸν ἡμέτερον, εἰπάτω τὸ
χέρδος. Τί πλέον, γενήσεται τοῖς ἀχούουσιν, sl τὸν
γρίφον xaY τὸ αἴνιγμα τῆς ἐπιγραφῆς διαλύσαιµε, ὃ
χατὰ τὴν τραχιχὴν σφίγγα, εὐθὺς ἡμῖν ἓν προοιµίοις
προτείνεται, τὴν xacvhv ἐχείνην ὑπὲρ τῆς ἀπολογίας
ἀπολογίαν, xal τὸν πολὺν ἐπὶ τούτῳ λήρον, καὶ τὴν
μαχρὰν τοῦ ὀνείρου χαταλέγων διήγητιν. Οἶμαι γὰρ
ἰχανῶς ἀποχναίειν τοὺς ἐντυγχάνοντας, xal Ev. µόνῳ
τῷ λόγῳ τοῦ Εὐνομίου σωζόμµενον τό τε γλισχρὸν xa
µάταιον τῆς ἓν τῇ ἐπιγραφῇῃ τοῦ λόγου χαινότητος,
χαὶ τὸ φορτικὺν ἅμα, xal περὶ αὐτῶν τῶν οἰχείων
διηγημάτων * οἵους πόνους, xat ἆθλους ἑαυτοῦ διεξέρ-
χεται, διὰ πάσης vno, χαλθαλάττης πεφοιτηχότας, xat
Ey πάσῃ τῇ οἰχουμένῃ χηρυσσοµένους; EL δὲ ταῦτα πά-
Àtv γράφοιτο, χαὶ μετὰ προσθήχης, ὡς εἰκὸς, τῶν τῆς
Ψευδολογίας ἑλέγχων πλεοναζόντων τὸν λόγον, τίς οὕτως
στεῤῥὸς ρανεῖται, χαὶ ἁδαμάντινος ὡς μὴ προσναυτιά -
σαι τῇ ἀχαιρίᾳ τοῦ πόνου ; EL δὲ καὶ τὴν ἔνθεον ἐκείνην
ἱστορίαν ἐπὶ λέξεως Υράφοιµι, τίς ὁ χατὰ τὸν Εὔξεινον
Πόντον, διὰ τῆς ὁμωνυμίας αὐτὸν προλυπήσας, οἷος
ὁ βίος, τίνες αἱ σπουδαὶ, πῶς διεφέρετο πρὸς τὸν
p Αρμένιον διὰ τὴν ὁμοτροπίαν τοῦ ἤθους, εἶτα ἐπὶ
τίσι συνἐθεντό τε μετ ἀλλήλων xal κατηλλάγησαν.
ὡς ἐπὶ τὸν ἅμαχον ἐκεῖνον xat τῇ δόξῃ πολὺν ᾿Αέτιον
τὸν διδάσχαλον αὐτοῦ συμφρονῆσαι (τούτοις γὰρ αὖ-
τὸν ἀποσεμνύνει τοῖς ἐπαίνοις), εἶτα τίς ἡ χαθ᾽ αὑτοῦ
pnxavh, χαὶ ἐπίνοια, δι’ fic εἰς χρἰσιν τὸν ἄνδρα xa-
τέστησαν ᾽ ἔγχλημα ποιούμενοι τὸ εὐδοχιμεῖν αὐτὸν,
xai ὑπὲρ τοὺς ἄλλους εἶναι. El ταῦτα λέγοιμι πάντα,
&p' οὐχὶ χαθάπερ οἱ τῶν ὀφθαλμῶν τὴν νόσον Ex τῆς
πολλῆς ὁμιλίας τῶν προνενοσηχότων ἐφ᾽ ἑαυτοὺς ἕλ-
κοντες , οὕτω xal αὐτὸς συμμετεσχηχέναι δόξω τοῦ
περὶ viv µαταίἰαν σπουδὴν ἀῤῥωστήματος, ἑπόμενος
κατ ἴχνος τῇ φλυαρίᾳ., xa τὰ xa0' ἔχαστον ἐξετάνων:
Τΐνας «vot δούλους εἰς ἐλευθερίαν ἀφιεμενους, τίνα
μνονμένων σχέσιν, xal ἀργυρωνήνων τάξιν, xa τί
S. GREGORII NYSSENI
260
buerint potestatem ubique locorum habitandi,impe- Α γράφει" Kal ἡ zoAA3 βαρύτης τῶν á0 ov, καὶ τὰ
rateris edicto in Phrygiam relegati, ne complu-
res pestifero suo convictu inficerent , propter qua
ira accensus ita scribit : Et gravitas cerlaminum,
et intolerandg &erumna, et invicta erumnarum to-
lerantia satis enituerunt, quando cum Phrygia natale
solum commutarunt. Omnino vero. Non enim dede-
cori erant Oltiserio illa , quz evenerunt : neque
everterunt paternz glorie excelsitatem, neque ge-
neris splendorem injuria affecerunt , ut periculum
esset, ne ea, ob qux: nunc succenset, redunda-
rent quoque ad celebrem et binominem Priscum
bujus patris patrem : unde iste tam eximias οἱ
preclaras de origine sua petiit narrationes : de
mola nimirum et corio , servilique demenso, et de
reliqua hzreditate Chanaan : et si horum gratia
vituperationem merebantur, qui illisexsilium procu-
rarunt : fateor et ego dignos esse reprehensione,
qui horum istis causa fuerunt, si qui tamen fue-
runt : effecerunt enim, ut rerum ab istis gestarum
memoria sepulta plerosque moribus et vita gravio-
res fugiat , neque integrum sit posterioribus de
przteritis curiosius inquirere, quo tandem san-
guine ambo proseminati et quod vitz institutum a
patribus acceptum secuti sint; et quid minus quidve
majus, quam deceat liberos et ingenuos, in se
observantes, postea ad tantam nominis celehrita-
tem famamque pervenerint, ut et imperatoribus
δυσθάστακτα πάθη ' καὶ ἡ γεγγαία τῶν za0npá -
των ὑπομονὴ, τὸ Φρυγίαν αὐτοὺς ἀντὶ τῆς évep-
κούσης ἀ.ὶ1άξασθαι. Πάνν γε. Οὐ γὰρ ὄνειδος ἣν τῷ
Ὀλτισηρίῳ (a) τὰ συµθεβηχότα, καὶ τοῦ πατριχοῦ
φρονήµατος χαθαίρεσιν φέροντα, xal τὴν τοῦ γένους
ἀξίαν ὑθρίζοντα, ὡς μὴ ἂν ἑλέσθαι ταῦτα , Eg' οἷς
νῦν χαλεπαίνει, τὸν ὀνομαστὸν ἐχεῖνον, xaX διώνυµον
Πρίσχον τὸν τοῦ πατρὸς τούτου πατέρα. Οθεν τούτῳ
τὰ λαμπρὰ , χαὶ περίθλεπτα τοῦ γένους ἐστὶ διηγή-
µατα. Ὁ µύλων, καὶ τὸ σχύτος, xal τὸ οἰχετιχὸν σι-
τηρέτιον, xai fj λοιπὴ τοῦ Χαναὰν χληρονοµία͵ καὶ
ἐπὶ τούτοις ἔδει χαχίζεσθαι τοὺς τῆν µετάστασιν ab-
τοῖς προξενήσαντας. Συντίθεμαι τούτῳ χἀγὼ, ὄντως
ἄξιοι τῆς παρ᾽ αὐτῶν µέμφεως, οἱ τούτων αὑτοῖς at-
D «iot γεγονότες, εἴπερ ὅλως εἰσί τινες, f] γεγόνασιν :
ὅτι τῶν προδεθιωµένων ἡ γνῶσις διὰ τούτων συγχα-
λυφθεῖσα παραιρεῖται τῶν σεµνοτέρων τὴν µμνῆμην *
xai οὐχ ἐᾷ πολυπραγμονεῖσθαι τὰ τῶν παρόντων
πρεσθύτερα' ὁποίας ἑκάτερος τὸ χαταρχὰς ἀξίας
ὡρμήθησαν , ποἰαν &x πατέρων ἔχοντες ἀχολουθίαν
τοῦ βίου’ τὶ μικρὸν, fj μεῖζον τῶν ἐλευθέροις πρε-
πόντων ἑαντοῖς συνεγνωχότες, ἔπειτα τοσοῦτον Ur vo -
ρἰσθησάν τε xal ὠνομάσθησαν, ὥστε xa βασιλεύσι
γενέσθαι γνώριµοι, καθὼς μµεγαλαυχεῖται vov τῷ
συγγράµµατι, καὶ πάσας τὰς ὑπερεχούσας ἀρχὰς Er"
αὑτοῖς συγχινεῖσθαι, καὶ ἐπὶ πολὺ τῆς οἶχου µένης τὰ
χαθ᾽ ἑαυτοὺς διαφέρεσθαι.
innotescerent, sicut in hoc scripto insolenter iste gloriatur, utque omnia imperia et magistratus pro-
pter ipsos coimmoverentur, et ut polissimam mundi partem doctrina illorum pervagaretur.
An non hisce rebus, si verum fateri velimus, C
quam maxima injuria irrogata est, vel ipsi oratio-
num scriplori, vel ipsius magistro, et ejusdem vite
institutori Aetio, quem mihi videtur Eunomius non
tam suspicere ob dogmatum perversitatem, quam
ob vitze compendia et copias? quod affirmo, non in-
certis quibusdam conjecturis ductus, sed hisce au-
ribus meis ex iis, quibus id optime compertum erat,
certior factus. Nam quis qualisve fuerit Aetius (6),
audivi quondam ex Galatarum Episcopo Athanasio :
viro cui veritate nihil fuit antiquius, quique ad ma-
jorem fidem illis, qua narrabat, conciliandam, epi-
stolaii Georgii Laodicens's demonstrabat. ls ergo
alebat Aetium . non ab ineunte ziate dogmatum
absurditati studuisse; sed temporis progressione
"Ap' οὐχὶ τῷ ὄντι τὰ µέγιστα διὰ τούτων Ἠδί-
χκηται, f] αὐτὸς οὗτος ὁ λογογράφος, ἢ ὁ προστάτης
αὐτοῦ, xal τοῦ ὁμοίου βίου καθηγητὴς ᾿Αέτιος,
6v µοι δοχεῖ μὴ τοσοῦτον πρὸς τὴν τῶν δογμάτων
ἀπάτην βλέπων ἐζηλωχέναι , πολὺ δὲ μᾶλλον πρὸς
τὴν τοῦ βίου παρασκευήν τε xal εὑὐπηρίαν ; λέγω
δὲ ταῦτα, οὐ στοχασμοῖς τισι τεχµαιρόµενος, ἀλλὰ
τῶν ἀχριθῶς ἐγνωκότων αὐτήχοος Υεγονώς. Τὰ γὰρ
κατὰ τὸν ᾽Αέτιον τοῦτον ᾽Αθανασίου ποτὲ τοῦ Ταλα-
τῶν ἐπισκόπου λέγοντος ἤχουσα, ἀνδρὸς οὐχ ἄν τι
πρὸ τῆς ἀληθείας προτιµήσαντος, ἀλλὰ καὶ εἰς µαρ”
τυρἰαν τῶν πολλῶν τοῦ λόγου , Γεωργίου τοῦ ἐχ Aao-
διχείας ἐπιστολὴν ἐπιδειχνύντος. Ἔλεγε δὲ μὴ παρὰ
τὴν πρώὠτην αὑτὸν ἐγχεχειρηχέναι τῇ τῶν δογμάτων
ἁτοπίᾳ * χρόνοις δὲ ὕστερον τέχνην βίου τὴν xatvo-
doctrinz novandz operam dedisse, ut hac velut p τοµίαν ταύτην προστήσασθαι' ἐχδύντα γὰρ αὐτὸν ἤδη
arte victum sibi pararet, quippe illum relicta cul-
tura vinez, quam possidebat (at quam juste tacebo,
ne videar odiosius narrationem auspicari), princi-
pio quidem factum esse fabrum caminarium , cujus
ars circa ignem θἱ fornaces ferreas fabricandas in-
sumitur, manibus versantem malleos breviculos, et
exiguo incudi assidere solitum : sub exili tugurio,
surdideque et magna molestia vitae necessaria hoc
suo labore comparantem : quam enim mercedem
adeo magni zstimandam mereretur ille, qui subpal-
(a) Ολτίσηρις, obscurus vicus in Cappadocia, Eu-
noni patria, a qua enumdem'OXcicfjptov nominat, et
infra, novum Pzanica ex Oltisiride prodeuntem.
τὴν δουλείαν ἀμπελίδος τῆς χεκτηµένης αὐτὸν ( τὸ
δ' ὅπως οὐδὲν δέοµαι λέγεινιὼς ἂν μὴ δόδσιµι xaxor,-
θέστερον τοῦ διηγήµατος ἄπτεσθαι) εἶναι μὲν xapi-
νευτὴν xav! ἀρχὰς, τὴν ἔμπυρον ταύτην, καὶ ῥάναν-
σον τέχνην διὰ χειρὸς ἔχοντα, σφύρᾳ βραχείᾳ, xal
ἄχμονι μικρῷ προσχαθήµενον ὑπὸ τριχίνῃ σκηνῇ
γλίσχρως xoi μετὰ πόνου τὰ ἀναγχαῖα τοῦ Ρίου διὰ
τῆς ἐργασίας ταύτης συμποριζόµενον. Τίς γὰρ ἂν
xaX γἐνοιτο μισθὸς ἄξιος λόγου τῷ θεραπεύοντι τὰ
ὑπόσαθρα τῶν χαλχωµάτων, xal παραθύοντι τὰς
(P) Aetii vitam miserrimam describit Greg. Nyss.,
ait Theodoretus lib. de Haeret. [abulis.
961
CONTRA EUNOMIUM, LIB. |.
263
ερυμαλιὰς, καὶ τὸν χασσίτερον ταῖς πληγαϊς ἐπιλύοντ:'. A lida ceramenta renovabat, qui foramina obturabat,
xai μολιθδοχοῦντι τῶν λεδήτων τὰς βάσεις ^ γενέσθαι
δὲ τῆς τοῦ βίου µεταθολῆς αἰτίαν, συμφοράν τινα διὰ
τῆς τέχνης συμθᾶσαν αὐτῷ. Λαθόντος áp ποτε παρὰ
γυναιχὸς στρατιώτιδος χρύσεόν τι σχεῦος τῶν περὶ
δέῤῥην, ἡ χεῖρα προκοσμτµάτων, ἐφ᾽ ᾧτε τὴν γενο-
µένην αὐτῷ πληγῖν διορθώσασθαι, ἁπατῆσαι δι
ἐπινοίας τὸν ἄνθρωπον * χαὶ ὑφελέσθαι μὲν τὸ χρύ-
σεον, ἀντιδουναι δὲ χάλχεον aos] τὸ σχεῦος, ἰσομέ-
εθες τῷ χρυσῷ, xal τὴν ἐπιφάνειαν ὁμοίως ἔχον δι
ἐπιπολαίου βαφῆς, χρυσἰῳ tbv χαλκὸν ἐπαλείφαντα"
χατασοφισθεῖσαν bh τῷ φαινοµένῳ τὴν ἄνθρωπον *
δεινὸς Υὰρ ἦν xaX τῇ χαλχευτικῇ διὰ τῶν τῆς τέχνης
σοφισµάτων, τοὺς χρωµένους παραλογίσασθαι * χρόνῳ
φωράσαι τὴν περὶ τὸ χρυσίον χαχουργίαν, ἔξαλειφ-
θείσης Ex τοῦ χαλχοῦ τῆς βαφῆΏς ' εἶτα μετελθεῖν Ev
δίχῃ τὸν χλέπτην, στρατιωτῶν τινων Χχατὰ τὸ συγ-
γενὲς xai ὀμόφυλον συγχινηθέντων εἰς ἀγανάκτησιν.
Τὸν δὲ παθόντα μετὰ τὴν τόλμαν ἐχείνην, ὅσα πα-
θεῖν εἰχὸς τὸν ἁπατεῶνα, xal χλέπτην, ὄρχῳ τῆς
τέχνης ἑαυτὸν ἀποστῆσαι' ὥσπερ οὐχὶ τῆς προαιρέ-
σεως, &))à τοῦ ἐπιτηδεύματος τὴν ἐπιβυμίαν αὐτῷ
της χλοπῆς ἐμποιῄσαντος. ᾿Αχόλουθον δὲ μετὰ τοῦτο
γενόµενον lacpou τινος τῶν ἁγυρτευόντων, ὡς ἂν μὴ
φαντελῶς ἀπορήσῃ τῆς ἀναγχαίας τροφῆς, οἰχίαις τε
ταῖς ἀφανεστέρσις, xa! τισιν ἀπεῤῥιμμένοις ἀνθρώ-
σοις bri τῷ προσχήµατι τᾶς ἰατριχῆς ἐπιφέρεσθαι.
Εἴτα χατ᾽ ὀλίγον εἰς εὐπορίαν αὐτῷ τῆς ἐπινοίας
ἑλθούστς, ᾽Αρμενίου τινὸς εὐεξαπατήτου διὰ τὸ βάρ-
6αρον, ὡς Ιατρῷ προσέχειν ἀναπεισθέντος, καὶ συχ- σ
vv αὐτῷ ὑποχορηγοῦντος ἀργύριον, μικρὸν ἡγεῖσθαι
ἤδη τὸ θττεύειν ἑτέροις ἐπὶ τῇ τἐχνῃ, ἁλλ' αὐτὸν
ἀξιοῦν lazphv εἶναι xal ὀνομάσεσθαι. Ἐντεῦθεν τοί-
δν συλλόγων τε μετεῖχεν ἰατριχῶν, γαὶ τοῖς πρὸς
ἔριω λογομαχοῦσι χαταμιγνύμενος , τῶν βοώντων εἷς
Tv. Καὶ £v τῇ τοῦ λόγου fori] τὸ καθ) ἑαυτὸν προσ-
τιθεὶς, οὐ μιχρῶς ἑσπουδάζετο παρὰ τῶν τὸ ἀνχιδὲς
της φωνῆς πρὸς τὰς ἑαυτῶν φιλονειχίας ἐχμίσθου -
give.
Λιπαρωτέρας δὲ διὰ τούτων προσγενοµένης αὐτῷ
τῆς µάζης, οὐχ ἀπιμένειν ᾧετο δεῖν οὐδ' ἐν τούτῳ
*$ βίῳ, ἀλλὰ τὴν ἰατρικὴν ἐχείνην μετὰ τῆς γαλ-
αυτιχῆς xav! ὀλίγον ὑπαπεδύετο. Αρείου δὲ τοῦ
ομάχου τὰ ποντρὰ ταῦτα απέρµατα τῶν ζιζανίων
quique stannum ictibus molliebat, et plumbeas le-
betum bases fundebat, causam vero vitz. mutandze
fuisse illi calamitatem quamdam ex opiflcio ortam.
Αοεερίο enim ab uxore militis cujusdam vel ma-
nuum, vel colli ornamento, ut illud ictu quodam
fractum repararet, circumvenissc mulierem, et
aurcum quidem monile surripuisse, &reum aulem
reddidisse, ::que magnum ac aureum , planeque si-
mile in superficie, ob tincturam externam, illito
auro ati: deceptam vero apparente specie femi-
nam (peritus enim erat variis fucis οἱ fraudibus
srarie suz artis circumseribendi eos, qui opera
illius utebantur) successu temporis imposturam et
maleficium deprehendisse, deleta ex ere tinctura:
csterum deinceps furem in jus vocatum, wilitibus
nonnullis pro mutuo inter se usu et amore indigni-
tatem facinoris zgre ferentibus. Hunc autem per-
pessum ea qux impostorem et furem perpeti nc-
cesse est, jurejurando artificio suo sese abdicasse.
Quosi non voluntas et propositum , sed opificium
ei furti cupiditatem injecerit. Posthzc factum fuigse
famulum medici cujusdam eircumforanei, ne om-
nino rebus ad victum necessariis destitueretur ; ct
medicine prztextu abjectorum et sordidorum ho-
minum casas et latibula obiisse. Postea paulatim
opibus auctum, el Armenio quodam, quem tanquam
barbarum in fraudem illicere nihil erat negotii, ut
sibi velut medico aures daret, persuaso, multisquo
ab illo auri ponderibus acceptis, indignum emzisti-
masse, ut in posterum aliis in arte medica servi-
ret; sed seipsum pro medico haberi et dici vo-
luisse. Ex illo igitur tempore conventuum medico-
rum participem factum , immiscuisse se illis, qui
linguam ad rixas exercent , unumque ex numero
rabularum fuisse$ et, cum in linguz volubilitate et
viribus facultates suas sitas existimaret, non pa-
rum honoratum esse ab illis, qui impudentiam oris
ad proprias contentiones conducunt.
Porro cum ex hoc vitz: genere pinguior ei obve-
nisset fortuna, non putavit diutius in eo perseve-
randum, sed artem illam medicam cum fabrili seu
αγατία paulatim deseruit. Ario autem inimico Dei
perniciosa illa zizaniorum semina serente * (quo-
ἐνπείραντος * ὧν ὁ καρπός ἐστι τῶν ᾿Ανομοίων τὰ D rum fructus est doctrina Anomeeorum), schol me-
ἕγματα» αἱ τῶν ἱατρείων σχολαὶ τηνιχαῦτα τοῖς περὶ
ww πτήματος ἐχείνου θορύδοις περιηχοῦντο. Ἐμ-
Βελετίσας τοίνυν τῇ τοιαύτῃ διατριθῇ, xal τινα
ολλγισμῶν Ézoboy ἐξ Αριστοτελιχῶν ἀπηχημάτων
"ἄ[ατγρῄσας, ὀνομαστὸς ἣν τὸν πατέρα τῆς αἱρέ-
Sw Αρεῖον τῇ χαινότητι τῶν ἐφευρεθέντων ύπερ-
ἑλλύμενος, μᾶλλον δὲ τῶν παρ) ἐχείνου τεθέντων
ti» ἀχολουθίαν χατανοῄσας ἀγχίνοός τις ἔδοξεν
UVIt χαὶ τῶν χρυφίων εὑρετιχός τὸ χτιστὸν, xal
Ώ ἐξ οὐχ ἔντων, ἀνόμοιον εἶναι τῷ χτίσαντι, xat τῷ
Σαραγαγόντι bx τοῦ μὴ ὄντος ἀποφηνάμενος.
* Matth, xii, 21 sqq.
dicorum clamoribus de hac quzstione personabant.
lgitar cum Aetius in hac palzstra diligenter sese
exercuisset, et syllogismorum etiam quorumdam
ex Aristotelicis monumentis congeriem collegisset,
clarus et celehris erat, superato etiam parente
hujus hzreseos Ario, quod ad inventorum dogma-
tum novitatem attinet; et cum magis intelligeret
ordinem et connexionem eorum, qua Arius com-
mentus fuerat, sagax et solers habebatur, et ad res
abstruaas indagandas perquam idoneas, ostendens,
id quod creatum esset, et ex non ente seu nihilo,
dissimile esse Creatori. et ei, quod ex nihilo εὖα-
xit.
105
Ut ergo hujusmodi sermonibus rerum novarum A
cupidas aures titillavit, accidit, ut banc novitatem
etiam cognosceret Theophilus Blemmys (a), cujus
studio cum Gallo familiaris esset, aditus patefac-
tus est Aetio ad palatium. At cum Gallus prefectum
Domitianum et Montium (5) scelerate trucidare ausus
fuisset, omnes, qui detestandi illius facinoris par-
ticipes fuerant, participes etiam fuerunt, ut par
erat, interitus illius: solus iste effugit supplicium,
dignus judicatus, qui nihil adversi pateretur, cum
aliis ejusdem sceleris consortibus. Interea magno
Athanasio ex Alexandrinorum Ecclesia imperatoris
tyrannide ejecto, Georgio autem Tarbasthenite po-
pulum jllum convellente et exagitante, iterum
Alexandrinus fit Aetius, nemine inferior ex illis qui
$. GREGORII NYSSENI
264
Ἐπειδὴ τοίνυν διὰ τῶν τοιούτων λόγων τὰς φ:-
λοχαίνους τῶν ταῦτα νοσούντων ἀχοὰς ἐγαργάλιζε,
γινώσχει τὴν καινοφωνίαν ταύτην xai ὁ Βλέμμυς
Θεόφιλος, ᾧ συνηθείας τινὸς περὶ τὸν Γάλλον προ-
υπαρχούσης, ὁ ᾿Αέτιος εἰς τὰ βασίλεια δι αὐτοῦ παρ-
εδύετο. Tou δὲ περὶ τὸν ὕπαρχον Δομετιανὸν xat
Μόντιον ἄγους τηνικαῦτα τολµηθέντος τῷ Γάλλῳ,
πάντες οἱ κοινωνοὶ τοῦ µιάσµατος συμμετεῖχον, ὡς
εἰχὸς, τῆς ἑχείνου χαταστροφῆΏς. 'AXÀ' οὗτος ἐχδύνει
τὴν τιµωρίαν, οὐδὲ τοῦ παθεῖν τι χαχὸν μετὰ τῶν
συναιτίων τοῦ ἄγους ἄξιος εἶναι χριθείς. Ἐπὶ τού-
τοις τοῦ μεγάλου Αθανασίου βασιλιχῇ δυναστείᾳ τῆς
Αλεξανδρέῶν Ἐχχλησίας µετατεθέντος’ Γεωρχίου δὲ
τοῦ Ταρθδασθηνίτου τὸν ἐχεῖνον λαὸν διασπῶντος,
πάλιν ᾿Αλεζανδρεὺς ὁ ᾿Αέτιος, οὐδενὸς ἔλαττον ἔχων
ob offam parasitabantur Cappadoci. Non enim Geor- D τῶν ὑποτρεφομένων xal παρασιτούντων τῷ Καππα-
gio assentari nesciebat, quippe Chananimo, in
quem, velut eodem genere et tribu prognatum, ad-
modum benevolo erat animo ; ille vicissim Aetii
oblectabatur consuetudine, jampridem dogmatis
illius perversitate captus, et Aetio velut lucrum
quoddam insperatum propositus.
Quz minime fugiebant genuinum ipsius discipulum
Eunomium istum, qui cum patris sui, czetera optimi,
excepto hoc uno, quod talem geuuit filium, vivendi
rationem honestam quidem et legibus consentaneam,
sed tamen difficilem ob egestatem, et infinitis ple-
nam molestiis videret (erat enim agricola, aratro
assuetus, et rusculo suo colendo multo labore in-
tentus : hieme vero cum ab agricultora vacatio
conceditur, prima elementa et syllabas puerulis
eleganter efformans, mercede inde collecta, victum
. amictumque sibi comparabat); hzc igitur et similia
in paterna domo animadvertens, multa salute
aratro, ei stivie, et omnibus paternis instrumentis
dicta, ne et ipse conflictari cogeretur hujusmodi la-
borum difficultatibus, primum quidem mentem ad-
jicit ad sapientiam Prunici (c); et celeri manu scri-
bere edoctus, principio quidem habitabat cum quo-
dam sus stirpis et familiz, non alia ministerii,
quod scribendo exhibetur, mercede, quam victu
quotidiano. Deinde paedagoguim agens puerorum
sui domini, paulatim accendi ccepit desiderio rhe-
toricze seu eloquentiz. Et illa quidem quz inter-
medio tempore gessit, sciens praetereo, ul el vitam
in patria actam, et in quibus Constantinopoli de-
δόχῃ΄ οὐδὲ γὰρ τῆς χολαχείας ἀμελήτως sTye * χαίρειν
δὲ τούτῳ πάλαι τῇ διαστροφῇ κατειλημμένος τοῦ
δόγµατος, χαὶ εὕρεμα εἶναι τῷ ᾿Αετίῳ χατ᾽ ἐξουσίαν
προχείµενος.
Οὐ τοίνυν λανθάνει ταῦτα τὺν Ὑνῆσιον αὐτοῦ
ζηλωτὴν Εὐνόμιον τοῦτον, ὃς τοῦ χατὰ φύσιν ἑαυτοῦ
πατρὸς βελτίστου τὰ ἄλλα, πλὴν Ὑενέσθαι τοιούτου
πατέρα, εὐγνώμονα μὲν καταμαθὼν, xol νενοµι-
σµένην τὴν τοῦ βίου διαγωγὴν, μοχθηρὰν δὲ διὰ
πενίαν, καὶ µυρίων γέμουσαν πόνων (γεωργὸς Υάρ
τις ἣν ἐπιχεχυφὼς τῷ ἀρότρῳ, xaX πολὺν πόνον
περὶ τὸ βραχὺ Ὑήδιον ἔχων * διὰ δὲ τοῦ χειμῶνος,
ὅτε τῶν περὶ τὴν γῆν χαµάτων εἶχε τὴν ἄδειαν, τὰ
C «pia στοιχεῖα, xal τὰς συλλαθὰς τοῖς παιδίοις
ὑποχαράσσων εὐμηχάνως διὰ τῶν µισθωµάτων ἑχεί-
νων τὰ πρὸς τὸν βίον ἐπεσιτίζετο) ταῦτα τοίνυν περὶ
τὸν ἑαυτοῦ πατέρα βλέπων, ἑῤῥῶσθαι φράσας τῷ τε
ἀρότρῳ, xal τῇ σμινύῃ, xal πᾶσι τοῖς πατριχοῖς
ἐργαλείοις, ὡς ἂν μὴ καὶ αὐτὸς προσταλαιπωροίη
τοῖς ὁμοίοις τῶν πόνων, πρῶτον μὲν τῆς Προυνίχου
σοφίας γίνεται μαθητής χαὶ γράφειν εἰς τάχος Ex-
µελετήσας, συνὴν τὰ πρῶτα τῶν ἐκ τοῦ γένους
οἶμαί τινι, μισθὸν τῆς ἐν τῷ Υράφειν ὑπηρεσίας vh
τροφὴν ἔχων ’ εἶτα παιδαγωγῶν τοῦ τρἐφοντος αὐτὸν
τὰ µειράχια, xaz' ὀλίγον εἰς ῥητορικῆς ἐπιθυμίαν
προέρχεται xal τὰ ἓν τῷ µέσῳ παρίηµι’ τόν» τε
ἐπὶ τῆς πατρίδος αὐτοῦ βίον , xai ἐφ᾽ οἷς ἐν «7, Κων-
σταντίνου πόλει χατελήφθη, χαὶ μετὰ τίνων. Μετὰ δὲ
ταῦτα περὶ χλανίδα, καὶ ζώνην ἀσχοληθεὶς, ὣς φασιν.
prehensus sit, et cum quibus. Postbec lenulis et zonis conficiendis vacavit, ut ferunt.
Àt cum omnia hzc videret esse minora, nihilque D
inde valde expetendum sibi provenire, relicto priori
vitae instituto, soli ex omnibus sese addixit Aetio.
Maud temere hunc, ut arbitror, tanquam vitze du-
cem et exemplar, sibi delegerat. Ex quo enim in
ineffabilis illius sapientia communionem venit , ex -
eo tempore oinnia illi sine satu et inarata progene-
rantur. Sapiens enim est in iis, ad qua animum
" (α) Dehoc Theophilo vide Baron. anno Christi
945, n. 11 et seq.
(b) Vide Sozomenum 1. iv, cap. 6, qui Montium
vocat pagum.
(c) De Prunico vide Epiphanium. Hzr. 21, 25 et
Ἐπειδὴ πάντα μιχρὰ, χαὶ οὐδὲν τῆς ἐπιθυμίας
ἄξιον Ex τῆς περὶ ταῦτα σπουδής ἑώρα συναγειρό-
µενον , χαταλιπὼν τὰ λοιπὰ τοῦ βίου ἐπιτηδεύματα,
µόνον ἐξ ἁπάντων ἐθαύμασε τὸν ᾿Αέτιον * οὐχ ἀσυνέ-
τως. οἶμαι, πρός γε τὸν ἑαυτοῦ σχηπὸν εἰς ἐπίνοιαν βίου
τοῦτο ἐπιλεςάμενος. ᾿Αφ' οὗ γὰρ µετέσχε τῆς ἁποῤ-
ῥήτου ταύτης σοφίας, ἐξ ἐκείνου πάντα ἄσπαρτα
αὐτῷ xa ἀνήροτα φύεται, σοφὸς γάρ τίς ἐστι, περὶ ἃ
87. Sed huc non pertinet ille Prunicus, sed iste de
quo Suidas : Προύνιχος δρομαῖος Υοργός. Nam Pru-
uici sunt cursores, celeres, veloces instar curso-
rum: item bajuli qui onera mercede portant: uic
pro celeri scriba a Nysseno usurpatur.
9300
CONTRA EUNOMIUM, LID. |.
266
τὴν 220,619 ἔχει, xax ἔγνω πῶς ἄν τις μάλιστα τοὺς A appellit, οἱ probe novit, quanam arte homines af-
ἐμπαθεστέρους τῶν ἀνθρώπων προσοιχειώσαιτο,
Ἔσειδη γὰρ εὐάλωτόν ἐστιν, ὡς τὰ πολλὰ, 5v ἡδονης
τὸ ἀνθρώπινον, xal πολλὴ πρὸς τὸ πάθος τοῦτο τῆς
φύσεώς ἐστιν ἡ εὐχολία, ἓκ τῶν τραχυτέρων ἑπιτη-
δευµάτων πρὸς τὸ τῆς ἡδονῆς λεῖον ἑταίμως κατα-
πιπτούσης ᾽ ὡς ἂν μάλιστα κοινωνοὺς ἑαυτῷ πολλοὺς
της νόσου τῶν δογμάτων πρωσεταιρίσαιτο" τούτου
χάριν ἡδὺς γίνεται τοῖς ὑπ αὐτοῦ τελουµένοις, τὸ
πρόπαντες xal ἐπίπονον τῆς ἀρετῆς, ὡς ἀπίθανον εἰς
-Ὃν τοῦ μυστηρίου παραδοχῆν, ἀποθάλλων. Καὶ ola
μὲν διδάσχουσιν Ey ἀποῤῥῆτοις, χαὶ ὅσα ἐχλαλοζσιν,
xal εἰς τὸ ἐμρανὲς ἄγουσιν οἱ δι ἁπάτης παραδξδς-
Υμένο, τὸ µίασµα τὴν τε ἀπόῤῥητον ἐχείνην µυστ]-
γωχίαν, καὶ ofa παρὰ τοῦ σεμνοῦ τῶν μυστηρίων
ἱεροφάντου διδάσκονται, βαπτισμῶν τε τρόπον xal
φύσεως συνηγορίας, xal πάντα τὰ τοιαῦτα, εἴ τινι
σχολη &V ἀχριδείας μαθεῖν, ἐχείνους διερωτάτω, οἷς
ἀνεύθυνον φέἐρειν τι τῶν ἀπρεπῶν διὰ στόματος *
ἡμεῖς δὲ σιγέσοµεν' οὐδὲ γὰρ κατηγοροῦντας µε-
μντισθα. τῶν τοιούτων εὐάγιστον, xol λόγῳ τιμᾷν
µαθόντας την χαθαρότητα, οὐδὲ τοῖς ἐμμελεστέροις
zv διτγηµάτων χαταῤῥυπαίνευ τὴν συγγραφέν͵
xàv ἡ ἀλήθεια τοῖς λεγοµένοις προσῇ.
Πλὴν οὗ χάριν τῶν εἰρημένων ἐπεμνήσθημεν; ὅτι
καθάπερ τῷ ᾿Αετίῳ πορισμὸς ἣν ἀσεθείας ἡ ᾿Αριστο-
τέλους χαχοτεχνία * τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ τῷ κατηρ-
τισμένῳ μαθττῃ χατὰ τὸ ἴσον τῷ διδασχάλῳ λι-
7290; ἐμθιοτεύειν, τῇ ἁπλότττι τῶν ἁπατηθέντων
ὑπτηρξε. Τί οὖν τοσοῦτον ἡδίχησεν ὁ χατὰ τὸν Εὔξει-
νον Πάντον Βασίλειος, f| ὁ κατὰ τὴν ᾽Αρμενίαν Εὐ-
στάθιος, περὶ ὧν ἡ μαχρὰ παρενθήχη τῆς ἑστορίας
ἑξυπτιάξετα:ι; Τί τὸν τοῦ βίου σχοπὸν αὐτῷ λελυ-
πήχασ':; Τί δὲ οὐχὶ μᾶλλον τὴν χαινὴν αὐτῶν δόξαν
ἐπὶ τὸ μεῖνον ἔθρεψαν; Πόθεν γὰρ αὐτοῖς τὸ γνωσθζ-
ναι, χα) εἰς τοσοῦτον ὀνομασθῆναι; "H οὐχὶ διὰ τῶν
ἀνδρῶν ἑχείνων προσγέγονεν; εἴπερ ἀληθεύει xac
αὐτῶν ὁ κατήγορος. Τὸ γὰρ εὐδοχίμους ὄντας ἐχεί-
ως, χκαθὼς ὁ συγγραφεὺς μαρτυρεῖ, ἀξιομάχους
ἑαυτοῖς χρῖναι τοὺς μηδαμόθεν ἔχοντας τὸ γινώσχε-
Gat, ἀφορμῆ τοῦ µάγα ορονεῖν εἰχότως καθίστατο
τὰς ἀντιταχθεῖσι πρὸς τοὺς πλέον ἔχειν ὑπειλημ-
μένους τῶν ἄλλων. "Ex 6i τούτου περιην τὸ σ»-
σκιάνεσθαι μὲν τοῦ προτέρου βίου τὸ ταπεινὸν, καὶ
ἀνόνυμον " ἀπὸ δὲ τὸ * μετὰ ταῦτα Ὑνωρίμους εἶναι,
ἃ φυχτὰ μὲν ἄλλως ἐστὶν τοῖς Ys νοῦν ἔχουσιν (οὐ
τὰ f) τις εὔξαιτο τῶν εὖ φρονούντων μέγας ἐπὶ
καχῷ γοµισθῖναι) τοῖς OX τοιούτοις ὁ ἀγρότατος
Ἶρι τῆς εὐχλτρίας δυκεῖ» καθάπερ qaot τῶν ἀδόξων
VÀ χαὶ ταπεινῶν κατὰ τὴν "Aaíav, ὀνομαστὸν γενέ-
Goa: παρ Ἐφεσίοις ἐπιθυμήσαντα, μέγα µέντι xa
)cuzoy, ἔργον. μηδὲ εἰς νουν ῥαλέσθαι ' µίτε γὰρ
ὤνιθαι. γτνέσθαι δὲ τῶν ἐπὶ τοῖς μεγίστοις γνωρι-
hr, óta2T us: pov, Uxep6oAT,y τινα βλάδες ἐξ.ν-
βόγτα χατὰ τῶν Ἐφεσίων. Είναι μὲν γάρ τ' τῶν
ἑπμνίων παρ᾽ αὐτοῖς λαμπρύτητι πάσῃ xal ποὶὺ-
τελεία περίβλεττον” τὸν δὲ ἄνθρωπον πυβρὶ την µε-
Ἱαλοργίαν ἐχείνην ἑξαφανίσαντα, ὁμολογῆσαι τὸ
της γυχης πάθος ἐπὶ τῇ τόλμῃ κρινόμενον" ὅτι τὸ παρὰ
PATROL. Gn. XLV,
p omnia prudentibus sedulo vitanda sunt :
fectibus magis obnoxios sibi conciliare queat. Cura
enim plurima mortalium pars voluptate facile ca-
piatur, cumque ad hxc magna sit naturz procli-
vitas, ab asperiore vite disciplina, ad voluptatis
planum tramitem, natura .faci'e delabente, ideo ut
quam plurimos insani et pestiferi dogmatis sibi
socios adjungat, suavem mellitumque sese pr:ebet
suis sectatorihus, repudiata virtutis difficultate, ct
molestia tanquam inutili, ad suorum mysteriorum
approbationem. Et qualia quidem in occulto do-
ceant, et quaenam evulgent, inque lucem efferant,
qui piaculo illo inquinati sunt, et qualia ipsis a
gravi scilicet mysteriorum antistite tradantur,
modumque et ritum baptismalein, et nature patro-
ciniumn, et horum similia : si quis accurate nosse
velit, ipsos interroget quibus nulla est religio tur-
pia et indecora proloqui. Nos tacebimus, neque
enim zquum est, etiam accusatores horum memi-
nisse, cum norint verbis quoque puritatem hono-
rare, neque pretextato sermone libros commacu-
lare ; quamvis a veritate alienum non esset id quod
dicerent.
Cieterum, ut redeam ad ea, quorum gratia huc
delapsa est oratio: sicut Aetio impietatis occasio
fuit Aristotelis ars fallax et versuta : eodem modo
et unico ipsius discipulo ansa hzc oblata est
splendide insultandi simplicitati eorum, quos in
errorem conjecerat. Qua ergo in re tanta ipsum
injuria affecit Basilius ad Euxinum l'ontum, aut in
Armenia Eustathius, de quibus prolixam et ver-
bosam digressionem hoc loco texit? Qua in re tur-
barunt ipsius vivendi genus? Aunon potius novam
ipsorum gloriam magna accessionc auxerunt? Unde
enim ipsis tanta nominis celebritas ei fama? An-
uon ab illis viris, si non mentitur accusator ? Quod
enim celebres illi viri, ut testatur iste scriptor,
dignos reputaverint, cum quibus puguarent, illos,
qui obscuri et ignoti erant: id merito occasionem
adversariis prebuit, ut majores spiritus sumerent,
seseque reliquis prestare sibi persuaderent; et hac
ratione prioris vitae ignobilitatem et obscuritatem
tegere licuit, claro nomine apud omnes parto. Quae
ne-
minem enim eorum, qui recte sapiunt, repereris,
qui cupiat sceleribus et maleficiis inclarescere. At
istis videtur hoc supremus felicitatis gradus: quem-
adinodum fama est, inglorium quemdam ct ab-
jectum in Ásia, cum celebritatem noninis apud
Ephesios appetere! , non quidem animo facinus
laude dignum concepisse : haud enim tantum po-
Lusse: sed tamen celebriorem evasisse omnibus
Mlis, qui ob maxima patrata facinora decantantur,
excogilato contra Ephesios facto perniciosissimo.
Fuisse enim Ephesi zdificium quoddam publicum,
magnificentia el mole sumptuosa conspicuum : hoc
hominem illum injecto igne concremasse : captum-
que et in. judicium ob audacissimum facinus ad
9
261
S. GREGORII NYSSENI
969
ductum, animi sui cupiditatem confessum esse, À πολλῶν γνωσθῆναι péya ποιούµενος, ἐπενόησε τῷ
scilicet se amore glorie ad hoc aggrediendum imn-
pulsum, quod putaret eum ipso facinore nomen
etiam auctoris cclebratum iri. Eadem via isti quoque
ad illustrem famam emerserunt : excepto quod
discrimen sit in sceleris magnitudine. Non enim
inanimalis zdiflciis, sed viventi Ecelesiw zdificio
exilium pariunt, iimissa quasi flamma dogmaiis
impietate, Verum orationem de doctrina in pro-
prium reservabo locum.
Jain vero videamus, quam vere comqueratur iste
in procemio se ab infidelibus propter veritatem odio
haberi. Fortassis enim non abs re fuerit, etiam ex
lis, qua ad doctrinam non pertinent, discere tan-
quam ex yigno, qua fide versetur circa illa, quz
proprie ad dogmata spectant. Nam qui fidelis est in
ininimo, ait Dominus, eliam in magno fidelis erit".
Apologiam enim pro apologia scripturus, ait se
hujus novz, insuetz et paradoxe inscriptionis et
disscrtaionis oceasionem non aliunde, quam ab
illo, qui primam orationem refutaverat, desump-
i586 ; prima enim orationi apologiz appellatione
indiderat: cum magister noster (a) objiceret apolo-
gis titulum illis solis convenire, qui aliquorum cri-
minum accusali essent : si. quis vero sponte sua
aliquid scriberet, aliud quiddam quam apologiam,
scriptum illud esse: bic quidem haud negat, non
oportere, nisi accusatione pr:eeunte, apologia
instituere, manifesta absurditate convictus; sed
ait se maximorum scelerum insimulatum, apud
judices, ad apologiam suique defensionem descen-
disse. Αἴ quam mendaciter boc affirmet, planum
fore arbitror ex illis ipsis qu: jam dicemus. Con-
queritur multa εἰ intoleranda mala sibi illata ab
illis, a quibus, tanquam judicibus, condemnatus
sit, et hoc quemvis ex libris a se editis cogno-
scere posse.
Quomodo tam atrecia pertulit, si crimina ob-
jecta per apologiam diluit? si enim apelogiam ad-
hibuit ad hoc, ut eifugeret ea, quorum vere argue-
batur : falsa. omnino et tragica, et frustra conficta
Mia apologia fuit; si vero perpessus est qu:e narrat,
πἱροίθ ea perpessus est nulla adhibita apelogie :
nam omnis apologiz finis cst. impcdire me judices,
ei qui jus suífragii ferendi babent, a recto per
fraudem avertantur; nisi fortassis dicat, se qui-
dein apologia usum esse, non tamen in. suain sen-
tentiam judices aJducere potuisse ; ut qui minus
posset et valeret quam ipsius adversarii. Sed nihil
ejusmodi de judicio dieit, neque potuit. Qui enim
potuisset, cum publico libro testetur, se infensorum
et sibi infestorum judicum sententiam detrectasse?
Fatemur, inquit, nos silenter damnatos esse, cum
in judicum subsellia malefici et $mprobi quidam vio-
lenter insiluissent. Übi valde oscitans, seu indignans,
Wt. arbitror, et animo aliud agens, solecismum
' Luc. xvi, 10.
(a) Basilius, lib. 1, contra Éunomium.
µεγέθει τοῦ χαχοῦ τὸ ὄνομα τοῦ τετολµηχότος συµ-
μνημονεύεαθαι. Τοιαύτη xa τούτοις b τῆς περιφα-
νείας ὑπόθεσις, τλὴν ὅσον πρὸς τὸ μεῖξον ἐν τῷ
xaxQ τὴν παραλλαγὴν ἔχει. OO γὰρ ἀγύχοις οἶχο-
δομήμασιν, ἁλλ᾽ αὐτῇ τῇ ξώσῃ οἰκοδομίᾳ τῆς Ἐκχλτ-
σίας διαλυµαίνονται ΄ οἷόν τι mop τὴν τοῦ δόγµατος
ἑνέντες παραφοράν. ᾽Αλλὰ τὸν μὲν περὶ δύγµατος
λόγον εἰς τὸν ἔδιον χαιρὸν ὑπερθήσομαι.
Τέως δὲ νῦν ὁ διὰ τὸ ἀληθεύειν μισεῖσθαι παρὰ
τῶν ἀπίστων ἐν προοιµίοις αἰτιασάμενος cia χέχρτ-
ται τῇ ἀληθείᾳ σχοπῄήσωμεν οὐδὲν γὰρ ἴσως ἀτὸ
χαιροῦ, χαὶ διὰ τῶν ἔξω τοῦ δόγµατο; λόγων, ὅπω:
ἔχει περὶ ἀλήθειαν µαθόντας τεχµηρίῳ τούτῳ πρὸς
τὰ δόγµατα χρήσασθαι. Ὁ γὰρ πιστὸς, φπαὶν, ἐν
ἑλαχίστῳ, καὶ éàr πο1.Ίῷ πιστός ἐστι καὶ ὁ ἐν
£Aa leto ἅδιχος, καὶ ἐν zoAAQ δικός ἐστι. Μὲλ-
λων γὰρ τὴν ὑπὲρ τῆς ἀπολογίας ἀπολογίαν συγγρᾶ-
φειν, τὴν xatvhv xal παράλογον ταύτην τοῦ λόγου
καὶ ἐπιγραφὴν xal ὑπόθεσιν, τὴν αἰτίαν λέγει της
τοσαύτης παραδοξολοχίας οὐχ ἑτέρωθεν, ἀλλ᾽ Ex τοῦ
ἀντειπόντος αὐτῷ πρὸς τὸν πρότερον ὙεγενΏσθαε
λόγον" ἐχείνῳ μὲν γὰρ ἣν τῷ λόγῳ ἀπολογία τὸ
ὄνομα ' λαθόµενος δὲ τοῦ ὁ-δασκάλου ἡμῶν, ὡς p
νοις τοῖς χατηγορουµένοις τῆς ἀπολογίας πρεποὺ-
σης: εἰ δέ τις ἐφ᾽ ἑαυτοῦ χατ ἐξουσίαν Υεγράφο»,
ἄλλο τι, xat οὐχ ἀπολογίαν εἶναι τὸ συγγρσφόµενον ”
τῷ μὲν μὴ δεῖν ἐπὶ προλαθούσῃη χατηγορίᾳ την ἀπο-
λογίαν ποιεῖσθαι διὰ τὸ περιφανὲς τῆς ἁτοπίας, οὐχ
ἀντιλέγει' ὡς δὰ χατηγορηθεὶς ἐπὶ µεγίστοις. πρὸς
τὴν ἐπενεχθεῖσαν χρίσιν ἀπολογῆσασθαί φπαιν. “"ὐσον
δὲ τὸ φεῦδός ἐστιν ἐν τούτοις, πρόδπλω ἐξ αὐτῶν
olpat τῶν εἰρημένων γενήσεσθαι ΄ πολλὰ καὶ δυσθά- .
σταχτα πάθη παρὰ τῶν καταχρινάντω» αὐτοῦ ΥΕγε-
νῆσθαι χατηῃτιάσατο. Καὶ ταῦτα ἔξεστιν ἐξ αὐτῶν
τῶν παρ) αὑτοῦ γεγραµµένων μαθεῖν.
Πῶς οὗ» ταῦτα πέπονθεν, εἴπερ ἐπὶ ταῖς αἰτίαις
ἀπολελόγητο: Ei μὲν γὰρ ἐχρίσατο πρὸς ἀποφυγτν
τῶν ἐγχλημάτων τῇ ἀπολογίᾳ, ψευδῆς fj τραγφδία
πάντως ἐχείνη xal µάτην συμπέπλασται͵ εἰ δὲ πέ-
πονθεν ἅπερ εἴρηχε, δηλονότι μὴ ἀπολογησόμενος
πέπονθε. Πάσης yàp ἀπολογίας οὗτός ἐστιν ὁ σχο-
The, τὸ μὴ ἐᾶσαι παρακρουσθΏναι διὰ συχοφαντίας
p τοὺς xoploug τῆς ψήφου” εἰ μὴ ἄρα τοῦτο λέγειν
ἐπιχειρέσει, ὅτι τὴν μὲν ἀπολογίαν ἐπὶ τῆς κρίσεως
προεθάλετο" προσαγαγέἑσθαι δὲ τοὺς διχάζειν λαχόν-
τας οὐ δυνηθεὶς τῶν ἀντιδιχούντων ἠλαττώθη. Αλλ'
οὐχ εἴπεν ἐπὶ τῆς χρίσεως τοιοῦτον οὐδὲν, οὐδὲ ἐμέλ-
λησε. Πῶς γάρ; Ὃς γε ὁμολογεῖ διὰ συγγράµµατος
τὸ τοῖς ἐχθροῖς τε xal πολεµίοις δικασταῖς χρήσασθαι
μὴ ἐθελῆσαι. Ἡμεῖς γὰρ, φησὶν, ὅτι σιωπώντες
ἑάΊωμεν, ὁμοο]οῦμεν, καχούργων καὶ zornpxor
τὴν τῶν δικαζόντων χώραν εἰσρρησάνγτων' ἔνθα,
xal σφόδρα αφαδάζων, ὡς οἶμαι, καὶ τῷ λογισμῷ
πρὸς ἑτέροις Gv, ἐμπλαχέντσ :ῷᾧ λόγῳ τὸν σολοικι-
969
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
310
3ulw εὐπαρύβως οὗ χατενόησε, πάν» σοθαρῶς τῇ A verbis admitti non animadvertit, vocabulo insi-
^*$st fuv εἰσφρήσαντω» (a) ὑπαττικίσας, ὡς ἢ χρῆ-
σις, ἄλλη μὲν παρὰ τοῖς χατωρθωχόσι τὸν λόγον, fv
ἴσασιν 0i τοῖς τοῦ ῥήτορος λόγοις χαθοµιλήσαντες,
ἄλλη δὲ παρὰ τῷ vé ἀττιχιστῇ ἐνομίσύη * ἀλλ᾽ οὐδὲν
τούτη πρὸς τὸν σχοπὺν τὸν ἡμέτερον.
Mixgàv δὲ προελθὼν, καὶ τοῦτο προστίθητιν' El
1ὰρ ὅτι μὴ τοῖς κατηγόροις δικασταῖς ἐχρησά-
(η). διὰ τοῦτο ἀναιρεῖν οἴἵεται τὴν áxoAoylay*
«ὰέλη6ενγ ἑαυτὸν Alav ὢν ἀἁκέραιος. Πότε οὖν ὁ
δρ'μὺς, xal ἐπὶ τίνων ἀπολελόγηται, ὁ τοὺς μὲν δι-
χαστὰς διὰ τὴν ἔχθραν παραγραψάµενος, περὶ δὲ τὴν
χρίΐσιν, ὡς αὐτὸς διαθεβαιοῦται, σιγῆσας: Ὁρᾶτε
τὸν σγοδρὸν τῆς ἁληθείας ἀγωνιστὴν ' ὡς δι) ὀλίγου
µεταβαλόμενος αὑτομολεῖ πρὸς τὸ φεῦδος, xai τῷ ῥᾳ-
lientium. magnifice atiicum agere sese ratus. At
hujus vocis alium esse usum, quam novus atlici-
sta censuerit, omnibus compertum est, qui τΏςίο-
rum pr:eceptis exculti sunt : sed hzc nihil ad no-
strum propositum.
Post pauca hzc adjungit, Si enim proplerea exi-
stimal apologiam funditus tolli, quod judices cor-
ruptos fugi, valde vir bonus fallitur. Quando igitur,
et apud quos acer iste apologiam instituit, si οἱ ju-
dices, ut hostes, fugit, et in ipso judicio, ut ipse-
met asserit, conticuit * Aspicite egregium hunc ve-
ritatis propugnatorem, qui levi momento immutatus,
sponte sua ruit ad mendacium, et verbo veritatem
honorans, facto eidem reluctatur. Sed illud jucun-
ματι τιμῶν τὴν ἀλήθειαν ἐπὶ τῶν ἔργων ἀντιχαθίστα- B dum est, quod etiam in patrocinio mendacii lan-
ται. 'AAM' ἐχεῖνο Jáptev* ὅτι xal πρὸς αὑτὴν ἄγω-
vet (b) συνηγορίαν τοῦ φεύδους. Πῶς γὰρ ὁ αὐτὸς, χαὶ
δικαίως πρὸς τὴν ὑπενεχθεῖσαν χρίσιν ἀπολελόγηται,
χαὶ φρονίμως πάλιν διὰ τὸ ἐν ἐχθροῖς εἶναι τὴν χρί-
σ.ν, ἀπεσιώπησε ; Καΐτοι καὶ δι αὐτοῦ τοῦ λόγου, ᾧ
τὴν àzeloqlav ἑπέγραφε, φανερῶς δείχνυται τὺ µτ-
δαμῶς συστΏναι αὐτῷ διχαστἠριον. Οὐ γὰρ πρὸς δι-
χαστὰς ὡρισμένους τὸ προοίµιον τοῦ λόγου προτείνε-
ται, ἀλλὰ πρός τινας ἀορίστους ἀνθρώπους, τούς τ6
χατὰ τὸν χαιρὸν ἐχεῖνον ὄντας, xai τοὺς ὕστερον Υε-
νησοµένους' ἐφ᾽ οἷς ἔγωγε xal αὐτὸς συντίθεµαι,
μεγάλης αὐτῷ δεῖν τῆς ἁπολογίας, οὗ κατὰ τὴν νῦν
συγγραφεῖσαν, ἑτέρας πάλιν ἀπολογίας εἰς συνηγο-
ga» προσδεοµένην, ἀλλά τινος γενικῆς τε xal ἔμορο-
νος πεῖσα. τοὺς ἀχούοντας δυναµένης, ὅτι γέγραφεν.
"0; διχαστήριον ἑαυτῷ σννεχρότει τῶν μήτε παρ-
όντων, τάχα δὲ μήτε γεννηθέντων ἀνθρώπων ' xal τοῖς
οὖχ οὖσιν ἀπελογεῖτο, χαὶ παρῃτεῖτο τοὺς μὴ Υεγονό-
τας, μὴ τῷ πλἠθει διαχρίνειν τῆς ἀληθείας τὸ ψεὺ -
s, τῇ πλείονι µοίρᾳ τὸ χρεῖττον συνάπτοντας. Πρέ-
«st YXo ὄντως πρὸς τοὺς τοιούτους διχαστὰς τοὺς
τι Ey τῇ ὁσφύῖ τῶν πατέρων ὄντας τὴν τοιαύτην ἆπο-
Ἀογίαν προτείνεσθαι, xaX οἴεσθαι δίχαια λέχειν, ὅτι
ταῖς πάντων δόξαις μόνος ἀντιδαίνειν ἔγνωκε' xal
τῶν χατὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην τὸ ὄνομα τοῦ Ἆρι-
στοῦ δοξαζόντων, ἀξιοπιστοτέραν οἴεται τὴν πεπλανη -
µέντν ἑαυτοῦ τῆς ψυχῆς φαντασίαν.
Γραφέτω, εἰ δοχεῖ, xai τῆς δευτέρας ἁπολογίας
guescit. Quomodo enim idem juste de objectis cri-
minibus per apologia sese purgavit, et rursus
prudenter eonticuit, quod judices essent hostes?
Atqué illa ipsa oratione, quam inscripsit apologiam,
manifeste ostenditur ad nullum tanquam tribunal
istim fuisse vocatum. Neque enim ad certos et do-
finitos judices proademinm orationis dirigit, sed ad.
quosdam incertos homines, tam qui illo tempore
vivebant, quam qui postea nascituri erant: apud
quos fateor et ego longa apologia ipsi opus esse,
non simili ejus, quam nunc publicavit, cum et
ipsa alia quadam apologia indigeat : sed alia gene-
rali et accurata, quz audientibus persuadere queat,
ipsum mentis compotem non fuisse, cum hzc talia
chartis illineret. Mentis compos non erat, qui com-
miniscitur judices, ncque prasentes, et fortasuis
neque natos, et coram illis qui non sunt, sese de-
fendit; rogatque necdum natos, ne multitudine
veritatem a mendacio discernere velint. At ἀεεοί
hujusmodi judices, qui adhuc in lumbis parentum
suorum continentur, talis apologia. Par etiam est
illos credere, vera predicare istum, qui solus com-
muni omnium sensui refragatur, suamque vanan
el inanem phantasiam fide digniorem arbitratur,
quam unanimem consensum omnium illorum, qui
toto terrarum orbe noinen Christi clorificant.
Scribat etiam, si placet, secunde apologize apo-
ἀπολογίαν ἄλλην * ἡ γὰρ νῦν οὗ διόρθωσις τῶν ἡμαρ- D logiam. Hzc enim, quam nunc edidit, non est cri-
τηµένων, χατασχευὴ δὲ μᾶλλον τῶν ἐγχλημάτων
ἐστί. Τές γὰρ οὐκ οἶδεν ὅτι πᾶσα νόμιμος ἀπολογία
πρλς τὴν τοῦ ἐπενεχθέντος ἐγχλήματος ἀναίρεσιν
βλέπει; Oiov, ὁ χλοπῆς, f| Φόνου, Ἡ τινος ἑτέρου
πλημμελήματος αἰτίαν ἔχων, fj ἀρνεῖται χαθόλου τὴν
πρᾶξιν, ἢ εἰς ἕτερον µετατίθησι τοῦ χακοῦ τὴν αἰτίαν'
$ εἰ μηδὲν δύναιτο τούτων, συγγνώμη» καὶ ἔλεον ai-
τήσει παρὰ τῶν χυρίων τῆς ψἠγον. Ἐνταῦθα οὔτε
ἄρνησιν ὁ λόγος. τῶν ἐπενεχθέντων ἔχει, οὔτε τὴν
εἰς ἑτέρους µετάστασιν ' οὔτε χαςαφεύγει πρὸς ἔλεον,
εὔτε πρὸς τὸ µέλλον εὐγνωμοσύνην χατεπαγγέ)λλε-
(e) Εἰσφρησάντων ab εἰσφρέω quod est intus ad-
witio vel recipio. item deroro, Eunomius. accepit
minum correctio, sed magis confirmatio ct appro-
batio. Nam quis nescit omnem veram apologiam
ad objectorum criminum refutationem dirigi, ut,
qui furti, homicidii, vel alicnjus alterius sceleris
postulatur, is aut negat universim se id admisisse,
vel in alterum confert causam facinoris ; vel si
nihil borum queat, veniam et misericordiam a
judicibus petit ? At liic neque negat Eunomius, qus
objiciuntur, neque causam in alium transfert, ne-
que ad misericordiam confugit, neque in futurum
tempus meliora promittit, sed illud ipsum sceius,
pro εἰσπηδάω.
(b) L. ἀτονεῖ qua est vera lectio.
2 S. GREGORII NYSSENI 273
de quo accusatus est, majori studio et apparatu Α ται’ ἀλλ) αὐτὸ τὸ χατηγορούμενον ἔγκλημα διὰ φιλο-
confirmat. Nam quod objicitur est, ut iste dicit,
impietas; non incerta et indefinita , sed certa οἱ
determinata. Apologia vero docet impietatem ; nec
crimen diluit, sed prorsus stabilit. Quod si pietatis
doctrina fuisset incerta οἱ ignota, minus fortassis
periculum fuisset, moliri ejusmodi novitatem. At
cum in omnium piorum animis doctrina theologi
[ Basilii] insideat; num is, qui communibus om-
nium decretis et. persuasionibus contraria tradit,
depellit a se per defensionem ea, quorum accusa-
tur: et non magis omnium audientium contra sese
iram provocat, et vehementer sui ipsius fit accusa-
tor? Ego quidem ita sentio. Itaque utrum sectato-
res Eunomii audituri sint aliquam apulogiam, an
accusaturi ea, qux ad pietatem pervertendam ex-
cogitavit, ipse viderit; vel et illud, quomodo ac-
cusalores injuriam illaturi et quam sententiam
judices adversus ipsum pronuntiaturi sint, stabilito
per apologiam, novisque argumentis confirmato
crimine .
Cseterum nescio, quonam pacto in νο ex ora-
tionis serie et ordine inciderim, hoc ipso dum ora-
tionis ordo non observatur. Neque enim animus
nunc est examinare, qua ratione instituenda sit
apologia; sed utrum apologiam Eunomius institue-
rit. Verum ad propositam materiam revertamur.
Hunc ergo propriis verbis capi manifestum est.
Nam qui egre ferens de mendacio judicatum esse, C
dicit iniquos judices se nactum, et terra marique
circeumductum, solisque zstu οἱ pulvere plurima
incommoda perpessum esse; mox mendacium ob-
velans, clavum clavo, ut proverbium habet, pellit,
el alio mendacio hoc mendacium corrigit ; cum
enim pariter cum ipso omnes sciant, quod nullam
penitus vocem in judicio miserit, ait se detrectasse
hostium tribunal, tacentemque condemnatum. Quo-
modo clarius ostendi posset, bunc et cum veritate
el secum pugnare? Quando reprehenditur, quod
male suuin librum inscripserit, ait se judicii neces-
sitate compulsum, ut librum suum apologiz titulo
pranotaret. Quando monstratur, quod nihil apud
judices sit locutus, mox negat judicium, judicesque
illos respuit. Videte egregium istum veritatis pro-
pugnatorem, ut valide contra mendacium pugnat ?
Et camtalis sit audet magnum Basilium noininare
malignum, improbum, mendacem ,audacem, indoctum,
adscriptitium (seu spurium), rerum divinarum im-
peritum : et catalogo conviciorum addit etiam stupi-
ditate, insaniam, furorem, et infinita talia, quze
passim orationi sux aspergit ; sufficere ratus lingu:ze
δις asperitatem el acerbitatem opponere, tanquam
equivalentem omnium hominum lestimoniis, qui
et nomen magni Basilii, tanquam alicujus veterum
sanctorum admirantur : οί putat iste invictum illum
sola conviciandi libidine et impudentia ldi posse?
Non adeo humilis et demissus sol est, ut usque ad
ipsum pertingant lapides, vel aliquid aliud in ipsum
4
πονωτέρας κατασχευῆς ἰσχυροποιεῖται. Τὸ μὲν γὰρ
προφερόµενον, χαθὼς οὗτός φησιν, ἀσεδείις ἐστὶ
Ypaqt, οὐκ ἀόριστον αὐτῷ τὴν αἰτίαν ἐπάγουσα,
ἀλλ' αὐτὸ προφέρουσα τῆς ἀσεθείας τὸ εἶδος. ἡ δὲ
ἀπολογία, τὸ δεῖν ἀσεθεῖν χατασχευάζει, οὐχ «ναι»
Ρρούσα τὴν αἰτίαν, ἀλλὰ βεθαιοῦσα τὸ ἔγχλημα. Αδή-
λων μὲν γὰρ ὄντων τῶν τῆς εὐσεθείας δογμάτων :
στον ἴσως ἓν ἐπιχίνδυνον κατατολμᾷν τῆς κα!νότη-
τος ᾽ πάσαχις δὲ τῶν εὐσεθούντων Φυχαῖς παγίας τῆς
τοῦ θεολόγου διδασκαλίας ἐνυπαρχούσης, ὁ τὰ ἑναντία
τοῖς ποινῃ παρὰ Κάντων ἑγνωσμένοις βοῶν, ἄρα
ἁπολογεῖτα, ὑπὲρ ὧν ἐυχαλεῖται, ἢ μᾶλλον ἐφέλχεται
γαθ) ἑαυτοῦ τὴν τῶν ἁχονόντων ὀργῆν, xal πιχρό-
τερος ἑαυτοῦ χατήγορος ἵσταται; Εγὼ μὲν τοῦτό
φημι. "Dove εἴπέρ εἰσὶ κατὰ τὸν λόγον τοῦ συγγρα-
φέως, ἤ ἀχροαταὶ τῶν ἀπολογηθέντων, fj κατήγοΓοι
τῶν χατὰ Th; εὐσεθείας αὐτῷ τολµπθέντων, αὐτὸς
εἰπάτω" f] πῶς οἱ χατήγοροι χαθυθρίσουσιν d τῖνα
οἱ δικασταὶ περὶ αὑτοῦ τὴν φΏφον ἑξοίσουσι, προ-
χατασχεναξοµένου διὰ τῆς ἀπολογίας τοῦ πλημμελί-
µατος.
Αλλά ταῦτα μὲν οὐχ οἶδα πῶς παρενέπεσον ix
τῆς ἀχολουθίας τοῦ λόγου τῷ μὴ χαλῶς προῆχθαι τὴν
ἀχολουθίαν. Οὐδὲ γὰρ περὶ τοῦ πῶς ἐχρην ἀπολογί-
σασθαι πρόχειται vov ἐξετάξειν' ἀλλ εἰ ἀπολελόγτ-
ται ὅλως. Πρὸς δὲ τὸ προτεθὲν ἐπανέλθωμεν" ὅτι
τοῖς ἰδίοις ἁλίσχεται φανερῶς οὕτως" Ὁ δυσχεραίνων
τὸ φεῦδος χεκρίσθαι λέγει val παρανόμων ἐπιτυχεῖν
δικαστῶν, xal διὰ γῆς xal θαλάσσης ἀγόμενος, πρὸς
ἡλίου τε φλογμὸὺν, καὶ xóvtv χαχοπαθῆσαι. Εἶτα πά-
λιν περιστέλλων τὸ φεῦδος, fA τὸν ἆλον, χατὰ τὴν
παροιµίαν, ἐχχρούει, ἄλλῳ Ψψεύδει τοῦτο τὸ φεῦδος
ἐπανορθούμενος. Πάντων γὰρ αὐτῷ συνεπισταµένων,
ὅτι οὐδεμίαν Εῤῥηξεν Ev δικαστηρίῳ φωνῆν, παρῃττ-
σθαἰ φησι τὸ τῶν ἐχθρῶν δικαστήριον, xaY σιγὼν
ἁλῶναι. Πῶς ἄν τις μᾶλλον ἐξελεγχθείη, xaX πρὸς
τὴν ἀλήθειαν, xaX πρὸς ἑαυτὸν ἑναντίως ἔχων ; Όταν
ἐγχαλεῖται περὶ τῆς ἐπιγραφΏς τοῦ λόγου, τῇ χρίσει
τὴν ἀνάγχην τῆς ἀπηλογίας προτίθησιν’ ὅταν ἐλξν-
χηται, μηδὲν ἐπὶ τῶν δ.καζόντων εἰπὼν, ἀρνεῖται
τὴν χρίσιν, καὶ ἀπαξιοῖ τοὺς δικάκοντας. ὉΟρᾶτε τὸν
σφοδρὸν πρόµαχον τῆς ἀ) πθξίας, ὡς ἐῤῥῥωμένως πρὸς
τὸ φεῦδος ἀντιχαθίσταται; Εἶτα τοιοῦτος ὧν, πονη-
D ρὸν, xal καχοήθη, xal νεὐστη» τὸν µέγαν Βασ!-
λειον ὀνομάζειν coÀpd* xai ἔτι πρὸς τούτοις, θρα-
civ, ἀμαθῆ, παρἀγραπτον, τῶν θείων ἁμύητον'
προστίθησι δὲ τῷ χαταλόγῳ τῆς λοιδορίας, xat παρα»
π.ληξίαν, καὶ µανίαν, xaX µυρίά τοιαῦτα, σπορά-
6n» παντὶ καταμιγνύων τῷ λόγῳ, ὥσπερ ἑξαρχεῖν
οἰόμενος την ἑαυτοῦ πικρἰαν ἀντίῤῥοπον ταῖς πάντων
ἀνθρώπων µαρτυρίαις γενῄσεσθαι ' οἳ χαὶ τὸ ὄνομα
τοῦ μεγάλου, χαθάπερ τινὺς τῶν ἀρχαίων ἁγίων
τεθήπασι. Καὶ νομίζει τὸν ἄτρωτον τῷ μώμῳ δύνα-
σθαι µόνον διὰ τῆς λοιδορίας λυμήνασθαι. Οὐχ οὕτω
τατεινὸς ὁ foc, ὡς µέχρι ἐχείνου φθόσαι «bv. xav
αὐτοῦ λίθους, f| ἄλλο τι θάλλοντα. Πάλιν γὰρ ἑπανα-
στρέφει τὰ βληθέντα χατὰ τοῦ πέμψαντος 6 δξ
σχοτὸς μένει τες ῥολῖς ὑψηλότερος' κἄν τις ὡς
27$
CONTRA EUNOMIUM, LIB. |.
211
ἁλαμτὴ διαθάλλῃ τὸν fiov, o2 τὸ φῶς τῆς ἀχτῖνος A emissum. Nam jacula recidunt in caput mittentis,
ix τῶν σχωµµάτων ἡμαύρωσεν, ἁλλ' ὁ μὲν fÀtog
ἔσται, xal σχωπ-όμενος, ἥλιος, τοῦ 6E λοιδοροῦντος
ὡς ἀφεγγὴῆ τὴν ἀκτῖνα fj πήρωσις τῶν ὁρατιχῶν αἱ-
σθηττρίων ἀπελεγχθήσεται ΄ χἂν ὅτι μάλιστα τούς τε
ἀχουσομένους, xal τοὺς ἑντευξομένους πείθειν ἐθέλῃ
χαθ᾽ ὁμοιότητα τῆς ἀπολογίας ἐκείνης, μὴ ταῖς máv-
των περὶ τοῦ ἡλίου δόξαις προστίθεσθαι, μηδὲ τῶν
τολλῶν πεῖραν τῆς ἰδίας ὑπολήφεως ποιεῖσθαι χυριω-
«ipav, τῇ πλείονι µοίρᾳ τὸ κρεΐῖττον προσάπτοντας,
μάτην ἐπὶ τῶν βλεπόντων ληρήσει.
et sol omni jactu manet altior. Et. licet quis eri-
minetur solem ut obscurum, haud tamen conviciis
splendor radiorum imminuitur, sed sol etiam con-
viciis impetitus, nihil aliud est, quam sol. Interim,
qui solis radios tenebricosos esse nugatur, nihil
aliud reportat, quam quod oculorum suorum ez-
citatem insigniter prodit: et quamvis maxime iis
qui audiunt, et cum quibus agit, persuadere velit,
instar illius apologie, ne assentiantur communi
hominum de sole existimationi, neve multorum ex.
perientiam propriis persuasionibus pr:eponant, rati apud plures inveniri id quod rectius est: je.rare
censebitur talis ab iis, quibus videndi sensus non est ademptus. |
Τις οὖν εὔνους τῷ Εὐνομίῳ πεισάτω χαλινὸν αὐτὸν p — Qui igitur bene eupit. Eunomio, moneit ut ori
ἐπιθεῖναι τῷ στόµα:., μηδὲ ἀφηνιάζειν τῇ ἀταξίᾳ τοῦ
λόγου, μηδὲ πρὸς χέντρα λαχτίζειν, μηδὲ θρασνστο-
μεῖν χατὰ τοῦ τιµίου ὀνόματος, ἀλλὰ καὶ τῇ μνήμη
λαμβάνοντα μόνον τὸν μέγαν Βασίλειον, εὔλαθείας
xai δέους τὴν duyt» ἀναπίμπλασθαι, Τί γὰρ αὐτῷ
χαὶ πλέον ix τῆς ἁμέτρου ποµπείας ταύτης vevfjas-
τα: * ὅταν ὁ μὲν τοιοῦτος δοχῇ παρὰ πᾶσιν, οἵον αὐτὸν
ἀνακορύττε: ὁ βίος, ὁ λόγος, ἡ χοινὴ τῆς οἰχουμένης
τερὶ αὑτου μαρτυρία; 0 δὲ χαχίδειν ἐπιχειρῶν, τὸν
ἑαυτοῦ ὃτιχνύει τρόπον, ὡς Mi] δυγάἀάµενος, χαθώς
φησίπου τὸ Εὐαγγελίον, ἀγαθὰ Aalsiv τῷ πονηρὸς
αἶνωι, ἁλλ᾽ ἐκ τοῦ περισσεύµατος τῆς καρδίας
«θέ]ΎΥεσθαι καὶ ἐκ τοῦ πονηροῦ θησαυροῦ προχει-
ρίζεσθαι. "Οτι γὰρ vox τῆς λοιδορίας ἐστὶ τὰ ῥή-
pata τῆς τῶν πραγμάτων ἀληθείας οὗ προσαπτόµενα, C
ἐξ αὐτῶν ἐστι τῶν γεγραµµένων ὁ ἔλεγχος.
Ὑπέἐθετό τινα τόπον, ἐν ᾧ τὸν περὶ τῶν δογμάτων
ἀγῶνα ουσ-ῆναί φησιν, ἀνώνυμον δὲ τοῦτον, xai οὐ-
6: Ὑνωρίμῳ σηµείῳ δηλούµενον, ὥστε ἀνάγκην
εἶναι τῷ ἀχροατῃῇ πεπλανηµένως τῶν ἁδήλων χατα-
στοχἀζσσθαι. "Ev τούτῳ φησὶ cUAAoTor γεγενῆ-
σθαι τῶν πανταχόθεν .Ἰογάδω», xaX ἑναχμάζει τῷ
λόχῳ νεανιχῶς, ὑπ ὄψιν ἄγων 670sv τὴν τῶν πραγµά-
*uy διασχευζν. Ἑἶτα διχασταϊῖς «tot λέγει, μηδὲ τού-
των ὀνομαστὶ μεμνημµένος, τὸν περὶ τῶν ἑσχάτων
προχεῖσθαι δρόµον, ὑποφωνεῖν δὲ παρόντα τὸν ἡμέτε-
^" χαθηγητὴν xai πατέρα" τῆς δὲ χρίσεως τρὸς
ως ἑναντίους τὸ χράτος µετατιθείσης, φεύχειν αὖ-
Ὃν τοὺς τόπους, χαταλιπόντα τὴν τάξιν, xai τ'να
Xin4y τῆς πατρίδος µεταδιώνειν * xai πολύς ἔττι
ἑατύρων ἐν τῇ ὑπογραφὴῇ τῆς δειλίας τὸν ἄνδρα *
1t» ἔξεστιν ix τῶν γεγραμµένων τῷ Ῥουλομένῳ
UH. Qj γὰρ ἐμοὶ σχολὴ πάντα τὸν ἔμετον τῆς
πίνω σχολῆς διὰ τῶν ἐμῶνλόγων χατασνεδάζειν, ἀλλ᾽
^ Ἱδριν ἐπ: μνήσθην τῶν εἱρημένων, πρὸς τοῦτο xal
μεταθίσοµα..
Ti ἐχεῖνος ὁ ἀνώνυμος χῶρος, ἐν ᾧ περὶ τῶν δο-
Ἱμάτων ἑξετάνεται λόγος: Τίς ὁ χα.ρὸς ὁ τοὺς ἀρί-
T9» ἐπὶ τὺν ἀγῶνα xaXov; Τίνες οἱ ἄνθρωποι, οἱ
61 γῆς xai θαλάττης πρὸς τὴν χοινωνίαν τῶν πόνων
("jc χατεπείξαντες:; Τίνα λέγει κόσμον ἐπὶ τοῖς
ἐχθγσομένοις µετέωρον, ávanivovza τῆς (ion τὴν
* Mauth. xi, οὐ.
suo frenum impouat ; netam insulsos et inconditos
sermoncs effutiat, neve contra stimulos calcitret,
neque adeo audacter et. insolenter verbis sese ef-
ferat, contemptu venerandi illius [Basilii] nominis,
quin potius sola memoria Basilium complexus,
reverentia et metu perfundi deberet. Nam quz ex
hujusmodi jactandi sese simul et conviciandi pe
tulantia exsistet Eunomie utilitas ; cum qualis ille
apud omnes habetur, talem ilum przdicet vita,
oratio, οἱ concors orbis terrarum testimonium?
Quem dum iste eriminatur, suos mores ostendit :
nequit enim bona loqui, ut alicubi dicit Evange-
lium *, eo quod malus sit, sed ex abundantia cor-
dis loquitur, οἱ ex malo thesauro sua verba depro-
mit. Quod autem convicia sint nuda verba, qu:e ad
ipsam veritatem non pertingant, demonstrare licet
ex propriis istius scriptis.
Adducit locum quemdam, itr quo certamet: pro
doctrine veritate sit ingressus, sed neque locum
nominat, neque ullo certo signo desiznat, uL ne-
cesse sit auditorem incertis conjecturis fluctuare
el circumferri. In hoc inquit convenisse ex omni-
bus locis evocatos, et pueriliter in. verbis luxuria-
tur, oculis videlicet subjiciens, cl. repraesentans
conventus ilius apparatum. Deinde ait, judicibus
quibusdam, neque enim hos nominat, ultimum
supplicium fuisse propositum, bis vero subscri-
psisse etiam nostrum [Basilium] preceptorem et
patrem. Judicio autem adversariis poliores partes
D deferente, derepente illum fugisse, deserto ordine,
patrieque fumum quemdam recta. seculum esse :
multusque in traducendo el irridendo viro, pro-
pter timiditatem, ut. quivis ex. ipsius libro cogno-
scere poterit, Non enim mihi vacat omnia, que
evomit ipsius bilis, verbis persequi, sed ad id
transire, cujus gratia etiam predicta attuli.
Quis est ille sine nomine locus, in quo de do-
gmatum veritate habita est disquisitio * Quo tem-
pore, quave occasione praestantissimi quique ad
certamen evocati sunt? Quinam illi homines, qui
terra marique ad communionem laborum prope-
rarunt? Quem immundum narrat, eventus exspecia-
215
S. GREGORII NYSSENI
£16
tie suspensum, prestolantemque judicum sen- A xplaw ; Ἡ τίς ὁ διατιθεὶς τοὺς ἀγῶνας: Ἡ ταντα
tentiam? Aut quis pugnam hanc indixit ? et simi-
lia, Sed forte hzc et id genus alia permittenda
sunt Eunouijo, ut adolescentibus in ludo litterario,
qui hujusmodi inventionibus οἱ commentis ora-
tioni pondus et auplificationem quamdam conci-
liare student. lllud solum dicat, quis sit invictus
ille pugil, cum quo congredi [Basilius] przceptor
noster formidaverit, Si enim et hoe coufictum est,
οἱ mendaciter excogitatum, vincat iterum, pal-
mamque vanitatis referat, nosque tacebimus. Dum
enim cum umbris quasi et larvis inutiliter certa-
tur, vera ct genuina victoria est, sponte sese hu-
]usmodi victoria abdicare. Quod si de rebus Con-
stantinopoli gestis loquitur, illudque conciliabuluin
μὲν ἑάσθω χατὰ τὴν τῶν παίδων ἐν τοῖς δ:δασχα -
λείοις συνἠθειαν, ἓν τοῖς τοιούτοις παρευρέµασιν,
ὄγχον τινὰ xal μέγεθος ἐπιμηχανᾶσθα:. τῷ λόγῳ '
ἔχε νο δὲ µόνον εἰπάτω, τίς ὁ ἅμαχος ἐχεῖνος ἄγω-
νιστῆς, ᾧ συμπλακΏναί φησι δξ,λιάσαι τὸν διδάσκαλον
ἡμῶν. Ei μὲν γὰρ xa τοῦτο συµπέπλαστει, ν:χάτυν
πάλιν, χαὶ τὸ πλεῖον ἐχέτω τῆς µαταιότητος ' ἡμεῖς
ὃξ σιγήσοµεν. Ἐν γὰρ τῷ σχιαμαχεῖν ἐπ οὐδενὶ
χρησίμῳ fj ἀληθής ἐστι νίχη, τὸ τής τοιαύτης νίχτς
ἐχουσίως ὑφίεσθα: ' εἰ δὲ πεοὶ τῶν ἐν Κωνσταντίνο,
πόλει Υεγονότιν croi, xàxsivo τὸ συνέδριον λέγει '
xai ταῖς ἐχεῖ τραγὠδίαχις ἐμφλεγμαίνειτῷλόγῳ, καὶ
«bv μέγαν καὶ δυσανταγώνιστον ἀθλητην ἑαυτῦν ὅνοι
µάνει * δεξαίμεθα τὰς αἰτίας, ὅτι παρό,τες τῷ χαιρῷ
significat, et tragediis ibidem actis describendis B τῶν ἀγώνων, τοῖς ἀγωνιζομένοις οὐ συνεπλάχηµε».
immoratur, seque magnum et iusuperabilem athletam nominat ; fateor,
quod tempore illius pugne
congressum adversariorum vitavimus, licel prasentes.
Doceat, qui Basilio timiditatem — exprobrat ,
utrum ipse in medium processerit; utrum vocem
pro sui defensione doctrinaque sua ediderit, utrum
jJuveniliter orationem amplificaverit, utrum gene-
rose cum adversa parte manus contulerit. At ni-
bil, quod dicat, inveniet, nisi manileste secum ipse
pugnare velit. Fassus enim est, se silentio appro-
basse latau a judicibus sententiam. Si tempore il-
lius pugnz: loqui oportebat, ut nunc jste pro sua
auctoritate decernit, cur tacens condemnatur? Si
vero recte οἱ convenienter fecit, quod apud illos
judiees magis optaverit silere, quam loqui, quae
tandem iniquitas est, illi silentium laudi, nobis
autem calumnix et crimini esse? Quid hac absur-
ditate injustius fuerit, si cum duo post convoca-
tum illum conventum, verba fecerint, se quidem
opportune apologiam instituisse dicat, tanto vide-
licet post tempore: adversarium vero contumeliis
insectari, quasi neglexerit opportunum dicendi
tempus? Forte refutare debebat illam orationem,
qua postea primum scribenda erat? Hoc enim, ut
videtur, querela illa postulat. Quare przsens non
refutavit, tempore judicii, illa, qux postmodum
$cripturus erat? Nam quod in ipso judicio nulla
apologia sit usus, ex propria ipsius confessione
planum reliuquitur. Iterum namque eadem verba
repetam. Dicit enim : Fatemur quod capti sumus
tacentes, et causam adjungit : ciu maligni homines
jndicandi potestatem nacti. essent, vol ut ipse lo-
quitur : ín. locum judicum insiluissent. Ceterum,
quod loco et tempore opportuno sese apologiam
instituisse profiteatur, ex aliis, ut dixi, manife-
stum evadit. Sic enim habet ad verbum : Quod au-
tem. nihil ultro commentus, sed a judicibus coactus
debito tempore et modo ad apologiam confugerim,
ex rebus. ipsis, el ex. hujus verbis perspicuum fit.
Quid igitur dicet is, qui in omnes figuras oratio-
nem contorquet * Non oportebot tacere in illo judi-
cio et certamine? Quare ergo in illo conflictu ob-
mtutuit Eunomius? Sed huic tempestiva et oppor-
tuna erat apologia etiam post illam concertatio-
Δειξάτω volvov ὁ ἑχείνῳ τὴν δξιλίαν ἐπονειδ
εἰ χατῆλθεν εἰς μέσους αὐτός ; El τινα ἕῤῥηξεν ὑπὲρ
τῆς καθ) ἑαυτὸν εὐσεθείας φωνήν; El κατέτξεινε λόγον
νεανιχῶς; εἰ λαμπρῶς πρὸς τοὺς ἀντιτεταγμένους
ὅ ηγωνίσατο; ἀλλ᾽ οὐχ ἂν εἰπεῖν ἔχοι' f] ἑαυτῷ µάχ:-
ται περιφανῶς. Ὡμολόγησε Υὰρ σιωπῇ δεδέχθ1’ τὴν
παρὰ τῶν δικαστῶν ἐπενεχθεῖσαν φῆφον. Ei τοίνυν»
ἔδει παρὰ τοὺς ἀγῶνας λέγειν (τοῦτο γὰρ νομοθετεῖ
νῦν τῷ συγγράμµατι), διὰ τὶ τότε σιωπῶν κατακρί-
νεται; EL δὲ χαλῶς ἐποίησεν, ἐπὶ τῶν δικαζόντων τὴν
ἡσυχίαν τιµήσας, τίς ἡ ἀποχλήρωσις τὸν μὲν Exat-
νεῖσθαι σιγῶντα, ἡμῖν δὲ πρὸς διαθολῆς εἶναι την
Ἀσυχίαν; Τί ἄν τις ἀδικώτερον τῆς ἀτοπία; ταύτης
ἐπινοῄσειεν, εἰ τῶν δύο μετὰ τοὺς ἀγώνας πεποιη-
e 9*9
σό
E
L4
6 µένων τὸν λόγον, ἑαυτὸν μὲν κατὰ καιρὸν ἁπολελογῆ -
σθαι λέγει, τοσοῦτον τοῦ παιροῦ κατόπιν γενόμενον,
τὸν δὲ ἀντειπόντα τῷ λόγῳ κακἰζειν ὡς τοῦ χαιροῦ
τῶν ἀγώνων χαθυστερῄσαντα:; Ἡ τάχα προδιαθαλεῖν
ἔδει τῇ ἀντιῤῥήσει τὸν (μέλλοντα ῥηθήσεσθαι λόγον»
Τοῦτο γὰρ, ὡς ἔοιχε,τῷ ὀγχλήματι λείπεται * τί δήποτε
προγνοὺς, ἃ γράφειν ἔμελλε, παρὰ τὸν τῆς χρίσεως
ἐχείνης Χαιρὺν οὐ διἠλεγξὲεν; Ὅτι γὰρ οὐκ ἐν τῇ
χρίσει τὴν ἀπολογίαν ταύτην πεποίηται, φανερόν ἐστ,
à' ὧν ὡὠμολόγηαε. Πάλιν γὰρ τῶν αὑτῶν ῥημάτων
ἐπιμνησθήσομαι. 'Ημεῖς γὰρ. φηΣὶν, ὅτι σιωπῶντες
ἑάΛωμεν, ὁμο.λογοῦμεν, καὶ τῶν αἰτίαν προστίθησι,
πογηρῶν, φησὶν, ἀνθρώπων τὴν τοῦ δικάζει ἀξ αν
Ἰαχόγτων * μᾶλλον δὲ ὡς αὐτὸς λέγει, Eic τὴν cor
διχαζόνεων χώραν elc - ρησάντω». "Οτι δὲ πάλιν τὸν
προσήχοντα χαιρὸν τῇ ἀπολογίᾳ προσιιαρτυρεῖ, £8
ἑτέρων, ὧν εἶπε, δῆλόν ἐστιν. Οὕτω γὰρ ἢ Aer; ἔχει;
'A44 δτι μὲν, Qro), οὗ π.ἑασάμενος, ὑπὲρ δὲ τῶν'
μεσιτῶν ἀναγκαζόμενος. πιιτὰ τὺν προσήκοντεε
καιρὺν καὶ τρόπο» ἐπὶ τὴν ἁπο.]ογίαν προήχθη,
ἔχτε τῶν πραγμάτων αὐτῶν, καὶ τῶν τούτου .ló-
ων γέγονε δῆλον, Τί οὖν ἐρεῖ ὁ πανταχοῦ ῥᾳᾷδίως
ἐπιστρέφων τὸν λόγον; Οὐκ ἕἔδςει σ'ωπᾶν ἐπὶ 107 ἀγώ-
νων; Auk τί οὖν ἄφωνος ἐπὶ τῶν αὐτῶν ἀγώνων Eo-
νόµιος; 'AXX εὔχαιρος ἡ μετὰ τοὺς ἀγῶνας ἀπολογία
τούτῳ. Πῶς οὖν ἄχαιρος ἡ πρὸς τὰ εἱρημένᾳ μάχη
ixzívp ;
nem. Quomodo igitur intempestiva est Basilio eorum, qux adducta sunt, confutatia?
211
CONTRA EUNOMIUM, LID. 1.
278
"AXik πάντων μᾶλλον, ὡς ἔοιχεν, ἀληθὴς τοῦ A — Sed verum est quam maxime id, quod sanctius.
ὁσίου ὁ λόγος ' ὅτι £v προσποιῄήσει δὲ τῆς ἀπολογίας
χατασχςυἣν τῶν δογμάτων ἑαυτοῦ πρὸς τὸ δοχοῦν
ἑτοιήσατο, xal ὁ χατ᾽ ἀλήθειαν τοῦ Φινεὲς ζηλωτής
ὁ ἑξολοθρεύων ἓν τῇ ῥομφαίᾳ τοῦ λόγου πάντα xbv
ἁπὸ του Κυρίου πορνεύσαντα τὴν ἰατριχὴν μὲν τῆς
Φυχῆς, ἀναιρετιχὴν δὲ τῆς ἀσεθείας ἀπήγαγε µάχαι-
ραν, τὸν ἀντίῤῥησιν λέγω τῆς βλασφηµίας. EL δὲ
ἀντιτύπως οὗτος ἔχει, xal τὴν θεραπεἰαν οὐ δέχεται,
ὁ τὴν Φνχην ἑαυτοῦ διὰ τῆς ἁἀποστασίας νεχρώσας,
τοῦ ἑλομένου «5 χαχὸν fj αἰτία, φγσὶ τοῦτο xat ὁ ἔξω-
05ν λόγος. Τοιοῦτος μὲν οὖν χατά vs τῆς ἀληθείας, xat
καθ }μῶν ὁ Εὐνόμιος. 'Hpiv δὲ ἑξην μὲν χατὰ τὸν
ἀρχα:ότερον νόμον τὸν συγχωροῦντα τοῖς ἴσοις ἀμύνε-
σθα: τοὺς ὑπάρεαντας, ἀφθόνως αὐτὸν ἀντιθάλλειν
τοῖς ὀνείδεσι, καὶ Ev πολλῇ τῇ ῥαστώνῇ πρὸς τὸν λε-
λυσηχύτα φιλοτίµως ταῖς λοιδορίαις ἑνδαφιλεύεσθαι :
εἰ Υὰρ τοσούτων Exsivo; εἰς ὕθριν καὶ λοιδορίαν εὖ-
πύρησς χατὰ τοῦ µηδεµίαν εἴσοδον δεδωχότος τῷ
μώμῳ, πόσους εἰχὸς εὑρεθῆναι τοιούτους λόγους τοῖς
τὸν σεμνὸν αὗὑτοῦ διαχωμῳδοῦσι βίου: Αλλ' ἐπειδὴ
τῷ Εὐαγγελίῳ μαθητεύε:ν ὑπὸ μαθητοῦ τῆς ἀληθείας
ἐς ἀρχῆς ἐπαιδεύθημεν, οὔτε ὀφθαλμὸν ἀντεχχόπτο-
μεν, οὔτε ὀδήντα ὁδόντος ἀνταλλασσόμεθα, εἰδότες
ὅτι τὰ πονηρὰ τῶν γινοµένων τυΐς ἑναντίοις λύεσθαι
πέρυχε΄ χαὶ οὐχ ἄν τι τῶν χακῶς λεγομένων f) πρατ-
τοµένων εἰ, τὸ ἀνῆχξστον προχωρήῄσειεν, εἴ τι τῶν
χρηστοτέρων διὰ μέσου παρεμπεσὸν, τὸ συνεχὲς τῆς
τῶν χαχῶν ἀχολουθίας ἐχχόφψειεν ' οὐχοῦν fj τοῦ λοι-
δορεῖσθα., xal ὑθρίζειν ἀχολουθία, διὰ µαχροθυμίας
ἔστατα: τῆς ἐπὶ τὰ πρόσω φορᾶς ' ὡς cl γέ τις ὕθρει
τὴν 06p:v, xai λοιδορία τὴν λοιδορίαν ἀμύνοιτο,
πλεονάσει πάντως τρέφων διὰ τῶν ὁμοίων τὸ ἄτοπον.
injuriam, eb. convicium convicio ulcisci velit, in
magis roborata improbitas.
Διὰ τοῦτο πάντα τὸν ἓν τῷ µέσῳ λόγον χαταλιπὼν,
Όδριν ὄντα, xal χλευασμὸ», καὶ λοιδορίαν, xat σχώμ-
pasa, πρὸς τὸν τοῦ δόγματος ἐξέτασιν χατεπείξω τὸν
λόχον. Ei δὲ τις παραιτεῖσθαί µε’ τὸ λοιδορεῖν δι
ἁττειρίαν τῶν ὁμοίων ἀντιδόσεων λέχοι, σχεφάσθω
ἑαυτόν * 0317, πρὸς τὸ χεῖρύν ἐατιν ἡ εὐχολία δίχα τινὸς
πραυματείας αὑτομάτως πρὸς τὴν ἁμαρτίαν χατολι-
σθαίνουσα. Τὸ γὰρ γίνεσθαι xaxhv, Ev τῷ προξλλέσθαι
µόνον ἀπόχειται, καὶ Άρχεσε πολλάχις πρὸς τελείωσιν
χαχίας 1j βούλησις' πολὺ δὲ πλέον τὸ εὖχολον ἐν
τοῖς χατὰ «hv γλῶσσάν ἐστι πληγαμελέμµασι. Τὰ μὲν
Υὰρ λοιπὰ τῶν ἁμαρτημάτων. xai χρόνου, καὶ zoa-
Ὑμάτων, χαὶ τῆς ἔξωθεν συνεργίας εἰς τὸ γενέσθαι
προχδ-εται * ἡ 6$ τοῦ λόγου πρόσφωσις κατ ἐξουσίαν
LEjzt τὸ Πλημμελεῖν. Απόδειφις δὲ τῶν λεγομένων
αὐτὸς 2 kv χερσὶν ἡμῶν τοῦ Εὐνομίου λόγος, ὃν 6 μῆ
παρέργως χατανοΐσας, εὑρίσει τὸ χάταντες τη; ἐν
τοῖς ῥήματσιν ἁμαρτίας, ἣν μιμεῖσθαι πάντως τῶν εὖ-
σπρωτάτων ἐστί ' χἂν παντελῶς τις ἁμελετήτως ἔχοι
τῆς τοῦ ῥλασφτμεῖν ἑμπειρίας, Ti γὰρ δεῖ χάµνειν
ὀνόματοποιοῦ,τα τὰς ὕδρεις, ἐξὸν τοῖς ὀπθεῖσι, αὐτοῖς
(zt τὸν ὑθρίσαντα χρήτασηαι,. [Πάντα γὰρ iv τῷ
* Matth. v, 58 saq.
D
ile dixit, hunc pretextu apologiz, arbitratu suo
stabilire voluisse sua dogmata : germanus imita-
tor illius Phinees, qui rhomph:ea sua perdit om-
nem, qui a Domino per fornicationem deflectit ;
vibravit equidem gladium, medicinam facere et
impietatem exscindere solitum, refutationem in-
telligo blasphemiarum. Si iste resistit curationis
impatiens, quod sua defectione animam intereme-
rii, culpam sustinet is, qui malum elegit, ut et
externorum quispiam dixit. Talis igitur et contra
veritatem, et contra nos est Eunomius. Nobis vero
licebat ex lege veteri, qux:e concedit paria referre
tuctoribus, egregie ipsum conviciis onerare : el
multa quiete ac securitate, quam nioleste ferret,
D maledictis et 8commatibugs jaciendis, studiose el
accurate operam impendere; si euim ipse adeo
conviciis et criminationibus abundavit adversus
illum, qui hujusmodi conviciis nullam occasionem
dedit: quam uberem et benignam inveniret quis
materiam, si cui animus esset, gravem scilicet Eu-
nomii vitam irrideudi, et ludibrio exponendit Ve-
rum cum ab initio a discipulo veritatis in Evange-
licis preceptis instructi simus : oculum pro oculo
neque exsciudimus, neque dentem pro dente com-
mutamus* : probe compertum habentes inaledicta
et facta contrariis evanescere, et interire solere :
meque unquam inale dicta aut facta in infinitum
procederent, si quid rerum meliorum interposi-
tum, perpetuam illam malorum seriem, et tenorem
perennem interruinperet : quia criminandi et ca-
lumniandi primus impetus zquo et patienti animo
Bistitnr, ne feratur ulterius ; quare ei quis injuria
immensum tandem excrescet semper magis alque
Quocirca ad examen εἰ disquisitionem ipsius
dogmatis festinabo omnibus, qu:? in medio oratio-
nis cursu infercit, pratcritis, cum nibil aliud com-
plectantur, quam injuriam, irrisionem, conviciuu,
el scommata. Sí quis putat me conviciandi pale-
siram subterfugcre, quod par pari referre ne-
sciam : is consideret seipsum velim, quanta vide-
licet ad 1nalum sit facilitas, quae sponte sua et
absque ullo magistro ad peccatuin. delabitur. Nam
ut quis malus fiat, in sola electione voluntatis si-
tum est, iino spe ad malum consummandum suf.
ficit voluntas. At longe major apparct facilitas in
vitiis lingue. Reliqua enim peccata ut perpetren-
tur, sepe indigent tempore ac. labore, et aliorum
etiam auxilio. Sed oris et linguze natura semper
quasi domi habet peccandi facultatem. Qu omuia
confirmat, ille ipse, quem pra manibus babemus,
Eunomii liber, in quo, qui cum non obiter {η-
spexerit, clare deprehendet, quanta sit. proclivitas
el facilitas in iis peccatis, qux: lingua. comuittun-
tur, quam i:nitari, res est omnium facillima, etiata
si quis in waledicendi orte mini;ne sit exercitatus.
213
S. GREGORII NYSSENI
280
Quid enim laboret quis in inveniendis conviciorum 4 µέμφεως τούτῳ τοῦ λόγου «φενδῃ, xai βλάσφηµα
nominibus, cum illa ipsa, quibus ipse usus est,
regerere liceat in conviciatorem, qui omnia male-
dictorum, et calumniarum genera in hunc suum
librum comportavit ? neque quidquam calumnia.
rum repereris, quod non his suis chartis illeve-
rit : Vafer, inquit, est Basilius, contentiosus, veri-
tatis hoslis, sophista, impostor; contrarius communi
hominum opinioni εἰ existimaltioni, qui redarquito-
nem ez rebus ipsis petitam nihili pendit, qui neque
legum timorem habet, neque reprehensione:u homi-
num reveretur ; imperitus discernere veritatem a τα-
fritie et calliditate. His insuper addit impudentiam,
et ad calumnias promntitudinem. Vocat. prejerea
socordem, plenumque pugnantibus suspicionibus, qui
ez inconvenientibus orationem concinnet, et cum
propriis suis dictis pugnet : sibique contradicat ,
quique de ipso mulia mala dicere conetur ; postea
rero acerbitatem animi novitate injuriarum explere
nequeat. Et cum niliil amplius, quod effutiat, sup-
petit, ad eadem revertitur, et ad id, quod jam
dixit, quasi in orbem cireumactus redit, eademque
tertio et quarto et szpius, quasi reciprocum
quemdam calumniarum et conviciorum cursum de-
currens, repetit, et in omnes partes rerum simili-
tudine se convertit, ut proinde non amplius indi-
gnemur ipsius impudenti calumniandi studio, ira
quodammodo evauescente per satietatem et fasti-
dium conviciorum . Exsecrationem potius quam
B
πρὸς τὰ ἐν αὐτῷ παραδείγµατα συμπεπλασμένα δ.εῤ-
ῥαψῴδησε» xal oóx ἔστιν ὅτι οὐχ ἐγγέγραπται τῶν
ἁτόπων. Δεινός, φησὶν, ἐριστικὸς, ἀ.ϊηθείας ἐχθρὺς,
σοριστὴς, ἁπατεὼν, ταῖς τῶν πο.].1ῶν δόξαις καὶ
μγήμαις ἀἁγτιταττόμεγος, τὸν ἐκ τῶν πραγμάτων
οὐκ αἰσχυγόμεγος EAeryov, οὗ Φό6θον τὺν £x τῶν
νόμων, οὗ νὀγον τὸν ἑξ ἀνθρώπων εὐΛαόούμεγος.
ἀ-ήθειαν δειγότητος διακρίνει’ οὐκ ἐπιστάμεγος
Προστίθησι τούτοις xai ἀγαίδειαν, xai πρὺς τὸ
«λοιδορεῖν ἑτοιμότζητα * εἶτα ἑκμε.ῆ "gnat, xai µα-
χοµένων ὑπονοιῶν π.λήρη, καὶ ἀναρμόστων τὸν
Aóyor ἁρμόζοντα, καὶ ταῖς ἰδίαις φωγαῖς µαχό-
perov, καὶ τὰ ἐνιῶ"τία φθεγ]γόμεγον * καὶ xcA.à
εἰπεῖν περὶ αὑτοῦ xaxà θέ.Ίων, εἶτα τὴν πιχρίαν
τῆς νυχῆς ἐμπ.1ῆσαι ἐν τῇ καινότητι τῶν ὕδρεων
οὗ δυνἀµενος ' ἐπειδὴ obx ἔχει 6 τι χαὶ εἴποι, πολ-
λάχις ἐπὶ τὰ αὐτὰ ἐπανέρχεται ' xal ἅπας εἰπὼν.
ἐπσναχυχλοῖ πάλιν xai ἐχ τρίτου τὰ αὐτὰ, χα) Ex τὲ-
τάρτου' χαὶ ὑπὲρ τοῦτο, ὥσπερ τινὰ δίαυλον ἀναχάμ-
πτων τῷ λόγω, διὰ τῶν αὐτῶν ὕδρεων, xaX τῆς λοι-
δορίας ληρημάτων, ἄνω xai χάτω διὰ τῶν ὁμοίων
περιχωρῶν * ὥστε [xr xzzt χαλεπαίνειν αὐτοῦ τῇ ἆναι-
σχυντία τῶν ὕθρεων, bv τῷ προσχορεῖ τῶν λεγομέ-
vv τὸν θυμὸν ὑπεχλύοντα. Βδελύξαιτο ἄν τις μᾶλ-
λον, ἃ εἰς ὀργὴν ἔλθοι * οὕτως ἀνδραποδώδη, καὶ χα-
ρίτων ἅμοιρα, xaX ἀπὸ τῆς τριόδου τὰ σχώµµατα,
Υραός τινος διαχωθωνικοµένης. xai ὑπ ὁδόντα vp.--
ζούσης, 090. ὁτιοῦν διαφἑροντα.
iram alieui moverint, adeo servilia sunt omnisque leporis expertia, et ex trivio arrepta scommata, nibil
a vctulze frementis dentibusque frendentis criminationibus discrepantia.
Quid igitur? Num singula persequi oportet, et C Ti οὖν; "Apa ἐπεξελθεῖν δεῖ τοῖς καθέκαστον, xal
omnia injuriose et calumniose dicta accurate re-
fellere, e& demonstrare talem baudquaquam fuisse
illum, in quem hxc conficta sunt ? Atqui el nos
simul injuria afficeremus illum, quí solis instar,
toti mundo lucet, si operose conaremur probare,
eum non fuisse maleficum et sceleratum. Meinor
enim sum divinz illius vocis, cum prophetice ipsi
illa ex prophetia accommodaret, ubi illum prosti-
tute frontis et pudiciti: mulierculis assimilat t9,
qua sua vitia el crimina in temperantes, bonzque
frugis transferre solent. Nam quem veritatis ho-
stem esse deblaterat ? quem communi bominum
existimationi repugnantem ? Quis rogat lectores
libri sui, ut non respiciant ad multitudinem te-
stiym, neque ad antiquitatem, neque assentiantur
illis, quasi fide et assensu longe dignioribus ? Ejus-
dem videlicet est et hzc scribere, et illa proferre
studereque, ut suis novitatibus auditorum animos
conciliet : alios autem couviciis incessere, tan-
quam communi hominum opinioni contrarios.
lllud vero, non revereri redargutionem ex rebus ipsis
petitam, neque reprehensionem hominum, et id genus
alia, quae iinpotenter effutiit, lectoris judicio relin-
quo : cuinam vero competant, num illi, qui tem-
perantiam, verecundiam, modestiam, omnemque
'9 Jer. i, 3.
περὶ πάντων τῶν ἐφ᾽ ὕθρει ῥηθέντων φιλοπόνως ἆπο-
λογήσασθαι * ὅτι οὐκ ἣν τοιοῦτος καθ) οὗ ταῦτα συµ.-
πέπλασται; 'AXA' οὕτω Υ) ἂν καὶ ἡμεῖς συγχαθυθρί-
ζειν δοχήσαιµεν τὸν ἀντὶ φωστΏρος τῇ γενεᾷ δ.αλάµ-
ᾧαντα, ἀναπητῶς τὸ μὴ χαχοῦργον, xaX χατεγνωσμµέ-
vov εἶναι, διὰ τῶν λόγων ἀποδιιχνύοντες. ᾽Αλλὰ
μέμνημαι τῆς θείας ἐχείνης φωνῆς, ὡς προφητικῶς
περὶ αὐτοῦ τὰ ἐκ τΏς προφητείας ἐφθέγξατο, ὅπου
ταῖς ἀναισχύντοις αὐτὸν τῶν γυναιχῶν παρξιχκάτει "
ai τὰ ἴδια ὀνξείδη ταῖς σωφρονούσαις προφέρουσι.
Τίνα γὰρ ἐχθρὸν τῆς ἀληθείχς οἱ λόγοι χηρύττουσι,
Τίνα ταῖς τῶν πολλῶν δόξδαις ἀντιτασσόμενον: Τίς
αἰτεῖται περὶ τῶν ἐντυγχανόντων αὕτον τῷ συγΥγράµ-
ματι, μὴ πρὸς τὸ πλῆθος τῶν μαρτυρούντων ὁρᾶν,
μηδὲ πρὸς thv ἀρχαιότητα ῥλέπειν, μηδὲ πρὸς τὸ
ἀξιόπιστον τῶν πρὸς τὸ χρεῖττον ὑπειλημμένων ῥέ-
πξιν ταῖς γνώμαις; Ἆρα τοῦ αὐτοῦ ἐστι zai ταὺτα
γράφειν, καὶ Exsiva προφέφμειν, xai ταῖς μὲν ἐαυτου
καινοτοµία:ς ζητεῖν τοὺς ἀχούοντας ἔπεσθαι ' φαυλί-
ζειν δὲ πάλιν ἑτέρους ὡς ταῖς κοιναῖς ὑπολῆσεσι» ἀν -
τιθαίνοντας" τὸ δὲ, μὴ αἰσχύγεσθαι τὸν ἐκ cox
πραγμάτων Éleyyor,. καὶ ccv ἀνθρωπιγον vóyov,
xai ὅσα τοιαῦτα zazà ταὺτὸ διξξέρχεται, ταῖς τῶν
ἁκουόντων γνώμαις καταλείπω σχοπεῖν ἐπὶ τίνος
ἀλγθές ἐστι λέγειν. " Apa τοῦ σωφροσύνην, xai xoc-
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Ι.
985
µιότητα, xal πᾶσαν χαθαρότητα φυχῆς τε xat σώμα- A puritatem mentis et corporis accuratissimo studio
τος διὰ 5T; ἀχριθεστάτης ἐγχρατείας νομοθετοῦντος
Zu oig ἑαυτῷ, 1. τοῖς πλησιάκουσιν, f) τοῦ χκελεύοντος
μη παρέχειν πράγματα τῇ φύσει πρὸς τὸ δοχοῦν διὰ
τῶν τοῦ σώματος ὀρέξεων προιούσῃ, μηδὲ ἀντιδαίνειν
ταῖς ἡδοναῖς, μηδὲ ἀχριθολογεῖσθαι περὶ τὴν τοιαύτην
τοῦ βίου σπουδἠν᾽ οὐδὲ γὰρ εἶναί τινα βλάδην Φυχῖς,
διὰ τῶν τοιούτων συνισταμένην' ἀλλὰ µόνην ἀρχεῖν
τῷ ἀνθρώπω τὴν αἱρετιχὴν πίστιν πρὸς τελειότητα:
Ei δὲ ὀρνεῖται τὸ μὴ οὕτως ἔχειν αὐτοῖς τὰ διδάγµατα,
εὐξαίμην ἂν ἔγωχε xai τῶν εὐφρονούντων ἕκαστος
ἀλτθεύειν αὗτον ἐν τοῖς τοιούτοις ἀρνοῦμενον. ᾿Αλλ
οὐχ ἑάσουσιν αὐτῷ προχωρΏπαι τὴν ἄρνησιν οἱ γνή-
cto: µαθηταί' 3) τὸ µέγιστον αὐτοῦ θεώρημα πετεῖ-
ται, xai λυθῄσεται ἡ σχτνὴ τῶν διὰ τοῦτο μάλιστα
προσεδρευόντων τῷ δόγµατι. Αναιδῆς δὲ τίς, xat τὸν
ἀνθρώπινον Φόγον οὐκ εὐλαθούμενος, Ex τῶν ἐν νεό.
ττς: βεθιωµένων, f] ἐχ τῶν μετὰ ταῦτα βούλει σχο-
πίσωμεν; ἀλλὰ δι ἀμφοτέρων, ἐπ αὐτὸν ἂν εὗροις
ἁτανιοῦσαν τῆς ἀναιδείας τὴν µέμγψιν. Οὐ τὰ αὐτὰ
Ὕὰρ ἑχατέροις, οὔτε ἡ νεότης, οὔτε ὁ μετὰ tavta
μαρτυρτῖ ῥίος.
seclatur οἱ sancit zque sibi ac aliis: an illi, qui
docet nihil molesti: inferendum nature, quando
immoderatis corporis cupiditatibus ad id, quod
collibitum est, fertur: neque resistendum volu-
ptatibus ; neque etiam asperiorem vitae disciplinam
sequendam ; neque enim quidpiam detrimenti
animam capere ex voluptatum usu, sed ad perfe-
clionem sufficere homini solam hzreticam fldem?
Quod si ueget hanc esse suam et. suorum doctri-
nam, optarem ego et una omnes boni mecum, vero
ἰδίίιαο negari. Sed legitimi ipsius discipuli nun-
quam negationem hauc patienter ferent, alioquin
maxi :um doctrine hujus fundamentum concide-
ret, dissolvereturque quasi tabernaculum et ten-
f torium illorum, qui vel propter hoc unum Euno-
mii dogmatibus sese addixerunt. Jam wero quis
inpudens sit, famzque apud homines prodigus :
aun vis ut statuamus ex illis, qux: in juventute:
an ex iis, qu: postea gesla suit: an ex utrisque?
Sed sive ex lis, sive ex illis judicium fiat, ad
ipsum redire videbis impudentiz: calumniam. Ne-
«ue enim eadem uterque gessit aut juvenis, aut ca zlate, quie hauc sequitur.
Ὑπομνησάτω ἑαντὸν ὁ λογογράφος τῶν τε ἐπὶ τῖς
πατρίὃος χατὰ τὸν τῆς νεότητος χαιρὸ», καὶ τῶν ἓν
λωνσταντίνου πόλει βεθιωµένων αὑτῷ' xal ἀχουσάτω
παρὰ τῶν εἰδότων ofa, τῷ αυχοφαντουμένῳ συνίσασιν.
Ei 05 ἐχ τῶν ἑφεξης Mi UM τις ἐθέλοι oxo-
πεῖν, αὐτὸς εἰπάτω, τίς ἄξιος τοιούτου ὀνόματος .
shy πατρῴα» οὐσίαν xaY Sn τῆς ἱερωσύνης ἀφειδῶς
ἀναλώσας τοῖς πένησι , xal μάλιστα ἓν τῷ τῆς σιτο-
(iz. χαιρῷ, καθ ὃν ἐπεστάτει της Ἐκκλησίας, ἔτι
£v -ᾧ χλίρῳ τῶν πρεσθυτέρων ἱερατεύων, χαὶ µξτ
ταντα, μτδὲ τῶν ὑπολειφθέντων φεισάµενος, ὡς ἂν
χαὶ αὐτὸς vb τοῦ Αποστόλου καυχῄσαιτο᾽ "Οτι δω-
εεὰν ἄρτον ovx ἔφαγον; Ἡ ὁ πρυσόδων ἀφορμὴν
*»» τοῦ δόγµατος προστασίαν ποιηαάµενος; 'O εἰσ-
ἑύνων tig τὰς οἰχίας αὐτόχλητος , οὐδὲ την ix τοῦ
tiÓou; ἀτδίαν τῇ xa0' ἑαυτὸν Dra quf] περιστέλλων'
οὐὲξ τὴν φυσιχῖν τῶν ὑγιαινόντων πρὸς τοὺς τοιού-
*W. ἀποστροφὴν λοχικόμενος, ὁ xaxtà τὸν παλαιὸν
μην διὰ την ἀφὴν τῆς σημασίας ἔξω τῆς παρεµθο:
kis τῶν οἰκούντων ἀφοριζόμενος,
nior, cogitat ille, qui antiqua lege propter similitudinem significationis ex
Mrminatus est.
Προπετῆς 65 πάλιν,
lip ψεὔύστης ὀνομάκεται παρὰ τοῦ μακρυθύ-
po, ἐν πραὄτητι τοὺς ἀντιδιατιθεμένους παιδεύοντος.
Usu γὰρ ἐν τῷ συγγράµµατι τοῖς ἐπ᾽ αὐτοῦ λόγοις
ἱψαθρύπτεται ὁ μηδεμίαν πικρίας ὑπερθολὴν ἀφιεὶς, -
b V. ἄν τι προσενεγχεῖν ἐξισχύσῃ. Πόθεν τοίνυν
Ἡ) ἐχ ποίων πραγμάτων τὴν ὕδριν αὐτοῦ καὶ τὸ
Άρρετες δ.ελέγχει; "Ort, n9, Καππαδόχην ὄντα
με, Γω]άτην ὠνόμασεν * εἶτα τῷ µεθορίῳ τῶν πα-
Ἰρων τὴν οἴχτσ'ν ἔχοντα, àv ἀνωνύμῳ τιν) Κερ:
"acc ἐσχατιᾷ εἰ ἀντὶ τοῦ Ὁ λτισήρεως Γα1ά-
Or ὠνόματεν - εἴπερ δη ὅλως χα) τοῦτο προσξιπεῖν
"WU Thes. n, 8.
ὁ C iis que postea sunt subsecuta,
καὶ ὑέριστὴς, xz καθ D
Itevocet logodadalus sibi in. memoriam ea quz
in patria sua juvenis perpetravit, et quee Constan-
tinopoli, intelligatque ex iis qui norunt, quam
longe fuerint diversa studia ejus, quein ipse pro-
bris insectatur. Quod si quis velit hoc definire ex
ipse dicat veliin,
quis impudenti: nomen mereatur : illene, qui pa-
ternas facultates etiain antequam sacerdotio inilia-
retur, liberaliter egenis distribuit; maxime tunc
quando magna annona penuria exsistebat : quo
tempore Ecclesi: praeerat, numero presbyterorum
adhuc accensitus, quippe posthec etiam nihil το”
liquum sibi fecit, ut et ipse gloriari posset cum
Apostolo : Quoniam gratis panem non comedi 13 ?
Απ ille potius impudentiz nomen subibit, qui do-
etrinz: suc professionem pro quaestu habet? Qui
uoa vocatus in ades alienas sese insinuat ; inso-
lentiatu facti hujus suo vivendi modo minime te-
gens, neque etiam quam ab hujusmodi hominibus
a natura aversi sint, quibus iens et ratio est
hominum societate ex-
Rursus temerarius et injuriosus et subinde ctiam
mendax appellatur Basilius ab illo, qui patienter et
mansuete adversarios suos erudit. [ία eniin. in suo
libro de se przedicat iste, qui nullam omnino acer-
bitatis occasionem pretermittit, ubicunque ali-
quam arripere potest. Unde igitur et quibus ex
rebus temeritatem οἱ injurix€ irrogandze studium
probat ? Quia, inquit, me, cum sim Cappadoz, voca-
vit Galatam. Mirum vero, si eum, qui in coníiniis
dusrum regionum habitabat, in obscuro quodam
Coruiaspine angulo, non Oltiserium, sed Galatam
nominavit ; si tamren nominasse ostendi potest.
985
S. GREGORII NYSSENI!
RI
Non enim hoc reperi in nostris codicibus, sed esto, A ἐπιδείχνυται. Οὐ γὰρ εὗρου kv τοῖς ἡμετέροις B:
dixerit hoc Basilius. Num propterea temerarius et
irjuriosus appellari, et quibusvis aliis probrosis
cognomentis affici debet ? Neque. intelligit sapiens
iste, quod cum sycophantz in rebus exiguis aii-
quem accusant, magnum inde patrocinium tan-
quam insonti exsistat. illi, qui accusatur ? Nam qui
ad accusandum prosiliit, is nunquam utique gra-
vioribus przteriissis, inalignam suam operam in
levioribus insumeret, in quibus iste exaggerandis
multus esi, amplilicans illatam injuriam , οἱ de
mendacio mirifice philosophans, ratus eamdem esse
absurditatem, give de gravioribus, sive de levioribus
Sermo sit. Novit enim institutus a patribus suis,
Scribis, inquam, et Phariszis, accurate excolare
culicem, et avide devorare gibbosam camelum !*,
pondere militie. onustam, Quem forte abs. re non
fuerit adinonere, utin nostra republica ab hujus-
modi [legibus ferendis abstineat, ne scilicet man-
det, ut. tenuitate vel magnitudine rerum menda-
cii calumniam non discernamus : non enim z-
qualiter peccat Paulus mentiens, dum Judaico ritu
purificaretur eo tempore, quo utile erat quosdam
bac specie decipi ; et Judas ipso proditionis arti-
culo, cum amici et benevoli hominis personam in-
duit "3. Mentitus est et Joseph fratribus suis, be-
nevolentia quadam eis illudens, adeo quidem, ut
etiam per Pharaonis sanitatem juratet **. Sed men-
titi sunt contra ilium et fratres !*: primum quidem
inorte, postea servitute οἱ decreta, ut alia hujus
generis omittam. Mentitur quoque Sarra, ob risum
pudore suffusa '*. Mentitur etiam serpens, fore ut
homo violato Dei precepto in divinam naturam
converlatur. At inter h»c inendacia ingens est
discrimen, nec dici potest, auantum, sive quis
huic rei veritatem astruere velit ex antiquioribus,
eive ex prasentibus. Quamobrem et nos fatemur,
secundum communem illam de hominibus Pro-
phetz sententiam : Omnis homo mendaz'*, divi-
num honinem Basilium in mendacium incidisse,
cum finitimam regionem nomine, quod forte fortu-
nà tunc occurrit, indigitavit, ignorantia vel incu-
ria propriz appellationis. At mentitur etiam Eu-
nomius : et quodnam ipsius est mendacium ? ipsa
videlicet veritatis corruptio, dum eum, qui semper
est, aliquando non fuisse dicit, verumque Filium
falso nomine appellari contendit : creatoremque
omnium creaturam et facturam esse deflnit ; οἱ
omnium Dominum servum facit: cumque cui a
natura jus doininandi competit, in servorurm ordi-
nem redigit : num hzc talis et tam exilis est men-
dacii differentia, ut pro nihilo ducendum sit, sive
Verumenimvero videte nunc, quam curz sit
veritas ei, qui alios ut sop/tiaátas crebro conviciis
1mpetit. Dixerat in. suo adversus eum libro magi-
Sler noster, quod co teinporc, quo res mutata
1: Matth. xxvi, 94.
152 [uc.xx, 47.
Hj, ὁ. !'* Psal. οχν, 11.
' Gen. xLit, 16,
6λίοις τοῦτο προσχείµενον, δεδόσθω δὲ ὅλως εἰρῆσθς..
Ὑπὲρ τούτων προπετῆς. xal ὑθριστῆς, xal πάντα
ὀνομάζεται τὰ δεινότατα» Καὶ οὐ συνίησιν ὁ σοφὸς,
ὅτι dj ἐπὶ μικροῖς παρὰ τοῦ συχοφάντου κατηγορία,
μεγάλην συνηγορἰαν τῆς δεξιότητος τοῦ χατηγοροὺ-
µένου παρἰστησιν» O0. γὰρ ἂν πρὺς κατηγορίαν χε-
χινηµένος, τῶν εικόνων φειδόμενος. ἓν τοῖς μ,χροτέ-
pot; ἀπησχόλει τὴν πυνηρίαν ὑπὲρ ὧν καὶ πολύς
ἐστιν, ἑπαίρων καὶ δεινῶν τὸ ἀδίχημα, χαὶ σεμνῶς
περὶ τοῦ φεύδους φιλοσοφῶν, ἴσον εἰς ἀτοπίαν xpl-
vtov, ἑάν τε περὶ µειξόνων, ἐάν τε περὶ µιχροτέρων
ὁ λόγος. Οἶδε γὰρ χατὰ τοὺς πατέρας αὐτοῦ τῆς αἱρέ-
σεως, τοὺς γραμματεῖς λέγω χαὶ Φαρισαίους, àxpt-
ἑῶς μὲν διυ.λ(ζειν τὸν κώνωπα, ἀφειδῶς δὲ καταπίνει»
τὴν σχολιὰν κἀμη.Ίον, τὴν τῷ βάρει τῆς ποντρίας
πεφορτισμένην * πρὸς ὃν οὐχ ἄτοπον Tiv ἴσως εἰπεῖν,
ὅτι Φείδον τῆς τοιαύτης νομοθεσίας ἐν τῇ καθ᾽ ἡμᾶς
πολιτείᾳ, τὸ παρ᾽ οὐδὲν ἡγεῖσθαι χελεύειν βραχύτητ:
πραγμάτων, xal µεχέθει διαχρίνειν τν πρὸς τὸ φεν-
δος διαδολἠν * οὐ γὰρ ὁμοίως ἁμαρτάνει Παῦλος Φευ-
δόμενος, xaX Ἰουδαϊτκῶς ἀγνιζόμενος ἐπὶ χαιροῦ τῶν
χρησίµως ἀπατωμένων, χάὶ Ἰούδας ἐν τῷ τῆς προ:
δοσίας χαιρῷ lov xaY προσέγορον σχΏμα ὑποδυόμε-
vog. Ἑφεύσατο xat Ἰωσὴὶφ £v φιλανθρωπίᾳ τοὺς ἆδελ-
φοὺς διαπαίτων, xal ταῦτα τὴν ὑγείαν τοῦ Φαραὺ
ἐπομνύμενος. Αλλ' ἐγεύσαντο xal οἱ ἁδελφοὶ xa"
αὐτοῦ ' τὸ πρότερον μὲν, θάνατον, μετὰ ταῦτα δὲ
δουλείαν διὰ τὸν φθόνον βουλεύσαντες ' καὶ πολλὰ
τοιαῦτα ἔστιν εἰπεῖν: ψεύδεται Σάῤῥα ἑπερυθριῶσσ
τῷ γέλωτι. Ὑεύδεται χαὶ ὁ ὄφις εἰς θείαν µεταβαίνειν
φύσιν τὸν ἄνθρωπον Ex τῆς παρακοῆς εἰσηγούμενος.
IloJA τοῦ ψεύδους ἡ πρὸς τὰς ὑποθέσεις διαφορά ᾿
xai οὐδὲ ἔστιν εἰπεῖν ὅση, εἷτε Ex τῶν ἀργαίων διτ-
γηµάτων, εἴτε ἐκ τοῦ νῦν βίου δοχιµάτοις τὸν λόγον.
Οὐχοῦν καὶ ἡμεῖς δεξόµεθα, ὅτι κατὰ τὴν χοινην περὶ
τῶν ἀνθρώπων ἀπόφασιν, fjv διὰ τοῦ Προρῄτου τὸ
Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀπεφήνατο, ὅτι Πᾶς ἄνθρωπος
Ψεύστης, χαὶ ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος συνηνέχθη τῷ
Φεύδει, τὴν ὅμορόν τινι χώραν ἁγνοία, qj ὑπεροτίᾳ
τῆς τοῦ τόπου προσηγορίας χατὰ τὸ συμθὰν ἔπιφτ-
µίσας * ἀλλ᾽ ἐφεύσατο xa Εὐνόμιος, καὶ τί τὸ ψεῦδος;
Αὐτῆς τῆς ἀληθείας mapaypagh, τὸν ἀεὶ ὄντα, ποτὲ
μὴ εἶναι λέγει’ τὸν ἁληθῶς Υἱὸν, ψευδώνυμον ἔχειν
τὴν προσηγορίἰαν κατασχευάζει, τὸν χτίστην πάντων,
αὐτὸν χτίσµα εἶναι καὶ ποίηµα διορίζεται τὸν xo-
ριεύοντα τῶν ὅλων, δοῦλον προσαγορεύει ΄ τὸν ἐκ φ”-
σέως τὸ ἄρχειν ἔχοντα, τῇ δουλευούσῃ φύσει συγχα-
τατάσσει. "Apa μιχκρὰ τοῦ Φεύδους ἡ δ,αφορά; Καὶ
τοσαύτη, ὡς ἀντ οὐδενὺς οἴεσθαί τινα, τὸ οὕτως. T.
ὡς ἑτέρως ἐφεῦσθαι δοχεῖν,
quis hoc, sive illo modo mentiatur ?
'AXX καὶ τὸν σοφιστικὸν λόγον ἐπονειδίτων ἑτέ-
ροις, θεωρεῖτε otav τῆς ἀληθοῦς ἁποδείξεως ποιεῖται
τὸν ἐπιμέλειαν. Εἶπεν ἓν τῷ λόγῳ τῷ πρὸς αὐτὸν ὁ
ὃ,δάσχαλος fv, ὅτι Ev τῷ χαιρῷ τῆς τῶν πραγµά-
"Gen. xxxvii, 92, !* Gen, xvi, Το. 7 Gen,
155
CONTRA EUNOMIUM, LIB. 1.
285
των χαταστροφῖτς, οὗτος ἆθλον τῖς ἁσεθσίας τὸν A sunt, iste Cyzicum premium impietatis reportave-
Κύνιχον ἀπτνέγχατο. Tí οὖν ὁ τοὺς σοφιστὰς διξελέγ-
yov πο"εῖ; Εὐθὺς ἐπιφύεται τῷ τοῦ ἆθ.ῖου ὀνόματι,
xaX συνομολογεῖσθαι «ap^ ἡμῶν φησι, τὸ xai ἆπο.]ε-
«ἰογῆσθαι, καὶ γικῆσαι διὰ τῆς αὑτο.ο]ίας, xal
τὸ ἐκ τὴς γίκης ἆθ.ΊοΥ διὰ τῶν ἁγώνων χοµίσα-
σθαι᾿ χαὶ συντίθησι συλλογισμὸν διὰ τῶν ἀναντιῤῥη-
των, ὡς οἵετα:, συμτεραίνων τὸν λόγον. Εἱρήσξται ox
αὐτὰ τὰ γΣγραμμένα παρ αὐτοῦ ἐπὶ λέξεως. El γὰρ
τὸ ἆθ.ΙοΥ, φησὶν, γίκης ἐστὶ γνώρισμα καὶ céAoc:
qme Σἑτὴν γίχην ἡ δίκη: συνεισάγει δὲ πάν-
τως ἑαυτῇ cv χατηγορίαν ἡ δίκη * ὁ τὸ ἆθ.Ίον &i-
δυὺς, ἀναγκαίαν εἶναι «ᾳἠσει καὶ τὴν ἁπο.λογίαν.
Τί οὖν ἡμεῖς; Ἠγωνίσθαι μὲν αὐτὸν, καὶ πάνυ σφο-
δρῶς τε xal ἐῤῥωμένως τὸν πονηρὸν τοῦτον ἀγῶνα
τῆς ἀσεθείας, οὐχ ἀντιλέγομεν, xal οὗ μιχρῷ τῷ μέ-
764p τοὺς ὁμοίους ὑπερθεθτχέναι χα) ὑπερέχειν iv
τοῖς χατὰ τῆς ἁληθείας ἱδρῶσιν * ἀλλ᾽ οὐχὶ xazà τῶν
ἀντιτεταγμένων ἐσχηχέναι τὰ ν,χητήρια σογχρίτει
δὲ τῶν συννραµόντων αὐτῷ δι’ ἀσεβείας ἐπὶ τὴν πλά-
νην, προτερεύειν πάντων By τῇ περιουσία τοῦ Φευ.
δους, xai οὕτω λαθεῖν ἀντὶ τῆς εἰς τὸ xaxbv ὑπερ-
60X5; ἆθλον τὴν Κύδιχον ὡς πάντων τῶν ἐπὶ τοῖς
ὁμνίοις χατὰ τῆς ἀληθείας χονισαµένων, τὸ πλέον
ἔχοντα, καὶ ἐπὶ τῇ νίχη χατὰ τὴν βλασφημίαν &vap-
ῥηθῆναι λαμπρῷ χαὶ περιφανεῖ τῷ κηρύγματι, £v τῷ
μισθὸν της ἁτοπίας αὐτῷ παρὰ τῶν οὕτως ἀγωνοθε-
τούντων ἐξαιρεθῆναι τὴν Κύζιχον’ χαὶ ὅτι ταῦτα χατὰ
την ῥηθεῖσαν διάνοιαν παρ) ἡμῶν ὡμολόγηταε, δεί-
χνυσιν ὁ ἡμέτερος λόγος * ὅτι ἀσεξείας ἆθ.1ον, οὐχὶ
ἀἁπολοχίας χατόρθωμά φαμεν αὑτῷ γεγενῆσθαι τὴν
Ἱκύσιχον. Τί οὖν χοινὸν ἔχει τὰ παρ ᾽ἡμῶν εἰρημένα᾿
παιδαριώδη ταύτην τῶν σοφισµάτων πλοχέν' ὡς διὰ
τοῦτο συστῖναι αὐτῷ xal τὴν δίχην, καὶ τὴν απολο-
σαν κατεσχευάσθαι, "Ομοιον γὰρ τὸ τοιρῦτον, ὥσπερ
ἂν τις ἐν cop rogi πλείω τῶν ἄλλων τὸν ἄχρατον
ἐγχεάμενος. xal διὰ τοῦτο γέρως τινὺς χατὰ τῶν
συμμεθυόντων ἀξιωθεὶς, τὴν Ev τῷ συμποσίῳ νίκην
τεχµήβριον ποιοῖτο τοῦ xal £y διχαστηρἰοις δεδ.χάσθαι,
xal ὑπερέχειν δ:χασάµενον. Ἐξέσται γὰρ χκἀκείνῳ
τὸν TÀoxh» τοῦ συλλογισμοῦ µιµῄήσασθαι: Eb τὸ
ἆθλον νίχης isi γνωρίσµα xai τέλος: μηνύει ὃὲ τὸν
υίχην f 6!xv," συνεισάχει δὲ πάντως ἑαυτῇ τὴν χατη-
ιορίαν 1; δίχη - ἐνίχησα τὴν δίχην ἐγὼ, ἐπειδὴ πίνων
ἱστέφθην tv τῷ τῆς πολυποσίας ἁ ῶνι.
"AX ἐρεῖ τις πάντως πρὸς τὸν οὕτω χαλλὼωπ'ςό-
μενον, ὅτι ἄλλοι ἀγῶνες ἐν διχαστηρίω, χαὶ ἄλλος
τρόπος τῆς ἓν συμποσίοις ἀθλήσεως ᾿ χαὶ ὁ νιχήσας
bi cR. χύλιχος, οὐδὲν ἔχει πλέον Ex τῆς τοιαύτης
vVixrc τῶν ty διχαστηρἰοις ἀντιτεταγμένων αὑτῷ' κᾶν
εις ἀνθίνοις στεφἀἆνοις ἐπαγλαῖσηται. Οὐχοὺν ο’δὲ ὁ
τῷ λόγῳ τῆς ἀσεθδείας τῶν ὁμηίων προτεταγµένος,
ἔδη xal τοῦ ἐν τῇ χρίσει νενιχηχέναι διὰ τοῦ ἅθλονυ
ἑτεθείας τὴν μαρτυρίαν παρέχετα.. TU οὖν συνηγορεῖ
tí uh ῥηθείση ἀπολογίᾳ f, τοῦ προέχειν αὐτὸν ἐν
ἀσεθείᾳ παρ ἡμῶν µαρτυρίὰ; Ei μὲν γὰρ ἆπολο-
χταάµενος πρὺς τοὺς διχαστὰς, χαὶ τῶν ἀντιτεταν-
ww
rit. Quid igitur agit, qui aliis sophistarum nomen
ohjicit ? Statim arrepto pra'mii vocabulo, tenaciter
ei inhzret, et nos contiteri ait, quod pro se apolo-
giam instituerit , οἱ per apologiam obtinuerit victo-
riam, praemium enim victorie reportari ex certami-
nibus ; et mox syllogismum conficit, et ut ipse sibi
persuadet, ex certissimis et evidentibus conclusio-
nem infert. Recilabo autem ad verbum qua scri-
psit : Si enim, inquit, premium est signum el finis
victoric, judicium vero victorium innuit, necessario
autem. judicium conjunctam habel. accusationem :
sequitur, ut qui concedit. alicui premium, is. etiam
fateatur. institutam esse apologiam el de[ensionem.
Quid igitur ad lic nos? pugnasse istum, et quidem
? valde viriliter, et generose hanc detestandam iün-
pietatis pugnam, non iuis inficias, nec. abnuimus,
cuam grandi intervallo superasse alios in certamine
contra veritatem, sed addimus, tui non obtinuisse
devictis adversariis suis palmam : fatemur item
comparatione sociorum in impietatis studio pal-
mam praripuisse omnibus, utpote in mendaciis
exercitatissimum : et sic ob impietatis immensita -
tem episcopatum | Cyzicenseim przmii loco acce-
pisse : tanqua:a illum, qui omnes, in codem ad-
versus veritatem pulvere desudantes, longe post sc
reliquerit, illustrique et splendido przeconio pro-
clamatum, muneris loco, ob impietati navatan
operam, a judicibus donatum esse Cyzico. Quod
hac inente et sententia. h»c fateamur, ex. nostris
verbis liquet, cum aflirmamus, Cyzicum illi obvc-
nisse, ut premium impietatis, non ut apologiz etl
defensionis honestamentum. Quid igitur nostra
oratio commune habet cuni puerilibus istius so-
phismatum versuliis, quasi inde sequatur, eum
subiisse judicium, et sese defendisse? Perinde enim
boc est, ac si quis in convivio plus vini czteris
bauriens, et ob hoc dono aliquo a compotori^us
honoratus, victoriam illam in convivio proferiet,
tanquam argumentum victori& in foro et judicio
ab adversariis relate. Possumus namque syllogisuin
ipsius structuram imitari: Si premium est victori
signum et finis, victoriam autem innuit judicium ;
et si judicium necessario conjunctam liabet accu-
sationem, obtinui sane ego victoriam, cum inler
potandum, et i» poculorum certamine? corona rc-
dienitus sim.
Sed ita gloriauti oceurret derepente aliquis, alias
essc pugnas in foro et curia; aliuumque concer-
tandi modum et morenm in conviviis ; neque victo-
rem in symposiis oh id meliori loco' esse suis
adversariis in foro ; etiamsi supra modum suaveo-
lentium florum sertis exsultet οἱ gestiat. Quam-
obrem neque is, qui impietate celeris praestitit,
idcirco illud impietatis praemium ostentare polest,
tanquam signum victori: in judicio legitimo οἱ-
tente. Quid igitur commentitie | ipsius apologie
adjumenti vel utilitatis affert testimonium nostrum,
quo fatemur, ipsum veliquas sceleribus antcces-
$87
S. GREGORII NYSSENI
238
£isse? Si enim post sui apud judices defensionem Αμένων χρατήσας, οὕτως ἑδέξατο την ἐτὶ Κυνίχω τι-
et excusationem, devicta parte adversa, Cyzicensi
l:onore decoratus fuisset, tunc forte non intem-
pestive nostris verbis contra nos uteretur : si
autem in toto suo libro semper inculcat, quod
odium judicum iu se declinans, silentio latam con-
tra se sententiam exceperit, non ferens hostibus
summam judicii fuisse delatam : quid sibi ipsi
il'udit, εἰ vocabulo premii tanquam testimonio
defensionis εἰ apologiz? ευ utitur? ignorat vide-
liect vir solers, Cvzicum sibi delatam tanquam
munus impietatis, qua prater ceteros. excelluit,
et si arbitratu suo auget, et. accipit vocem illam,
pra«nium, velut. munus. victorie : accipiat et. id,
quod adjungitur, quod scilicet in improbitatis stu-
dio reliquos superarit : si nostris contra nos uti
volet, aut utrisque aut ncutris uti equum est.
Sed in nostris quidem tractandis ejusmodi est
Eunomius : ceterum an in aliis quae per injuriam
effutiit veritatis amantior erit? Cum Basilium, ut
timidum οἱ pavidum, difficiliorumque laborum fu-
gientem, et id genus aliis modis traducit, explicatis
operose timoris et pavoris affectionibus, commemo:
rans eliam nescio quam occultam domunculanm,
vertibus et seris firmiter et valide obseratam, et
trepidationem ex formidine ingredientium conce-
ptam, vocemque et oculos, et notas faciei, et om-
nia hujus generis, quibus timor et pavor proditur.
Verum. ut. Eunomius nihil mentitus fuisset in suo
libro, hoc tamen unicum satis foret, ut. mendacii
3rguerelur et. condemnaretur. Quis enim nescit,
qvam magnus ille pugil [Basilius] eo tempore,
quo Valens imperator Ecclesiam Christi divexabat,
invieto animo steterit pro domo Dei, omnibus illis
turbis et terriculamentis superior, omnibus minis
excogitatis mentis excelsitate major ? Quis homi-
num ad orientem, quis in extremis nostri orbis
oris habitans, egregiam illam pro veritate dimica-
' tioneni contra potentiorum conatus ignoravit ? Quis
non obstupuit respiciens ad adversarium, qui nom
erat. unus ex vulgo, aut qui victorie vim et spem
sitam haberet in. sophismatis fucatisque sermoni-
bus, iu quibus excellere inglorium, et victoriam
amittere damno caret, sed is erat, qui sub di-
tionc &ga tenebat totum Romanum imperium; et
cui tanto regno praesset, depravatus est calum-
niis contra doctrinam nostram , Eudoxio Gernia-
niciz episcopo per fraudem ad suas pirtes eui
traducente : omnes. autem, qui alicujus erant di-
gnitatis, et aulicos, et qui rebus gerendis praeerant,
opitulatores babuit propriz libidinis ; quorum alii
propter consensionem voluntatum sponte sese ad
iilum adjungebant; alii vero multi timore impe-
ratoris, prompte et alacriter, id, quod illi jucun-
dum erat, faciebant, et propter dissensionem ab
orthodoxz fidei professoribus, omni observantia
jllum colebant, tum scilicet quando fugas, fortu-
narum publicationes, exsilia, minas, et exactiones,
pericula, carceres, vincula, flagella, ct gravissima
B
μὴν, χαιρὸν ἂν εἴχε τὰ ἡβέτερα xa0' ἡμῶν προγχειρί-
ξεσθαι’ εἰ δὲ συνεχῶς ἐπὶ τοῦ λόγου µαρτύρετα!,
ὅτι φεύγων τὸ δυσμενὲς τῶν χυρίων τῆς φίφου,
σιωπῇ δέχεται, τῆν ἐπαχθεῖσαν αὐτῷ τιµωρίαν., Ey
ἐχθροῖς διαθέσθαι τοὺς ἀγῶνας οὖχ ἀνασχόμενος ' τί
ἑαυτὸν φεναχίζει, καὶ τῇ φωνῇ τοῦ ἆθλου εἰς pap-
τυρίαν τοῦ ἀπολελονβσθαι συγχέχρτται; Mt συνεὶς
ὁ θαυμάσιος τοῦ ἅθλου τὴν ἔμφασιν , ὅτι χαθάπερ τι
γέρας χαὶ ἀριστεῖον αὑτῷ τῆς χατὰ ἀσέθειαν ὑπερ-
oync ἡ Κύξιχος προεδόθη’ ἀλλ ἐπε'δῆ πρὸς τὸ δο-
χοῦν δέχεται τὸ ἆθλον, xal ὡς δωρεὰν ἐπινίχιον, 6:-
ξάσθω χαὶ τὸ συνημμένον τῷ λόγῳ * ὅτι Ev ἀσεθείᾳ
τὸ πλέον διὰ τῆς νίχης ἔσχεν. Ἐπειδὴ γὰρ τοῖς
ἡμετέροις καθ᾽ ἡμῶν ἰσχυρίζεται, ἡ ἀμφοτέροις, 1)
οὐδετέροις χεχρῆσθαι δίκαιον.
'AXX ἐν μὲν τοῖς ἡμετέροις τοιοῦτος. Ἐν δὲ τοῖς
λοιποῖς τῶν ἐφ᾽ ὕθρει ῥηθέντων, ἄρά τι ἀληθεύων
ἐπιδειχθήσετα.; Ἐν οἷς δειΊόν τε xal ἅτο.Ίμον, καὶ
τοὺς παχυτέρους τῶν πόνων ἀποδιδράσκογτα, xa
πάντα τὰ τοιαῦτα χα”. αὖ τὸ διεξέρχεται, φιλοπό-
νως διασχευάζων τῆς δειλίας τὰ πάθη, καὶ οἰχίσχον
λανθάνοντα, xai θύραν ἀσφαλὼς ἐπιχειμένην, xal
πτότσιν πρὸς τὸν φόθον τῶν εἰσιόντων, xai cavi,
xoX βλέμμα, xal τὰ ἐπὶ του προσώπου γνωρίσματα,
xai πάντα τὰ τοιαῦτα, Ót ὧν τῆς δειλίας τὸ πάθος
διασηµαίνεται. "AAX! εἰ χαὶ unbiv ἕτερον χατεφευ-
σµένος Πλέγχετο, ἰχανὸν f,» τοῦτο µόνον αὐτοῦ διε-
λέγξαι: τὸν τρόπον. Τίς γὰρ οὐκ οἷδς τὸν µέγαν ἑἐχεῖ-
voy ἀγωνιστὴν αὐτῷ χαιρῷ v5; τοῦ βασιλέως Οὐάλεν-
τος χατὰ τῶν Ἐχχλησιῶν τοῦ Κυρίου φιλονεικίας͵
ὅπως ὑπερανέστη τῇ μεγαλοφυῖχ τῆς γνώμης τοῦ το-
σούτου τῶν πραγμάτων ὄγχου, χαὶ τῶν φοθούντων
ὑψηλότερος T», πάστς τῆς ἐτιμηχανηθείσης αὑτῷ
καταπλήξεως ὑπεραρθεὶς τῷ ρρονήµατι; Tí; τῶν
γατὰ τὴν ἑῴχν ἀνθρώπων ' τίς τῶν τὰ τελευταῖα της
χαθ᾽ ἡμᾶς οἰχουμένης οἰχούντων, την ὑπὲρ τῆς ἁλη-
θείας αὐτοῦ µάχην πρὸς τοὺς κρατοῦντας ἠγνότσε:
Τίς οὗ χατεπλάγη πρὸς τὸν ἀντίπαλον ἐπιδών, Οὐ
γὰρ τῶν ἐπ.ιτυχόντων et, ἣν ' οὐδὲ ἐν σοφισματίοις
χιθδήλοις την τοῦ νικᾷν ἐχέχτητο δύναμιν, οὗ χα) τὸ
ὑπερέχειν ἄδοξ.ν, καὶ τὸ ἠττηθῆναι ἀζήμιον ἀλλὰ
πᾶσαν μὲν ὑφ' ἑαυτὸν εἶχεν εὐθυνομένην τότε τὴ»
D Ῥωμαίων ἀρχήν ' καὶ τοσαύτη βασιλείᾳ χομῶν.
τεροείληπτο τῇ κατὰ τοῦ δόγματος ἡμῶν διαθολῇ, E»-
δοξίου τοῦ Τερμανιχείας, δι ἁπάτης, αὐτὸν πρὸς
ἑαυτὸν µεταστήσαντος' πάντας δὲ τοὺς ἐν τέλει, χ.ὶ
τοὺς περὶ αὑτὸν θεραπευτὰς xal τοὺς ἐπὶ τῶν πρα-
γµάτων παραδυναστεύοντας συναγωνιστὰς εἶχε "hi
ἰδίας ὁρμῆς ' τοὺς μὲν ἐχουσίως διὰ τὴν ὁμοιοτρο-
πίαν τῆς γνώμης προσχεχκλιχότας ' τοὺς ὃξ γολλοὺς
κῷ φόθῳ τῆς δυναστείας τὰ πρὸς ἵἹδονην ἑτοίμως
χαριζοµένους, xat διὰ τῆς ἁποτοιιίας τῖς χατὰ τῶν
ἀντεχομένων τῆς πίστεως, πρὸς αὐτὸν ἐνδειχνυμέ-
νους σπουδΏν ' ὅτε φυγαὶ, χαὶ δημεύσεις, xat ἑξορίαι,
ἁπειλαί τε χαὶ προστιµήμµατα, κίνδυνοι, φυλαχαὶ,
ὁξσμωτέρ:α, µάστ.γες' καὶ τί γὰρ οὐχὶ τῶν δεινοτά-
των ἐντργεῖτο κατὰ τῶν pi) συντιθεµένων τῇ τοῦ βα-
259
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
230
σιλέως 6pu ; ὅτε χαλεπώτέρον ἣν ἓν οἵχῳ θεοῦ χατα- Α quaeque supplicia decernebat iis, qui regis libidini
ληφθηνα: τοὺς Ξὐσεθοῦντας, i| ἐπὶ τοῖς πονηροτάτοις
τῶ» ἐγχλημάτων ἁλῶναι.
Ἁλλὰ τὸ μὲν τούτοις «dct χαθ᾽ ἕχαστον ἐπεξιέναι
μεγάλης τινὸς ἄν δέοιτο συγγραφΏς, χαὶ χρύνου πολ-
A99, χαὶ πραγµατείας ἰδίας. "Αλλως τε xal φανερῶν
ἅπασιν ὄντων τῶν τηνικαῦτα χαχῶν, οὐδὲν ἂν γέἑ-
νοιτο πλέον πρὸς τὸν παρόντα λόγον Ex του μετ ἀχρι-
ξείας τὰς συμφορὰς ἐχείνας ἐπὶ γραμμάτων ἑκτίθε-
σθαι. Ὕπεστι δὲ χα) φορτικὸν ἕτερον Ev τῷ περὶ αὖ-
τῶν διηγήἡµατι, τοὺς τῶν ἡμετέρων ἓξ ἀνάγχτς τινὰ
μνήμην ποιῄσασθαι χαθεςης διεξιόντα τὴν τῶν σχυ-
θρωπῶν ἱστορίαν. Ei. Yáp τι xal πέπραχτα! τοιοῦτον
$ulv δ.ὰ τοὺς ὑπὲρ τῆς εὑσεθείας ἀγῶνας, olov φιλο-
τιμίαν φέρξιν τῷ διηγίµατι, τοῖς πλησίον χαταλιπεῖν
ἡ Σοφία χελεύει, Ἐ γκωμιαζέτω σε γὰρ, qno, ὁ
Aélac, xal ui) τὰ cà χεί.1η. Ὅπερ ὁ τὰ πάντα πὲ-
ρ.εσχευασµένος μὴ συνειδὼς, τὸ πλεῖστον της συγ-
γραφῖς Ev ταῖς περὶ αὐτοῦ µεγαληγορίαις Ἱσχό-
ΑΤσΕ.
Παντα τοίνυν ἐγὼ τὰ τοιαύτα περιδραμὺν.τὰ τῆς
δειλίας τοῦ διδασχάλου ἡμῶν ἔργα pit! ἀχριθείας Ex-
θίσοµα:. "Hv τοίνυν ὁ ἀντιτεταγμένος αὐτῷ πρὸς
ἀντίπαλον τάξιν, βασιλεὺς αὑτος. 'O δὲ ὑπηρετῶν
αὐτοῦ ταῖς ὁρμαῖς, ὁ πάσης ἄρχων pez. ἐχεῖνον τῆς
βασι)είας οἱ συνεργοῦντες δὲ πρὸς τῆν τοιαύτην
ἐπιθνμίαν, οἱ περὶ αὐτὸν πάντες. Προσκείσθω τούτοις
xai ὁ χα:ρὸς εἰς ἀχριθεστέραν βάσανον καὶ ἑπίδειςιν
«n; Υενναίας τοῦ ἀθλητοῦ πεποιθῄσεως. Τίς οὖν ἣν ὁ
χαιρός: ἑξήλαυνε μὲν τῆς Κωνσταντίνου πόλεως ἐπὶ
thv ἑῴαν ὁ βασιλεὺς, ἄρτι τοῖς κατὰ τῶν ῥαρθάρων
αὐτῷ χατορθωθεῖσιν ἐπῃρμένος xb φρόνημα, xat οὐ-
δεν ἀντιθαίνειν αὐτοῦ ταῖς ὁρμαῖς ἀξιῶν * προηγεῖτο
δὲ αὐτοῦ τῆς πορείας ὁ ὕπαρχος, ἀντ ἄλλου τινὸς τῶν
εἰς τὴν ἀρχὴν ἀναγχαίων τοῦτο προδιοιχούµενος τὸ
urb τινα τὸν ἐπὶ πίστεως ὄντα µένειν ἐφέστιων, ἀλλὰ
του τοὺς μὲν ἀπελαύνεσθαι πάντας πανταχόθεν,
ἱτέρους δὲ ἀντ' ἐχείνων αὑτοχειροτονήτους τινὰς ἐπὶ
ὕδρει τς θείας οἰχονομίας εἰσάγεσθαι. Μετὰ τοιαύ-
της οὖν γνώµης χαθάπερ νέφει τινὸς χαλεποῦ, τῆς
ὀνναστείας ἐχ τῆς Προποντίδος xazX τῶν Ἐκχλη-
QW χινηθείστς΄ xal τῆς μὲν Βιθυνίας ἀθρόως ἔρη-
βωλείσης, Γαλατίας δὲ σὺν πολλῆ τῇ ῥᾳστώνῃ παρα-
συρείσης * xal πάντων αὗὑτοῖς χατὰ νοῦν διὰ µέσου
χευρηγότων, προῦχειτο Άδη τῇ ἀχολουθίᾳ τοῦ χαχοῦ
Ὁ ἡμέτερον . τί οὖν ὁ μέγας τότε Πασίλειος, ὁ δειλὸς,
ὃς οτσιν οὗτος, καὶ ἄτολμος , χα) ὑποπτίσσων τὰ
VÁtpi, xal οἰχίσχῳ λανθάνοντι thv σωττρίαν πι-
Cv." Apa χατεπλάγη την τοῦ xazo9 προσθο-
εν: Ἆρα τὸ πάθος τῶν προξαλωχότων σύμθουλον
zs. τὴν ἀσφάλειαν τῶν χαθ ἑαυτὸν ἐπηιίσατο; " Apa
ατεθέξατο τοῦ εἶξαι πρὸς ὀλίγον τῇ (our τοῦ χαχοῦ
ναηνλεύοντος, μηδὲ εἰς προύπτον χίνδυνον ἑαυτὸν
ἐμβάλλειν ἐπὶ ἀνθρώπων χαταγυμνασθέντων τοῖς
ἔμασιν; f πᾶσα λόγων ὑπερθ»)ἣ, καὶ πᾶν ὕψος νοτ-
P Prov. xxvii, 2.
el effrenatze cupiditati non subscriberent, quando
periculosius erat pios et Catholicos in. domo Dei,
quam in turpissimis flagitiis deprehendi.
Verum hzc et similia sigillatim persequi grandi
egeret libro, οἱ longo tempore et proprio studio.
Et cum illius temporis gesta in omnium adhuc
memoria et ore versentur, forlassis inutile esset
ad p:zsens nostrum institutum, calamitates illas
studiosius litteris velle consignare, ut taceam quid-
dam etiam odiosum hujusmodi rerum narrationi
subesse, quod necessario mentio facienda sit qua-
rumdam rerum a nobis gestarum, si ordine ex-
ponere velimus, quz tristi illo tempore evenerunt.
Etiamsi enim aliquid propter pielatem gessimus,
B quod narratum laudem et decus conciliare posset,
id ut proximis nostris commemorandum relinqua-
mus, monet divina sapientia : Laudet te, inquit,
proximus, el non labia tua 1. Quod Eunowius
oculatissimus non considerans, maximam partem
sui libri gloriose sese efferendo ct insolenter prz-
dicando consuinpsitL.
Omnibus igitur hisce relictis, eedulo expona:n
opera praeceptoris nostri, timoris et pavoris indicia,
Erat igitur is, cum quo Basilio dimicandum erat,
ipsemet imperator. Libidinis vero et impiet:tis
ejus administer ille, qui post imperatorem totum
imperium regebat. Adjutores autem cupiditatis
illius omnes omnino aulici. Accedat et his ipsum
tempus, ut eo accuratius et planius demonstretur
invictus et excelsus animus generosi illius athle-
(5. Quod igitur tempus erat? Aberat Constantinopoli
imperator in Oriente, elatus mente rebus contra
barbaros non ita pridem feliciter gestis, existi-
mansque cupiditatibus suis nihil omnino adver-
sari debere; precedebat eum praefectus, specie
quidem quasi necessaria imperatoris adventui pr:e-
parare deberet, revera autem, ut Orthodoxos pro-
priis sedibus exterminaret, in ejectorumque locum
alios non legitime vocatos el ordinatos, in con-
temptum et injuriam Ecclesie, substitueret. illac
igitur mente, velut nuhe quadam malorum, cum
violentia et exagita!io contra Ecclesias ex Propon-
tide progressa esset, et Bithyniam quidem ex
D improviso desolasset, Galatiamque sine labore
vastasset, et cum omnia illis ad voluntatem fluxis-
sent; jam serpenti malo objiciebatur nostra regio,
ut proxima. Quid igitur magnus Dasilius, timidus
ille, ut iste appellat, et pavidus, et in rebus ar-
duis formidare solitus, et obscuro euidam domi-
cilio suam salutem credens? Απ animo concidit
ob calamitatis illius impetum? Απ ea quz aliis
evenerunt exemplo et documento sibi salutis ess«
voluit? Num acquievit illorum monilis, qui pu-
tabant ad modicum tempus furori illorum ceden-
dum esse, et ul se non ceonjicerel in apertum
periculum obsistendo liominibus ad cedem et san-
201
S. GREGORII NYSSENI
222
guinem assnelis? Án omnis orationis copia, ver- A µάτων τε χαὶ ῥημάτων χάτω που τῆς ἁληθείας ἐλέν-
borumque pondus hac in re longc minor est εἰ
inferior, quam rei geste veritas? Qua enim ora-
tione. explieaverit quis illam omnium periculorum
despicientiam ? Quomodo quis oculis subjiciat et
representet novam illam. et. insolitam pignam,
quam neque ab hominibus, neque contra homines
χεται; ll; ἄρα τις διεξἐλῃοι τῷ λόγῳ τῆν τοσαύτην
τῶν φοβξρὼν κἀταφρύνησιν ; Πὼς ἄν τις ὑπ ὄψιν
ἀγάγοι τὺν καινὸν ἐχεῖνον ἀγῶνα, ὃν οὔτε παρ᾽ àv-
θρώπων, οὔτε πρὸς ἀνθρώπους εἰχότως ἄν τις συστῆ-
ναι φῄσειεν. ἁλλ᾽ ἀρετῆν xal παῤῥησίαν Χριστιανοῦ
πρὸς δυναστείαν φονῶσαν ἀνταγωνίζεσθαι;
susceptam inerito quis affirmaverit, sed potius virtutem et. libertatem Christiani contra priucipis
violentiam, cadis et sanguinis appetentem, certasse quilibet dixerit?
Vocabat illum ed se przfectus, antevertens im-
peratoris pr:sentiam et adventum, Imperatoris-
que potentiam per se fornmidandam, efliciebat for-
midabiliorem suppliciorum multitudine: el post
illas in Bithynia tragadias, devictosque solita
facilitate Galatas, nullius negolii existimabat,
etiam apud nos arbitratu suo. insanire. Rebus vero B
fuiuris exordium dedit oratio minis simul εἰ pro-
missis mista: et si quidem obtemperaret Dasilius,
promittebat. honores omnes ab imperatore, et prz-
terea Ecclesi:e gubernaculum et. clavum; si relu-
claretur, proponebat. omnia, quis acerbitas animi
eum potestate. quidvis agendi conjuncta excogitare
potest. Et illa quidem quz isti cgerunt. hujusmodi
fuerc.
At noster tantum abfuit, ut ob ea, quz videbat,
vel audiebat, timore percelleretur, ut sicut aliquis
medicus, vcl fidusconsiliarius accersitus, quo rebus
deploratis et depositis ope: ferat, monuerit etiam.
u! ob ea qu: perpetraverant, poenitentiam agerent,
el de cilero*cessarent ad cxdem querere servos
Dei ; nihil enim efficere eos posse contra illos, qui
solum Dei regnum appetant, et immortalem illam
vim et potentiam colant: neque enim eos, qui
damnis hos aflicere velint, quidpiam posse reperire
seu dictum seu factum, quod Chliristianum Ἰσάαί
vel contristet, Publicatio, inquit, bonorum non
obest ei, qui solam fide.n possidet. Exsilium non ter-
rcbit, qui totum terrarum orbem animo suo super-
greditur; et qui omnem civitatem ut alienam, pro-
pter tempus incolatus sui, et rursus omnem, ut pro-
priam propter conditionem ejusdem natura et status
arbitratur. lllud autem plagas, labures, mortem tole-
rare, quando id pro veritatis defensione exigitur,
ne mulieribus quidem terrorem incutere solet: quod
omnes Christiani summ:e felicitatis loco ducant,
intolerabilia etiam subire tormenta, pro spe illius
vitx. Tantum eos dolere dicebat, «quod natura
unam tantum mortem singulis decrevisset, neque
szpius moriendo liceret pro veritate dimicare.
Cmn porro Basilius hunc in modumanimuin suum
contra minas intenderet, et omnem fastum poten-
ti: et imperii nihili penderet : mox ut in scena, in
repentinis personarum mntationibus, alia pro alia
producitur : eodein. modo et hic asperitas inimico-
rum in blanditias conversa est: mutataque ora-
tione js, qui eo usque terrificus et minabundus
fuerat, ad blandos et moderatos sermones sese
trans:ert. Ne tu, inquit, nihili facias quod magnus
imperator tuo populo inseri cupit: quin potius pa-
Ἐκάλει μὲν γὰρ πρὸς ἑαυτὸν προλαθὼν τῇ» τοῦ
βασιλέως ἐπιστασίαν ὁ ὕπαργος ' xai ἄλλως οὖσαν
φοθξρὰν διὰ τὸ μέγεθος thv ἀρχῖν, φοθερωτέραν τῇ
ἀρξιδίᾳ τῶν τιμωριῶν χαταστῄήσας, xal μετὰ τὰς
τρανγᾠδίας ἐχείνας, ἃς χατὰ Βιθυνίαν ἐξειργάσατοι
Γαλα-ῶν ὑπὸ τῆς συν/θους εὐχολίας ἀχονιτὶ παρα-
στάντων, ἔτοιμον ᾧξτο, xat τὸ καθ) ἡμᾶς abso πρὸς
τὸ δοχοῦν ἁπαντήσεσθα,. Της Ct τῶν ἔργων ἆπο-
τοµίας προοἰµιον ὁ λόγος ἐγίνετο, ἀπειλαῖς ὁμοῦ µε-
μιγµένος xaX ὑποσχέσεσι' πεισθέντι μὲν ix βασιλέως
τιμὴν, xal ἀρχῖν τῆς Ἐκκλησίας προτείνων ' ἑνιστα-
píwp Cb, πάντα ὅσα πιχρία duyv s προσλαθοῦσα τὸ
δύνασθαι xaz' ἐξουσίχν ῥουλεύεται. Τὰ μὲν οὖν παρ
ἐχξίνων τοιαῦτα.
Ὅ δὲ ἡμέτερος τοσοῦτον ἀπέσχεν εἰς χατάπληξίν
τινα διὰ τῶν ὁρωμένων , f) λεγομένων ἑλθεῖν, ὥστε
καθάπερ τις ἰατρὸς, ἢ σύμδονλος ἀγαθὸς εἰς διόρθω-
cw πλημμεληµάτων παρακληθεὶς, xal ὑπὲρ τῶν
προτετολμηµένων αὐτοῖς µεταγινώσχειν ἐνεχελεύετο,
χαὶ τοῦ λοιποῦ παύσασθαι κατὰ τῶν δούλων τοῦ Κυ-
ploo φονῶντας * εἶναι γὰρ αὐὗτοῖς τῆς ἐπινοίας πλέον
οὐδὲν ἐπὶ τῶν µόνην τὴν τοῦ θεοῦ βασιλείαν, xat τὸ
ἀθάνατον χράτος θεραπευόντων. Μηδὲ γὰρ δύνασθαι
τοὺς χαχοτοιεῖν βουλομένους εὑρεῖν τι τοιοῦτον. ὃ
λυπῄήσει τὸν Χριστιανὸν , f| ῥηθὲν, ἡ Υινόμενον.Δ{-
pute οὐχ ἄψεται, croi, τοῦ µόνην κἐχτηµένου τὴν
πίστιν * ὑπερορισμὸς οὗ φοθήσει τὸν πάσης τῆς γῆς
μετὰ τῆς αὐτῆς γνώμης ἐπιθατεύοντα ^ xai πᾶσαν
μὲν ὡς ἀλλοτρίαν δ.ὰ τὸ πρόσχαιρον τῆς ἑνοικέσεως,
πᾶσαν ὃξ πόλιν ὡς οἰχείαν, ὃ.ὰ τὸ ὁμόδουλου τῆς
χτίσεως, βλέποντα. Τὸ δὲ, πληγὰς, fj πήνους, f] θάνα-
τον ὑποστῆναι, ὅταν ὑπὲρ τῆς ἀληθείας i55, μιδὲ
γυναιξὶ τοῦτο «6607 παρέχειν. ᾽Αλλ' εἶναι πᾶσι Χρι-
στιανοῖς τὸν ἀνωτάτω τῆς εὐχληρίας ὅρον, τὸ ὑπὲρ
τῆς ἑλπίδος τι ταύτης τῶν ἀνηχέστων παθεῖν ' λυπεῖ-
σθαι µόνον ἔλεγεν, ὅτι εἷς ἐστιν ἐν τῇ φύσει ὁ θά.
νατος, xal οὐδεμίαν μηχανὴν ἑἐξευρίσχει πολλοῖ:
δυνηθῄναι θανάτοις τῖς ἀληθείας προαγωνίσασθα».
Οὕτω δὲ αὐτοῦ πρὸς τὰς ἀπειλὰς ἐχείνας ἑαυτὸ
ἑπαίροντης, xaV πάντα τὸν ὄγχον τῆς δυναστείας ἐκςεί
νης &vt' οὐδενὺς παραθλέποντος ' ὥσπερ ἐπὶ οχηνῖ
ἀθρόως ἓν ταῖς τῶν προσώπων ὑπαλλαγαῖς, ἀνί
ἑτέρων ἕτερα δείχνυται’ τὸν αὐτὸν τρόπον, xal dj π’
Χρία τῶν ἀπειλῶν εἰς κολαχείαν μετεσκευάκετο xz
ταδάλλων ὁ τέως βαρὺς, καὶ χαταπλοκτικὺς τι
φρονήµατι, τοὺς ἐπιεικεῖς τε xal ὑφειμένουις viv 24
γων Xu δὲ, orsi, μὴ μιχοὺν ποιοῦ βασιλέα τὸ
péyav τῷ σῷ χαταμιχθῆναι λαῷ. Ἁλλὰ δέξαι xàxzl
395
CONTRA EUNOMIUM, LID. |.
296
νου χληθῆναι δ.δάσχαλος, μτὸΣ ἀντιθῇς τῷ DouXf- A tiare ipsius quoque magister nominari, neque re-
pate ῥούλεται δὲ μ.χροῦ τινος τῶν ἐν τῇ πίστει
Υεγραμµένων ὑφαιρεθέντος τῆς τοῦ ὁμοουσίανυ
λέξεως, τοῦτο γενέσθαι. ᾽Αλλά τὸ μὲν μετασγεῖν τῆς
Ἐχχλησίας *bv βασιλέα, τῶν µεγίστων εἴναι πάλιν ὁ
διδάσχαλος ἀποχρίνεται. Μέγα γὰρ, φτοῖ, τὸ duytv
περισώσασθαι ' οὐχ ὅτι βασιλέως, ἀλλ’ ὅτι ὅλως &v-
θρώπου. Της δὲ πίστεως τοσοῦτον ἀποτχεῖν ὑφαίρε-
σιν, ἡ πρρσθίχην ποιῄσασθαι, ὡς μηδὲ τὴν τάςιν ἂν
ὑπαλλάξαι τῶν» γεγραμµένων. Ταῦτα ὁ δειλός τε καὶ
ἄνανδιος. καὶ obs τὸν Φήφον τῆς θύρας ἑπτοημένος,
πρὸς τὸν τοσοῦτον ἁξιὦματι xal εἶπε τῷ λόγῳ, xal
διὰ τῶν ἔργων τὸ ῥηθὲν ἐπιστώσατο * ὃς τὴν τῶν
Ἔκχλησιῶν τότε χαταστροφὴν, οἷόν τινα χειμάῤ-
ῥουν διὰ τῶν δυναστειῶν ῥίουσαν, ἕστησεν Ev ἑαυτῷ,
χαὶ ἀπέστρεφε) μόνος ἀρχέτας τῇ τοῦ χαχοῦ προα- B
6043 χαθάπερ τις ἓν θαλάσσῃ πέτρα µεγάλη καὶ
ἄσειστος., ἀντὶ χύµατος πολλοῦ καὶ μεγάλου τὴν τῶν
δεινῶν προσβολὴν ἐν ἑαυτῷ mpi pias.
Καὶ οὗ µέχρι τούτων ἕστη τὰ τῆς ἀγωνίας αὐτῷ.
λλλ' ἐχδξχεται πάλιν ὁ βασιλεὺς τἉν πεῖραν αὐτὸς,
ἀγαναχτῶν ὅτι μὴ χατὰ τὴν πρώτην προόθολὴν τὰ
καθ) ἡδονῖν κατειργάσατο. Ὥσπερ τοίνυν διὰ τοῦ
μαγείρου Ναθουζάρδαν ἐπὶ τῶν Ἱεροσρλύμων ποτὲ
ὁ Ασσύριος τὴν τοῦ ναοῦ χαθαἰρεσιν τῶν Ἱσρατλιτῶν
χατειργάσατο * οὕτω xal οὗτος Δημοσθένει τινὶ, τῷ
ἐπὶ τῶν ὄνων τεταγμένῳ xal τῶν µαγείρων ἄρχοντι,
ὡς ἰταμωτέρῳ τῶν ἄλλων τὴν τοιαύτην ὑπηρεσίαν
προστάξας, χρατήσειν ᾧετο τοῦ παντὸς ἐγχειρήμα: C
τος. Πάντα τοίνυν ixtlvou δ,αχυχῶντος, xaí τινος
τῶν Ex τοῦ Ἰλλυριχοῦ θεομάχων πυχτίον ἔχοντος ἐν
χεροὶ, xai τοὺς ἓν τέλει πάντας πρὸς τοῦτο ἀθροί-
ἄουτος, xal χαλεπώτερον τῆς προλαθούσης ὁρμῆς τοῦ
Μοδέστου πάλιν τὴν ὀργὴν ἀναφλέξαντος * πάντες
μὲν αυνΣχινοῦντο πρὸς τὴν τοῦ βασιλέως ὀργὴν, συν-
αγανακτοῦντες αὐτῷ χαλεπαίνηντι, xal αὐτῷ της ἔξου-
σίας θυμῶῷ χαρικόμενοι’ πάντες δὲ τῷ θυμῷ τῶν προσ-
ὑπχωμένων προχατέθληντο. Πάλιν γὰρ ἐχεῖνος ὁ ὕπαρ-
y^ πάλιν φόδων ἑπαναστάσεις, τῶν προτέρων σφο-
ὁρότραι, xai τῶν ἀπειλῶν προσθῖχα.͵ καὶ 6 θυμὸς
ἄχμα:ότερος, xaX fj περ) τὸ δικαστήριο» τραγωδία,
χέρυχες, εἰσαγωγεῖς , ῥαθδοῦχοι, χιγκλίδες , παρα-
πετάσµατα, δι ὧν εὐχόλως χαὶ τὰ τῶν σφόδρα Τορ-
επχσυασμ ένων χατα τοεῖται φρονήματα. Καὶ πάλιν ὁ D
ἐθλττὴς τοῦ θεοῦ τοῖς δευτέροις τῶν ἀγώνων, xal
ἡν ἐπὶ τός προλαθοῦσι δόξαν ὑπερθαλλόμενος, El
& «ττεῖς τούτων τὰς ἀποδείξεις, εἰς αὐτὰ βλέγον τὰ
αμάγµατα. Ποῖον οὖχ ἐπενείματο τόπον τῶν Ἐκκλη-
σῶν ἡ τηνιχαῦτα χαταστροςἡ ; Ποῖον ἔμεινεν ἕἔθνος
ες τῶν αἱρετιχῶν ἐπιστασίας ἀπείρατον» Τίς τῶν
χατὰ τὰς Ἐκχλησίας εὐδοχιμούντων 05x. ἀπεσείσθη
ον πόνων ; Ποῖος διέφυγε λαὸς τὴν τοιαύτην ἐπήρειαν;
υὐ Συρία πᾶσα, xal τῶν ποταμῶν dj µέση, µέχρι
"uv πρὸς τοὺς βαρθάρους ὅρων * οὗ Φοινίκη , καὶ Πα-
ἰαιστίνη, xaX ᾿Αῤῥαδία, χαὶ Αἴγυπτος, χαὶ τὰ ἔθνη
τς Λ:θύτς, ἕως τοῦ τέρματος τῆς xa0' ἡμᾶς olxov-
µένης. οὗ τὰ ἐπὶ τάδε πάντα, Ποντιχοὶ χαὶ Κίλιχες,
Άν κινε, Aube, Πισίδαι, Πάμον)λοι, Κἄρςς, ἘἙλλη-
5. Beg. xxv, 9.
pugna pertinaciter: vult vero hoc fieri sublato ez:-
guo quodam, quod in fidei Symbolo scriptum cst,
nempe /iomoousii seu consubstantialis vocabulo. At
imperatorem in Ecclesiam recipi, respondebat ma-
gisler noster, rem esse omnium gravissima:n. Ma-
gnum enim, inquit, quiddam est animan salvare,
non quia imperatoris est, sed quia hominis. At vero
tantum abesse aiebat, ut aliquid vel demeret vel
adderet fidei, ut. ne ordinem quidem formul: fici
mutare cogitaret. Ilic timidus. ille et imbellis, et
ad ostii strepitum expavescens, ad illum, qui tanta
dignitate cmincbal : et quod. verbis dixit, reipsa
postea praestitiL. et firmavit: qui eversionem Eccle-
siarum, velut torrentem quemdain, magno impetu
per provincias grassantem, objectu sni corporis
cohibuit et avertit, solus calamitatis incursioni
compescendz sufficiens οἱ aptus, instar magna
cujusdam εἰ immobilis petrze marinz, qu:e vastos
maris fluctus mole sua frangit et elidit.
Neque hie certaminis finis fuit. lpse nnperator
fortunam experitur, ira inflanimnatus, quod p. imum
conatum ex volo non successisse videret. Et quem-
admodum — olim rex — Assyriorum opera coci
cujusdam Nabuzardan, templum Hicrosolymitanum
cvertit ** : ila et iste Demostheni cuidam promo-
condo, et cocis prefecto, aliisque impudentiori,
hac provincia demandata, sperabat se consecutu-
rum vietoriam. Omnia igitur illo miscente, et impio
quodam ex fllyrico, qui tabellas manu ferebat, om-
nes proceres ad opus hoc convocante, Modestoque
ira multo vehementius, quam prima impressione
accenso : omnes quidem commovebantur o^ impe-
ratoris iram, et cum irato irascebantur, indignationi
videlicct illius subservicntes et gratificantes : omnes
exspectatione futurorum suspensi erant.lRursusergo
adest prefectus ; rursus terrores incutiuntur, οἱ
prioribus quidem graviores; iterum minz intentan-
tur, et. ira. sevit acerbior: adest forense ministe-
rium, praecones, apparitores, lictores, cancelli,
cortinz, quibus omnibus facile etiam corum, qui
ad omnia valde parati accedunt, animi percelli pos-
sunt. Iterum generosus noster athleta in certamine
conspicitur, gloriam prioris pugnz longe exsupe-
rans. Quod si hujusce rei pelis testes, res ipsas
intuere. Quem enim locum intactum reliquit tem-
poris illius calamitas ? Quznam gens hzreticze va-
stationis et grassalionis expers mansit? Quis eoruin
qui in Ecclesia florebant, non dejectus cst a captis
et laboribus suis? Quis populus insultationem il-
lam effugit? Non Syria universa, non Mesopotan ia
usque ad fines barbarorum : non. Phoenicia, nou
Palestina, non Arabia, non ZEgyptus, non incol;:
Lihyz usque ad terminos nostri orbis; neque alu,
qui iu eo degunt Pontici, Cilices, Lvcii, Lvdi, Pisi-
dii, Pamphylii, Cares, lHlellespontii, insulani usqut
ad ipsam Propontidem : non gentes Thracis, qui
patet Thracia, et. finitimi quique usque ad ipsum
Danubium . Quie ex his omuibus provizciis calan:t-
91$
S. GREGORII NYSSENI
266
, talis hujus. expers. fuit, nisi forte illa, quae antea A σπόντιοι, νησιῶται, µέχρι τῖς Προπουτίδος αὐτῆς.
boc malo tenebatur? Solus ex omnibus populus
Cappadox communem cladem et xrumnam non
seusit, quem magnus noster propugnator ex om-
nibus tenta'ionibus eripuit.
03 τὰ ἐπὶ θράχης πάντα, ἕως ἣν fj θράχη, xaX τὰ
περὶ αὐτὴν ἔθνπ, ἕως πρὺς «bv Ἴστρον αὐτόν. Τί τῶν
πάντων ἐπὶ σχήματος ἔμεινε, πλὴν εἰ µήτι προκατεί-
χετο τῷ τοιούτῳ χαχῷ; ἀλλὰ µόνος Ex πάντων ὁ Καπ-
παδόχειος λαὸς, τῆς χοινῆς τῶν Ἐκχλησιῶν συμφορᾶς obóx ἐπίσθετο: 0v ὁ μέγας πρόµαχος ἡμῶν ἐπὶ
τῶν πειρασμῶν διεσώσατο.
Hzc scilicet timiditatis documenta edidit magister
noster: hac sunt paventis οἱ trepidantis ad la-
bores arduos praeclara facinora ; qui non in coetu
miscrarum anicularum gloriam sibi peperit, neque
mulierculas omni fraudi et deceptioni obnoxias cir-
cumvenire studuit, neque a desperatis et corrupt:
mentis hominibus magni fieri valde expetendum du-
xit ; sed reipsa demonstravit vim auimi sui, et im-
perterritum , invictum et generosum illum spiritum,
cujus przclare factum salus fvit universe patrie,
pax nostre Ecclesie , exemplar omnis honesti , iis,
qui secundum virtutem vivunt ; eversio adversa-
riorum , patrocinium fidei , securitas imbecilliorum,
stabilimentum robustiorum , et ut uno verbo expe-
diam , quidquid boni excogitari potest, id in hoc
facto comprehenditur, in qua duntaxat narratione
audiendi el videndi sensus re ipsa conveniunt :
idem enim est oratioue preclara quaeque facinora
persequi, et opere ipso orationi testimonium per-
hibere, et utraque mutuis quasi firmamentis cor-
roborare , memoriam quidem ex iis, quz sensibus
objiciuntur, res vero ex iis, quz dicuntur.
Verumenimvero nescio qua ratione longius extra
propositam materiam processerit oratio, conversa
ad singula, qua sycophanta per contumeliam obje-
cit. Atqui admodum utilis fortassis Eunomio fuerit
mora hzc orationis, in his calumniis refelleudis ,
utpote qui occupata diluendis criminationibus
contra homines cjectis, ad ea qua majoris sunt
niomenli 9050 conferre nequeat. Quemadmodum
igitur eum, qui de homicidio accusatur, superva-
caneum est accusare de verborum) procacitate ct
levitate : su(ficit enim solum homicidium ad hoc , ut
contra eum mortis sententia feratur, etiamsi nulla
verborum temeritate sese homicida obstrinxerit :
ita mihi operze pretium videtur, ut solam istius im-
pietatem refellendam suscipiam , relicta illa , quam
in nos exercet maledicendi licentia : clarum enim
est, si in rebus maximi ponderis impietas illius
retundatur, eadem ctiam opera confutari omnia re-
liqua , licet non persequamur omnia sigillatim. Ca-
put igitur omnium eorum, qux molitus est ipse,
nullum est aliud , quam blasphemia in orthodoxam
fidem, tam in priori libro , quam in hoc , quem re-
futare aggredimur : omnem vero adhibet diligen-
tiam, ut funditus evellat et aboleat' de unigenito
Filio Dei et Spiritu sancto omnes pias cogitationes.
Ut igitur omnibus perspicuum fiat, quam falsus et
inconstans sit omnis ille contra veritatis dogmata
apparatus : primum quidem ad verbum ponam ip-
sius orationem , qu:e. deinde, resumptis singulis,
"separatim examinabo
Ταντα τὰ τῆς δειλίας τοῦ διδασκάλου ἡμῶν &ro-
τελέσματα * ταῦτα τοῦ χατεπτηχότος τοὺς τραχυτέ-
pou; τῶν πόνων τὰ κατορθώματα ' οὐκ ἓν γραϊδίοις
δυστήνοις εὐδοχιμοῦντος , οὐδὲ ἁπατᾶν γυναιχάρ:α
πρὸς πᾶσαν ἁπάτην εὐχόλως ἔχοντα μελετῶντος, οὐ-
δξ ὑπὸ τῶν κατεγνωσµένων xal κατεφθαρµένων
θαυμάζεσθαι μέγα χρίνοντος, «ἀλλὰ διὰ τῶν ἔργων
δείξαντος τὴν ἰσχὺν τῆς φυχῆς, χαὶ τὸ ἄτρεπτον, χαὶ
ἀνδρεῖον. καὶ γενιχὸν τοῦ φρονήµατος ' οὗ τὸ χατόρ-
n Qe ua, σωτηρία μὲν τῆς πατρίδος ἁπάτης, εἰρήνη δὲ
C
τῆς χαθ᾽ ἡμᾶς Ἐκκλησίας, ὑπόδειγμα δὲ παντὸς &va-
θοῦ, τοῖς χατ ἀρετῆν ζῶσιν, ἀνατροπὴ τῶν ἑναντίων,
συνηγορἰα τῆς πίστεως, ἀσφάλεια τῶν ἀσθενεστέρων,
ῥεθαίωσις τῶν προθυµοτέρων, πάντα ὅσα τῆς κρείτ-
τονος μοίρας εἶναι πεπίστενται * ἐπὶ τούτων µόνω»
τῶν διηγημάτων, ἀχοή τε xol ὄψις ἐπὶ τῶν πραγµά-
των συµθαίνουσι ταντὸν γάρ ἐστι λόγῳ τὰ κάλλι-
στα διηγήσασθαι, καὶ ἔργῳ δεῖξαι τὴν µαρτυρίαν
τῶν λόγων, καὶ ἀμφότερα δι ἀλλήλων πιστώσασθαι..
τέντε μνημην ἀπὸ τῶν φαινομένων, xal τὰ πράγματα
διὰ τῶν λεγομένων.
Αλλά γὰρ οὐκ οἱδ' ὅπως τοποῦτον ἔξω τῶν προ-
Χειμένων παρηνἐχθη ὁ λόγος, πρὸς ἕκαστον τῶν ἑἐφρ᾽
ὕδρει ῥηθέντων παρὰ τοῦ συχοφάντου ἐπιστρεφόμξ-
vos* καΐτοι τῷ Εὐνομίῳ κέρδος οὐ μιχρὸν ἡ περὶ τὰ
τοιαῦτα τοῦ λόγου διατριθὴ, ἐν τῇ τῶν ἀνθρωπίνων
ἀδικημάτων χατηγορίᾳ τοῖς χνριωτέροις προσθῆναι
χωλυομένου. ΄Ὥσπερ οὖν «bv ἐπὶ φόνῳ χρινόµενον
ὑπὲρ τῆς £v ῥήμασι προπετείας χακίζειν τῶν ἀχρή-
στων ἑἐστὶν (ἀρχεῖ γὰρ ὁ φόνως ἀπελεγχθεὶς τὴν τοῦ
θανάτου φῆφον ἐπενεγχεῖγ, χἂν µηλεμία προπέτεια
λόγων τῷ µιαιφόνῳ συναπελέγχηται) * οὕτω uot χαλῶς
ἔχειν δοκεῖ, µόνην αὐτοῦ τὴν ἀσέθειαν εἰς ἔλεγχον
ἀγαγεῖν, τὰς δὲ χαθ) ἡμῶν λοιδορίας χαίρειν ἑᾶσαι.
Δῆλον γὰρ ὅτι περὶ τὰ µέγιστα χαὶ κυριώτατα τῆς
ποντρίας φωραθείστς, χαὶ τὰ λοιπὰ πάντα τῇ ὃννά-
pet συναπελέγχεται χἂν μὴ καθ’ ἕκαστον ἀχγριθῶς
D ἐπεξίωμεν. Ἔστι τοίνυν τὸ χεφάλαιον τῶν παρ᾽ αὐτοῦ
χατασχεναξοµένων, βλασφημία μὲν εἰς τὸ δόγμα τὶς
εὐσεθείας, ἕν τε τῷ προάγοντι λόγῳ, καὶ £v. τῷ νῦν
παρ ἡμῶν εὐθυνομένῳ * σπουδῆ δὲ πᾶσα χαθελεῖν,
xal παραγράγασθαι, xot ἀνατρέφαι παντελῶς τὰς
περὶ τοῦ μονογενοῦς θεοῦ, καὶ τὰς περὶ τοῦ ἁγίου
Πνεύματος εὑσεθεῖς ὑπολήψεις. Ὡς ἂν οὖν μάλιστα
Φευδῆς, xai ἀσύστατος ἑτεδειχθῇ ἡ κατὰ τῶν δογµά-
των τῆς ἀληθείας χατασχευή"' πρῶτον μὲν ἐπὶ λέ-
ξεως αὐτοῦ τὴν περὶ τούτων παραθήσοµαι ῥῆσιν "
. nh -- Tc ^
ἔπειτα δὲ πάλιν ὑπελεύσομαι τοῖς εἰργμένοις, ἔχα-
στον αὐτῶν ἑξετάξων χωρίς.
221
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
998
Πᾶς ὁ τῶν xa0' ἡμᾶς δογμάτων συμπ.ληροῦ- A — Omnis oratio, qua dogmata nostra explicamus,
[ tut Aóroc 8x τε τῆς ἀγωτάτω xal κυριωτάτης
οὐσίας, xal àx tc δι ἐχείνην μὲν οὔσης, pec
ἑἐκείνην δὲ πάντων τῶν dAAwr πρωτευούσης: xal
πρίτης re τῆς μηδεμιᾷ μὲν τούτων συγταττοµέ-
ης, ἀλλ 1ὰ τῇ μὲν, διὰ τὴν αἰτίαν' τῇ δὲ διὰ τὴν
| ἐνέρτειαν, καθ ἣν γέγονεν, ὑπυτατεομένης :συμ-
ἱπεριαμδανομένων δηΊαδὴ πρὸς τὴν τοῦ παντὸς
Ίόγου συµα.λήρωσι»ν, καὶ ταῖς οὐσίαις xapexo-
µέγων ἐνεργειῶν, καὶ τῶν ταύταις συμφυῶν óvo-
μάτων ' xd. δ' αὖ ἑκάστης τούτων οὐσίας εἰ-
Jouguroc ἁπ.]ῆς, καὶ πάντη μιᾶς οὔσης τε xal
νοουµένης, κατὰ τὴν ἰδίαν ἀξίαν, συμπεριχραφο-
µένων δὲ τοῖς ἔργοις τῶν ἐνεργειῶν, καὶ τῶν'
ἔργων ταῖς τῶν ἐργασαμένων ἐνεργείαις παραµε-
τρουµένων * ávráyxn δήπου zàca, τὰς ἑχάστῃ τῶν
! ocio. éxopérac ἑγερ]είας, ἑάττους τε xal µεί-
tovc εἶναι, καὶ τὰς μὲν πρώτη», τὰς δὲ δευτέρα
τάξιν ἐπέχειν. Συγόλως τε εἰπεῖν, πρὸς τοσαύτην
ἐξωνεῖσθαι διαρορὰν, πρὸς ὁπόσην ἂν ἐξιχνῆται
tá ἔργα ἐπεὶ μηδὲ θεμιτὸν τὴν αὐτὴν ἐνέργειαν
εἰπεῖν, καθ ἣν τοὺς ἀγγέ.ους ἐποίησεν, ἢ τοὺς
dctépac καὶ τὸν οὐρανὸν, ἢ τὸν ἄνθρωπον, àAA'
ὅσῳ τὰ ἔργα τῶν ἕργων πρεσδύτερα καὶ τιμιώ-
τερα, τοσούτῳ xal τὴν ἑνέργειαν» τῆς ἐνεργείας
ἀναδεδηχέναι paín ἄν τις εὐσεθῶς διανοούμενος
ürs δὴ τῶν αὐτῶν ἐγεργειῶν, τὴν ταυτότητα τῶν
ἔργων» ἀποτελουσῶν, xal τῶν παρη. λαγμένων
ἔργων zapnllaruévac τὰς ἐγεργείας ἐμφαινόν-
tur. Οὕτω δὲ τούτων ἐχόντων, xal τῇ πρὸς ἅλ-
nJa σχέσει τὺν εἰρμὸν ἁπαράδατον διατηρούνγ-
ttr προσήχει δήπου τοῖς κατὰ τὴν συμφυῆ τοῖς
πράγµασι τάξιν τὴν ἑξέτασι' ποιουµένοις, καὶ
ph φύρευ’ ὁμοῦ πάντα, καὶ συγχεῖν βιαζοµένοις"
εἰ μὲν περὶ τῆς οὐσίας κιγοῖτο ἀμφισδήτησις, ἐκ
τῶν πρώεων καὶ προσεχῶν ταῖς οὐσίαις àvep-
Ttov ποιεῖσθαι τῶγ δεικνυµέγων τὴν πίστιν, καὶ
perficitur ex suprema et mazime proprie dicta sub-
stantia : et ex illa qug per illam est, post illam au-
tem. reliquis omuibus. antecedit : et ex tertia , que
cum nulla harum coordinatur. Sed illi quidem ut
caus , huic vero ut operationi, qua [acta est, sub-
jicitur, comprehensis videlicet ad totius orationis com-
plementum etiam operationibus , que manant ez sub-
&tantiis, et ipsis competunt. Rursus, cum qualibet
ex his substantiis sit el intelligatur. pure simplez , ct
simpliciter una secundum propriam dignitatem , cir-
cumscriplis aulem operalionibus per ipsa opera , et
ipsis operibus , operantis actionibus commensuratis ,
omnino necesse est, operaliones, quad sequuntur
quamlibet substantiam , majores et minores esse : el
illas quidem in primo, illas vero in: secundo ordine
esse collocandas : el, ut universim dicam, tanto dis-
crimine inter se dissident, quanto dissident ipsa
opera : cum nefas sil dicere eamdem esse operationem,
qua angelos fecit , vel stellas et celum , vel hominem :
sed quanio opera operibus excellentiora et prastan-
tiora sunt , tanto et operationem operationi antestare
merito asseveraverit , qui pie de hoc cogitare velit :
cum ecdem operaliones eosdem etiam effectus pro-
ducant , cumque diversa opera , diversas etiam ope-
rationes demonstrent. Cum vero hoc ita sese habeant,
omniaque , mutua ad sese habiludine , invariabilem
seriem observent , par est, ut qui inquisitionem se-
cundum naturalem rerum ordinem instituunt , el non
omnia simul miscere et confundere cupiunt , siqui-
dem de substantia quastio oriatur, ex primis et ex
cognatis substantiarum operationibus argumenta re-
rum demonstrandarum petant , eorumque de quibus
ambigitur solutionem. At vero dubitationem de ope-
rationibus ex substantiis dissolvent , rati convenien -
tiorem e! omnibus utiliorem fore a primis ad se-
cunda descensum.
των ἀμρισδητουμένων τὴν διάλυσιν: τὴν δὲ ὁπὶ ταῖς ἑνεργείαις dpgoi6oAlar. διαλύουσιν ἐκ cov
οὐσιῶν, ἁρμοδιωτέραν γε μὴν καὶ τοῖς πᾶσιν ἀγυσιμωτέραν ἡγεῖσθαι τὴν ἀπὸ τῶν πρώτων ἐπὶ τὰ
δεύτερα κάθοδο».
H μὲν οὖν τεχνολογία τῆς βλασφημίας αὕτη.
θὺς à ἡμῖν ἀληθινὸς, ὁ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ Υἱὸς,
Wi τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὁδηγίας «κατευθύνει τὸν
rw πρὸς τὴν ἀλήθειαν ' πάλιν τὰ εἰρημένα xa0-
Gh. ἀναλάδωμεν. ἶπε τῶν καθ’ ἑαυτὸν δογµά-
ter αΙηροῦύσθαι τὸν .Ίόγχον ἐκ τῆς ἀνγωτάτω xal
αιρωτάτης οὐσίας, καὶ éx τῆς δι ἐκείνην μὲν
Gene, nez". ἐκείνην δὲ πάντων τῶν ἅ ].Ίων πρω-
Ιενούσης, καὶ τρίτης ye τῆς μηδεμιᾷ τούτων
διγταττοµένης. 'AAJó τῇ μὲν διὰ τὴν αἰτίαν, τῇ
UG τὴν ἐνέργειαν ὑποταττομένης. Πρῶτον τοἰ-
| WV τῶν ἐν τῷ λόγῳ κακουργηθέντων τοῦτό ἐστιν,
πι τὸ rua τὸ μυστιχὸν ἐπαγγειλάμενος ἡμῖν ἐχ-
Ησιτθαι, ὥσπερ διορθούµενος τὰς εὐαγγελικὰς φω-
Ἡς, οὐχ ἐχείνοις χέχρηται τοῖς ὀνόμασ:, δι ὧν παρ-
dnty 6 Κύριος τὸ µυστήριον ἐν τῇ τελειώσει τῆς
. Ὥσεως, ἀλλὰ τὸ ὄνομα τοῦ Πατρ»ς, καὶ τοῦ Υἱοῦ,
" Matth. xzvin,19.
PaTROL. Gn. XLV
Hzc est blasphemia arlificiosa et subdola expli-
catio. At Deus nobis verax est, et veri Dei Filius,
ductu sancti Spiritus dirig orationem nostram
ad veritatem. Nunc iterum ad verbum resumamus,
quie effutivit Eunomius. Dixit, dogmatum suorum
sermonem lotum perficiex suprema, et maxime pro-
prie dicta substantia, et ez illa, que per. illam est,
pos! illam autem reliquis omnibus | antecellit: et ex
teria que cum. nulla harum. coordinatur. Sed illi
quidem ut cause, huic ul operationi, qua (acta est,
subjicitur : primum quidem in his verbis maliliz
et improbitatis signum hoc est, quod pollicitus
dogma mysticum nobis exponere, tanquam corre-
clurug voces evangelicas, non ea nomina adhibuit,
quibus Dominus nobis mysterium tradidit ?!, cum
fidei complementum assignaret, sed nomine Patris
et Filii et Spiritus sancti suppresso, loco Patris
10
290
S. GREGORII NYSSENI í
300
supremam et maxime proprie substantiam dicit; et A xaX τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀποσιωπίσας, ἀντὶ μὲν
loco Filii eam, que est propter illam , post illam
vero reliquis. antecedentem ; loco autem. Spiritus
sancti, eam, qua nulli horum conjuncta est (a).
Atqui sj his appellationibus uti satius essct, non
adeo inops erat veritas, ut haec nomina non repe-
rire; neque adeo imperiti erant alii, qui postea
ordine subsecuti mysterii hujus praedicationem
exceperunt, quique ab initio oculati testes et mini-
stri sermonis fuerunt, et qui post illos totum terra-
rum orbem evangelica doctrina compleverunt ;
rursumque, qui posteris temporibus ortas de hoc
dogmate dubitationes in communi concilio definie-
runt, quorum traditiones scriptx semper in Eccle-
siis custodiuntur. Si ita loqui oportebat, non utique
Patris et Filii et Spiritus sancti mentionem fecis-
sent. Quod si omnino pietati consentaneum, et ab
omni periculo remotun erat, ad hanc novitatem
transferre fidei vocabula,sequitur omnes iilos fuisse
indoctos, rerum divinarum rudes, et nominum co-
gnatorum, uL iste dicit, expertes; illos, inquam,
qui neque potuerunt neque voluerunt proprias cogi-
tationes przponere iis nominibus, que a divinis
oraculis accepimus.
Sed omnibus manifestam arbitror causam, cur
hzc nova nomina cuderit Eunomius. Nam onnes
bomines audito Patris et Filii vocabulo, statim pro-
priam et naturalem inter ipsos habitudinem ex
ipsis vocabulis agnoscunt: quas enim naturalis sit
habitudo, omnibus tacentibus, ex his appellationi- C
bus intelligitur. Ut ergo hec. de Patre et Filio in
animis hominum non ingenerarentur, subtrahil ay-
dientibus eam, qui cum nominibus subit mutuz
habitudinis notionem, relictisque divinitus inspira
tis dictionibus, eas voces ad explicationem dogma-
tum adhibet, quz evertend:e veritati quam maxime
sint idonez..
Recte porro dicit, his non universe Ecclesie de
doctrina sententiam, sed suam perfici. Cuivis autem,
qui vel paululum attendere velit, facile est, quam
impia sint, quz effutit, perspicere. At fortassis
abs re non fuerit, sigillatin disquirere , quidnam
sibi velit, cum supremam et maxime proprie sub-
stantiam soli Patris substantize attribuit, non autem
Filii et Spiritus sancti, cum tamen concedat iis
supernam et propriam substantiam. Arbitror enim
ego hoc nihil esse aliud, quam machinam quamdam
ad negandum funditus omnem substantiam Filii et
Spiritus sancti, eumque occulte his verborum am-
bagibus moliri, ut przter inane nomen nihil subesse
eredamus, vera substantiz€ el essentiz notione per
lias sutelas et fraudes destructa : quodque hzc ita
$ese habeant, nullo negotio deprehendet, qui ani-
mum ad orationem ipsius paululum adjicere volet.
Non enim is credere potest vere subsistere per
propriam substantiam, Filium et Spiritum sanctum,
Πατρὸς, ἀνωτάτω tà καὶ κυριωτάτην οὐσίαν
λέχει, ἀντὶ δὲ τοῦ Υἱοῦ, τὴν δι᾽ ἐκείνην μὲν obcav,
pec? ἐκείνην δὲ τῶν &AAov πρωτεύουσα», ἀντὶ δὲ
τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τὴν μηδεμιᾷ τούτων cvrrar-
τοµένην. Καΐτοι γε εἰ οὕτως εἰπεῖν οἰχειότερον ἣν,
οὐχ ἂν πάντως Ἱπόρησεν ἡ ἀλήθεια τῆς τῶν ῥημάτων
τούτων εὑρέσεως, οὐδ ἂν πάντως οἱ χαθεξης ἔχδε-
ξάμενοι τοῦ μυστηρίου τὸ χἠρυγµα. ot τε ἀπ᾿ ἀρχης
αὑτόπται xal ὑπηρέται Ὑενόμενοι τοῦ λόγου, xal οἱ
μετ ἐχείνους πᾶσαν τὴν οἰχουμένην τῶν εὐαγγελι-
χῶν δογμάτων καταπληρώσαντες ' καὶ πάλιν μετὰ
ταῦτα χατὰ χαιρούς τινας τὰς περὶ τοῦ δόγματος xt-
νουµένας ἀμφιθολίας Ev xoi συνεδρίῳ διαλαθόντες *
ὧν αἱ παραδόσεις ἔγγραφοι ταῖς Ἐκκλησίαις ἀεὶ δ-α-
σώζονται: εἰ ταῦτα λέγειν ἐχρῖν, οὐχ ἂν Πατρός
τε xai Υἱοῦ xai ἁγίου Πνεύματος ἐποιοῦντο την
μνήμην: εἴπερ ὅλως εὐσεθὲς 3| ἀχίνδυνον ἣν πρὸς
τὴν χαινότητα ταύτην µεταχαράττειν τὰ τῆς πίστεως
ῥήματα, ἡ πάντες ἁμαθεῖς ῆσαν ἐχεῖνοι, xal ἀχατή-
χητοι τῶν μυστηρίων, καὶ τῶν προσφνῶν, ὥς φησι»
οὗτος, ὀνομάτων ἀνήχοοι, οἱ μήτε εἰδότες, μήτε θε-
λήσαντες τῶν παραδοθέντων ἡμῖν διὰ τῆς θείας φω-
νῆς ὀνομάτων τὰς ἰδίας ἐννοίας προτιµο:έρας motf,-
σασθαι.
Αλλὰ παντὶ πρόδηλον οἶμαι τὴν αἰτίαν elvat τῖς
ταύτης ὀνοματοποιίας, ὅτι πάντες ἄνθρωποι Πατρὲς
καὶ Υἱοῦ προσηγορίαν ἀκούσαντες, εὐθὺς τὴν oixclav
αὐτῶν καὶ φυσικὴν πρὸς ἄλλτλα σχέσιν ὑπ αὐτῶν
τῶν ὀνομάτων ἐπιγινώσκουσι. Τὸ γὰρ τῆς φύσεως
συγγενὲς ἐκ τῶν προσηγοριῶν τούτων αὑτομάτως
᾿διερμηνεύεται. "Iva οὖν μὴ ταῦτα νοῆται περὶ του
Πατρὸς xal τοῦ μονογενοὺς Υἱοῦ, διὰ τοῦτο χλέπτει
τῶν ἀχονυόντων τὴν διὰ τῶν ὀνομάτων συνεισιούσαν
τῆς οἰχειότητος ἔμφασιν ΄ xal χαταλιπὼν τὰ θεόπνευ-
στα ῥήματα, διὰ τῶν ἐπινοηθέντων ἐπὶ λύμῃ της
ἁληθείας ποιεῖται τὴν τοῦ δόγματος ἔχθεσιν,
Καλῶς δὲ τοῦτό φησιν, οὗ τῶν xa00Aov τῆς
'ExxAnc lac δογμάτων, ἆ λ.1ὰ τῶν καθ' ἑαυτοὺς ér
τούτοις συμπ.ληροῦσθαι τὺν «Ἰόγον. Ἔστι δὲ πρὀ-
χειρος μὲν παντὶ τῷ γενοῦν ἔχοντι, τῆς ἀσεθείας τῶν
εἰρημένων ἡ κατανόησις. Οὐδὲν δὲ ἴσως ἀπὸ καιροῦ,
xa καθ) ἕχαστον διεξετάσαι τῷ λόγῳ' τί βουλόμενος
τὸ ἀνώτατόν τε xal κυριώτατον µόνῃ προσμαρτυρεῖ
τοῦ Πατρὸς τῇ οὐσίᾳ, οὔτε τοῦ Υἱοῦ, οὔτε τοῦ ἁγίου
Πνεύματος, ἄνω τε xal χυρίαν εἶναι συγχωρῶν τὴν
οὐσίαν. Οἶμαι γὰρ ἔγωγε µελέτην εἶναι ταύτην τῆς
παντελοῦς χατὰ τὴν οὐσίαν ἀρνῄσεως τοῦ Μονογενοὺς
xa τοῦ Πνεύματος, xai τοῦτο λεληθότως χατασχενά-
ζεσθαι διὰ τῆς τοιαύτης τεχνολογίας, τὸ µέχρις ὀνό-
µατος εἶναι ταῦτα δοχεῖν, τὴν δὲ ἀληθῃ τῆς ὑποστά:
σεως αὐτῶν ὁμολογίαν διὰ τῆς τοιαύτης κατασκενῆ:
ἀθετεῖσθαι: χαὶ ὅτι ταῦτα τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον
χαλεπῶς ἄν τις χατανοῄσειε μικρὺν προσδιατρίφα,
τῷ λόγῳ. Οὐκ ἔστι τοῦ νοµίζοντος ἀληθῶς εἶναι χαῖ
ἰδίαν ὑπόστασιν τὸν Μονογενη xai τὸ Πνεῦμα τ
(a) Similia S. Basilius 1. ιν contra Eunomium, statim sub initium.
m.
501
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
$02
ἅγιον, τὸ ἀχριδολογεῖσθαι περὶ τὴν ὁμολογίαν τῶν Α qui adeo laboriose in nominibus cudendis desudat,
ὀνομάτω», ol; ἀποσεμνύνειν οἵεται δεῖν τὸν ἐπὶ πάν-
των θεόν. "H γὰρ ἂν ἦν τῆς ἑσχάτης εὐηθείας, τῷ
πράγματι συντιθέµενον, μιχρολογεῖσθαι περὶ τὰ ῥή-
paca νυνὶ δὲ τῷ µόνῃ προσμαρτορῆσαι τοῦ Πατρὸς
τῇ οὐσίᾳ τὸ ἀνώτατόν τε καὶ χυριώτατον, ἔδωχε διὰ
τῆς αιωπῆς περὶ τῶν ὑπολοίπων, ὡς οὐ χυρίως ὑγ-
εστώτων, στοχάζεσθαι. Πῶς γὰρ ἔστιν ἁληθῶς εἶναί τι
λέγειν, ᾧ μὴ προσμαρτυρεῖται τὸ κυρίως εἶναι:
Ανάγκη vàp ἐφ᾽ ὧν οὐχ ὁμολοχεῖται τὸ χύριον, τοῖς
ἀντιδιαστελλομένοις τῶν ὀνομάτων συντίθεσθαι. Τὸ
Υὰρ ph χύριον, ἄχυρον πάντως. Ὥστε ἡ του μὴ xv-
Ρίως εἶναι κατασχευῇ τῆς παντελοῦς ἀνυπαρξίας ἁπό-
δειδις Υίνεται' πρὸς ἣν ἔοιχεν ὁ Εὐνόμιος βλέπων,
ταυτα χαινοτομεῖν Ev τῷ καθ) ἑαυτὸν δόγµατι τὰ ὀνό-
gaza. 02 γὰρ 6h δι ἀπορίαν φῄσει τις αὐτὸν εἰς
ἀνόητον ὑπόληψιν ἐχπεσόντα τοπιχῶς τὸ ἄνω πρὸς τὸ
ὑπερθεθηχὸς διαστέλλειν, καὶ τῷ Πατρὶ χαθάπερ
“εώλοφόν τινα σχοπιὰν ἀφορίζοντα, τὸν Υἱὸν τοῖς
κοιλοτέροις ἐγχαθιδρύειν. Οὐδεὶς γὰρ οὕτω παῖς τὴν
διάνοιαν, ὡς ἐπὶ τῆς νοερᾶς τε xal ἁσωμάτον φύσεως,
την xa: τόπον διαφορὰν ἐννοεῖν. διον γὰρ σωµά-
"toy Ἡ ἐπὶ τόπου θέσις * τὸ δὲ τῇ φύσει νοερὀν τε καὶ
ἄθλον, πὀῤῥω τῆς κατὰ τόπον ἐννοίας ὁμολογεῖται.
Τίς οὖν ἡ αἰτία τοῦ ἀνωτάτω λέγεσθαι µένου τοῦ Πα-
τρὸς τὴν οὐσίαν ; El; γὰρ ταύτας τὰς ὑπονοίας ἓξ ἁμα.
θίας τινὺς αὐτὸν περιφέρεσθαι, οὑχ ἄν τις εὐχόλως
ὑπονοήσειε, τὸν Ev πολλοῖς, olg ἐπιδείχνυται, σοὸν
εἶναι προσπο:ούµενον’ καὶ καθὼς ἁπαγορεύει ἡ θεία
Tgagh, xai τὰ περισσὰ σοφιζόµενον. :
Ἄλλα μὲν οὐδὲ δυνάµεως, οὐδὲ ἀγαθότητος, οὐδὲ
ἄλλου τινὸς τῶν τοιούτων ὑπεροχῆν, τὸ ἄνω φήσει
τη: οὐσίας ἑνδείχνυσθαι' xal γὰρ xal τοῦτο παντὶ
Τνώρ:μον, μῇῆ ὅτι τοῖς ἐπὶ σοφίᾳ πλεονεχτεῖν ὑπει-
λτμμµένοις" ὅτι ἀνενδεῆς πρὸς τελείαν ἁγαθότητά τε xal
δύναμιν, χαὶ πάντα τὰ τηιαῦτα, ἢ τε τοῦ Μονογενοῦς
xii τοῦ ἁγίου Πνεύματός ἐστιν ὑπόστασις. Τὰ γὰρ
ἐγαθὰ «άντα, ἕως ἂν ἁπαράδεχτα τοῦ ἐναντιουμένου,
ὅρον οὐκ ἔχει τῆς ἁγαθότητος. Ἐπειδὴ µόνοις τοῖς
ἱναντίοις Γέφυχε περιγράφεσθαι, ὡς ἐπὶ τῶν καθ'
ἕχαστον ὑτοδξιγμάτων ἔστιν ἰδεῖν. Ἡ δύναµις ἀσθενείας
παραλαθουσης ἵσταται' fj ζωὴ θανάτῳ περιορίζεται "
πωτὸς πέρας τὸ σχότος ἐστί: xal πάντα συνελόντι
φάνα:, τὰ χαθ) ἔχαστον ἀγαθὰ τοῖς ἑναντίοις ἕναπο-
λήγει. Ei μὲν οὖν τρεπτὴν πρὸς τὸ χεῖρον τὴν φύσιν
του Μονογενοῦς χαὶ τοῦ Πνεύματος ὑποτίθεται, εἰχό-
tux ET" αὐτῶν γχατασμιχρύνει τὴν τῆς ἀγαθότητος
ἔννοιαν * ὡς δυναµένων xal τοῖς ἐναντίοις συνενεχθη-
ναι. Et δὲ ἀνεπίδεχτός ἐστι τοῦ χείρονος ἡ θεία τε καὶ
ἀναλλοίωτος φύσις, καὶ τοῦτο παρ) αὐτῶν τῶν ἐχθρῶν
ὡμολόγηται, ἀόριστος πάντως ἓν τῷ ἀγαθῷ θεωρεῖ-
ται. Τὸ δὲ ἀόριστον ἀπείρῳ ταυτόν ἐστιν. ᾽Απείρου
δὲ xax ἀορίστου πλεονασμὸν xaX ἑλάττωσιν ἐννοεῖν,
τῆς ἐσχάτης ἁλογίας στί. Πῶς γὰρ ἂν ὁ τῆς ἄπει-
*3 Eccli. vi, 17.
quibus putat Patrem esse afficiendum ; nam extre -
πι dementi» esset, eum, qui rem confiteretur,
occupari velle cirea voculas. At cum supremam ct
maxime propriam sulstantiam soli Patri assignet,
ipso silentio conjicere nos facit, quasi reliqui ποπ
proprie subsistant. Quomodo enim dicere possumus
vere esse aliquid, si proprie esse non potest (a) ?
Necesse namque est ea, quibus proprie esse non
convenit, oppositis nominibus denotare. Nam quod
non est proprie, improprie sit oportet. ltaque as-
serere, quod proprie non sit Filius et Spiritus
sanctus, nihil est aliud, quam omnei omnino sub-
stantiam adimere: quod sine dubio Eunomius
spectans, hrec nomina suz doctrine propria exco-
D gitavit. Non enim dici potest illum eo stultitim
processisse, ut superum tanquam locum inferiori
opposuerit, ct Patri velut editiorem quamdam spe-
culam assignarit,collocato inhumilioribus locis Filio.
Nam nullus adeo insipiens et stolidus est, qui in
natura illa sub solum intellectum cadente differen-
tiam loci reperiri existimet ; loci enim positiones
proprie sunt corporum ; at quod natura sua spirt-
tuale est, etomnis materiei erpers, ei omnium
confessione circumscriptio loci non competit. Qua
igitur de causa asserit iste solam Patris substan-
tiam esse omnium supremam ? Nam ος inscitia
illum in has ineptias incidere haud facile aliquis
sibi persuadeat ; quippe qui in rebus el scriptis
Suis cum primis sapientiz laude prastare videri
cupiat : quique,quod tamen Scriptura divina vetat,
etiam plus quam oportel sapiat **.
Atqui nec affirmare poterit supremum illud, quod
substantiz: Patris tribuit, significare excellentiam
quamdam potestatis, bonitatis, auL ' alterius. ali-
cujus de genere eodem. Etenim hoc quibusvis ma-
nifestum est, exceptis iis, qui sapientie principa-
tum sibi arrogant, unigeniti Filii et Spiritus sancti
substantie nihil penitus deesse ad omnibus nu-
meris absolutam bonitatem , potentiam, εἰ ad id
genus alia attributa. Omnia enim bona quandiu
pura, et a suocontrario libera manent, limite ca-
rent. Nam solo contrario terminari, et certis quasi
finibus includi solent : ut videre licet, si quis si-
D gillatim res intueri velit. Valetudo enim. veniente
imbecillitate finitur , vita morte circumscribitur,
lucem terminant tenebrz, et ut rem in pauca con-
feram, quxlibet bona ingruente contrario desinunt.
Si igitur arbitratur, naturam Unigeniti et Spiritus
sancti mutationi in dcterius obnoxiam csse, me-
rito sane opinionem de carumdem bonitate immi-
nuit οἱ elevat, cum contrarii sint capaces. At si
divina natura in deterius immutabilis prorsus οἱ
invariabilis est, ut ipsi quoque hostes fatentur, ne-
cessario sequitur eam interminatam bonitatem ha-
bere: interminatum autem et infinitum idem sunt.
(a) Profert hunc locum Cypariss. Decad. ιν, Cap 9,
$03
S. GREGORII NYSSENI
304
At in infinita et interminata copia et abundantia A ρίας διασωθεί λόγος, εἰ τὸ πλέον τε xai ἔλαττον ἐν 5
defectum et imminutionem aninio concipere, ex-
trema insipienti argumentum est. Quoinodo enim
ratio et notio infinitatis subsistet, si quis in re in-
tentionem el remissionem statuat? Ex finium enim
mutua juxta se oppositione excelsum cognoscimus.
Ubi vero finis omnis abest, quanam ratione exces-
sus cognosci potest? An fortassis Eunomius luc
non collineavit, sed potius temporario quodau ex-
cessu cogitatione efformato, secundum przrogati-
vam originis et antiquitatis excellentiam intelligit,
αὐτῷ δογµατίζοιτο, Ἐκ γὰρ τῆς τῶν περάτων vob;
ἄλληλα παραθέσεως, τὸ πλέον διαγινώσχομεν” ἐφ᾽ ὧν
δὲ πέρας οὐκ ἔστι,πῶς ἄν τις δυνηθείη τὸ περισσὸν
ἐννοῆσαι; Ἡ οὐχὶ τοῦτο, χρονιχὴν δὲ τινα τὴν ὑπερ-
ογΏν ἐννοῶν, χατὰ τὰ πρεσθεῖα τῆς ἀρχαιότητος τὸ
πλέον vépet, χαὶ διὰ τοῦτο τὴν τοῦ Πατρὸς οὐσίαν
µόνην ἀνωτάτω φησίν; Οὐχοῦν εἰπάτω tivt τοῦ πλέον
τῆς τοῦ Πατρὸς ζωῆς διεµέτρησε, μηδενὺς διαστΏµα-
τος χρονικοῦ προεπινοουµένου thc τοῦ Μονογενοῦς
ὑποστάσεως.
οὐ eamque Patris substantiam solam ommnium supremam vocat? dicat ergo, cui excessum illum
vit, qua Pater vicit, attribuat, cum nullum temporis spatium inter Patrem et unigenitum Filium
interjectum animo recte concipi queat?
Faciamus tamen tempus intercedere, quomodo, B — Kaízot εἰ xai τοῦτο ἦν (εἱρήσθω γὰρ xa0* ὑπόθε-
411950, plus de ratione substantiw participaret,
prior illa secundum durationem substantia, quain
pusterior, de ipsa, inquam, ratione et notionesub-
$lantie, ut suprema, εἰ qux proprie sit, appellari
mereretur, illa vero nequaquam ? Prior enim re-
spectu posterioris, dinturnioris quidem temporis
particeps est, at de substantie ratione , neque
plus, neque minus, quam posterior participat.
Clarior res tota exemplis evadet. Quid mi-
nus habuit quam Abraham, quod ad substantie
rationem attinet, beatus David, quatuordecim ge-
nerationibus illo minor **? An quod tempore po-
sterior natus sit,obid humana natura in eo mutata
est, iminusve homo fuit ? Quis tam fatuus est, qui
σιν τέως) ἡ τῷ ypóvt mpotjxouca τῆς µεταγενεστέρας
οὐσίας, τί μᾶλλον ἔχει τὸ εἶναι, κατ αὐτὸν λέγω τὸν
τοῦ εἶναι λόγον, ὥστε τὴν μὲν ἀνωτάτω καὶ χνρίαν
λέγειν, τὴν δὲ μὴ οὕτως ἔχειν; Too γὰρ προγενεστέ-
ρου πρὸς τὸ νεώτερον, ὁ μὲν χρόνος τῆς ζωῆς πλεἰων
ἐστίν ΄ ἡ δὲ οὐσία παρὰ τοῦτο, οὐδὲ πλέον τὸ ἔλαττον
ἔχει. Σαφέστερον δὲ τοῦτο xaX δι’ ὑποδειγμάτων Υε-
νήσεται * τί ἔλαττον εἶχε τοῦ ᾿Αθραὰμ xat τὸν τῆς
οὐσίας λόγον, ὁ μετὰ δεχατέσσαρας γενεὰς ἀναδει-
χθεὶς Δαθίδ; "Ap& τι µετεποιήθη τῆς ἀνθρωπότητος
ἐπὶ τούτου; Καὶ ἥττον ἄνθρωπος fv, ὅτι "S χρόνῳ
µεταγενέστερος; Kat τἰς οὕτως ἡλίθιος ὥσε« Lo
εἰπεῖν; Εἰς γὰρ ig^ ἑχατέρων τῆς οὐὑσίας ὁ λόγος,
οὐδὲν τῇ παρόδῳ τοῦ χρόναυ συναλλοιούμενυς *. 025"
hoc asserat? Eadem enim et. in hoc et in illo sub- C ἄν τις εἴπῃ τὸν μὲν μᾶλλον ἄνθρωπον εἶναι, διὰ τὸ
stantize raljo est, temporis processu nihi] penitus
variata. Neque ullus dixerit illum magis esse ho-
minem, quod tempore antecesserit; hunc vero mi-
nus nature humane parlicipem esse , quod post
alios in hanc vite scenam ingressus sit: quasi vel
consumpta jam natura in iis, qui ant»cesserant, vel
quasi tempus in iis omnem suam vim et faculta-
iem insumpserit. Neutiquam enim penes tempus
est cujusvis naturam velut. demensam dare, sed
Ipsa in seinsa eadem manet, in posteris quoque
seipsam conservans. At tempus volvitur more sibi
insito, naturamque fixam, et immutabilem et intra
proprios terminos constantem, sive pratergredi-
tur, sive prztterlabitur. Quamobrem neque si tem-
pore et duratione prior esset Pater, ut in hypo-
thesi nostra posuimus, ob id proprie soli Patri
principatus et summitas substantie ascribi dehe-
rel; cum vero nulla sit quoad temporis duratiouem
diversitas, qua tandem ratione in illa, quze szcula
προήχειν τῷ xpóvo* τὸν δὲ ἔλαττον µετέχειν τῆς
φύσεως, ὅτι μεθ ἑτέρους τῇ ζωῇ ἐπεδήμησεν ὥστερ
3| προαναλωθείσης τῆς φύσεως ἐν τοῖς προλαθοῦσ.»,
J| τοῦ χρόνου τὴν δύναμιν ἓν τοῖς παρῳχηχόσι προδα-
πανῄσαντος. Ove γὰρ ἐπὶ τῷ χρόνῳ ἔστιν ἀφορίσειν
ἑχάστῳ τὰ µέτρα τῆς φίσεως, ἀλλὰ αὑτὴ μὲν ig"
ἑαυτῆς μένει διὰ τῶν ἐπιγινομένων ἑαυτὸν συντη-
ροῦσα * ὁ δὲ χρόνος φέρεται κατὰ τὸν ἴδιον τρόπον,
εἴτε περιέχων, εἴτε παραῤῥέων τὴν φύσιν, παγίἰαν
xaX ἀμετάθετον ἐν τοῖς ἰδίοις μένουσαν ὅροις. Οὐχοῦν
οὐδὲ εἰ τῷ χρόνῳ δοθείη τὸ πλέον ἔχει», xat; ὁ Ἰό-
γος ὑπέθετο, κυρίως τῷ Πατρὶ µόνῳ τὸ ἀνώτατον
τῆς οὐσίας προσμαρτυρήσουσι ' μηδεμιᾶς δὲ οὔστς
τῆς κατὰ τὰ πρεσθεῖα τοῦ χρόνου διαφορᾶς, πῶς ἄν-
τις ἐπὶ τῆς προαιωνίου φύσεως τὸ τοιοῦτον ἐπινοῄσειε,
Παντὸς γὰρ διαστήµατος μετρητιχοῦ τῷ χάτω τῆς
θείας φύσεως εὑρισχομένου, τίς χαταλείπετα: λόγος
τοῖς ἐπιχειροῦσι τὴν πρόχρονόν τε xal ἁχατάληπτον
οὐσίαν τῇ πρὸς τὸ ἄνω xai χάτω διαφορᾶ διασχίξειν;
antecessit natura, tale quid comminisci quis audeat? cum emim omne intervallum aliquid dime-
tiri solitum, infra illam divinam naturam reperiatur, quid, oro, effugii relinquitur illis, qui conan-
Lur substantiam illam, tempus omne antegressam, et animo incomprehensam superi οἱ iuferi positioni-
bus discriminare ?
Αι perspicuum est, et sine ulla dubitatione,
hoc quod iste asserit, nihil aliud esse, quam patro-
cinium Judaice impietatis, qui solam Patris sub-
Αλ) οὐδεμίαν ἀμφιθολίαν ὁ λόγος ἔχει, ὅτι συν-
ηγορία τοῦ Ἰουδαῖχοῦ δόγµατός στι, «5 παρὰ τούτων
δογµατιζόμενον, µόνην ὑφεστάναι τοῦ Πατοὸὺς τὴν |
33 Matth. 1, 2-6.
905
CONTRA EUNOMIUM, LID. I.
906
οὐσίαν Evbcixvupévov, ἣν µόνην κυρίως εἶναι διισχυ- A stantlam subsistere credunt, et quam solam pro-
ῥίφονται, τὴν δὲ τοῦ Υἱοῦ xai τοῦ Πνεύματος ἓν
τοῖς μὴ οὖσι λογιζομένων * πᾶν γὰρ τὸ ph χυρίως
ἕν, Ev ῥήματι µόνῳ, χαὶ καταχρήσει συνηθείας εἶναι
λέγεται. Ὥσπερ xal ἄνθρωπος ὀνομάζεται, οὐχ ὁ διὰ
µιµήσεως ἐπὶ τῆς εἰχόνος δειχνύµενος, ἀλλ᾽ ὁ χυρίως
λεγόμενος οὗτος, οὐχ ὁμοίωμα τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ
τὸ ἀρχέτυπόν ἐστι τοῦ ὁμοιώματος' ἡ δὲ εἰκὼν, µέχρις
ὀνόματος ἄνθρωπος, xal διὰ τοῦτο οὐκ ἔχει τὸ xu-
fioe λέγεσθαι, ὅπερ λέγεται, ὅτι οὐκ ἔστι τῇ φύσει
ó ὀνομάξεται, Καὶ ἐνταῦθα τοίνυν, εἰ μόνου τοῦ Πα-
τρὸς ἡ οὐσία χυρίως λέγεται, ἡ δὲ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ
Πνεῦματος οὐχέτι, τί ἄλλο; Ἡ οὐχὶ ἄρνῆσίς ἐστι
περιφανῆς τοῦ σωτηρίου χηρύγματος; 0ὐχοῦν ἀπὸ
της Ἐκχλησίας ἐπὶ τὰς συναγωγὰς τῶν Ἰουδαίων
ταλινδροµείτωσαν, ἐν τῷ μὴ διδόναι τὸν Υἱὸν χυ- B
ρίως εἶναι, τὸ μηδὲ ὅλως εἶναι χατασχευᾶζοντες ' τὸ
Tip ἄχυρον τῷ ἀνυπάρχτῳ ταυτὀν ἐστιν.
dum nolentes concedere Filium proprie esse, id
lant, Nam idem est improprie esse, et non esse.
Ἐπεὶ δὲ xal o29b; εἶναι τὰ τοιαῦτα βούλεται, xal
ἑαπτύει τοὺς ἄνευ λογικῆς ἑντρεχείας ἐπιχειροῦντας
τῷ Υράφειν * εἰπάτω τοῖς καταφρονουµένοις ἡμῖν Ex
πας σοφίας τὸ μᾶλλόν τε χαὶ Ίττον τῆς οὐσίας
ἐγνώρισε. Τίς λόγος ὁ τὴν τοιαύτην διαφορὰν πα-
αστήσας, ὅτι οὐσία τις ἑτέρας οὐσίας μᾶλλόν ἐστι,
χατ αὐτὸ λέγω τὸ σηµαινόμµενον τῆς οὐσίας, Mh γὰρ
Up προφερέτω τὰς τῶν ποιοτήτων 7) τὰς τῶν ἴδιω-
µάτων διαφορὰς, ὅσαι περὶ οὐσίαν τῷ λόγῳ τῆς ἔπι-
νίας χαταλαμθάνονται, ἄλλο τι παρὰ τὸ ὑποχείμε-
vv οὖσαι. O0 γὰρ ἀτμῶν, f] χρυµάτων, ἢ βάρους,
Ἰδυνάμεως, 7| ἀξιώματος, f| τρόπων, χαὶ ἤθους δια-
φορὰς, f] εἴ τι ἄλλο mepl τε σῶμα xaY ψυχὴν θευ-
ρεῖται, ταῦτα πρόὀχειται vov ἐξετάξειν' ἀλλ αὐτὸ
λέγω ὑποχείμενον, ip κχυρίω; τὸ τῆς οὐσίας ἐπιχέ-
χληται ὄνομα. eU τινα πρὸς ἄλλην οὐσίαν Ev τῷ μᾶλ-
ὶον εἶναι τὴν δ,αφορὰν ἔχει. "AX οὕπω µέχρι τοῦ
νυν ἀκηχόαμεν δύο τινῶν ὁμολογουμένων εἶναι, ἕως
ἂν ἁμςότερα f, τὸ μέν τι μᾶλλον, τὸ δὲ ἔλαττον εἶναι"
ἔστι γὰρ ὁμοίως ἑχάτερον, ἕως ἂν ᾗ xa06 ἔστιν, ὑπ-
εξπρηµένου, χαθὼς προείρηται, τοῦ xatà τὸ προ-
τιµότερον ἢ διαρχέστερον λόχου.
prie esse asseverant ; conjecta Filii et. Spiritus
sancti substantia in eorum, qua non sunt, nume-
rum et ordinem, quia omne illud, quod proprie
non est, verbo solo, et abusu quodam quotidianae
consuetudinis esse dicitur. Quemadmodum homi-
nis quoque appellationem non sortitur ille, qui
imitatione tantum, εἰ in expressa imagine homo
est, sed qui proprie talis dicitur, quique non simi-
litudo hominis est, sed ipsum archetypon et exem-
plar similitudiuis. At imago nomine tenus liomo est.
Quapropter non proprie est quod appellatur ; quia
ex natura non est. quod dicitur. Pari igitur modo
et hie, si sola Patris substantia proprie dicitur,
non autem Filii et. Spiritus sancti, quid aliud hoc
censeam, quam abnegalionem manifestam (tius
salutis, αμα nobis ccelitus annuntiata est ? Confe-
rant ergo sese ab Ecclesia ad synagogas Judzorum,
unum moliuntur, ut totum illius esse e medio tol-
Quia vero Eunomius in his intelligendis admo-
dum solers sibi esse videtur, et quia spernit om-
nes illos, qui sine disserendi subtilitate οἱ acumine
ad scribendum accedunt, explicet rudibus nobis,
qui ex numero vulgi sumus, ex quali philosophia
didicerit substantiam intensionis et remissionis
capacem esse. Οι ratio dictat, aut suadet, unam
substantiam altera magis esse substantiam, secun-
dum ipsam dico substantiz rationem? neque volo,
ut adducat nobis qualitatum aut proprietatum dif-
ferentias, quas in substantia cogitatione concipi-
mus, quzeque diversum quiddam sunt ab co cui
insunt : non enim inquisitionem instituimus de
diversitate balituum, colorum, gravitatis, roboris,
dignitatis, morum et indolis, vel aliorum, quz
corpori et animo inbzxrere contemplamur : sed de
ipso subjecto, cui proprie nomen substantiz com-
petit, quz&rimus in praesenti ; num respectu altc-
rius, praerogativam quamdam in hoc, quod magis
sit, obtineat. Atqui ad hunc usque diem nuuquaim
audivimus duo quzdam, qui ommium consensu
sunt, quamdiu ambo quidem sunt, alterum magis,
iterum minus esse. /Equaliter enim utrumque est, quamdiu est, quod est, sublata omni prorsus ex-
ttssus et defectus ratione, ut antea diximus.
El μὲν οὖν οὐ δίδωσιν ὅλως ἐν οὐσίᾳ τὸν Μονοχενη D Si igitur omnino non conceditur, unigenito Filio
ἴεωρεῖσθαι (πρὸς τοῦτο γὰρ ἔοικε λεληθότως αὐτῷ
χατολισθαίνειν ὁ λόγος), ὁ μὴ διδοὺς αὐτῷ τὸ χυρίως
εἶναι, μηδὲ τὸ Άστον ba? αὐτοῦ συγχωρείτω εἰ δὲ
ἰύσιον δύναμιν ὁμολογεῖ τὸν Yiby ὁπωσοῦν ὑπο-
vira (οὕπω Υὰρ περὶ τούτου διαμαχόμεθα ), τί
τάλιυ ἀφαιρεῖται ὃ δίδωσι : τὸν ὁμολογηθέντα εἶναι,
τῷ μὴ χυρίως εἶναι χατασχευάζων, ὅπερ ἴσόν ἐστι,
χαλὼς εἴρηται, τῷ μηδὲ ὅλως εἶναι; Ὡς γὰρ οὐκ
ἔστιν ἄγγρωπον εἶναι, ᾧ μὴ τελείως ὁ χατὰ τὸ ὄνομα
Mrs; ἐφήρμοσται ΄ τῷ δὲ ἑλλείποντι τῶν ἰδιωμάτων,
*4* ὁ τῆς οὐσίας αὐτῷ συνδιαγράφεται λόγος" οὕτω
χαὶ ἐπὶ παντὸς πράγματος, ᾧ μὴ τελείως, µήτε χυ-
οἷως τὸ εἶναι προσμαρτυρεῖται, οὐδεμίαν ἀπόδειςιν
Uf the ὑποστάσεως d μερικὴ τοῦ εἶναι συγχατά-
rationem substantiz convenire : huc enim, quam-
vis clandestina via, tendere videtur illius oratio;
cum eum proprie esse negat, deberet etiam negare
eum minus esse. Quod si fatetur Filium esse sub-
stantiam quamdam, quomodocunque subsistentein
(nondum enim de hoc disceptamus), cur iterum ei-
dem quod largitur adimit, dum eum quem con-
fessus est esse, per hoc quod contendit improprie
esse, penitus abolet et tollit? ldem eniin est. quod
omnino non esse, ut paulo ante monuimus. Quem-
admodum enim illud homo non est, cui nominis
ratio perfecte non congruit : quod autem propric-
tatibus rei caret, ei tota substantiz illius ratio ab-
judicatur : ita generatim contingit in omni re, ec
$017
S. GREGORII NYSSENI
$08
qua vere non aflirmatur, quod vel perfecte, vel A θεσις' ἀλλὰ τὴν χαθόλου τοῦ ὑποχειμένου ἀναίρεσιν
proprie sit : non enim ob id eam esse demonstra-
veris, quod eidem partem quasi essentis et exsi-
stentixze concedas. Qui enim rem proprie non esse
astruit, is totius rei interitum et perniciem medi-
tatur. Quapropter ad meliora, si sapit, animum et
cogitationem transferat, et docere cesset substan-
tiam Unigeniti improprie et minus esse. Quod si
in impietate persistere statuit (quamvis nesciam,
cur velit conditorem suum Deumque et benefacto-
rem blasphemiis remunerare), ponas luat vanae
existimationis, quam de doctrina sua concepit :
quippe qui imperite substantiam alia aliam secun-
dum substautiz rationem faciat majorem, et hanc
quidem superam, illam vero inferam, eo modo, qui
consistere nequit, decernat : alteramque proprie,
alleram improprie esse tradat. Neque vero quem-
quam pbilosophoruin etiam a fide nostra abhorrentem cognovimus, qui adeo deliraret :
χατασχευάζει fj περὶ τοῦ ph τελείως εἶναι κατασχεν/{/.
"dove εἰ μὲν c0 φρονεῖ, πρὸς τὴν εὐσεθη διάνοιαν
µεταθέσθαι , τὸ ὦττον xol τὸ ἄχυρον ἐπὶ τῆς οὐσίας
τοῦ Μονογενοῦς τε xal τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὑφελὼν
Ex τοῦ δόγµατος. El δὲ ἁἀσεθεῖν ἔγνωχε πάντως (ὡς
ἔγωγε οὐχ οἶδα ἀνθ᾽ ὅτου xal βούλεται τὸν χτίστην
ἑαυτοῦ xai θεὸν χαὶ εὐεργέτην διὰ βλασφηµίας ἁμεί-
6εσθαι), τὴν γοῦν τοῦ δοχεῖν τις εἶναι κατὰ τὴν παί-
δευσιν ὑπόνοιαν ζημιούσθω’ ἁμαθῶς οὐσίαν ὑπερ-
τιθεὶς οὐσίας. καὶ τὴν μὲν ἄνω, τὴν δὲ χάτω κατὰ τὸν
μὴ εὑρισχόμενον λόγον ἀποφαινόμενος" xai τῇ μὲν
τὸ χύριον, τῇ δὲ ph τοιοῦτον προσμαρτυρῶν. OU«s
γὰρ τῶν ἔξω τῆς πίστεως πεφιλοσοφηχότων ἔγνω-
μὲν τινα τοῦτο ληρήσαντα, οὔτε ταῖς θεοπνεύστοις
B φωναῖς, οὔτε ταῖς κοιναῖς ἐννοίαις τὸ τοιοῦτο συμ-
θαίνει.
neque cop-
sonat hoc vel divinis oraculis vel communibus hominum notionibus.
Quid igitur in his vocabulis novandis iste sibi
proposuerit, satis, ut arbitror, ex dictis jam est
manifestum : videlicet tanquam propugnaculum vel
fundamentum quoddam totius improbitatis suz,
vesba hec praemittit et supponit : ut si persuoase-
rit unicam solam substantiam supremam et maxime
propriam esse, facilius de aliis rem conficiat :
quasi de iis, qux infra illam primam, et non pro-
prie esse cogitentur. Maxime vero hoc ostendit pro-
gressu disputationis, cum sua de Filio et Spiritu
sancto placita edisserit ; nusquam enim utitur ve-
ris nominibus, ne, ut ante dixi, naturz consortium
οἱ communionem inter se, ipsis vocabulis etiam
invitus mentibus nostris objiciat, sed sine propriis
nominibus illorum mentionem facit is, qui docet, 6
ez verbis et nominibus idoneis ei accommodatis ani-
mos audienlium ad rei veritatem ducendos esse. At
quale nomen accommodatius esse queat, quam
quod ab ipsa veritate impositum est? Sed Evange-
liis adversa in mundum introducere volens, non
nominat Filium, sed substantiam, quz per illam
primam sit, et quze post illam primas teneat. Quod
autem hzc non alio consilio affirmet, quam ut sanam
et orthodoxam de unigenito Filio opinionem ex men-
tibus hominum eximat, magisetiam patefacit et reli-
quis illius imposturis et machinamentis. Porro quo-
niam modus loquendi, quo usus est, ila comparatus
videtur, ut is etiam, qui aliquid impie de Christo
proferre non cupit, eo usque eat : propterea ego quo-
que tacitus nunc prxtermitto eam, quz est de Do-
mino nostro, disputationem, exstructa illius refuta-
tione ex 'manifestissimis tantummodo blasphemiis
contra Spiritum sanctum, quem aperta et nullo ver-
Tv μὲν οὖν σχοπὸν τῆς τῶν ὀνομάτων τούτων ἐπι-
νοίας ixavüg ἐκ τῶν εἰρημένων οἴομαι πεφανερῶ-
σθαι)’ ὅτι χαθάπερ ὁρμητήριον, f) θεµέλιον τῆς πάσης
ἑαυτοῦ περὶ τὸ δόγµα χαχουργίας, τὰ ῥήματα ταῦτα
προὐποθάλλεται. ἵνα χατασχενάσας τὸ µόνην τὴν
μίαν οὑσίαν ἀνωτάτω τε xal χυριωτάτην νοµίζειν,
ῥᾳδίως κατατρέχῃ τῶν ἄλλων, ὡς ἓν τοῖς κάτω, xat
μὴ] χυρίως θεωρουµένων. Δείχνυσι δὲ τοῦτο μάλιστα
διὰ τῶν ἑξῆς, ἐν οἷς τὰ δοχοῦντα περὶ τοῦ Υἱοῦ xal
τοῦ ἁγίου Πνεύματος διαλεγόµενος, οὐχ ἐπὶ τῶν Óvo-
µάτων ἔρχεται τούτων; ἵνα μὴ, χαθὼς προεῖπον, τὸ
οἰχεῖον τῆς φύσεως αὐτῶν ταῖς προσηγορίαις, xal
ph βουλόμενος, παραστῄσῃ!’ ἁλλ᾽ ἀνώνυμον αὐτῶν
ποιεῖται τὴν μνήμην ὁ δογµατίκων, dxó τῶν προσ-
gvor ὀνομάτων καὶ ῥημάτων δεῖ τὰς τῶν
ἀχουόγτων διαγοἰας προσάγεσθαι. Καΐτοι τί προα-
φυέστεροὀν ὄνομα τοῦ παρ) αὐτῆς τῆς ἀληθείας covo-
pacpévou; 'AXÀ' ἀντιδογματίζει τοῖς Εὐαγγελίοις,
οὐχ Yibv ὀνομάξων, ἀλλὰ τὴν δι ἐχείνην μὲν οὖσαν,
μετ ἐχείνην δὲ πάντων τῶν ὄντων πρωτεύουσαν.
Τουτο δὲ, ὅτι μὲν Ent χαθαιρέσει τῆς εὐσεθοῦς περὶ
"oU Μονογενοῦς ὑπολήψεως λέγεται, Ex. τῆς λοιπῆς
αὑτοῦ χατασχευῆς μᾶλλον φανερωθήσεται. Ἐπεὶ δὲ
µέσως ἔχειν δοχεῖ τὰ slpnpáva, ὡς xal «bv μηδὲν
ἁσεθὲς περὶ τοῦ Χριστοῦ λέχοντα, χρήσασθαι ἄν ποτε
τοῖς ῥήμασι τούτοις" διὰ τοῦτο χαὶ αὐτὸς τὸν περὶ
τοῦ Κυρίου λόγον νῦν ὑπερθήσομαι, ταῖς φανερωτέ-
pot; xav' αὑτοῦ βλασφημίαις ταμιευσάµενος τὴν àv-
τίῤῥησιν * περὶ δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἐπειδὴ φα-
νερᾷ xal ἁπαραχαλύπτῳ χρῆηται τῇ βλασφημµίᾳ, λέ-
γων ἀσύντακτον εἶναι Πατρὶ καὶ Yo, ἀμφοτέροις
δὲ ὑποτεταγμένον, ἤδη καθόσον οἷός το ὦ, ἐξετάσω
τὸν λόγον.
borum involucro tecta blasphemia aggreditur, dum eum dicit non ejusdem ordinis cum Patre et Filio cen-
seri posse, utrique autem subjectum. Quam ejus impictatem pro viribus nunc examinabo.
Quz igitur subjectionis vocabulo notio subjecta
sit, et in quibus rebus divina Scriptura id nomen
usurpet, principio inquirere oportet. Cum Deus
hominem honorasset, eo quod ipsum ad imagiuem
Tt τοίνυν τῆς ὑποταγῖῆς ἐστι τὸ σηµαινόµενον xal
ἐπὶ τίνων ἡ θεία Γραφἢ τῷ τοιούτῳ προσχρῆται ῥή-
µατι, πρῶτον χατανοήσωμεν. Τιμῶν τὸν ἄνθρωπον
τῷ κατ᾽ εἰχόνα γεγενῆσθαι τοῦ χτίσαντος, πᾶσαν αὑτῷ
309
CONTRA EUNOMIUM LIB. Ι.
510
τὴν ἄλογον φύσιν ὑπέταξεν ὁ χτίσας θεὸς, χαθὼς 6 A et similitudinem sui creatoris effecisset 19 omnein
μέγας Δαθὶδ bv. ὕμνοις τὴν χάριν ταύτην διεξιὼν
ἀνευφήμησε. Πάντα γὰρ, φησὶν, ὑπέταξεν ὑπο-
xáro τῶν ποδῶν αὐτοῦ: xal ἐπ᾽ ὀνγόματος μέμνη-
ται τῶν ὑποτεταγμένων. Ἔστι πάλιν ὑποταγῖς παρὰ
τῇ θείᾳ Γραφῇ xai ἄλλο τὸ σηµαινόμενον. Τῶν γὰρ
Ev τοῖς πολέμοις κατορθωθέντων αὐτῷ, τῷ θεῷ τῶν
ὅλων ἀνατιθεὶς τὴν αἰτίαν, Ὑπέταξε .λαοὺς, φησὶν,
qur, καὶ Éürn ὑπὸ τοὺς πόδας ἡμῶν * καὶ πάλιν,
Ὁ ὑποτάσσων «Ἰαοὺς ὑπ ἐμέ. Καὶ πολλάχις ἔστι
τὴν φωνὴν ταύτην Ev ταῖς θείαις εὑρεῖν Γραφαῖς, τὸ
κατὰ τῶν ἀντιτεταγμένων χράτος ἀποσημαίνουσαν.
Τὸ γὰρ τοῦ ᾿Αποστόλου ἐπὶ τῆς ἐν ὑστέρῳ γενησο-
µένης ὑποταγῆς πάντων τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὸν Mo-
νογενη, xal δι αὐτοῦ πρὸς τὸν Πατέρα, £v οἷς ἐν τῷ
Ἀάθει cnc σοφίας τὸν µεσίτην θεοῦ χαὶ ἀνθρώπων
αὐτὸν ὑποτάσσεσθαι τῷ Πατρὶ λέχει (την πάντων
ἀνθρώπων ὑπαχοῦν, διὰ τῆς τοῦ Υἱοῦ µετεσχηχότος
τῆς ἀνθρωπότητος πρὸς τὸν Πατέρα ὑποταγῆς αἰἶνισ-
σόµενος), ὡς πλείονος xal φιληπονωτέρας δεόµενον
TW ἐξηγήσεως, πρὸς τὸ παρὸν ὑπερθῆσομαι. Ἁλλ'
Ev τοῖς προδήλοις, ἐν ol, οὐδεμίαν ἀμριθολίαν τὸ τῆς
ὑποταγῆς σημαινόμενον ἔχει, χατὰ τίνα νοῦν ὑπο-
«ετάχθαι τὴν τοῦ Πνεύματος οὐσίαν τῇ τοῦ Υἱοῦ
xat τοῦ Πατρὸς ἀποφαίνεται: Ὡς ὙΥἱὸς τῷ Πατρὶ
ὑποτάσσεται, χαθὼς vost ὁ Απόστολος: Οὐχοῦν χατὰ
τοῦτο συντάσσεται τῷ Yl τὸ Πνεῦμα, οὐχ ὑποτάσ-
σετα:, εἴπερ τὰ δύο πρόσωπα τῶν ὑποταττομένων
ἀστίν. "H οὐχ οὕτω (πῶς οὖν ἑτέρως ;) ὡς τῇ λογιχῇ
φύσει τὴν ἄλογον ἐν τῷ doo qup µεμαθήῆχαμεν; Οὐχ- C
οὖν τοσοῦτον παρήλλακται, ὅσον ἡ τῶν χτηνῶν πρὸς
τὸν ἄνθρωπον. ᾽ΑΆλλὰ περιγράφεται χαὶ τοῦτον ἴσως
«by λόγον; Οὐχοῦν ἐπὶ τὸν λειπόµενον Ίξει' ὅτι ἁντι-
τεταγµένη xal ἀντιστρατοῦσα τὸ πρότερον, μετὰ
ταῦτα διὰ βεθαιοτέρας ἀνάγχης ὑποχύπτειν xat-
ηναγχάσθη τῷ χατισχύσαντι.
rationis expertem creaturam subjecit illi conditor
Deus. Quemadmodura magnus etiam David in
Ps3lmis hanc gratiam Dei cnarrans decantavit,
Omnia, inquiens, subjecit sub pedibus ejus?*", et
deiuceps nominatim exsequitur illa, quz ei sunt
subjecta. Praeterea aliud subjectionis in sacris Lit-
teris reperitur significatum ; rerum enim in bello
feliciter ab ipso gestarum causam Deo universo-
rum ascribens B. David : Subjecit populos nobis,
inquit ?*, οἱ gentes sub pedibus nostris; itcerum-
que : Qui subjicit populos mihi. Swpiusque invenire
est vocem hanc in sacra Scriptura ea notione, qua
significat dominationem in adversarios partam:
nam illud Apostoli de futura sub finem mundi sub-
D jectione omnium hominum, qua Unigenito subji-
cientur, et per ipsum Patri, cum non absque Γο-
condita sapientia dicit : ipsum etiam mediatorem
Dei et hominum Patri subjectum iri ", insinuans
videlicet omnium hominum erga Patrem obedien-
tiam per Filium huinanitatis nostra participem :
jn prasentia pritermittendum censeo, quippe quod
longiore et accuratiore declaratione egeat. Non dis-
cedam à perspicuis , iisque in quibus nulla ambi-
guitas de significatu subjectionis residet. Quo igi-
tur sensu docet, Spiritus substantiam, Patris et
Filii substantiz subjectam esse? Num vut Filius
Patri subjicitur, quomodo subjectionis vocabulum
usurpat Apostolus? Sequitur ergo, quoad hoc
Spiritum sanctum — Filio non subjici, sed
ejusdem potius cum illo ordinis esse, siquidem
dua personz sunt, qu: subjiciuntur. Án non hoe
sensu? Quo igitur alio? Num ut rationali : nature
rationis expertem subjici ex psalmo didicimus?
]gitur tantum differt, quantum subjectio brutorum
respectu hominis. Sed forte hanc quoque notionem
abnuet? Ad reliquam ergo veniat oportet, ut scilicet ita subjici dicat, quo pacto is, qui repugnat
et reluctatur, subjici sole tunc, cum a potentiore coactus sese submittit, victusque manus praebet.
Ἐπιλεξάσθω τῶν εἱρημένων ὃ βούλεται * ἀλλ᾽ οὐχ
dba τί τούτων ἑλόμενος, τὴν ἄφυχτον χατάχρισιν τῆς
βλασφηµίας ἐχφεύξεται" εἴτε ἐν ἴσῳ τοῖν ἀλόγοις
ὑποτετάχθαι λέγει τὸ Ηνεῦμα, ὡς τῷ ἀνθρώπῳ τοὺς
ἰχθύας, xaX τὰ πετεινὰ, xal τὰ πρόθατα ' εἴτε καθ)
ἐμοιότητα τῶν ἀφεστώτων ὥσπερ αἰχμάλωτον προσ-
&yot τῷ πλεονεκτοῦντι χατὰ τὴν δύναμιν. Ἡ τούτων
μὲν οὐδὲν, qnot δὲ μὴ χατὰ τὴν τῆς Γραφῆς ἕννοιαν
τῷ τῆς ὑποταγῆς ῥήματι χρήσασθαι, ἀλλὰ καθ᾽
ἵτερον σημαινόμενον ὑποτετάχθαι τὸ Πνεῦμα τῷ
Πατρὶ γαὶ τῷ Υἱῷ λέγειν. Τί οὖν ἐστι τοῦτο; "Apa
ἔτι τρίτον χατὰ τὴν τάξιν ἣν παρὰ τοῦ Κυρίου τοῖς
μαθηταῖς παρεξδόθη, διὰ τοῦτο ὑποτάσσειν νομοθετεῖ,
χαὶ οὐ συντάσσειν;, οὐχοῦν καὶ τὸν Πατέρα τῷ Μο-
νογενεῖ κατὰ «bv αὐτὸν λόγον ὑποτασσέτω;' ἐπειδὴ
πλλαχοῦ προτάξασα τοῦ Κυρίου τὸ ὄνομα ἡ θεία
Fpazh, ἓν δεντέροις τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ τὴν μνί-
µην πεποίηται. Εγὼ καὶ à Harp, φησὶν ὁ Κύριος’
9) καθ) ἑαυτὸν προτάσσων. Καὶ, Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου
* Gen. 1, 95. !* Psal. viui, 8.
Eligat ex dictis, quidquid voluerit, non satis
dispicio, quonam eorum electo, inevitabilem pro-
late blasphemis causa damnationem effugere
queat, sive dicat Spiritum subjici ad modum, quo
gubjiciuntur bruta animantia homini, pisces nimi-
rum, volucres et oves, sive ad modum eorum, qui
ab imperio defecerunt, eum, velut captivum, addu-
xerit ad ejus solium , qui viribus et armis prazva-
lens victoriam obtinuit . At nihil horum affirmabit,
sed respondebit potius se subjectionis vocabulo,
non ex Scripture prascripto εἰ significato usui
esse; sed alia quadam notione Spiritum sanctum
subjectum esse Patri et Filio. Qus igitur hzc est
notio? Àn quia tertio loco in ordine verborum, qu:e
discipuli a Domino acceperunt 3, collocatus estis
ob id docet euin subjici, et non ejusdem cum illis
esse ordinis? Eadem ratione Patrem quoque uni-
genito Filio subjiciat, cum Scriptura sspe Domini
nomine prius posito, secundo demum loco Dei, qui
'^ Peal. xtvi, 4 sqq. " HL Cor. xv, 24. ** Matth. xaxvin, 12.
EE!
S. GREGORII NYSSENI
$12
est super omnia, mentionem faciat. Ego et Pater, Α ἡμῶν ᾿]ησοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ"
Inquit Dominus 3, przposito utique suo nomine.
Et : Gratia Domini nostri Jesu Christi, et charitas
Dei? : et infinita talia occurrent Scripture studio-
sis, qui talia testimonia colligere volent. Cujusmodi
est et illud : Divisiones gratiarum sunt , idem vero
Spiritus εί divisiones ministeriorum sunt , idem vero
Dominus ; et divisiones operationum sunt, idem
cero Deus *'. [taque secundum istam rationem sub-
jectus est Filio et Spiritui sancto ipse super oinnia
Deus, tertio loco a Paulo recensitus. Sed hactenus
ejusmodi philosophiam nunquam audivimus , qux
secundum et tertium, ex consecutione quadam po-
situm et pronuntiatum conjiciat in ordinem eorum,
qu: alteri sunt subjecta et obnoxia, et tamen iste
enumerationem personarum, ex serie et consecu-
tione quadam, contendit esse naturarum majorem
et minorem przstantiam. Ordinis enim seriem do-
cet esse argumentum diversitatis naturarum, nescio
a quo in h»c inania figmenta inductus, et qua
eliam necessitate compulsus ín banc sententiam
descenderit; nam ordo numeri non efficit natura-
rum diversitatem. Sed res numerat? suam quidem
naturam invariatam retinent, sive numerentur,
sive non. Numerus autem signum est, quo rerum
quantitas innotescit ; neque ea, qu: inferioris na-
turz sunt, in secundam quasi classem reponit ; sed
arbitrio eorum, qui numerant, res numero siguifi-
catas, immutata quadam serie disponit et ordinat.
Paulus et Sylvanus et Timotheus **. Cum trium ho- C
minum hic, ordine quodam, arbitratu ejus, qui nu-
meravit mentionem fecerit, Sylvanumque secundo
loco post Paulum posuerit : num aliud quid, et non
hominem, Sylvanum esse demonstravit? Et num
Timotheus tertio ordine collocatus, alterius cujus-
dam nature erit propter ordinem orationis ejus,
qui tres istos nominavit? Minime vero. Quivis enim
illorum homo est, et ante et post numerationem.
Oratio autem cum unica voce tres simul significare
nequeat, uniuscujusque divisim, ordine, quo lubet,
mentionem facit : conjungitgue nomina copulis et
nexibus interjectis, et trium, ut arbitror, cum uno
consensum et convenientiam hac nominum compo-
sitione ostendit.
Verum hxc novo huic sectario et doctori non D
placent, Itaque ordini et dispositioni divinorum
oraculorum adversa sancit, eumque qui ab ipso
Domino Patri et Filio conjunctus est, avellit a na»
turali et propria quasi statione et ordine , rebus-
que subjectis annumerat, et amboruin opus esse
dicit : Patris quidem ut causam effectionis illius
subministrantis ; unigeniti vero Filii, tanquam ejus,
qui efficíat illius hypostasin et subsistentiam, hanc-
que causam subjectionis esse confirmat, cum ta-
nien. subjectionis significatum nondum nobis ex-
planarit.
Deinde dicit : Comprehensis videlicet ad totius
"Joan. x, 50. ?* Il Cor. xin, 43.
xai popla τοιαῦτα τοῖς φιλοπόνοις ἀναζητοῦσι τὰς
ἐχ τῶν Γραφῶν μαρτυρίας πάρεστιν ἀναλέξασθαι,
οἷον ἐχεῖνό ἐστιν ' Διαιρέσεις δὲ χαρισµάτων elc,
τὸ δὲ αὐτὸ [Πνεῦμα' καὶ διαιρέσεις διακογιῶν εἰ-
σι’, ὁ δὲ αὐτὸς Κύριος xal διαιρέσεις évepyn-
µάτων εἰσὶν, ὁ δὲ αὐτὸς Θεός ' ὥστε χατὰ τὸν λό-
γον τοῦτον ὑποτετάχθω τῷ Υἱῷ, καὶ τῷ Πνεύματι ὁ
ἐπὶ πάντων Ocbc, ἐν τρἰτῃ τάξει παρὰ τοῦ Παύλου
µνηµονευθείς. ᾽Αλλ’ οὐδέπω xal νῦν ταύτης ἀχηχόα-
μεν τῆς σοφίας. f) τὸ δεύτερον χαὶ τρίτον ἔχ τινος
ἀχολουθίας λεγόμενον, εἰς τὴν τῶν ὑποχειρίων xol
ὑποτεταγμένων ἁπωθεῖται τάξιν. Ὅπερ οὗτος βού-
λεται thv τῆς παραδόσεως τῶν προσώπων àxolou-
θίαν, ἀξιωμάτων, xal φύσεων, ὑπεροχάς τς xal
ἑλαττώσεις χατασχευάζων ἐἑνδείχνυσθαι. Τῆς γὰρ
τῶν φύσεων ἑτερότητος ἑνδειχτιχὴν εἶναι τὴν τῆς
τάξεως ἀχολουθίαν ὁὀρίζεται, οὐχ οἶδα πόθεν φαντα-
σθεὶς τὰ τοιαῦτα, xal ix ποίας ἀνάγχης ἐπὶ τὴν
ὑπόνοιαν ταύτην χαταπεσών. Οὐ γὰρ d χατὰ τὸν
ἀριθμὸγ τάξις τὴν τῶν φύσεων διαφορὰν χατεργάξε-
ται’ ἀλλὰ τὰ μὲν ἀριθμούμενα, ὡς ἂν ἔχῃ φύσεως
ἐφ᾽ ἑαυτῶν μένει. xÀv. ἀριθμῆται, x3v fj: ὁ δὲ
ἀριθμὸς σημεῖὀν ἐστι γνωριστιχὸν τῆς τῶν πραγµά-
των ποσότητος οὐ πάντως ὅσα τῷ ἀξιώματι τῆς
φύσεως ὑπηοθέθηχεν εἰς δευτέραν τάξιν ἀποπεμπό-
µενος , ἀλλὰ πρὸς τὸ βούλημα τῶν ἐξαριθμούντων,
«ἣν τῶν σηµαινοµένων τοῦ ἀριθμοῦ πραγμάτων
ἀχολουθίαν ποιούμενος Παῦλος xul Σιλουανὸς.
xal Τιμόθεος ' τριῶν προσώπων ἐνταῦθα µνηµονευ-
θέντων, χατὰ τὸ τοῦ μνημονεύσαντος βούλημα. "Apa
τὸ, Σιλουανὸν, ἐν δευτἑροις ταχθέντα μετὰ τὸν Ilau-
λον, ἄλλοτι, xat οὐχὶ ἄνθρωπον ὁ ἀριθμὸς ἑνεδείξατο;
3| ὁ Τιμόθεος ἐν τρίτοις ταχθεὶς, εἰς ἑτερότητά τινα
φύσεως Ex τῆς ἀχολουθίας τοῦ μνημονεύοντος οὕτως
ὑπενοήθη; Οὐκ ἔστι ταῦτα. "Ανθρωπος γὰρ τούτων
ἕχαστος, xal πρὸ τοῦ ἀριθμοῦ, xal μετὰ τοῦτο. ὁ δὲ
λόγος ἐπειδῆ μιᾷ φωνῇ τοὺς τρεῖς κατὰ ταυτὸν ἣν
ἀδύνατον ἑνδείξασθαι, µέμµνηται μὲν διῃρημένως
ἑχάστου xatà τὴν ἀρέσασαν τάξιν, συνάπτει δὲ τὰ
ὀνόματα διὰ τῶν διὰ µέσου συνδέσμων, ὡς ἂν, οἶμαι,
τὴν τῶν τριῶν πρὸς τὸ Ey σύμπνοιαν διὰ τῆς τῶν
ὀνομάτων συναφείας ἐνδείξηται.
Αλλ' οὐχ οὕτως ἀρέσχει τῷ χαινῷ δογµατιστῇ.
Αντινομοθετεῖ δὲ τῇ διατάξει τῆς θείας φωνῆς ^ xal
τὸ συντεταγµένον ὑπ' αὐτοῦ τοῦ Κυρίου Πατρὶ xal
Υἱῷ, τῆς οἰχείας αὐτῷ καὶ χατὰ φύσιν τάξεως χαὶ
συναφείας ἁποσχοινίσας, tv τοῖς ὑποτεταγμένοις
ἠρίθμησε, xal ἔργον ἑκατέρων εἶναί φησι’ τοῦ μὲν
Πατρὸς, ὡς τὴν αἰτίαν τῆς χατασχευῆς ὑποθάλλον-
τος τοῦ δὲ Μονογενοὺς, ὡς αὐτουργήσαντος αὐτοῦ
τὴν ὑπόστασιν, xal ταύτην ἀἰτίαν εἶναι τῆς ὑποτα-
γῆς διορίζεται, αὐτῖς µήπω τῆς ὑποταγῆς ἐχχαλύ-
φας τὸ σηµαινόμενον.
Εἶτά φησι - Συμπεριαμθανοµένων δη.Ἰαδὴ καὶ 1
τῶν ταῖς οὐσίαις ἑπομένων ἐγεργειῶν, xal τῶν
1. Cor. xiíá sqq. '* I Thess. 1, 4.
815
CONTRA EUNOMIUM, LID. I.
514
ταύταις προσφυῶν ὀνομάτων. Ταύτων δὲ ὁ νοῦς A orationis complementum eiiam operationibus , qua
ἐστι μὲν o) λίαν εὐσύνοπτος, πολλῷ τῷ γνόφῳ τῆς
ἀσεθείας κεχαλυμμένος’ ὡς δ' ἄν τις εἰχάσας ὑπο-
νοῄσειε, τοιοῦὔτός ἐστιν Ἐνεργείας οὐσιῶν ῥὀνο-
µάζει τὰς ἀποτελεστιχὰς, ὡς οἶμαι, τοῦ Υἱοῦ καὶ
τοῦ ἁγίου Πνεύματος δυνάμεις" δι ὧν d πρώτη
οὐσία τὴν δευτέραν εἱργάσατο, xal fj δευτέρα τὴν
τρίτην" xai τὰ ὀνόματα τῶν ἀποτελεσθέντων ἕρ-
γων προσφυῶς συγχατεσχευάσθαι τοῖς ἔργοις φῖ-
σίν΄ ἀλλὰ τὴν μὲν περὶ τὰ ὀνόματα χακουργἰαν fon
τε χατὰ τὸ δυνατὸν ἑξητάσαμεν χαὶ ὅταν εἰς ἐχεῖνο
τὸ µέρος τῆς ἐξετάσεως ἕἔλθωμεν, ἐὰν ὁ λόγος ἐπι-
ζητῇ, πάλιν προσθήῄσοµεν.
manant er substantiis, nominibusque, qum illis
competunt, larum orationum sensus non est intel-
lectu facilis, quippe multa impietatis caligine te-
clus: videtur autem , quantum quidem conjectura
assequi licet, ejusmodi esse : Operationes substan-
tiarum productrices, ut puto, Patris et Filii facul-
tates nominat, per quas prima substantia secun-
dam produxit, et secunda tertiam, et nomina horum
operum, quze effecla sunt, apte et convenienter ipsis
operibus imposita esse dicit. Caterum malignam
versutiam, qua in ipsis nominibus usus est, jam pro
virili patefecimus : et quotiescunque materia nos
cO vocaverit, si necessilas postulet, rursus patefaciemus.
Τέως δὲ voy ἄξιόν Ea: λογίσασθαι ' πῶς ἔπονται
Nunc par est disquirere, quomodo operationes
ταῖς οὐσίαις αἱ ἑνέργειαι; cl οὖσαι χατὰ τὴν ἰδίαν D sequantur ex substantiis, et quidnam sint secun-
φύσιν; ἄλλοτι παρὰ τὰς οὐσίας αἷς παρέπονται, 1|
"μέρος ἐχείνων xal τῆς φύσεως; χαὶ εἰ μὲν ἄλλο,
πῶς ἡ παρὰ τίνος γενόµεναι; εἰ δὲ τὸ αὐτὸ, πῶς
ἀποτεμνόμεναι, xal ἀντὶ τοῦ συνυπάρχειν αὗταῖς
ἔξωθεν παρεπόµεναι; Οὐδὲν γὰρ ἁπλῶς οὕτως ix
των εἱρημένων ἔστι μαθεῖν. πότερον ἀνάγκης τινὸς
ςυσιχῆς ἁπροαιρέτως τὴν ἑνέρχειαν, τις ποτὲ αὕτη
ἐσΏν ἀχολουθεῖν τῇ οὐσίᾳ βιαζοµένης , ὡς ἔπεται τῷ
πυρὶ fj χαῦσις, xal οἱ ἀτμοὶ, xal αἱ ἀναθυμιάσεις
τς ἀφ᾿ ὧν ταῦτα Ὑίνονται σώμασιν; Αλλ οὐχ
ἂν αὐτὸν οἶμαι τοῦτο εἰπεῖν ' ὥστε ποιχέλον τι χρῆμα
καὶ σύνθετον νοµίζειν τοῦ Θεοῦ τὴν οὐσίαν, ἀχώρι-
στον ἔχουσαν xal συνεπιθεωρουµένην ἑαυτῇῃ τὴ»
ἑγέργεαν, ὥς τι συμβεβηχὸς ἐν ὑποκειμένῳ δειχνύ-
piwv* ἁλλὰ προαιρετιχῶς χαὶ αὐτεξουσίως χινου-
uw τὰς οὐσίας τὸ δοχοῦν φησι xa0' ἑαυτὰς ἅπτερ-
ἀεσθαι, Καὶ τίς τὸ £x προνοἰας ἐχουσίως Υινόµενον,
ὥς τι τῶν ἔξωθεν ἑπαχολουθούντων ἔπεσθαι λέχει ;
UJ& γὰρ χατὰ τὴν χοινην συνἠθειαν ἐπὶ τῶν τοιού-
των ἔγνωμεν τετριμµένην τὴν λέξιν' ὥστε τὴν
ἐνέρχειαν τοῦ περί τι πονοῦντος ἀχολουθεῖν τῷ πο-
Wüvst λέγειν, Οὐδὲ γάρ ἐστι δυνατὸν τὸ ἕτερον τοῦ
Eit διαζεύξαντα, χαταλαθεῖν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ τὸ λει-
Viutvoy* ἀλλ᾽ ὁ τὴν ἑνέργειαν εἰπὼν, τὸ χατ᾽ αὐτὴν
Xwiutvoy τῷ λόγῳ συµπεριέλαδε * xal ὁ τοῦ Evep-
T&v; μνησθεὶς, xal τὴν ἑνέργειαν πάντως κατὰ
Ὁ αωπώμενον συνεσήµανε. Σαφέστερον δὲ διὰ τῶν
ὑπδεγμάτων τὸ λεγόµενον ἕσται' Χαλχεύειν τινὰ M-
Yit Ἡ τεχταίνεσθαι, $ ἄλλο τι ἐνεργεῖν τῶν
"των. Οὐχκοῦν τῇ μιᾷ φωνῇ, τήν τε ἐργασίαν,
τα τὂν µετιόντα τὴν τέχνην χατὰ ταυτὺν ὁ λόγος
ρέτησεν, ὥστε εἰ χωρισθείη τὸ ἕτερον, μὴ ἂν
"πτῆναι τὸ λειπόμενον. El oóv τὰ δύο μετ ἀλλή-
ὧν veizat, αὐτὴ τε ἡ ἑνέργεια xal ὁ χατ αὐτὴν
Ὡνύμενος, πῶς ἐνταῦθα ἔπεσθαι λέγεται τῇ οὐσίᾳ
3$ spin ἡ τὴν δευτέραν οὐσίαν ἀπεργαζομένη ἑνέρ-
ἵνα, µεσιτεύουσά πως δι ἑαυτῆς ἀμροτέραις, xai
ὅτε τᾗ πρώτη χατὰ τὴν φύσιν συµθαίνουσα, οὔτε
ας τὴν δευτέραν συναπτοµένη; Τῆς μὲν γὰρ χε-
Mesas τῷ μὴ φύσις εἶναι, ἀλλὰ φύσεως κίνησις
"5 ἃ μεθ ἑαυτὴην οὐ συμβαίνει: ὅτι οὗ Φιλῆν
ἑέργιιαν, ἀλλ' ἑνεργὸν οὐσίαν δι ἑαυτῆς ὑπ-
5153210.
dum suam propriam naturam, Nunquid aliud sunt
a substantiis, ex quibus effluunt? Num pars illa-
rum et natur ? etsi quidem aliud sunt: quomodo,
aut a quo effect:e sunt? Si vero idem sunt, quo-
modo sejunct sunt, ita ut neque insint, sed ex-
trinsecus substantiam comitentur? Nihil enim ho-
rum ex dictis perspicue satis intelligitur. Num ne-
cessitate quadam naturali cogente operationem,
qualiscunque demum illa sit, sequi ad substantiam,
sublata omni libertatis ratione, quemadmodum
ustio et vapor ad ignem, et exhalationes ad corpo-
τα, ex quibus exsistunt, consequuntur? Sed non
arbitror illum hoc velle: ut sibi persuadeat divi-
nam naturam esse quid compositum et varium,
que inseparabilem a se operationem cohtineat,
quamque necesse Sit in ipsa Deí substantia, quasi
insitam concipere: tanquam accidens in subjecto ;
quia dicit substantias istas ex certo consilio et li-
bere moveri ad agendum quidvis arbitratu suo. Et
quisnam illud, quod ex proposito et libere suscipi-
tur, sequi ait. instar eorum, qu: extrinseeus ad
substantiam sequi solent? Neque enim conimuni
hominum consüetudine hoc sensu hunc loquendi
modum usurpatum novimus, ut scilicet operationem
ejus, qui circa aliquam rem occupatur οἱ laborat,
sequi quis dicat ad substantiam ejus, qui operatur.
Ncc fieri potest, ut. qui alterum ab altero scjungit,
separatiin et per se solum, quod relinquitur, acci-
D piat; sed qui operationem nominot, is etiam id,
quod per operationem cietur, animo comprehendit,
et qui operantis mentionem facit, ille omnino ta-
cite operationem quoque significavit. Fiet autem
id quod asserimus dilucidius exemplis. Dicinius
igitur aliquem zs malleo tundere, vel fabricare,
vel aliud quiddam de genere eodem agerc. lgitur
uno vocabulo οἱ ipsam operationem et opificem
oratio representavit : ila ut si alterum sejungatur,
alterum subsistere nequeat. Si igitur duo hzc si-
mul intelliguntur, operatio videlicet, et is qui ope-
ratione illa agit, quomodo affirmat iste ad primam
substantiam sequi illam operationem, qua prima
Secundam substantiam effinxit, uL sit media quo-
dammodo inter utraniqte, et. neque prium. secunz
δ15
S. GREGORII ΝΥΘΡΕΝΙ
δί6
dum naturam congruens, neque cum secunda copulata? Nam ab illa separata cst, quod non sit
natura, sed natur: quxdam motio; alteri vero, quam post se relinquit, non competit, quia non
nudam operationem, sed substantiam agendi facultate przeditam, seipsa produxit.
Deinde hoc etiam disquisitione dignum censeo: A — Eliza χἀχεῖνο τούτοις προσεξετάσωμεν. Ἔργον
Opus substantie vocat. substantiam: secundam
quidem prin, rursus secunde tertiam. At qua
ratione hoc demonstravit? Quas probationes ad
hoc ostendendum adhibuit? ex qua methodo et arte
evicit, credi, debere posteriorem esse prioris opus?
Si enim ex his, qux in hac rerum universitate vi-
suntur, de his eliam ratiocinandum esset : neque
sic quidem deceret, ex his caducis et in imo posi-
tis conjecturam de illis sublimioribus facere: sed
Lamen veniam inereretur, quisquis his, quz ob
oculos obversantur, inductus, erraret circa illa,
qua comprehendi nequeunt. Nunc vero quis affir-
mare ausit, celum esse quidem opus Dei, coeli
vero solem? Solis lunam, hujus stellas, et harum
aliam quamdam ex rerum creatarum numero? Om- B
nia enim unius sunt opera, cum sit unus Deus et
l'ater omnium, ez quo omnia 35 Quod si quxdam
ex se inuluo fiunt, ut, exempli causa, animalium
generatio ; neque sic aliud ος alio fit, manente ea-
dem, in his que gignuntur, natura. Qua igitur ra-
tione id, quod nec in rebus creatis invenitur, illi
suprema natur: attribuit, prima videlicet substan.
(1 secundam esse opus, et hujus sequentem?
Quod si inspecto animalium ortu permotus est, ut
simile quid de illibata illa et intemerata natura
decerneret, prioris scilicet opus quoddam esse
posteriorem , ne sic quidem rebus convenienter
sentit. Nam quz ex se invicem gignuntur, ea ejus-
dem omnino nature sunt, cum illis, ος quibus
gignuntur. Iste autem alienam et peregrinam natu-
ram aflingit illis, qui ex se mutuo nati sunt, ut pa-
tefaciat mendacii vanitatem, et tanquam ambidex-
ter pugil. gemino ictu veritatem appetat. Ut enim
subjectionem dignitatisque naturalis Filii et Spiri-
tus sancti imminutionem stabiliat, alterum ex al-
tero editum dicit. Ne vero dum hzc asserit, in co-
gnilionem ejusdem exsistentie in eadem natura
deveniant illi qui generationem ex se invicem intel.
ligunt, cum ipsa naturz ratione pugnat, dum alte-
rum ex altero progeneratum concedit ; diverseque
nalura, οἱ quasi spurie eum, qui natus est, a suo
genitore efficit.
Caterum, quod mihi ante omnia dignum τορ:ε-
hensione videtur, hoc est : Si aliorum quispiam
doceudi imperitus, et in his exercitationibus rudis
εἰ hospes sententiam suam, prout rcs tulisset,
cnuntiasset, merito ei ignosceremus, quod hujus-
modi apparatu ad stabilienda dogmata usus esset.
At cum iste ea facultate polleat, ut et ad ea quie
longe supra naturam nostram posita sunt, investi-
ganda perspicacitate sua sese extendat, quonam
modo ignoravit principium, quo in his rerum oc-
cultarum disquisitionibus indagatio instituitur ?
**] Cor. vin, 6.
ὀνομάζει τῆς οὐσίας τὴν οὐσίαν ' τὴν μὲν δευτέραν
τῆς πρώτης; τῆς δὲ δευτέρας πάλιν, τὴν τρίτην. Τίνε
τρόπῳ προαποδείξας τὸν λόγον; «lat χατασχευαῖς
εἰς τοῦτο χρησάµενος; Ex ποίας μεθόδου τὸ δεῖν
ἐνέργειαν τῆς προλαθούσης τὴν ἐφεξῆς εἶναι πιστεύειν
συναναγχάσας: El μὲν γὰρ Ex τῶν λοιπῶν τῶν ἐν τῇ
χτίσει θεωρουµένων ἔδει χαὶ περὶ τούτων ἀναλογί-
σασθαι, εἶχε μὲν οὔθ) οὕτως χαλῶς ix τῶν χατωτέ-
pov χαὶ τῶν ὑπερχειμένων στοχάζεσθαι. πλὴν ἀλλ᾽
εἶχέ τι συγγνωστὸν ἴσως ὁ λόγος, διὰ τῶν φαινοµέ-
γων ἐν τοῖς ἀχαταλήπτοις πλανώμενος, Νυνὶ δὲ τίς
τοῦτο λέχειν ἐπιχειρήσει, ὅτι οὐρανὸς μὲν ἔργον
θεοῦ, οὐρανοῦ δὲ fioc ' xaX ἡλίου σελήνη, xai ταύ-
της ἀστέρες, χἀχείνων ἄλλο τι τῶν ἐν τῇ χτίσει;
Ἑνὸς γὰρ ἔργα τὰ πάντα, ἐπειδὴ elc θεὺς καὶ Πα-
t^p πάντων, ἐξ οὗ τὰ πάντα. El δέ τι χαὶ 6v ἀλ-
λήλων γίνεται, ὥσπερ d τῶν ζώων Ὑένεσις, οὐδὲ
τοῦτο ἕτερον ἐξ ἑτέρου γίνεται, διαμενούσης ἓν τοῖς
ἐπιγινομένοις τῆς φύσεως. Πῶς οὖν ἐπ᾽ οὐδενὸς τῶν Ev
τῇ χτίσει θεωρουµένων ἔχων τὸ τοιρῦτον εἰπεῖν, ἐπὶ
τῆς ὑπερχειμένης οὐσίας τοῦτο χατασχευάζει, τὸ ἔργον
εἶναι τὴν δευτἐραν τῆς πρώτης, xal ταύτην τῆς
ἐφεξῆς ; El δὲ τὴν ζωώδη Υένεσιν ἐννοῄσας, ἐντεῦθεν
ἐφαντάσθη xaX περὶ τῆς ἀκηράτου φύσεως ὁμοιότρο-
πόν τι λογίσασθαι, ὥστε ἔργον νοηθῆναι τὸ ἔφεξης
τοῦ προάγοντος, οὐδ ἐν τούτῳ τὸ ἀχόλουθον διασώζει
τοῦ λόγου. Τὰ γὰρ ἐξ ἑτέρων γινόμενα, ὁμοιογενῆ
πάντως ἐστὶ τοῖς ἐξ ὧν γίνεται. Ὁ δὲ τὸ ξένον τε
καὶ ἀλλόφυλον τοῖς δι ἀλλήλων γεγενηµένοις προσ-
μαρτυρεῖ, ἵνα Belen τὴν περιουσίαν τοῦ ψεύδους ,
ὥσπερ δεξιὸς ἁγωνιστὴῆς διπλῇ τῇ χειρὶ βάλλειν ἐπι-
χειρῶν τὴν ἀλήθειαν. "Iva γὰρ τὸ ὑφειμένον xai
χατὰ thv φυσιχῆν ἀξίαν Ἱλαττωμένον τοῦ Ylou xal
τοῦ Πνεύματος ἐπιδείξῃ, ἕτερον ἐξ ἑτέρον γενόµενον
λέχει' ὡς µήποτε εἰς οἰχειότητος ἔννοιαν Ex. τοῦ
τοιούτου τρόπου τῆς ὑπάρξεως ἕλθοιεν οἱ τὴν EE
ἀλλίλων γένεσιν µεμαθηχότες, χαὶ αὐτῷ μάχεται τῷ
τῆς φύσεως λόγῳ, xal ἕτερον ἓξ ἑτέρου γενέσθαι λέ-
γων, xai νόθον τὸν γεγενηµένον, ὡς πρὸς τὴν τοῦ
γεγεννηχότος φύσιν, ἀποφαινόμενος.
"0 δέ pov δοχεῖ πρὸ τούτων ἄν τις εἰχότως µέμ-
ψασθαι, τοῦτό ἐστιν El μὲν τῶν ἄλλων τις ἣν iv
ἀπειρίᾳ τοῦ λέγειν ἀτριθῆς τῶν τοιούτων χατασκενῶν,
xai ἀγύμναστος, ἔπειτα τὸ παραστὰν αὐτῷ χατὰ τὸ
συμθὰν ἀπεφαίνετο, συγγνωστὸς ἂν ἴσως ταῖς ν:νο-
µιαµέναις περὶ τούτων ἑφόδοις εἰς τὴν τῶν δογµά-
των χατασχευὴν μὴ συγχρώµενος. Ἐπεὶ δὲ τοσοῦτον
αὐτῷ περίεστι τῆς ἓν τούτῳ δυνάμεως, ὥστε xal
εἰς τὰ ὑπερέχεινα τῆς φύσεως ἡμῶν διὰ τῆς χατα-
ληπτικῆς ἐφόδου ὑπερδκχτείνεσθαι, πῶς Ἠγνόησε τὴν
ἀρχὴν, δι ἧς παντὸς κεχρυμμένου πράγματος Ev ταῖς
311
CONTRA EUNOMIUM, LIB. 1.
913
λογιχαῖς ταύταις ἐπιχειρήσεσιν ἡ χατάληψις γίνεται» A Quis enim nesciL orationem ex manifestis perspi-
Τίς γὰρ οὐχ olbsv, ὅτι πᾶς λόγος Ex τῶν φανερῶν τε
xai πᾶσιν ἑγνωσμένων τὰς ἀρχὰς λαμθάνων, τοῖς
ἀμφισθητουμένοις δι αὐτοῦ ἐπάγει τὴν πίστιν, xal
οὐχ ἂν ἑτέρως τι χαταληφθείη τῶν χεχρυµµένων, μὴ
τῶν ὁμολογουμένων ἡμᾶς πρὸς τὴν τῶν ἁδήλων
σύνεσιν χειραγωγούντων; El δὲ τὰ ἐν ἀρχαῖς λόγων
πρὸς τὴν τῶν ἀγνοουμένων φανέρωσιν λαμθανόμενα,
ταῖς τῶν πολλῶν ὑπολήψεσι µάχοιτο, σχολῃ Υ ἂν
xai διὰ τούτων φανερωθείη τὸ ἀγνοούμενον,
Οὐχοὺν ἡ πᾶσα μάχη καὶ ἀμφιθολία τοῦ δόγµατος
τοῖς ᾿Ἐκχλησιαστικοῖς πρὸς τοὺς ᾽Ανομοίους ἐστὶ,περί
τε τοῦ δεῖν f] χτιστὸν νοεῖν τὸν Υἱὸν, xai τὸ Πνεῦμα
χατὰ τὸν λόγον τῶν ἑναντίων, 3| τῆς ἀχτίστου φύ-
σεως, χαθὼς fj Ἐχχλησία πεπίατευχε. Οὗτος τοίνυν
2215 τὸ παρὰ πάντων ἀντιλεγόμενον, ὡς ὁμολογού-
μενον ἀποφαίνεται. Καὶ οὐδεμίαν ἀπόδειξιν ἐξευρὼν
τοῦ Épyov εἶναι τῆς προαγούσης οὐσίας τὴν ἐφεξης,
θαρτῶν δογµατίζει τὸ οὕτως ἔχειν, οὖκ οἶδα Ex ποἰας
γαιδεύσεως 7| σοφίας τοῦτο θαρσῄσας. El γὰρ πάσης
χατασχευῆς xai ἁἀποδείξεως ἅμαχόν τινα xoY ἆναμ-
φίδολον προηγεῖσθαι χρὴ τὴν ὁμολογίαν, ὥστε τῷ
«ροχατειλημμένῳ τὸ ἁγνοούμενον ταῖς διὰ µέσου χα-
τασχευαῖς οἰχείως προσαγόµενον ἁποδείχνυσθαι, ὁ τὸ
ὀττούμενον ἔτι εἷς χατασχευἣν ἑτέρων . προτείνων,
οὐδὲν ἕτερον 3 δι ἁγνορίας ἄγνοιαν, xaX δι ἁπάτης
ἁπάτην χατασχευάνει. Τοῦτό ἐστι τὸ τυφλοῦ τυφλὸν
ὁδτγὸν ποιεῖσθαι, καθώς φησί που «b «Εὐαγγέλιον.
ὍὌντως γὰρ τυφλῷ xai χενεμθατοῦντι τῷ λόγῳ, τῷ
χτίσμα xaX ποίημα τὸν πάντων κτίστην xal δη-
μιουργὸν εἶναι λέγοντι, ἕτερον τυφλὸν λόγον παρα-
ζευγνύουσι, τὸ ἀλλότριον εἶναι 7f] φύσει xal χατὰ
την οὐσίαν ἀνόμοιον, xal πάντη τῆς φυσιχῆς οἰχειό-
«1710s ἀμέτοχον, εἶναιτοῦ Πατρὸς τὸν Yióv: ἀλλ᾽ οὕπω
περὶ τούτων ’ Ev οἷς γὰρ Ὑυμνότερον ἐχχαλύπτει τὸ
ἀσεθὲς τοῦ φρονήµατος, £v τούτοις εὔχαιρόν ἐστι xal
fad. ὑπερθέσθαι τῆς ἁἀσεθείας τὸν ἔλεγχον. Νυνὶ δὲ
ἐμῖν «pho τὴν ἀχολουθίαν τῶν παρ' ἐχείνου ῥηθέντων
ἑπανιτέον.
Πά Ίων δὲ ab ἑκάστης τούτων οὐσίας εἰλικρι-
νοὺς, ἀπ.Ἱῆς, xal πάντη μιᾶς οὔσης τε καὶ νοουµέ-
νης κατὰ τὴν ἰδίαν ἀξίαν, συμπεριγραφομένων
té εοῖς ἔργοις τῶν ἐνεργειῶν, καὶ τῶν ἔργων ταῖς
ter ἐργασαμένωκ ἐγεργείαις παραμετρουµένων"
ἀνάγκη δήπου πᾶσα, xal τὰς ἑκάστῃ τῶν οὐσιῶν
ἐτεμένας ἐνεργείας, ἑλάττους δὲ καὶ µείζους εἷ-
ναι’ καὶ τὰς μὲν πρώτη», τὰς δὲ δευτέραν τάξιν
ἐπέχειν. Ἡ μὲν διάνοια διὰ πάντων τῶν εἱρημέ-
wev, xXv ἓν πλήθει ῥημάτων αὑτῷ συµπεραίνη-
tr, µία ἐστὶ, τὸ κατασχενάσαι µηδεµίαν συνάφειαν
εἶναι vip Πατρὶ πρὸς τὸν Yiby, ἢ πρὸς τὸν Υἱὸν πάλιν
9p Πνεύματι’ ἀλλ' ἀπεσχίσθαι τὰς οὐσίας ἀπ᾿ ἀλλή-
Ίων, εἰς ἀπεξενωμένην τινὰ φύσιν xal ἀσύμφυλον
ἁλλοτριότητα διασπωµένας xa o0 τούτῳ µόνον, ἀλλὰ
ααὶ πηλιχότητι, καὶ ἀξιωμάτων ὑφέσει διαφερούσας:
.. Matth. xv, 14 ; Luc.vi, 59.
cuisque ductam conciliare fidem illis, de quibus
ambigitur : neque in cognitionem rerum ignotarum
οἱ abstrusarum nos pervenire, nisi quz plerumque
conceduntur et approbantur, ad rerum incertaruu
perspicientiam nos quasi manu ducant? Si vero ea
qua in principio disputationis ad ignotas res noti-
ficandas adbibuimus, communi hominum sensui
repugnent, zgre profecto id, quod in dubio ver-
satur, alque adeo penitus negatur, illis adhibitis
explanabitur.
Igitur omnis controversia inter orthbodoxos, qui
Ecclesiam sequuntur, et inter Anomoos in lioc
consistit: utrum oporteat Filium Dei et Spiritum
sanctum numerare inter res creatas, ut volunt
adversarii, an inter res increatas, ut sentit Ecclesia.
lloc igitur cui ab omnibus contradieitur, sumit
ipse tanquam concessum ab omnibus ; etiam nulla
allata demonstratione, quod posterior sit opus sub-
Staptix prioris, coufidenter docet, rem ita sese
habere, nescio qua institutione aut disciplina ita
edoctus, et co usque confidentize provectus. Si enim
omni probationi οἱ demonstrationi pramittenda
$unt certa, omniumque consensu corroborata, ut
ignotum cum iis qux przmissa sunt, apte ct con-
venienter connexum ; patefiat et clarescat: Sane is qui
quod in quzstione positum est, ad alia demonstrauda
asciscit, nibil aliud quam ignorantiam ignorantia,
fraudemque fraude cumulat. Hoc scilicet est cecum
czxco se prebere ducem, ut alicubi Evangelium lo-
quitur 5, Vere enim czco el pleno vanitatis ser-
moni, qui omnium creatorem et conditorem in re-
rum creatarum et effectarum ordinem conjicit ,
adjungunt alium 2que czcum, alienz videlicet na-
tura: eos esse, et secundum substantiam inzquales,
Filiumque cognatione naturz Patri nullo modo con-
sociari ; sed de liis postea viderimus : par enim est,
ut qua manifestiorem prx sc ferunt impietatem,
nos quoque aliis locis indaganda reserveimus. Nunc
ad orationem Eunomii revertamur.
Rursus vero cum qualibet ex his substantiis εί in-
telligatur pura, simplex, et simpliciter una, secundum
propriam dignitatem, circumscriptis autem. operatio-
nibus per ipsa opera, et ipsis operibus operantium
actionibus commensuratis: omnino necesse est ope-
raliones, que sequuntur quamlibet substantiam,
majores et. minores esse, et. illas quidem in primo,
illas in secundo ordine collocari debere. Sententia
omnium horum verborum, licet valde multa sint,
el redundantia, una est, probare nimirum, Patrem
nullam connexionem habere cum Filio, rursusque
Filium cum Spiritu sancto, sed substantias a sese
mutuo sejunctas esse, divulsas et distractas, pere-
grina quadam et insociabili nature diversitate : nec
lioc solum, sed οἱ magnitudine et dignitatis impa-
ritate divisas, οἱ alia. inajore, alia minore, ut ipse
319
$. GREGORII NYSSENI
590
ait,et quoad alia omnia multum etiam inter sc di- A ὥστε τὰς μὲν µείζους, χαθὼς αὐτός ᾠγσι, τὰς δὲ
8lantibus.
Nos vero, licet multis supervacaneum videatur,
in his tam dilucidis immorari, et omnia sigillatim
refutare velle, quz a plerisque falsa et exsecranda,
ct nullius omnino momenti existimentur : nibhilo-
minus ne pulemur propter inopiam refutationis,
aliquid eorum, quz attulit, intactum et irreper-
cussum praeterire, pro viribus his itidem refellendis
[nsistimus. Dicit : Unamquamque harum substantiam
puram, simplicem, unamque esse et intelligi. Rur-
sus hic ea quze dubia sunt, pro certis et compertis
assumens, putat se aliquid dicere, sufficere ratus
pro omni demonstratione, si ipse affirmet. Tres
substantias dicit. Hoc enim ostendit, dum ait : cu-
juslibet ex his substantic. Neque enim ita locutus
esset, si unam existimassel. Si igitur ita substan-
tiarum inter se distinctionem assignat, ut non vi-
deatur in Sabellii impietatem delabi qui uni
subjecto tres accommodabat appellationes ; assen-
timur et nos, neque quispiam huic dogmati con-
tradicit, nisi quod sol:s nominibus, et sola prola-
tione orationis errare videbitur, substantias pro
hypostasibus usurpans: non enim, qu: substantie
rationem eamdem habent, similiter etiam in ratione
hypostaseos conveniunl; nam Petrus, Jacobus et
Joannes in ratione substantie unum et idem sunt
Inter se mutuo, quilibet enim horum homo est, scd
in proprietatibus hypostaticis, minime conveniunt.
lgitur si hoc contendit, non esse misceiidas personas
δει hypostases, neque uni persone adaptandas
wres appellationes , fidelis fuerit, juxta Apostoli
verbum, sermo, et omni acceptione dignus **. Quia
vero non huc tendit, neque etiam hze asserit, ut
hypostdses suis idiomatis et proprietatibus a se
mutuo secernat, sed ut in ipsa natura subjecta
diversitatem ab alia, vel potius a seipsa inesse do-
ceat, et ob id multas substantias nominat, quasi
quilibet collata cum aliis propriam habeat diver-
sitatem : propterea dico orationem illius principio
et capite destitutam esse, cum seriem blasphemiz
sux non ex concessis et cerlis pertexere pergat.
Neque enim probatio illius ita instructa est, ut
quis per illam ad persuasionem induci possit, scd [)
nudam et exilem impictatis expositionem continet,
sicul in somnii alicujus narratione. Nam cum Ec-
clesia doceat fidem minime scindendam et dividen-
dam in pluralitatem substantiarum, sed in tribus
personis et hypostasibus nihil secundum essentiam
differenti: credendum esse: adversarii vero in
ipsis substantiis varietatem et inzequalitatem sta-
tuan!; iste id, quod nulla ratione demonstratum
est, aut demonstrari potest, audacler, tanquam
jam probatum, profert et. pronuntiat, cum forte id
nunquam antehac cum ullo mortalium communi-
cassel ; alioqui ab iis, qui recte et probe instituti
9? | Tin. 1, 15.
µιχροτέρας νοεῖσθαι, xal χατὰ τὰ λοιπὰ πάντα την
παραλλαγὴν ἔχειν.
Ἡμεῖς δὲ κἂν περιττὸν τοῖς πολλοῖς εἶναι δοκῇ, τὸ
τοῖς προδήλοις ἑνδιατρίθειν, xaX τὰ καθ) ἔχαστον δι-
ελέγχειν πειρᾶσθαι, ὅσα παρὰ τοῖς πολλοῖς αὑτόθεν
ψευδη, xai βῥδελυχτά, xal οὐδεμίαν ἰσχὺν ἔχειν νοµί-
ζεται, ὅμως ὑπὲρ τοῦ μῆ δοχεῖν δι ἁπορίαν ἑλέγχων
ἀνεξέταστόν τι παρορᾶν τῶν παρ᾽ ἐχείνου ῥτθέντων,
χατὰ δύναμιν χαὶ τούτοις ἐπελευσόμεθα. ᾿Εκάστη»
φτοὶ ζούτων οὐσίαν e.luxpwm, ἁπ.ῆν, xal πάντη
μίαν εἶναί τε xal γοεῖσθαι κατὰ τὴν ἰδίαν ἀξία»",
πάλιν ἐνταῦθα ὡς ὁμολογούμενα τὰ ἀμφιθαλλόμενα
προτεινόµενος, οἵεταί τι λέγειν, ἀντὶ πάσης ἀποδείξειυς
ἐξαρκ-ῖν νοµίζων τὸ αὑτὺς ἀποφήνασθαι. Τρεῖς οὐσίας
φησί. Τοῦτο γὰρ ἑνδείχνυται τῷ εἰπεῖν, Ἑκάστης τού-
των οὐσίας. Οὐδὲ γὰρ ἂν οὕτως εἶπεν. el μίαν ᾧετο.
El μὲν οὖν οὕτω λέγει τὴν τῶν οὐσιῶν πρὺς ἀλλίλας
διαφορὰν, ὡς μὴ δοχεῖν τῇ ἁσεβείᾳ τοῦ Σαθελλίου
συµφέρεσθαι, ἑνὶ τῷ ὑποχειμένῳ τρεῖς ἐφαρμόςοντος
προσηγορίας, xaY ἡμεῖς συντιθέμεθα" καὶ οὐδεὶς τῶν
εὑσεθούντων ἀντιλέγει τῷ δόγµατι' πλὴν ὅτον µόνοις
τοῖς ὀνόμασι xal τῇ προφαορᾶ τοῦ λόγο πλημμελεῖν
δοχεῖ οὐσίας ἀντὶ ὑποστάσεων ὀνομάζων. Οὗ γὰρ
ὅσα τὸν τῆς οὐσίας λόγον τὸν αὐτὸν ἔχει, ὁμοίως xal
ἐπὶ τῇ ὑποστάσει τῇ ἁποδόσει τοῦ λόγου συνενεχθἠ-
σεται, Πετρὸς γὰρ χαὶ Ἰαχὼδ, xa Ἰωάννης ἓν μὲν
τῷ λόγῳ τῆς οὐσίας , οἱ αὐτοὶ σαν ἀλλήλοις (ἄνθρω-
Tog γὰρ τούτων Έχαστος), ἓν δὲ τοῖς ἰδιώμασι τῆς
ἑχάστου αὐτῶν ὑποστάσεως, ἀλλήλοις οὐ συνεφέ-
povto. Οὐχοῦν εἰ μὲν τοῦτο χατεσχεύαζε, τὸ μὴ δεῖν
φύρειν τὰς ὑποστάσεις, xal ἑνὶ προσώπῳ τὰς τρεῖς
ἐφαρμόζειν προσηγορἰας, πιστὸς ἂν ἣν, κατὰ τὴν
τοῦ ᾿Αποστόλου µαρτνρίαν, ὁ Aóroc αὐτῷ, xal πά-
σης ἁποδοχῆς ἄξιος. Ἔπεὶ δὲ οὐ πρὸς τοῦτο βλέπει,
οὐδὲ τὰς ὑποστάσεις àv ἀλλήλων τοῖς ἐπιθεωρουμέ-
vote ἱδιώμασι διακρίνων, ταῦτά φησιν, ἀλλ' αὐτὴν τὴν
ὑποχειμένην οὐσίαν ἁλλοτρίως πρὸς τὴν ἑτέραν, μᾶλ-
λον δὲ πρὸς ἑαυτὴν ἔχειν χατασχευάζει, xai διὰ τοῦτο
πολλὰς οὐσίας ὀνομάζει, ὡς ἑχάστης ἰδιάζουσαν ἐχού-
σης τινὰ τὴν πρὸς τὰς ἄλλας ἀλλοτριότητα, διὰ τοῦτό
φημι ἄναρχον αὐτῷ xal ἀχέφαλον εἶναι τὸν λόγον,
ἀπὸ οὐδενὸς ὁμολογουμένου , κατὰ τὸ ἀχόλουθον, τὴν
βλασφημἰαν κατασχενάζοντα. Οὺ γὰρ ὅπως ἄν τις
προσαχθείη τῇ τοιαύτῃ τοῦ δόγµατος ὑπολήψει, xa.
τασχευὴν ἔχει. ἀλλ ὥσπερ ἐπ᾽ ὀνείρου διηγήσεως,
ψιλὴν xal ἀχατάσχευον ἐμπεριέχει τῆς ἀσεθείας τὶν
ἔχθεσιν. Τῆς γὰρ Ἐκκλησίας δογματιζούσης, μὴ εἰς
πληθος οὐσιῶν διασχίζειν τὴν πίστιν, ἁλλ᾽ ἐν τρισὶ
προσώποις καὶ ὑποστάσεσι µηδεµίαν τὴν κατὰ τὸ
εἶναι διαφορὰν πιστεύειν, τῶν δὲ ἑναντίων ἐν αὐταῖς
ταῖς οὐσίαις τὴν παραλλαγἣν, xal vij» ἀνομοιότητα
τιθεµένων, οὗτος τὸ μηδενὶ λόγῳ, μήτε δειχθὲν, µήτε
δειχθῆναι δυνάµενον, ὡς προχατεσχευασµένον, θαρ
σῶν ἀποφαίνεται, τάχα οὐδέπω χαὶ νυν εἰς ἀχουόντων
Qa λαλήσας. "H γὰρ ἂν ἐδιδάχθη πρὸς τῶν συνετῶς
ἀκροωμένων, ὅτι πᾶς λόγος ἕως ἂν κατ ἑξουσίαν
551
ἀνα πόδειχτος φέρητα! , 5b λεγόμενο»,
ἔστιν, οὐδεμίαν ἰσχὼν ἔχων πρὸς τὸ δεῖξα. δι) ἑαυτοῦ
τὸ ζττούμενον' ὅταν µτδεµία συνηγορία, pfe ix
τῶν θείων φωνῶν, μήτε Ex λογισμῶν ἀνθρωπίνων
«ος λεγοµένοις ἐπάγηται. Καὶ ταῦτα μὲν εἰς το-
σοῦτον.
"yi; 9$ τὰ elonuiva διασχεγώμεθα. Απ.λὴν εἶναι
val πάντη μίαν croi τούτων ἑκάστην τῶ» οὐσιῶν,
ἃς τῷ λόγῳ ἀνετυπώσατο. "AX. X τὸ μὲν ἁπλῆν εἶναι: τὴν
θ:ίαν τε καὶ µαχαρίαν, voi πάντα νοῦν ὑπεραίρουσαν
ς21:139 οὐδὲ τοὺς ἄγαν χττνώδεις, χα) ταπεινοὺς τὴν διά-
vA29 ἀντιλέγειν οἱόμεθα. Try γὰρ ἀειδὴ τε χαὶ ἁσχη-
ψάτιστην πηλικότητός τε πάσης, καὶ τῆς ἓν τῷ µεγέθει
ποσότττος χεχωρ:σμέντν, πῶς ἄν τις πολυειδη xal
σύνθετον ὑπολάβοι;, "Ότι δὲ οὗ συµθαίνει τῷ παρ)
αὐτῶν χατ acxeuatapdvto δόγµατι, τὸ ἁπλην εἶναι
τὸν ὑπερχειμένην οὐσίαν οἴεσθα:, xàv τῷ λόγω χα-
βιεν-ίκωνται, φ«ανερὸν ἔσται τῷ xal μιχρὸν ἐπ.στῆ-
δαντι. Tí; γὰρ οὑκ οἶδεν ὅτι χατὰ τὸν ἴδιον λόγον ἡ
ἁπλόττς ἐπὶ τῖς ἁγίας Τριάδος τὸ μᾶλλον καὶ τὸ
στου οὖχ ἐπιδέχετα:; Περὶ f» γὰρ οὐχ ἔστι µίξιν
à ποιοτήτων καὶ συνδρομὴν ἐννοῆσαι, ἀλλ᾽ ἀμερῇῃ
τινα, καὶ ἀσυνθετον δύναμιν χαταλαμθάνει dj ἕννοια,
πως ἂν τις xal χατὰ τίνα λόγον τὶν παρὰ τὸ πλεῖον,
x3: 25 ἔλαττον διαφορὰν χσταµάθοι, Ανάγκη γὰρ πᾶσα
τὸν ταρηλλάχθαιταῦτα διορι,όμενον, ποιοτήτων τινῶν
ἑμπτώσεις περὶ τὸ ὑποχείμενον ἐννοεῖν * ftot γὰρ
χαθ) ὑτερθολΏν καὶ ἑλάττωσιν τὸ διάφορον Ev τούτοις
ον καὶ ὅ,ὰ τούτου τὴν τῆς πηλικότητος ἔννοιαν
Ξτισάγιιτῷς ητουμένῳ, 7 κατὰ τὸ ἀγαθὸν, χαὶ δυνατὸν,
χαὶ σοφὸν καὶ εἴ τι ἄλλο περὶ τὸ θεῖον εὐσεθῶς νοεῖτα,,
5) Σονάνειν, T ὁποθεθηχέναι χατασχευάζει ' xal οὕτω
οὖν τῆς συνθέσξως λόγον οὗ διαφεύξεται. 0Οὐδὲν γὰρ
ἑλλετῶς χατὰ σοφίαν, Ἡ δύναμιν, f) xaz' ἄλλο τι τῶν
ἀγ αβῶὼν ἔχει, ᾧ μὴ ἐπίχτητόν ἐστι τὸ ἀγαθόν' ἀλλ᾽
&;-5 χαθὸ Es: τοιοῦτον πέφυχεν. Ὥστε ὁ λέγων
ἑλάττους τε xai µείζους ἐν τῇ θείᾳ φύσει χαταλαμ.-
ἔχειν τὰς οὐσίας, λέληθεν ἑαυτὸν σύνθετον ἐξ ἆνο-
Μοίων χατασχευάζων τὸ θεῖον' ὡς ἄλλο μέν τι νοεῖν
εἶναι τὸ ὑποχείμενον ^. ἕτερον δὲ πάλιν τὸ µετεχόμε-
νο" οὗ κατὰ µετουσίαν ἐν τῷ ἀγαθῷ γίνεται, τὸ μὴ
ο(0ὐτον ὃν. El δὲ ἁλτθῶς ἁπλην καὶ πάντη μίαν
bees τν οὐσίαν, αὐτὸ ὅπερ ἐστὶν ἀγαθὸν οὔσαν, οὐ D
Twuivn,. ἐς ἐπιχτίσεως, οὐχ ἂν τὸ μεῖκον, xai τὸ
Ώαττον περὶ αὐτην ἑλογίκετο. Εἴργτο γὰρ χαὶ ἐν τοῖς
ἔμπρπσθεν, ὅτι µόνῃ τῇ τοῦ χακοῦ παρουσίᾳ τὰ ἀγα-
fi κατ ασμικρύνεται. Ἐφ' ὧν δὲ ἡ Quat; ἀνεπίδεκτός
i: τοῦ χείρονος, ὄρος οὐκ ἐπινοεῖται τῆς ἀγαθότη-
ας ' τὸ δὲ ἀόριστον, οὗ τῇ πρὸς ἕτερον σχέσει τοιοῦ-
Ὅν ἐστιν, ἀλλ᾽ αὐτὸ τὸ χαθ᾽ ἑαυτὸ νοούμµξνον, ἐκφεύγει
9»iooy* ἄπειρον 63 ἀπείρου, πλέον καὶ ἔλαττον λέ-
vts, οὐχ οἵἶδα ὣς λελογισμένον συνθήσεται ΄ ὥστε εἰ
341 ὁμολοχγεῖ τὴν ὑπερκειμένην οὐσίαν, καὶ οἰχείως
Un αὐτὸν πρὸς ἑαυτὴν, συντιθέσθω τῇ χατὰ τὸ
y, χαὶ ἄπειρον χοινωνἰᾷ συναπτοµένην. El δὲ δι-
c, Profert. hunc locum Cvpariss. decad.
CONIRA EUNOMIUM, LID. 1 5?9
Ix, C.
γραῶν ὑθλός A sunt, didicisset, omnem orationem, quandiu ex
mera libidine, et sine ulla probatione effutitur, esse
quod dici solet, nugas aniles, et gerras germanas,
nullius prorsus momenti et cfficaci:e a demon-
strandum id, quod per eam quzritur, quando vi-
delicet nihil firmamenti neque ex sacra Seriptura,
neque ex ratiocinationibus humani iugenii, iis, qu;e
asseruntur, accedit. Et h»e quidem hactenus.
Nos vero verba Eunomii excutiamus. Simplicem
esse el omni inodo unam quamlibet harum substan-
tiarum aflirmat : quas oratione sua expressit. Cae-
terum simplicem esse divinam illain οἱ beatam,
omnibusque supereminentem naturam , neque agre-
stes adinodum et hebetes ingenio negaturos esse
puto. Quomodo enim quis naturam illam speciei
et figurarum varietatis expertein, et oinni quanti-
tate, qux in magnitudine visitur, separatam, cre-
dat esse imultiformem et compositam (a) * Quod vero
juxta dogma ab istis confictum sublimis illa, et
super aliarum rerum ordinem posita substantia
simplex non sit (licet alioquin verbis pulchre sim-
plicitatem asserant), facile deprehendet, quisquis
paululum mentem. advertere voluerit. Nam quis
ignorat, quod simplicitas secundum suam pro-
priam rationem in sanctissima Trinitate remissio-
nem et intensionem non recipiat? in qua enim na-
tura mistionem el concursum qualitatum invenire
non est, quin potius in qua impartibilem, ct
composilionis plane expertem facultatem animo
C concipimus : quomodo quis intensionis et remis-
sionis diversitatem aliquo modo cogitatione com-
plectetur? Necesse enim est, ut is, qui differentiam
in his statuit, qualitatum quarumdam confluxum
circa subjectum concedat ; quia vel per excessum,
vel per delectum differentiam in his considerat;
et per hoc quantitatis rationem ci, quod quzritur,
superinducit; vcl in bonitate, potentia, sapientia,
vel si quid aliud in divina natura inesse posse
cogitatur, redundantiam, vel imminutionem astruit ;
el sic compositionis rationem non evitabit; na:
sapientiam, potentiam οἱ hujus generis alia bona,
sine imminutionc ac defectu possidet id, cui bo-
num non est adventitium; sed ipsum quale est,
tale natura sua est. ltaque qui asserit. majores
el minores esse in divina natura substantias, is
imprudens divinum numen ex inxzqualibus compo-
situin eflicit, ut aliud concipiamus esse subjectum,
aliud vero id, quod participatur : cujus secundum
communicationem in bono fiat id, quod non est
tale. Quod si vere simplicem omnique modo unam
existiimasset substantiam, ipsamque siculi est,
bonitatem, non ex avquisitione bonitatis ejusmodi
lactam esse credidisset, haudquaquam intensionem
οἱ remissionem in ea statuisset; nam prius quo-
que diximus solam mali przsentiam bona immi-
nuere. In. his autem, quorum natura deterioris
non est capas, non licct. terminum bonitatis ani-
"
923
S. GREGORII NYSSENI $24
mo comprehendere. At infinitum non est tali ha- A ίστησι, καὶ ἀποξενοῖ τὰς οὐσίας ἀπ᾿ ἀλλήλων, ἄλλην τοῦ
bitudine ad aliud; sed ipsum secundum seipsum
spectatum, nullo termino coercetur. Porro infini-
tum infinito plus minusve habere, nescio quomodo
concessurus sit is, qui rem accuratius perpenderit.
Itaque Si substantiam illam supernam fatetur esse
simplicem, secumque ipsam sine dissensione convenientem, necesse est,
Μονογενοῦς παρὰ τὸν Πατέρα, ἑτέραν $$ τὴν τοῦ Πνεύ-
µατος παρὰ τὴν τοῦ Μονογενοῦς ἐννοῶν, καὶ τὸ πλέον
καὶ τὸ ἔλαττον Ev αὐτῶν λέγει, ph λανθανέτω τῷ μὲν
δοχεῖν τὸ ἁπλοῦν χαριζόμενος, , τῇ δὲ ἀληθείᾳ χατα-
σχευάζων τὸ» σύνθετον.
ut concedat eam quoque in
communicatione simplicitatis et infinitatis junctim convenire. Si vero substantias ab invicem discri-
minat,
et quasi alienat aliam Unigeniti a substantia Patris, et aliam Spiritus sancti a substantia
Filii statuens, intensionemque et remissionem ipsis attribuit; non fallat nos occultis insidiis, dum verbo
quidem simplicitatem asserit, reipsa vero compositionem Dei affingit.
Sed jam rursus verba illius ordine resumamus,
Ait : Cum sincera sitet simplex substantia ac prorsus
una, talisque cogitelur et intelligatur secundum pro-
priam dignitalem. Quid sibi vult. illud, secundtm
propriam dignitatem? Si enim existimat substan-
tias esse dignitate pares, inanis certe οἱ superflua
fuerit horuin. verborum appositio, utpote in rebus
ceriis, et omnium confessione perspicuis immo-
rans; sed danda est venia fortassis dictionis in-
tempestive usurpationi, cum melior et sanior de
Dco existimatio non repudiet hanc orationis
inanitatem et superfluitatem. Verum non imminet
ei periculum committendi peccata verborum (facile
enim medicabilis morbus est), sed longe pejora
molitur, et impie aggredi tentat. Nam simplicem
dicit quamlibet trium substantiarum secundum
propriam dignitatem, ut decretis suis, qua ab
initio sancivit, de prima, secunda, et tertia sub-
stantia, pervertatur quoque simplicitatis ratio. Nam
quemadmodum solam supremam, et solam pro-
priam Patris substantiam nominavit, nihil horum
Filio vel Spiritui sancto assignans, videlicet neque
supremz, neque maxime proprie appellationem ;
eodem modo cum substantias simplices nominat,
arbitratur cuilibet simplicitatis rationem conce-
dendam esse, secundum modum et mensuram
dignitatis, qua pollet, ut prima quidem et maxime
propria substantia quasi in arce et culmine simpli-
citatis constituatur; secunda, proportione quadam
secundum mensuram distantie a prima, simplici-
tatis rationem participet ; et tertia similiter tantum
a perfecta simplicitate recedat, quantum necesse
est proportionem et statum dignitatis imminui,
adeo ut ex hoc sequatur, Patris quidem subsian-
tiam, pure et mere simplicem esse; Filii vero
substantiam nonu simpliciter simplicem esse, sed
aliquid compositionis admistum habere ; sancti
Spiritus autem substantiam plurimum de compo-
sitionis natura participare, cum simplicitatis ratio
in extremis paulatim imminuatur ; et sicuti illud,
quod non est perfecte bonum , in parte quadam
ita id, quod nou omnino simplex est, effugere haud potest, quominus videatur cou
sione, asseritur :
positum esse.
Quod autem hxc spectans, isto loquendi genere
sit usus, manifestius fiet ex sequentibus, ubi
apertius et clarius existimatiouem Filio et Spiritui
gancto debitam ad humiles quasdam οἱ abjectas
opiniones deducit, Cum enim, inquit, operibus cir-
Πάλιν δὲ τὸν ῥηθέντα map' αὐτοῦ λόγον χαθεζτς
ἀναλάδωμεν. Elluxpirovc, qnot, ἁπ.Ίης τῆς οὐ-
Clac, xal πάντη μιᾶς οὔσης xal νοουµένης χατὰ
τὴν ἰδίαν ἀξίαν. Τί βούλεται τὸ κατὰ τὴν ἰδίαν
ἀξίαν, El μὲν γὰρ Ev χοινότητι τῆς ἀξίας θεωρεῖ τὰς
οὐσίας, περισσὴ μὲν xal οὕτως ἣν, xal παρέλχουσα
1 προσθήχη τοῦ λόγου τοῖς ὁμολογουμένοις Υένεσιν
ἑνδιατρίθουσα * πλὴν ἀλλ) εἶχέ τι συγγνωστὸν ἴσως
ἡ ἀχαιρία τῆς λέξεως, τῆς εὐσεθεστέρας ἐννοίας οὐχ
ἀπόθλητον ποιούσης τὸ µάταιον, xal περιῤῥέον τοῦ
λόγου. Νῦν δὲ οὐ µέχρι τῆς τῶν ῥημάτων αὐὑτῷ ἓ:-
αμαρτίας ἐστὶν ὁ κίνδυνος * ( T] γὰρ ἂν εὐίατον ἣν τὸ
ἁῤῥώστημα ') ἀλλ' ἔτι τῶν πονηρῶν ἔχεται τεχνασµά-
των. ᾿Απλῆν γὰρ λέγει τῶν τριῶν οὐσιῶν ἑχάστην
xatà τὴν ἱδίαν ἀξίαν ' ἵνα τοῖς ἐξ ἀρχῆς βῥηθεῖσιν
αὑτῷ διορισμοῖς, περὶ τῆς πρώτης τε χαὶ δευτέρας,
xaY τρἰτης οὐσίας, xal ὁ τῆς ἁπλότητος συγχαχουρ-
γῆται λόγος. Ὥσπερ γὰρ µόνην ἀνωτάτω, xai μόνη»
χυρίαν τὴν τοῦ Πατρὸς προσηγόρευσεν οὐσίαν, οὐδὲν
τούτων ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ, χαὶ τοῦ Πνεύματος ὁμολογήσας,
οὔτε τὴν ἄνω φωνὴν, οὔτε τὴν χυριωτάτην * κατὰ τὸν
αὐτὸν λόγον, xaX ἁπλᾶς προσειπὼν τὰς οὐσίας, χατὰ
τὸ µέτρον τῆς ἐπιθεωρουμένης ἑχάστης ἀξίας, xa:
τὴν τῆς ἁπλότητος ἔννοιαν ἐφαρμόζειν οἵεται χρῆνα:
ὡς τῆς μὲν χυριωτάτης, καὶ πρώτης, ἓν τῇ &xpa xol
τελεία θεωρουµένης ἁπλότητι, τῆς 2ὲ δευτέρας ἀναλό-
γως, χατὰ τὸ µέτρον τῆς τῶν πρωτείων ὑφέσεως, xal
τὸν τῆς ἁπλότητος λόγον ὑποστελλούσης * χαὶ ἐπὶ τῆς
πελευταἰας ὡσαύτως τοσοῦτον ὑποχαταθαίνει τῆς τὲ-
λείας ἁπλότητος, ὅσον χαὶ ἡ ἀναλογία τοῦ ἀξιώματος
ἐπὶ τῶν ἑσχάτων χατασμιχρύνεται * ὡς Ex τούτο» Gur.
θαΐνειν τὴν μὲν τοῦ Πατρὸς οὐσίαν ἁπλῆν xa6apux
ὑπονοξῖσθαι. τὴν ὃξ τοῦ Υἱοῦ, pd] ἀχριθῶς ἁπλην.
ἀλλὰ xal τῆς συνθέτου φύσεως αὐτῇ παραμεμἰχθαι
D τοῦ δὲ ἁγίου Πνεύματος πλεονάζειν ἓν τῷ συνθέτῳ
τὴν φύσιν, τοῦ τῆς ἁπλότητος λόγου xav' ὀλίγον ἓν tol
ἐσχάτοις ἑλαττουμένου. Ὥσπερ γὰρ τὸ μὴ τελείω
ἀγαθὸν μέρει τινὶ τῆς ἑναντίας Έξεως µετέχειν po
λοχεῖται, οὕτως ὃ μὴ παντελῶς ἐστιν ἁπλοῦν, οὐ δια
φεύγει τὸ μὴ σύνθετον εἶναι δοχεῖν.
contrarii habitus consors esse, omnium confe;
'Καὶ ὅτι ταῦτα νοῶν τούτοις τοῖς λόγοις κέχρηται, δι
τῶν ἐφεξῆς σαφέστερον δείχνυται, 5: Gv φανερώτερε
εἰς χαµαιζήλους τινὰς xal ταπεινὰς ὑπολήψεις xa
άγει τὴν περὶ τοῦ Υἱοῦ χαὶ Πνεύματος ἔννοιαν. Συ!
περιγραφο[ιένωςγ, Qro, τοῖς ἔργοις τῶν ἐγεργειῶ!
325
CONTRA F.UNOMIUM, LID. 1. 22
καὶ τῶν ἔργων ταῖς τῶν épyacapéreoy ἐνεργείαις A cumscribantur energie seu operationes, et ipsiseiiam
παμαμετΓρουµένων, dráyxn δήπευ xal τὰς ἑκάστῃ
τῶν οὐσιῶν ἑπομένας ἐγε[ιγείας, ἑ.λάστους cs xal
µιείζους εἶναι ' xal τὰς μὲν πρώτη», τὰς δὲ δευτέ-
{αν ἐπέχειν τάξιν. Ταῦτα γὰρ εἰ χαὶ φιλοπόνως τῇ
ὁμίχλῃ τῆς λέξεως συγχαλύφας δυσθἠρατον αὑτῶν
την ἔννοιαν εἶναι τοῖς πολλοῖς παρεσχεύασεν * ἀλλ᾽ οὖν
iy της ἀχολουθίας τῶν ἑξητασμένων εὐκόλως σαφη-
νισθήσεται. Συμπεριγραφοµένων, φησὶ, τοῖς ἔργοις
τῶν ἐνεργειῶν. Ἔργα ὀνομάζει τὸν Υἱὸν, καὶ Πνεῦμα'
ἓνεΓγείας δὲ τὰς ἀποτελεστιχὰς τούτων δυνάμεις, 5:
ὧν ἀπειργάσθησαν, ἄσπερ μικρῷ πρόσθεν ἔπεσθαί
cnc: ταῖς οὐσίαις. Ἡ δὲ τοῦ συμπεριχράφεσῦαι
λέξις δηλοϊῖ τὸ ἰσοστάσιον τῆς ἀποτελεσθείσης οὐσίας
πρὸς τὴν ὑποστήσασαν δύναμιν ΄ μᾶλλον δὲ οὐχὶ δ᾽-
γαµιν, ἀλλὰ δυνάµεως ἐνέργειαν ' χαθὼς αὐτὸς ὀνο-
µάνει΄ ἵνα pd πάσης τῆς τοῦ ἑνεργοῦντος δυνάµεως
ἔργον 7, τὸ ἀποτέλεσμα, ἀλλά τινος μερικῆς ἑνεργείας,
τοσοῦτον τῆς πάσης δννάµεως χινηθείσης, ὅσον σὐμ-
µετρον ἔμελλε τῇ ἀπεργασίᾳ τοῦ γινομένου φανή-
σεσθαι. Καὶ πάλιν τὸ αὐτὸ ἑπαναστρέφας qnot, Kal
tur ἔργων ταῖς τῶν ἑργασαμένων ἐνεργείαις παρα-
µετρουμένων. Τούτων δὲ ὁ νοῦς γένοιτο ἂν ἡμῖν δὺ
ὑποδείγματος γνωριμώτερος. Ἱποθώμεθα γὰρ ἐπὶ
ὀργάνου τινὸς τῶν σχυτοτομιχῶν εἶναι τὸν λόγον
οὕτω * τὸ σµίλιον εἰς χύχλου σχΏμα περιηγµένον, ἐὰν
ἐπιθληθῇ τινι ip χρὴ τὸν τοιοῦτον ἐγγενέσθαι τύπον,
συμπεριγράγεται τῷ σχήµατι τοῦ σιδήρου τὸ δι αὖ-
τοῦ ἐντεμνόμενον, xal τοσοῦτος ὁ ἐν τῇ τομῇ χύχλος
ὁειχθήσεται, ὅσος ἐν τῷ ὀργάνῳφ ἐστί' xal πάλιν, ὅσῳ
διαστήµατι περιῆχται τὸ ὄργανον, τοσοῦτον xal διὰ
τις τομῆς περιγράφει τὸν χύχλον. Τοιαύτη τοῦ θεο-
λόγον 1j ἔννοια περὶ τῆς θείας τοῦ Μονογενοῦς ὑπο-
στάσεως. Ἐνέργειάν viva χαθάπερ ὄργανον τῇ πρώ-
τῃ οὐσίᾳ παρεπομένην σύμμετρόν φησιν ἑαυτῇ ἔρ-
vov πεποιηχέναι τὸν Κύριον * οὕτως εἶδε τὸν Ylby τοῦ
θτοῦ δοξάζειν, τὸν ὁν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρὸς vov δο-
ζχ-όμενον, xat iv τῷ χαιρῷ τῆς χρίσεως ἐχχαλυφθη-
σόµενον * τοὺτόν φησιν ἔργον ὄντα, τῇ ἑργασαμένῃ
αὖ ὃν ἐνερχείᾳ παραμετρεῖσθαι. Tic τοίνυν ἡ ἑνέρ-
γεια, ἡ τῷ θεῷ μὲν τῶν ὅλων παρεποµένη πρὺ δὲ
τοῦ Μονογενοῦς νοουµένη, xal περιγράφουσα αὐτοῦ
«kv οὐσίαν;, Δύναμίς τις οὐσιώδης καθ᾽ ἑαυτὴν ὑφ-
εστῶσα, xal τὸ δοχοῦν ἐργαζομένη δι αὐτεξουσίου
χινήµατος, Οὐχοῦν αὑτῃ, Πατὴρ τοῦ Κυρίου * xat τί
ἔτι Επιθρυλλεῖται τῷ ἐπὶ πάντων θεῷ ἡ τοῦ Πατρὸς
χλῖσις, εἰ μὴ ἐχεῖνος, ἀλλά τις ἐνέργεια τῶν ἔξωθεν
Ξαχρεπομένων tbv αἱὸν ἀπειργάσατο ; πῶς δὲ Υἱὸς, ὁ
YU; - ὃν δι’ ἑτέρου μέν τινος ὑποστῆναι λέχει, χαθά-
7x0 δέ τινα τῶν ὑποδολιμαίων (ἴλεως δὲ eir τῷ λόγῳ
ὁ Κύρυως), οὕτω τὴν οἰχειότητα τοῦ Πατρὸς ὑποδύεσθαι
Ἀόνη τῇ προσηγορἰᾳ τοῦ Υἱοῦ τετιµηµένην; πῶς δὲ
Δετὰ τὸν Θεὸν τῶν ὅλων, xal τὸν Κύριον τάξει 6 τρ[-
ὃν £x του Πατρὸς τὸν Υἱὸν ἀριθμῶν, τῆς μεσιτευού-
σης ἐνεργείας ἑχείνης ἓν δευτέρᾳ τάξει μετὰ τὸν
ἐπὶ Εάντων θεὸν ἀριθμουμένης, κατὰ δὲ ch» ἄχολου-
Mz» ταύτην», xai Πνεῦμα τὸ ἅγιον πάντως οὐχέτι ἐν
^ DPhilipp. 1n, 11.
operibus operautium. operaliones commensurentur ct
ada'quentur, necesse est operationes, que ad. quan-
libet substantiarum consequuntur, majores et mino-
res esse, et has quidem primas, illas vero secundas
tenere. Mac enim licet studiose verborum caligine
cooperta sensum contineant intellectu et explicatu
multis valde difficilem, tamen ex progressu refu-
tationis facile elucescent. Cum circumscribantur,
inquit, operibus operationes. Opera nominat Filium
et Spiritum, operationes vero productrices horum
facultates, quibus producti sunt, quas paulo antea
dixit sequi ad substantias. At vero vox circumscri-
bendi significat :qualem statum productze substan-
tie cum facultate, qus illam producere potest ;
B vel potius non cum facultate, sed cuin. facultatis
operatione, queniadmodum ipse nominat, ne uni-
versa facultatis ejus, qui operatur, opus sit, scd
cujusdam particularis operationis, tantum videlicet
ex totius facultatis viribus manante : quantum. vi-
deri potest par οἱ ex aquo respondens eflectioni
ejus, quod productum est. fRursumque idem incul-
cans ait : Cumque opera ipsis etiam operationibus
commensurentur et adequentur ; quorum verborum
sensus clarior fiet allatis exemplis. Ponamus de
instrumento aliquo sutorio sermonem esse in hunc
modum ; scalprum in circuli modum conformatum,
si imponatur alicui, in quo quis typum ejus et fi-
guram exprimere velit, tunc id quod scinditur,
formam et figuram ferri recipit; εἰ tantus est in
sectione ambitus, quantus iu instrumento, quan-
toque intervallo circumduclum est instrpmentum,
tantum in sectione etiam circulum describet. Talis
est theologi hujus cogitatio de divina unigeniti
Filii hypostasi. Ait, Operationem quamdam, quasi
insirumentum, qug ad primam substantiam sequatur,
effecisse opus sibi commensuratum, videlicet Dominum
nostrum : sic enim glorificat iste Filium Dei, qui
in gloria Patris ?* nunc gloriticatur, hunc asserit
opus commensuratum, et certa proportione respon-
dens ei, qua effectus sit, operationi. Qu: igitur
est hac energia et operatio, quie Deum quidem
universorum sequatur, οἱ ante Unigenitum pra-
concipiatur circumscribena ipsius substantiam ?
Estne essentialis quxdam potentia, per scipsam
subsistens, οἱ arbitratu suo, per liberam volun-
tatis actionem id, quod placet, operans? lgitur
ipsa est, Pater Domini: et cur amplius nomen
Patris Deo universorum attribuimus , si non ipsc,
sed energia quz:edam, et operatio extrinsecus con-
sequens et adveniens Filium produxit? Et quo-
modo Filius est Filius, quem per aliud quiddam
subsistere, et instar supposititii cujusdam et spurii
(det veniam orationi Dominus ) in Patris consor-
tium irrepsisse, et sola Filii appellatione lionesta-
tum esse dicit? Quomodo col|gcabit post Deum
universorum, Filium ; qui tertium a Cae nimerat
321
S. GREGORII NYSSENI 6
Filium, collocata media illa energia seu operatione A τρίτη, ἀλλ ἐν πέµτπτῃ τάξει χαταληφθήσεται, «Tq
secundo loco? Hac serie Spiritus sanctus non te-
uebit amplius locum tertium, sed quintum : opera-
tione, quz ad substantiam Unigeniti sequitur, et
per quam Spiritus sanctus subsistit, ut Eunomius
putat, media interjecta.
Scd et illud evangeliste , Omnia per ipsum facta
suni?! , hac ratione vanum et falsum eflficietur, alia
quadam substantia antiquiore, quam sit Unigeni-
tus, ab hoc novo theologo conficta, cui meliore
jure causa omnis creationis οἱ crcaturz accepta
feratur, cum ipsius etiam Unigeniti productio se-
eundum hanc opinionem ab illa energia et opera-
tione pendeat. Quod si has absurditates vitare vo-
lens, asserat operationein illam esse rem non sub-
siatentem, rursus explicet nobis, quomodo ad id,
quod exsistit, sequatur id, quod non exsistit, et quo-
modo id, quod non subsistit, efficiat eum, qui exsistit.
Ex his certe efficitur a Deo prodire ea, quz non exsi-
stunt,et causam rerumesseea,qusnonsunt:et ea qua
natura sua non subsistunt, circumscribere eorum,
qui subsistunt, naturam: omnisque creature vis
clfectrix οἱ productrix. continebitur secundum pro-
priam suam rationem eoquod non subsistit. Talia sunt
istius theologi placita , qui Dominum coeli et ter-
re, el omnis creaturae conditorem, Verbum Dei,
quod in principio erat, et per quod omnia facta
sunt, subsistere docet ex non exsistente vel sub-
Sistente re quadam vel conceptione, vel nescio quo
alio nomine fictam ab ipso energiam et operatio-
nem appellare liceat, ipsaque non exsistentia, velut
septo quodam οἱ limite, undique circumscriptum
el obseptum esse : at non intelligit is qui invisibi-
lia se videre jactitat, in. quidnam oratio tandem
desinat. Si enim operatio Dei non subsistit, hac-
que circumscribitur et quasi ambitur, illud, quod
a non exsistentia producitur , omnino necesse est,
ut secundum naturam suam effectus ejusmodi ju-
dicetur, qualis est natura ejus, quod iste commi-
nisciur, effectum produxisse ; nam quod a non-
exsistentia effectuim. est, eaque comprehensum in-
cluditur, id quale sit, satis liquet : nimirum non
ens, seu nihil. Neque eniin ita natura comparatum ry)
est, ut contraria contrariis comprehendantur et
cireumscribantur, puta ab igne aqua, a imorte vita,
4 tenebris lumen, ab eute aon ens. Sed hxc quidem prie nimia sapientia, aut non
Sciens volensque cxcutit ad veritatem.
Porro ex necessitate quadam imminutionem in sub-
Blantiaet hypostasi Filii ponit; iterumque in Spi-
ritu sancto, respectu Filii, similem perfectionis de-
cretionem statuit : nam hacsunt ejus verba : Ne-
cessarium omnino esl,ul operationes, qu& ad quani-
libet. substantiarum consequun(ur, sint. majores el
minores. Hanc autem necessitatem qua in divina na-
tura hzc efficiat , intensionemque et remissionem
3 Joan. i, 5.
kvepysíag ἐχείνης ἐν δευτἐραᾳ τάξει μετὰ τὸν ἐπὶ máv-
των θεὸν ἀριθμουμένης, κατὰ δὲ τὴν ἀχολουθίαν ταύ-
την, καὶ ^5 Πνεῦμα τὸ ἅγιον πάντως οὐχέτι ἐν τρίτῃ,
ἀλλ ἐν πέµπτῃ τάξει καταληφθίσεται, τῆς ἐνεργείας
τῆς τῷ Μονογενεῖ παρθποµέντς, καθ) fjv ὑπέστη τὸ
Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὡς 6 Εὐνομίου λόγος, δ.ὰ μέσου
πάντως ἀριθμουμέντς.
Αλλὰ καὶ τὸ, Πάντα διὰ τοῦ Ylov veyev notat
λέγειν, ἀσύστατον διὰ τούτων ἐπιδειχθήσεται: ἑτέρας
τινὸς ὑπωστάσέως πρεσθυτἑρας τοῦ Μονογενοῦς προ-
αναπλασθείσης ὑπὸ τοῦ xatvoU θεολόγου, εἰς ἣν εἰ-
xótux ἡ αἰτία τῆς χτίσεως τῶν πάντων ἀνενεχθήῆσε-
ται διότι xal αὐτοῦ τοῦ Μονογενοῦς ἡ χατασχευὴ
χατὰ τὸν ἐχείνων λόγον, τῆς ἑνεργείας ἐχείνης ἤρτη-
ται. Ei δὲ ταῦτα τὰ ἅτοπα φεύγων ἀνυπόστατόν τι
πρᾶγμα λέγοι τὴν ἐγέργειαν, fi; ἀποτέλεσμα τὸν Υἱὲν
διορίζεται, πάλιν εἰπάτω, πῶς ἔπεται τῷ ὄντι τὸ μὴ ὃ»,
πῶς δὲ χατεργάζεται τὸν ὑρεστῶτα, τὸ μὴ ὑφεστώς.
Εὐρεθήσεται γὰρ διὰ τούτων, ἀκολουθοῦντα μὲν τῷ
θεῷ τὰ ἀνύπαρχτα ' αἴτια δὲ τῶν ὄντων τὰ μὴ ὄντα
γινόμενα, χαὶ περιγράφοντα τὴν τῶν ὑφεστώτων φύ-
σιν, & τῇ ἑαυτῶν οὐχ ὑφέστηχε φύσει, xal ἡ πᾶσα τῖς
Χτίσεως ἀποτελεστιχὴ, xai δημιουργὸς δύναμις τῷ
ἀνυπάρχτῳ χατὰ τὸν ἴδιον λόγον περιληφθήσεται.
Τοιαῦτα τοῦ θεολόγου τὰ δόγµατα, ὃς τὸν Κύριον τοῦ
οὑρανοῦ χαὶ τῆς γῆς, πάσης τῆς κτίσεως δημιουργὸ,
τὸν ἐν ἀρχῇ ὄντα Λόγον Θεοῦ, τὸν δι οὗ τὰ πάντα,
τοῦτον ἁνυ πάρχτῳ τινὶ xat ἀνυποστάτῳ πράγματι, 9
οὐκ οἵδ' ὅπως ὀνομάσαι προσἰχει τὴν παρ᾽ αὐτοῦ νῦν
ἀναπλασθεῖσαν ἐνέργειαν, ὑποστῆναι λέχει, xal ἐν
αὐτῇ περιγεγράφθαι, οἷόν τινι ἑρχίῳ τῇ ἀνυπαρξία
πανταχόθεν διειλημμµένον. Καὶ οὗ συνίησιν ὁ τὰ ἀθέατα
βλέπων, εἰς olov καταστρέφει πέρας fj ἀχολουθία τοῦ
λόγου. El γὰρ ἀνυπόστατος μὲν ἡ ἑνέργεια τοῦ θεοῦ,
ταύτῃ δὲ ἐμπεριγράφεται τὸ Ex τῆς ἀνυπαρξίας ἆπο-
τελεσθὲν ἔργον. πάντως ὅτι τοιοῦτόν τι νοηθήσεται
τῇ φύσει τὸ ἀποτέλεσμα, οἷα xa ἡ τοῦ ὑποστησαμένου
τὸ ἔργον φύσις ἀνεπλάσθη τῷ λόγῳ. To γὰρ ἆποτε-
λεσθὲν ix τῆς ἀνυπαρξίας, xal ἐμπεριειλημμένον
ταύτῃ, παντὶ δήπου πρόδτλον, τί νοξῖται * ὅτι οὐδέν.
ΟὐΣὲ γὰρ ἔχει φύσιν ὑπὸ τῶν ἑναντίων τὰ ἑναντία
περιέχεσθαι ' οὔτε γὰρ ὑπὺ πυρὸς, ὕδωρ * οὔτε ὑπὸ
θανάτου, ζωήν * οὔτε ὑπὸ σχότους, φῶς * οὔτε ὑπ
τοῦ μὴ ὄντος, τὸ 5v. ᾽Άλλὰ ταῦτα μὲν ὑπὸ τῆς περι:-
τενούσης αὐτῷ σοφίας, 7) οὐ συνἶτσιν, Ἡ ἑκὼν ἁμ-
θλυώττει πρὸς τὴν ἀλήθειαν.
intelligit, aut
Ἐξ ἀνάγχης δέ τινος τὸ ἔλαττον ἐπὶ «n; τοῦ Movo-
γενοῦς ὑποστάσεως νοεῖν * xat πάλιν, ἐπίτασέν τινα
τῆς ἑλαττώσεως παρὰ τὸν Υἱὸν ἐνθεωρεῖν τῷ ἁγίῳ
Πνεύματι κατασχευάζει οὕτω λέγων τοῖς ῥήμασιν *
Ἀγάγκη πᾶσα τὰς ἑκάστῃ τῶν οὐσιῶν ἑπομένας
ἐγεργείας ἑ.λάττους τε καὶ µείζους εἶναι. Τὴν
μὲν οὖν ἀνάγχην τὴν ταῦτα ἓν τῇ θείᾳ φύσει βιαζο-
Hévnv, xal τὸ μεῖξον, καὶ τὸ ἕλαττον διαχληροῦσαν,
»39
wu
CONTRA EUNOMIUM, I.ID. 4.
oo
- ο 9 5 - . - 5 κο ο . 5. ge ο 5 .
οὔτε παρ᾽ αὐτοῦ μεμαθήχαμεν, οὔτε ἀφ᾽ ἡμῶν αὐτῶν A sorte quasidividat, neque ab ipso didicimus, nequein
συνεῖναι µέχρι τοῦ vov δεδυνἡµεθα. Τέως γὰρ παρὰ
πᾶτι κρατεῖ τὸ δόγμα τοῖς τὸν ἰδιωτισμὸν χαταδεχο-
µένοις τοῦ ἁπλουστέρου χηρύγµατος * ὅτι οὐδεμία τις
ἀνάγχη τῆς θείας ὑπέρχειται φύσεως, ἡ πρὸς τὸ ἔλατ-
των χάµπτει, xal βιάνεται χαθάτερ τινὰ τῶν ápy»-
ῥρωνέτων τὸν Μονογενη ' ἀλλὰ τοῦτο παρεὶς, καίτοι
οὗ μιχρᾶς ζὄπτῆσεως ἄξιον, µόνον τὸ δεῖν ἔλαττον
wo:tv δογµατίνει. Καὶ μῆν, οὐχ εἰς τοῦτο µόνον ἡ
ἀνάγχη -ὃν λόγον καθίστησιν, ἀλλά τι xal πλεῖον εἰς
Ελασφτμίαν κατασχευάζει, καθὼς ἤδη μερικῶς προ-
£57:a3ta:. Ei γὰρ put ex Πατρὺς ὁ Y3;, ἀλλ ἔκ τινος
ἀνυ τθστάτου ἑνεργείας ἀνερύετο, οὐχ ἑλάττων µόνον
του Πατρὸς νοηθήσεται, ἀλλὰ τὸ παράπαν Ἰουδαῖςξιν
ἀνάγχη τῷ δόγµατι. Τὸ γὰρ τοῦ μὴ ὄντος ἀποτέλς-
cua, οὐ χὶ μικρὸν dj τῆς ἀνάγχτς ταύττις ἀχολουθία
ξείχν»σιν, ᾽ἀλλ' ὅπερ οὐδὲ χατηγοροῦντι λέγειν ἀχίν-
620v. Ὥσπερ γὰρ ἀναγχαίως ὁμολογεῖται εἶναι, τ
Ex του ὄντος ἔχον τὴν γέννησιν, οὔτε «b ἕμπαλιν ἐξ
ἀνάγχης ὀψδολογηθήσεται, τὸ ἐκ τοῦ μῇ ὄντος ἀνα-
φυόμενον. "Όταν γὰρ αὑτό τι μὴ D, πῶς ἕτερον ἐξ
αὐτοῦ ὑποστίσει;
hunc usque diem proprio studio intelligere potui-
mus. llucusue enim apud. omnes, qui suscipiunt
evaugelicze prxedicationis simplicitatem, sententia
illa obtinet, nulli necessitati divinam naturam
subjacere, quze ad substanti: iniminutionem Uni-
genitum Filium tanquam mancipium quoddam
emptitium cogal οἱ dejiciat, Sed hoc, licet nom
exigua disquisitione dignum sit, omisso, id unum
elaborat, ut persuadeat, defectum concipiendum
esse : nequc huc duntaaat necessitas orationem
adigit, sed ad majorem impietatem et blasphemiam
progreditur, quemadmodum jam speciatim expli-
catum est. Si enim Filius non ex Patre, sed ex
quadam non exsistente energia productus est, non
solum minor erit Patre, sed ipsa necessitate cogen-
te, oportebit ad judaismum doctrinam hanc defle-
clere; nam quod uon entis effectus est, illud ratio
necessitatis hujus, non parvum aut minus arguit,
sed potius illud esse declarat, quod ne ipsi quidem
accusalori proferre tutum. est. Quemadmoduin
cnim omnium conseinsu exsistit, id quod ex ente
erium ducit: sic contraria ratione de isto sentiendum erit, quod ex non exsistente nascitur. Si enim
lpsum non sit aliquid, quomodo aliud ex ipso exsistet ?
Ei οὖν οὐκ ἔστιν £v ἰδίᾳ οὐσίᾳ, ἡ τῷ 8s μὲν παρ-
ετοµένη ἐνέργξια, τὸν δὲ Yibv ἐργαζομένη, τίς οὕτω
τωφλὸς, ὡς pf σωνιδεῖν την τῆς βλασφημίας χατα-
σχευῖν, ὅτι πρὸς τὴν αὐτὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἄρ-
ντσιν ὁ σχοπὸς αὐτῷ βλέπει; Καὶ εἰ τοῦ }1ἱοῦ τὴν
ὑπόστασιν f) τοῦ δόγµατος αὐτῶν ἀχολονθία ὑπροχλέ-
4: τῆς πίστεως, οὐδὲν αὐτῷ πλὴν Φιλοῦ ὀνόμα-
«ος χαταλείπουσα” σχολῇ Υ) ἂν εἶναι κατ ἰδίαν
ὑπόστασιν πιστευθείη τὸ Πνεύμα τὸ ἅγιον, τὸ δ.ὰ τῆς
τῶν ἀννπάρχτων ἀχολουθίας γενεαλογούμενον, "Οταν
γὰρ μὴ ὑπάρχη μὲν χατ οὐσίαν dj παρξποµένη τῷ
Θιῷ ἑνέργεια, ἀνύπαρχτον δὲ τὸ ταύτης ἀποτέλεσμα
χαταλαµμθάνῃ ἐξ ἀνάγχης ὁ λόγος, τούτῳ 6i πάλιν
ἄλλι τις ἑνεργείας ἀνυπαρξία παρέπηται ' εἶτα διὰ
ποῦτο γεγενησθα., τὸ Πνεῦμα κατασχευάσηται, πῶς
οὐχ εὔότλον πᾶσιν ἡ βλασφημία, ὅτι μετὰ τὸν ἆγεν-
vius; ὄντα θεὸν, οὐδὲν ἀλτθῶς ὑφεστάναι xaza-
σχευάνουσι͵ διὰ σχιῶν καὶ ἀνυ πάρκτων ἀναπλασμῶν
προϊόντος αὐτῶν τοῦ δόγµατος, xal οὐδενὶ τῶν xat
ἀλίθειαν ὑφεστώτων ἑπερειδομένου» ἀλλ ἡ υὲν
χατασχευῆ τῶν τὰ τοιαῦτα δογµατικόντων, εἰς τοιαύ-
^4 ἀτοπίαν ἐχθάλλει τὸν λόγον.
9
ta) Si igitur non exsistit. secundum propriam
substantia: sux rationem energia illa, que Deum
scquitur, οἱ qua Filium producit : quis adeo cz-
cus est, ut non intelligat hujus blasphemiz moli-
tionem : quod videlicet dirigat ounnem suam indu-
striam et cogitationem ad hoc, ut Salvator noster
penitus abnegetur? Quod si Filii subsistentiam
series disputationis, quam isti texunt, ex animis
et fide fidelium auferat, nihil ei, nisi nudum nomen
relinquens, haud proclive creditu erit, Spiritum
sanctum subsistere, quippe cujus productio a non
exsistentibus deducatur. Si enim secundum pro-
priam suam substautiam non exsistit ea quz ad
Deum consequitur operatio, necessario conficitur,
eliam id quod ab bac producitur, esse quid non
subsistens ; et si ab hoc rursus operatio quaedam
nou exsistens procedit, per quam Spiritus sanclus
sit effectus et productus: quomodo non omnibus
liquido constat blasphemia : quod scilicet, prxter
Deum ingenituin, conentur persuadere, nihil aliud
subsistere, non exsistentium figmentorum sermone
οἱ probamento per varios et obscuros anfractus
de:lucto, οἱ nulli eorum, qu:e secundum rei veritatem subsistunt, iunixo. Et conat:s quidem eorum,
qui hanc doctrinam propagant, huc impietatis et absurditatis prorumpit.
Ἀιδόσθω δὲ καθ) ὑπύθεσιν μὴ οὕτως ἔχει. Καὶ D. Faciamus tamen, posita liypothesi, rem non ita
yàp ὁὀμολογοῦσι δηθεν xaX τῷ λόγῳ φιλανθρωπεύον-
ται σ»γχωροῦντες εἶναι τῷ μονογενεῖ Yio — xai τῷ
Πνεύματι τῷ ἁγίῳ χατ ἰδίαν ὑπόστασιν. ἸΑλλ' el
μὲν ὁμολογοῦντες ταῦτα, χαὶ τὰς περὶ αὐτῶν ὑπ
λήφεις συνωµολόχουν, οὐδ' ἂν ἑμάχοντο πάντως περὶ
2b δόγμα τῆς Ἐκκλησίας, οὐδὲ τῆς χοινῆς ἐλπίδος
4uy Χριστιανῶν ἁπεσχίκοντο” εἰ δὲ καθάπερ Όλην
εινὰ, xai ἀφορμὴν βλασφημίας ἑαυτοῖς ὑποθάλλον-
se habere : etenun verbo quidem humaniores non-
nihil sunt, conceduntque unigenito Filio et Spiritui
sancto propriam hypostasin et subsistentiam. At
si liaec non inficiarentur, communemque de ipsis
existimationem approbarent, utique non adversa-
rentur Ecclesie in isto dogmalc, neque a communi
Christianorum spe sese abjunxissent: si vero ceu
materiam et fundamentum blasplhemie sue sub-
(e) Profert. hunc locum Cypariss. decad. x, cap. 4.
PaTROL, Gn. XLV.
11
$31
SS. GREGOIUT NYSSENI
332
struant, Filio et Spiritui sancto exsistentiam lar- A τες, διὰ τοῦτο τῷ Υἱῷ, καὶ τῷ Πνεύματι τὸ εἶναι
giuntur, fortassis, licet audacius dicium videri
queat , conducibilius ipsis esset, abjurata fide, ad
Judzorum cultum transire, quam Christianorum
nomen et professionem per commentitiam confes-
sionem violare. llli enim fidei lhujus Llucusque
expertes, in eo tantum impietate notantur, quod
abnuunt confiteri Christum jam venisse ; at ven-
turum sperant, neque quisquam a quoquam illo-
rum audit sententiam perversam, et qus debitam
existimationem, quam habent de illo, quem ex-
spectant, tollat. Isti vero nova circumcisionis,
vel potius, ut Apostolus loquitur**, concisionis,
eum, qui exspectabatur venisse non iuflciantur
quidem ; imitantur autem illos, qui Domini secun-
dum carnem praesentiam, per incredulitatem el
injwriam. inhonorarunt ; illi Dominum lapidibus
obruere conabantur **, isti impiis et nefariis vori-
hus veritatis sermonem obruunt, et quasi lapidi-
bus sepeliunt. Illi objiciehaut humilitatem et ahje-
ctienem generationis secundum carnem *?, minime
progressi ad divinam illam οἱ antesxcularem na-
tivitatem : similiter et isti abnegantes confessio-
nem magnilice illius, su'limis el iueffabilis ex
Patre generationis, affirmant illum per creationem
esse accepisse, ex qua liumana quelibet natura,
εἰ omnia quas facta sunt, originem ducunt.
Atgre fcrebant διά] Dominum nostrum esse
Filium Dci*!, cui omnia parent, Indignantur et isti
B
adversus illos, qui hanc confessionem de Filio in- (c
violatam custodiunt. lli putabant se honorare
Patrem, si ab qualitate honoris et majestatis Fi-
lium excluderent ; isti etiam gratificari se credunt
universorum Deo, si tollant et aboleant opinionem
hanc de Filio, Patri soli hoc honore reservato, ut
taceam id genus alia, quie quis pro dignitate enar-
rel? quibus suam adversus Unigenitum Dei Fi-
lium injuriam et contumeliam produnt; confictam
operationem quamdam productricem subsistentiz
Christi comminiscentes, ejusque opus et effectum
ipsum essc affirmantes: quod asserere hactenus
Judzxi ausi non fuerunt, Deinde concludunt et cir-
cumscribunt Doinini naturam terminis quihusdam
et limitibus ejus facultatis, a qua producta est, in-
super perfectione et qualitate virtutis, ac potentis
productricis, velut mensura et quantitate quadam
eum dimetiuntur, et velut tunica quadam, energia
ab ipsis excogitata undique coarctant. 1n his non
possumus accusare Jud:eos.
Preterea contractionem quamdam secundum
imminutionem in substantia inesse cogitant,cum, ne-
&cio quà ratione, eum qui mole et magnitudine ca-
ret, suis cogitationibus et persuasionibus metian-
tur : at quomodo reperire queant, quantum ad vir-
tutis perfectionem desit Unigenito Filio, quo cum
destitutus sit, in minori οἱ imperfectiori statu
versatur? ut sileam id genus. alia. plurima, quorum
5) Püilipp. m, 3. ?? Joan. vin, 59 ; x, $1.
Joan. xix, 7.
D
χαρἰζονται τάχα, κἂν τολμηρὺν εἰπεῖν f), λυσιτελέστε-
pov ἣν αὐτοῖς αὐτομολῆσαι πρὸς τὴν τῶν Ἰουδαίων
λατρείαν ἑξομοσαμένοις τὴν πίστιν, T] χαθυθρίξειν
διὰ τῆς δοχοῦσης ὁμολογίας τῶν Χριστιανῶν τὴν
προσηγορίαν. Ἐκεῖνοι μὲν γὰρ ἁπαράδεχτοι τοῦ
λόγου μέχρι τοῦ νὺν διαµείναντες, τοσοῦτον ἀσεθοῦσι
µόνον, ὅσον τὸν ἑλθόντα Ἀριστὸν ut, ὁμολογεῖν, ἀλλ
ἐλπίζειν ἑλεύσεσθαι ' πονηρὰν δέ τινα, xaX Καθαιρε-
τιχΏν ἔννοιαν τῆς τοῦ προσδοχωµένου παρ αὗὐτοῖς
δόξης οὐδεμίαν ἔστι λεγόντων ἁχηῦειν' οἱ δὲ τῆς
γέας περιτομῆς, μᾶλλον δὲ τῆς, χαθὼς φησιν ὁ
Ἀπόστολος, χατατομῆς, ἑληλυθέναι μὲν οὖκ ἁρ-
νοῦντα: τὸν προσδοχώµενον ' μιμοῦνται δὲ τοὺς τὴν
xazà σάρχα τοῦ Κυρίου παρουσίαν δι ἀπιστίας xal
ὕόρεως ἀτιμάκοντας * ἐκεῖνοι λίθοις βαλεῖν ἐπεχεί-
ρουν τὸν Κύριον * οὗτοι ταῖς βλασφήμοις φωναῖς τὸν
tí; ἀληθείας λύγον καταλιθάζουσιν. Ἐκεῖνοι προ-
έφερον τῆς χατὰ σάρκα γεννήσεως τὸ τατπεινόν τε χαὶ
ἄδοξον, τὴν θείαν xal προαιώνιον οὐ προσιέµενοι
γέννησιν * χατὰ ταῦτα xal οὗτοι τῖς μεγαλοπρεποῦς,
καὶ ὑψηλῖς, καὶ ἁῤῥήτου ix Πατρὸς γεννήσεως τὴν
ὁμολοχίαν ἀρνούμενοι, διὰ Χτίσεως αὐτὸν ἔχειν τὸ
εἶναι χατασχευάςουσιν * ὅθεν καὶ τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει,
καὶ τᾶσι τοῖς Υεγονόσιν ἐστὶν ἡ γένεσις.
"Eyx^nua τοῖς Ἰουδαίοις ἣν, τὸ, Yibv τοῦ ἐπὶ
τάντων Θεοῦ θεωρηθῆΏναι τὸν Κύριον ' ἀγαναχτοῦσι
xal οὗτοι zazà τῶν ἐν ἀληθείᾳ τὴν ὁμολογίαν ταύτην
ἐπ αὗτοῦ ποιουµένων. Κάχεῖνο, τιμᾷᾶν ᾧοντο τὸν
Θ:ὸν τῶν ὅλων, τῆς cob; αὐτὸν ὁμοτιμίας τὸν Ὑἱον
ἀποχλείοντες ' ταῦτα καὶ οὗτοι τῷ ἐπὶ πάντων ya-
ρίζονται, Ey τῃ καθαιρέσει τῆς τοῦ Κυρίου δόξης "τῷ
Πατρὶ τὴν τιμὴν χαριζόµενοι. Τὰ δὲ ἄλλα, πῶς ἄν
τις πρὸς ἀξίαν 6622001; δι ὅσων καὶ οἵων τὴν κατὰ
τοῦ ΜονογενοΏς ὕδριν ἑνδείχνυντσι' ἐνέργειάν τινα
προαναπλάσσοντες τῆς τοῦ Χριστοῦ ὑποστάσεως,
ἐχείνης ἔργον αὐτὸν καὶ ἁποτέλεσμα λέγουσιν '
ὅπερ τοῖς Ἰουδαίοις οὕπω μέχρι τοῦ δεῦρο τετόλ-
µηται' εἶτα περιγράφουσι τοῦ Κυρίου τὴν φύσιν,
ἐντὸς ὅὄρων τινῶν τῆς ποιησαµέντης δυνάµεως αὐτὸ»
ἀποχλείοντες * xal οἱονεὶ µέτρῳ τινὶ τῇ ποσότητι,
τῆς ὑποστησαμένης αὐτὸν ἑνξργείας περισχοινίζον-
τες, ὥσπερ χιτῶνέ τινι τῇ ἐπ,νοηθείσῃ παρ αὐτῶν»
ἐνεργείᾳ πανταχόθεν περιειργόµενον. Τσύτα χατηγο-
ρεῖν τῶν Ἰουδαίων οὐκ ἔχομεν.
Εἶτα βραχύτητά τινα τῇ οὐσίᾳ xat' ἑλάττωσιν év-
θεωροῦσιν οὖκ οἶδα xiv. µεθόδῳ τὸν ἅπησόν τε καὶ
ἀμεγέθη τῇ ἑαυτῶν ὑπολήψει περιµετρῆσαντες, xal
εὑρεῖν δυνηθέντες πόσον ἐνδεῖ τῷ µεγέθει τοῦ Movo-
γενοῦς Θεοῦ πρὸς τὴν τελείωσιν οὗ μὴ προσόντος
ἐν τῷ µιχροτέρῳ τε χαὶ ἀτελεῖ θεωρεῖται, xal πολλὰ
«ἕτερα, τὰ μὲν Ex τοῦ προφανοῦς ὁμολογοῦντες, τὰ
δὲ κατὰ «b λανθάνον χατασχευάζοντες, ἑμμελέτημα
ο. Matth, Σπ, 559; Marc. vi, 5. οἱ ΜΑΙ, xxvn, 45;
$355
CONTRA EUNOMIUM, ΠΡ. I.
994
«f; πονηρίας ἑαυτῶν την ὁμολογίαν τοῦ Yloo, καὶ A multa manifeste confitentur, alia veio clanculum
τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐποιῄσαντο. Πῶς οὖν οὐχ ἐλεεινό-
«spot τῆς Ἰουδαϊκῆς χαταχρίσεως, εἴπερ τὰ µηδέ-
ποτε παρ ἐχείνων τετολμηµένα, προδήλως οὕτω
παρὰ τούτων χατασχευάζεται; 'O γὰρ ἑλαττῶν τὴν
οὐσίαν τοῦ Μονογενοῦς χαὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὡς
μὲν εἰπεῖν ἡ àxoucat, μικρὸν ἀσεθεῖν [ovg δοχεῖ:
εἰ δέ τις ἀχριθῶς τὸν λόγον χατεξετάσειεν, εἰς αὐτὸ
τὸ χεφάλαιον βλασφημῶν ἐλεγχθίσεται. Οὑτωσὶ δὲ
σχοπήσωµεν, xal pov συγχεχωρῄήσθω διδασχαλίἰας
χάριν καὶ σαφηνείας τοῦ παρὰ τῶν ἐναντίων χατα-
σχευαξζομένου φεύδους, ἐπὶ τὴν ἔχθεσιν τῶν ἡμετέ-
f» ὑπολήφεων τὸν λόγον προάγοντι.
iuamus, primumque mihi ignosci cupio, si ad declaranda magis et explananda illa,
machinantur ; posita velut pro improbitatis su:
exercitamento, professione fidei de Filio et Spiritu
sancto. Quomodo ergo censeri non debent ipsis
perfidis Judaeis miserabiliores, cum ea, qu: Ju-
disi nequaquam ausi fuerunt, luce palam, et in
omnium conspectu ab ipsis fiant? Qui enim im-
minuit sebstantiam Filii et Spiritus sancti, ut so-
lummodo 2liquid dicat vel audiat, is fortassis non
magno impietatis scelere sese obslrinxerit. Αέ
qui hoc accurato studio et meditatus agit, is ad
supremum impietatis culmen pervenisse, merito
existimari potest. Sic vero disquisitionem insti-
que adversarii
mendaciter machinantur εἰ proferunt, expositionem eorum, qua mos hic sentimus et docemus,
in medium protulero.
Πάντων τῶν ὄντων ἡ ἀνωτάτω διαίρεαις εἷἴς τε b B. Omnium rerum maxime communis οἱ generalis
νοττὸν, xal τὸ αἱ Ζθητὸν τὴν τομὴν ἔχει, Καὶ ἡ μὲν
αἰσθητὴ φύσις γενιχῶς ὑπὺ τοῦ Αποστόλου ὁρατὴ
χατωνόµασται. Ἐπειδὴ γὰρ xdv σῶμα ἓν χρώματι,
τηύτου δὲ d ὅρασις τὴν ἀντίληφιν ἔχει. καταλιπὼν
τὰς ὑπολοίπους ποιότητας, ὅσαι οὐτιωδῶς συµπε-
φύχασιν, Ex τοῦ προχείρου κατὰ τὴν αἴσθησ.ν, ὁρα-
τὴν προσηγόρευσε. Tfi; δὲ νοητῆς φύσεως πάσης
ὄνομα μὲν χοινόν ἔστι, χαθώς φησιν ᾿Απόστολος, τὸ
ἀόρατον (^T, γὰρ ὑπεξαιρέσει τῆς αἰσθητικῖς κα-
ταλίψεως, ἐπὶ τὸ ἀσώματόν v2 καὶ νοητὸν χειρ-
αγωχεῖ τὴν διάνοιαν). 'O δὲ λόγος εἰς δύο τέμνει
xai ταὀτης τὴν ἔννοιαν dj μὲν γὰρ ἄχτιστος, ἡ δὲ
χτιστὴ ὑπὸ τῆς εὐαχολουθίας χαταλαμθάνεται ' ἄχτι-
Gro; μὲν fj ποιητικἡὴ τῆς χτίτεως ^ χτιστὴ δὲ, ἡ διὰ
τῆς ἀχτίστου φύσεως τὴν αἰτίαν — xai τὸν δύναμιν C
τοῦ εἶναι ἔχουσα. "Ev μὲν οὖν τοῖς αἰσθητοῖς ἐστι
πάντα ὅσα διὰ τῶν τοῦ σώματος αἰσθητηρίων χατα-
λαμθάνοµεν, ἐφ᾽ ὧν αἱ τῶν ποιοτήτων διαροραὶ,
τὸν τοῦ µείξονός τε xal ἑλάττονος ἐπιδέχονται λόγων,
χατὰ τὸ ποσὸν , xal τὸ ποιὸν, χαὶ λοιπὰς ἰδιότητας,
τῆς διαφορᾶς £v τούτοις θεωρουµένης.
"Exi δὲ τῆς νοητῆς φύσεως, τῆς ἓν τῇ χτίσει λέγω,
ὃ μὲν τοιοῦτος τῆς διαφορᾶς λόγος, οἷος ἐπὶ τῶν
αἰσθητῶν κατελήφθη, χώραν οὐχ ἔχει ΄ ἕτερος δέ τις
εὑρίσχεται τρόπος, thv τοῦ μείζονος πρὸς τὸ ἔλαττον
διαφορὰν ἐξευρίσχων. Ἐπειδὴ Υὰρ παντὸς ἀγαθοῦ
xnvh, καὶ ἀρχὴ, xai χορηγία ἐν τῇ ἀχτίστῳ θεωρεῖ-
σαι φύσει’ πᾶσα δὲ πρὸς ἐχεῖνο νένευχεν ἡ χτίσις
διὰ τῆς χοινωνίας τοῦ πρώτου ἁγαθοῦ τῆς ὑφηλῆς
φύσεως, ἑφαπτομένη δὲ xal µετέχουσα ἐξ ἀνάγχης D
χατὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς τῶν ὑψηλῶν µετουσίας, τῶν
μὲν πλειόνως, τῶν δὲ ἑλαττόνως χατά τὸ αὐτεξούσιον
«ες προαιρέσεως µεταλαμθανόντων, τὸ πλεῖον xal
«ὐ ἕμπτον àv τῇ χτίσει γνωρίξεται ἀναλόγως τῆς
ἑκάστου ὁρμῆς. Tz; γὰρ φύσεως τῆς Ev τῇ χτίσει
.. νουυμένης ἓν µεθορίῳ τῶν ἀγαθῶν, xal τῶν ἑναν-
σίων ἑστώσης, ὡς δεχτιχην ἑχατέρων εἶναι κατ)
ἐξουσίαν, τοῖς χατὰ γνώμην προσχλινοµένην , χαθὼς
παρὰ τῆς Γραφῆς µεμαθήκαµεν" πρὶς λόχον τῆς
«ε τῶν χειρόνων ἀποστάσεως καὶ τοῦ προσεγγισμοῦ
'* Coloss. 1, 16. "ibid. 15.
divisio est in eas, quz intellectu, etin eas quz serisu
percipiuntur. Et sensibilis quidem natura ab Apo-
stolo generatim dicta est eisibilis ** ; cnm enim omne
corpus coloratum sit, hocque visio ipsa percipiat ;
relictis aliis qualitatibus, qux substantiz naturali-
ter inhz:rent, ex eo quod sensui proniptum ct obvium
est, visibilem appellavit : intellectilis vero natur:
nomcn commune, ut ait Apostolus, est invisibile * ; re-
motione enim nature sensibilis, mentem ad naturam
incorpoream el intellectilem quasi manu ducit. Ratio
porro in duas rursus partes hujus notionem divi-
dit, quarum altera increata, altera,creata natura,
ex ipsa orationis consecutione appellanda est ; in-
creata, creaturz effectrix est ; creata, qux per in-
creatam naturam suam exsistentiam οἱ facultatem
habet. ln. sensibilibus igitur numerantur omnia
illa, quzxcunque corporis sensibus percipiuntur,
quorum qualitates diversimode plus et minus ad-
mittunt; differentia in his considerata secundum
quantitatis, aut. qualitatis aut. aliarum proprieta-
tum rationenr.
In natura vero intellectili, creata, inquam, talis
diversitatis ratio, qualis reperitur in rebus sensui
objectis, locum non habet ; alius tamen invenitur
modus, in quo majoris et minoris differentia appa-
ret. Cum enim omnis boni fons ct origo ct largitio
in natura increata insit, omnisque creatura ad
ipsam oculis quasi intentis suspiciat, per commu-
nioném supremi boni ab cadem suspensa, ejusdeni-
que particeps effecta, necessario secundum pro- :
portionem participationis rerum sublimium, dum
alix: plus, alix:« minus, pro libertate arbitrii et con-
silii sui, accipiunt ; plus et minus in creaturis ad-
mittendum est, accommodate quarumlibet appe-
titioni. Natura enim creata, quasi in confinio bo-
norum ei malorum constituta est, ut capax utro-
rumque arbitratu suo, quibus animum adjungere
voluerit, sicut ex divinis Litteris didicinius. Itaque
comparatione et respectu ad malum, vcl propin-
quatione ad bonum, affirmare possumus, iutensio-
3:3
S. GREGORII NYSSENI
* -
950
nem et remissionem locum habere in eo, quod A τῶν χαλῶν, τὸ πλέον, xai τὸ ἔλαττον λέγειν kv. τῷ
virtute excellit. At increata natura procul abest
ab hujuscemodi differentia, quippe cui bonitas non
esl adventitia, neque accepta pulchritudo et ho-
nestas ex communione supereminentioris cujusdam
pulchritudinis et honestatis; sed in se, et in na--
Lara Sua hoc quod est, bonum es!, et ut bona .in-
telligitur, fons bonitatis, simplex et uniformis, ex-
pers omnis compositionis, etiam adversariorum
nostrorum testimonio. Distinctionem vero in eo
habet majestati naturz:e sus competentem : non
. qu2 in intensione οἱ remissione consistat, ut vult
Eunomius (qui enim existimationein .de bonitate
imminuit in aliquo, quoé de SS. Trinitate credi-
tur, is nihil aliud contendit, quam aliquid con-
trarii habitus ei, in quo defectus bonitatis appa-
rct, admistum esse ; quod vel de unigenito Filio,
vel Spiritu sancto cogitare, impietate non caret),
sed positam in summa perfectione, et incompre-
hensibili excellentia, qu: cujusvis persona pro-
prietatibus inesse cognoscitur, inconfusanqque εἰ
discreta differentia constantem. Hinc natura divina,
i» hoc, quod est increatum esse, cemmunione
quadam secum immutabiliter convenit; in .pecu-
liwibus autem singularum personarum proprieta-
tibus nulla communione jungitur. Proprietas enim,
qui cuivis hypostasi et pereonze diving inesse in-
telligitur, manifeste et pure alterum ab altero ui-
stinguit, ut exempli gratia, Pater appellatur increa
tus et ingenitus, neque enim genitus neque crea-
tus est. Increatum igitur esse commune habet cum
Filio et Spiritu sancto. Sed ingenitum et Patrem
esse, 1ος proprium est et incommunicabile ; neque
in ulla aliarum personarum reperitur. Filius au-
tem cum Patre et Spiritu sancto jungitur in eo quod
increatus est; quod vero unigenitus Filius et sit
et appelletur , id ut proprium sibi vindieat, quod
neque de universorum Deo, neque de Spiritu. san-
cto affirmari potest. Spiritus sanctus cemimunio-
nem liabet cum Patre οἱ Filio, in hoc, quod est
inereata natura praeditum esse : nihilominus a
Patre οἱ Filio propriis suis notionibus distingui-
tur. Notio enim illius et signum maxime proprium
cst, ut nibil eorum sit, qua Patriet Filio inesse ratio
B
C
χατ᾽ &pethv ὑπερέχοντι, χώραν ἔχει. Ἡ δὲ ἄχτι-
στου φύσις τῆς μὲν τοιαύτης διαφορᾶς πόῤῥωθεν
ἄπεστιν, ἅτε οὐχ ἐπίχτητον ἔχλυσα τὸ ἀγαθὸν , οὐδὲ
χατὰ μετοχὴν ὑπερχειμένου τινὸς χκαλοῦ τὸ χαλὸν
ἐν ἑαυτῇ δεχοµένη” ἁλλ' αὐτὸ ὅπερ ἑστὶ τῇ φύσει
καὶ ἀγαθὸν οὖσα, xal ἀγαθὸν νοουµένη, xol ἆγα-
θοῦ πηγὴ, ἁπλῆ τε, xal μονοειδῆς , xaX ἀσύνθετος,
ὑπὸ τῶν µαχομένων ἡμῖν μαρτυρουµένη. Διαφορὰν
ὃΣ πρὸς ἑαυτὴν ἔχει τῷ μµεγαλείῳ τῖς φύσεως
πρέπουσαν, οὗ πρὸς τὸ μεῖνον xal ἔλαττον θεω-
ρουµένην, ὡς ὁ Ἐὐνόμιος οἵεται᾽ ὁ γὰρ τὴν περὶ
τοῦ ἀγαθοῦ ἔννοιαν ἑλαττῶν Ev τινι τῶν ἐν τῇ
ἁγίᾳ Τριάδι πεπιστευµένων, μµεμἰχθαι τι τῆς ἕναν-
τίας ἔξεως τῷ κατὰ τὸ ἀγαθὸν ὑστερουμένῳ πάντως
παρασχευάσει' ὅπερ οὔτε ἐπὶ τοῦ Μονογενοῦς, οὔτε
ἐπὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος εὑσεθές ἐστι λογίζεσθαι *
ἀλλ bv ἄχραᾳ τῇ τελειότητι, xal Ev ἀκαταλήπτῳ «f
ὑπεροχῇ θεωρουµένη τοῖς ἐνυπάρχονσιν ἑχάστῃ τῶν
ὑποστάσεων ἰδιώμασιν, ἀσύγχντον, xai διαχεχρι-
µένην τὴν διαφορὰν ἔχει. Ἐν μὲν τῇ κατὰ «b ἄχτι-
στον χοινωνίᾳ, τὸ ἁπαράλ)ακτον ἔχουσα, ty δὲ τοῖς
ἐξαιρέτοις τῶν ἰδιωμάτων ἑχάστου τὸ ἀχοινώνητρν.
Ἡ γὰρ ἐπιθεωρουμένη ἑχάστη τῶν ὑποστάσεων
ἰδιότης, τρανῶς καὶ καθαρῶς τὸ ἕτερον ἀπὺ τοῦ ἑτέ-
ρου διῖστησιν" οἷον ὁ Ι]ατὴρ ἄχτ.στος εἶναι ὁμολο-
γεῖται, xol ἁγέννητος ' οὔτε γὰρ γεγέννηται, οὔτε
ἔχτισται. Τοῦτο οὖν τὸ ἄχτιστον, xotwby αὐτῷ πρὸς
τὸν Υἱόν ἐστι xol τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον.' ἁλλὰ καὶ
ἀγέννητος χαὶ Πατήρ: τοῦτο ἴδιόν τι xax ἀγοινώνη-
τον, ὅπερ Ev οὐδενὶ τῶν ὑπολοίπων χαταλαμθάνεται’
6 δὲ Υἱὸς χατὰ τὸ ἄχτιστον τῷ Πατρὶ, xaX τῷ Πνεύ-
pati συναπτόµενος, Bv τῷ Yib;, xal Μονογενῆς
εἶναί τε xai ὀνομάξεσθαι, τὸ ἰδιάζον ἔχει, ὅπερ οὔτε
ἐπὶ πάντων θεοῦ , οὔτε τοῦ ἁγίου Πνεύματός ἐστι.
Τὸ δὲ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐν τῷ ἀχτίστῳ τῆς φύσεως
τὴν χοινωνίαν ἔχον πρὸς Yibv, xal Πατέρα, τοῖς
ἰδίοις πάλιν γνωρίσμασιν ἀπ αὐτῶν διαχρίνεται.
Γνώρισµα γὰρ αὐτοῦ, xai σημεῖόν ἐστιν ἰδιαίτατον,
τὸ μηδὲν ἐχείνων εἶναι, ἅπερ ἰδίως τῷ Πατρὶ, xai
τῷ Υἱῷ ὁ λόγος ἑνεθεώρησε. Τὸ γὰρ jte ἁγεννήτως
εἶναι µήτε μονογενῶς, εἶναι δὲ ὅλως, τὴν ἑξαίρετον
αὐτοῦ ἰδιότητα πρὸς τὰ εἰρημένα παοἰστησιν. TQ
γὰρ Πατρὶ κατὰ τὸ ἄχτιστον συναπτόµενον, πάλιν
dictat. Nam quod non sit ingenitus et'non unigenitus, D ἀπ αὐτοῦ τῷ μὴ Πατὴρ εἶναι, καθάπερ οὗτός ἐστι ,
et tamen vere sit, hoc ipsius peculiarem proprieta -
tem,qua a predictis distinguitur, reprzesentat. Spiri-
tus enim Patri conjuuctus est, secundum quod uter-
que increatus esl ; rursus ab eo distinguitur, eo
quod non est Pater, prout ille est : Filio vero (a)
et secundum quod uterque increatus est, et secun-
' duin quod uterque ex primo principio suam sub-
sistentiam habet, conjunctus; distinguitur ab eo
$ua proprietate, qu:e est, quod nec ut unigenitus ex
Patre productus est, et quod per ipsum Filium sit
manifestatus. Et cum creatura per Filium sit pro-
διαχωρίζεται; τῇ πρὸς τὸν Ylbv χατὰ τὸ ἄχτιστον συν;
αφείᾳ, καὶ ἓν τῷ τὴν αἰτίαν τῆς ὑπάρξεως zx τοῦ Θεοῦ
τῶν ὅλων ἔχειν ἐἑνούμενον, ἀφίσταται πάλιν ἐν τῷ
ἰδιάζοντι' Ev. τῷ μήτε μονογενῶς Ex τυῦ Πατρὸς ὑπο-
στῆναι, xal ἓν τῷ δι αὐτοῦ τοῦ Ylou πεφηνέναι "
πάλιν δὲ τῆς χτίσεως διὰ τοῦ Μονογενοῦς ὑποστάσης,
ὡς ἂν μὴ κοινότητἁ τινα πρὸς ταύτην ἔχειν νομισθῇ
τὸ Πνεῦμα ἐκ τοῦ διὰ τοῦ Υἱοῦ πεφηνέναι ἓν τῷ
ἀτρέπτῳ, καὶ ἀναλλοιώτῳ, καὶ ἀπροσδεεῖ τῆς ἑτέ-
ρωθεν ἀγαθότητος, διακρἰνεται τὸ Πνεῦμα ἀπὸ τῆς
τίσεως, Τὸ γὰρ ἄτρεπτον ἡ χΧτίσις ἐν τῇ φύσει oUX
(a) Citat hunc locum Bessarion in Orat. dogm. ο. 6, οἱ Gennad. Apol. pro Concil. Florent. de Spiritu
Sancio, secl. 0.
331
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
3583
ἔχει, καθώς φῆσιν ἡ Γραφῃ, τοῦ ἑωσφόρου τὴν A ducta, ne quis putet aliquid commune esse Spiritui
4:00 διηγουµένη, περὶ οὗ xa ὁ Κύριος ἀποχα-
λύπτων τοῖς μαθηταῖς τὰ μυστήρια ἔλεγεν' Εθεώ-
povr τὸν Σαταγᾶν, ὡς ἀστραπὴν πεσόντα éx
τοῦ οὐρανοῦ. Ac ὧν δὲ τῆς χτίσεως ἀφίσταται, διὰ
τῶν αὐτῶν τούτων πρὸς τὸν Πατέρα τε καὶ Υἱὸν ἔχει
τὴν οἰχειότητα. Ef; γὰρ xaX ὁ αὐτὸς ἐπὶ τῶν χατὰ
φύσιν ἀνεπιδέχτων τοῦ. χείρονος, ὁ τοῦ ἀτρέπτου,
χαὶ ἀναλλοιώτου λόγος.
εἰ creature, propterea quod dicitur per Filium
manifestatus : immutabilitate et immobilitate a
creatura distingultur. Nam creatura ex sua natura
non est immutabilis, αἱ Scriptura testatur casum
Luciferi enarrans ** : de quo Dominus quoque ex-
plicans discipulis suis mysteria, aiebat : Vidi Sa-
tanam tanquam fulgur cadentem ex coelo**. Quibus
autem a creaturis differt, his ipsis cum Patre et
Filio cognationem habet, una enim eademque immutabilitatis οἱ invariabilitatia ratio est in omni-
bus illis, qua natura sua deterioris non sunt capacia.
Τούτων δὲ ἡμῖν οὕτω προειρηµένων, χαιρὸς ἂν
εἴη λοιπὸν xaX τὸν τῶν ἐναντίων χατεξετάσαι λόγον.
Ardryxn, ΦφηΣ, µείζους τε xal ἑ.άττους τὰς
οὐσίας elvat ἐν τῇ περὶ τοῦ Υἱοῦ, xal τοῦ ἁγίου
Ηνεύματος τεχνο.ογίᾳ. Σκοπήσωμεν τοίνυν χατὰ
τίνα διάνο:αν ἐπινοεῖ τῆς τοιαύτης διαφορᾶς τὴν
ἀνάγχην πότερον σωματιχῆς τινος γενομένης τῆς
πρὸς ἄλληλα τῶν παραμετρουµένων συγχρίσεως, ἡ
κατὰ τὸ νοητὸν ἐν τῷ xaz' ἀρετὴν ὑπερθάλλοντι, xal
ἑνδέοντι θεωρουµένης, f) κατὰ τὴν οὐσίαν αὐτὴν ;
"AXM ἐπὶ μὲν τῆς οὐσίας ἐδείχθη παρὰ τῶν τὰ
τοιαῦτα φιλοόοφεῖν εἰδότω», µηδεµίαν δύνασθαι δια-
φορὰν ἐννοῆσαι , ἑάν τις αὐτὴν ψιλώσας, xal ἆπο-
γυμνώσας τῶν ἐπιθεωρουμένων ποιοτήτων τε xal
ἰδιωμάτων αὐτὴν, ἐφ᾽ ἑαυτῆς ἑξετάζῃ , κατὰ τὸν τοῦ
εἶναι λόγον * ἐπιτάσει δὲ xal ὑφέσει τῆς ἀρετῆς τὴν
τοιαύτην διαφορὰν ἐννοεῖν περὶ τοῦ Μονογενοῦς xat
τοῦ Πνεύματος, xal διὰ. τοῦτο μεταπτωτὶν ἀναγ-
καΐως ἓφ᾽ ἑχάτερα τὴν φύσιν αὐτῶν ὑποτίθεσθαι, ὡς
δεχτιχἠν οὖσαν ἐπίσης τῶν ἑναντίων, καὶ ἐν µεθορῳ C
παλοῦ τε xai τοῦ ἑναντίου κειµένην , τῆς ἑσχάττς
ἀσεθείας ἐστίν. "AXXo γάρ τι εἶναι αὐτὴν κατὰ τὸν
ἔδιον λόγον , καὶ ἄλλο τι Υίνεσθαι τῇ µετουσίᾳ τοῦ
παλοῦ, xai τοῦ χείρονος , ὁ ταῦτα λέγων χατασχευά-
σει * οἷον ἐπὶ τοῦ σιδήρου συµθαίνει: ὃς ἐπὶ πλεῖον
μὲν τῷ mop! καθοµιλήσας, τὴν ποιότητα τοῦ θερμοῦ
ὑποδύεται, µένων ἐν τῷ σίδηρος εἶναι * εἰ δὲ ἐν χιόνι
γένοιτο, ἡ χρυστάλλῳ, µεταθάλλει πρὸς τὸ ἔπιχρα-
τοῦν thv ποιότητα , τὸ Ψυχρὸν τῖς χιόνος τοῖς ἰδίοις
µοοίοις ἀναδεξάμενος.
ἝὭστερ οὖν οὐχ Ex τῖς ἐπιθεωρουμένης τῷ σιδήρῳ
ποιότητος τὴν Όλην προσαγορεύοµεν;. οὐ γὰρ πῦρ
αὐτὸν, ἤ χρύσταλλον ὀνομάζομεν τὸν ἑνὶ τούτων πε-
Hís ita explanatis, tempus flagitare videtur, ut
reliquam adversariorum orationem examinemus.
Necessarium , inquit, est majores et minores esse
Filii et Spiritus sancti substantias. lloc asserit , in
sua de Filio et Spiritu sancto dissertatione. Vi-
deamus igitur, quo sensu lianc diversitatis hujus-
modi necessitatem mente concipiat ; num corporea
quadam collatione facta eorum , quz inter se com-
mensurantur, an instituta comparatione secundum
intelligentiam in excessu vel defectu virtutis , an.
rerum substantiis ; sed ab his, qui hoc accuratius
perscrutantur, demonstratum est, nullam ejusce-
modi differentiam reperiri in substantia, si quis
eam nude et per se, secundum essentiz $us ra-
tionem , et ab omnibus qualitatibus et proprieta-
tibus sejunctam consideret. Át vero intensione ct
remissione virtutis et potentix€w hujusmodi diffe-
rentiam , in unigenito Filio et Spiritu sancto de-
finire velle, ct ob hoc asserere, quod przditi siut
natura, qua mutatione facta, ad utraque trans -
ferri queat, ita ut ex «quo contrariorum capax
sit constituta in confinio bonitatis, ejusque quod
huic adversatur: extrem: cujusdam impietatis
argumentum est. Aliud enim illam esse secundum
propriam suam rationem , et aliud illam participa-
tione bonitatis fieri , is, qui talia tradit persuadcre
conatur: ut in ferro accidit, quod in igne diu reli-
ctum , caloris qualitatem induit , sed tamen ferrum
manet ; si vero injiciatur nivi vel glaciei , tunc qua-
litatem suam valentiore nivis frigore commutat ,
idque intra partes suas recipit.
Quemadmodum igitur non ex impressa ferro qua-
litate materiam denominamus, neque ignem vcl
glaciem vocamus , eo quod alterutrius qualitatibus
Ἀοιωμένον * οὕτως εἰ δοθείη, κατὰ τὸν τῶν ἀσεδῶν [) affectum sit : ita si concedatur, ut impii volunt,
λόγον, ἐπὶ τῆς ζωοποιοῦ δυνάµεως , μὴ xav! οὐσίαν
ἑνυπάρχειν αὐτῇ τὸ ἀγαθόν - ἀλλ' Ex µετουσίας προσ-
ίνεσθαι ^ οὐχέτι ix τῆς τοῦ ἀγαθοῦ προσηγορίας
χυρίως ὀνομασθήσεται. ᾽Αλλά τι ἕτερον ἐννοεῖν ἡ
τοιαύτη ὑπόληψις ἀναγκάσει, ὡς μήτε ἀϊδίως αὐτῷ
«b ἀγαθὸν ἐνθεωρεῖσθαι, µήτε αὐτὸ, ὅπερ ἐστὶν, ἐν
vh του ἀγαβοῦ φύσει χαταλαµθδάνεσθαι' ἀλλ ὡς
xai zotk uh ὃν iv αὐτῇ τὸ ἀγαθὸν, xat motk μὴ
ἑσόμενον. Bl γὰρ τῷ µετέχειν τοῦ χρείττονος ἀγαθὰ
γίνεται, ὅδηλον ὅτι πρὸ τῆς µετουσίας τοιαῦτα
οὐκ hv. Καὶ εἰ ἄλλο τι ὄντα τῇ παρουσίἰᾳ τοῦ ἀγα-
^dsa. xiv, 19. ** Luc. x, 18.
in viviüicatrice illa potestate , non ex natura boni-
tatem inesse, sed ex participatione ipsi accidere:
non sortietur proprie nominationem ex bonitate,
sed necessario cogemur, aliud quiddam animo et
cogitatione efformare : ab zterno videlicet bonita-
tem ei neque competere, neque naturam ejus ct
essentiam, et hoc ipsum quod est, in bonitate
consistere , quasi aliquando bonitate caruerit, ea-
demque etiam futuris temporibus aliquando cari-
tura sit. Si enim communione boni , in bonis nu-
merantur Filius οἱ Spiritus sanctus, clarum est,
299
S. GREGORII NYSSENI
316
eos ante hanc communionem tales nequaquam fuis- A θοῦ ἐπεχρώσθη, πάντως x&v μονωθῇ τούτου, ἄλλο
86: et si, cum aliud quiddam essent, praesentia bo-
nitatis, quasi colore quodam tincti sunt, omnino
sequitur,eos, si a bonitate separentur, diversum
quiddam a bonitate censendos esse. El si hac opi-
nio invalescat, jani non magis bonorum submini-
stratrix et suppeditatrix existimabitur divina na-
tura, quam ea a qua ipsa velut indiga beneficiis
afficitur. Quomodo eniin quis alteri dederit id , quo
ipse caret? Si igitur perfecte bonitatem possidet ,
nullum ergo defectum in bac perfectione admitti-
mus, stullusque mcrito judicatur, qui in perfe-
ctione imminutionem collocat. At si boni partici -
patio ipsis imperfecta obvenit, ut ob id remissioni
obnoxii dicantur, vide quid inde sequatur : nimi-
rum id, quod ita natura comparatum est, nihil
beneficii in eum qui inferioris conditionis est,
conferet, scd elaborabit, ut suam penuriam de-
pellat, idque quod deest suppleat , ut proinde, lio-
τι τὸ ἀγαθὸν vouis0fjioevat* xal ἐὰν τοῦτο χρατήσῃ,
οὐ μᾶλλον ἀγαθῶν παρεχτιχὴ ἡ θεία φύσις χατα-
ληφθήσεται, fj xal αὐτὴ προσδεοµένη τοῦ ἀγαθύ-
νοντος. llo γὰρ ἄν τις ἑτέρῳ παράσχοι τὸ ὃ μὴ
αὐτὸς ἔχει; El μὲν οὖν τελείως ἔχει, οὐδεμίαν
ὕφεσιν ἐπὶ τῆς τελειότητος ἐννοῄσομεν ^ xal µά-
ταιος ὁ χατασκευάκων Ey τῷ τελείῳ τὸ ἕλαττον. El δὲ
ἀτελης ἐν αὐτοῖς fj τοῦ ἀγαθοῦ µετουσία vopiyz-
ται, χαὶ κατὰ τοῦτο τὸ ἔλαττον λέγουσι, σχόπχσον
τὴν ἀχολουθίαν * ὅτι τὸ οὕτως ἔχον, οὐχὶ τὸ ὑπυδεέ-
στερον εὐεργετήσει” ἁλλ' ὅπως τὸ ἑαυτῷ ἑνδέον ἆνα-
πληρώσῃ, τὴν σπουδὴν ἔξει' ὥστε ψευδῆς κατ αὐτοὺς
χαὶ τῆς προνθίας ὁ λόγος, χαὶ τῆς κρίσεως, xaX τῆς
οἰχονομίας, xal πάντων τῶν παρὰ τοῦ Μονργενοςς
γεγενῆσθαι — xaX εἰσαεὶ γίνεσθαι πεπιστευµένων, ἓν
τῇ περὶ τὸ ἴδιον ἁγαθὸν ἐπιμελείᾳ, χατὰ τὸ εἰχὸς,
ἀσχολουμένου, χαὶ τὴν τοῦ παντὸς ἐπιστασίαν διαφ-
ιέντος.
rum sententia, falsum esse oporteat, quidquid traditur de providentia, de judicio, incarnatione,
omnibusque illis, αμ aut per Unigenitum facta sunt , aut adhuc peragenda creduntur: quippe qui,
ut par est, in proprii εἰ privati boni procuratione occupatus sit, dimissa hujus universitatis admi-
nistratione.
Si enim semel firmiter in animis liominum in-
sideat persuasio liec, Redemptorem nostrum non
esse in omnis bonitatis abundantia perfectissimum
et consuinmatissimum, dif(icile non erit perspicere,
quorsum evasura sit hxc blasphemia. Nam si hac
ita sese habent, vana est fides, inanis przdicatio,
inanes spes nostr», qua fide velut basi et funda-
mento quodam nituntur. Ut quid enim baptizantur C
in Christi nomine, cum careat propria bonitatis
potentia ? Avertat Deus hanc ab ore meo blasphe-
miamt Cur credant in Spiritum sanctum, si eadem
de hoc sibi persuadent? Quomodo regenerantur
per baptismum, et ab illa corruptioni obnoxia gene-
ratione restiluuntur, si, ul isti censent, vis et po-
testas, per quam regenerantur, non possident na-
turalitee immutabilitatem, sine illius boni defectu
et indigentia ?, Quomodo (rarsfigurat corpus humi-
litatis eorum **, cum ipsum etiam existiment egere
mutatione in melius, ac proinde opus habere alio,
a quo et ipse transfiguretur? Quandiu enim inferio-
ris sortis quoad bonitatem fuerit, cum id quod
supremum est, indesinentem quamdam, et irre-
quietam sui cupiditatem rebus inferioribus natu-
raliter indiderit, nullo modo excessus appetitio
conquiescet, sed cum ad id, quod nondum obti-
muerit, cupiditatem semper extendi necessarium
sit, perpetuo id quod defectu laborat, «desiderio
majoris el excellentioris flagrabit, et absque fine
sursum ad majora nitetur, neque unquam ad per--
fectum usque perveniet, eo quod terminus desit,
quo apprehenso, ascensus et ulterior progressus
prohibeatur. Cum enim supremum bonum natura
sua infinitum sit, necessario sequitur in(initam
Ei γὰρ αὕτη xpacf,oetev ἡ ὑπόνοια, τὸ ph τετελειῶ--
σθαι τὸν Κύριον ἐν παντὶ ἀγαθῷ, οὐχέτι δύσχολον
συνιδεῖν εἰς ὅ τι καταστρέφει ἡ βλασφημία. "Όὂντων
γὰρ τῶν τοιούτων, µαταία μὲν ἡ πίστις, χενὺν δὲ τὸ
κήρυγμα, ἀνυπόστατοι δὲ αἱ ἑλπίδες, at δ.ὰ τῆς πί-
στεως τὴν ὑπόστασιν ἔχουσι. Τί γὰρ βαττίνονται εἰς
Χριστὸν, ᾧ μὴ ἰδίά δύναµις ἀγαθοσύνης ; Απίτω δὲ
τοῦ στόµατός µου τὸ βλάσφημον. Τί δὲ πιστεύουσ.ν
εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, εἰ περὶ τούτου αὐτὰ λογί-
ζονται; Πῶς δὲ ἁπὸ τῆς φθαρτῆς γεννήσεως διὰ τοῦ
βαπτίσματος ἀναγεννῶνται, οὐδὲ ἀναγεννώσης αὐτοὺς
δυνάµεως τὸ ἅπτωτον χαὶ ἀπροσδεὲς φυσιχῶς χαθὼς
οἵονται χεχτηµένης; Ilo; δὲ μετασχηματίζει τὸ
σῶμα τῆς ταπειγώσεως αὐτῶν, ὅταν αὑτὸν τὸν
µετασχηματίζοντα τῆς πρὸς τὸ χρεῖττον ἀλλοιώσεως
ἐπιδεῖσθαι νοµ.ίζωσιν, ἄλλου πάλιν τοῦ χαὶ αὐτὸν µε-
τασχηματίζοντος προσδεόµενον; Ἔως vàp ἐν τῷ
ἑλάττονι fj διὰ τὸ ἀγαθὸν τῆς φύσεως, τού ὑπερχει-
pévou ἄπανυστόν τινα πρὸς ἑαυτὸ την ὀλχὴν τοῖς ὑπο-
δεεστέροις φυσικῶς ἑντιθέντος, οὐδενὶ τρόπῳ f) τοῦ
πλείονος ἔφεσις στῄσειαι. ᾽Αλλὰ πρὸς τὺ µήπω λη»
φθὲν ὑπερτεινομένης ἀεὶ τῆς ὀρέξεως. πάντοτε τὸ
D ἑλαττούμενον τοῦ πλείονος ὀρεχθήσεται, xal ἀεὶ πρὸς
τὸ μεῖζον ἀλλοιωθήσεται, χα) οὐδέποτε πρὸς τέλειον
φθάσει τῷ μὴ εὑρίσχειν τὸ πέρας, οὗ δραξάµενον
ατήσεται τῆς ἀνόδου. Ἐπειδὴ γὰρ ἄπειρον ἐν τῇ φύ-
σει τὸ πρῶτον ἀγαθὸν, ἄπειρον ££ ἀνάγκης ἔσται xal
ἡ µετουσία τοῦ ἀπολαύοντος, ἐσαεὶ τὸ πλέον xata-
λαμθάνουσα, καὶ πάντοτε εὑρίσχουσα τοῦ χαταλη”
φθέντος τὸ περισσότερον, καὶ µηδέποτε πσρισωθηναε
αὐτῷ δυναµένη, τῷ µήτε τὸ μετεχόμενον περατοῦ-
σθαι, μήτε τὸ διὰ τῆς µετουσίας ἑπαυςανόμενον
ἵστασθαι.
quoque esse participstionem, et fruitionem hujus boni, utpote cui semper plus, quod percipiat, restet,
"5 Philipp. in, 21.
2:1
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
343
eique quod jam accepit, perpetuo aliquid amplius supersit, cui exaquari nequeat, quia id quod parti-
ci,alur. termino. careat, idque quod per participationem augescit, nequaquam sistatur ut conquie--
$cat.
Τοιαῦτα μὲν οὖν ἐστιν ix τῆς χατὰ τὸ ἀγαθὸν 0:2- A
ς0ρᾶς ἀνακνπτοντα Ex τοῦ λόγων τὰ βλάσρημα. El
6: χατά τινα σωματικὴν πρόληψιν τὸ μεῖςόν τε καὶ
ἕλαττον ἐπ᾿ αὐτῶν θεωροῦσιν, αὑτόθεν ὁμολογεῖται
τοῦ lóyou τὸ ἄτοπον, xiv μῆ χαθέκαστον ἀχριθῶς
ἑξετάξητα,. ἸΑνάνκη Y30 πᾶσα ποώτητάς τινας,
διαἀτάσεις, ὄγκους ts καὶ σχήματα, xal πάντα, δ.᾽
ὧν πλγροῦται ὁ τοῦ σώματος λόγος, ταῖς ὑπονοίαις
ταῦταις, xal ἐπὶ τῆς θείας φύσεως συνεισάγεσθαι.
"Όπου δὲ τὸ σύνθετον λέγεται, πάντως Excel Ouvopo-
κογεῖται xal f$ τοῦ συνθέτου διάλυσις. Αλλ ix μὲν
ες τοῦ δόγµατος ἁτοπίας τής τὸ ἔλαττον, xai τὸ
ὑπερέχον ἐν τοῖς ἀμεγέθεσι, xal ἀσυγκρίτοις ἀπο-
φαΐνεσθαι τολµώσης, ταῦτα xal τὰ τοιαῦτα χατα-
σχευάζεται, ὡς ὀλίγα ἐκ πολλῶν ὁ λόγος ὑπέδειξεν.
Οὔτε γὰρ εὔχολον πάντα τὸν ἐγχεχουμμένον τῷ δό-
γματι δόλον διαναχκαλύφαι τῷ λόγῳ * χαὶ δι’ ὀλίγων δὲ
τῶν εἱἰρημένων, οὐδὲν ἧττον ἡ ἁτοπία τῶν χατὰ τὸ
ἀχόλουθον τῆς βλασφημίας ἀναφαινομένων ἐπιδειχθή-
σεται. 'Ἡμεῖς δὲ πρὸς τὰ boczng τοῦ λόγου προέλθω-
μεν, μικρών ἔτι πρὸς σύστασιν τοῦ ἡμετέρου δόγµα-
εος προσδιορθωθέντων. Ἐπειδὴ γὰρ χριτήριον ἀσφαλὲς
«5; ἀληθείας ἐπὶ παντὺς δόγµατος ἡ θεόπνευστός
ἐστι μαρτυρία, καλῶς ἔχειν ἡγοῦμαι τῇ παραθέσει
τῶν θείων, xaX τὸν ἡμέτερον λόγον πιστὠσασθαι.
Οὐχοῦν ταύτας ἔγνωμεν Ev. τῇ διαιρέσει τῶν ὄντων
τὰς διαφοράς. Πρῶτον τὸ ὡς πρὸς thv ἡμετέραν xa-
τἆληψιν πρῶτον, τὸ αἰσθητὸν λέγω μετὰ τοῦτο δὲ, τὸ
διὰ ες τῶν αἰσθητῶν χειραγωγίας ὑπὸ τοῦ νοῦ θεω-
ρούµενον, ὃ δη νοητὸν εἶναι oa uiv * xal τοῦ νοητοῦ πά-
)tv ἑτέραν διαφορὰν χα-ελάθοµεν, εἰς τὸ χτιστὸν χαὶ
ἄχτιστον διαιρουμένην. Καὶ τῆς μὲν ἀχτίστου φύσεως
«ty ἁγίαν Τριάδα εἶναι διωρισάµεθα * τῆς δὲ χτιστῆς
πάντα ὅσα µετ ἐχείνην λέγεταί τε xat ἔστι καὶ ὀνο-
μάδετσι. "Iva. τοίνυν μὴ ἀνατόδειχτος ἡμῶν ὁ δι-
ορισμὶὸς ὑπάρχ]ῃ. ἀλλὰ ταῖς τῆς Γραφῆς µαρτυρίαις
ἑσφα).σµένος, τοῦτο τοῖς εἰρημένοις προσθήτομεν »
ὅτι οὐκ ἑκτίσθη ὁ Κύριος, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἑξ-
Έλθε : χαθὼς ὁ θεὺς Λόγος αὐτοπροσώπώς iv τῷ Εὐ-
αγγελίω μµαρτύρετα:, χατὰ τὸν ἄῤῥητην ἐχεῖνον xal
ἀνεχδ.Άγττον της γεννήσεως, Ώτοι τῆς ἐξόδου τρόπον.
Καὶ τίς ἂν εὑρεθείη μάρτυς ἀληθέστερος τῆς τοῦ
Κυρίου ᾳωνῆς διὰ παντὸς τοῦ Εὐαγγελίου, Πατέ-
[3,xaX οὐχὶ κτίστη» ἑαυτοῦ τὸν ἀληθινὸν ἁποχαλοῦν-
τος Πατέρα ΄ xal οὐχὶ ἔρ]ον θεοῦ, ἀλλ Υἱὸν θεοῦ
ἐχυτὸν ὀνομάζοντος; Ὥσπερ γὰρ τὴν χατὰ σάρχα πρὸς
τὸ ἀνθρώπινον χοινωνίαν σηµαίνων, Yióv ἀνθρώπου
*) φαινόμενον προσηγόρενε, δειχνὺς τὴν χατὰ φύσιν
τες σαρχὸς αὐτοῦ πρὸς τὴν ἐξ ἧς ἐλήφθη συγγένειαν”
οὕτω χαὶ τη» πρὸς τὸν τῶν ὅλων θεὸν ἀλτθη , xal
Τη σίαν σχέσιν τῇ προσηγορίᾳ τοῦ Yiou διασηµαίνει,
9$) xatà τὴν φύσιν οἰχεῖον διὰ τῆς τοῦ Υἱοῦ φωνῆς
ἐνδειχνύμενος, χᾶν τινες Ex τῆς παροιμ.ιώδους ῥήσεως
τὰ ἐν παραθολἠ σχοτεινῶς δι᾽ αἰνίγματος εἰρημένα,
Πιο igitur illa sunt blasphemiz εἰ impietatis
capita, qua ex doctrina liac, de inzqualitate boni-
tatis, capul. quasi extollunt. Quod si majus el mi-
nus, corporeo quodam modo, inesse Dco conside-
rant, salis per se suam suique dogmatis absurdi-
tatem produnt, etiam sine accuratiore disquisitione
el refutatione : necessarium enim est qualitates
quasdam, distantias, molesque et figuras, et id
genus alia, quibus corporis ratio continctur, cos,
qui haee sibi imaginantur, etiam in natura divina
constituere. At ubi statuitur compositio, ibi etiam
concedenda est ejusdem compositionis dissolutio.
Verum ex absurditate dogmatis, quod in magnitu-
dinis, omnisque concretionis expertibus rebus roa-
gis et izinus. admittit, haec ct talia consequuntar;.
ex quibus multis pauca hactenus demonstravimus.
Neque enim facile fuerit omnes fraudes et impostu-
ras, quie hac doctrina velantur, oratione persequi.
Nihilominus tamen cx lis paucis satis etiam pate-
sce& absurditas aliorum, qus ex hac impietate,
scrie quadam, manant, el a quovis deduci possunt.
Nos vero ad reliqua orationis examinanda acceda-
mus, ubi prius paucula quzdam de nostro dogmate
auulerimus. Cum enim in omni dogmate optima
judicandi ratio sit divinitus inspirata Scriptura,
opere pretium existimo, divinorum lestimoniorum
firmamentis doctrinam. nostram corroborare.
llas igitur in divisione rerum inesse novimus
differentias. Priina secundum nostrum quidem per-
cipiendi modum, est res sensibilis; post hanc illa
ad cujus intelligentiam, per hanc quasi manutdu-
cimur, quie mente et cogitatione percipitur, quam-
que intellectilem nominamus. Rursus intellcetilium
aliam quamdam differentiam assignamus (dividitur
enim in rem creatam et increatam, οἱ in hac
sanctissimam Trinitatem numeramus : creatis vero
rebus cz:tera omnia deputan:ur , quacunque post
illam et sunt et nominantur). Ne vero nostra asser-
tio absque probatione maneat, sed Scripture testi-
moniis firmata persistat, hoc predictis adjiciendum
videtur : nimirum Dominum non esse creatum, sed
ex l'atre progenitum, sicut ipsum Verbum divinum
suaple teslificatione in Evangelio ostendit, modo
generationis et processionis inexplicabili et ineffa-
D Lili : et quis fide diguior testis reperiri queat ipso
Domino, qui in toto Evangelio, Paurem non suum
creatorem, sed Patiem nominat, neque seipsum
opus, sed Filium Dei appellat? Quemadmodum eniin
communionem el convenientiam cum natura bu-
mana Filii hominis appellatione signifieavit, osten-
dens suau cognationem secundum carnem cum illa,
ex qua carnem assumpserat; sic suam quoque ad
universorum Deum veram et genuinam habitudinem
Filii appellatione demonstrat: nature cognatione
per Filii vocabulum ostensa, licet quidam ex prover-
biali sermone ea qua per parabolam et ainigma o5-
$45
S. GREGORH NYSSENI
oi?
scure dicta sunt, nude et sine explicatione, veri- Α qOX καὶ ἀνερμήνευτα πρὸς ἀνατροπὴν τῆς ἀληθείας
tatis evertendz gratia, proferaut, vocem, inquam,
creavit, quam ex persona Sapienti: Proverbiorum
auctor protulit. Quodsiillud: Dominuscreavit me *,
pro sui dogmatis patrocinio, velint esse tanquam
testimonium, quod Duminus creatus sit, quasi ipse
Unigenitus hac voce istud minime neget, ncqua-
quam audiendi sunt. Neque enim evidenter probant
hzc verba omnino ad Dominum nostrum referenda
esse; neque etiam possunt sensum hunc verbis
aptare ex Hebraico sermone, cum reliqui interpre-
tes loco verbi creavit, reddiderint verbum possedit,
vel constituit ; neque tamen si in primigeuia ilia
Scriptura dictio hxc expresse fuisset posita, planus
satis et facilis sensus exstitisset, cum parabolica
doctrina soleat non manifeste, sed occulte, ct quasi
sub velamine, et obliqua insinuatione, dictorum
scopum vimque et notionem ostendere. ltaque ex
ipso verborum, qux hoc loco ponuntur, contextu,
cuivis in promptu est-orationis difficultatem cognos-
cere. Ut cum dicit, quando Constituit tironum suum
auper ventos, et id genus alia; quis enim thronus
Dei, sive materialis, sive intellectilis? et qui venti,
utrum consueti isti nobisque noti, quos philosophi
ex exhalationibus et vaporibus nasci tradunt, an
alterius cujusdam rationis sunt illi venti, quos ait
baseos et. fuleri vicem throno praestare? Et quiz
eathedra incorporei et incireumscripti figuraque
carentis Dei? Hzc et similia cuncta quis ex con-
sueta vocabulorum significatione intelligat ?
Clarum igitur evadit, hzc quz istic dicuntur
snigmata aliquorum, et quidem obscura, involucra
cs5e; abstrusiorem quamdam, quam sit communis
et trita, intelligentiam coinplectentia. [taque ex
his nulla ratione oriri potest suspicio, Dominum
creatum esse, apud eos, qui hic pie considerant
"αἱ expendunt, prasertim apud eos, qui ex Evan-
felio edocti sunt, omnia quz facta sunt,per ipsum
facta esse, et in ipso subsistere. Omnia enim, inquit,
per ipsum facia sunt, et sine ipso factum est nihil,
quod [actum est in ipso **. Non utique hoc dicturus
fuisset evangelista, si Dominum quoque unum ex
his quie facta sunt, esse credidisset. Quomodo enim
per illum omnia fiunt, et quomodo omnia in illo
subsistunt, si is, quiommia fecit, non diversa penitus
a rebus factis natura constans, non seipsum, sed
creaturam fecit? Si enim creatura per ípsum est,
ipse vero Dominus non est per seipsum : omnino
sequitur diversum quiddam a creatura esse, evan-
gelista utique palam afflirmante : Omnia per ipsum
facta esse, et sine ipso factum esse nihil, quod factum
est in ipso: el precipue demonstrante, in Filio ea
qui facta sunt, facta esse, neque ab alio ortum
suum et principium ducere.
Quibus egregie D. Paulus concinit, orationem
V Prov, viri, 992, ** Joan, 1, 5,
Li
D
D
προφέροντες, τὴν τοῦ ἐκτίσθαι quovhy, ἣν £x προσ-
ὦπου τῆς Σοφίας ó Παροιμιαστῆς ἐποιῆσατο, εἰς
συνηγορίαν τῆς τοῦ δόγµατος αὐτῶν δ.αστροφῆς προ-
χειρίζονται, λέγοντες τὸ, Κύριος ἔκτισέ jte, ὁμολο-
γίαν εἶναι τοῦ ἐχτίσθαι τὸν Κύριον’ ὡς αὐτοῦ τοῦ Mo-
νογενοῦς διὰ τῆς φωνῆς ταύτης τὸ τοιοῦτον οὐχ ἄρνου-
µένου, ἡμῖν οὗ προσεχτέον τῷ λόγῳ. Οὐδὲ γὰρ τοῦ
πάντως δεῖν εἰς τὸν Κύριον ἀνάγειν τὸν λόγον τοῦτον
τὰς ἁποδείξεις παρέχονται οὐδὲ τοῦ ῥητοῦ τὴν διά-
νοιαν Ex τῆς τῶν Ἑδθραίων Γραφῖς εἰς τοῦτο τὸ ση-
µαινόμενον φέρουσαν ἐπιδεῖξαι δυνήσονται, τῶν λοι-
«OV ἑομηνέων τὸ Εκτήσατο, καὶ Κατέστησε»,
ἀντὶ τοῦ "Εκτισεν, ἐχδεδωχότων * οὔτε δὲ εἰ οὕτως
εἶχεν ἡ λέξις Ev τῇ πρωτοτύπῳ Γραφῇ, πρόχειρος ἂν
ἣν καὶ cazhs ἡ διάνοια, τῆς παροιμιαχῖς διδασχα-
Aag οὐ προδήλως, ἀλλὰ μετ ἐπιχρύψεως τὸν τῶν
λεγομένων σχοπὸν ἐνδειχνυμένης διὰ πλαγίας ἑμφά-
σεως, ὡς $x τῆς περὶ τὸν τόπον τοῦτον συµφράσεως
τῶν εἰρημένων πάρεστιν ἐπιγνῶναι τοῦ λόγου τὸ ὃυσ-
θεώρητον ἐν οἷς oro, ἠνίγα ᾽Αξώριζε cóv éav-
τοῦ θρόγον ἐπ ἀνέμων, xaX ὅσα τοιαῦτα. Τίς γὰρ
Θεοῦ θρόνος; Eit. ὑλιχὸς, εἴτε νοητός: Καὶ τίνες
ἄνεμοι; πύτερον οἱ συνῆθεις οὗτοι, καὶ γνώριµοι,
οὓς £X τῶν ἀτμῶν τε xat τῶν ἀναθυμιάσεων συνίστα-
σθαι λέγουσιν οἱ ταῦτα φυσιολογοῦντες; εἶτε xaO ἔτε-
ρον τρόπον ὑπονοούμενοι, ὃν οὐχ ἐπιγινώσχει dj ἀνθρω-
πίνη συνήθεια * οὓς φησιν ἀντὶ βάσεως τῷ θρόνῳ γί-
νεσθαι; Καὶ τίς χαθέδρα τοῦ ἀσωμάτου, xal ἄπερι-
γράπτου, xaX ἁσχηματίστου θεοῦ, xal πάντα τὰ
τοιαῦτα τίς ἂν ἐκ τῆς συνήθους τῶν ῥημάτων τού-
των σημασίας χατανοήσειε;
Δτλον οὖν ὅτι αἰν[γματά τινών ἐστι τὰ λεγόμενα,
βαθυτέραν τινά τῖς προχείρου δ.ανοίας τὴν θεωρίαν
ἐμπεριέχοντα ὡς Ex τούτων. μηδενὶ λόγω τὴν τοῦ
ἐχτίσθαι τὸν Κύριον ὑπόνοιαν Ex τῆς Γραφῖς -αύτης
τοῖς εὐσεθῶς λογιζοµένοις ἐγγίνεσθαι, τοῖς πεπαιδευ-
µένοις μάλιστα διὰ τῆς εὐαγγελιστοῦυ µεγαλοφωνίας,
τὸ πάντα τὰ γεγονότα Ov αὐτοῦ γεγενῆσθαι, χαὶ &v
αὑτῷ συνξστάναι, λέγοντος * Πάντα γὰρ, qnot, δε
αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ £r,
ὃ Τέγονεν ἐν αὑτῷ. Οὐχ ἂν τοῦτο διορισάµενος, εἰ
xai αὐτὸν τὸν Κύριον Ev τῶν γεγονότων ἐπίστευξ.
Πῶς γὰρ Ov ἐκείνου τὰ πάντα γίνεται, καὶ £y αὐτῷ
τὰ γεγονότα τὴν σύστασιν ἔχει, εἰ μῇ πάντως ἄλλοτι
παρὰ τὴν τῶν πεποιηµένων φύσιν ὁ ποιητῆς ὑπάρ-
χων, οὐχ ἑαυτὸν, ἀλλά τὴν χτίσιν εἰργάσατο ; εἰ γὰρ
1 χτίσις δι ἐχείνου , αὐτὸς δὲ ὁ Κύριος οὗ δι ἑαυτοῦν
ἄλλο τι πάντως χαὶ οὐχὶ χτίσις ἐστί. Tou τοίνων εὐαγ-
γελιστοῦ φῄσαντος. ὅτι Πάντα δι αὐτοῦ ἐγένετο,
καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ Ev, ὃ γέγογεν ἐν αὐτῷ;
καὶ φανερῶς διὰ τούτων ἑἐνδειζαμένου , ὅτι καὶ ἐν τῷ
Yi τὰ γενόµενα véyove, χαὶ οὐ δι ἑτέρου τινὸς την
εἰς τὸ γενέσθαι πάροδον ἔσχεν.
Ἐνδέγεται τὸν λόγου τοῦτον ὁ Παῦλος * xal ὡς ἂν
345
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
546
μηδεµίαν χαταλίποι πρόφασιν τῇ βλασφήμῳ φωνῇ A evangeliste excipiens; et ne ullus impiis subter-
τοῦ συναριθμεῖν τοῖς γεγονόσι xal «n» τοῦ Πνεύματος
φύσιν, ὑπ' ἀριθμὸν ἄγει τὰ πάντα, ποῖά ἐστι ταῦτα,
ἃ πάντα τῷ εὐαγγελιστῇ xal εἴρηται καὶ νενόηται.
Καὶ χαθάτερ ὁ µέγας Aavtb, πάντα ὑποτετάχθαι τῷ
ἀνθρώπῳ φῄσας, xal τὸ χατ εἶδος προσέθηχε, ποῖα
ἓν τὰ ἐμπεριλαμθανόμενα τῇ τῶν πάντων quvf,
τουτέατι, τὰ χερσαῖα. xal τὰ ἕννδρα, xaY τὰ ἑναέρια
Qoa οὕτω xal ὁ τῶν θείων δογμάτων ἑξηγητῆς ὁ
ἁ σόστολος Παῦλος, πάντα ἐν αὐτῷ γεγενησθαι εἰπὼν,
περιγράφει τοῖς ἀριθμηθεῖσι τῶν πάντων τὴν Ev-
νοιαν. Ὁρατά γὰρ, qnoi, καὶ ἀόρατα. Διὰ μὲν τῶν
ὁρα-ῶν, χαθὼς εἴρηται, τὰ τῇ αἱτθήσει γνώριµα
περιλαθὼν τῷ ὀνόματι: διὰ δὲ τῶν ἀοράτων, την τῶν
νοητῶν αἰνιςάμενος φύσιν.
᾽Αλλὰ περὶ μὲν τῶν αἰσθητῶν, οὐδὲν ἐδέησε 3ε-
«τομερῶς διεξελθεῖν Ex ὀνόματος. Οὐδεὶς γὰρ αὔτω
σάρχινος οὐδὲ χτηνώδης ἐστὶν, ὡς ἐν τοῖς αἰσθτιτοῖς
ὑποπτεῦσαι xal sb Πνεῦμα τὸ ἅγιον εἶναι. Τῶν δὲ
ἀρράτων μνησθεὶς, ἐπειδῆ νοερὰ, xal ἀσώματος, xal
$ τοῦ Πνεύματος φύσις ἐστν, ὡς ἂν μή τις ἐν τού-
τοις ὑπονοήσειεν ὑφεστάναι τὸ Πνεῦμα διὰ τὴν χατὰ
«b ἀόρατον χοινωνίαν, ἑναργεστάτην ποιεῖται τῆν
ἑωΐρεσιν τῶν τε διὰ τῆς Χτίσεως γεγονότων, χαὶ τῆς
ὑπὲρ τὴν χτίσιν οὐσίας. Τὰ μὲν γὰρ 'Βισθέντα χατ-
αριθμεῖται τῷ λόγῳ, θρόνους τινὰς, χαὶ Ἀρχὰς, καὶ
Εξουσίας , χαὶ Κυριότητας λέγων * γενικοῖς τισι
xai περιληπτιχοῖς ὀνόμασι τῶν ἀοράτων τούτων δυ-
νάµεων τὴν διδασχαλίαν ποιούμενος, τὰ δὲ ὑπὲρ τὴν
χτίσιν, δι αὑτῆς τῆς σιωπΏῆς ἁἀποχωρίσει τοῦ Gpt-
Ojo) τῶν χτισθέντω». Ὥστερ ἂν εἴ τις προσταχθεις
ἐπὶ στρατοπέδου τὰς λεπτομερεῖς καὶ ὑποθεδηχυίας
ἀρχὰς εἰπεῖν ἐπ᾽ ὀνύματος, ταξιάρχας, καὶ λοχαγοὺς,
ἑχατοντάρχους τε xal χιλιάρχους, xaX εἴ τινες ἄλλαι
τῶν χατὰ µέρος δυναστειῶν ὠνομασμέναι εἰσὶ, πἆσας
διεξελθὼν τῷ λόγῳ, τῆς πάντων χρατούσης, xai πᾶ-
σαν την δύναμιν διεπούσης ἀρχῆς µηδεµίαν μνήμην
σοείσαιτο΄ οὗ δι’ ὑπεροψίαν, f) λήθην τὴν ὑπερέχου-
cav ἀρχὴν σιωπήσας, ἁλλ᾽ ὅτι µόνον τὴν ὑπήκοόν τε
καὶ ὑποχείριον τάξιν διεξελθεῖν ἡ προσταχθεὶς, 7| προ-
θέµενος ὑθρίσειεν ἂν ἓν τῇ τῶν ὑποχειμένων μνήμῃ
σομπεριλαθὼν χαὶ τὴν ἄρχουσαν * οὕτω pot δοχεῖ καὶ ὁ
£v παβαδείσῳ μυτθεὶς τὰ ἀπόῤῥητα Παύλος, ὅτε ἁρ-
Ξαγεὶς bv αὐτῷ ἐγένετο xat τῶν ὑπερουρανίων θαν-
µάτων θεατὴς χαταστὰς, «τὰ ἀνθρώποις ἄῤῥητα xai
εἶδε, xai Ίχουσεν * οὗτος τὰ τῷ Κυρίῳ χτισθέντα δι-
ῥάξαι προθέµενος, ἐπειδὴ δ.εξηλθε ταῦτα τῷ λόγῳ
Ξεριληκτιχαϊῖς τισι φωναῖς, διαδραμὼν τὴν ἀγγελικὴν,
xai ὑπερχόσμιον δύναμιν, ἔστησεν ἐν τοῖς μνηµονευ-
θεῖσι τὸν λόχον, τῶν ὑπὲρ τὴν χτίσιν οὐδὲν εἰς τὸν
χατάλογον τῶν χτιστῶν χαθελχύσας * ὡς ἐκ τούτου
επςῶς ἄνω τῆς κτίσεως εἴναι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ὑπὸ
τῆς Γραφῆς papropstsQa:.
Bavit, nihil eorum, quie supra creaturam sunt,
*9 Psal, vir, 8 sqq... '* Coloss. 1, 16. "! ibid.
fugiendi locus relinquatur, Spiritus sancti naturam
rebus creatis annumerandi, sigillatim percenset
omnia illa, qualia sint, qua ab evangelista omnium
nomine dicta et comprehensa sunt: et quemadmo-
dum 2. David cum pronuntiasset, omnia homini
esse subjecta, etiam in specie declaravit, quxnam
sint illa, qux omnium vocabulo intellexisset : hoc
est, terrestria, aquatilia, et aeria animalia **: sic et
divinorum oraculorum interpres apostolus Paulus,
cum dixisset, omnia in ipso esse faeta, definit no-
lionem omnium, ipsarum rerum enunieratione.
Visibilia, inquit, et invisibilia 5. Aspectabilium
nomine iis comprehensis, qux sub sensum cadunt,
ut antea diximus : nomine vero 'inaspectabiliuin
D corum naturam significans, qux sola intelligentia
percipiuntur.
Sed de sensibilibus quidem enucleate et nomi-
natim exsequi, nulla necessitas exigebat; nemo
enim adeo carnalis eb stupidus est, qui suspicetur
Spiritum sanctum rerum sensibilium ordine con-
tineri. At cum inaspectabilium mentionem fecisset,
cum ipsa etiam Spiritus sancti natura sit intellecti-
lis et incorporea, ne quis fortassis ipsum etiam
Spiritum sanctum in harum classem conjicerct,
ob communionem cum rebus ab oculorum aspectu
remotis, evidentissimam distinctionem facit eoruni
qu: per creationem facta sunt, ejusque substan-
tig, qui creatione superior est. Creata enim per-
censet illa oratione, cum T/ronos, quosdam, et
Principatus, et Potesiates, εἰ Dominationes nomi-
nat *! : generalibus quibusdam et vim multitudinis
habentibus, doctrinam harum inazpectabilium vir-
tutum tradens; ea vero, qui supra creature
censum evecta sunl, ipso silentio ex numero crea-
turarum segregat. Quemadmodum si quis jussus
distincte et nominatim enumerans minores et in-
feriores functiones bellicas, ordinum ductores, de-
curiones, centuriones, chiliarchas, et si quie sunt
3lia munia speciatim percenseret, omnibusque enu-
meratis supremam, et quz alias omnes continet,
potestatem silentio preteriret, non contemptu vel
oblivione suum officium prztermittens, sed quod
p vel jussus, vel dedita opera tantum enumerare
vellet munera inferiora et ab aliis pendentia : is
injuria imperatorem afficeret, si eum in ordine
eorum, qui inferioris sunt dignitatis, reponeret :
ita videtur mihi etiam D. Paulus res abditas in
paradiso edoctus, quando in eum raptus, et οα)-
lestium arcanorum spectator effectus est, eaque
vidit et audivit, que homini nefas eloqui 53, cum
enarrare proposuisset res a Domino creatas post-
quam communibus quibusdam vocabulis eas enu-
merasset : pervagatus angelicam et superinundanam
illam potestatem, orationem in supradictis termi-
in ordinem creaturarum trahens, ut ex hoc ipso
^ JLCor. 11,2 sq.
«41
5. GREGORII NYSSENI csd
mzuifestum testimonium 2a sacris Litteris perhibeatur, Spiritum sanctum extra creatarum rerum
numerum habendum esse.
Quod si quis refutandi gratia objiciat, ne clie- A — EL δὲ τις ἀνατρέποι τὸν λόγον, ὡς οὐδὲ τῶν Χε-
rubinorum quidem mentionem a D. Paulo esse
[ictam, verum et hos quoque cum Spiritu sancto
in ordinem creaturarum ipsa prateritione conjectos
esse, simulque probare conetur, vel hos etiam,
eo quod. sint pratermissi, super crealuras eve-
hendos, vel neque Spiritum sanctum ex illorum
ordine eximendum esse : is diligentius, oro, per-
pendat sensum eorum, qus in illa enumeratione
posita sunt, idque quod omissum videtur, quia
nominatim non est expressum, inveniet cum su-
pradictis positum. Qui enim tAromnos nominavit,
i» alio noinine cherubim expressit , obscuriorem
videlicet vocem Hebraicam clariore Graeca signi-
f'cans : eum legisset, Deum sedere auper cherubim,
virtutes islas ejus, qui supra ipsas sedet, thronos
appellavit; similiter et. seraphim apud Isaiam, a
«quibus mysterium sancte Trinitatis perspicue an-
vuntiatum est: quando hymnum illum, Sanctus,
in qualibet sancte Trinitatis persona pulchritu-
dinem et decorem ohsltpescentes, mirabiliter con-
cinuerunt, comprehensi sunt in catalogo supra-
posito a magno Paulo, et quidem nomine vir-
utum : et ante a propheta Davide, qui ait : Bene-
dicite Domiuum, omues virlutes ejus; ministri ejus,
qui facitis voluntatem ejus "* ; Isaias aute loco
verbi Benedicite, ipsa benedictionis et hymni verba
posuit : Sancius, Sanctus, Sanctus Dominus Deus
Sabaoth : plena est omnis terra gloria ejus δν:
ministros vero esse has virtutes, facientes volunta-
tem Dci, per peccatorum emundationem, secundum
voluntatem mittentis, ab uno ex seraphinorum or-
ρουθὶµ ὑπὸ τοῦ Παύλου μνημονευθέντων * ἀλλὰ xai
τούτων μετὰ τοῦ Πνεύματος ἐν τῇ τῶν γεγονότων
ἀπαριθμήσεισιωπηθέντων, χαὶ χατασχευάζοι διὰ τοῦ
παραλελεῖφθαι τὴν περὶ τούτων μνήμην, ἢ χαὶ ταῦτα
ὑπὲρ τὴν χτίσιν, f; μηδὲτὸ Πνεύμα δεῖν οἵεσθαι, Xoy:-
σάσθω τἣν τῶν ἀπηριθμτμένων διάνοιαν, xat τὸ πα-
εἴσθαι δοχοῦν, ὅτι μῆ ES ὀνόματος ἡ μνήμη γέγονεν,
by τοῖς εἰρημένοις κατόγξται. Ὁ Υὰρ θρόνων µνη-
μονεύσας, ἄλλῳ ὀνόματ, τὰ Xepov6lu διηγήσατο, τῇ
γνωριµωτέρα προσηγορἰᾳᾷ τὸ ἀσαφὲς τῆς Ἑδραῖδος
ἐξελληνίσας. Καθῆσθαι γὰρ τὸν θεὸν ἐπὶ τῶν Χερου-
ϐὶμ ἀχούσας , τὰς δυνάµεις ταύτας τοῦ Em! αὐτῶν
χαθεζομένου θρόνους ὠνόμασεν * ὡσαύτως δὲ xal τὰ
παρὰ τῷ 'Hoata Σεραφὶμ, παρ) ὧν ἐναργῶς τὸ τῆς
D Τριάδος ἐχηρύχθη μυστίριον * ὅτε τὴν Ἅγιος φωνὴν»
τὸ Ev ἑκάστῳ τῶν Ey τῇ Τριάδι κάλλος χαταπλησσό-
μενα, θαυμαστικῶς ἐξεθόησαν ' περιείληπται τῷ
καταλόγῳ τῶν µνημµονευθέντων, τῇ προσηγορίᾳ τῶν
δυνάµεων ὀνομασθέντα παρά τε τοῦ μεγάλου Παύλου,
καὶ πρὸ τούτου παρὰ τοῦ προφήτου Δαθίδ. ὁ μὲν
Y&p φησιν * Εὐ.ογεῖτε τὸν Κύριον, πᾶσαι αἱ óv-
γάμεις αὐτοῦ , «λειτουργοὶ αὐτοῦ, ποιοῦγτες τὸ
0£A1nua αὐτοῦ. Ὁ δὲ "Hoatag ἀντὶ τοῦ Εὐ.1ογεῖτε
εἰπεῖν, τὰ ῥήματα τῆς εὐλογίας ἀνέγραφεν, "Αγιος,
γιος, "Aoc Κύριος Za6a00* π.]ήρης πᾶσα ἡ
γή τῆς δόξης αὐτοῦ» τὸ δὲ λειτουργοὺς εἶναι τὰς
δυνάµεις ταύτας ποιούσας τὸ θέληµα τοῦ θεοῦ, διὰ
τῆς γενομένης ἁμαρτιῶν καθάρσεως xazà τὸ βούλημα
τοῦ ἀποστείλαντος , παρ᾽ ἑνὸς τῶν Σεραφὶμ ὑπηνί-
ξατο ' αὕτη γάρ ἐστιν ἡ λειτουργία τῶν πνευμάτων
τούτων, ἐπὶ σωτηρίἰᾳ τῶν σωζοµένων ἐκπέμπεσθαι.
dine insinuatum est. lloc enim est ministerium horum spiritaum, mitti videlicet ad salutem eorum
curandam qui salvantur.
Quod mihi animadvertisse videtur divinus Apo-
slolus, et intellexisse eaindem rem a duobus pro-
phetis diversis appellationibus significari, accepta
ex iis, quae omnium erat aptissima, seraphinos ap-
pellavit virtutes : ut nulla occasio sycophantis re-
licta sit, asserendi Spiritum sanctum relictum esse,
instar horum alicujus, in ordine creaturarum. Nomi-
nati enim sunt, ut jam ostensum est ; illa vero prz-
lerità sunt, quemadmodum ex ipsa Paulinz .narra-
tionis serie cognoscere licel, qui omnem creaturam
numero multitudinis extulit : eorum vero, qus sin-
rulariter dicuntur, singulariter quoque mentionem
facit? noc enim proprium est Trinitatis singula-
riter enuntiari ; unus Pater, unus Filius, umus
vpiritus sanctus. At omnia superius enumerata,
^ multitudinis numero recensita sunt : Principa-
tus, potestates, dominationes et virtutes ; ut nullus
prabeatur suspicandi locus, unam quampiam rein
ex his esse itidem ipsum Spiritum sanctum : sed
Paulus silentio preteriti inerzplicabilia, et bene
9 Psal. cu, 21. δν [sa. vi, 3.
"A µοι δοχεῖ χατανοῄσας ὁ θεῖος ᾿Απόστολος, xal
μαθὼν ὅτι τὸ αὐτὸ πρᾶγμα παρὰ τῶν δύο προφητῶν
ἐν διαφόροις ταῖς προσηγορίαις σηµαίνεται, τὴν
γνωριµωτάτην τῶν φωνῶν ἐχλεξάμενος, δυνάμεις τὰ
Σεραφὶμ ὠνόμασεν, ὡς µηδεµίαν ἀφορμὴν τοῖς συχο-
φάνταις χαταλελεῖφθαι τοῦ χατὰ «b (zov τούτων ἑνὸς
xai τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον Ey τῷ χαταλόγῳ τῆς χτίσεως
παραλελεϊφθαιλέγειν’ τὰ μὲν γἀρεἴρηται χαθὼς ἆπο-
δέδειχται, τὰ δὲ σεσιώπηται, καθὼς ἔστιν Ex τῶν χατ-
ειλεγµένων ὑπὸ τοῦ Παύλου μαθξῖν, τοῦ πᾶσαν μὲν
πληθυντιχῶς ἀναριθμησαμένου τὴν κτίσιν’ τῶν δὲ
μοναδικῶς λεγομένων ἑἐνικῶς μνημονεύσαντος. Toute
D Υὰρ ἴδιον τῆς ἁγίας Τριάδος ἑστὶ , τὸ μοναχῶς ἐξαγ-
γἐλλεσθαι * εἲς Πατὶρ, χαὶ εἷς Υἱὸς, χαὶ ἓν Πνεῦμο
ἅγιον. Τὰ δὲ εἰρημένα πάντα Ev πλήθει χατείλε:
κται, Ἀρχαὶ, xaX Εξουσίαι, καὶ Κυριότητες, χα
Δυγάμεις, ὡς µτδεµίαν παρέχειν ὑπόνοιαν τοῦ E
τούτων εἶναι xai τὸ Πνεῦμα ἅγιον' ἀλλὰ Παῦλο.
μὲν σιωπᾷ τὰ ἀπόῤῥητα, xaX καλῶς ποιεῖ ' οἶδε và
ἀχούειν μὲν tiv παραδείσῳ τὰ ἄῤῥητα ῥήματα
$49
ὅταν περὶ τῶν χατωτέρων ποιῆται τὸν λόγον.
Οἱ δὲ τῆς ἀληθείας πολέμιοι, xal τῶν ἀῤῥήτων
χατατολμῶσι, τὸ μεγαλεῖον τοῦ Πνεύματος τῷ τα-
πεινῷ τῆς κτίσεως χαθυωθρίνοντες' ὥσπερ οὐκ ἀχη-
κούτες, ὅτι αὐτὸς ὁ θΘεὸς Λόγος, παραδιδοὺς τοῖς
μαθηταῖς τὸ τῆς Ὀεογνωσίας µνυστίριον, ἐν ὀγό-
(ματι Πατρὺς, καὶ Υἱοῦ , xal ἁγίου Πνεύματος
τοῖς ἀναγεννωμένοις εἶπε τὴν ζωὴν συμπληροῦ-
σθαι, xai παραγίνεσθαι Χάὶ διὰ τοῦτο συντάξας
τῷ Πατρὶ, xaX ἑαυτῷ, τῆς περὶ τὴν χτίσιν ὑπονοίας
tb Πνεῦμα ἐχώρισεν, ὡς ἐξ ἀμφοτέρων εὐσεθῃη καὶ
πρέπουσαν γίνεσθαι περὶ αὑτοῦ τὴν ὑπόλγψιν' Παύ-
oo μὲν tv τῇ µνήµῃ τῆς χτίσεως τὴν μνήμην ἆπο-
σιγήσαντος τοῦ δὲ Κυρίου ἐν τῇ μνήμη τῆς ζωο- Β
40:02 δυνάµεως, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τῷ Πατρὶ xat
ἑαυτῷ συναρµόσαντος. Οὕτως ἡμῖν ὁ λόγος διὰ τῆς
ἁγίας ΓραφΏῆς ὁδηγούμενος ὑπερτίθησι μὲν τῆς
χτίσεως τὸν Movoyevr, xai τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον :
κατὰ δὲ την τοῦ Σωτῆρος ἀπόφασιν, tv τῇ µαχαρίᾳ
σε χαὶ ζωοποιῷ , χαὶ ἀχτίστῳ φύσει θεωρεῖν διὰ πί-
στεως ὑποτίθεται' ὥστε τὸ ἄνω τῆς χτίσεως, xat τῆς
πρωτευούσης , xal διὰ πάντων τελείας φύσεως Ev
πιστευόµενον, μηδενὶ τρόπῳ, τὸν τῆς ἑλαττώσεως
παραδέχεσθαι λόγον ᾿ κἂν ὁ τῆς αἱρέσεως προστάτης
περιχόπτει τὸ ἀόριστον Ev τῇ τοῦ ἑλάττονος ἐπινοίᾳ,
οἱ ονεῖ διαχολοθῶν xal συστέλλων τῆς θείας οὐσίας τὴν
«ξλειότητα ἐν τῷ, τὸ μεῖζον καὶ τὸ ἔλαττον αὐτοῖς
ἐνθεωρεῖν, διορίζεσθα,.
T! το!ίνον προστίθησι τῇ ἀχολουθίᾳ τῶν εἰρημένων,
σχοτ{σωµεν. Μετὰ τὸ εἰπεῖν, ὁξ ἀνάγκης ἑλάτ-
τους τε xal µείζους τὰς οὐσίας οἵεσθαι δεῖν εἶναι"
xaX τὰς μὲν πρώτην ἐπέχειν τάξιν χατά τινα µεγέ-
605; χαὶ ἀξίας διαφορὰν ἓν τῇ προτιμήσει τεταγµέ-
να-΄ τὰς δξ δευτέρας, διὰ τὸ ὑποθεθηχὸς τῆς φύὐσεώς
τε χαὶ τῆς ἀξίας ἀπεωσμένας, ταῦτα ἐπήγαγεν '
αρὸς τοσαύτην φησὶν ἐξιχνεῖσθαι διαφρορὰν, πρὸς
ἑπόσην ἂν ἐξικνῆηται τὰ ἔργα. Ἐπεὶ μηδὲ θεμιτὸνγ
τὴν αὐτὴν ἑἐνέργειαν εἰπεῖν καθ) ἣν τοὺς ἀγγέ-
Jovc ἐποίησεν, ἡ τοὺς ἀστέρας xal τὸν οὐρανὸν,
ἢ τόν ἄγθρωπον. AAA ὅσῳ τὰ ἔργα τῶν Épyor
αρεσέύτερα, xal τιμιώτερα, τοσούζῳ xal τὴν ἐγέρ-
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
φείδεσθαι δὲ τῆς τῶν ἀνεχφωνήτων ἐξαγορεύσέως , A facit :
550
novit enim in paradiso audire ineffabilia
verba, et abstinere ab iisdem expromendis et eloquesni-
dis, quando de rebus inferioris conditionis et sta-
tus sermonem instituit.
. AL veritatis adversarii etiam ineffabilibus non
abstinent, majestatem Spiritus humili creatura
conditione violantes, quasi ignari essent ipsum
Verbum Deum, quando discipulis mysterium divinz
agnitionis tradebat, asseruisse, im nomine Patris
ει Filii εἰ Spiritus sancii 55, regeneratis vitam
conferri et consummari : ac proinde quia secum,
et cum Patre Spiritum sanctum conjunxit, eum-
dem a rerum creatarum ordine exemit : ut ex lis
duobus locis inter se comparatis competens et
digna de Spiritu sancto existimatio exsistat : cum
Paulus in enumeratione creaturarum ejus mentio-
nem nullam fecerit; et Dominus, cum vivifica illa
regenerationis verba describeret, eumdem Pairi et
sibi copularit. Quo lit, ut ratio, Scriptura sacra
auspiciis et ductu directa, supra creaturz& sortem
evehat Unigenitum et Spiritum sanctum, ct se-
eundum Salvatoris mandatum, in beata illa, vivi-
ficatrice et increata natura ipsum fide contemplari
jubet. Itaque id, quod creditur unum ex iis quie
supra creaturam sunt, naturaeque prime, et om-
nibus numeris absolut: e, nullo modo imminutionis
rationem subire potest : etiamsi hareseos auctor
cireumscribere ct quasi circumdare velit infinitum
minoris opinione, velut mutilans el contrahens
diving: nature perfectionem ; dum plus et minus
in ea considerandum esse docet.
Videamus igitur quid amplius afferat, dum ora-
lionis δις seriem pertexere pergit. Cum dixissct
ez necessitale quadam minores et. majores substan-
lias exislimaudas esse; et has quidem primum te-
nere locum, secundum magnitudinis et dignitatis
differentiam, in honoris precellentia ordinatas οἱ
dispositas : has vero secundum, propter naturz
inferiorem conditionem, defectumque dignitatis :
haec subjecit : Tanto discrimine inter se dissidere,
quanto dissident ipsa opera, cum ne[as sit dicere,
eamdem esse operationem, qua angelos fecit, vel stel-
las et celum, vel hominem : sed quanto opera operi-
bus excellentiora et prastantiora sunt, et operatio-
χειαν τῆς ἐνεργείας ἀναθεθηκέναι gain ἄν τις D nem. operationi antestare merito quis asseverarerit,
περὶ τούτου διαέεθαιούµενος ' ἅτε δᾗ τῶν αὑτῶν'
ἐνεργειῶν τὴν ταυτότητα τῶν ἔργων ἀποτελουσῶν,
καὶ τῶν παρη.ὶ.1α]μένων ἔργων, zapnAAarguérac
καὶ τὰς ἐνεργείας ἐμφαινόντω».
Ταῦτα τοίνυν ἐγὼ μὲν ὑπολαμδάνω, μηδὲ αὐτὸν
ὧν συυγραφέα δύνασθαι ἂν εὐπόρως εἰπεῖν, ὁ τ' mot
wioa; συνἐγραφεν' οὕτως ἀνατεθόλωται τῇ DOT
"t6 φράσεως ἡ διάνοια τῶν εἰρημένων, ὡς µιδένα
b dd. εὐχόλως ἐν τῷ βορθόρῳ τῆς ἑρμηνείας
λτθηναι τὸ βούλημα. Τὸ γὰρ, πρὸς τοσαύτην ἐξ-
μγεῖσθαι διαφορὰν, πρὸς ὁπόσην ἂν ἐξικνῆται τὰ
ka, Λοξίου τινὸς xatà τὸν ἔξωθεν μῦθον ὑπονοή-
κ Matth, xxvii, 19.
qui pie de hoc cogitare velit : cum eedem operationes
eosdem eliam. effectus producant ; cumque. diversa
opera diversas etiam operationes demonstrent.
liec ne ipsum quidem auctorem intelligentia
assequi, certo mihi persuadeo, adeo verborum
quasi coeno sentenlia omnis inquinata et sordidata
esl, ut. nemo sit, qui in hoc elocutionis como «i-
spicere queat quxnam sit subjecta notio. Illu
enim : Tanto discrimine distare, quanto distant ipsa
opera, videtur esse Apollinig cujusdam oblique
valicinantis, ut exterorum scriptis fertur, et au-
351
S. GREGORII NYSSENI 252
ditores in. fraudem et deceptionem ambiguitate A σειεν ἄν τις εἶναι πρὸς ἁπάτην τῶν ἀχουόντων φλη-
garrulitatis inducere volentis. Si vero me iis quz
hactenus discussi, insistentem, conjecturam fa-
cere oportet de iis, qua hoc loco subdole texit,
hoc videlicet vult asserere, tantam operationum
diversitatem statuendam esse, quanta sit ipsorum
operum inter se mutuo differentia. At de quibus-
»am operibus hic sermonem faciat, non est pro-
clive ex dictis colligere : si enim loquitur de re-
bus, que in creaturarum ordine collocantur, non
satis dispicio, quinam cohzreant hzc cum prace-
dentibus.: Cum enim quaestio sit de Patre et Filio
et Spiritu sancto, non apparet, qua occasione dis-
scrat de terra, aqua, aere, igne, animaliumque di-
versitatibus ; verbisque explicet, et describat opcra
ναρουµένου. Βἱ δὲ yph τοῖς προεξητασµένοις ἑπόμε-
voy xa τῶν ἐνταῦθα αὑτῷ κατασχευαξοµένων στοχά-
σασθαι, τοῦτό ἐστιν, ὃ ἐνδείχνυται, ὅτι ὅση τῶν
ἔργων fj πρὺς ἄλληλά ἐστι παραλλαγὴ, τοσαύτη καὶ
τῶν ὀνεργειῶν dj διαφορὰ πρὸς ἀλλήλας ἐπιγνωσθή-
σεται. Περὶ τίνων τοίνυν ἔργων ἐνταῦθα ποιεῖται τὸν
λόγον, οὐκ ἔστιν Ex τῶν εἰρημένων εὑρεῖν. El. μὲν
γὰρ περὶ τῶν Ev. τῇ χτίσει λέγει θεωρουµένων, οὔχ
οἶδα ποίαν ἀχολουθίαν ἔχει ταῦτα πρὸς τὰ προάγοντα,
Τής γὰρ ζητήσεως περὶ Πατρὸς, καὶ Yiou, xai ἁγίου
Πνεύματος οὕσης, «va χαιρὸν ἔχει γῆν, χαὶ Όξωρ,
xaYáàépa, xal mop, xai τὰς τῶν ζώων διαφορὰς ου-
σιολογεῖν, xaV διεξιέναι τῷ λόγῳ, καὶ δ.αγράφειν
ἔργα ἔργων πρεσθύτερα, χαὶ τιµιώτερα, xal ἑνέρ-
operibus dignitate εἰ excellentia prastantiora, et B γειαν ἑνεργείας ἀναθεθηχέναι λέγειν εὐλόγως δια-
quam etiam prudenter, et cum ratione operatio-
nem operationi antecellere asseveret. Si vero uni-
genitum Filium et Spiritum sanctum norinat opera,
quasuam appellat operationum differentias, quibus
opera hec efficiuntur ? Quxnam ist ips opera-
tiones, qux alias operationes praestantia transcen-
dunt ? Neque explicat, quidnam intelligat nomine
trauscensionis, qua una operatio alteram transcen-
dit, neque quidquam de natura operationum tra-
didit, sed hucusque nihil agens oratione proces-
Sit, euni neque demonstret eas secundum essen-
tiam suam subsistere, neque voluntatis quamdam
'motionem per se non subsistentem esse. Sententia
enim eorum, qu: disseruit, inter utramque harum
opinionum fluctuans, et quasi in medio suspensa,
ad utramque persuasionem inclinat.
Addit vero, nefas esse existimare, eamdem esse
eperationem, qua angelos fecit, vel stellas, vel
εσυ, vel homines. Rursus qua necessitate vel
serie disputationis coactus, hac praedictis ad-
junxerit? Nec intelligo, quomodo apte conficiatur :
Tantum distare a se operaliones, quanto discrimine
ipsa opera inter se dissident, ex hoc quod probat
non omnes effectus ex eodem, sed alios ex aliis
exstitisse. Nam collum, et angelum, et stellas, et
hominem, et omnia, qua in creaturis numerantur,
unius esse opera, a sacris Litteris edocti sumus.
At vero iste cum suo dogmate, conatur ostendere
non unius opera esse Filium et Spiritum sanctum ;
sed Filium quidem esse opus operationis, qua ex
prima substantia manat ; Spiritum autem sanctum
operis hujus aliud esse opus. Dicat igitur ipse, vel
si quis alius recondite illius sapienti: particeps
esi, quam tandem cum horum assertione con-
nexionem el communionem habeat, coelum et homo,
angelus et stelle, quà omnia iste ad probationem
nunc assumit? In his enim manifeste impietas
apparet, et per se conspicua est; αἱ impietatis
probatio et a(lirmatio sibi ipsa prorsus est dissen-
tanea. Credere enim in sanctissima Trinitate tan-
tam esse diversitatem, quanta conspicitur in ccelo,
quod ambitu suo omnem creaturam complectitur,
collato cum dnico homine, vel cum stella quapiam
νοούμενονο El δὲ τὸν Μονογενη Υὸν, καὶ τὸ ἅγιον
Πνεῦμα προσαγορεύει τὰ ἔργα, τίνας λέγει πάλιν τὰς
τῶν ἐνεργειῶν διαφορὰς, δι ὧν τὰ ἔργα ταῦτα ἆπο-
τελεῖται; Τίνες δὲ xáxeivat αὗται αἱ ἐνέργειαι, αἱ
τὰς ἐνεργείας ἀναθαίνουσαι; Οὔτε γὰρ τὴν ἀνάθδα-
σι ἣν ἀναθαίΐνει, χαθώς φησιν αὐτὸς, ἡ ἐνέργεια
τὴν ἐνέργειαν, 6 τι ποτὲ νοεῖ διεσάφησεν, οὔτε τι περὶ
«TG φύσεως τῶν ἐνεργειῶν διελἐχθη, ἀλλ᾽ ἐπ) οὐδε-
vb; µέχρι τοῦ νῦν βέθηχεν ὁ λόγος αὐτῷ, οὔτε τὸ οὗ-
σιωδῶς ὑφεστάναι χατασχευάζων, οὔτε θελἠµατός
τινα χίνησιν ἀνυπόστατον ἐνδειχνύμενος. Δι’ ὅλου γὰρ
ἡ διάνοια τῶν εἰρημένων ἐπὶ τοῦ µέσου τῶν ὑπολή-
Ψέων ῥιφεῖσα, πρὸς ἑχατέρας τὰς ὑπονοίας µεταῤδι-
πίζεται.
Προστίθησι δὲ, ὅτι οὐδὲ θέµις τὴν αὑτὴν ἐνέργειαν
εἰπεῖν, xa0' ἣν τοὺς ἀγγέλους ἐποίησεν, f| τοὺς ἁστέ-
ρας, χαὶ τὸν οὐρανὸν, f| τὸν ἄνθρωπον. Πάλιν ταῦτα
Ex ποίας ἀνάγχης, ἡ ἀχολουθίας τοῖς εἰρημένοις Ex-
ἠγαχεν ; f] «i μᾶλλον διὰ τούτων χατασχευάζεται; τὸ,
ΠαρηΆ.1άχθαι τὰς ἐγεργείας κατὰ τοσοῦτον ἆ.ἰ-
λή.Ίων, ὅση xal τῶν ἔρχγων ἑστὶν ἡ πρὸς dJ4n0Ja
διαφορά, τῷ μὴ τοῦ αὐτοῦ τυγχάνειν ἔργα τὰ πάντα,
ἀλλ' ἕτερα ££ ἑτέρου γεγενῆσθαι χατασχενάζειν, ἐγὼ
μὲν οὗ συνορῶ. Οὐρανὸν γὰρ, xa ἄγγελον, καὶ ἁστέρα,
χαὶ ἄνθρωπον, xal πάντα ὅσα ἐστὶν Ev τῇ χτίσει νοού-
μενα, ἑνὸς ἔργα τὰ πάντα παρὰ τῆς } ραφῆς µεμα-
D θήχαμεν. Ὁ δὲ τοῦ δόγματος αὐτῶν χατασχευάζει
λόγος, ὅτι οὐχ &vbc ἔργα 6 Υἱὸς, xal τὸ Πνεῦμα * ἀλλ)
ὁ μὲν Υἱὸς τῆς παρεποµένης τῇ πρώτη οὐσίᾳ ἑνερ-
γείας ἔργον Eat τὸ δὲ Πνεῦμα τοῦ ἔργου πάλιν ἔτε-
pov ἔργον. Tiva οὖν χοινωνίαν ἔχει πρὸς τὸν ἐχεῖ
χατασχευἣν οὐρανὸς, xai ἄνθρωπος, ἄγγελός τε xal
ἀστῆρ νῦν συμπαραληφθέντες ὑπὸ τοῦ λόγου, αὐτὸς
εἰπάτω, ἢ eL τις τῆς ἀποῤῥήτου σοφίας αὑτοῦ xotvto-
νός ἐστιν; 'Ev τούτοις γὰρ τὸ μὲν ἁσεθὲς φανερῶς
"τοῖς εἰρημένοις ἐμφέρεται ' Ἡ δὲ τῆς ἀσεθείας χατα-
σχευη, xai πρὸς ἑαυτὴν ἐστιν ἀσύμφωνος. Τὸ μὲν
γὰρ οἴεσθαι τοσαύτην ἐν τῇ ἁγίᾳ Τριάδι διαφορὰν
θεωρεῖσθα:, ὅσον ἐστὶ χατανοῆσαι οὐρανοῦ τοῦ πᾶσαν
τὴν χτίσιν ἐμπεριειληφότος πρὸς τὸν &va τῷ ἀριθμῷ
ἄνθρωπον, T τὸν ἓν οὐρανῷ φαινόµενον ἀστέρα, qavs-
929
COMTRA EUNOMIUM, LIB. I.
ρᾶν τὴν ἀσέδειαν ἔχει: τὸ δὲ συντεταγµένον τῶν A ex lis quee in zthere lucent, perspicuam prz se
vorng&tov, xat ἀχόλουθον τῆς περὶ αὐτὸ τοῦτο χατα-
σχευης, τοῦτό grt, µήτε ἐμοὶ, µήτε αὑτῷ τάχα
«5 [τῷ] πατρὶ τῆς βλασφηµίας εὐσύνοτπτον εἶναι. El μὲν
Τὰρ τοιαῦτα περὶ τῆς κτίσεως ἑλογίζετο, ὅτι οὐρανὸς
μὲν ἔργον ἐστὶν ὑπερχειμένης τινὸς ἑνεργείας, τῆς
δὲ τῷ οὑρανῷ παρεποµένης ἐνεργείας ἁποτέλεσμα ὁ
ἁἀστὴρ, ἐχείνου δὲ ἄγγελος, xal τούτου, ὁ ἄνθρωπος)
εἶχεν ἄν τι ὁ λόγος αὐτῷ διὰ τῖς τῶν ὁμοίων παρα-
θέσεως χατασχευάζειν τὸ δόγμα. Εἰ δὲ ταῦτα μὲν δι)
ἑνὸς Υεγενῆσθαι xai αὐτὸς συντίθεται (s! γε μὴ
παντελῶς τῇ τῶν Γραφῶν φωνῇ διαμάχεται), τῆς δὲ
ἐχείνων χατασχευῆς ἕτερόν τινα διορίσεται τρό-
πον ΄ τίς dj χοινωνία τῶν ἐπαχθέντων πρὸς τὰ προ-
άγοντα }
Δεδόσθω δέ τι xo χοινὸν ἔχειν ταῦτο πρὸς ἀπόδει-
ξιν τῆς τῶν οὐσιῶν παραλλαγής * ταῦτα γὰρ ἐπιθυ-
μεῖ δι ὧν λέγει κατασχευάζειν * ἀλλὰ τὰ ἐφεξῆς πῶς
συνήρτησε τοῖς εἰρημένοις, ἀχούσωμεν. "Oc, qnot,
τὰ ἔργα τῶν ἔρ]γων πρεσθύτερα καὶ τιμιώτερα,
χοσούσῳ xal τὴν ἐγέργειαν τῆς éveprelac ára6e-
6ηχέναι φαίη ἄν τις εὑσεθῶς διαν οούµεγος. Ταῦτα
μὲν εἰ μὲν περὶ τῶν αἰσθητῶν λέγε:, πόῤῥω τῶν προ-
τεθέντων ἑστὶν ὁ λόγος ᾽ τίς γὰρ ἡ ἀνάγχη τὸν περὶ
τῶν δογμάτων εἰπεῖν τι προθέµενον, περὶ τῆς τάξεως
τῶν ἐν τῇ χοσμοχονίᾳ δηµιουργηθέντων φιλοσοφεῖν,
χαὶ ὑγτλοτέρας, xat ὑφειμένας τὰς ἑνεργείας τοῦ
πτίσαντος πρὸς λόγον τῆς ἑχάστου τῶν γεγονότων
πηλιχότητος εἶναι διισχυρίξεσθαι: El δὲ περὶ ἐχείνων
ποιεῖται τὸν λόγον, xai ἔργα ἔργων πρεσθύτερά τε
χαὶ τιµιώτερα λέχει τὰ διατλασθέντα παρ) αὐτοῦ,
νυν Ev τῷ Gv past, τοῦτ' ἔστι τὸν Υἱὸν, xal τὸ Πνεῦμα
7b ἆγιον, τάχα χαλῶς ἔχει, σιωπῆ μᾶλλον τὸν λόγον
βδελύξασθαι, ἢ διὰ τοῦ συμπλαχῆναι τὸ δοχεῖν αὐτὸν,
χαὶ λόγον εἶναι χατασχενάσαι. Πῶς γὰρ ἂν εὑρεθείη
προτιµότερον, Ev οἷς οὐχ ἔστι τὸ ἀτιμότερον; El μὲν
γὰρ µέχρι. τούτου τῇ πρὸς τὸ xaxby εὐχολίᾳ, xo
ἑτοιμότητι πρόεισιν, ὥστε τοῦ ἀτιμοτέρου καὶ τὴν
φωνὴν xai τῆν ἔννοιαν ἐπί τινος τῶν ἐν τῇ ἁγίᾳ Τρ:άδι
διαπιστευοµένων ὑπονοῆσαι, βῦσαι τὰ ὥτα προσῄχει
xal φυγεῖν, ὅση ὀύναμις, ἀπὸ ἁχοις πονηρᾶς' ὡς
ἂν μὴ χοινωνία τις τοῦ µιάσµατος Yévorto τῷ ἀχού-
οντι΄ χαθάπερ i2 ἀγγείου τινὸς πλήρους ἀχαθαρσίας
εἰς τὴν τῶν ἀχουόντων καρδίαν µεταχεομένου τοῦ D
λόγο».
Πῶς γὰρ ἄν τις ἐπὶ τῆς θείας τε χαὶ ὑπερχειμένης
φύσεως εἰπεῖν τι τοιοῦτο τολµήσειε, 5 οὗ τὸ ἀτι-
µότερον συγχριτιχκῶς ὑπὸ λόγου χατασχευάζεται;
"Ira πάντες, qnot, τιμῶσι τὸν Yiór, καθὼς τιμῶσι
τὸν Πατέρα. Tf οὖν φωνῆς ταύτης τὸ ἴσον τῆς τι-
μᾶῆς νομρθετούσης * νόµος yáp ἐστιν ἡ θεία φωνή"
ώτης χαὶ τὸν νόµον xai τὸν νοµοθέτην αὐτὸν παρα-
ἵρβάφεται , xal τῷ μὲν πλείονα, τῷ δὲ ἑλάττονα τὴν
ttgkv διανέµει, οὐχ οἶδα ὅπως τὰ µέτρα τοῦ πλεονά-
ἔοντος τῆς τιμῆς ἑἐξευρίσκων ' ἐπὶ μὲν γὰρ τῆς àv-
56 joan. v, 23.
fert impietatem; connexionem vero disputationis
et ordinem probationum, ad hoc ipsum concluden-
dum et demonstrandum, aio neque mili, neque
fortassis ipsi impietatis parenti satis liquere. Nam
si ita de rebus creatis statuisset, coelum quidem
opus esse supremz cujusdam operationis , stellam
vero operationis ejus, quze.naturam coeli sequitur ,
bujus autem angelum, et hujus hominem : potuis-
set fortassis oratio ejus aliquid evincere per sinii-
lium allata argumenta. Sí autem hzc omnia ipse-
met ab uno effecta fatetur (nisi omnino sacrarum
Litterarum oraculis contradicere velit), et tamen
effectionis rerum illarum alium quemdam modum
introducit, non apparet quomodo hiec cuui praece-
dentibus cohzreant.
Sed faciamus hxc apta esse ad demonstrandam
diversitatem substantiarum : hoc enim obtinere
cupit: attamen quomodo qui sequuntur cum iis
qua supra disseruit, connexa sint, audiamus.
Quanto igitur opera operibus digniora et prestan-
liora sunt, tanto. etiam. operationem ab. operatione
superari omnis ille non gravate dabit, qui pie de his
cogiluverit : hiec enim. si de rebus sub sensum ca-
dentibus asserit, longe a proposito aberrat oratio ;
nam qui fccessitas cogit illun qui de doctrina
fidci disputare ingreditur, disserere de ordine, quo
res initio mundi fuerint disposit:e, Creatorisque
operaliones superiores ct inferiores fuisse asserere
C Pro perfectione nimirum rerum creatarum ? Quod
si de illis sermonem facit, eaque opera operibus
digniora et prestantiora dicit, 4 ipse nunc pri-
mum comnientus est circa fidei doctrinam, hoc est,
de Filio et Spiritu sancto, opera: pretium fortassis
magis fuerit, silentio sententiam hanc exsecrari, ne
ob refutationem videatur aliquid probabilitatis ac
rationis habere. Quomodo enim in iis pr:estantius
εἰ dignius reperiatur, ubi non invenitur minus
prestans el minus dignum ? Si enim sua ad impro-
bitatem facilitate et alacritate eo usque processit,
ut indignioris quoque vocem et notitiam in eorum
aliquo, qu: in sanctissima Trinitate inesse cre-
duntur, admittat, par est, ut obturatis auribus pro
virili nostra parte fugiamus ab auditione mala : no
communio aliqua tanti piaculi ad audientem trans-
feratur oratione, velut. ex vase omnis impurilatis
plenissiimo in audientium animos transfusa.
Nam quomodo quis in divina illa et omnibus
eminentiore natura tale aliquid fingere audeat, ut
minus dignum per comparationem in divinis
adstruat ? Ut omnes, inquit, honorificent Filium ,
quemadmodum honorificant Patrem **. Cum igitur
vox hzc zqualitatem honoris, quasi lege lata san-
ciat : lex enim est vox divina : iste et legem et le-
gislatorem ipsum traducit, et huic quidem majo-
rem, huic vero minorem honorem impertitur, ne-
scio ubinam majoris et minoris mensura reperta; in
$55
S. GREGORII NYSSENI
$56
hominum enim communi societate diversitas di- A θρωπίνης συνηθείας, αἱ κατὰ ᾿τὰς ἀξίας διαφοραὶ, τὰς
gnitatum honores itidem optimatibus dimetitur,
ita ut subditi nou eodem gestu οἱ vultu adeant
reges quo minores magistratus. Sed adeuntium
major quidem et submissior timoris et reverentiae
siguificolio ostendit quoque majorem et minorem
eorum qui honorantur dignitatem et excel-
lentiam, quique dignitate priores sint, maxi-
me declarat subditorum habitus et ad honorem
exhibendum conformatio, quando quis proximis
metuendus apparere, et majore reverentia, quam
alii, afflci cupit. In divina autem natura propter
omnimodam bonitatis perfectionem, quz in divino
numine inest, ne secundum nostram quidem in-
telligendi rationem przcellentiz alicujus modum
invenire licet. Quibus enim neque potenti, neque
glorie, neque sapientiee, neque benignitatis, neque
alterius cujusquam perfectionis excessus vel de-
fectus adest, sed potius omnia bona, que Filius
habet, Patris itidem sunt, et qux» Pater possidet,
in Filio quoque reperiuntur : quanam ratione ho-
noris prze Filio prxrogativam Patri tribuemus? Si
regiam potestatem et excellentiam mente efforme-
mus, rex est Filius: si judicem cogitemus, omne
judicium Filiiest**-**; si magnitudinem creandi ani-
jno concipiamus, omnia per ipsum facta sunt? :
si in memoriam revocemus nostre vitz causam,
novimus veram illam vitam, qua usque ad no-
stram naturam sese demisit: si translationem ex
tenebris nobis ob oculos ponamus, non iguoramus
lumen verum, quo a tenebrarum caligine liberati
sumus: quod si cui sapientia bonorabilis videtur, :
en Christus Dei sapientia et virtus est **.
Animo igitur nostro ad hec et similia Christi
miracula, prout par est, quantum valet, tantum mi-
rifico quodam modo attendente, quinam honoris
excessus, et quai przeminentia relinqui potest, qux
Patri soli speciatim et proprie competat, et cujus
jure expers sit Filius? Nec humanus erga divinum
numen honos recta ratione consideratus aliud est,
quam aífectio quedam amoris plena, εἰ earum
perfectionum, qux illi insunt, confessio, mihique
videtur, ita houorandum esse Filium, sicut hono-
ratur Pater, sub dilectionis nomine indicatum essc.
Lex enim mandat, ut Deum ex totocorde et viribus
diligamus, quo conveniens ei honor exhibeatur, et
preceptum, quod hic :xqualitatem dilectionis vel-
υἱ lege lata sancit, sic ait oportere Filium hono:
rare, sicut. honoratur Pater. Hunc honoris modum
observavit etiam erga Dominum magnus David,
in proc mio cujusdam psalmi 35, dum confitetur
diligere se Dominum, simulque dilectionis causas
explicat, quod scilicel sibi esset fortitudo, firma-
mentum, et refugium, et liberator, et Deus auzilia-
lor, et protector, et cornu salutis, et adjutor ?*, el
id genus alia. Si igitur unigeuitus Dei Filius hzc
omnia nee est, nec prestat, negeturilli sane hono-
55-1 joan, v, 99,
*3? Joan. 1, 5.. ** L Cor. 1,94.
C
τιμὰς τοῖς κρατοῦσιν ὀρίτονται, ὡς ph ἓν ὁμοίῳ xal
ἵσῳ τῷ σχήματι, τοὺς ὑποχειρίους βασιλεῦσί τε
προσιέναι, χαὶ ταῖς ὑποθεθηχνίαις ἀρχαῖς * ἀλλ᾽ 1
πλείων τε xal ὑφειμένη τοῦ φόθου xaX τῆς αἰδοῦς τῶν
προσιόντων ἐπίδειξις τὸ ἐνδέον καὶ περιττεῦον τῆς
τιμῆς ἐπὶ τῶν τιµωμµένων ἑνδείκνυται ' xal τούτῳ
μάλιστα τοὺς προτιµοτέρους Bv τῇ διαθέσει τῶν ὑπο-
χειρίων ἔστιν εὑρεῖν, ὅταν τις ὑπὲρ τοῦ τοῖς πέλας
φοθερῶς εἶναι μᾶλλον, xal πλείονος τῆς αἰδοῦς f
χατὰ τοὺς λοιποὺς ἀξιοῦσθαι δοχεῖ. "Ev δὲ τῖς θείας
φύσεως, διὰ τὸ πᾶσαν τὴν κατὰ τὸ ἆγω ὃν τελειότητα
συνεμφαίνεσθαι τῷ τοῦ θείου προσρήµατι, οὐκ ἔστιν
εὑρεῖν, κατά γε τὴν ἡμετέραν διάνοιαν, τὸν τρόπον
τῆς προτιµῄσεως. Ἐν ofc γὰρ οὐ δυνάµεως, οὐ δόξτς,
οὗ σοφίας, o9 φιλανθρωπίας, οὐδέ τινος ὅλως τῆς χατὰ
τὸ ἀγαθὸν ivvolag πλεονασμὺς f| ἑλάττωσις Σπι-
νοεῖται, ἀλλὰ πάντα, ὅσα ἔχει ὁ Υἱὸς ἀγαθά, τοῦ fla-
τρός ἐστι, καὶ τὰ τοῦ Πατρὺς πάντα Ev τῷ Yl χαθ-
ορᾶται' πῶς διατεθέντες τὸ πλέον τῆς τιμῆς ἐπὶ τοῦ
Πατρὸς ἑνδειξόμεθα ; Ei βασιλικὴν δύναμιν χατ᾽ ἀξίαν
τῇ διανοίᾳ λάδοιµεν, βασιλευς ὁ Yióz* ἐὰν χκριτην
ἐννοῄσωμεν, ἡ Χρίσις πᾶσα τοῦ Υἱοῦ ἐστιν ἐὰν τὸ
μεγαλεῖον τῆς κτίσεως τῇ ψυχἠ δεξώµεθα, πάντα δι᾽
αὐτοῦ ἐγένετο" ἐὰν τῆς ἡμετέρας ζωῆς τὴν αἰτίαν
χατανοήσωμεν, οἴδαμεν τὴν ἀληθῃῆ ζωὴν τὴν µέχρι
τῆς φύσεως ἡμῶν καταθᾶσαν * xàv ix τοῦ σχότους
µετάστασιν χαταµάθωμεν, οὐκ ἀγνοούυμεν τὸ φῶς τὸ
ἀληθινὸν, δι οὗ τοῦ σχότους ἡλλοτριώθημεν; εἰ δέ
τινι τίµιον ἡ σοφία δοχεῖ, Χριστὸς θεοῦ δύναμις
xal Θεοῦ σοφία.
Πρὸς τοίνυν τὰ τοιαῦτα xal τηλικαῦτα τοῦ Χριστοῦ
θαύματα, τῆς φυχης ἡμῶν, χατὰ τὸ εἰχὸς ὅσον
χωρεῖ, τοσοῦτον θαυ μαστικῶς διατιθεµένης, τίς ὑπερ-
θολὴ τιμής χαταληφθῆναι δυνῄσεται, τῆς τῷ Πατρὶ
µόνῳ κατεξαἰρετον προσαγοµένης, Tig ἁμοιρήσει
πρεπόντως ὁ Κύριος; Αὐτὺ γὰρ τοῦτο fj ἀνθ ῥωπίνη
πρὸς τὸ θεῖον τιμῆ, χατὰ τὸν εἰχότα νοῦν θεωρου-
µένη , οὐδεμία τις ἄλλη ἐστὶν, ἀλλ f] ἀγαπητ'κὴ
σχέσις, xaY fj τῶν προσόντων αὐτῷ ἀγαθῶν ὁμολο-
γία, xal µοι δοχεῖ τὸ οὕτω δεῖν τιμᾶσθαι τὸν Ylby,
ὡς ὁ Πατὴρ τιμᾶται, ἀντὶ τῆς ἀγάπης ὑπὸ τοῦ λό-
D vou τετάχθαι. 'Ο γὰρ νόμος ἐν τῷ ἀγαπᾷν τὸν θεὸν
*5 Psal, viij, 4.
ἐξ ὅλης χαρδίας καὶ δυνάµεως τὴν πρέπουσαν αὐτῷ
τιμὴν ἀπονέμειν κελεύει" καὶ ἐνταῦθα τὸ ἱσοστάσιον
τῆς ἀγάπης, ὃ ὁ λόγος νομοθετῶν οὕτω qno δεῖν
τιμᾶσθαι τὸν Υἱὸν, ὡς ὁ ΠατΏρ τιμᾶται. Γοῦτον τὸν
τρόπον τῆς τιμῆς ἑπλήρου xol ὁ μέγας Δαθὶδ πρὸς
τὸν Κύριον ἔν τινι προοιµίῳ τῆς φαλμῳδίας, ἀγαπᾷν
ὁμολογῶν τὸν Κύριον, xaX διεξιὼν τὰ τῆς ἀγάπης
αἴτια, ἰσχὺν, καὶ κραταίωµα, καὶ καταρυγὴν,
χαὶ ῥυστὴν, καὶ θεὸν βοηθὸν, καὶ ἐλπίδα, xa
ὑπερασπιστὴν, xol σωτηρίας κέρας, καὶ ἀγτωή-
πτορα, xai τὰ τοιαῦτα χαλῶν, El μὲν οὖν οὐκ ἔατιν
ὁ μονογενῆς Υἱὸς ταντα τοῖς ἀνθρώποις γενόµενοφη
15 Psal. vit, 2, 3.
3n
CONTILA. EUNOMIUM,, LID. Ι.
on
ὑπηστελλέσθω τὸ mÀcovágov τῆς τιμῆς ἐπὶ τούτου, A ris precellentia, ut. liieresiarclia contendit ; si au-
χατὰ τὸν τῆς αἱρέσεως vópov * εἰ 6E πάντα ταῦτα, xal
ὑπὲρ ταῦτα τὸν μονογενῆ θεὸν εἶναί τε xai ὀνομά-
ζεσθαι πεπιστεύχαµεν, xacà πᾶσαν aou πρά-
ἵματος xai νοήματος ἐπίνοιαν, πρὸς τὸ μεγαλεῖον
τες ἐν τῷ Πατρὶ ἀγαθότητος ἐξισαςόμενον * πῶς ἄν
τις εὔλογον εἶναι λέγοι, fj μὴ ἀγαπᾷν τὸ τοιοῦτον, ἡ
ἀτιμάνειν τὸ ἀγαπώμενον; Οὐ γὰρ ἂν εἴποι τις τὴν
μὲν ἀγάπην δεῖν ἐς ὅλης ἔρχεσθαι' τῆς καρδίας καὶ
τῆς δυνάµεως, τὴν δὲ τιμὴν ἐξ ἡμισείας. El οὖν ἐξ
ὅλης τῆς χαρδίας τιμᾶτα! ὁ Yibz, διὰ τοῦ πᾶσαν àva-
τιθέναι αὐτῷ ἀγάπην, τίς ἐπίνοια τὸ πλέον τῆς τι-
µῆς ἐξευρήσε:, ὅλης τῆς καρδίας, ὅσον χωρεῖ, τοσοῦ-
τον αὐτῷ διὰ τῆς ἁγάπης τὸ τῆς τιμῖς µέτρον δωρο-
φορούστς; Ὥστε µάταιος ἐπὶ τῶν κατὰ φύσιν τι-
pev ὁ τὸ προτιµότερον δογµατίζων, xal OX τῆς
φοιαύτης συγχρίσεως τοῦ ἀτιμοτέρου παριστῶν τὴν
ἔννιιαν.
"AXAX καὶ τὸ πρεσθύτερον ἐπὶ μὲν τῆς κτίσεως
λέγειν ἁληθές ἐστι ' τῆς γὰρ ἀκολουθίας τῶν ἔργων
ἐν τή τάξει τῶν ἡμερῶν δειχνυµένης, εἴποι τις ἂν
τῆς τοῦ ἀνθρώπου κχατασχευῆς τόσονδξε προγενέ-
στερον εἶναι τὸν οὐρανὺν, xal διαμετρήσει τὸν διὰ
µέσου χρόνον τῷ τῶν ἡμερῶν διαστήµατι. Ἐπὶ δὲ
εἰς πρώτης φύσεως τῆς πᾶσαν μὲν χρονιχὴν ἔννοιαν
ὑτεραιρούσης, πᾶσαν 0 ἐπίνοιαν χαταληττικην ἀπο-
λειπούσης, τὸ μέν τι προάχειν ἐν τοῖς χατὰ τὸν χρό-
vov πρεσθείοις, τὸ δὲ ἐφυστερίζειν οἵεσθαι, τῆς vov
ἀναφανείσης σοφίας ἑστίν. 'O γὰρ πρεσθύτερον τὸν
Πατέρα τῆς τοῦ Μονογενοῦς ὑποστάσεως ἀποφαινό-
µενος, οὐδὲν ἄλλο ἣ νεώτερον τῶν διὰ τοῦ Yiou
γενομένων αὑτὸν τὸν Υἱὸν ἀποφαίνεται" εἴπερ ἆλη-
θὲς πάντας αἰῶνας xaY πᾶν διάστηµα χρονιχὸν μετὰ
«ὺν Yiby, xol διὰ τοῦ Υἱοῦ γεγενῆσθαι λέγειν. Καὶ
ἔτι πρὸς τούτοις, ὅπερ xaX μᾶλλον ἀπελέγχει τὴν
ἁτοπίαν τοῦ δύγµατος, o5 µόνον τῷ Υἱῷ κατασχευα-
σθέσε-αι χρονιχή τις dj ἀρχὴ τῆς ὑπάρξεως &x τοῦ
φοιούτου λόγου, ἁλλ᾽ οὐδὸ τοῦ Πατρὸς Ex τῆς τοιαύτης'
ἀχολουθίας φείσονται, τὸ μὴ οὐχὶ κἀχεῖνον ἀπὸ χρό-
νου την ἀρχῖν ἐσχηκέναι χατασχευάσαι * εἰ γάρ τι.
erasiov ὑπέρχειται γνωριστιχὸν τῆς τοῦ Ylou γεννή-
σεως, ἔχςῖνο δηλονότι καὶ τῷ Πατρὶ τὴν ἀρχὴν ὁρίσει
τῆς ὑποστάσεως. |
Σαφτνείας 6b χάριν οὐκ ἄχαιρον ἴσως φιλοπονώτε-
pov» ἐξετάσαι τὸν λόγον. 'O πρεσθυτέραν τῆς τοῦ
Ywo ζωῆς τὸν τοῦ Πατρὸς δογµατίκων, διαστἡματί
*w τὸν Movoyevn. τοῦ ἐπὶ πάντων θεοῦ διῖστπσι'
19 δὲ ἡ ἄπειρόν τι ὑποθήσεται τὸ διὰ µέσου διά-
ἴτμα, 5 cet πέρασι xol σηµείοις φανεροῖς ὁριζό-
uw. 'AXX ἄπειρον μὲν εἰπεῖν οὐχ ἑάσει ὁ τῆς
µσότητος λόγος, f| παντελῶς τὴν τοῦ Πατρός τε xal
Tes ἔννοιαν διαγράψει τῷ λόγῳ * xal οὐδὲ µέσον
Μπὸ γοῖσει, ἕως ἂν ἄπειρον ᾗ πρὸς οὐθέτερον ὁριζό-
Hw", οὔτε ἐπὶ τὸ ὄνω «nc τοῦ Πατρὸς ἑννοίας
ἀσκεμνούσης τοῦ ἀπείρου τὴν πρόσοδον, οὔτε ἐπὶ τὸ
Wo τοῦ Ylog τὴν ἀπειρίαν ἑκχόπτοντος ' αὕτη γὰρ
" Gen. 1, 2 sqq.
tem credimus, omnia hxc, οἱ his longe plura, uni-
genitum Filiuimn et esse, el recte. dici, zequalenque
Patri factum in omni perfectione, οἱ magnificentia,
in omni opere recto et cogitatione, quae in Πο:
siram intelligentiam cadere possit : quomodo aliquis
rationi consentaneum esse credat, vel non diligere
talem, vel quem diligas inhonorare? Neque enim
recte quis dixerit amorem ex toto corde ct ex to-
tis viribus proficisci debere, honorem vero ex me-
diis. Si igitur honoratur Filius ex toto corde, quod
Lotus amor in eum sit conferendus, quanam cogi-
latio excessum honoris inveniel, cum totum cor
quantam potest, tantam ipsi per amorem honoris
mensuram admetiatur? [taque vanus est et fatuus,
B qui ex rebus in hac rerum universitate honore di-
gnis honoris inzqualitatem in divinis colligit, ha-
rumque comparatione ininoris cujusdam dignitatis
existimationem invehit.
, Ceterum et. vocabulum antiquius in rebus crea-
tis recte usurparetur. Cum enim ordo et series
rerum sit. et constel ordine οἱ scrie dierum 17: jure
affirmarit quis hominis creatione tanto et tanto an-
tiquius et prius esse celum, dimetieturque ἰθιι-
pus interjectum intervallo dierum. ln prima vero
illa natura, qua omnem temporariam rationem
transcendit, omnemque intelligentiam longissimo
exsuperat, aliud quidem prius credere et docere,
secundum temporis durationem et pracellentiam,
aliud vero posterius, proprium est ejus sapientiz,
αυ jam nuper prodiit in lucem. Qui enim Patrem
antiquiorem statuit, quam unigenitum Filium, is
nihil aliud agit, quam quod juniorem Filium facit
5, que per ipsum facta sunt: si verum est, om-
nia ssecula et omne intervallum temporale post
Filium, et per Filium facta esse. Preterea, quod
clarius absurditatem dogmatis coarguit, non solum
hac ratione Filii hypostasi et exsistentize temporale
aliquod principium attribuemus , sed et Pater in
periculo erit, ne οἱ ipse affirmetur originem ab
aliquo temporis initio traxisse; si enim indicium
aliquod est, quo innotescat Filii generatio, illud
omnino Patris quoque ortum et exsistentiam deli-
niet ac circumscribet.
p Claritatis porro gratia forte non intempestivum
fuerit accuratius examinare assertionem. Qui Pa-
tris exsistentiam docet antiquiorem esse exsisten-
tia Filii, is intervallo quodam unigenitum Filium
separat ab omnium Deo; hoc vero interjectu:ia
intervallum aut infinitum statuetur, aut certis et
manifestis limitibus cireumscriptuimn. At infinitum
esse non permittit ratio medii interjecti, vel certe
Patris et Filii rationem penitus tollet; neque me-
dium animo concipere licebit , quousque fuerit in-
finitum, neutra ex parte certis terminis cornclu-
sum ; neque supreme si Patrem concipiat , inf-
niti immensitate desinente, neque inferne Fiiio
$59
S. GREGORII NYSSENI
$68
infiniti spatium terminante. Ista enim infiniti notio Α τοῦ ἀπείρου ἡ ἔννοια τὸ πανταχόθεν ἐχχεχύσθαι τῇ
et ratio est, quaquaversum patura sua diffusum
esse, neque ullo limite ullo modo comprehendi.
lgitur ut fixa et immota maneat Patris et Filii
substantia , et quam de hac habens, existimatio,
non licet ulla ratione infinitum intervallum aflir-
mare, sed necesse erit, ut finito quodam spatio
Filius a Patre sit segregatus. Hoc igitur est, quod
assero, doctrinam hanc eo tendere, ut obtineat
Deum universorum ab :xterno non fuisse, sed defi-
nito quodam temporis puncto ortum babuisse :
quod appositis ad rem exemplis declarabo, ut no-
bis per ea qua nota sunt , perspicuum tiat id quod
ignoratur. Quoniam dicimus quinta die post coelum
hominem esse conditum ex Moysis libro 5, facile
eliam significamus ante hunc horum dierum nuine- B
rum ne celum quidem exstitisse: adeo id quod
posterius est , definit quoque οἱ circumscribit per
jutervallum, id quod antecessit , nempe substan-
tiam et exsistentiam ejus, quod tanquam prius
concipitur οἱ consideratur. Quod si non satis clare
rem loc exemplo illusiravimus, possumus eam-
dem alio evidentius demonstrare : cum legem per
Moysen datam , quadringentis el trigiuta annis po-
steriorem esse affirmamus promissione illa divina
qus ad Abraham facta est, si, ducto a lege initio,
tempus anteactum cogitalione quasi ascendendo
percurrere velimus, et tandem ad finem annorum,
quos nuineravimus , perveniamus , dilucide depre-
lendimus , quod ante hoc tempus divina illa pro-
missio nondum fuerit ; multaque suppetunt hujus
generis exempla, quibus sigillatim percensendis
Convenienter igitur alicui modo in przdictis
exemplis ostenso, oportet , ut discutiamus quoque
propositam quzstionem ; est autem ista, ut qui-
dem adversarii sibi persuadent, prius οἱ posterius,
seu antiquius et recentius , de Patris et Filii et Spi-
ritus sancti suhstantia dici ; cum ergo Filii gene-
ratione transcursa, ut hzreticus iste nugaltur,
accesserimus ad id intervallum , quod medium in-
terponitur ( prout vana hzreticorum persuasio ali-
quid inter Patrem et Filium statuit ), cumque ad
extremum illud punctum processerimus , quo isti
intercapedinem illam terminant, istic, in supremo
quasi culmine , Dei totius universitatis vitam sub-
sistentem reperimus , ex quo necessario conficitur,
ut credamus Deum, qui semper est, ante illud
punctum non fuisse.
Quod si adhuc ambigis , rursus id exemplis ex-
planabo. Quemadmodum enim quando duabus re-
gulis acceptis, altera majore, altera minore , fines
earumdem zquare volumus, in extremitate exces-
sum cognoscimus ; juxtaposita enim minoris cx-
tremitate, excessum majoris deprehendimus, οἱ
quantum breviori desit, mensura aliqua, sive ul-
na , sive aliud quidpiam sit, minus cum termino
*! Gen. 1, 90.
φύσει, xal μτδενὶ mépast μτδαμόθεν mspiiap6ávs-
σθα.. 3
Οὐκοῦν ἵνα παγία xal ἀμετάθετος διαμένῃ περὶ
τοῦ Πατρὸς xai τοῦ Υἱοῦ ἡ τοῦ εἶναι ὑτόληψις, οὗ-
δεµίαν ἕξει χώραν ἄπειρον ἐννοεῖν τὸ διάστηµα, ἀλλὰ
πεπερασµένῳ τινὶ χατὰ πᾶσαν ἀνάγκην τὸν Movo-
γενη τοῦ Πατρὸς διαστήσουσι. Τοῦτο οὖν ἐστιν ὅ
φηµι, ὅτι 6 λόγος οὗτος οὐχ ἐξ ἀῑδίου εἶναι τὸν ἐπὶ
πάντων θεὸν, ἁλλ᾽ ἀπό τινος ὡρισμένου σημείου τὴν
ἀρχὴν ἐσχηχέναι παρασχευάσει’ ὃ δὲ λέγω, τοιοῦτόν
ἐστι λέξω δὲ διὰ τῶν γνωρίµων ὑποδειγμάτων σα-
Φυψίζων τὸ νόηµα, ὡς ἂν γένοιτο διὰ τῶν φαινοµέ- '
νων χαταφανὲς ἡμῖν τὸ ἀγνοούμενον. Πέμπτῃ μετὰ
τὸν οὐρανὸν ἡμέρα γεγενησθαι τὸν ἄνθρωπον λέγοντες
tz τῆς Μωσέως ΓραφΏς, συγχατεσχευάσαµεν τῷ
λέγῳ τούτῳ κατὰ τὸ σιωπώµενον τὸ πρὸ τοῦ ἀριθμοῦ
τῶν ἡμερῶν τούτων, [mos τὸν οὐρανὸν εἶναι, οὕτω
τὸ µετά τι γενόµενον διὰ τοῦ πρὸ ἑαυτοῦ διαστήµα-
τος ὁρίξει xat τὴν τοῦ προῦπονοουμένου ὑπόστασιν.
Ei δὲ οὐχ ἐκανῶς τῷ ὑποδείγματι τὸν λόγον ἑσαφηνί-
σαµεν, δυνατόν ἐστι, xal δι ἑτέρων τὸ νοηθὲν παρα-
στῆσαι, τὸν διὰ Μωσέως δοθέντα νόµμον τετρακοσίοις
ἔτεσι xal τριάχοντα τῆς τοῦ Αθραὰμ ἐπαγγελίας
ταγενέστερον λέγοντες * ἐὰν ἀπὸ τοῦ νόµου τὸν
χατόπιν χρόνον δι ἀναλύσεως τῷ λογισμῷ παροδεύ-
σαντες, εἰς τὸ πἐρας τῶν Ἱριθμημένων φθάσωμεν
ἑτῶν, σαφῶς καταλαμθάνοµεν, ὅτι πρὸ τοῦ χρόνου
τούτου ἡ τοῦ θεοῦ ἐπαγγελία οὕπω ἣν * xai πολλὰ
τοιαῦτα λέγειν ἔστιν, οἷς τὸ χαθ᾽ ἕχαστον ἐπεξιέναι,
ὡς ὀχλτρὸν παραιτίσοµαι.
supersedebo, tzxdii vitandi gratia.
Κατὰ τοίνυν τὴν ἀχολουθίαν τῶν iy τοῖς ὑδοδεί-
“Ὕμασιν εἰργμένων, xal τὸν προχείµενον ἐξετάσωμεν
Aóyov* Tv δὲ οὗτος χατὰ τὴν τῶν ἑναντίων ὑπόληψιν,
τὸ πρεσθύτερο» xal νεώτερον ἐπὶ τῆς τοῦ Πατρός
τε χαὶ τοῦ Υἱοῦ, xat τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὑποστά-
σεως, ἕτερον ἑτέρου λέγειν εἶναι. θὐχοῦν ἐπειδὰν τὴν
τοῦ Υἱοῦ γέννησιν διαθάντες, καθὼς ὑφηγεῖται ὁ τῆς
αἱρέσεως λόγος, ἔπειτα προσδῶμεν τῷ διὰ µέσου δια-
στηµατι’ ὅπερ ἡ µαταία τῶν ταῦτα δογματιζόντων
οἵησις ὑποτίΏεται, τῶν μεταξὺ τοῦ YioU καὶ τοῦ Πα-
τρὸς elval τι λογιζομένων * ἐὰν εἰς τὸ ἄχρον éxstvo
σημεῖον φθάσωµεν, ᾧ τὸ διάστηµα τὸ μεταξὺ περι-
Υράφουσιν, ἐχεῖ χαὶ τοῦ O:02 τῶν ὅλων ἱσταμένην
ἐπὶ τὸ ἄνω τὴν ζωὴν εὑρίσχομεν, ὡς ἐξ ἀνάγχης χα-
τασχευάξεσθαι τὸ πρὸ ἐχείνου, μτδὲ ἀεὶ ὄντα Ostv
πιστεύειν εἶναι.
D Ei δὲ ἀμφιδάλλεις ἔτι, πάλιν τὸν λόγον δι ὑποδει-
Υμάτων κατανοήσωμεν. Ὥσπερ γὰρ ἐπὶ δύο χανόνων,
ὅταν ὁ μὲν ἑλάττων, ὁ δὲ ὑπερέχων T, τὰς βάσεις
ἀμφοτέρων ἰσώσαντες, ἓν ταῖς κορυφαῖς τὸ πλεονά-
ζον ἐπιγινώσχομεν (παραθέντες γὰρ τὸ 'τοῦ ἑλάτ-
τονος πέρας, ἀπ᾿ ἐχείνου τὸ περισσὸν τοῦ ὑπερέχον-
τος ἔγνωμεν * χαὶ ὅσον ἑνδςῖ τῷ βραχυτέρῳ, διά τ'νος
μέτρου τὸ λεῖπον πρὸς τὸ πέρας τοῦ μείζονος παρ-
CONTRA EUNOMIUM , LIB. I.
902
οσώσαντες εὕρομεν , εἴτε πΏῆχως, εἴτε ὁπόσον οὖν Α majoris comparantes , indagamus , quantum absit
ἐστιν, ὅσον τοῦ ἑλάττονος τὸ μεῖζον ἀφέστηχεν).
οὕτως EU τίς ἐστι, χατὰ τὸν τῶν ὑπεναντίων λόγον ,
τῆς τοῦ Πατρὺς ζωῆς ὡς πρὸς τὴν ζωὴν τοῦ Υἱοῦ
πλεονασμὸς. Év τινι ῥητῷ διαστήµατι πάντως ἑστί"
τουτο δὲ οὐκ εἰς τὸ ἔφεξης περισσεύειν ἀναγχαίως
συνθήσονται. ᾿Αθάνατον γὰρ ὁμοίως ἑχάτερον εἶναι
xaY οἱ ἐχθροὶ τῆς ἀληθείας ὁμολογοῦσιν ἀλλ εἰς τὸ
ἄνω τὴν διαφορὰν ταύτην ἐπινοοῦσιν, οὐκ ἱσοῦντες
πρὸς τὸν Πατέρα τοῦ Υἱοῦ τὴν ζωῆν, ἁλλ᾽ Excelvov-
τες τὴν περὶ τοῦ Πατρὸς ἔννοιαν τῷ τῆς ζωῆς δια-
στήµατι. "Ens οὖν διάστηµα διπλοῖς πέρασι περι-
γράφεται, πάντως ἀνάγχη πᾶσα, xoi τοῦ ἐπινοηθέν-
εος xap' αὐτῶν διαστήματος, τὰ δύο σημεῖα τὰ γνωρι-
στιχὰ τῶν περάτων καταληφθῆναι. Ὥσπερ οὖν τὸ ἓν
µέρος, xav' αὐτοὺς, ἀπὸ τῆς Ὑεννῄσεως Χοῦ Movo-
γενοὺς τὴν ἀρχὴν ἔχει, οὕτω xal τὸ ἕτερον ἄχρον,
ἑτέρῳ t πέρατι πάντως συναπολἠξει, ᾧ συναπαρ-
τιζόµενον τὸ διάστηµα ἑαυτὸ περιγράφει. Τί οὖν ἐστι
touto τὸ πέρας, αὐτοὶ εἰπάτωσαν, εἴπερ τοῖς ἰδίοις
λόγοις ἀχολουθεῖν οὐχ αἰσχύνονται.
major a minore : ita si, ut adversarii volunt, ali-
quis excessus cst vito ct exsistentie Patris re-
spectu vile ct exsistentiz Filii, omnino oportet, ut sit
in quodam certo durationis intervallo ; at necessa-
rio fateri debent hoc nun esse secundum aliquem
future durationis excessum . Utrumque enim si-
militer esse immortalem non inficiantur ipsi etiam
veritatis hostes, sed diversitatem hane secundum
preteritam durationem coucipiunt, dum Filii vi-
tam et exsistentiam cum Patris vita non zquant,
extensa prorogataque per intervallum vitz? cogita-
ticue et existimatione de Patre. Cum igitur omne
intervallum duplici termino eircumsceribatur, opor-
tet. ut οἱ intervallo ab his excogitato, duo hzc
signa, tanquam extremitatum indicia, assignentur.
Quemadmodum igitur ex illorum sententia , altera
quidem pars initium ducit ab ortu unigeniti Filii ,
sic et alteram extremitatem altero quodam termino
finiri necesse est, ex quo intervallum illud veruin
aptumque seipsum definitet cireumscribit.Ergo quis -
nam iste sit terminus, ipsimet exponant, siquidem propriam suam doctrinam profiteri non. erubescunt.
"MA οὐδεμίαν ἀμφιδολίαν ὁ λόγος ἔχει. Ὅτι οὐδὲ
"εὑρήσουσι τὸ ἕτερον µέρος, ἐπὶ τὸ ἕτερον µέρος τοῦ
ἀναπλασθέντος παρ αὐτῶν διαστήματος, εἰ μὴ τινα
φάντως ἀρχὴν ὑπόθοιντο τοῦ ἀγεννήτου, ἀφ᾿ Ἶς τὸ
μέσον ὡς πρὸς τὴν τοῦ Υἱοῦ γέννησιν τῷ λόγῳ δια-
λαμδάνουσι. Τοῦτο οὖν ἐστιν ὃ λέγομεν, ὅτι ὁ µετα-
γενέστερον τὸν Υἱὸν, Ev τινι διαστηµατικῇ παρατάσει,
«ὓς τοῦ Πατρὸς ζωῆς λέγων, ὡρισμένην δώσει xat τῷ
Πατρὶ τὴν ἀρχὴν τῆς ὑπάρξεως, τῷ ἐπινοηθέντι χατὰ
*b μέσον διαστήµατι συμπεριγραφομένην * xai οὕτως
αὐτοῖς εὑρεθήσεται fj πολυθρύλλητος τοῦ Πατρὸς ἆγεν-
νησία διὰ τῆς τοιαύτης χατασχευῆς ὑπ' αὐτῶν τῶν
προμάχων τῆς ἀγεννησίας ἐγχλεπτομένη, «bv ἁγέν-
νητον θεὸν μὴ ἀεὶ εἶναι λέγειν, ἀλλ᾽ ἀπό τινος ἀρχῆς
τοῦ εἶναι τὴν ἀρχὴν ἐσχηχέναι χατασχευάτειν ᾿ ὁ γὰρ
ἀρχὴν τοῦ εἶναι ἔχων ἄναρχος οὐκ ἔστιν. EL δὲ παντὶ
τρότῳ τὸ ἄναρχον τοῦ Πατρὸς ὁμολογεῖσθαι προσέχει,
μηδὲ της τοῦ Υἱοῦ ζωῆς ὡρισμένον τι πολυπραγµονεί-
σθω σημεῖην , ἀφ᾽ οὗ τοῦ εἶναι ἀρξάμενος, τῆς εἰς τὸ
ἐπέχεινα τοῦ σημείου ζωῆς ἀποτέμνεται s ἀλλ ἀρχεῖ
κατὰ µόνον τὺν τῆς αἰτίας λόγον προεπινοεῖν τοῦ
Υιου τὸν Πατέρα, xai μὴ χεχωρισµένην, xat ἰδιά-
ζουσᾶν ποτε τοῦ Πατρὸς τὴν Gov, πρὸ τῆς τοῦ Υἱοῦ
Τεννἔσεως * ἵνα μὴ συνε,σέλθη τῇ ὑπολέφψει ταύτῃ
ἑιαστηματιχόν τι νόηµα πρὸ τῆς τοῦ Υἱοῦ ἀναδεί-
ξως, τῇ Qui] τοῦ γεγεννηχότος παραμετρούμενον *
ὦ κατ ἀνάγχην ἀχολουθήσει τὸ xai τοῦ Πατρὸς
ἀρχέν τινα τῆς ζωῆς ὑπερθέσθα:, χαθ᾽ ἣν τὸ ἀνατλα-
οδὲν πρὺ αὐτοῦ διάστηµα προῦν ἐπὶ τὸ ἄνω στῄσεται
συτξεριγρἆφον αὐτῷ τῆς προεπινοηθείστς τοῦ Πα-
tp; ζωῆς thv ἀρχὴν. ᾽Αλλὰ τὸ ἐξ αὐτοῦ ὁμολογοῦν-
τας. xiv τολμηρόν τι φαίνηται, xat τὸ σὺν αὑτῷ μὴ
ἀρνεῖσθαι, ὑπὸ τῆς Ev ταῖς ὑποθήχαις ΓραφΏς πρὸς
«ὃν ἔννοιαν ταύτην ὀδηγουμένους. ᾿Απαύ]ασμα γὰρ
ἀῑξίου φωτὸς παρὰ τῇ- Ῥηφίας ἀχούσχνυτὲς, συνεπι-
θεωρ’Όλον 53 db ntt τοῦ πρωτοτύπου φωτὺς
οὐ ἁπαύγασμα, κα. τὸ αἴτιον τοῦ ἁπαν /άσματο; ἓν-
ParnoL. Gn. XLV.
Sed res omni ambiguitate caret. Non enim inve:
nient alteram partem connexam cum altera in con-
ficto ab ipsis intervallo, nisi admittant et statuant
aliquod initium ejus, qui omnino cst ingenitus
omuisque ortus expers, ex quo medium a4 Filii
usque generationem cogitatione producant et pru.
trahant. Hoc igitur est quod affirmamus, cum qui
Filium posteriorem asscrit, secundum intervalli
quamdam extensionem, Patris vita et exsistentia,
similiter quoque certis spatiis et finibus exsisten-
tiam Patris coarctare, utpote circumscriptam per
medium extenso intervallo: et sic videmus celebrem
illam passimque jactatam Patris innascibilitatem,
per hanc technam et machinationem ab ipsis in-
nascibilitatis propugnateribus everti, dum asserunt
Deum non esse ingenitum, sed a certo quodam
initio principium duxisse; nam quod initium sus
exsistentie habet, non caret priacipio. Quod si
omnimodo confitendum est Patrem principio ca-
rere, oportet ut neque Filii vits definitum et cer-
tum terminum statuas, a quo vivendi principium
duxerit, vitaque eo, quod supra hunc terminum est,
D spatio penitus caruerit; sed suffi it secundum
solam principii rationem preintelligere Patrem
Filio, neque Patris vita acparatim, et quasi propria
illius, ante Filii generationem spectanda est, ne
animo subeat intervalli alicujus cogitatio, quod
ante Filii generationem cum ipso Patre gencrante
simul exstiterit; ex quo necessario concluditur,
eliam vite et exsistentizee Patris principium esse
admittendum, a quo confictum ab isto intervallum
procedens ibidem ex supera parte finietur; secum-
que pariter definiel et. circumsceiibet principium
prointellectze. «t praexsistentis vitae Patris. Verum-
cnimvero eum, quem ex Patre procedere conti-
temur, etiamsi facinus audax videatur, non neg^-
niug simul cum ipso esse, in hanc sententiam 28
19
-
S65 S. GREGORII NYSSENI 904
ipsis sacrze Scripturze oraculis ducti, Cum enim ab A νοοῦντες, xat τὸ T pe36utepo, οὐ δεχόµενοι’' χαὶ ος-
ipsa Sapientia audimus, eum esse splendorem — tw; ἡμῖν ὁ τῆς εὐσεθείας Ounoe0fostat λόγος * tors
«terni [uminis *? , statim mente concipimus ipsum — cip Yi τῆς ζωῆς ἐπὶ τὸ ἄνω λειπούσης, οὔτε τῆς
splendorem,tanquam zque zernum ac lumen illud ἁῑδιότητος τοῦ Πατρὸς &v τῷ ὁριστὴν ὑποτίθεσθαι τοῦ
princeps, ex quo splendoremicuit ; dumque causam — Yioo τὴν ἀρχὴν χολοθουµένης.
et principium splendoris intelligimus, simul etiam rationem antiquioris seu prioris repudiamus: quo
fit, ut quod pie robis traditum est, inviolatum custodiatur, dum neque vita Filii priori aliquo inter-
vallo deficit, neque etiam «elernitas Patris mutilatur, Filii vita et exsistentia certe alicujus dura-
Uionis limitibus inclusa.
Sed forte dixerit quispiam ex adversariorum
numero, ipsam quoque creaturam omnium confes-
sione certum principium habere, neque tamen res
creatas ut co:elernas Opifici suo concipi posse, ne-
'AXX ἴσως ἐρεῖ τις τῶν ἑνισταμένων τῷ λόγῳ,
ὅτι xal ἡ χτίσις ὁμολογουμένην ἀρχὴν ἔχει, χαὶ οὔτε
συνεπινοεῖται τῇ ἀϊῑδιότητι τοῦ Δημιουργοῦ τὰ (ενό-
μενα, οὔτε ἵστησι διὰ τῆς ἰδίας ἀρχῆς τὸ ἀόριστον τῆς
que ctiam eas 8:10 initio infinitatem divin: natura p θείας ζωῆς, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ Πατρὸς
terminare, quod nos cum de Patre et Filio dispu-
tabamus,tanquam absurdum, consequi dicebamus.
ltaque necessario concludendum esse ob hoc, vel
creaturam esse costernam Deo, vel certe sine
scrupulo concedi posse, Filium esse Patre suo
posteriorem; nam ratio intervalli qualiter absurditatem secum
Creatorem ipsum ducitur.
At qui hoc objicit, is forte non satis accurate
et diligenter dogmate ipso introspecto, ex alienis
et omnino nihil ad propositum nostrum facienti-
bus, contra ea que disseruimus, argumenta pro-
mit. Nam si demonstrare posset, aliquid eorum,
qux supra creaturam sunt, subsistentie suz in
puncto alicujus intervalli originem ducere, sicque
preterea pro certo, communi omnium approba-
tione constaret, fleri posse, ut etiam ante creaturae
effectionem intervalli alicujus ratio cpnciperetur :
tum fortassis non omnino przeter rem foret hujus-
mo4di argumentis demonstratam de Filio zternita-
tem eludere οἱ oppugnare velle At cum omnium,
recte sentientium suffragiis et consensione liqueat,
entium aliud quidem esse creatum, aliud increa-
tum : cumque veritatis et pietatis disciplina docea-
mur, divinam naturam increatam esse, in qua
aliud quidem sit principium, aliud ex principio in-
separabiliter substantiam suam accipiat, et creatura
in intervallo quodam reprzsentata contineatur:
omnis omnino temporalis ordo et series rerum crea-
tarum a tempore comprehenditur; illa vero ante-
secularis, seu ante tempus exsistens natura, caret
omni ea diversitate, qua alia antiquiora, alia recen-
tiora esse solent, eo quod in divina illa et beata
vita minime qu:erenda et consideranda sint, quie τα
tio nostra in creatura inesse conspicit. Nam omnis
creatura3,sicut dictum est,secundum ordinem et seriem
quam iam producta mensuratur duratione temporis,
el siquis ratione ascendat per rerum ereatarum ordi-
nem ad earumdem principium, iudagationem suam
temporis exortu et conditione cireumscribet. At vero
substantia, quze supra creaturam evecta est, tanquam
3b omni intercapedine temporali libera, omnein
temporis seriem transcendit ; a nullo hujuscemodi
principio, ullo modo secundum ordinem proccdens,
1» Hiébr. 1, 5.
ἐξεταζόμενος ὁ λόγος τὴν ἀτοπίαν ὑπέδσιξεν. Ὡς ἀχό-
λουθον εἶναι διὰ τούτου f| τὴν κτίσιν συναῖδιον τῷ Bec,
ἡ χαὶ τὸν Υἱὸν µεταγενέστερον ἀφύέως λέγειν ᾿ Ó γὰρ
τοῦ διαστήµατος λόγος ὁμοίως ὑποδείξει τὸ ἄτοπον, χαὶ
ἀπὸ v.g χτίσεως ἐπὶ τὸν πεποιηχότα διαμετρούμενος
affert, quando a creatura. ad
Ὁ δὲ «b τοιοῦτον ἀνθυποφέρων, obx ἀχριδῶς
τάχα τῇ διανοίᾳ τοῦ δύγµατος ἐφιστὰς, διὰ τῶν ἆλ-
λοτρίων xai παντάπασιν ἀχοινωνῆτων τοῦ προ-
κειµένου τὴν πρὸς τὰ clpnuéva ποιεῖται μάχην.
Ei μὲν γάρ τι τῶν ὑπὲρ τὴν χτίσιν δειχνύειν εἶχεν,
ἓν τινι διαστηματιχῷ σημείῳ τὴν ἀρχὴν ἔχον τῆς
ὑποστάσεως , xal τούτο παρὰ πάντων ὡμολογεῖτο
δυνατὸν εἶναι, καὶ τὴν τοῦ διαστ,µατος ἔννοιαν xal
πρὸ τῆς κτίσεως ἐννοεῖν, εἶχεν ἂν ἴσως χαιρὺν τὴν
ἐπὶ τοῦ Μονογενοῦς ἁ ποδειχθεῖσαν 6:X τῶν εἱρημένων
ἀϊδιότητα τοῖς τοιοῦτοις ἐπιχειρήμασιν ἀναλύειν πει-
ρᾶσθαι. Ἐπεὶ δὲ πάσαις ταῖς τῶν εὐσεθούντων ψῆ-
φοις ὁμολογεῖται, ὅτι πάντων τῶν ὄντων τὸ μὲν διὰ
τῆς χτίσεώς ἐστι, cb δὲ πρὸ τῆς κτίσεως. καὶ ὅτι d
μὲν θεία φύσις ἄχτιστος εἶναι πεπίστευται , iv ᾗ τὸ
μὲν αἴτιον, τὸ δὲ ἐξ αἰτίου τὴν ὑπόστασιν ἁδιαστάτως
ἔχειν ὁ τῆς εὐσεξείας διδάσχει λόγος, τῆς δὲ κτίσεως
ἐν παραστάσει vo δ:αστηματιχῇ θεωρουμένης' doa
χρονιχἣ τάξις χαὶ ἀκχολουθία τῶν γεγονότων διὰ τῶν
αἰώνων χαταλαμδάνεται’ dj δὲ προαιώνιος φύσις Ex-
πἐφενγε τὰς χατὰ τὸ πρεσθύτερόν τε xal νεώτερον
διαφορὰς, τῷ μὴ συνθεωρεῖσθαι τῇ θείᾳ xa µαχα-
ρίᾳ ζωῇ, ὅσα περὶ τὴν χτίσιν ἰδίως 6 λόγος βλέπει.
Ἡ μὲν γὰρ χτίσις πᾶσα, χαθὼς εἴρηται, χατά τινα
τάξεως ἀχολουθίαν γεγενηµένη, τῷ τῶν αἰώνων δια-
στήµατι παραμετρεῖται' xal el τις ἁνίοι τῷ λόγῳ, διὰ
τῆς τῶν χτισθέντων ἀχολουθίας, ἐπὶ τὴν τῶν Υεγονό-
των ἀρχὴν, τῇῃ τῶν αἰώνων χαταθολῇ περιορίσει τὴν
ζήτησιν. Ἡ ὃξ ὑπὲρ τὴν χτίσιν οὐσία, ἅτε παντὸς
διαστηματικοῦ νοήµατος χξελωρισµένη, πᾶσαν χρονι-
xhv ἀχολουθίαν ἐχπέφευγεν, ἀπ᾿ οὐδεμιᾶς τοιαύτης
ἀρχῆς εἰς οὐδὲν πέρας δι οὐδενὸς τρόπου χατά τινα
τάξιν εὑρισχομένου προϊοῦσα, Ἡ χαταλήγουσα. Τῷ
γὰρ διαθάντι τοὺς αἰῶνας καὶ πάντα τὰ iv αὐτοῖς
γεγονότα, χαθάπερ τι πέλαγος ἀχανὲς, fj τῆς θείας
φύσεως θεωρία τοῖς λογισμοῖς προφανεῖσα, οὐδὲν
$65
CONTRA EUNOMIUM, ΙΡ. I.
o6C6
δώσει σημεῖον b' ἑαυτῆς yvopiatixbv ἀρχῆν τινος À vel in ullum desinens. Ei enim, qui omnia. tempora
τῷ εἰς tà ἐπέχεινα διατείνοντι τὴν καταληπτικὴν
φαντασίαν΄ ὥστε τὸν πολυ τραγμονοῦντα τὸ τῶν αἰώ-
νων πρεσθύτερον, xal ἀνιόντα ἐπὶ τὴν τῶν ὄντων
ἀρχὴν, iv μιδενὶ στῆναι τῷ λογισμῷ δυνηθῖναι,
ἀεὶ τοῦ ζητουµένου ἀπεχπροθέοντος, xot nrbs play στά-
σιν τῇ πολυπραγμοσύνῃ τῆς διανοίας ὑποδειχνύντος.
et omnia, quz in illis condita sunt, percurrit at-
que perlustrat, ipsius divine natura consideratio,
tanquam immensum quoddam pelagus menti ap-
parebit, nullumque argumentum suppeditabit, quod
alicujus initii indicium sit ei, qui facultatem suam
intelligendi in illa ulteriora extendere volet ; adeo,
wt qui circa temporum majorem antiquitatem occupatur, el ad primum principium rerum ascendit,
nusquam cogitationem suam sistere et flgere possit : semper enim id quod investigatur, quodau-
modo subterfugit, nullamque statum et terminum curiosa inquisitioni concedit.
Zaghc Ub ὁ λόγος xai τῷ µετρίως ἐπεσχεμμένῳ
εὖν τῶν ὄντων φύσιν, ὅτι τῇ μὲν Ola τε χαὶ µαχαρίᾳ
ζωῇ τὸ παραμετρούὐμενόν ἐστιν οὐδέν. O9 γὰρ ἑἐχείνη
kv χρόνῳ, ἀλλ ἐξ ἐχείνης ὁ χρόνος’ ἡ δὲ χτίσις ἀπό
«vog ὁμολογουμένης πάντως ἀρχῆς ἐπὶ τὸν ἴδιον σχο-
Tbv διὰ τῶν χρονικῶν διαστημάτων ὁδεύουσα φέρε-
ται, ὡς ταύτης μὲν δυνατὸν εἶναι, χαθώς φησί που ὁ
Σολομὼν, ἀρχὴν, χαλ τέλος, καὶ µεσότητα διασχοπῆ-
σαι, διὰ τῶν χρονιχῶν τµηµάτων, τὴν ἀχολουθίαν
τῶν χατ αὐτὴν σημειούμενα. Ἡ δὲ ὑπερχειμένη τε
καὶ µαχαρἰα ζωὴ, ἅτε μηδενὸς συμπαροδεύοντος
αὐτῃ διαστήματος, τὸ διαμετροῦν xal διαλαμόάνον
οὐχ ἔχει. Τὰ μὲν γὰρ γεγονότα πάντα τοῖς ἰδίοις
µέτροις ἐμπεριγεγραμμένα κατὰ τὸ ἀρέσαν τῇ σοφίᾳ
τοῦ χτίσαντος, οἷόν τινι ὅρῳ τῷ προσήκοντι µέτρῳ,
ὡς πρὸς τὴν τοῦ παντὸς εὐαρμοστίαν ἑἐμπεριείλι-
«ται. Διὰ τοῦτο χᾶν τῇ ἀσθενείᾳ τῶν ἀνθρωπίνων λο-
Τισμῶν ἀνέφιχτος ἡ τῶν Ev τῇ χτίσει θεωρουµένων
ἔφοδος, ἁλλ᾽ οὖν τὸ πεπερατῶσθαι τὰ πάντα τῇ τοῦ
πεποιηχότος δυνάμει, xa ἐντὸς εἶναι τῶν τῆς κτί-
6εως ὄρων οὐχ ἀμφιδάλλεται. Ἡ δὲ ποιητικὴ τῶν
ὅτων δύναμµις τὴν τῶν γεγονότων Ev ἑαυτῇ συµπερι-
γράφουσα φύσιν, αὑτὴ τὸ περιέχον οὐχ ἔχει, πᾶν
νόηµα τὸ πρὸς τὴν ἀρχὴν τῆς θείας ζωῆς ἀνελθεῖν
ἐπειγόμενον, ἑντὸς ἑαυτῆς καταχλείουσα, καὶ πάσης
περιεργίας xaX φιλοπραγμοσύνης τῆς πρὸς τὸ πἑρας
«o9 ἀορίστου φθάσαι φιλονεικούσης ὑπερεχπίπτουσα.
"Άπασα γὰρ f$ μετὰ τοὺς αἰῶνας ἄνοδος xat διάστα-
σις τοῦ νοῦ τοσοῦτον ὑψωθήσεται µόνον, ὅσον κατιδεῖν
«)ὃ τοῦ ζητουμένου ἁδιεξίτητον, χαὶ ἔοιχεν οἷόν τι
µέτρον, xai ὄρος τῆς τῶν ἀνθρωπίνων λογισμῶν
πινήσεως, xat ἑνεργείας, ὁ αἰὼν, χαὶ τὰ ἑντὸς τού-
«wv εἶναι, τὰ δὲ ὑπερχείμενα τούτων ἄληπτα xal
ἀνεπίδατα λογισμοῖς μένει, παντὸς οοῦ δυναµένου
ὑτὸὺ χατάληψιν ἀνθρωπίνην ἐλθεῖν χαθαρεύοντα. Ἐν D
elg γὰρ οὐκ εἶδος, οὐ τόπος, οὐ μέγεθος, οὐ τὸ Ex τοῦ
χρόνου µέτρον, οὐδὲ ἄλλο τι τῶν χαταληπτῶν ἐπινοεῖ-
σαι, ἓξ ἀνάγχης χαὶ ἡ χαταληπτιχὴ τοῦ νοῦ δύναμις
ζητοῦσά τινος περιδράξασθαι, τοὺς αἰῶνας, καὶ ctv
kv τούτοις χτίσιν εἰς τὸ συγγενὲς ἑαυτῇ xaX ὁμόφυλον
φυζδητήσει, τῆς ἁλήπτου φύσεως πανταχόθεν ἁπολι-
οθαίνονσα.
Manifestum est porro omni illi, qui sobrie rerum
naturam considerare ingreditur, nullam rem esse,
quz divinz illi et beatze vita. commensuretur. Nam
natura divina non continetur tempore, sed ab illa
tempus est, Creatura vero a certo et noto initio
ad prefixam sibi metam per temporalia intervalla
decurrens fertur, adeo ut ejus quidem, quemadino:
dum sapiens alicubi Salomon ait, liceat principium,
finem et medium invenire, temporariis quibusdam
sectionibus et divisionibus seriem eorum, qua ia
ipsa sunt, designantia. At suprema illa et beata
natura, quam nullum temporis spatium comitatur,
nihil habet, quo mensuretur et contineatur; omnia
enim, que facta sunt, propriis quasi ambitibus,
divine sapienti: arbitratu descripta, tanquam
terminis quibusdam congruenti modo, ad hujus uni-
versitatis decorem, et concinnam coagmentationem .
comprehenduntur; quocirca licet humans inibe-
cillitati ratio eorum, qua in creatis rehus appa-
6 rent, sit investigabilis, attamen omnia Conditoris
potentia finita el certis limitibus circumscripta esse
et intra metas creature contineri, minime dubium
est. Át vero vis efficiens rerum, quae in seipsa
rerum creatarum naturam circumscribit, termino
circumscribente caret, omnemque intelligendi vim,
qua ad principium divine natura pervenire con-
tendit, intra seipsam concludit et terminat, quippe
transcendens omnem curiositatem et conatum qui
ad Lerminum ejus, quod interminatun est, pe-
netrare nititur; omnis enim ascensus et mentis
contentio post temporis rerumque Lemporalium
intervalla tantum duntaxat eveletur, ut videre
possit ejua, quod quizritur, imperscrutabilem ra-
tionem, ita ut terminus et modus humanarum co-
gitationum, motionis et actionis, videatur ease
tempus, et ea, quz in tempore sunt, qus supra
hec posita sunt, cogitationibus nostris investiga-
bilia, et impenetrabilia :anent, utpote procul
sejuncta ab omnibus illis, qua in humanam co.
gitationem cadere possunt. Ea enim, quibus neque
figura est, neque locus, neque magnitudo, neque
mensura temporaria, neque aliud quidpiam ex his,
qua animo comprehendimus, si intelligentia mentis assequi velit, necessario tempora, et in his res
creatas, secundum cognatam et insitam sibi consuetudinem quiret et apprehendet, ab incom-
prebensibili illa natura procul οἱ undique aberrans.
Παντὶ yàp οἶμαι τοῦτο Ywoptpov εἶναι τῷ xal µε-
ερίως ἐπεσχεμμένιῳ τὰ 5772, ὅτι τοὺς αἱῶνας γαὶ τὸν
ἓν τούτοις τόπον οἷόν τι χώρηµα δξχτιχὸν tv γινο-
µένων προχα-αθαλλόμενος ὁ τῶν ὅλων Δτμιουργὸς,
Puto enim cuivis, qui vel obiter animum ad
haec advertere velit, manifestum esse, universi hu-
jus Conditorem , tempora et spatia loci, velut in-
tervallum quoddam quo res producendz reciperen
a€1
S. GREGORII NYSSENI
368
tur, przeparavisse, et in illis res omnes creasse. Α ἐν τούτοις χτίζει τὰ πάντα. O0 γὰρ ἑνδέχεταί τι των
Neque enim fieri potest, ut aliquid quod vel crea-
tur vcl nascitur, non habeat cesse suum vel in loco
γε] in tempore. At vero illa nullius indigens et
sempiterna, et quze omnia suo complexu compre-
hendit natura, neque in loco est, neque in tempore,
sed ante hzc est, et supra hzc inenarrabili qua-
dam ratione, ipsaque in seipsa sola fide conspicitur,
neque seculis cirtumscripta, neque cuim tempore
decurrens, sed'in seipsa consistens el in seipsa
velut fundata et solidata;in qua neque prateritum,
neque futurum invenias : nihil enim ipsius cxtra
ipsam es!, quo transeunte aliud quidem prattereat,
a iud vero futurum sit. σο enim proprie sunt
*Mfcctiones rerum creatarum, spei et memoriz causa,
διὰ κιίσεως γεγονότων, fj γινοµένων μὴ πάντως Ἡ
ἐν τόπῳ, ἡ ἓν χρόνῳ τὸ εἶναι ἔχειν ' ἡ δὲ ἀποροσδεῆς,
xal ἁδιος, xai τῶν ὄντων ἐμπεριεχτιχὴ φύσις οὔτ)
ἐν τόπῳ ἐστὶν, οὔτε Ev χρόνῳ, ἀλλὰ πρὸ τούτων, xal
ὑπὲρ ταῦτα κατὰ τὸν ἄφραστον λόγον, αὑτὴ ἐφ Éau-
τῆς διὰ µόνης πίστεως θεωρεῖται, οὔτε αἰῶσι παρα-
μµετρουµένη, οὔτε χρόνοις συµπαρατρέχουσα, ἀλλ' ἐφ᾽
ἑαυτῆς ἑστῶσα, xai ἓν ἑαντῇ χαθιδρυµένη, οὔτε τῷ
παρῳφχηκότι,οῦτε τῷ μέλλοντι συνθεωρουμένη᾿ οὐδὲ µήν
ἐστί τι παρ᾽ αὐτὴν, ἔξω αὐτῆς, οὗ παροδεύοντος τὸ µέν
τι παρέρχεται, τὸ δὲ μέλλει. Ταῦτα γὰρ ἴδια τῶν Ev τῇ
χτίσει τὰ πάθη πρὰς ἑλπίδα xai μνήμην κατὰ τὶν
ποῦ χρόνου διαίρεσιν τῆς ζωῆς σχιζοµένης. Ἐκχείνῃ
δὲ τῇ ὑψηλῇ xa µαχαρίᾳ δυνάµει, T, πάντα χατὰ
vita varie divisa, secondum divisionem temporis. D ἑνεστὼς ἀεὶ πἀρεστιν ἐπίσης, xax τὸ προσδοχώµενον
At in Πα suprema et beata potestàte, cai omnia
equaliter de prissenti adsunt, etiam id quod futu-
rum est, ob illam infinitam comprehendendi vim,
inesse consideratur.
Ipsa itaque est substantia, in qua, ut Apostolus
ait, omnia constituta sunt, eliam singularia, in qua
vivimus, movemur, et sumus *?: quz omni. priacipio
superior est, neque ulla suz& natura arguinenta prz-
bet, sed hac sola nota cognoscitur, quod com-
prehendi nequeat; nam hzc nota ei est quam
maxime propria,omni nota omnique charactere ad in-
telligendum accommodato superiorem esse. Creatura
igitur co ipso quod sua in ratione cum increato
non convenit, a comparatione et communione sui
Conditoris secernitur, diversitate, inquam, sub-
stantiz,quodque in scipsa exhibeat rationem quasi
deninnstratricem, quod cumeo ex quo exstitit, nihil
commune possideat. Át vero diviua natura procul
abest ab omnibus illis proprietatibus et cogno-
scendi indiciis, qux creaturis inesse considerantur ;
hinc et infra se relinquit omnes temporis sectiones,
prius dico-et posterius, omnes de loco cogitationes,
ut nec semperins de ea proprie affirmari queat.
Omne enim quod spectatur in increata illa natura,
supra est, et principium est, et rationem rei maxime
proprie dictze habet.
Cum igitar hactenus demonstratum sit, unige-
nitum Filium:et Spiritum sanctumnon inter creáturas
queri, sed supra onmes creaturas evectos credi.
debere; fleri fortassis poterit, ut creaturze per stu-
dium et contentionem eorum, qui circa hac talía
laboriose occupantur, principium proprium repe-
riatur; at quod supra creature sortem est, id hoc
modo et medio nunquam sub cogitationem cadet,
cuim nullum indicium, quo ad cognitionem quasi
manu ducamur, in eo ante temporis or:um liceat
invenire. Si ergo in íncreata illa natura non modo
Fes, sed et nomina miranda inesse cogitantur, Pater
videlicet et Filius, et Spiritus sanctus, quomodo
fieri potest, ut quod mens curiosa, et pluribus
quam par est intenta, in his rebusinferioribus anim»
9? Act. xvii, 98.
ὑπὸ τῆς περιεχτιχῆς πάντως δυνάμεως ἐγκρατοῦ:
µενον καθορᾶται.
λύτη τοίνυν ἡ οὐσία ἐστὶν, ἐν ᾗ πάντα, καθώς qy-
aw ὁ Απόστολος, συνέστηχε, xat οἱ καθέχαστον εἷ-
ναι µετέχοντε, ζῶμέν τε καὶ κιούμεθα, xal
ἐσμὲν, ἡ ἀνωτέρα μὲν πάσης ἀρχῆς, σημεῖα δὲ τῆς
ἰδίας φύσεως ob παρεχομένη, ἀλλ ἓν μόνῳ τῷ μὴ
δύνασθαι καταληφθῆναι ὙΥδωσχοµένη. Τοῦτο Υὰρ
αὐτῆς ἰδιαίτατον γνώρισμα, τὸ παντὸς χαρακτηρι-
στιχοῦ νοήματος ὑψηλοτέραν αὐτῆς εἶναι τὴν φύσιν.
Ἡ τοίνυν χτίσις διὰ τὸ μὴ τὸν αὑτὸν τῷ ἀχτίστῳ
λόγον ἔχειν, αὐτῷ τούτῳ τῆς πρὸς τὸν πεποιηχότα
συγχρἰσεώς τε xai κοινωνίας χωρίζεται, τῇ χατὰ τὴν
οὐσίαν λέγω διαφορᾷ, xal τῷ, ἴδιον ἐφ᾽ ἑαυτῇ τὸν
παραστατικὸν τῆς φύσεως ἔἐπιδέχεσθαι λόγον, οὐδὲν
ἐπικοινωνοῦντα τῷ EE οὗ yéyovev. Ἡ δὲ θεία φύσις
πάντων τῶν ἰδιαζόντως ἐπιθεωρουμένων τῇ χτίσει
σηµέίων ἀλλοτρίως ἔχουσα, κάτω Σαυτῆς χαταλείπει
τὰ τε χρονιχκὰ τμήματα, τὸ πρεαθύτερον λέγω xal
&b νεώτερον, xal τὰς τοπιχὰς ἐπινοίας, ὡς μήτε
ἀνώτερον ἐπ αὑτῆς τι κωρίως λέγεσθαι. Πᾶν γὰρ τὸ
νοούµενον ἐπὶ τῆς ἀχτίστου δυνάµεως, ἄνω ἐστὶ, xal
ἀρχή ἐστι, χαὶ τὸν τοῦ χυριωτάτου λόγον ἐπέχει.
Ἐπεὶ οὖν δέδειχται διὰ τῶν εἰρημένων μὴ Ev τῇ
χτίσει τὸν μονογενῆ Υἱὸν, καὶ τὸ τοῦ Θεοῦ Πνεύμα
δ.ερευνᾶσθαι, ἁλλ' ἄνω τῆς χτίσεως πιστεύειν εἶναι *
ἡ μὲν χτίσις ἐπί τινος ἰδιαζούσης ἀρχῆς διὰ τῆς φιλο-
πραγμοσύνης τῶν τὰ τοιαῦτα ζητεῖν φιλονεικούντων
ἴσως καταληφθήσεται τὸ δὲ ὑπὲρ ταύτην, οὐδὲν ἂν
διὰ τούτων μᾶλλον εἰς γνῶσιν ἔλθοι, οὐδενὸς ἐν αὐτῷ
σημείου δειχτικοῦ πρὺ τῶν αἰώνων εὑρισχομένου. El
οὖν ἐν τῇ ἀκτίστῳ φύσει νοεῖται τὰ θαυμαστὰ πρά-
γματά τε καὶ ὀνόματα, ὁ Tacho, καὶ ὁ Υϊὸς, xal τὸ
Πνεῦμα τὸ ἅγιον, πῶς ἔστι δυνατὸν, ὅπερ ἐπὶ τῶν
χάτω περιεργαζοµένη καὶ πολυπραγµονουσα xave-
λαμθάνει ἡ ἔννοια, ἕτερον ἑτέρου συγχριτικῶς ὑπο-
τιθεῖσα, διά τινος χρονιχοῦ διαστήµατυς. τοῦτο xol
ἐπὶ τῆς ἀχτίστου xai προπιωνίου νομίνειν οὐσίας
569
CONTRA -EUNOMIUM, LIB. ].
910
εἶναι; ἐν fj Dlacho μὲν ἄναρχος, χαὶ ἀγέννητος, καὶ Α΄ advertit, ut. scilicet aMera alteri: collàta superior
ὁεὶ Hathp νοεῖται: ἑἐξ- αὐτοῦ δὰ χατὰ τὸ προσεχὲς
ἀδιαστάτως ὁ µονοχενῆς Υἱὸς τῷ Πατρὶ συνεπινοεῖ-
ται ᾿ δι αὐτοῦ δὲ. xal μετ αὐτοῦ, πρίν τι χενόν τε
καὶ ἀνυπόστατον-διὰ μέσου παρεμπεσεῖν νόήµα, εὐθὺς
xai τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον «συνηµµένως χαταλαμδάνε-
ται᾽ οὐχ ὑστερίζον κατὰ τὴν ὕπαρδιν μετὰ τὸν Υόν
ὥστε ποτὲ τὸν Μονογενη δίχα τοῦ Πνεύματος νοηθῇ-
Μαι’ ἀλλ ἐχ μὲν τοῦ θεοῦ τῶν ὅλων, χαὶ αὐτὸ τὴν
αἰτίαν ἔχον τοῦ εἶναι, ὅθεν καὶ «b^ μονογενές ἐστι
qx; διὰ δὲ τοῦ ἀληθινοῦ φωτὰς ἐχλάμφαν οὔτε δια-
στήµατι, οὔτε φύσεως ἑτερότητι τοῦ Πατρὸς, ἢ τοῦ
Μονογενοῦς ἀποτέμνεται. Διάστημα μὲν γὰρ ἐπὶ τῆς
προαιωνίου φύσεως οὐκ ἔστιν' fj δὲ χατὰ τὴν οὐσίαν
διαφορὰ οὐδεμία. Οὐδὲ yáp ἔστι δυνατὺν ἀχτίστου
sit et prior, secundum* aliquam temporis düratio-
nem, hoc etiam in increata illa ct atterra natura
inesse existimet? in qua Pater principii expers, et
ingenitus, et semper Pater concipitur, ος ipso autein
unigenitus Filius, sine ulla interruptione et divul-
sione, una cum Patre intelligitur, cum ipso vero et
per ipsum, antequam nescio quo'l inane, et quiddam
non subsistens,tanquam medium intervenirel, statim
etiam et conjuuctim Spiritus sanetus coneipitur, non
posterior Filio secundum suam subsistentiàm, quasi
possit aliquando unigenitus Filius intelligi absque
Spiritu: sancto, qui el ipse ex universorum Devo
sui subsistentiz originem habet, a quo etiam wnui-
genitum illud lumen est de vero lumine respleu-
πρὸς ἄχτιστον διαφορὰν ἐννοῆσαι' ἄχτιστον δὲ τὰ [j dens : neque diversitate durationis, rieque natura a
Πνεύμα το) ἅχγιον, χαθὼς ἓν vol; προλαδοῦσιν ἆπο-
δέδειχται λόγοις: |
Patre vel Unigenito separatur. Durationis namque
intercapedo non est in sempiterna illa natura, neque
ulla naturz diversitas : neque enim fieri potest, ut increatum ab' iricreato, quoad naturam, diversum
si&. Est autem Spiritus sanctus inereatus, quemadmodum superiori disputatione demonstratum est.
Τούτων οὕτως ἔχειν ὑπειλημμένων παρὰ πᾶσι τοῖς
χαταδεχοµένοις τὸν ἰδιωτισμὸν τοῦ ἁπλουστέρου χη-
ῥόύγματος, τίνα χαιρὸν ἔχει τὴν τοῦ Υἱοῦ πρὸς τὸν Πα-
τέρα αυνάφειαν διὰ τῆς κτίσεως ἀναλύειν πειρᾶσβαι,
&; ἐἑπάναγχες εἶναί τι xol ταύτῃ συναῖδιον, 7| xal
τὸν Υἱὸν μεταγενέδτερον οἵεσθαι; Οὔτε γὰρ ἡ Ὑέννησις
τοῦ Μονογενοῦς ἑντὸς τῶν αἰώνω», οὔτε ἡ χτίσις πρὸ
τῶν αἰώνων, ὥστε οὐδενὶ τρόπῳ προσήγει τὴν ἀδιά-
στατον φύσιν καταµερίζεσθαι’ xal μεταξὺ τῆς πάντων
Cum igitur hzc ita sese habeant, consensu om-
nium illorum, qui verz? et sanz fidei simplicitatem
amplectuntur, non niei intem: pestivum apparet, Fi-
lii cum Patre conjunctionem dissolvere velle per id,
quod est creature, quasi necesse sit, vel huic etiam
aliquid cocternum,vel certe Filium Patre posterio-
rem fore. Nam generatio Filii lempore non conclu-
ditur, neque creatura tempore antiquior est. Itaque -
nullo modo convenit naturam indivisam etinsepa-
ποιητικῆς αἰτίας, διαστηµατιχἠν τινα παρενείρειν C'ratam partiri et dissecare, etinter causam omnium
ὑπόνοιαν Ev τῷ λέχειν, ποτὲ μὴ εἶναι τὸν πᾶσι δεδω---
xóta -5 εἶναι.
Οὐχοῦν ἀληθῆς ὁ προαποδεδὀµένος λόγος, ὅτι τῇ
μεν ἁγιννησίᾳ τοῦ Πατρὸς ἡ τοῦ Μονογενοῦς ἀῑδιότης
τευνττῶς συνεπινοεῖται * εἰ δέ τι διάστηµα μεταξὺ vo-
µισθείη. ᾧ ἡ γέννησις τοῦ Υἱοῦ τῆς τοῦ Πατρὸς ζωῆς
διατέµνεται, τούτῳ xal fj ἀρχὴ της ζωῆς τοῦ ἐπὶ
Ἀάντων Θεοῦ ὁρισθήγτεται , ὅπερ ἄτοπον. Την δὲ χτί-
σιν χωλύει οὐδὲν ἄλλο τι οὔσαν κατὰ τῆν ἰδίαν φύσιν
παρὰ τὸν χτίσαντα ἀπό τινος ἰἱδιαχούσης νοηθῆναι
ἐρχῆς. χαθὼς ἔφαμεν, χατ οὐδὲν τῇ ἀχηράτῳ xal
προαιωνίῳ φύσει συµθαίνουσαν. Τὸ γὰρ ἐχ μὴ ὄν-
των, 3, ὣς φησιν ὁ Απόστολος, ἐχ μὴ φαινομένων,
οὑρανὺν, 3 Υην, 3 ἄλλο τι τῶν ἐν ^f] χτίσει θεωρου-
μένων γεγενῆσθαι λέχειν, οὐδέμίαν τῷ Ποιητῇ τῶν
ὅλων ἁδοξίαν προπτρίδεται’ ἐπεὶ xal µεμαθήχαμεν
παρὰ τῆς θείας ΓραφΏς, µήτε EE ἀῑδίου ταῦτα εἶναι,
βήτε εἰσαεῖ δίαµένειν. Eb δὲ τι τῶν ἓν τῇ ἁγίᾳ Τριάδι
ζεπιστευµένων μὴ ἀεὶ συνυπάρχειν τῷ Πατρὶ πιστει-
Veg. ἀλλά τις χατὰ τὸν τῆς αἱρέσεως λόγαν ἔπινοη-
θείη διάνοια γυμνοῦσά ποτε τὴν ἐπὶ πάντων θεὺν τῆς
ου Y'iou, χαὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος δόξης, οὐδὲν ἔτε-
pev, fj παντὺς ἀγαθοῦ xai θείου πρἀγµατός τε xal
νούματος, Χατὰ τὸν τῆς αἱρέσεως λόγον, ὁ θεὸς χε-
χορ:σµένος ἐπιδειχθήσεται. El δὲ ἀςὶ ἔνδοξος ὁ Ia-
^ flcbr. xi, 1.
rerum effectricem, intereapedinem quamdam dura-
tfonis cogitatiene interjicere, ut scilicet affirmetue
aliquando-non fuisse illum, qui omnibus fuit auc-
tor, ut sint.
Verum ergo est; quod asseruimus, nempe quod
cum Patris innascibilitate unigeniti Filii zternilaa
nascibiliter conjuncta consideretur; si quis auteni
putet intervallum intercessisse, quo generatio Filii a
Patris vita separetur, is hoc ipso etiam Deo universo-
rum principjum vitz? et subsistentize attribuat, quod .
absurdissimum est. Nihil vero proliibet creaturam,
utpote a suo €fteatore diversam, considerari tan.
quam a proprio quodam initio procedentem, ut .
diximus, quod in illam immortalem et xternam
naturam nullo pacto convenire potest ; dicere cnim
“
bd
ex non.entibus, vel, ut Apostolus ait, ex non appa- .
rentibus *!, vel.invisibilibus ccelum vel terram aut
aliquid eorum qua in creaturarum ordine cen-..
s"ntur, exstitisse, nullam injuriam universorum
Conditori affert, cum cx Scriptura compertum nobis
sit, hec neque. ab zterno fuissc, neque ip zeternuni
fore. At si quid eorum, qui in Trinitate inesse
creduntur, eredatur.non semper Patri cocxstitisse;
οἱ si convenienter hzreticorum institutis οἱ placitis,
admittatur ejuscemodi cogitatio, qui» Deum om-
nium gloria Filii et Spiritus saucti denudct et
spoliet, tunc nihi] aliud sequitur ex haereticorum
971
S. GREGORII NYSSENI
$372
istorum opinione, quam quod Deus omni bonitate A 5p, ὁ ὑπάρχων πρὸ τῶν αἰώνων , δόξα 6k τοῦ Πατρὺς
et divinitate, divinitatique conipetente existima-
tione spoliatus apparebit. At si suam gloriam sem-
per habet Pater, qui est ante szecula, gloria vero
Patris est zeternus Filius, similiter et Filii gloria
Spiritus sanctus, qui una cum Filio et Patre sem-
per consideratione cernitur, undenam sapientissi-
mus iste, et ex quali disciplina in cternis tempo-
risque expertibus statuit prius et antiquius, et ho-
norabilius seu dignius in iis quz» sua natura sunt
à προαιώνιος Yib,, ὁμοίως δὲ xal τοῦ Ylou δόξα τὸ
τοῦ Χριατοῦ Πνεῦμα, τὸ ἀεὶ συνθεωρούµενον τῷ ΥὶΦ
καὶ τῷ Πατρὶ, πόθεν ὁ σοφὸς οὗτος, xai ἐκ mola;
παιδεύσεως τὸ πρεσθύτερον ἐν τοῖς ἀχρόνοις, xai τὸ
τιµμιώτερον ἐν τοῖς xac, φύσιν τιµίοις ἀποφαίνεται,
συγχριτιχῶς ὑπερτιθεὶς τοῦ ἑτέρου τὸ ἕτερον, xal
διὰ τῆς τοῦ ἑνὸς προτιµῄσεως τὸ ἐφεξῆς ἀτιμάζων,
Ἡ γὰρ ἀντιδιαστολὴ τοῦ τιμιωτέρου φανερωτέρα
πάντως ἐστὶν, εἰς ὅ τι q£pot.
zque honorabilia et digna, unum alteri per comparationem pra:fereus, qui hoc ipso quod primas ἰο-
noris uni defert, sic quod deinceps est inhonorat et injuria afficit? Nam quorsum
ista prestantioris et honorabilioris, neminem latet.
Jam vero qualia sunt. qus his subjungit, cum
afirinat, easaem operationes eadem opera efficere, et
mutatis operibus mutatas etiam operaliones conspici?
Opportune profecto egregius iste ad inexpugnabi-
lem orationis suz defensionem seconfert. Ecdem
operationes, inquit, eadem etiam opera efficiunt. Vi-
deamus igitur quam verum hoc sit, allatis exem-
plis. Una ignis operatio est calefacere ; dispicia-
mus igitur, qualem convenientiam habeant hujus
operationis opera. Calore liquescit zs, lutum in-
durescit, cera consumitur; reliqua animantia si
in igne sint corrumpuntur, at salamandra vivifica-
tur: stupaardet, amiantum (seu amiantus, nomen
gemmz ) flamma, velut aqua, purgatur. Tanta cst
similitudo operum ejusdem operationis ! Quid vero
sol * annon et ipse eadem sua vi et potentia omnia
equaliter fovens, plantarum quidem aliam auget,
teudat distinctio
O'a δὲ τοῖς εἰρημένοις ἐπάχει, xat τὰ ἀχόλουθα-
"Ate, φησι, τῶν αὐτῶν ἐνεργειῶν τὴν ταυτότητα
τῶν ἔργων ἁποτε]ουσῶν, καὶ τῶν zapnAAaypué-
vuv ἕἔργων, zapnAAavpévac xal τὰς ἐγεργείας
ἀποφαιγόγτων. Καλῶς ὁ γεννάδας ἦλθεν ἐπὶ τὴν
ἅμαχον συνηγορίαν τοῦ λόγου. Al αὑὐταὶ ἐνέρ-
χειαι εἡν ταυτότητα τῶν ἕἔργχων ἀποταλοῦσι,
φησί. Ἴδωμεν τοίνυν ὁπὶ τῶν πραγμάτων τὸν λά-
(ov. Μία τοῦ πυρὸς fj διὰ τοῦ θερµαίνειν ἑνέργεια,
ἀλλὰ τὰ ἔργα ofav ἴχει τὴν συµφωνίαν, ἐπισχε-
Φώμεθα. Τήχεται ὁ χαλχός' ὁ πηλὸς πήγνυται: ὁ
χτρὸς ἀναλίσχεται ' τὰ λαιπὰ τῶν ζώων εἰ v αὐτῷ
γένοιτα, φθείρεται, ἡ σαλαμάνδρα ζωογανεῖται τὸ
στυπεῖον xaístav τὸ ἀμίαντον, ὥσπερ ἐν ὕδατι, τῇ
Φλογὶ χαταπλύνεται. Τοσαύτη dj ταυτάτης τῶν ἔργων
Ex τῆς μιᾶς ἑνερχείας. Τί δὰ ὁ xoc; "Ap" οὐχὶ xal
αὐτὸς, Ex τῆς αὐτῆς δυνάµεως ὁμοίως ἐπιθάλπων τὰ
aliam vero exsiccat, mutato operationis fine pro C πάντα, τὸ μέν τι τῶν φυτῶν ηὔξησε, τὸ δὲ χατεµά-
materie substrate conditione et qualitate ? Illam
enim plantam, qux supra petram est, arefacit, at
eam, qua altas in terra egit radices, patulis ubi-
que amis diffundit, Quod si opera nature mente
lustrare, et quid in corporibus natura agere soleat,
observare velis, clarius intelliges, quam circuim-
δροοίθ iste dixerit, eamdem operationem eadem
efficere opera. Una operatio est causa conceptionis,
sed compositio ejus quod intus fit el constituitur,
varia est et multiformis, ut nulli facile sit enume-
rare diversitatem omnium earum, qua in corpore
insunt, qualitatum. Infantibus una itidem operatio
est, lactis attractio et exsuctio. At quis varietatem
effectuum talis alimenti percenseat ? quod tanquam
per canalem ex ore in meatus destinatos descen-
dit ; nutriendi vero et alterandi facultas unicuique
membrorum convenienter lac adducit, sexcentis
inodis per concoctionem alimentum illud subigens
et dividens, et cuilibet ex subjectis membris si-
mile cognatumque consentanea ratione efficiens.
Nam ex eodem alimento aluntur ed augentur ar-
terie, vena, cerebrum, meninges (seu membranz),
medulla, ossa, nervi, musculi, tendines, caro, ex-
tremitas seu superficies, chondri, adeps, capilli,
ungues, sudores, halitus, pituita, bilis, et οἱ quae
alia superflua et inutilia ex eadem causa exsistunt.
Si membra intuearis, quorum alia sunt organica,
alia sensibus descrvientia, alia aliter molem hanc
pave, πρὸς τὴν ὑποχειμένην δύναμιν ὑπαλλάσσων τῆς
ἑνεργείας τὸ τέλος; Τὸ μὲν γὰρ ἐπὶ τῆς πέτρας ἑξή-
βανε, τὸ δὲ ix τῆς βαθείας γῆς ἑχατοντάρχον
ἐποίησεν. El δὲ εἰσέλθοις εἰς τὰ τῆς φύσεως ἔργα,
xaX ἴδοις ἐν τοῖς σώµασιν ὅσα φιλοτεχνοῦσα ἐργάξεται,
μᾶλλον ἂν τὸ περιεσχεμμένον χαταµάθοις τοῦ λέγον-
τος, ὅτι Η αὐτὴ ἐνέργεια τὴν ταυτότητα τῶν
ἔργων ἁποτε.Ίεῖ. Μία ἐνέργεια τῆς συλλἠψεώς ἐστιν
t alia: ἀλλὰ τὸ σὐγχριμµα τοῦ ἔνδον οἰχονομουμένου
πολνειδὲς, ὡς ἂν μὴ δυνηθῆναι ῥᾳδίως τινὰ τὴν δια -
φορὰν τῶν Ev τῷ σώματι ποιοτήτων ἀπαριθμήσασθαι.
Mía πάλιν ἑνέργεια ἐπὶ τῶν νηπίων ἡ τοῦ γἀλαχτός
ἐστιν ὀλχή: τὸ δὲ ποιχίλον τῶν ἁἀποτελεσμάτων της
τοιαύτης τροφῆς τίς ἂν δ.εξέλθοι λόγος, Ἡ μὲν γὰρ
χαθάπερ διὰ σωλῆνος Ex τοῦ στόματος ἐπὶ τοὺς ἆπο-
κριτικοὺς διεξέρχεται πόρους ἡ δὲ ἀλλοιωτικὴ τῆς
φύσεως δύναμις ἑχάστῳ τῶν μελῶν χαταλλήλως
προσάγει τὸ γάλα, διὰ τῆς πέψευς εἰς µυρίας δια-
φορὰς τὴν τροφὴν κερµατίζουσα , καὶ τοῖς ὑποχειμέ-
ναις ὁμοφυὲς ἀπεργαζομένη τὸ ἑχάστῳ χατάλληλον.
Ἐκ yàp τῆς αὐτΏς τρέφονται βρώσεως ἀρτηρίαι
φλέθες, ἐγχέραλος, μήνιγγες , μυελὸς, ὁστᾶ, νεῦρα,
αύνδεσμος, τένοντες, σάρχες, ἐπιφάνεια, χόνδροι.
πιμελαὶ , τρίχες, ὄννχες, ἱδρῶτες, ἀτμοὶ, φλέγμα,
χολῆ, καὶ ὅσα λοιπὰ περιττὰ xal ἀχρεῖα τῆς αὑτῆς
αἰτίας ἑξήπται. Κἂν τὰ τῶν μελῶν εἴπῃς ὀνόματα,
τά τε ὀργανιχὰ χαὶ τὰ αἰσθητήρια, xal ὅσα ἄλλα
πληροϊ τὸν τοῦ σώματος ὄγχον, Ex μιᾶς καὶ τῆς
5815
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
ois
αὐτῆς χατὰ τὴν tpoghw ἑνεργείας εἰς τὰς τοσαύτας A corporis constituentia, videbis οἱ hac ex wna
διαφορὰς ἀλλοιονται. Ei δέ τις καὶ τὰς τέχνας ἀναλο-
τίσαιτ», εὑρήσει χαὶ διὰ τούτων τὸ χατεξητασμένον
τον δόγματος’ µίαν γὰρ ὡς Eri τὸ πολὺ τῶν διὰ χει-
Qó; τι ποιούντων ἐπὶ πάσης τέχνης ὁρῶμεν ἑνέρ-
τειαν” αὐτὴν λέγω τῆς χειρὸς τὴν χίνησιν’ ἀλλὰ τίς
4$ Χοινωνία τῶν ἀποτελεσμάτων, σχοπήσωμεν. Ti
χοινὺν ἔχει ναοῦ χατασχευ] πρὸς ἱμάτιον, τῆς ἐν
ἑχατέρῳ τέχνης χινήσει χειρὸς ἐνεργουμένης ; Κινεῖ
τὴν χεῖρα xal ὁ τοιχωρύχος, χινεῖ xal ὁ φρεωρύχος'
χαὶ γη µεταλλεύεται, xai φονεύεται ἄνθρωπος" xivf.-
στως χειρὸς ἔργα τὰ πάντα. "O τε γὰρ πολεμιστῆς
ἐπὶ τῆς μάχης διὰ χειρὸς ἐνεργεῖ τὴν τῶν ἑναντίων
σγαγἠν' xaX ὁ γεωπόνος πάλιν τῇ χειρὶ διὰ τῖς δι-
χέλλης ἐπιθρύπτει τὴν» βώλον. Πῶς οὖν ἡμῖν ὁ δογµα-
τιστὴς ἀποφαίνεται τὰς αὐτὰς ἑνερχείας τὴν ταντό-
τητα τῶν ἔργων ἀποτελεῖν; Ἐὰν δὲ δοθῇ τι xa ἁλη-
θὰ ἔχειν τὰ εἰρημένα, πάλιν xaX διὰ τούτου τὸ χατὰ
τὴν οὐσίαν οἰχεῖον τοῦ τε 1οῦ πρὸς τὸν Πατέρα , xai
τοῦ Πνεύματος πρὸς τὸν Yiby πλέον συνίσταται. El
μὲν γὰρ ἂν τις τῶν ἐνεργειῶν παραλλαγὴ, ὡς ἄλλως
μὲν τοῦ Πατρὸς, ἑτέρως δὲ τοῦ Yiou τὸ δοχοῦν ἑργα-
ζομένο, χαλῶς εἶχεν ix τοῦ παρηλλαγμένου τῶν
ἐνεργξιῶν, xal τὸ της ἐργασθείσης ὑφ) ἑκατέρου τού-
των οὐσίας παρηλλαγμένον τεχµαίρεσθαι. El δὲ à
τρόσαρ ἑνεργεὶ ὁ Πατῆρ, πάντα xal ὁ Υἱὸς ἁμοίως
ποιεῖ, χατά τε τὴν αὐτον τοῦ Κυρίου φωνὴν, xal κατὰ
τὸν εἰχότα λόγων (οὗ γὰρ ὁ μὲν ἀσωμάτως , ὁ δὲ διὰ
σώματος, οὐδὲ ἐχεῖνος μὲν ix τῆσδε Όλης, Ex δὲ τῆς
ἑ-έρας ὁ ἕτερος, οὐδὲ ἐν χρόνῳ, οὐδὲ Ev τόπῳ ἄλλος
ἄλλῳψ τὸ δοχοῦν χατεργά»σται ' οὐδ' αὐτῶν ὀργάνων
δ αφοραὶ τὸ παρηλλαγμένον χατασχευάς»υσιν. ἁλλ'
ἀρχεῖ μόνη θελήµατος χίνησις, xal προαιρέσεω,; ὁρμὴ,
σύνδρρμον ἔχουσα, xal ἑπαχολονθοῦσαν πρὸς τὴν τῶν
ὕντων ὑπόστασιν τὴν ὑφιστῶσαν τὰ πάντα δύναμιν),
»1i iv πᾶσιν ὁμοίως ὁ Πατὴρ, ἐξ οὗ τὰ πάντα, xal ὁ
YU, δι οὗ τὰ πάντα, χατ αὐτὸ τῆς ἑνεργείας τὸ
εἶδος ἑργάζονται, πῶς οὗτος thv κατὰ τὰς οὐσίας
διαφορὰν ἐπὶ τοῦ Yioo, καὶ τοῦ Πνεύματος ἀποδει-
πνύειν οἵεται ὃ-ὰ τοῦ πχρηλλαγμένου τῆς τοῦ Πατρὸς,
xai τοῦ Yioo ἑνεργείας àm' ἀλλήλων χωριζοµέντς».
Ἑούναντίον Υὰρ, χαθὼς ἔφαμεν, παρασχευάνετα:,
ἐπειδὴ οὐδεὶς τρόπος τῆς τῶν ἐνεργειῶν παραλλα-
γῆς ἐν Πατρὶ xai Yl θεωρεῖται, καὶ τὸ µτδεµίαν
ἓν ταῖς οὐσίαις ᾿ τοῦ 1ἱοῦ xa τοῦ Πνεύματος εἶναι
Διάστασιν, àv. τῇ ταυτότητι τῆς ὑποστησαμένης δυ-
νάµεως ἐπιδείχνυται, χαθὼς xa. ἡ τοῦ λογογράφου
μαρτυρία βεδαιοῖ τὸν λόγον, οὕτως ἐπὶ λέξεως ἔχουσα᾽
"Ars, qnoi, τῶν ἐνεργειῶν civ ταυτότητα tox ἔρ-
Των ἁποτελουσῶν. "Ωστε εἰ ταυτότης ἐπιτελεῖται
«uv ἔργων ἐν τῇ τῶν ἐνερχειῶν ὁμοιότητι, ἔργον δὲ
ματ αὑτοὺς τοῦ μὲν Πατρὸς ὁ Yib;, τούτου δὲ τὸ
Ὠνεῦμα τὸ ἅγιον' fj ὁμοιοτραπία τῆς τοῦ Πατρὸς
παλ τοῦ Υἱοῦ ἑνεργείας τὴν ταυτότητα πάντως τῆς
ἁποτελεσθείσης οὐσίας ἑνδείξεται.
Ἁλλὰ προστίθησι χαὶ, παρη. αγμένω» ἔργων
παρη αγμένας xal τὰς ἐνεργείας ἐιραινγόντων.
Wy τοίνυν καὶ τοῦτο σχοπήσωμεν, τίνι τὸ ἰοχυρὸν
nutrimenti operatione in talem οἱ tantam diversi-
tatem excrescere. Si quis. res 1inanu. el arte factas
contemplari cupiat, inveniet etiam in his, quam
inconsiderate hoc quod contraria sententia vult,
assertum sit ; unam enim αἱ plurimum in iis qui
manu laborant, in omni arte videmus operationem,
ipsam, inquam, manus motionem : at. dispiciamus.
quaenam sit similitudo effectuum. Quid commune
ct simile habet templi exstructio cum vestis con-
fectione, arte utrobique per manus totionem ope-
rante? Manum movet, tam qui mures perfodit,.
quam qui puteum fodit;ex terra eruitur metallum,
quo homo occiditur, et omnia sua eflicere conatur
liomo motione manus. Nam miles in bello manu:
cedem et stragem suorum hostium edit , οἱ agricola
manu per ligonem glebas frangit. Quomodo igivur
hereticus iste affirmat, earumdem operationum
eosdem esse effectus? et licet concederemus 4 ve-
ritate allena non esse, qua dicit, tamen ex his
etiam recte confirmari posset Filii eum Patre, ct
Spiritus sancti cum Filio convenientia in. natura.
Nam si csset aliqua operationum mutatio, uL aliter
quidem Pater, aliter autem. Filius. id, quod sibi
videretur, ageret, recte ex mutatione et varietate
operationum concluderetur diversitas effectuum,
qui ab utroque producti essent. At si eo modo quo
Pater operatur ommia, Filius itidem omnia facit,
ut ipse Dominus testatus est, el res ipsa postulat
C ( non enim unus modo incorporeo, alier corporeo,
neque ille ex hac materia, ex alia vero alius , ne-
que alius alio tempore vel loco, quam alius id quod
vult efficit, sed neque instrumentorum diversitas
lie reperitur, qu: diversitates arguat, quia sufh-
cit sola voluntatis motio, et electionis appetitio
qux conjunctam habet, et quasi comitem ad rerum
effectionem, vim illam et facultatem, qu:e rebus
omnibus subsistentiam tribuit ), si igitur in omni-
bus similiter Pater, a quo omuia, et Filius, per-
quem onnia, eadem operationis specie operantur,
quomodo iste diversitatem substantiz in Patre ct.
Filio colligit ex diversitate operationis eosdem a
se mutuo separantis ? Contrarium enim, ut antea:
diximus, conficitur. Cum namque nullus modus.
D diversarum operationum in Patre et Filio appareat,
fit, ut etiam in substantia Patris et Filii nulla sit
discretio seu distantia, quod attinet ad effectricis
potentiz identitatem : cui rei accedit ipsius decla-
matoris ( Eunomii ) testimonium, ita se verbatim
liabens : iisdem operationibus eadem quoque opera
efficientibus. Itaque si eadem opera ex iisdem ope-
rationibus prodeunt, opus vero Patris, ipsorum
quidem judicio, est. Filius, hujus vero Spiritus san-
cius ; similitudo operationis, quz in Patre et Filio
est, productae quoque substantie | identitatem evi-
denter evincel.
Addit, diversa opera diversitatem operalionum in-
dicare. Ergo dispiciamus, quantum roboris in hac
assertione insit, idque,si placet, perspicuis cxcm»
$15
S. GREGORII NYSSENI
$16
plis comprobemus. Άη non una est precepti ope- À ὁ λόγος ἔχει, xaX, εἰ δοχεῖ, διὰ τῶν 5v1pvov ὑπηδει-
ratio ejus, qui universum mundum, οἱ omnia,
que illius complexu continentur, sola voluntate
condidit? Ipse enim dizit et facta sunt, ipse man-
davit εἰ creata. sunt**, Annon mandatum hoc
omnibus zqualiter essentiam dedit, solaque vo-
luntas satis fuit, ut id quod non erat procreare-
tur ? Quomodo igitur, cum ex una. mandati hujus
operatione (anta rerum diversitas exstiterit, iste
. quasi oculis clausis nihil videns, affirmat, operum
varietatem diversitatem quoque operationis ar-
guere ?* E contrario enim oportebat, omnia quz in
boc mundo visuntur, ejusdem speciei esse, si, ut
sectarius iste tradit, diversitate operum etiam di-
versitas operationum demonstratur. An res istas
omnes ut zquales intuetur, in solo autem Patre οἱ
Filio inzqualitatem deprehendit ?
Igitur, ài non prius, saltem jam inspiciat eam, qua
in elementis inest differentiam, et quomodo quodlibet
corum quz ad mundi constitutionem concurrunt, ad
contrarias partes agatur. Nam levia sursum tendunt,
gravia deorsum : et alia quidem semper consistunt,
alia perpetuo moventur, Et inter ea quz moventur,
alia immutabilem motionem habent, ut. calum et
planet, quorum cursus semper eodem reflectitur:
at illa, que circumquaque diffunduntur, semper ut
sors fert, aguntur, ut aer, mare, et quidquid liquida
natura constat. Quid vero attinet explicare,quomodo
calidum frigido adversetur, aut humido siccum:
et quomodo id quod supra est, ab eo quod infra est,
distet * Quantas porro in animalibus cernere est a
natura insitas dissimilitudines ? Et qux hominis
lingua enumeret omnes illas diversitates, qua in
plantis sese offerunt, quoad figuram, magnitudi-
nem, fructuumque et qualitatum diversitates ?
At sapientissimus iste magister dissimilium et
diversorum operum dissimiles quoque et diversas
statuit operationes ; idque vel quia formam divine
operationis necdum intellexit, de qua sacra Sceri-
ptura testatur, verbo mandati ejus omnia condita
esse ; vel quia ad rerum creatarum differentiam
c:weulit, et tamen de divinis dogmatibus usque
adeo inconsiderate nobis quasi leges prescribit,
B ὅμοια πάντα βλέπει, &v µόνῳ δὲ τῷ Πατρὶ xoi τῷ
γµάτων ταῦτα χατανοῄσωμεν. "Ap οὐχὶ µία ἐστὶν f
τοῦ προστάσσειν ἑνέργεια τοῦ πάντα τὸν .χόσμον
καὶ τὰ Ey αὐτῷ συστησαµένου διὰ μόνου θελήµατος;
Αὐτὺς γὰρ εἶπε, καὶ ἐγενήθησαν"' αὐτὸς ἐνετεί-
Jaco, xal ἐἑχτίσθησαν. Οὺχ ἐπὶ πάντων ὁμοίως οὗ-
σιώθη τὸ πρόσταγμα, xal Ίρχεσεν dj βούλησις µόνη,
τὸ μὴ ὃν ὑποστήαασθαι; IIoc οὖν Ex μιᾶς τῆς διὰ τοῦ
προστάσσειν ἑνεργείας., τοσαύτης τῆς διαφορᾶς χαζ-
ορωµένης, οὗτος ὥσπερ οὐχ ὁρῶν τὰ πράγµατα, τὶν
τῶν ἔργων παραλλαγὴν τὸ παρηλλαγμένον τῆς ἑνςερ-
γείας ἑνδείχνυσθαι λέγει; Τοὐναντίον γὰρ ἔδει µο-
νοειδῃ πάντα τὰ ἓν τῷ χόσµῳ εἶναι, εἴπερ χατὰ τὸν
δογματιστὴῆν, τῷ διαλλάσσοντι τῶν ἔργων xol τὸ
τῶν ἐνεργειῶν παρηλλαγμένον ἐμφαίνεται. Ἡ ταῦτα
Yi ἐνθεωρεῖ τὸ ἀνόμοιον;
Οὐχοῦν ἐπισχεφάσθω νῦν, εἰ xaX μὴ πρότερον, τὴν
&v τοῖς στοιχείοις διαφορὰν, xaX ὡς ἕχαστον τῶν kv
τῷ xóspup πρὸς τὴν τοῦ παντὸς σύστασιν συντελούν-
των, πρὸς τὸ ἑναντίον ἀπῆχται τῆς φύσεως. Tà μὲν
Y&p χοὺφά τε χαὶ ἂνωφερῃ πέφυχε, τὰ δὲ βαρέα xal
εἰς τὸ χάτω βρίθαντα, xal τὰ μὲν ἀεὶ ἑστῶτα, τὰ δὲ
διόλου χινούμενα. Καὶ iv τοῖς χινουµένοις, τὰ μὲν
ἁπεαράδατον ἐπὶ τὸ ἓν ἔχει τὴν κίνησιν, ὡς 6 οὐρανὸς,
xaX τῶν ἁστέρων οἱ πλανώμεναι, of, ὁ δρόµος εἰς τὸ
ἔμπαλιν τοῦ παντὸς ἀνελίσσεται' τὰ δὲ πανταχόθεν
διαχεάµενα κατὰ τὸ συµμθαῖΐνον ἀεὶ φέρεται, ὡς ὁ
&hp, xai dj θάλασσα, χαὶ ἡ πᾶσα τῆς ὑγρᾶς οὐσίας
φύστις. Τί δ ἂν εἴποι τις τὴν τοῦ θερμοῦ πρὸς «b
ψυχρὸν ἑναντίωσιν, ἢ τοῦ ὑγροῦ τὴν πρὸς τὸ Enpbv
διαφορὰν, τοῦ τε ἄνω τὴν πρὸς τὰ χάτω διάστασιν;
ὅσαι δὲ τῶν ζώων al χατὰ τὴν φύσιν ἀνομοιότητες ;
τὰς δὲ ἐν τοῖς φυτοῖς χατά τε τὰ σχήµατα , χαὶ τὰ
μεγέθη, xal τὰς τῶν xapzüv xal ποιοτήτων παραλ-
λαγὰς τἰς ἂν ἐἑπέλθοι λόγος ἀνθρώπινος;
'AXX ὁ σοφὸς οὗτος τῶν παρηλλαγμάνων ἔργων
παρηλλαγμένας xal τὰς ἑνεργείας ἡμῖν ἀποφαίνεται.
3| τὸ εἴδος τῆς θείας ἐνεργείας µήπω μαθὼν, ὅ φησιν
ἡ Γραφῇ, ὅτι TQ .Ίόγῳ προστάγµατος πάντα γεγέ-
γηται, ἡ πρὸς τὴν τῶν γεγονότων διαφορὰν ἀμθλυώτ-
"wv χαὶ οὕτως ἡμῖν ἀπερισχέπτως φθεγγόµενος,
περὶ θείων δογμάτων νομοθετεῖ, οὕπω τάχα τινὸς
ἀχηχοὼς, ὅτι πᾶν τὸ ἀποφαντιχῶς λεγόµενον, ἐὰν
cum forte necdum ex quopiam audierit, omne illud, p 1 Χαθόλου, τὸ ἅμαχόν τε xal ὁμολογούμενον περὶ
quod negative, non tamen universim pronuntiatur,
indubitatum el concessum esse, respectu rei cu;us
probanda gratia adducitur. Verum de eo, cui cir-
cumspectus et rem probe perpendens non assen-
tiatur, novi dogmatis auctor, arbitratu suo, pro
sua auctoritate, decernit, quod nihil penitus differt
4 somniis vel anilibus:fabellis, quz in compota-
tionibus enarrantur. Cumque in supra dictis tanta
insit inconvenientia et absuritas, fit, ut quemad-
modum illi, qui per somni phantasiam aliquid eo-
rum quibus vigilantes operam dederunt, sibi videre
videntur, cupide iis, quz& non exsistunt affixi in--
V Psal. cxrvin, 5.
τοῦ προχειµένου πράγματος ἔχῃ. ᾽Αλλὰ περὶ ὧν οὐχ
ἄν τις τῶν ἐπεσκεμμένων σύνθοιτο, περὶ τούτων χατ’
ἑξουσίαν ὁ δογµατίζων λέγει, Οὐδὲν διαφέρει τῶν ὀνεί-
ρους 7| μύθους παρὰ πότον διηγουµένων. Καὶ τοιαύ-
της οὔσης τῆς ἓν τοῖς εἰρημένοις ἀναρμοστίας, χαθά-
περ οἱ δι ἑνυπνίου «φαντασίας τῶν χαθ' Όπαρ
σπουδαζοµένων ὁρᾶν τι νοµίσαντες, προθύµως Éyov-
ται τῶν ἀνυ πάρκτων, xaY τῆς περὶ τὸ φαινόµενον ἔπι-
θυµίας διὰ τῆς Ἱπατημένης oven; ἀναπειθούσης
ἔχειν οἴονται' οὕτω xal αὐτὸς διὰ τῆς ὀνειρώδους
ταύτης τῶν δογμάτων ἀνατυπώσεως ἰσχύειν αὐτῷ
φαντασθεὶς τὰ εἰρημένα, ταῦτα οὕτως ἔχειν ὅ,χδε-
577 CONTRA EUNOMIUM, LIB. I. 318
ο w ^ * ge
ῥαιοῦτα:, χαὶ δι᾽ αὐτῶν κατασχευάκειν ἐπιχειρεῖ τὰ A hereant, put-ntque cupiditate ex. fallaci viso per-
Ὀπόλοιπα ' ἄξιον δὲ χαὶ αὐτὴν πσραθέσθαι τὴν λέξιν
ἔχουσαν οὕτως,
suasi, se Lenere quod non tenent: ita et iste ex
somniculosa dogmatum efformatione, ratus ea ad-
modum valida ct efficacia esse, hzc ita se habere ait, iisque positis reliqua conficere aggreditur,
cujus ipsissima verba apponere non abs re fuerit.
Οὕτωδὲ τούτων ἐχόντων, xal τῇ πρὸς dAAnAa
σχέσει τὸν εἱρμὸν ἁπαράδατον διατηρούντων,
προσήχει δήπου τοὺς κατὰ τὴν συμφυῆ τοῖς
πρἀάγµασι τἀξι τὴν ἐξέτασιν ποιουµένους, xal
μὴ φύρειν ὁμοῦ πάντα, καὶ συγχεῖν βιαζοµένους'
εἰ μὲν περὶ τῆς οὐσίας κινοϊτότις ἀμφισδήτησις,
ἐκ τῶν πρώτων καὶ προσεχῶν ταῖς οὐσίαις ἑνερ-
Τειῶν ποιεῖσθαι τῶν δειχνυµέγων τὴν πίστιν, xal
τῶν ἀμφιδα Ἰομένων τὴν διἀλνσιν. τὴν δὲ ἐπὶ
ταῖς ἐνεργείαις ἁμοιξολίαγ διαλύει àx. τῶν οὐ- n
cur.
'Eyo τοίνυν δρχεῖν ἡγοῦμαι mph; ἁπόδειξιν τῆς
ἀτοπίας τῶν εἱρημένων αὑτὰ τὰ ῥήματα τῆς ἁἆσε-
θείας. Ὥσπερ vàp ὁ τὸ λελωδηµένον Ex πάθους πρὀσ-
ωπον ὑπογράφων τῷ λόγῳ, μᾶλλον ἂν ἐπιδείξειεν
ἀπογυμνώσας τῶν προχαλυµµάτων τὴν νόσον, ὡς
Εηδὲν δεῖσθαι λόγῳ μαθεῖν τοὺς τὸ φαινόμενον BM-
τοντας * οὕτως ἡγοῦμαι τὸ εἰδεχθὲς τοῦτο xal περι-
χεχομμµένον τοῦ αἱρετιχοῦ δόγματος ἱκανῶς φανεροῦ-
σθαι τοῖς διορατικοῖς τὴν φυχὴν, χαὶ διὰ µόνης τῆς
ἁ αγνώσεως ἐχχαλυπτόμενον. ᾽Αλλ᾽ ἐπειδὴ χρὴ xa84-
τερ τινὰ δάχτυλον ἐπὶ τὰ σαθρὰ τοῦ δόγματος τὸν
δειχτιχὸν λόγον ἐπάγοντα, φανερωτέραν τοῖς πολλοῖς
ταστῆσαι τὴν ἐγχειμένην λώδην τῷ δόγµατι, πά-
ὰιν ἔφεξης τὸ ῥηθὲν ἀναλήψομαι. Οὔὕτω δὲ, cro, €
τούτων ἐχόντων. Tl λέχει ὁ ἐνυπνιαστής; Ποίων ἡ
τούτων, xal πῶς ἑχόντων; ὅτι Μόνη xvpla, xal
ἁνωτάτω τοῦ Πατρὺς ἡ οὐσία, ἄχυρος δὲ κατὰ τὸ
àxédovOorv πάντως ἡ égt£nc, xal ἀχυροτέρα 1
τρίτη. Ταῦτα yàp οἷς εἶπεν ἑνομοθέτησεν» f| ὅτι
παρεποµένης τῇ οὐσίᾳ τῇ πρώτῃ ἑνεργείας tube, fic
ἁτοτέλεσμα xai ἔργον à µονογενἠς ἐστιν Ylbc, τῷ
µέτρῳ τῆς ὑποστησαμένης αὐτὸν ἑνεργείας ἔνδεδε-
μένος; Ἡ ὅτι ἑλάττους τε xol µείζους al οὐσίαι
νοοῦνται, διὰ τὸ ἐγχεῖσθαί πως ἀλλήλαις, xal περι-
έχεσθαι ὑπὸ τῆς εὐρυχωροτέρας τὴν ἤσσονα * ὥσπερ
ἐπὶ τῶν χάδων συµθαίνει, τῶν ἀλλήλοις ἐντιθεμένων,
καθ᾽ ὃ µείζους τε xai ἑλάττους ἐνορᾷ τὰς οὐσίας, τὰς
οὐδενὶ πέρατι xal ὄρῳ περιειληµμµένας " ἢ ὅτι τῶν
Cum hec ita se habeant, inquit, omniaque mutua
ad se habitudine invariabilem seriem observent, par
est, uL qui inquisitionem secundum naturalem rerum
ordinem instituunt, neque omnia miscere et. con[un-
dere cupiunt, si quidem de substaniia questio oria-
lur, ex primis ei ex cognatis substantiarum opera-
tionibus argumenta rerum demonstrandarum petant,
eurumque de quibus ambigitur solutionem; at vero
dubitationem de operationibus ex substantiis dis-
solvent.
Ego vero ad absurditatis, quz in przedietis inest,
ostensionem ipsa impietatis plenissima verba suf-
ficere arbitror. Quemadmodum enim faciem detur-
patam et detruncatam oratioue describens, magis
videntium oculis morbum subjicit, si ablatis vela-
mentis faciem nudam commonstret,, ita ut verbis
nihil amplius opus sit, quando rem ipsam specta-
tores jam intuentur: sic existimo hxretici hujus
dogmatis turpitudinem. et laceram deforinationem,
iis quibus perspiciendi facultas suppetit, : satis cx
ipsa verborum relatione et. lectione manifestam
fore; sed cum necesse sit, ut. demonstrationem,
velut digitum, in doctrine hujus putredinem jim-
mittamus, quibus turpitudo ejus adhuc manifestior
plerisque evadat, agedum ordine verba Eunomii
resumamus. Cum hac ita se habeant, inquit. Quid
ais, Ο somniator? quz sunt ista, et quomodo se
habent ? Solam Patris substantiam esse propriam et
$upremam ; impropriam vero plane illam, qua ordine
consequitur, et adhuc magis impropriam, tertiam.
Ista enim his ipsis verbis quasi lege lata sancit.
Απ quia sequente ad primam substantiam opera-
tione quadam, cujus effectus et opus unigenitus
Filius est, mensure efficientis illum operationis
quasi illigatur? An quia majores ct minores sub-
Stantias concipit, quasi in se mutuo includantur,
quodque vastior et latior minorem contineat, quem-
admodum accidere solet in cadis et vasis, qua
ἔτμιουργημάτων αἱ διαφοραὶ xal τὴν τῶν δηµιουρ- D sibi mutuo imponuntur? Aut sccundum quei tandem
qu» ἑτερότητα συνεμφαίνουσιν, ὡς &pfiyavov Ex τῶν
ἐμοέίων ἐνεργειῶν διαφόρους τὰς δημιουργίας συν-
ἱστασθα:ι, "Αρ οὖν ἐστί τις τοσούτῳ χώματι xazzyó-
µενος τὰ τῆς ψυχῆς αἰσθητήρια, ὥστε ἀχούσας τῶν
φουούτων δογμάτων εὐθὺς συνθέσθαι τῷ διαθεθαιου-
μένῳ, ὅτι Οὔὕεω δὲ τούτων ἑχόντωγ, xal ej πρὸς
&linla σχέσει τὸν εἱρμὸν ἁπαράδατον διτη-
ρούντων; T4; Y3p αὐτῆς οἶμαι παραπλτξίας εἶναι,
λέγειν τε τὰ τοιαῦτα, xal λεγόντων ἀχούειν ἀνες-
ετάστως, ὅτι el ppp τινι διὰ τῆς πρὰς ἄλληλα σχέσεως
εὐβύνεται τὰ διὰ τῖς κατὰ τὶν φύσιν ἀνομοιότητος
éx' AO fous) διεσχισµένα. Ἡ yàp ἥνωται διὰ τῆς οὗ-
eig; κατὰ τὸν ἡμέτερον λόγον, χαὶ οὕτως Ev τῇ πρὸς
ἂλλτλα σχέσει τὸν εἰρμὸν ἀπαράθατον διαττρήσει’ f
modum, tanquam majores et minores intuetur sub-
stantias, qus nullo penitus termino circumscri-
buntur ac definiuntur ? Απ quia rerum effectarum
differenti: producentium quoque diversitatem in-
dicant, quasi fleri nequeat, ut ος similibus opera-
tionibus diversi effectus prodeant? Num cujus men-
tem usque adeo gravis veternus occupat, ut cuu
talia dogmata audit, e vestigio assentiatur asseve-
ranti: H«c cum ita se habeant, et mulua habitudine
invariabilem seriem observent ? Ejusdew enim stu-
poris arbitror, et dicere et dicentibus absque ulia
discussione aures prebere, serie quadam et nexu
per mutuam habitudinem dirigi res, quas naturze
dissimilitudo invicem disjunxit. Aut enim substau-
319
S. GREGORII NYSSENI
360
tiz conjuncti? sunt, secundum nostram Intelligendi À ἀφόστηχεν ἀλλήλων διὰ τῆς χατὰ φύσιν ἀλλοτμιότη-
tationem; οἱ sic mulua habitudine seriem illain
invariabilem observant ; aut a se mutuo sejuuclise
sunt propter nature diversitatem, quemadmodum
ille sibi persuadet : at quanam in rebus adeo di-
versis reperiri poterit secundur seriem illam ha-
bitudo, qua invariabilem rationem observet ? Quis
praeterea est insitus ille rerum ordo, ex eujus norma
iste disquisitionem institui jubet ? Si enim dectri-
nam veritatis intuitus solo ordine eorum, quas in
sanctissima Trinitate credimus, differentiam assi-
gnasset, non confusis scu permistis per cognatum,
quem vocat, ordinem hypostasibus, salva commu-
nione secundum substautiam, et divisione secundum
hypostasin, non utique in adversariorum numerum
relatus esset, quippe eadem nobiscum sentieus et B
docens. AL vero tota ejus disputatio aliorsum ten-
dens, efficit, ut difficile sit intelligere, quid tandem
per cognatum ordinem intellexerit. Plurivum enim
interest inter ea, qua ex proposito el deliberatione,
et ea qux sponte naturae ex naturali quadam neces-
8ilate, ad finem abeunt. Cognatus est igni calor,
splendor radio, fluor aqux, lapidi motus deorsum,
ut plura alia hujus generis omittam. Si quis vero
domum zdificavit, aut magistratum iniit, aut mer-
caturam inchoavit, aut aliquid eorum quz ex deli-
beratione et meditata preparatjone suscipi solent,
aggressus est, non licet proprie dicere rebus per
illum actis cognatum ordinem inesse. Nam ex vo-
Irntate ejus, qui rem aggreditur, et ex utilitate rei
&uscepie et peracte, :estiimatur ordo ab illis, qui
actionem aliquam aggrediuntur. At hinc, postquam
hereticus Filium a naturali cum Patre convenientia
abjunxit, idemque de Spiritu sancto sibi persua-
det, tanquam scilicet extraneus prorsus sit ab
unione cum Patre et Filio; cumque in tota sua
disputatione hoc unum moliatur, ut demonstret
Filium esse opus Patris, et rursus Filii opus esse
Spiritum sanctum ; et cum sic omnia opera sint
τος. χαθὼς ἐχεῖνος οἵεται * xal τίς εὑρεθήσεται xaO"
εἰρμὸν σχέσις ἐν τοῖς ἁλλοτρίως ἔχουσιν, ἡ συντη-
ροῦσα τὸ ἀπαράδατον; Τίς δὲ fj cup. Quz τῶν πρχ-
γµάτων τάξ.ς, xa0* fjv ποιξῖσθαι νομοθετεῖ την ἑξέτα-
σιν; El μὲν γὰρ εἰς τὸ δόγμα τῆς ἀληθείας ἑώρα, xav
póvn τῇ τάτει xatà τὸ ἀχόλουθον τῶν Ev τῇ ἁγία
Τριάδι πεπιστευµένων πραγμάτων τὴν διαφορὰν EXo-
γίξετο, τῖς συμφυοῦς ταύτης, ὥς φησι, τάξεως.
ἀσύγχυτον ποιουµένης την τῶν ὑποστάσεων χρίσι»,
ὥστε xai χοινωνεῖν χατὰ τὴν οὐσίαν, xal διηρΏσθα:
χατὰ τὸν τῆς ὑποστάσεως λόγον οἴεσθαι, οὐχ ἂν má&v-
τως ἐν τοῖς ὑπεναντίοις ἑτέτακτο, ταῦτα λέγων, ὧν
ἂν fusci; προϊστάμεθα. Νυνὶ δὲ ἅπας ὁ λόγος αὐτῷ,
πρὸς τὸ ἑναντίον ῥλέπων, ἄπορον εἶναι παρασχενάζει.
τῆς ἐνταῦθα »οηθείσης αὐτῷ τάξεως τὴν. χατανόη-
σ.ν. Πλεΐστον γὰρ δήπου διενένοχε τῶν τε χαὶ ἐχ
προθουλεύσεως, xai τῶν χατὰ cb αὑτόματον Ex φυσι-
χῆς τινος ἀνάγχης ἁποβαινόντων τὸ πἑρας. Xupqufs
ἐστι τῷ πυρ) fj θερµότης, xaX ἡ λαμπηδὼν τῇ ἀχτῖνι;
χαὶ τὸ ῥέειν τῷ ὕδατι ' xal τῷ λίθῳ ἡ ἐπὶ τὸ χάτω
φορὰ, χαὶ πολλὰ τοιχῦτα ἔστιν εἰπεῖν. El δὲ τις οἱ-
χίαν ἑδομήσατο, f) μετηλθεν ἀρχὴν, Ἡ ἑμπορίαν
ἑστείλατο, ἢ ἄλλο τι τῶν Ex προθουλεύσεως xal παρα”
σχευῖς χατορθουµένων μετεχειρίσατο, οὐχ ἔστιν ἐπὶ
τούτου χυρίως λέγειν, ὅτι συμφυές τις τοῖς παρ)
αὐτοῦ πεπραγµένοις ἔπεστι τάξις. Κατὰ γὰρ τὸ βοῦ-
λημα τοῦ προα:βρουµένου, xaY κατὰ τὸ χρήσιµον τοῦ
ἐπιτελουμένου πράγματος ἡ τάξις παρὰ τῶν τὰ χαθ-
ἐχαστον ἐνεργούντων ἐπάγεται. Ἐνταῦθα τοίνυν
ἐπειδῇ ἀποσχίζει τῆς quote οἰχειότητος τοῦ Πατρὺὸς
τὸν Υἱὸν ὁ τῆς αἱρέσεως λόγος ' τὰ αὐτὰ δὲ καὶ περὶ
τοῦ Πνεύματος οἴεται, ὡς ἀπεπτνωμένου τῆς τε πρὸς
τὸν Yo καὶ τὸν Πατέρα ἑνώσεως * £v παντὶ δὲ λόγῳ
χατασχευάζεται τὸ, ἔργον εἶναι τοῦ Πατρὸς τὸν Ylóv-
ἔργον δὲ πάλιν τοῦ Υἱοῦ τὸ Πνεύμα - πάντα δὲ τὰ
ἔργα προαιρέσεως, οὗ φύσεως ἀποτελέσματα *- πῶς
οὗτος τὸ τοῦ θελήµατος ἔργον συμφυῆ τινα τάδιν
πραγμάτων εἶναι ὀρίσεται;
electionis seu propositi, non naturz effecta, quomodo iste voluntatis opus cognatum quemdam rerum
ordinem esse statuit ?
Nec scio quid sibi oratione sua velit. An Deum
universorum eamdem naturam in Filio et Spiritu
sancto produxisse, et ejusmodi excessum in naturis
effecisse, ut altera alteri subjiceretur? si hac mente
est, cur quod asseruit, diserte non explicavit, qua
scilicet ratione hzc in Deo considerare oporteat?
Anquiain imperfectione seu imminutione effectuum
major potentia Dei elucescat? Et quisnain assen-
tietur huic effato: Magnam causam et potentiam
in effectuum iimperfectione apparere : quasi non
potuerit in omnibus a se productis ad perfectionem
pertingere? Et quomodo suffragatur Eunomio illud,
Supremum et mazime proprium, si. minor est ejus
potentia, quam velit? Απ dicet imperfectionis ra--
tionem in ea productione abesse, ne omnino honor
et gloria ejus, qui propter excellentiam supra alios
celitur, extenuetur et deteratur? Et quis adeo mi-
scrabilis est, qui neque divinam et beatam illam
Οὐκ οἶδα τί νοῶν Ev τῷ λόγῳ' ὡς ταύτην τοῦ θεοῦ
τῶν ὅλων τὴν φύσιν ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ, xal τοῦ Ηνεύμα-
τος τοῦ ἁγίου δηµιουργήσαντος, xai τὸ ὑπερβεθηχὸς
τῶν οὐσιῶν τοιοῦτον εἶναι ποιῆσαντος, ὥστε ὑποχει-
ρίως ἔχειν τῷ ἑτέρῳ τὸ ἕτερον; xal εἰ ταῦτα νοςῖ,
διὰ τί τὸ εἰρημένον οὗ διεσάφησε, χατὰ τίνα λόγον
προεπινοεῖται ταῦτα περὶ Θεοῦ γινώσχειν; Ὡς Ev τῇ
βραχύτητι τῶν ἔργων, μείζονος ἐπιδειχθησομένης
αὐτοῦ τῆς δυνάµεως ; Καὶ τίς τοῦτο συνθἠσεται , τὸ
μεγάλην αἰτίαν, καὶ δύναμιν τῇ τῶν ἁποτελεσμάτων
ἐνθεωρεῖσθαι βραχύτητι, ἀλλ ὡς οὗ δυναµένου τὸ.
τέλειον ἓν πᾶσι τῶν EE αὑτοῦ συνυποστησαι; Καὶ πῶς
αὐτῷ συμμαρτυρεῖ τὸ ἀγώτατόν τε xal κυριώτα-
τον, εἴπερ ἑλάττονα τῆς προαιρέσεως ἐπιδείξει τὴν
δύναμιν; "H οὐδὲ προτεθεῖσθαι λέγδι τὸν τοῦ τελείου
λόγον τῷ ἐξ αὐτοῦ ἐγγενέσθαι, ἵνα p πάντως ἡ
τιμὴ καὶ ἡ δόξα τοῦ διὰ cb ὑπερέχον τιµωμµένου κατα-
σμιχρύνηται; Καὶ τὶς οὕτως ἅθλιος ὥστε μηδὲ τὴν
58]
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Ἱ.
932
θείαν τε χαὶ µαχαρίαν φῦσιν χαθαρεύειν ἀπὸ τοῦ A naturam ab invidi affectu immunem esse affirmet?
χατὰ τὸν φθόνον πάθους ὑπολογίζεσθαι; Ποία οὖν có-
πρεπῆς αἰτία τοῦ ταῦτα οὕτω παρὰ τοῦ θεοῦ τῶν
ὅλων bri τοῦ Μονογενοῦς χαὶ τοῦ Πνεύματος διατε-
τάχθαι; 'AXY οὐκ ἐκεῖθεν φησίν. Πόθεν οὖν ἄλλοθεν,
εἰ yh χατὰ ctv φύσιν οἰχείως ἔχουσιν, fj αυμφυὴς a5-
τοῖς τάξις ἐνθεωρεῖται; ᾽Αλλ’ ἴσως τὸ ὑφειμένον τΏς οὗ-
cla; ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ xai τοῦ Πνεύματος, εὐ συμ:ρυὲς
ὀνομάκει τῆς τάξεως. Αλλ' ἐγὼ xal αὐτοῦ τούτου
δέοµαι τὴν αἰτίαν μαθεῖν. δι᾽ ἣν ὁ Υἱὸς χατὰ τὴν οὗ-
σίαν Ἰλάττωται, τῆς οὐσίας καὶ ἑνεργείας ἐν τοῖς
ἴσοις xa τοῖς αὐτοῖς Υνωρίσµασί τε xaX ἰδιώμασιν
εὐρισχομένων. El δὲ οὖκ αὐτὸς τῆς τε οὐσίας xa
τῆς ἑνεργείας 6 λόγος, ἀλλά διάφορον E» ἑχατέρου
τὸ σηµαινόµενον, πῶς διὰ τῶν ξένων χαὶ ἀλλοτρίων
αἱ ἀποδείξεις τοῖς ζητουμένοις ἐπάγονται;, Ὥσπερ ἂν
εἴ τις. πολυπραγμονουµένης τῖς ἀνθρωπίνης οὐσίας,
xai ζττουμένου εἰ γελαστιχὸν ζῶον ὁ ἄνθρωπος. 1j
γραμ -ατιχῆς ὄσκτιχὸν, εἰς ἁπόνειξιν τοῦ προτεθέντος
παραλαμθάνοι οἰχίας Ἡ πλοίου κατασχευὴν, ἂν ὁ
οἰχοδύμος ἡ 6 ναυπηγὸς ἑτεχτήνατο, ἔπειτα ἰσχυρί-
ζοιτο τῷ σοφῷ τούτῳ λόγῳ, ὅτι ταῖς ἑνεργείαις τὰς
οὐσίας γνωρίνοµεν ' ἑνέργεια δὲ τοῦ ἀνθρώπου, f, ol-
χία χαὶ τὸ πλοῖον. "Ex τούτων dpa χαταλαμθάνοµεν
*b πλατυώνυχον χαὶ γελαστιχὸν εἶναι τὸν ἄνθρωπον,
ἁπλούστατε; 'AJY οὗ τοῦτο, φαίη τις ἂν, τὸ ζητού-
p£vóv ἔστιν, & τινα χίντσιν xal ἑνέργειαν ὁ ἄνθρω-
πος ἔχει, ἀλλ᾽ αὐτὸ τὸ ἐνεργοῦν τί ποτε χατὰ τὴν φύ-
σιν ἐστίν ’ ὃ πολλοῦ δέω μαθεῖν Ex τῆς ἁποχρίσεως.
Καὶ γὰρ εἰ περὶ ἀνέμου τι μαθεῖν ἐθουλόμην, οὐχ ἂν
ΨΦάμμου σωρείαν ἐξ ἀνέμου συστᾶσαν, f) ἀχύρου 0r.-
μῶνα, ἢ χόνεως διάχωσιν δείξας, ἑντελη ἂν τοῦ ζη-
τουµένου τὸν λόγον ἀπέδωχας. Ἔτερος γὰρ τοῦ
ἀνέμου ὁ λόγος * χαὶ ἄλλα ταῦτα ἀντὶ τοῦ ζητουµένου
δεικνύμενα. Πῶς οὖν οὗτος ταῖς ἑνεργείαις τὰς οὗ-
σίας δείχνυσι, xa τὸν τοῦ εἶναι λόγον αὐτοῦ τοῦ ὃν-
τος. Ex τῶν γενοµένων παρὰ τοῦ ὄντος παρίστησιν;
Quz est igitur condecens ratio, cur hac hunc in
modum a Deo universorum in Filio et Spiritu
sancto ordinata et disposita sint ? Non inde, inquit.
Unde ergo, $1 cognatus ordo ipsis non inest, quod
in natura conveniant? At fortassis id, quod infe-
rius seu minus est in essentia Filii et Spiritus
sancti, cognatum ordinem appellat. Sed ego liujus
ipsius causam cognoscere aveo, per quam Filius
in esscntia sua. minor effectus est: quandoquidem
essentia scu substantia et operatio pares easdem-
que ad agnitionem notas et proprietates exhibent.
Si vero non est eadem essentig et operationis ra-
tio, sed diversa utriusque significatio, quomodo
per peregrina et extranea, ea qux in qusstione
versantur, demonstrat? Periude facit, ac si, cum
de homine disceptatio esset exorta, et quaereretur,
num animal risibile, aut grau:maticze capax esset,
aliquis ad propositze dubitationis resolutionem as-
sumeret domus aut navis etructuram, quam archi-
tectus aut. navium faber exstruxit, et deinde id
confirmaret eleganti asserto, ex operationibus gub-
stantias cognosci ; operationem autem hominis esse
et domum et navim, Λη ex his, o stolidissime, con-
cludimus liominem latis unguibus et facultate ri-
dendi prxditum esse? At dicet quispiam, hoc non
esse id quod qusritur, num homo motionem ali-
quam et operationem habeat, sed quidnam secun-
dum suam naturam sit. ipsum quod operatur, seu
ipse homo qui agit: quod, ut ex data responsione
cognoscam, multum certe abest. Etenim si de
vento aliquid discere vellem, ostenso arenae cumulo,
quem ventus congessit, aut palearum acervo, aut
pulveris disjectione, haud equidem perfectam ejus,
de quo quiestio erat, rationem reddidisse censerer ;
alia est enim ratio venti, ut et omnium aliorum,
qua loco ejus, quod quarebatur, ostensa sunt.
Quomodo igitur iste ex operationibus substantias demonstrat, et rationem essendi ipsius entis ex effecti-
bus entis?
Εἶτα xàxslvo σχοπἡσωμεν τί ἔργον τοῦ Πατρὸς,
δ. οὗ χαταλαμδάνεσθαι λέγει τὴν οὐσίαν τοῦ ἑνεργή-
6αντος: Τὸν Ylby λέξει πάντως, εἴπερ τὰ συν{θη λέ-
γοι. Ἁλλ' οὗτος, ὦ σοφώτατε, χατὰ τὸν σὺν λόγον τῇ
ἐργασα μένῃ αὐτὸν ἑνεργείᾳ περιµετρούμενος, ἐχείνην
ὀειχνύει µόνην. Τὸ δὲ ζητούμενον οὐδὲν ἆττον ἓν
ἁδήλῳ μένει * εἴπερ fj ἑνέργεια τῶν παρεποµένων τις
εἶναι τῇ πρώτῃ οὐσίᾳ, xai παρὰ σοῦ μεμαρτύρηται.
A» Υὰρ τῷ ἔργῳ τῷ παρ) αὐτῆς ἀποτελεαθέντι συµ-
φπαρεχτείνεται, χαθὼς σὺ λέχεις, xal δείχνυται διὰ
τοῦ ἀποτελέσματος, οὐδὲ αὐτῆ κατὰ τὴν φύσιν ἡ ἑνέρ-
γεια Ἆτις ἐστίν' ἀλλὰ ποσὸν αὐτῆς µόνον ἐνθεωρεῖται
τῷ ἔργψ. Ὡς vxo οὐ τᾶσα f) τοῦ χαλχεύοντος δύναμις
συγχινηθεῖσα τὸ τρύπανον ἐξειργάσατο, ἀλλ᾽ ὅσον
σύμμετρον Tv πρὸς τὴν τοῦ σχεύους ἁπεργασίαν,
οοσοῦτον f; τέχνη διὰ τοῦ χειρουργοῦντος ἑνήργησε,
φλλλὰ καὶ παντοδαπὰ χατεργάσασθαι δυνατῶς ἔχουσα"
οὕτω τὸ µέτρον τῆς ἑνερχείας kv ἑαυτῷ δείχνυσιν ὁ
παρ᾽ ἐπείνης γενόμενος. Τὸ δὲ ζητούμενον οὐχὶ πο-
σέν ἐστι «fic ἑνεργείας, ἁλλ᾽ αὐτὴ τοῦ ἑνεργήσαντος
D
Deinde illud etiam consideremus : quodnam est
illud opus Patris, per quod deprehendi ait substan-
tiam ipsius operantis? Filium hoc opus esse om-
nino dicet, si constare sibi velit. At isle, o sa-
pientissime , operatione qux ipsum effecit cir-
cumscriptus, illam solam inonstrat. ld. vero, de
quo disceptatur, adliuc obscurum manet, si recte
a te assertum est, iis eliam qua ad primam sub-
stantiam sequuntur, aliquam operationem inesse.
Ill:ec enim operi ab ipso effecto coextenditur, quem-
adinodum tu dicis, et per effectum, non ipsa in se
operationis natura ostenditur; sed tantummodo
quanta sit, in opere conspicitur. Sicut enim non
tota facultas fabri zrarii motione sua terebram
effecit, sed quantum ad vasis eilectionem propor-
tione requirebatur, tantum ars per artilicis manum
operata est, Cum longe plura et varia alia adhuc
producere queat ; ita mensuram et modum opera-
tionis in seipso repraesentat id, quod per illam
exsliit. At non csl quastio quanta sit operatio,
507
5, GREGORII NYSSENT
$34
scd quse si( ipsius operantis essentia. Pari modo, A ἡ οὐσία. ἱΚατὰ «bv αὐτὸν δὲ λόγον, xal cl διὰ τοῦ
si dicat, per Spiritum sanctum (quem ait esse
opus ejus operationis, que ex Filio procedit; Uni-
geniti naturai deprehendi ac cognosci, oratio ejus
subsistere non poterit : nam et hic operatio effe-
ciui coextenditur, neque naturam suam vel ope-
raptis, per id quod productum est, patefecit.
Ut vero et hoc concedamus, esto, ex operatio-
mibus substantiz cognoscantur. Igitur prima illa
substantia per opus suum coegnoscelur, εἰ simili-
ter secundam opus quod ab illa proficiscitur nobis
manifestat, Τετ igitur, dic, o sapientissime,
qui& index eris. cum nullum tertiz hujus substan-
tiz opus. tale inveniatur? Si enim ες operationi-
bus, ut tu dicis, substantiz cegRoscuntur, opor-
tet ut. naturam Spiritus. sancti incomprehensam
3Hirmes, cum non suppetat ejus per continuatio
nem operatio aliqua, cujus benefleio in cognitio-
nem Spiritus sancti pervenire possis. Aul igitur
monstra quodnam sit essentiale-opus sancti Spiri-
$us, aul tota ista araneg tela. attactu. orationis dit
fluel. Nam si ex continuata operatione essentia,
secundum nostrum intelligendi modum, cognosci-
tur, essentialis vero operatio Spiritus. sancti nulla
est, quemadmodum Patris quidem Filium, Filii au-
Leu Spiritum sanctum asseritis, sequitur naturam
Spiritus plane incognitam εἰ incomprehensibilem
esse, cum nulla ejus hypostatica operatio, per
qum innotescat, exstet. Si vero Spiritus sanctus
comprehensionem effugit, quomo«lo. per id, quod
eomprehendi nequit, sublimior illa natura com-
prehenditur ? Nam si ignoraretur Filii opus, quod
est, ut dicunt, sanctus. Spiritus, haud ad Filium
cognoscendum ulla via pateret, utpote omui ο0-
gnoscendi indicio destitutum : εἰ si Bnigeniti na-
tura hoc. modo delitescit, quomodo per latentein et
absconditam manifestabitur suprema et maxime
propria, cum Spiritus sancti occultatio ad Patrem
per Filium redundet? ut ex his necessario convin-
catur, etiam ipsorum hostium testificatione, Pa-
tris substantiam ignotam esse. Unde ergo iste per-
spicacissimus, qui qux non sunt iptuetur, rerum
non apparentium et incomprehensarum naturam
οἱ ipse videt, et nos hortatur, ut. ex operibus es-
sentias, et ex his opera investigemus Ὦ
Verum reliqua excutiamus. Dubitationes inquit
de operationibus ex substantiis resolvendas esse.
Quomodo aliquis istum a vanissimis persuasionibus
saltem ad humanas cogitationes traducat ? Dubita-
tiones de operationibus exortas arbitratur ex sub-
stantiarum cognitione definiri posse. Quomodo per
ea qui cognitione non sunt comprehensa, rebus
dubiis fldem conciliabit? Si enim ipsa substantia
incognita est, quodnam opera pretium est occu-
pari circa operationem, quasi illius ductu ad ejus,
de quo ambigitur, notitiam provehendi essemus
Si vero operationis inquisitio ideo necessaria est,
ut per illam ad substantiz, a qua fluit, intellizen-
tiam ducamur, qua rationc non cognita nobis du-
Πνεύματος(ἔργον ὀνομάζει τῆς τῷ Yl παρεποµέντς
ἑνεργείας) κατειληφέναι λέγοι τοῦ Μονοτενοῦς τὴν
φύσιν, οὐδεμίαν σύστασιν ὁ λόγος ἔχει, πάλιν xal
ἐνταῦθα τῆς ἑνερχείας μὲν τῷ ἁποτελέσματι συµ-
παρεχτεινοµένης, τὴν δὲ φύσιν ἑαυτῆς τε καὶ τοῦ
ἐνεργοῦντος, διὰ τοῦ χατεργασθέντος οὐ δειχνυούσης.
Ἵνα δὲ καὶ τοῦτο αυγχωρίσωμεν., δεδόσθω ταῖς
ἑνεργείαις τὰς obalac γινώσχεσθαι. Οὐχοῦν ἡ πρώτη
οὐσία, διὰ τοῦ ἐξ αὐτῆς ἔργου γνωρίζεται, χαὶ τὴν
δευτέραν ὡσαύτως τὸ ἔργον, τὸ παρ᾽ αὑτῆς γινόµε-
vov, δείχνυσι. τὴν τρίτην ταίνυν εἰπὲ, ὦ αοφώτατε ,
τί τὸ δειχνύον ἑἐστὶ, μηδενὸς ἔργου τοιούτου τῆς τρί-
της οὐσίας θεωρουµένου; Εἰ γὰρ ταῖς ἐνεργείαις, ὡς
συ φᾗς,. αἱ οὐσίαι χαταλαμθάνονται, ἀχατάληπτον
εἶναι τῆν τοῦ Πνεύματος φύσιν ὁμολογίσεις.' οὗὖχ
ἔχων χατὰ τὸ προσεχὲς τοιαύτην ἑνέργειαν, xal του-
του παραστησάµενος, δι ἑχείνης τὴν τοῦ Πνεύματος
φύσιν ἀναλογίσασθαι, "H τοίνυν δεῖξον τί. οὐσιῶδες
ἔργον τοῦ Πνεύματος, δι’ οὗ κατειληφέναι oi τὴν οὗ»
σίαν τοῦ Πνεύματος , ἢ ὅλος ὑμῖν ὁ ἱστὸς τῆς ἀράχνης
τῇ ἑπαφῇ τοῦ λόγου περιῤῥυήσεται, El γὰρ ἐκ. τῆς
προσεχοῦς ἐνεργείας ἡ οὐσία γνωρίξεται κατὰ τὸν
ἡμέτερον λόγον, ἐνέργεια δὲ οὐσιώδης τοῦ Πνεύματος
οὐδεμία, χαθάπερ ταῦ Πατρὸς μὲν τὸν Yibv, τοῦ Yiou
δὲ τὸ Πνεῦμά φατε, ἀνεπίγνωστος πάντως ἡ τοῦ
Πνεύματος φύσις xa ἀχατάληπτος διὰ. τούτων GUVe
ωμµολόγηται' μηδεμιᾶς αὐτὴν ἑνερχείας τῆς xaü'
ὑπόστασιν νοουµένης παραδηλούσης. El 55 τοῦτο δια-
πέφευγε τὴν. κατάληψιν, πῶς τοῦ μὴ χατειλημμένου
ἡ ὑπερχε:μἐνηοὐσία χαταλαμθάνεται; El γὰρ.ἀγνοεῖ»
ται τοῦ Υἱοῦ τὸ ἔργον, ὅπερ ἐστὶν, ὥς φασι, τὸ Πνεῦ-
μα, οὐδ' ἂν ἐχεῖνος ἐπιγνωσθείη πάντως, τῇ ἁδηλίφᾳ
τοῦ τεχμηριοῦντος συσχιαζόµενος. Καὶ εἰ τοῦ Movo-
γενοῦς 1j ojala τῷ τρόπῳ. τούτῳ διαλανθάνοι, πῶς
διὰ τῆς λανθανούσης ἡ ἀνωτάτω xal χνριωτάτη
φανερωθῄήσεται, τῆς τοῦ Πνεύματος ἁδηλίας κατὰ
ἀνάλυσιν διὰ τοῦ Υἱ2ῦ πρὸς τὸν Πατέρα διαδοθείσης»
ὡς Ex τούτων σαφῶς ἁποδείχνυσθαι, xal διὰ τῆς τῶν.
ἐχθρῶν μαρτυρίας, τὸ ἀχατάληπτον «εἶναι πάντη τοῦ
Πατρὸς τὴν οὐσίαν. Πόθεν οὖν ὁ ὀξυδερχὴς οὗτος, 6.
τὰ ἀνύπαρχτα βλέπων, τὴν τῶν ἀφανῶν τε xal ἆχα-
παλήπτων φύσιν δι’ ἀλλήλων αὑτός τε βλέπει, xa
ἡμῖν ἐγχελεύεται, £x. τῶν ἔργων τὰς οὐσίας, χαὶ ἐξ
D ἐχείνων τὰ ἔργα λέγων χαταλαμθάνεσθαι;.
Αλλά χαὶ τὸν ἐφεξῆς λόγον ἐπισχοπήσωμεν ' xat
τὴν ἐπὶ ταῖς ἑγεργείαις qno ἀμφιθο.1ίαν διαλύει
ἐκ τῶν οὐσιῶν. Πῶς ἄν τις αὐτὸν £x τῶν µαταίων
ὑπολήψεων µεταγάχοι; Καὶ τὰς ἐπὶ ταῖς ἑνεργείαις &pe-
φιθολίας οἵεται δυνατὸν εἶναι διὰ τῆς χαταλήφεως τῶν
οὑσιῶν διαλύεσθαι. Πῶς διὰ τῶν μὴ χατειληµµένων
τὸ ἀμφιθαλλόμενον εἰς πίστιν ἄγει.; El μὲν γὰρ κατ-
εἴληπτο fj οὐσία, τίς χρεία πολυπραγμονεῖσθαι τὴν
ἑνέργειαν, ὣς Ov ἐχείνης µελλόντων ἡμῶν τῇ χατα».
λήψει τοῦ ζητουμένου προσάγεσθαι; Ei δὲ διὰ τοῦτο
ἀνανχαία ἡ τῆς ἑνεργείας ἐξέτασις, ὡς ἂν διὰ ταύτης
πρὸς τὴ» σύνεσιν τῆς ἐνεργούσης αὐτὴν οὐσίας ὁδηγη-
θείηµεν. πῶς ἡμῖν ἡ µήπω γνωσθεῖσα quet; τὴν ἐπὶ
ταῖς ἐνεργσίαις ἀμφιβολίαν διαλῦσαι δυνῄσεται; Παν-
ὅδο
CONTRA EUNOMIUM, LID. I.
$86
vi Υὰρ πράγματος ἀμφιθαλλομένου, διὰ τῶν ὀμολο- A bitationem de operationibus dissolvete et eximere
Yovp£vov αἱ ἀποδείξεις γίνονται. "Όταν δὲ ἐπίσης iv
ἁἀμφοτέροις ᾗ τοῖς ζητουµένοις τὸ ἄδηλον ΄ πῶς τὰ δι’
αὐτῶν ἀγνοούμενα δι’ ἀλλήλων χαταλαμθάνεσθαί φη-
uw ὁ Εὐνόμιος;, ᾽Αμϕιδαλλομένης γὰρ τῆς τοῦ Πα-
τρὸς οὐσίας, διὰ τῆς παρεποµένης αὑτῷ ἑνεργείας,
παὶ τοῦ παρὰ ταύτης ἀποτελεσθέντος ἔργου, φανε-
ροῦσθαι τὸ ττούμενον λέγει, Πάλιν 65 τῆς τοῦ Μο-
νογενοὺς οὐσίας ζητουµένης Tots ἐστὶν (ὃν εἴτε ἑνέρ-
γειαν, εἴτε τῆς ἑνεργείας ἀποτέλεσμα λέγει’ κέχρη-
ται γὰρ ἑχατέρῳ τῶν λόγων), Ex τῆς τοῦ πεποιγχό-
τος φτοὶν οὐσίας εὔχολον εἶναι διαλύειν τὴν περὶ τοῦ
Movoytvo»; ἁμισθέττσιν.
Ἡδέως δ᾽ ἂν xal τοῦτο παρ᾽ αὐτοῦ µάθοιµι’' "Emi
µόνης τῆς θείας φύσεως τὴν ἐπὶ ταῖς ἑνεργείαις ἁμ-
φιδο)ίαν Ex τῆς ἑργασαμένης οὐσίας διαλύεσθαι λέ-
χει, ἡ xa ἐπὶ παντὸς πράγματος, ᾧ τις δύναμις
φοιητιχὴ συνυπάργει, διὰ της τοῦ ποιοῦντος οὐσίας,
xaX τὴν τῶν γεγονότων φύσιν ἐπιγινώσχει. El μὲν οὖν
ἑωὶ µόνης τῆς θείας δυνάµεως τὸ τοιοῦτον ἀποφαί-
νεται δόγµα, δειξάτω πῶς τὴν ἀμφισθήτησιν τῶν
τοῦ Θτοῦ ἔργων διαλύει διὰ τῆς τοῦ ἐνεργήσαντος
ςὔσεως. Ἰδοὺ γὰρ ἀναμφίδολον ἔργον θεοῦ, οὐρανὸς,
ΥΠ, θάλασσα, ὅλος ὁ χόσµος. Ζητείσθω δὲ xa0' ὑπό-
θεσιν , τούτων ἑνὸς dj οὐσία * xaX ἔστω οὐρανὸς τῇ
θεωρίᾳ τοῦ λόγου προκξείµενο;:. ᾽Αμϕιθαλλομένης
τοίνυν τοῦ οὐρανοῦ τῆς οὐσίας, διὰ τὰς ποιχίλας ἐπὶ
τούτῳ δόξας τῶν διαφόρως κατὰ τὸ φανὲν ἑχάστῳ
«spl αὐτοῦ φυσιρλογούντων, πῶς ἡμῖν ἑπάγει τὴν διά-
λωσιν τῆς τοῦ ζητουμένου ἀμφιθολίας f) τοῦ πεποιτ-
πύτος τὸν οὐρανὸν θεωρία; Ἐχεῖνος ἄθλος, ἀόρατος,
ἀσχημάτιστο,, ἁγέννητός τε χοὶ εἰσαεὶ διαµένων,
φθορᾶ»-, xai τροπῆς,χαὶ ἀλλοιώσεως, xaX τῶν τοιούτων
πάντων ἀνεπίδεχτος µένων. Πῶς οὖν ὁ τοιαύτην περὶ
τοῦ ἐνεργίσαντος λαθὼν τὴν διάνοιαν, πρὸς τὴν ἑἐπί-
Ίνωσιν τῆς του οὐρανοῦ φύσεως ἐναχθήσεται, Πῶς
ix τοῦ ἀοράτου, τὸ ὁρατὸν, Ex τοῦ ἀφθάρτουν τὸ φθο-
(4 ὑποχείμενον , Ex. τοῦ ἁγεννήτως ὄντος, τὸ ἀπὸ
χρόνου τὴν σύστασιν ἔχον, Ex τοῦ εἰσαεὶ διαµένοντος,
τὸ πρόσκαιρον χεχτηµένον τὴν ὕπαρξιν, καὶ x máv-
των τῶν ἑναντίων, τὴν περὶ τοῦ ζητουµένου ποιῇσς-
ται χατανόησιν ; ΒΕἰπάτω ὁ περιετκεμµένος δι’ ἀχρι-
poterit? Omnis enim rei, de qua dubitatur, dc-
monstratio, ex confessis ct concessis instituenda
est. Quando autem aqualiter in. utrisque, de qui-
bus quaistio est, iucerlitudo inest; quomodo quae
in utrisque ignorata sunt, per utraque mutuo pate-
fieri Eunomius jubet? Cum enim de Patris sub-
stantia dubitatur et. inquiritur, vult per opcratio-
nem substantiz illius comitem, et ex opere ab ista
operatione effecto ignotuin patefieri. ltursus vero
si queratur, quinam sit Unigeniti substantia,
quei) (Unigenitum) sive operationem, sive opera-
tionis effectum appellat (utreque enim loquendi
genere utitur), proclive esse ait, ex conditoris sub-
stantia dubitationem dc. Unigenito dissolvere.
B Caterun libenter et istud ex illo intelligerem ,
num in $0la natura divina dubitationem de operatio-
nibus ex operantis essentia dissolvi posse asserat ;
an vero in omni re, cui agendi facultas suppetit ,
per efficientis esscntiam effectuum quoque essentiam
cognoscat ? Si de sola divina tale dogma traditur,
ostendat nobis, quoinodo dubitationibus, quie de
creaturis Dei exsistunt, ex creatoris natura satis-
faciat. Ecce enim iudubitatum opus Dei est coelum ,
terra, mare, totus mundus. Quaratur ergo per
hypothesin unius ex istis essentia , sitque cavum ,
exeinpli gratia. Cum igitur coeli essentia dubia sit,
propter varias eorum , qui varie de caelo philoso-
plantur, opiniones , quomodo nobis dubitationem
eximet , ejus, qui celum fecit , contemplatio ? Nain
ille materici expers est, inaspectabilis, figura ca-
rens , ingenerabilis, perpetim manens, corruptio-
nis , mutationis , et allerationis , omniumque simi-
lium incapax. Quomodo igitur ille, qui tali senten-
tia de coeli conditore imbutus est, ad coguitionem
naturz , qua ccelum constat, perducetur? Quomodo
ex inaspectabili, id quod sub aspectum cadit , ex
incorruptibili corruptioni obnoxium , ex ente inge-
nito, id quod ex tempore coagmeutatum est , et
ex eo quod semper durat et manet , id quod tem-
porariam et caducam exsistenliam accepit , colli-
get, et ex iis qui rei, de qua quzritur, prorsus
adversantur, intelligentiam formabit? Dicat, qui ac-
curate res conditas perlustrat , dicat , inquam, quo-
Εείας τὰ bvza.* εἰπάτω πῶς ἐστι δυνατὸν τὰ ἀνομοίως p modo fieri possit, ut quz dissimilis nature sunt,
χατὰ τὴν φύσιν ἔχοντα, 6U ἀλλήλων ἐπιγινώσχεσθαι *
χαίΐτοι γε δι αὐτῶν τούτων ὧν αὑτός quat, εἶπερ τοῖς
ἰδίοις χαταχολουθεῖν Ἡπίστατο λόχοις, ὡδηγήθη àv
pl, τὴν του ἐχχλησιαστικοῦ δόγματος συγχατάθεσιν.
Ei γὰρ ἡ τοῦ ποιβσαντος φύσις τὸ παρ᾽ αὐτῆς Υεγε-
νηµένον δείχννσι, χαθὼς οὗτός φησι, ποίηµα δὲ xaz'
δύτοὺς 6 Υἱός ἐστι τοῦ Πατρὸς, πάντως ὁ tbv τοῦ
lztgho φύσιν χατανοίσας, xal τὴν τοῦ Μονογενοῦς
& ἑχείνης ἐγνώρισεν * εἴπερ ἡ τοῦ ἑνεργήσαντος φύ-
ew τὸ ἑνερΓηῦὲν ἀπεσήμηνεν.
Ὡς xai διὸ τούτου τὸν τῆς ἀνομοιότητος αὐτῆς ᾽
Μηνογενῆ. τῶν τῆς Προνοίας ἔργων ἀποαχοινίζεσθαι *
μοδὲν πολυπραγµονείσθω ἡ Υένεσις, μτδὲ βεθ.ασµέ-
wes; ἐχεῖθεν fj ἀνομοιότης τοῦ Μονογενοῦς ἐλεγχέσθω.
per se mutuo cognoscantur? Quanquam per illa
ipsa qus dicit, si propriis suis sermonibus insi-
Stlere nosset, eo adduci posset, ut ecclesiastico
dogmati assensum prazberet. Si enim conditoris na-
tura, id quod ab illa productum est, ostendit ,
prout ipse affirmat, opus autem ex ipsorum ser.
wntia, est Filius, plane oporte!, ut qui Patris
naturam cognoscit, cognoscat quoque per βίαια,
Unigeniti naturam ; si producentis natura indicat
etiatn id quod productuim est.
Quin οἱ per hanc de in:zqualitate doctrinam
Unigenitum a Providenti:& operibus excludunt. Ne
studiosius occupemur circa ejus generationem , ne-
que inde violenter inequalitas Filii redarguatur.
$317
S. GREGORII NYSSEN!
Sufücit enim et. voluntatum diversitas ad hoc, ut A Αὐτάρχης γὰρ xal ἡ τῶν προαιρέσεων διαφορὰ τὴν
raturz diversitatem notificet. Quapropter cum om-
nium, etiam adversariorum, confessione, prima es»
sentia simplex sit, necessarium prorsus est, ut
naturam voluntas et electio comitetur ; cum vero
bona voluntas per providentiam demonstretur, si-
mul etiam demonstratur bonam esse naturam , a
qua est voluntas. Cum vero solus Pater bona ope-
retur, Filius autem eadem non vellet ( loquor ex
hypothesi adversariorum gratia), evidens esset dif-
ferentia in natura, utpote diversitate voluntatum
testata. AL si Pater providentiam omniuin gerit,
similique modo Filius omnibus providet (qu:e enim
videt Patrem facientem , similiter et Filius facit ) :
identitas voluntatis , eorumdem eadem prorsus vo-
lentium, communionem: in natura ostendit. Cur
igitur rejicitur sermo de providentia, quasi nibil
opis ad propositam quzstionem conferat? Quan-
quam multa etiam ex communi hac vita desumpta,
disputationi nosir:e suffragantur, intelligo autem
omnibus nota exempla. Qui ignis lucem vidit,
et calefactricis potenti: experimentum cepit, si
in aliam hujusmodi lucem et calorem incidat :
enimvero in notitiam ignis deducetur ex similitu-
dine eorum, que sensu percepit, ad cognationem
et convenientiam nature, per quam effecta sunt,
provectus ; non enim aliquid omnia, qua ignis
sunt, ageret, si ignis non esset. Sic si in Patre et
Filio similem prorsus et zqualem providentiz ra-
tionem agnoscimus; tunc el perres, quie in no-
stram intelligentiam cadunt, et per illas, que eam-
dem superant, colligimus, in iis quibus aquales
prorsus et similes sunt actiones, nihil diversitatis
in natura reperiri. Etenim quemadmodum mutuo
sese habent externa cujusque indicia : sic necessa-
rio etiam sese habebunt ea quz substrata sunt ; et
si indicia sibi eontraria sunt, sequitur ea etiam qud
his notis et symbolis pateflunt, contraria esse.
Quod οἱ hzc similiter sese habent, neque illa dis-
similiter sese habebunt. Et quemadmodum per
enigma Dominus ait, fructus esse signa malurw,
qua arbores constant, quasi hzc talia preter nu-
turam non immutentur, cum neque malis arboribus
boni fructus, neque vicg versa bonis arboribus mal.
fructus. congruant; mam ez fructibus, inquit,
arbores cognoscuntur *! ; sic cum in providentize
fructu nulla penitus differentia appareat, jure unam
quoque naturam, hos fructus proferentem confite-
mur : etiamsi ex distinclis numero arboribus fru-
ctus progenerentur. Jgitur per ea qux nobis cognita
sunt (coguila autem nobis est providentiz ratio,
similiter Patri et Filio competens), extra dubitatio-
nem relinquitur quoque nature similitudo , et
communio Unigeniti cum Patre, utpote ex iisdem
providentie fructibus manifestata.
Verum, ne hoc cogitetur, occurrit Eunomius di-
clitans, se necessitate quadam coactu:u abstinuisse
n Matth. vit, 13.
C
D
τῆς φύσεως ἑτερότητα φανερῶσαι΄ διότι ἁπλῆς εἶναι
συνοµολογηθείσης, xai παρὰ τῶν ἑναντίων, τῆς πρώ-
της οὐσίας, ἑπάναγχές ἐστι τῇ φύσει σύνδρομον ἐν -
νοεῖν τὴν προαίρεσιν * τῆς δὲ προαιρέσεως ἀγαθῆς
διὰ τῆς προνοίας ἀποδειχθείσης , ἀγαθὴ συναπεδείχθη
xa ἡ φύσις, ἀφ᾽ fic ἡ προαίρεσις᾽ µόνου δὲ τοῦ Πα-
τρὸς τὰ ἀγαθὰ ἐνεργοῦντος, τοῦ δὲ Υἱοῦ μὴ τὰ αὑτὰ
προαιρουµένου (λέγω δὲ χαθ᾽ ὑπόθεσιν τῶν ἑναντίων
Évexev) , πρόδηλος ἂν ἣν fj χατὰ τὴν οὐσίαν διαφορὰ,
τῷ παρηλλαγμένῳ τῶν προαιρέσευν μαρτυρουμµένη.
Ei δὲ προνοεῖ μὲν 6 Πατηρ τῶν ἁπάντων, προνοξῖ δὲ
ὡσαύτως xal ὁ Υἱὸς (& Υὰρ βλέπει τὸν Πατέρα
ποιοῦντα, χαὶ ὁ Yibz ὁμοίως ποιεῖ ) * ἡ τῶν προαιρέσειυν
ταυτότης τὸ κοινὸν τῆς φύσεως τῶν τὰ αὐτὰ mpoat-
ρουµένων πάντως ἑνδεέχνυται, Διὰ τί οὖν ἀτιμάζεται
ὁ τῆς προνοίας λόγος, ὡς οὐδεμίαν παρέχων πρὸς τὸ
ζητούμενον thv συνεργίαν ; Καΐτοι πολλὰ xal τῶν
χατὰ τὸν βίον ὑποδειγμάτων τῷ ἡμετέρῳ λόγῳ συν-
αγωνίζεται, λέγω δὲ ἀπὸ τῶν πᾶσι γνωρίµων τὰ ὑπο-
δείγµατα. 'O τοῦ πυρὸς τὸ φῶς τεθεαµένος, χαὶ τῆς
θερμαντικῆς αὐτοῦ δυνάμεως εἰς πεῖραν ἐλθὼν, εἰ
ἄλλῳ τοιούτῳ φωτὶ, xat θερµότητι τοιαύτῇῃ πελάσειε,
δηλονότι πρὸς τὴν τοῦ πυρὺς ἔννοιαν ἀπαχθήσεται,
ix τῆς ὁμοιότητος τῶν φανέντων αὑτῷ, πρὸς τὴν
σνγγένειαν τῆς ἀπεργασαμένης αὐτὰ φύσεως ἐναγό-
µενος ᾽ οὗ γὰρ ἄν τι χατὰ πάντα τὰ τοῦ πυρὸς ἑνερ-
γήσειε μὴ τῦρ bv* οὕτως εἴπερ ὅμοιον καὶ ἴσον τὸν
αὑτὺν τῆς προνοίας λόγον τῷ τε Πατρὶ xai τῷ Υἱῷ
χαθορῶμεν, διὰ τῶν εἰς τὴν ἡμετέραν γνῶσιν φθανόν-
των, xal τῶν ὑπερπιπτόντων τὴν χατάληψιν ἡμῶν
στοχαζόµεθα, ὡς o)x ἂν τοῦ ἑτερογενοῦς χατὰ τὶν
φύσιν τοῖς ἴσοις xa ὁμοίοις ἐνεργήμασι χαταληφθέν-
τος. Καὶ γὰρ ὅπως ἂν ἔχῃ πρὸς ἄλληλα τὰ ἐπιφαινό»
μενα ἑχάστῳ γνωρίσματα, οὕτως EE ἀνάγχης, χαὶ τὰ
ὑποκχείμενα ἕξει. Καὶ εἰ μὲν ἑναντίως ἔχει τὰ γνωρί-
σµατα, ἀναντία χρῆ πάντως λογίζεσθαι xai τὰ διὰ
τούτων δηλούµενα. El δὲ ταῦτα ὡσαύτως, οὐδὲ ἐχεῖνα
ἑτέρως. Καὶ δι) αἰνίγματος, τῆς τῶν δένδρων φύσεως
τοὺς καρποὺς ὁ Κύριος εἶναί φησι τὰ σημεῖα, ὡς οὖν
ἑπαλλασσομένων παρὰ φύσιν τῶν τοιούτων, οὐδὲ τοῖς
χαχοῖς τῶν ἀγαθῶν, οὐδὲ τὸ ἔμπαλιν τοῖς καλοῖς τῶν
ἑναντίων ἑφαρμοξόντων "Ex γὰρ τῶν χαρπῶν, erat,
τὰ δένδρα γνωρίζεται οὕτω χαὶ τοῦ χαρποῦ τῆς
προνοίας οὐδεμίαν ἔχοντος διαφορὰν, µίαν ὁρῶμεν
xaX τὴν τοὺς χαρποὺς τούτους ἐχδλαστήσασαν φύσιν’
xàv Ex διαφόρων ὁ χαρπὸς τῶν δένδρων προδάλληται.
ὑὐχοῦν διὰ τῶν τῇ ἡμετέρᾳα χαταληφει γνωρίµων
(Ὑγνώριµος δὲ ἡμῖν ἐστι τῆς προνοίας ὁ λόγος, ὡσαύ-
τως ἐπὶ Πατρός τε καὶ Υἱοῦ θεωρούμενος) ἀναμφί-
6ολος Ὑίνεται, xaX dj χατὰ τῆν φύσιν ὁμοιότης, καὶ
χοινωνία τοῦ ἩΜονογενοῦς πρὸς τὸν Πατέρα , διὰ
τῆς ταντότητος τῶν καρπῶν τῆς προνοίας γνωριζο-
μένη.
Ἁλλ) ἵνα μὴ τοῦτο νοτθῇ, ὡς E& ἀνάγχης τινὺς
βιασθεὶς, ἀποστΏναι μὲν λέγει τῶν τῆς προνοίας ἕρ-
289
CONTRA EUNOMIUM, LID. I.
990
γων, ἀναχθῆναι δὲ ἐπὶ viv τῆς γΣννήσεως τρόπον, A a providentixz operibus, ad generationis vero mo--
διὰ τὸ dxoAovOsir, qno, τῷ τῆς Tevv(108uc τρόπῳ
eor ερόπον τῆς ὁμοιότητος. Ὢ τῆς ἀνάγχης τῶν
ἀποδείξεων ! Ὡς βιαίως ἡμᾶς ἡ περιουσία τῆς ἐν τῷ
λέχειν τέχνης χαταναγχάζει τοῖς εἱρημένοις συντί-
θεεθαι 1 ᾽Αχρλουθεῖν λέγει τῷ τρόπῳ τῆς γεννήσεως
εὖν τρόπον τῆς ὁμοιότητος. "Όσον τὸ τεχνικὸν xal
ςεριεσκεμμένον τῆς ἀποφάσεως | Οὐχουν ἂν γνωρ'-
αθείη τρόπος γεννήσεως, συναπεδείχθη τούτῳ xal ὁ
ερόπος τῖς ὁμοιότητος. Ἐπειδὴ τοίνυν τῶν διὰ σαρ-
xb; τιχτοµένων ζώων πάντων, T] τῶν πλείστων, ὁ αὐ-
τός ἐστι τῆς Ὑεννήσεως τρόπος, ἀχολουθεῖ δὲ xat
αὐτοὺς τῷ τρόπῳ τῆς γεννήσεως ὁ τρόπος τῆς ὁμοιό-
τητος, πάντα τὰ χατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον τικτόµενα,
ὁμοίως ἕξει πάντως πρὸς τὰ ὁμοίως γεννώμενα. El
οὖν ὁ τῆς Ὑεννῄσεως τρόπος , χαθώς φησιν ὁ τῆς
αἱρέσεως λόγος, ἑαυτῷ τὸ τικτόµενον ὁμοιοῖ * οὗτος
δὲ χατ᾽ οὐδὲν ἓν ταῖς ποιχίλαις τῶν ζώων διαφοραῖς
ἀλλοιοῦται, ἀλλ ὁ αὐτὸς ἐπὶ τῶν πλείστων ἐστιν “
εὑρεθάσεται fj καθόλου xal δίχα τινὸς διορισμοῦ Υενο-
µένη ἀπόφασις , πάντα ἀλλήλοις ὅμοια χατασχευά-
ζουσα διὰ τὸ τῆς γεννήσεως ὅμοιον, ἄνθρωπον, χύνα,
χάµτλον, gov, ἑλέφαντα, πάρδαλιν, καὶ τὰ ἄλλα πάντα,
ἔσα χατὰ τὸν ὅμοιον τρόπον τίχτεσθαι πέφυχεν’ ἢ
οὐχ ἀλλήλοις φησὶν ὅμοια τὰ παραπλησίως τικτόμενα,
ἀλλ᾽ ἕχαστον ἑχείνῳ µόνῳ, παρ οὗ τὴν γένεσιν ἔχει;
"AAA εἰ τοῦτο λέγειν ἐθούλετο, τῷ τίχτοντι ὅμοιον
ἔδει τὸ τικτόμενον ἀποφήνασθαι, οὐχὶ τρόπῳ Ὑεννήη-
σεως ὁμο'ότητος τρόπον. "ÀAXX ὃ μὲν εἰχός ἐστι, καὶ
dum adactum esse, quod,ut ait, ad generationis mo-
dum sequatur modus similitudinis. O ineluctabilem
demonstrationum necessitatem ! Quam violenter nos
dicendi copia cogit, ut iis, quae asseruit, astipu-
lemur ! Consequi ait ad generationis modum, mo-
dum quoque similitudinis. Quantum artis et cir-
cumspectionis in hac assertione inest! lgitur si
cognoscitur modus generationis, simul etiam de-
monsiratus erit modus similitudinis. Cum ergo
eorum qui per carnem generantur, omnium ani-
malium, vel certe plurimorum, idem sit generatio-
nis modus, ipsorum autem judicio ad generationis
modum sequatur modus similitudinis, oportet, ut
omnia, qux: codem modo progenerata sunt, eodem
modo ad similiter progenita seso lhabeont ; qua
enim eidem similia sunt, inter se quoque similia
sunt. Si igitur modus generationis , ut. hzrcticus
contendit, sibi id quod generatur, simile reddit, hic
aute:u modus in variis animalibus prorsus nihil
mutatur, sed idem prorsus in compluribus inveni-
tur:necesse est, ut ex universali et. absque ulla
distinctione, prolata enuntiatione propter genera-
tionis similitudinem similia fiant homo, canis, ca-
melus, mus, elephas, pardalis, et alia omnia, quee
simili modo progenerari consueverunt. Απ vult
sibi mutuo non esse similia, quz similiter gignuu-
tur, sed quodlibet illi seli, a quo gencrationis prin-
cipium ducit ? At si hoc volebat, dicendum erat,
ἐν τῇ φύσει θεωρεῖται, τὸ ὁμοιογενὲς εἶναι τῷ Yev- (c generanti generatum esse simile : non autem modo
νῶντι τὸ γεννώμενον, τοῦτο οὐ δέχεται, ὡς ἂν μὴ
τοὐναντίον αὐτῷ περιτραπείη τὸ χατασχεύασµα. Ei
Υὰρ τῷ γεννῶντι τὸ τιχτόµενον ὅμοιον ἔλεγε, φροῦδα
πάντα, χαὶ ἀνυπόστατα τὰ φιλοπόνως αὐτῷ συντε-
θέντα περὶ τῆς ἀνομοιότητος τῶν οὐσιῶν ἀπηλέγ-
γετο.
Nuw δὲ τρόπῳ γεννήσεως τρόπον φησὶν ὁμοιό-
ewtoc ἔπεσθαι τοῦτο δὲ τοῖς ἀχριθῶς ἐπισταμέγοις
ἐξετάζειν ἑννοίας λόγον, ἁδιανόητον παντελῶς εὗρε-
θά σετχι. Τί γὰρ δεῖ νοησαι γεννήσεως τρόπον ἀχού-
σαντες, πάνυ τῶν ἁπόρων ὲστί. Τὸ σχΏμα τοῦ ἆπο-
αἴχτοντος λέγει, Ἰ τὴν ὁρμὴν, ἡ τῆν διάθεσιν, 1j
generatioris modum similitudinis. Sed neque id
quidem, quod verisimile est, et in rerum natura
reperitur, generanti simile esse genitum , ita com-
probatur, ut contrarium contingere nequeat. Nam
si generatim id, quod generatum est, generanti si-
mile perhibetur, concidant oportet omnia illa, qu:
tam studiose de aubstantiarum dissimilitudiue dis»
seruit.
Nunc autem ad generationis modum ait. sequi
modum similitudinis. An non hoc iis qui accurate
rerum rationes scrutari didicerunt, primo statim
intuitu ejusmodi apparebit, quod penitus intelligi
nequeat ? Nam quid concipiendum sit, si generatio-
nis modum audias, admoduin certe perplexum est.
αύπον, ἢ χρόνον, 3] τὸ διὰ συλλήψεως τελειοῦσθαι τὸ p Nuin. hac. locutione figuram generantis intelligit,
ἔμθρνον, f| αὐτῶν τῶν γεννητικῶν µέμνηται τόπων;
ξ ταῦτα μὲν οὐχὶ, ἕτερον δὲ τῶν χατὰ τὴν γέννησιν
θεωρουμένων λέγει ; χαὶ πῶς ἂν µάθωμεν τὸ λεγό-
µενον;, Τὸ γὰρ ἄχυρον xal ἀσήμαντον τῆς τοῦ τρό-
που λέξεως, ἐπιδιστάξειν ἡμᾶς τοῖς σηµαινομένοις
παρασχενάξει, ἑπίσης πάντων ταῖς ὑπονοίαις ὑπο-
ε.πτόντων, καὶ xaz' ἴσον ἑχάστου τὸ ἀσυνάρτητον
πρλς τὸ προχείµενον ἑχόντων ὡσαύτως δὲ χαὶ ὅ φη-
οιν, ὁμοιότητος τρύπου, οὑτωσὶ λεγόµενον, ἀλλότριον
πάσης διανοίας ὑπονοοῦμεν πρὸς τὰ ὑποδείγματα τῶν
&à τῆς συνηθείας γνωρίμων ἁποσχοποῦντες, Οὐ γὰρ
«ὐ εἶδος τὸν τρόπον τοῦ τόχου, xal τὸ γεννώμενον
baoeyyta:* ὁ uiv vip τόχος ἐπὶ τῆς διὰ σαρχὸς
{ννότεως , σώματός ἐστι διαστολὴ , b τελειωθὲν
num impetum, num dispositionem, num locum,
num tempus? Αη embryonis per conceptionem
complementum, an ipsa generationi destinala re-
ceptacula, an horum nihil, aliud vero quidpiam
eorum, quz cum generatione connexa sunt, insi-
nuat? Qua ratione ad veram significationem per-
veniemus? Nam impropriumn nihilque signifi -
cans modi vocabulum facit, ut de signi(icatione
hereamus, cum ex aquo Ommues significationes
mentem subeant, et quzelibet ex aequo nullaim eum
re proposita connexionem babeat. Sic et quod ait,
similitudinis modum, iia quidem prolatum, ab omni
prorsus intelligentia remotum esse discimus , si
exempla qux: communi consuetudine nolà sunt,
391
intueamur :
partus assimilatur, id quod paritur: nam partus in
iis quorum generatio carne perficitur, est corporis
divisio, perfecte jam omnibus membris formatum
xuimal iu lucem emittens ; id vero quod generatur
homo est, aut. equus, aut bos, vel aliud quidvis,
quod per generationem nasci solet. Quomodo igitur
similitudinis in eo, quod generatum est, modus se-
quatur modum generationis, explicet. nobis vel ille
ipse, vel alius obstetricandi artem ab illo edoctus.
8. GREGORII NYSSENI
ron enim ad speciem vel modum A ζῶον ἐν τῇ διαπλάσει τῶν σπλάγχνων ἐπὶ τὸ ἔξω
399
προάγουσα. Τὸ δὲ γεννώµενον ἄνθρωπός ἆστιν f
ἵππος, 3] βοῦς, ἢ o τι ἂν τύχῃ διὰ γεννίσεως ὑὐφιστά-
µενον. Πῶς τοίνυν ὁ τῆς ὁμοιότητος τοῦ τικτοµένου
τρήπος ὄπεται τῷ τρόπῳ τῖς Ὑεννήσεως, εἰπάτω
αὐτὸς οὗτος, fj εἶτις ὑπ' αὐτοῦ μαιεύτριαν ἐπαιδεύθη
τόχνην. "Αλλο γὰρ ὁ τόχος, χαὶ τὸ ἐχ τοῦ ιόχου ἄλλο,
καὶ διάφορος ἑχατέρου ὁ λόγος. "Οτι μὲν οὖν ἐπὶ τῶν
διὰ σαρχὸς τικτοµένων ψεῦδός ἐστι τὸ λεγόμενον, οὐ-
εἰς ἂν ἀντείποι τῶν νοῦν ἑχόντων.
Aliud est. enim partus, et aliud quod est ex partu, εἰ diversa cst utriusque ratio. Igitur assertionem
ejus falsam esse in iis quxe per carnem generantur, nemo sana mentis abnuerit.
Si vero aliquid efficere el construere vocat mo-
dum generationis, ad quem in genito sequatur mo:
Εἱ 55 4b ποιεῖν xal τὸ χατασχενάζεινι, τρόπον γεν-
νήσεως ὀνομάζει, ᾧ ἔπεσθαι τὸν τρόπον τῆς τοῦ
dus similitudinis, ne sic quidem oratio ejus veri- p vtvopé£vou φτοὶν ὁμοιότητος ' xal οὕτως ὁ λόχος
similitudinem habet, quod exemplis planum flet.
Ferrum a [αὐτὸ ictibus tunditur, ut inde quid vi-
(ze usibus utile conficiatur et efformetur. Quomodo
igilur schema percussionis, si ita eors ferat, assimi-
letur manui artificis, vel modo effectionis, puta
forcipibus, incudi, follibus, carbonibus, quibus rem
efformavit et procudit, nemo facile explicaverit.
Quod de uno exemplo dictum est, id omnibus, quz
actione aliqua. efficiuntur, competit, nempe modo
generationis, id, quod generatum est, nequaquam
Simile reddi. Quid enim forma vestis commune
habet cum stamine, cum regulis, cum pectine, et
cum toto illo textoris apparatu? Quid scamnum
cum actione, qua versatur circa ligna, vel alius
τοῦ εἰχότος χεχώρισται * οὑτωσὶ δὲ διὰ τῶν ὑπο-
δειγμάτων σχοπῄσωµεν Πληγαϊς τυποῦται αἴδηρος,
πρός τι τῶν ἓν τῷ βίῳ χρησίµων παρὰ τοῦ δηµιουρ-
γοῦντος σχηµατιζόµενος. Τὸ οὖν σχῆμα τῆς ἀχμῆς,
ἂν οὕτω τύχῃ, πῶς ὁμοιοῦται τῇ χειρὶ τοῦ τεχνίτο»,
3| τῷ τρόπῳ τῆς χατασχενῆς, olov σφύραις, xat &v-
θραξι, xal φύσαις, xal ἄχμονι, δι ὧν αὐτὴν ὁ δπ-
μιουργὸς ἀνετυπώσατο, οὐχ ἄν τις εἰπεῖν ἔχοι' τό
δὲ ἐπὶ τοῦ ἑνὸς ὑποδείγματος εἱρημένον , πᾶσιν
ἐφαρμόξει τοῖς διά τινος κατασχευῆς ἀπεργασθεῖσιν,
ὅτι τῷ τρόπῳ τῆς γεννήσεως τὸ γινόµενον οὐδαμῶς
ὁμοιοῦται. Τί γὰρ χοινὺν ἔχει τὸ εἶδος τοῦ ἑματίου
πρὸς τὸ πηνίον, T] τοὺς χανόνας, f| τὴν χερχίδα, 1)
ὅλως πρὸς τὸν τρόπον τῆς τοῦ ὑφάντου χατασχευῆ: ;
quispiam effectus cum forma artificis? Ergo in re- C τί δὲ τὸ βάθρον πρὸς τὴν τῶν ξύλων ἀπεργααίαν,
bus sensibilibus et corporeis a veritate alienuin
esse, quod asserit, ipsos adversarios fateri exi-
stiuo.
Reliquum est, ut dispiciamus, quiduam concin-
nandz suz blasphemizx ulterius afferat. Quid ergo
erat quod in. quzestione versabatur? Που videlicet,
fateri oportere, Filium in sua substantia Patri si-
inilem, vel dissimilem esse: quod cum, ut ait, ex
providentiz ratione discere nequiverit, recurrisse
se dicit ad generationis modum, ut istius interven-
tu cognosceret, non utrum genitus genitori dissi-
milis sit, sed num habeat modum quemdam simi-
litudinia, et quia modus iste multis ignotus sit, ea
de causa se de substantia, quae genuit, pluribus
disseruisse. Num igitur propri» sua assertionis
oblitus est, quando dixit, ez operibus investigari
debere substantias ? cum ergo necdum ullo modo
constet, quomodo substantia generata, quain opus
supreme appellat, sese habeat sccundum naturain;
qua ratione id quod inferius est, ut ipse loquitur,
et ideo ad cognoscendum proclivius et facilius,
transiliens, maxime proprix et suprema substantize
adhwrescit, et cum in opere suo videri velit, quasi
divinorum oraculorum adinodum gnarus sit, nunc
ea parvi pendit, perinde ac si nesciret, ad Patris
cognitionem, non nisi per Filium aeccssum pate-
D
1| ἄλλο τι τῶν Υινοµένων πρὸς τὸ σχΏμα τοῦ χατερ-
vacapévou ; Α)λ' ἐν μὲν τοῖς αἰσθητοῖς xat σωµατι-
xol; ἀργεῖν τὸν λόγον τοῦτον, xal αὐτοὺς οἶμαι τοὺς
ἑναντίους συντἰθεσθαι.
Ὑπόλοιπον δ' ἂν εἴη σχοπεῖν e! τινα συντέλειαν
πρὸς τὴν τῆς βλασφηµίας χατασχευὴν συνεισφέρεται.
Τί οὖν τὸ ζητούµενον fjv; Τὸ δεῖν χατὰ τὴν οὐσίαν
ὁμοίως f ἀνομοίως ἔχειν τῷ Πατρὶ τὸν }ὸν ὁμολο-
γεῖσθαι. Ὅπερ διὰ τὸ μὴ δύνασθαι, φησὶν, ἐκ τῶν τῆς
προνοίας λόγων μαθεῖν, ἐπὶ «bv τῆς γεννήσεως άνελη-
λυθέναι τρόπον * ὡς διὰ τούτου γνῶναι οὐχὶ τὸν γεν-
γηθέντα, εἰ ὁμοίως ἔχει πρὸς τὸν γεννῄσαντα, ἀλλά
τινα ὁμοιότητος τρόπον, xat διά τὸ τοῖς πολλοῖς ἄγνω-
στον εἶναι τοῦτον, διὰ τοῦτο τὴν γεννήσασαν οὐσίαν
περιεργάζεσθαι. "Apa οὖν ἐπιλέλησται τῶν ἰδίων
διορισμῶν, Ev ol, φησιν, ἐκ τῶν ἔργων δεῖν τὰς οὗ-
σίας κατα.λαμδάνεσθαι; Της οὖν γεννηθείσης οὐσίας,
ftv ἄργον ὀνομάτει τῆς ὑπερχειμένης. µηδέπω φανε-
ρωθείσης, πῶς ἔχει χατὰ τὴν (sto, πῶς ὑπερθὰς «b,
ὡς αὐτὸς λέγει, χατώτερον, χαὶ διὰ τοῦτο τῇ χατα-
ληψει τῶν ζητούντων προσεχέστερον, τῇ χυριωτάτῃ
καὶ ἀνωτάτῃ προσφύεται; χαὶ τὸ ἀχριθῶς εἰδέναι τὰς
θείας φωνὰς, £v τῷ xaz' αὐτὸν λόγῳ, κατασχενάζων,
νῦν κἀχείνων ὀλίγον ποιεῖται τὸν λόγον, ὥσπερ ày-
νοῶν ὅτι οὐκ ἔστι τῇ γνώσει τοῦ Πατρὺς προσθῆναι,
μὴ διὰ τοῦ YioU προσεγγίσαντα; Οὐδεὶς γὰρ, qratv,
Erro τὸν' Πατἑρα, εἰ μὴ ὁ Yióc, xal ᾧ ἑὰν βούλη-
993
CONTRA EUNOMIUM, LIB. |.
291
«at ὁ Ylóc dzoxaAóya.. Αλλ' οὗτος, tv οἷς μὲν A fieri ? Nullus. euim, inquit, novit Patrem nisi Fi
ἂν µέλλη χαθυδρίδειν τὰς εὐσεθεῖς xav τῇ θἐότητι
πρεπούσας τοῦ Μονογενοῦς ὑπολήψεις, ἑλάττονα εἶνάι
αέχει, γυμνῆ τῇ φωνῇ * &v δὲ τῇ ἐπινοίᾳ τῆς γνώσεως
τῶν θείων, λανθάνει τὸ μείζον ἐπ᾽ αὐτοῦ χατασχευά-
ζων * εἴπερ τὴν τοῦ Πατρὸς οὐσίαν, ὡς ἑτοιμοτέ-
ραν tl; χατανόησιν καταλαδὼν , δι ἑχείνης ἀν-
εχνεύειν πειρᾶται χαὶ συλλογίζεσθαι τοῦ Υἱοῦ τὴν
QUY.
"Avstat γοὺν ἐπὶ τὴν γεννήσασαν οὐσίαν, xaX δι
ἐχείνης την γεννηθεῖσαν ἐπισχοπεῖ, διὰ τὸ τῇ φυσιχῇ,
φπαὶ, τοῦ Τεννήσαντος ἀξίᾳ δείχνυσθαι τὸν τῆς γεν-
νήσεως τρόπον. Πάλιν τοῦτο ἁπλῶς xal ἁδιορίστως
παραῤῥιφὲν , ἐπὶ πάντα παραπλησίως διαχεῖσθαι
παρασχευάξει τοῦ ζητοῦντος τὴν Évvotav. Τοιαῦτα
Yáp ἐστι χαθολιχῶς τὰ δογµατιζόµενα, ὡς ἐπὶ πάντα
φέρεσθαι ταῖς ὑπονοίαις, καὶ μηδὲν ὑπεξαιρεῖσθαι
τῆς περιληπτιχῆς ἀποφάσεως. El οὖν πάντως ὁ τῆς
Υεννήσεως τρόπος τῇ φυσικῇ τοῦ γεννῶντος ἀξίᾳ
Υπυρίκχεται, πολλαὶ δὲ τῶν τιχτόντων αἱ χατὰ τὰς
ἀξίας δ.αφοραὶ, xal χατὰ πολλὰς ἐπινοίας χατα-
λαμθάνονται ( γεννᾶται γὰρ Ἰουδαῖος. Ἕλλην, βάρ-
6αρος, Σχύθης, δοῦλος, ἐλεύθερος). τί ἓχ τούτων
χατασχευάνεται; "Ott ὅσαι εἰσὶ τῶν γεννώντων κατὰ
τὰ; φυσιχκὰς ἀξίας διαφοραὶ, τοσοῦτοι xal τρόποι Υεν-
γήστως χατὰ τὸ εἰχὸς εὑρεθήσονται: ὡς μὴ κατὰ τὸν
αὐτὸν τρόπον πληροῦσθαι πᾶσι τὴν γένεσιν: ἀλλὰ
ταῖς τῶν Υεννώντων ἀξίαις τὰς φύσεις συμμεταθάλ-
λεσθαι, χαὶ δεῖν ἑχάστῳ τῶν τικτοµένων, κατὰ τὴν
τῶν ἀφιωμάτων διαφορὰν, ἰδιάνοντά τινα γεννήσεως
lius, et cui voluerit Filius revelare **. Sed iste cum
debitam existimationem, quam de Unigeniti divi-
nitate habemus, imminuere el deterere molitur,
minorem Filium nuda voce astruit, quei ignarus
licet majorem facit, in rerum divinarum comparan-
da cognitione: si quidem Patris substantiam, ve-
lut cognitu expeditiorem accipiens, per illam in-
dagare et colligere nititur naturam Filii.
Ascendit igitur ad naturam quz generavit, οἱ
per illam, considerat generatam, eo quud per natu-
ralem gencrantia dignitatem modus generationis
demonstretur. (jua sua assertione ita simpliciter
et indeflnite prolata, ad omnia zequaliter lectoris ani-
mum diffundere et abducere tentat. Talia enim sunt,
B qux» universim affirmantur, ut cogitationem ad omnia
traducant, nibilque extra suum ambitum relin-
quant. Si igitur omnino modus generationis ex natu:
rali generantis dignitate cognoscitur, generantium
vero variz,et diversarum notionum secundum digni-
tatem differentie reperiuntur : generat enim Ju-
dus,Grzcus, Barbarus, Scytha, servus, liber: quid
ex his concluditur * An quot sunt generantium se-
cundum naturalem dignitatem nature, tot etiam
modi generationis, ut decet, exsistant , ita ut haud-
quaquam eodem modo generatio perficiatur ; sed
ut nature una cum gencrantium dignitatibus mu-
tentur, adeoque, ut cuilibet eorum, qus generan-
tur, secundum dignitatum differentiam proprius
quidam gencrationis modus assignandus sit ? Onni-
τρόπον χαινοτομεῖσθαι. Πᾶσι γὰρ συμφυεῖς ἀξίαι τι- C bus eniur a. natura insita dignitates οἱ excellentize
ές εἶσι πάντως ἐπιθεωρούμεναι τοῖς xaÜü' ἕχαστον,
δια φέρουσαι δὲ ἀλλήλων πρὸς τὸ χρεῖττον ἡ χατα-
δεέστερον ὅπως ἂν ἑχάστῳ συµπέσῃ, γένος, ἀξίωμα,
θρησχεία, πατρὶς, δυναστεία, δουλεία, πλοῦτος, πε-
vía, τὸ αὐτεξούσιον, τὸ ὑποχείριον, πάντα ὅσα τὰς
κατὰ τὸν βίον διαφορὰς ἐν ταῖς ἀξίαις ἑργάζεται. El
οὖν τῃ φυσιχῇ τοῦ γεννῶντος ἀξίᾳ, χαθώς φησιν ὁ
Εὐνόμιος, 6 τῆς γεννήσεως δείχνυται τρόπος ( πολλαὶ
δὲ al χατὰ τὰς ἀξίας διαφοραὶ), πολλοὶ πάντως xat οἱ
τῆς Υεννήσεως :ρόποι, κατὰ τὸν δογματιστὴν εὗρε-
θήσονται, της κατὰ τὰ; ἀξίας δ.αφορᾶς νομοθετούσης
«f φύσει τὸν τήχον.
Et & μὴ δέχοιτο φυσιχὰς εἶναι τὰς τοιαύτας ἀξίας,
ὡς ἔξω τῆς φύσεως θεωρουµένας, οὐδὲ ἡμεῖς ἀντι-
λέγομεν * ἑχείνῳ μέντοι πάντως συνθήτεται, ὅτι φν-
σ.χῇ τινι πάντως ἀξίᾳ τῆς ἀλόγου ζωῆς fj ἀνθρωπίνη
χεχώρισταιε. "AJ)' ὁ τοῦ τόχου τρόπος οὐδεμίαν bv
τῇ χατὰ τὴν φυσιχὴν ἀξίαν διαφορᾷ τὴν παραλλαγὴν
ἔχει, ὁμοωτρόπως τής φύσεως tá τε λογιχὰ xal τὰ
ἄλογα διὰ τῆς γεννήσεως εἰς τὴν ζωὴν παραγούσης.
Fi δὲ ἐπὶ µόνης ἐχείνης τῆς οὐσίας τῆς, ὡς αὐτὸς
ὀνομάξει, κυριωτάτης καὶ ἀνωτάτης. ὁσυμφνὲς ἁξί-
ϱμᾶ χαταλμθάνει, ἵδωμεν ὅ τι καὶ νοῶν τοὔτολέγχει.
Ὡς μὲν Υὰρό ἡμέτερος λόχος, συµφυές ἔστιν ἀξίωμα
δν Matth. xi, 21.
Όλτκοι. Gn. XLV.
sunt, quas in singulis invenire licet, discrepantes
nonnihil a se mutuo, secundum majus et minus:
ita ut quodlibet eorum, qux generantur, pro digni-
tatum proportione, comitentur peculiaria quxdam,
ut genus, dignitas, religio, patria, potentia, servi-
tus, divitiz:, paupertas, libertas arbitrii, subjectio,
et omnia alia, quz in hac vita differentiam aliquam
constituunt. Si igitur naturali generantis dignitate
modus generationis ostenditur, ut dicit Eunomius,
variz: auteu sunt secundum dignitatem differentise,
plane scquitur etiain varios esse, ex novatoris hu-
jus sententia, generationis modos, et alia aliter
nasci ; cum qua secundum dignitates est differen-
tia, naturam in partu quasi legibus circumscribat.
Quod si quis non admittat, hujusmodi dignitates
esse naturales, cum extra nature leges versari
vidcantur, cuin hoc non digladiabimur. lllud tamen
omnino concedendum erit, naturali quadam digni-
tate et przcellentia humanam vitam ab illa, qux
ratione caret, discriminatam esse ; at partus modus
nullam penitus in differentia secundum naturalem
dignitatem, variationem habet, quia natura eodem
modo tam rationis capacia, quam rationis expertio
per'generationem in hanc lucem edit. Si vero in sola
illa natura, quam ipse propriissimam et supremam
nominat, insitam dignitatem constituit, videamus
ἡ
, 13
$95
S. GREGORII NYSSENI
596
«quid tandem tália dicens, a nobis intelligi velit : A τῷ θεῷ, αὐτὴ ἡ θεότης, ἡ σοφία, ἡ δύναµις, τὸ &va-
nam, ut nos quidem arbitramur, Deo cognata sunt,
ipsa divinitas, sapientia, potentia, bonitas, judi-
cium, Justitia, fortitudo, longanimitas, veritas, esse
creatorem, dominatorem, invisibilem, intermina-
tum, et si quid aliud hujus generis ad gloriam Dei
aimplificandam, divinitus inspirata Scriptura pro-
didit, que omnia etiam unigenito Filio proprie et
a natura inesse asserimus, solunque in eo quod
est principii expertem esse, differentiam confite-
mur ; neque tamen principii expertem esse penitus
a Filio ablicamus ( nemo orationem nostram ca-
lumniose vellicet, quasi demonstrare velimus eum,
qui vere Filius est, esse ingenitum ; non enim mi-
nus impietatis damnamus tale quid docentes, ac
195, qui inzqualitatem introducunt ); sed cum
vocabulum principii variis significatis constet, et
animum ad plura ducat , dicimus esse etiam ali-
quid, secundum quod principio carere competat
Hidem Filio. Quando enim hac voce significamus
id quod ex nullo penitus principio suam subsisten-
tiam babet, tum principii expertem esse, tanquam
solius Patris ingeniti proprium confitemur. Quan-
do vero de reliquis principii signiflcatis disquisi-
tio instituitur, cum et creature sit principium, et
temporis, et ordinis, etiam in his unigenitum Fi-
lium omni principio superiorem esse docemus : ita
ul eum, per quem facta sunt omnia, supra omne
creature principium, et temporis rationem, ordi-
θὸν εἶναι, χριτὴν, δίχαιον, ἰφχυρὸν, µαχρόθυµον,
ἀληθινὸν, χτίστην, ἐξηυσιαστὴν, ἁόρατον, ἀτελεύτη-
τον, χαὶ e! τ, ἄλλο τῶν εἰς δοξολογίαν παρὰ τῆς Oso-
πνεύστου Γραφῆς εἰρημένων &aclv* ἅπερ πάντα xal
τῷ μονογενεῖ Υἱῷ χυρίως xai συμφυῶς ἐνθεωρεῖσθαί
qapsv* Ev µόνη τῇ χατὰ τὸ ἄναρχον Evvola τὴν δια-
φορὰν ἐπιστάμενοι, xal ταύτην οὗ κατὰ πᾶσαν ὑπή-
νοιαν τοῦ Μονογενοῦς ἀποτέμνομεν * μηδεὶς δὲ δια-
σπαρασσέτω διὰ συχοφαντίας τὸν λόγον, ὡς ἁγέννη-
τον ἡμῶν δειχνύειν ἐπιχειρούντων τὸν ἀληθῶς Ylóv-
οὐδὲν γὰρ ἕλαττον ἀσεθεῖν τοὺς τὰ τοιαῦτα λέγοντας
τῶν τὸ ἀνόμοιον δογµατιζόντων διοριζόµεθα. Ἰλλλ)
ἐπειδὴ πολύσημος ὁ τῆς ἀρχῆς λόγος, xat εἰς πολλὰ
ταῖς ὑπονοίαις qepópevoc ἔστιν Ev οἷς φαµεν xol τῷ
μονογενεῖ Yi ph ἀπεμφαίνειν τὴν τοῦ ἀνάρχου
προσηγορίαν. "Ovav μὲν γὰρ τὸ μὴ ἐξ αἰτίου τινὸς
τὴν ὑπόστασιν ἔχειν ἐκ τῆς φωνῆς τοῦ ἀνάρχου vor-
ται, τοῦτο µόνον τοῦ Πατρὸς ἴδιον ὁμολογοῦμεν * ὅταν
δὲ χατὰ τὰ λοιπὰ τῶν ἐπὶ τῆς ἀρχῆς σηµαινοµένων
ἡ ἐξέτασις D, ἐπειδὴ xal κτίσεώς τινος ἐπινοεῖται
ἀρχὴ, xaX χρόνου, xai τάξεως, xàv τούτοις xal τῷ.
Movoyevet προαμαρτυροῦμεν τὸ ὑψηλότερον ἀρχῆς
εἶναι, ὡς ὑπὲρ πᾶσαν κτίσεως ἀρχὴν, xa χρόνου Ev-
νοιαν, xal τάξεως ἀχολουθίαν εἶναι πιστεύειν τὸ
δι) οὗ τὰ πάντα ἐγένετο ' ὥστε τὸν τῷ λόγῳ τῆς ὑπο-
στάσεως μὴ ἄναρχον, ἓν τοῖς ἄλλοις πᾶσιν ὁμολο-
γούμενον ἔχειν τὸ ἄναρχον ΄ χαὶ τὸν μὲν Πατέρα,
xai ἄναρχον, xai ἀγέννητον * τὸν δὲ Υἱὸν ἄναρχον
nisque consecutionem δἱ 5εγἱθΠι evectum credamus; c μὲν κατὰ τὸν εἰρημένον ορόπον , ob μὴν xa &ytv-
itaque quem in hypostasi principii expertem esse
νητον.
negamus, eum in aliis omnibus principii expertem statuimus; et Patrem quidem principii expertera
et innascibilem, Filium autem ad praedictum modum principii expertem, non tamen innascibilem
esse docemus.
In quam igitur cognatam Patris dignitatem in-
tuens, per illam generationis modum colligit ? In
«nnascibilitatem, respondebit , opinor. legitur si
omnia alia nomina, quz ad gloriam Dei celebran-
dam accepimus, inania οἱ significatu destituta cen-
ses, superflua erit talium vocum enumeratio, iu
solo et nudo catalogo posita : siquidem nulla cate-
rarum appellationum naturalem ejus, qui supra
omnia est, dignitatem menti objicit. At vero si
singulis vocabulis quz recensuiinus, notio propria,
Elq ποῖον οὖν συμφυὲς ἀξίωμα τοῦ Πατρὸς βλέπων.
δι ἐχείνου τὸν τῆς γεννήσεως τρόπον ἀναλογίζεται ;
El; τὴν ἀγεννησίαν, πάντως ἐρεῖ. θὐχοῦν εἰ μὲν
πάντα τὰ ὀνόματα, ὅσα εἰς δοξολογίαν τοῦ Θεοῦ τῶν
ὅλων ἐμάθομεν, ἀργά σοι χαὶ ἀσήμαντα λέγομεν,
περιττή τίς ἐστι xal παρέλχουσα ἡ τῶν τοιούτων
φωνῶν ἀπαρίθμησις Ev φιλῷ τῷ χα-αλόγῳ προφερο-
pévr, εἴπερ οὐδεμία τῶν λοιπῶν προσηγοριῶν τὴν
φυσιχὴν ἀξίαν τοῦ ἐπὶ πάντων παρἰστησιν ' εἰ δὲ
ἑχάστου τῶν λεγομένων ἰδιάνουσά τις ἕννοια, xo
«t existimationi divine consentanea substernitur: p πρέπουσα τῇ περὶ θεοῦ ὑπολήψει γνωρίτεται-δηλον-
'egimvero tum etiam cognatas Dei dignitates 96--
€undum multiplicationem nominum multiplicari
oportet, per quas similitudo naturae recle colligi& τῶν οὐσιῶν ὁμριότης κατασκευάζεται
tur : si cognatze substantiis dignitates οἱ przeemi-
nenti2 subjectarum rerum indicia sunt. Cum vero
in utroque e:xdem dignilates et excellenti appa-
reant, perspicue prorsus identitas substantie in
rebus, qus his dignitatibus subsunt, ostenditur.
Si enim unius vocabuli mutatio diversam substan-
tiam demonstrat, quanto magis multa millia ejus-
dem rationis vocabula communionem naturz indi-
*cabunt ? Quz igitur causa est, cur reliqua nomina
Wegligantur, unoque solo generatio investigetur ?
Cur Patri solam innascibilitatem, ccu cognatam
ότι κατὰ τὸν ἀριθμὸν τῶν ὀνομάτων xai αἱ συµ-
«φυεῖς ἀξίαι τοῦ Θεοῦ θεωροῦνται ' xal διὰ τούτων ἡ
* Εἴπερ τὰ
συμφνυῆ ταῖς οὐσίαις ἀξιώματα γνωριστικὰ τῶν ὑπο-
κειμένων ἐστι. Tov δὲ ἀξιωμάτων ἐφ᾽ ἑχατέρου τῶν
αὐτῶν φαινομένων, ἡ χατὰ τὴν οὐσίαν ταντότης τῶν
ταῖς αὐταῖς ἀξίαις ὑποχειμένων πραγμάτων σαφῶς
ἐπιδείχνυται. El γὰρ ἱχανὴ νοµίζεται ἑνὸς ὀνόματος
παραλλαγὴ τὸ ξένον τῆς οὐσίας ἑνδείξασθαι, πόσῳ
μᾶλλον ἰσχύσει ἡ τῶν µυρίων ὀνομάτων ταυτότης τὸ
κοινὸν παραστῆσαι τῆς φύσεως; Τίς οὖν ἡ αἰτία,
δι’ fiy τὰ μὲν λοιπὰ τῶν ὀνομάτων περιορᾶται, µόνῳ
δὲ τῷ ἑνὶ τεχμηριοῦται ἡ γέννησις; Καὶ διὰ τί µόνον
συμφυὲς ἀξίωμα τὴν ἀγεννηαίαν ἐπὶ τοῦ Πατρὸς δο-
$31
CONTRA EUNOMIUM, LiB. I.
30«
γµατίνουσι, τὰ λοιπὰ παρωσάµεγοι; Ἵνα τῇ πρὺς τὸ A dignitatem, attribuunt, reliquis omnibus repudia-
γοννητὸν ἀντιδιαστολῇ τὸν τῆς ἀνομοιότητος xaxoup-
Υήσωσι τρόπον, ὅπερ χαὶ αὐτὸ, κατὰ τὸν προσῄχοντα
xatpby εὐθυνόμενον, ἑπίσης τοῖς Δροειρημένοις ἆδρα-
νές τε xai ἀνυπόστατον xai ἀντ οὑδενὸς εὑρεθή-
σεται.
"Ott δὲ εἰς τοῦτο βλέπουσιν al χατασχευὰὶ πᾶσάι,
τὸ ἐπιφερόμενον δείχνυσιν, kv ol; ἑαυτὸν ἀποδέχεται,
ὡς προσφηχόντως τῇ ὁδῷ ἐχείνῃ πρὸς τὴν χατασχευὴν
τῆς βλασφημίας χρησάµενος * xal οὐχ εὐθὺς ἆπο-
γυμνώσας τοῦ λόγου τὸ βούλημα, οὐδὲ πρὸ τοῦ συναρ-
τῆσαι τὴν κατασχευὴν τῆς ἁπάτης, ἀγυμνάστοις ἔτι
ταῖς ἀχοαῖς προσθαλὼν τὴν ἀσέδειαν * οὐδὰ Ev προοι-
µίοις τῶν λόγων τὴν ἀγεννησίαν οὐσίαν ἀποφηνάμε-
vos, καὶ τὴν τῆς οὐσίας ἑτερότητα διαθρυλλῄήσας, οὐ-
tis? Nimirum, ut oppositione ingeniti οἱ geniti
modum zqualitatis. subvertant, quod ipsum op-
portuno tempore, :eque ac predieta, frivolum,
inane, et nullius inomenti esse demonstrabitur.
Ad hanc vero imetadi omnes eorum machinas
Lendere, argumento est id quod infertur, cum (Eu-
nomius) se ipsum commendat, et laudat, quasi
probe et convenienter via illa ad blasphemix stru-
cturam usus fuerit, neque statim voluntatis sux
propositum patefecerit, neque prius quan fallacia
telam pertexeret, auribus adhuc inexercitatis im-
pietatem intulerit. Neque etiam statim sub exor-
dium disputationis innascibilitatem, substantiain
τωσὶ λέγων χατὰ τὴν λέξιν ' 'H καθὼς νομοθετεῖ B esse definierit, neque de substantim diversitate
BaciAzwc, ἀπ αὑτῶν ἄρξασθαι τῶν ζητουµένων
ἔδει, ἀσυναρτήτως cir dyeryicíar οὐσίαν Aéyor-
τας, xal τὴν τῆς οὐσίας ἑτερότητα 0pvAAsir, ἢ
ταυτότητα ; Περὶ ὧν πολλὰ διὰ µέτου διεξελθὼν ἓν
exuit, xat λοιδορἰαις, χα) ὕθρεσιν (οὕτω γὰρ ol-
δεν ὁ σοφὸς ὑπὲρ τῶν ἰδίων δογμάτων διαγωνίζεσθαι),
πάλιν ἐπαναλαμόάνει τὸν λόγον, xai πρὸς τὸν ἀντί-
*aÀov ὅτθεν ἁποτεινόμενος, κἀκείνῳ τῶν λεγομέ-
νων τὴν αἰτίαν ἀνατιθεὶς, τοιάδ: φησίν * "Excel καὶ
πρὸ τῶν ἅλ ἰων ὑμεῖς ἔγοχοι τούτοις τοῖς aAnp-
µε λήμασιν, οἱ τὴν αὑτὴν οὐσίαν τῷ γεγνήσαντι
καὶ tq γενγηθέντι διαχ.Ίηρώσαντες. Διὸ καὶ τὴν
&xl τούτοις «ἰοιδορίαν, ὥσπερ τινὰἁ πάγην ἄρυκτον
καθ ἑαυτῶν ἐτεχτήνασύε , τῆς δίκης, ὡς &lxóc,
τοῖς ὑμετέροις καθ) ὑμῶν αὐτῶν ἐπιν'ηφιζούσης.
Μτοι γὰρ ἁγάρχως ἆ.11ή.Ίων κεχωρἰσθαι τὰς οὐ-
σίας ταύτας ὑπο.αμδάνοττες, τούτων δὲ τὴν
ἑτέραν εἰς Υἱοῦ τἆξιν διὰ γεννήσεως ἄγοντες
παὶ τὸν dvdpyoc ὄντα ὑπὸ τοῦ ὄντος γεγέσθαι
διατεινόµενο;, τοῖς ἰδίοις ὑπόχεισθε .Ίοιδορήμα”
σιν. Ὃν γὸρ ἀγένγητον εἶναι φαγτάςᾶσθε, τούτφ
τὴν παρ᾽ ἑτέρου γένγησιν ἐπιφημίῶτε, ἢ μίαν
παὶ µόγην ἄναρχον ἁμολογοῦντες οὐσίαν, εἶτα
ταύτην εἰς Πωτέρα καὶ Υἱὸν εῇ γεννήσει περι-
χράροντες, αὐτὴν παρ) ἑαυτῆς γεγεννῆσθαι τὴν
d1érrrtor οὐσίαν φήσετε. '
Τὰ μὲν οὖν πρὸ τῶν ἀνεγνωσμένων αὐτῷ γεγραµ-
μένα, ὡς Φιλὴν ἔχοντα χατὰ τοῦ διδασκάλου καὶ πα-
τρὸς ἡμῶν ἀναισχυντίαν, xal οὐδὲν πρὸς τὸν mpoxsl-
µενον συντελοῦντα σχοπὸν, ὑπερθήσομαι. Ἐν δὲ τοῖς
εἰρημένοις, ἐπειδὴ δεινῶς ἡμῖν. τοὺς ἀμφήχεις τού-
τους ἑλέγχους διχόθεν στοµμώσας, διὰ τῆς τῶν διληµ.-
µάτων ἐπινοίας προτείνεται, ἀνάγχη xat ἡμᾶς μὴ
cuez] δέξασθαι τὸν χατὰ τοῦ δόγματος πύλεμον,
ἀλλ ὦ, ἔχομεν δυνάµεως συμμαχῆσαι τῷ λόγῳ, xat
ὀεῖξα: «hv φνδερὰν ταύτην καὶ ἀμφίστομον µάχαι-
pav, fjv χατὰ τῆς ἀληθείας ἐθήξατο, τῶν ἓν ταῖς
σχιαγβραφίαις φαινομένων ἀδρανεστέραν.
Διπλαῖς ἐννοίαις διαδάλλει τὸ χοινὸν τῆς οὐσίας, xai
σᾳσιν, ἢ δύο ἁγεννῄτους ἀρχὰς ἀντιπαρεξαγομένας à"
ὰβλαις, τὸν μὲν Πατέρα, τὴν δὲ Υἱὸν ἡμᾶς ὀνομάζξειν,
D
multa deblateraverit : hzec enim sunt Eunomii
verba : Απ quemadmodum prascribit Dasilims, exor-
diri oportebat ab. illis que in questione versantur,
et absque ulla connexione inscienter de innascibili-
tate, seu de substantia, deque substantie diversi-
taie et. identitate nugari debebam ? Et post multa
scommata, convicia et probra (his enim firmamen-
tis sapientissimus iste dogmata sua tuetur) ad in-
stitutum redit, et conversus ad adversarium, in
eumque omni culpa rejecta, ita fatur: Pre omnibus
aliis vos his culpis a[fines estis, qui Genitori et Ge-
nito eamdem essentiam seu substantiam attribuistis.
Quocitca reprehensionem, qua eam ob causam. ob-
jurgamini, ipsi vobis, seu ineluctabilem laqueum
contexuistis, justitia, ul par erat, ex vestris placi-
tis contra vos sententiam pronuntiante.. Etenim cum
substantias islas a se mutuo per hoc, quod principio
careant, separatas esse, a[firmetis, earumque olte-
ram per generationem Filio ascribatis, et eum, qui
sine principio est, ex illo qui sine principio est natum
contendatis, noune propriis maledictis redarguimini?
quem enim innascibilem esse. imaginamini, hunc ab
alio natum esse dicitis; vel unam et solam principii
eapertem substantiam statuentes, eamque postea Pa-
tre et Filio per generationem circumscribentes, ipsam
innascibilem subsiantiam α seipsa nalam esse asse-
ritis.
Quz superius ante hac recitata verba Eunomius 3«/
effutiverat, omittam, quippe nihil aliud nisi suam
impudentiam contra doctorem patremque nostrum
Basilium conmplectentia, et nihil ad propositum
facientia. At in iis que jam recitavimus, cuin. in
nos graviter ancipites quasi reprehensionum gla-
dios utrinque acuat, et dilemmatum robore intor-
queat, nonnihil immorabimur, neque enim decet
ut bellum verz doctrine illatum, silentes excipia-
mus, sed oportet, ul pro viribus veritati patroci-
neinur, ostendainusque metuendam istam et anci-
pitlem machzram, quam contra veritatem exacuit,
umbratilibus simulacris longe imbecilliorem esse.
Duplici argumento calumniatur conimmunionem
essentia, et ait, aut. duo ortus expertia principia
sibi inutuo opposita nos statucre, alterumque Ρα”
$09
S.-GREGORII NYSSENI
400
trem, alterum Filium a nobfs nominari ; quando A τὸν ὄντα παρὰ τοῦ ὄντος γεγεννησθαι λέγοντα. * ἡ μίαν
eum qui est, ex illo qui est, progenitum tradimus:
vel unam eamdemque substantiam utrumque ex
parte participare nomen, ita ut. substantia illa ét
Pater sit et Filius, ipsa a seipsa per generationem
progenita. Hzc meis verbis preponere volui, non
ut mentem ejus secus, quam oportet, interpreta-
rer, sed ut tumidum illud et exaggeratum explica-
tionis genus corrigerem, et qux» sit Euuomii sen-
tentia, omnibus manifestum evaderet, utpüte cla-
το εἰ dilucidis verbis exposita. llle entm qui ifisci-
tiam nostranr traducit, nosque ad causam agendum
haud sufficiente apparatu premisso accessisse obji-
cit, ilà orationem suam comit, et pectit, sicque ut
ipsemet loquitur, ad unguem omuia sua vocabula
elimat, et sup^rflua elegantia scriptionem suam
exornat, ut verboruin dulcedine auditoretn con-
festim abripiat, qualia ex multis aliis;sunt étiam
illa, qu: antea recitavimus, ct nunc repetemus:
Quapropter reprehensionem, qua eam obcausam ob-
jurgamini, ipsi vohis, ceu ineluctabilem laqueum,
consuistis, juslilia, « par erat, ex vestris placitis
contra tos sententiam ferente.
Vide veteris Atticze flosculos. Vide ul. verborum
compositione, orario splendescit et rutilat. Quain
speciose el varie nitescit οἱ vernat? Sed de his
unusquisque arbitratu suo statuat οἱ sentiat. Nos
ad examinandum sensum revertamur, et quidem
ipsis Eunomii verbis adductis. Etenim cum sub-
stantias istas α se mutuo, per hoc, quod principio
careant, separalas esse affirmetis, earumque alteram
per generationem Filio ascribatis, et eum, qui sine
principio est, ex illo, qui sine principio est, natum
contendatis. Sufficiunt ista. Duas ingenitas Sub-
stantias a nobis statui ait. Quomodo istud dicit,
qui ob confessionem unius essentie, nos omnia
miscere εἰ con[undere criminatur? Si enim nos
quoque duas naturas iüter se substantia conve-
nientes statneremus, ad exemplum eorum, qui
ipeequalitatem -comminiscuntur, forte non abs re
existimari poterat, duas divisas naturas, ad duo
principii expertia principia cogitationem ducere.
Si vero unam naturam in diversis personis confi-
temur, Patremque credimus, οἱ Filium glorifica-
mus, quomodo adversarii fingunt. per hujusmodi
dogmata duo principia constitui ?* Deinde ex duo-
bus istis principiis (ingenitis) dicit. alterum a- no-
bis in Filiiordinem redigi, et eum qui est, ex eo qui
esf, natum esse; ostendat assertionis hujus aucto-
rem, el nos tacebimus; sive certam quampiam per-
sonam, qus istud affirmaverit, redarguat, sive ge-
neratim in Ecclesia tale quid tradi ac doceri sciat.
Quis enim adeo insanz οἱ cmotz mentis cst, ut
cim Patrem et Filium nominat, duo ingenita prin-
cipia concipiat, et rursus alterum ex altero natum
putet? Quze necessitas dogma nostrum ad hujus-
modi cogitationes et suspiciones impellit ? Quibus
tandem argumentis effecit, ut necessario hzec ab-
surdilas ex doctrina nostra promicaret? Si enim
D
νοουµένην xal τὴν αὑτὴν οὐσίαν, ἑχατέρων Ev µέρει
ψεταλαμθάνειν τῶν ὀνομάτων, xat Πατέρα, οὐσίαν,
xai Υἱὸν γινοµένην, αὑτὴν παρ ἑαυτῆς διὰ γεννή--
σεως παραγοµένην. Ταῦτα διὰ τῆς ἐμαντοῦ λέξεως
γράφω, o9 παρερμηνεύων αὐτοῦ τὴν διάνυιαν, ἀλλὰ
τὸ στομφῶδες xdi χατεστοιθασμένον τῆς ἑρμηνείας
ἐπανορθούμενος, ὡς ἂν εὐσύνοπτον αὐτοῦ πᾶσι τὸ βού -
λημα Yévotzo, διὰ τῆς χατὰ τὴν λέξιν σαφηνείας ἔχχα-
λυπτόµενον. Ὁ γὰρ τὴν ἁμαθίαν ἡμῶν διασύρων, xat
τὸ μὴ ἑξαρκούσης παρασκευῆς ἐπὶ τὸν Aóyor ἑλη-
AvOérat προφέρων, οὕτως ἀθρύνει τῇ λαμπρότητι τῆς
ἑρμηνείας τὸν ἴδιον λόγον, οὕτως ἑξονυχίζει, χαθὼς
αὐτὸς ὀνομάζε:, τὰ ῥήματα, ἐν τῇ περιττῇ cavi
χα)λιεπεία τὴν συγγραφὴν ἀγλαῖνων, ὡς αὐτόθεν di-
D ρεῖν τῇ τῆς λέξευις ἡδονῇ τὸν ἀκούδαντα ofa μετὰ
πολχῶν ἄλλων χαὶ τὰ νῦν ὑπανεγνωσμένα ἑἐστί * xaY
εἰ δοχεῖ, πάλιν ὑπαναγνώσομαι ΄ Διὸ καὶ τὴν ἐπὶ
τούτοις «ἰοιδορίαν», ὥσπερ cwà πἀάγην ἄφυκτον
xa6' ἑαυτῶν ἐἑτεκτήνασθε, τῆς δίχης, oc &lxec,
τοῖς ὑμετέροις καθ ὑμῶν αὑτῶ ἐπινηςιζού-
σης.
t
"Opa τὰ ἄνθη τῆς ἀρχαίας ᾿Αττίοος. Ὡς ἑπαστρᾶ-
πτει τῇ συντάξει τοῦ λόγαυ τὸ λεῖον χαὶ χκατεστιλ-
θωμένον τῆς λέξεως | Ὡς γλαφυρῶς, xai ποιχίλως
τῇ ὥρα τοῦ λόγου περιανθίζεταιὶ Αλλά ταῦτα μὲν
ἑχέτω, ὡς ἄν τῳ δόξῃ. 'Ημϊν δξ πρὸς τὴν διάνοιαν
τῶν εἱρημένων τρεπἐσθω πάλιν ὁ δρόμος: xaY δι’
αὐτῶν, εἰ δοχεῖ, γενώµεθα τοῦ λογογράφου τῶν λέξεων.
"Ἠτοι yàp ἁγάρχως àAAnAov κεχωρίσθαι τὰς
οὑὐσίας ταύτας ὑποαμέάνοντες, τούὐζων δὲ τὴν
ἑτέραν εἰς Yloo τάξιν διὰ γεννήσεως ἄγοντες, xal
τὸν ἀνάρχως Órra ὑπὺ τοῦ ὄντος γεγβνησθαι
διατειγόµενοι. ᾿Αρκεῖ ταῦτα. Δύο eraty ἡμᾶς ἆγεν-
νήτους οὐσίας πρεσθξνειν * πῶς τοῦτο λέγων, ὁ φὐ-
pe τὰ πάντα, καὶ συγχεῖν αἰτιώμενος, διὰ τοῦ
µίαν ὁμολογεῖν την οὐσίαν; El μὲν γὰρ δύο φύσεις
ἀλλοτρίως κατὰ τὸ εἶναι πρὸς ἀλλήλας ἐχούσας xat ὁ
ἡμέτερος ἐπρέσδευε λόγος, κατὰ τὸ ἴσον τῶν τὸ ἀνό-
µοιον δογµατιζόντων, χαλῶς εἶχε τὸ διῃρηµένον τῆς
φύσεως εἰς δύο τινῶν ἀνάρχων ὑπονοίας ἐμφέρειν νο-
µίζεσθαι. El δὲ µία φύσις ὁμολογεῖται παρ) ἡμῶν
ἐν δ.αφόροις ταῖς ὑποστάσεσι, χαὶ IIavn o πιστεύεται,
xai Υἱὸς δοξάξεται, πῶς δύο πρεσθευειν ἀρχὰς τὸ
1010010 δόγμα παρὰ τῶν ἑναντίων auxozavteitat ; εἶτσ
£x τῶν δύο ᾿τοιούτων ἀρχῶν τὴν μίαν λέγει παρ)
ἡμῶν εἰς Ylov τάξι} κατάγεσθαι .δειξάτω τὸν προ:
στάτην τοῦ λόγου τούτου, xal ἡμεῖς σιωπέτομεν, εἴ-
τε τι πρόσωπον διελέγχει τὸ ταῦτα παραφθεγξάµε-
vov, εἴτε xal ἁπλῶς τὸν λόγον τοῦτον iv. Ἐχκλησία
οἶδε φερόμενον. Τίς γὰρ οὕτως παράφορος τοῖς λογι-
σμοῖς, χατεξεστηχὼς τὴν διάνο:αν, ὡς Πατέρα χαὶ
1 τὸν λέγειν, xat δύο πάλιν ἁγέννητα οἴεσθαι, xal τὸ
Ev αὖθις παρὰ τοῦ ἑνὸς γεγενῆσθαι νοµίζειν; Τές δὲ
καὶ ἡ ἀνάγχη d πρὸς τὰς τοιαύτας ὑπονοίας ἑξ-
ωθοῦσα τὸ δόγµα; Ἐκ ποίων παρ᾽ αὑτοῦ λόγων τοῦτο
χατεσχευάσθη, ὡς ἀναγχαίως ταύτην ἀναχύψαι τὴν
ἀτοπίαν; El μὲν γάρ τι τῶν παρ) ἡμῶν ópoXoyov-
μένων προέφερεν * εἶτα διὰ τούτου προῆγεν, εἴτε σο-
405
S. GREGORII NYSSENI
404
agi, nec quz apparent quiete ulla stabiliri. Forte A χύχλῳ περιδινεῖσθαι τὰ πάντα, xol µηδεμίαν ἔχειν
tali sestu concitatus scripsit declamator quz
scripsit, qui misericordia magis quam detestatione
dignus est. Quis enim usque adeo divinorum dogma-
tum rudis est, quis ab Ecclesixe doctrina tam alienus,
ut hujusmodi fidei adversam existimationem in
animum suum admittat? imo potius forte dicen-
dum erit, neminem repertum iri, cui vel levis su-
spicio de tali absurditate oboriatur : nam quis in
natura humana, vel alia quapiam re nobis sensuum
ministerio nota, cum naturae communionem audit,
principii expertia omnia illa credit, quz substantize
ambitu continentur, aut aliquid ex seipso nasci :
et generare simul seipsum, et a seipso generari as-
serit?
Primus homo, et qui ex illo genitus est (Abel)
diversimode suum esse adepti sunt, alter quidem
ex conjunctione parentum, alter vero ex forma-
tione terrz, et tamen duo esse censentur, ac in
ratione et notione substantize niutuo non separan-
tur, neque duas substantias principii expertes sibi
opposite produotas appellamus, "neque eum qui
est, ab illo qui est, generari dicimus, neque
unum pro duobus habemus; quemadmodum por-
tentiloquus iste facit, ut sui ipsius pitrem, et
rursus sui ipsius filium utrumque zstimemus :
homines enim sunt, et hio, et ille, et ratio substan-
tie ambobus communis est. Mortalis uterque, ra-
tione przditus zequaliter, mentis et scienti: capax
τὰ φαινόμενα στάσιν. Τάχα τοίνυν ἓν τοιούτῳ σάλῳ
τὴν φγχὴν ἔχων ὁ λογογράφος, συνέγραφε ᾿ xai ἐλεεῖν
προσήχει μᾶλλον ἐπὶ τοῖς γεγραμµένοις αὐτὸν, fi
βδελύττεσθαι. Τίς γὰρ οὕτω τῶν θείων δογμάτων
ἀνήχοος; Τίς οὕτω πὀῤῥω τῶν τῆς Ἐκκλησίας μυ-
στηρίων ἐφτὶν, ὡς τὴν τοιαύτην ἔννοιαν κατὰ τῆς
πίστεως δἐξαόθαι; Μᾶλλον δὲ μιχρὺν ἴσως τὸ τοιοῦν
τον λέχειν, τὸ µηδένα χατὰ τῆς πίστεως τὴν ἀτοπίαν
ταύτην ὑπονοῆσαι' ἀλλὰ τίς ἐπὶ τῆς ἀνθρωπίνης
φύσεως, f] ἄλλου τινὸς τῶν δι αἰσθήσεως xatalap-
θανοµένων, ἐπειδὰν τὸ χοινὺν τῆς οὐσίας ἀχούσῃ, f)
ἄναρχα ὑπονοεῖ πάντα ὅσα τῷ λόγῳ τῆς οὐσίας ἀλλή-
Ἆοις συµφέρεται, f] αὐτό τι ἐξ ἑαυτοῦ γίνεσθαι λέγει,
xgi τίχτειν ἅμα ἑαυτὸ xal ὑφ ἑαυτοῦ γεννᾶσθαι ;
Ὁ πρῶτος ἄνθρωπος, καὶ ὁ ἐξ ἐχείνου γεγονὼς,
διαφόρως ἑχάτεροι τὸ εἶναι ἔχηντες, ὁ μὲν ἐκ συν-
δυασμοῦ τῶν γονέων, ὁ δὲ ix τῆς τοῦ Χριστοῦ δια--
πλάσεως, xa δύο εἶναι πιστεύοντα:, καὶ τῷ λόγῳ τῖς
οὐσίας àv. ἀλλήλων o0 διασχίζονται’ xal οὔτε ἄναρχοι
650 οὐσίαι ἀλλήλαις ἀντιπαρεξάγεσθαι λέγονται, οὔτε
εἷς οἱ δύο ποτὲ ἐνοήθησαν ἐν τῇ τοιαύτῃ τερατολογίᾳ
ποῦ λόγου. ὡς ἑαυτοῦ πατέρα xdi ἑαντοῦ πάλιν
υἱὸν ἀμφοτέρους νοµίζεσθαι * ἄνθρωπος γὰρ xal οὗ-
τος" χἀχεῖνο, καὶ ὁ λόγος τῆς οὐσίας ἐπὶ τῶν 526
χοινὸς, θνγτὸς ἑκάτερος, λογιχὺὸς ὁμοίως, νοῦ xai
ἐπιστήμης δεχτικὸς ὡααύτως. Ei οὖν ὁ τῆς άνθρω-
πότητος λόγος ἐπὶ τοῦ ᾿Αδὰμ xaX τοῦ ΄Α6ελ τῷ
παρτλλαγμένῳ τῆς Ὑεννήσεως οὐχ ὑπαλλάσσεται
similiter, Si igitur ratio natura human:e in Adamo C (οὐδεμίαν οὔτε τῆς τάξεως, οὔτε τοῦ τρόπου τῆς
et Abele, ob varium generationis modum, nen va-
riatur, nullam neque ordine neque modo exsistentize
mutationem nature inferente:; sed similiter omnia
sese habent, communi omnium eorum, qui sobrii
sunt, suffragio et assensu : neque ullus, qui non
vehementer helleboro egeat, repugnet : qua neces
sitas istos cogit, ut in natura divina, prodigiosum
istud commentum architectentur? Patrem et Filium
veritatis voce cum audimus, in duabus subjectis
personis unitatem natur:ze edocti sumus, a vocabu-
lis naturaliter propter mutuum ad se respectum,
significatam, et ab ipso Domini testimonio. Nam
qui dixit : Ega et Pater unum sumus * , quid aliud
iudicat, nisi se Patris mentione facta, principii
expertem non esse, seque cum eodem communem
naturam habere, propter unionem cum Patre? Ut
existimem piredictis Christi verbis ab exerratione ad
utrumque extremum, sanam doctrinam in sua pu-
ritste conservari, ut neque Sabellii error persona-
rum distinctionem et proprietatem e medio tollens,
locum inveniat, cum Unigenitus aperte sese a Pa-
tre díscriminet, dum ait » Ego et Pater sxum su-
mus : Reque etiam Arii perfidia, alienam et pere-
grinam naturam introducens, approbationem me-
reatur, uniuscujusque unitate nullam penitus in
natura divisionem admittente. Nihil enim aliud in
bac oratione per unitatem Patris et Filii significa-
9 Joan. x, 30
ὑπάρξεως τῇ φύσει τὴν παραλλαγὴν ἐμποιούντων),
ἁλλ' ὡσαύτως ἔχειν τῇ χοινῇ τῶν νηφόντων συγχα-
ταθέσει δ.ωµολάγηται (καὶ οὐδεὶς ἀντείποι τούτῳ, μὴ
σφόδρα τοῦ ἑλλεθδόρου δεόµενος ) * τίς ἡ ἀνάγχη χατὰ
τῆς θείας φύσεως τὸ παράλογον τοῦτο τῆς ἑννοίας
χατασχευάζεσθαι; Ἡατέρα xal Υἱὸν παρὰ τῆς
ἀληθείας ἀχούσαντας , bv δύο τοῖς ὑποχειμένοις τὴν
ἑνότητα τῆς φύσεως ἐδιδάχθημεν, ὑπό τε τῶν ὀνομά»
των φυσιχῶς διὰ τής πρὸς ἄλληλα σχέσεως σηµαινο-
µένης, xai ὑπ αὐτῆς πάλιν τῆς τοῦ Κυρίου φωνῆς.
'O γὰρ εἰπὼν, ᾿Εγὼ καὶ ὁ Πατήρ év ἐσμεν, τί ἄλλο,
f| τό τε μὴ ἄναρχον ἑαυτοῦ διὰ τῆς τοῦ Πατρὸς όμο-
λογίας παρίστησιν, xaX sb χοινὸν τῆς φύσεως διὰ τῆς ᾽
πρὸς τὸν Πατέρα ἑνότητος, ὡς ἂν οἴμαι, διὰ τῶν el-
D ρηµένων τῆς ἐφ᾽ ἑκατέρᾳ τῶν αἱρέσεων παρατροπῆς
ὁ τῆς πίστεως χαθαρεύῃ λόγος µήτε τοῦ Σαθελλίου
χώραν ἔχοντος εἰς σύγχυσιν ἄγειν τὴν τῶν ὑποστά-]
σεων ἱδιότητα, φανερῶς τοῦ Μονογενοῦς ἑαυτὸν ἀπὸ
τοῦ Πατρὸς Διαχρίναντος, ἓν τῷ εἰπεῖν. ᾿Εγὼ καὶ ὁ
Πατήρ µήτε τοῦ Αρείου τὸ ξένον τῆς φύσεως χατα-
σχευάζειν ἰσχύοντος, ob προσιεµένης τὴν χατὰ φύ-.
σιν διαίρεσιν. 0ὐδὶν γὰρ ἄλλο τί ἐστιν kv. τῷ λόγῳ
τούτῳ, τὸ διὰ τῆς ἑνότηιος ἐπὶ Πατρὸς καὶ Υαῦ
σημαινόμενον, πλὴν χατὰ τὴν οὐσίαν αὐτὴν ' τὰ vàp
λοιπὰ τῶν ἀγαθῶν ὅσα ἐπιθεωρεῖται τῇ φύσει χοινὰ
προχεῖσθαι πᾶσιν εἰπών τις, xal τοῖς διὰ χτίσεως Y&-
γενηµένοις, οὐχ ἁμαρτήσεται. Οἷον οἰκτίρμων sal
{0ξ
CONTRA EUNOMIUM, ΠΡ. 1.
406
éAeruev 6 Κύριος παρὰ τοῦ Προφήτου λέγεται. A tum est, nisi essentiz seu nature unitas : reliquas
Ταῦτα βούλεται πάλιν ὁ Κύριος xal ἡμᾶς Υίνεσθαι
xal ὀνομάξεσθαι ' Γίνεσθε γὰρ οἰκείρμονες, xat,
Δίακάριοι οἱ ἑλεήμογες, xaX ὅσα τοιαῦτα. ᾿Αρ' οὖν,
εἴ τις διὰ προαοχῆς xal ἐπιμελείας τῷ θείῳ βουλή-
µατι ἑαυτὸν ὁμοιώσας, ἀγαθὸς 3) οἰκτίρμων xal
ἑλεήμων ἐγένετο, ἢ πρᾷος xal ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ,
χαθὼς μεμαρτύρηνται πολλοὶ τῶν ἁγίων Ev τοῖς προ-
τερήµασι τούτοις γενόμενοι΄ παρὰ τοῦτο Ev εἰσι πρὸς
τὸν θεὸν, ἡ διά τινος τούτων πρὸς αὐτὸν συναπτό-
p£vot ; Οὐκ ἔστι. Τὸ γὰρ μὴ bv πᾶσι ταὐτὸν, ἓν
εἶναι πρὸς τὸν τῇ φύσει δ.ηλλαγμένον οὐ δύναται. Διὰ
τοῦτο ἄνθρωπος πρὸς ἄνθρωπον ἓν γίνεται, ὅταν διὰ
προαιρέσεως, χαθὼς εἶπεν ὁ Κύριος, τελειωθῶσιν εἰς
τὸ Ev, τῆς φυσικῆς συναφείας τὴν χατὰ προαἰρεσιν
ἑνότητα προσλαδούσης. Καὶ ὁ Πατὴρ xat ὁ Υἱὸς £y B
εἰσ., τῆς κατὰ τὴν φύσιν xal τὴν προαίρεσιν χοι-
γωνίας εἰς τὸ Ev συνδραμούσης. El δὲ τῷ θελήματι
µόνῳ συνηρµοσµένος χατὰ τὴν φύσιν διρητο, πῶς
ἐμαρτύρει ἑαυτῷ τὴν πρὸς τὸν Πατέρα ἑνότητα τῷ
χυριωτάτῳ διξσχισµένος»
luntatem est communione in idem concurrente. Si
est, quouodo attribuit sibi unitatem cum Patre,
Ακούσαντες τοίνυν, ὅτι Εγὼ xal ὁ Πατὴρ 8v
ἐσμεν, τό τε ἐξ αἰτίου τὸν Κύριον καὶ «b χατὰ τὴν
φύσιν ἁπαράλλαχτον τοῦ Υἱοῦ xal τοῦ Πατρὸς ἕπαι-
δεύθημεν Ex τῆς φωνῆς, οὐκ εἰς µίαν ὑπόστασιν τὴν
περὶ αὐτῶν ἔννοιαν συναλείφοντες, ἀλλὰ φυλάσσοντες
(μὲν διπρηµένην τὴν τῶν ὑποστάσεων ἱδιότητα, οὗ
συνδιαιροῦντες δὲ τοῖς προσώποις τὴν τῆς οὐσίας Evó-
τητα, ὡς ἂν μὴ δύο ἑτερογενῆ πράγµατα ἐν τῷ τῆς
ἀρχῆς λόγῳ ὑπολαμθάνοιτο, καὶ διὰ τοῦτο πάροδον C
λάδοι τῶν Μανιχαίων τὸ δόγµα * x6 γὰρ χτιστὸν, xal
*b ἄκτιστον, Ex διαμέτρου πρὸς ἄλληλα τὴν κατὰ τὸ
σημαινόμενον ἑναντίωσιν ἔχει. El οὖν τὰ δύο ταῖς
ἀρχαῖς ταχθείη, χατὰ τὸ λεληθὸς ἡμῖν ὁ Μανιχαϊσμὺς
εἰς τὴν Ἐχχλησίαν τοῦ θεοῦ εἰσφθαρήσεται. Λέγω
& ταῦτα, ζήλῳ τῶν ἑναντίων περιεργότερον χατεξ-
ετάζων tbv λόγον. Καὶ οὐδεὶς ἂν ἴσως ἀντείποι, μὴ
ἐγγὺς τοῦ εἰχότος τὴν θεωρίαν προάγεσθαι * ὅτι 6vva-
οῦ ὄντος τοῦ χτιστοῦ κατὰ τὸ ἴσον τῷ ἀχτίστῳ, ἁντι-
στήσεταί τως τὸ ἑτερογενὲςτῇ φύσει τῷ μὴ ὡσαύτως
ἔχοντι. Καὶ ἕως ἂν μηθετέρῳ αὐτῶν ἐπιλίπῃ ἡ δύνα-
pie, εἰς ἀσύμφωνόν τινα στάσιν πρὸς ἄλληλα τὰ δύο
δενεχθήσεται. Πᾶσα γὰρ ἀνάγχη χατάλληλον εἶναι,
xaX οἰχείαν ὁμολοχγεῖν τῇ φύσει χαὶ τὴν προαίρεσιν
x1i εἰ ἀνομοίως ἔχοιεν κατὰ τὴν φύσιν, ἀνόμοια εἶναι
zat τὰ θελήµατα τῆς δὲ δυνάµεως ἐφ᾽ ἑχατέρων ἰχα-
νῶς ἐχούσης, οὐδέτερον ἀτονήσει πρὸς τὴν ἐχπλή-
pw3tv τοῦ ἰδίου θελήµατος᾽ xaX εἰ τοσοῦτον ἑχάτερον
ἐύναιτο ὅσον xaX βούλεται, εἰς ἀμφήριστον ἑχατέροις
4 ἀρχὴ χαταστήσεται, τῷ ἀνενδεεῖ τῆς δυνάμεως εἰς
εὺ ἀντίπαλον προϊοῦσα. Καὶ οὕτω τὸ τῶν Μανιχαίων
δόγμα παρειοδύσεται, δύο τινῶν ἑναντίων ἀλλήλοις
ἓν τῷ λόγῳ τῆς ἀρχῆς ἀντιφανέντων, τῷ διαλλάσσοντι
εἲς φύσεως χαὶ τῆς προα.ρέσεως πρὸς τὸ ἀντιχείμε-
w;, δ.ατµηθέντων * xaX γίνεται αὐτοῖς ἡ τῆς ἑλαττώ-
5ο Psal. cit, 8.
À Luc. vi, 96. ?* Mattb, v, 7.
enim omncs affectiones, qux in natura inesse cer-
nuntur,'si quis etiam rebus creatis communes esse
dicat, non aberrabit. Verbi gratia, Dominus appei-
latur a Propheta ?* miserator et misericors. At hae, ut
efficiamur, et appellemur, Dominus precepit, Es-
tote, inquit, misericordes?! , et: Beati mieericordes?*, et
id genus alia. Si igitur aliquis industria et cura
cum divina voluntate se conformans, bonus aut mi-
serator, aut misericors evasit, aut mitis, aut hu-
milis eorde, prout multi ex. sanctorum numero in
his dotibus excellentes testantur, num idéo unum
sunt cum Deo, aut per aliquam ex his dotibus cum
ipso copulati? Secus se res habet. Nam quod non
in omnibus unum est, haud potest unum esse cum
altero natura a se distincto. Quapropter homo cum
homine unum fit,. quando per voluntatem, ut Do-
minus ait, in unum consummantur, et eoalescunt,
naturali conjunctione unitatem, qua per voluntatem
est, antecedente. Àt Pater et Filius unum sunt, ea,
qua secundum naturam, et ea qus secundum vo-
vero sola voluntate unitus, natura -4 Patre diversus
sejunctus in eo quod maxime proprium est?
Cum igitur audimus illud: Ego et Pater unum.
sumus: ct Filium a principio esse, et Patris οἱ
Filii invariabilem in natura unitatem cognoscimus,
non quod in unam liypostasin illos contrahamus,
sed quia servata divisa pcrsonarum proprietate,
cum personis unitalem essentia non dividimus,
ne quis diversi generis duas res pro principiis con-
stituat, et ità Manicheorum sectze. fenestram ape-
riat : nam creatum et inereatum ex diametro se-
cundum significationem sibi invicem repugnant.
Si igitur duo in principiis numerentur, sensim et
tacite Manicheismus in Ecclesiam irrepet. Ista au-
lem dico, et accuratius doctrine hujus arcana
discutio, justo in adversarios zelo impulsus. Et
forte quis liaud gravate fatebitur considerationem
nostram verisimilitudine haud carere: quia cum
creatum potentia valeat, zquis viribus increato
reluctabitur, tanquam diversum natura, ei, quod
secum in natura non convenit, et quousque utrique
illorum vires suppetunt, in irreconciliabile bellum
duo ista incident. Necessario enim fatendum est
voluntatem consentaneam et conformem nature
esse: et si quz? in natura non conveniant, in volun-
tatibus etiam discrepare: cum autem in utroque
ex istis sat sit potentie οἱ facultatis, neutrum ad
proprie voluntatis ezseeutionem cunctabitur, el si
quodlibet tantum polest, qeantem vult, utique do-
miuatio anceps flet, utroque inexhausta virtutis sua
potentia in adversarium semper irruente. lta Mani-
chzorum dogma introducitur, qui duo quadam sibi
invicem contraria, et tam nature, quam voluntatis
diversitate ad opposita vergentia, principia cudwnt,
fitque illis illa inzequalitatis et immintutionis asse-
veratio, nrineipium ad Maniehaorum prodigiosa
A
3j
401
$. GREGORII NYSSENI
408
placita : nam dogma (Eunomii.) naturz diversita- A σεως χατασχενὴ τῶν Μανιχαϊκῶν δογμάτων ἀρχή.
tem in duo principia creati et increati rationibus
distincta dividit, prout jam demonstratum ést.
At forte multi erunt, qui hujus doctrinz absur-
ditatem nimis violenter hinc collectam et deductam
causentur, optentque hxc penitus in litteras relata
non essc. Át sit ita, neque nos contradicimus : ne-
que enim proprio impulsu, sed propter adversarios,
ad hanc digressionem iustituendam adacti sumus.
Quo si hsec dicere nou oportet, multo magis dece-
bat, ut adversarii silerent, qui tali oratione sua
hujusinodi refutationi occasionem praebent. Neque
enim aliter is, qui improbos refellit, cohiberi po-
test, quam si materia refutationis subtrabatur.
Τὸ γὰρ τῆς οὐσίας ἀτύμφωνον εἰς δύο ἀρχὰς περι-
ἱστησι τὸ δόγμα , χαθὼς ὁ λόγος ὑπέδειξε , τῷ χτιστῷ
χαὶ τῷ ἀχτίστῳ διηρηµένας.
Αλλά ταῦτα μὲν ἴσως βεθιασμένην ἔχοντα τὴν τοῦ
ἁτόπου χατασχευὴν, οἱ πολλοὶ αἰτιάσονται, xal οὐδὲ
γεγράφθαι τὸ παράπαν μετὰ τῶν λοιπῶν ἀξιώσουσιν.
Ἔστω ταῦτα οὐδὲ ἡμεῖς ἀντιλέγομεν . οὐδὲ γὰρ
κατ οἰχείαν ὁρμὴν, ἀλλά διὰ τοὺς ἀντιμαχομένους
eig τὴν τοιαύτην περιεργίαν ἐχθαλεῖν τὸν λόγον kv
τῆς ἀχολουθίας προἠχθηµεν. El δὲ οὗ χρὴ ταῦτα λέ- .
γειν, πολὺ πρότερον σιωπᾶσθαι προσήχει τῶν ἕναν-
τίων τὸν λόγον, τὸν τῆς τοιαύτης ἀντιῤῥήσεως τὰς
ἀφορμὰς παρεχόμενον. OO γὰρ ἔστιν ἑτέρως ἐ πισχεῖν
τὸν τοῖς πονηροῖς ἀντιλέγοντα, μὴ τὴν ὑπόθεσιν ἑἐξ-
Ceterum libenter iis, qui ita affecti sunt, suade- B ελόντα τῆς ἀντιῤῥήσεως, Ἠλὴν ἡδέως ἂν συμδουλεύ-
rem, ut paululum extra contentionis aleam sese
colloearent, neque admodum ardenter pro suis
propriis persuasionibus, quibus jam praoecupati
sunt, digladiarentur: neque undequaque admini-
culis corrogatis, id unum studerent, ut potiores
. semper partes pre: suis adversariis obtineant : sed
ut, quasi pro anima cursus sit, soli ilii quod ex-
pedit, et veritati victoriam concedant. Si quis igi-
tur omissa altercandi prurigine, ipsam (Eunonmii)
orationem propius intueri, et accuratius perpendere
velit , faeile absurditatem ex hac doctrina promi-
cantem deprehendet.
Supponamus enim innascibilitatem esse sub-
stantiam, ut adversarii volunt: οἱ rursus ipsam
quoque generationem substantiis accensenmdam
esse. lgitur si quis accuratius ea, qu: dicta
sunt, perpendere et rimari velit, Manichazorum
dogma per eos hac ratiowe renovari intelliget : si-
quidem Manichzi malum bono, lucem tenebris, et
omnia hujus generis ipsa nature contrarielate sibi
mutuo opponi tradunt. Que vere a me dici, facile,
ut opinor, anBuet, qui nom segniter orationem
pratervolabit. ita vero disquisitionem instituamus:
Quodlibet ex subjectis sua habet cognata et insita
signa et notas quibus substrate nature proprieta-
tes cogBescantur, sive ad animalia, sive ad alia,
quocunque animum et cogitationem convertas :
non enim iisdem notis et signis insigninntur li-
gnum et animal; neque animalibus participat na- D
tura rationis expers ea signa et. indicia, quz ho-
minis sunt. Neque rursus ezdem note ostendunt
vitam et mortem, sed in omnibus simpliciter, sic-
uti dixi, est impermista, et incommunicabilis re-
rum subjeetarum distinctio, neque ullo modo per
signorum οἱ notarum participationem confusa. Ad
hanc igitur nermam expendatur adversariorum
assertio. Innascibilitatem aiupt esse substantiam,
generationem quoque ad substantiam referunt. At
quemadmodunm hominis et lapidis alia sunt indicia
(neque enim camdem definitionem attuleris , si
animatum et inanimatum describere aggrediaris ).
ita non gravate concedant, innascibile aliis signis
et notis innotescecre, aliis etiam id quod est nasci-
catpt τοῖς οὕτω διαχειµένοις µιχρόν τι τῆς φιλονει-
χίας ἔδω γενέσθαι, xai ph λίαν ἐχθύμων» τῶν οἰχείων
ὑπερμαχεῖν ὑπολήψεων , alc Άδη προειληµμένοι τυγ-
χάνουσι ’ μηδὲ πανταχόθεν ἀναζητεῖν, ὅπως ἂν τὸ
πλεῖον ἔχοιεν τῶν ἀντιτεταγμένων * ἁλλ' ὡς ὑπὲρ
qune ὄντος τοῦ δρόμου, µόνῳ τῷ συµφέροντι τ|-
θεσθαι, χα) τῇ ἀληθείᾳ διδόναι νικητήρια. El τοίνυν
φιλονειχεῖν τις ἁποστὰς, αὐτὸν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ διασχοποϊῖ
τὺν λόγον, o) γαλεπῶς εὑρήσει τὴν ἐμφαινομέντν
ἁτοπίαν τῷ ἂόγματι.
| Ὑποθώμεθα γὰρ συγχωρεΐσθαι χατὰ τὸν λόγον τῶν
σ ὑπεναντίων, xal ἀγεννησίαν οὐσίαν εἶναι ' xal πάλιν
ὡσαύτως thv γέννησιν εἰς οὐαίαν ἀναλαμθάνεσθαι.
Οὐχοῦν εἴ τις ἀχριδῶς τῇ διανοίᾳ τῶν λεγομένων &xo-
λουθήσειε, τὸ Μανιχαϊχὸν αὐτοῖς δόγµα διὰ τῆς 0502
ταύτης ἀναπλασθήσεται, εἴπερ χαχοῦ πρὸς ἀγαθὸν,
χαὶ φωτὸς πρὸς σχότος, xal πάντων τῶν τοιούτων
κατὰ τὸ ἑναντίον τῆς φύσεως, τὴν ἀντίθεσιν δογµατί-
ζειν ταῖς Μανιχαίοις δοχεῖ. Καὶ ὅτι ταῦτα ἀλτηθη λέγω,
ῥᾳδίως οἶμαι συνθήσεσθαι τὸν μὴ ῥᾳθύμως παρα-
ὁραµόντα τὸν λόγον ' οὑτωσὶ δὰ διασχεφώµεθα * Ἑχά-
στῳ τῶν ὑποχειμένων προσφυΏ τινα πάντως ἔπιθεω-
ρεῖται γνωρίσματα, 6v ὧν τὸ ἰδιάζον τῆς ὑποχειμέ-
νης ἐπιγινώσχεται φύσεως , εἴτε ἐπὶ τῆς τῶν ζώων
διαφορᾶς ἐξετάζοις τὸν λόγον, εἴτε ἐπὶ τῶν ἄλλων
ἁπάντων. Οὐ γὰρ τοῖς αὐτοῖς τὸ ξύλον καὶ tb ζῶον
χαρακτηρίζεται * οὐδὲ) τοῖς ζώοις ἀπικοινωνεῖ τὰ τοῦ
ἀνθρώπου γνωριστιχκἁ σημεῖα πρὸς τὴν ἄλογον φύσιν.
υὐδ' αὖ πάλιν τὰ αὐτὰ δείχνυσι τὴν τε ζωὴν χαὶ «bv
θάνατον ἀλλ ἐπὶ πάντων ἁπαξαπλῶς, χαθὼς εἴρη-
ται, ἅμιχτός τίς ἔατι xal ἀχοινώνητος dj τῶν ἧπο-
χειµένων διάχρισις , οὐδὲν τοῖς τῶν ἐπιθεωραυμένων
γνωρίσµασι διἀ τινος κοινωνίας συγχεοµένη. Κατὰ
τοίνυν τὴν ἀχολουθίαν ταύτην ἐξετασθήτω τῶν ὑπ-
εναντίων ὁ λόγος. Τὴν ἀγεννπσίαν, οὐσίαν φασί᾽
xai τὴν γέννησιν ὡααύτως εἰς οὐσίαν áváyoucw.
λλ) ὥσπερ ἀνθρώπου, xal λίθου ἕτερα, xat οὗ τὰ
αὑτὰ γνωρίσματα. οὐ yàp ἂν τὸν αὐτὸν ἑχατέρου
ἀποδοίης λόγον ἔμφυχόν τε xat ἄφυχον, τὸ cl ἐστιν
ὁριζόμενος * οὕτω πάντως ἄλλοις μὲν γνωρίζεσθαι τὸν
ἀγέννητον σηµείοις δώσουσιν, ἑτέροις δὲ τὸν Υεννη-
40)
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
410
tfiv. Οὐχοῦν θεωρήσωμεν τὰ ἱδιάζοντα τοῦ ἀγεννήτου A bile. Videamus igitur proprias notas οἱ conditio-
θεοῦ. ὅσα εὐσεθῶς λέγειν τε xal νοεῖν παρὰ τῆς ἁγίας
Γραφῆς περὶ αὑτοῦ μεμαθήχαμεν.
Τίνα οὖν ἐστι ταῦτα; Οὐδένα οἶμαι τῶν Χριστια-
νῶν ἁγνοεῖν, ὃτι ἀγαθὸς, ὅτι χρηστὸς, ὅτι ἅγιος, δί-
χαιός τε xai ὅσιος, ἁόρατός τε xaX ἀθάνατος, φθορᾶς
τε χαὶ τροπῆς καὶ ἀλλο:ώσεως ἀνεπίδεχτος. δυνατὸς,
σοφὸς, εὑεργέτης, Κύριος, χριτὴς, πάντα τὰ τοιαῦτα.
τί γὰρ δεῖ ὁμολογουμένοις ἑνδιατρίβοντα παρατεί-
νειν τὸν λόγον ; El οὖν ταῦτα kv τῇ ἁγεννήτῳ φύσει
χαταλαμθάνοµεν, τὸ ἓὲ γεννηθηναι τῷ μὴ γεννηθη-
ναι ὑπεναντίως ἔχει χατὰ τὴν ἔννοιαν ' ἀνάγχη πᾶσα
συνθέσθαι τοὺς τὴν ἁγεννησίαν xaX τὴν Υέννησιν
οὐσίαν εἶναι ὁριζομένους κατὰ λόγον τῆς τοῦ γεννη-
τοῦ αρὸς τὸ ἀγέννητον ἀντιθέσεως᾽ xal τὰ γνωριστ.κὰ
σημεῖα τῆς γεννητῆς οὐσίας, ὑπεναντίως ἔχειν τοῖς
ἐπιθεωρουμένοις τῇ ἁγεννήτῳ φύσει. El γὰρ τὰ αὐτὰ
λέγοιεν, οὐχέτι τὸ ἑτεροῖον τῆς τῶν ὑποχειμένων φύ-
σεως διὰ τῆς ταυτότητος τῶν ἐπιθεωρουμένων συστή-
σεται. Tov γὰρ ἑτεροίως ἑχόντων, ἕτερα yph πάντως
εἶναι xai τὰ γνωρίσματα οἴεσθαι' ὅσα δὲ ὡσαύτως
χατὰ τὸν λόγον τῆς οὐσίας ἔχει, τοῖς αὐτοῖς δηλαδῃ
σηµείοις χαραχτηρίτεται. Ei μὲν οὖν τὰ αὐτὰ καὶ τῷ
Μουογενεῖ προσμαρτυροῦσιν. οὐδεμίαν, καθὼς εἴρη-
ται, περὶ τὸ ὑποχείμενου διαφορὰν ἐννοοῦπιν. Ei δὲ
τοῖς βλασφλμοις ἐπιμένοιεν λόγοις, xal τὸ παρηλλα-
γµένον τῆς φύσεως £v τῇ διαφορᾷ τοῦ γεννητοῦ xat
τοῦ ἀγεννήτου χατασχενάνοιεν, εὔχολον συνιδεῖν máv-
τως τὸ ix τῆς ἀχολουθίας ἀναφαινόμενον * ὅτι xax
τὴν τῶν ὀνομάτων ἀντίθεσιν, xa τῆς φύσεως τῶν
ὑπὸ τῶν ὀνομάτων σηµαινοµένων ὑπεναντίως ἔχειν
πρὸς ἑαυτὴν νοµισθείσης , ἀνάγχη πᾶσα χαὶ τὰ ἔπι-
θεωρούµενα ἑχατέροις πρὸς τὸ ἑναντίον διενσχθῆναι’
ὥστε τῶν ἐπὶ τοῦ Πατρὸς λἐγομένων, τὰ ἀντιχείμενα
*ip Μονογενεῖ ἑφαρμόζεσθαι , θεότητος, ἁγιασμοῦ,
ἁἀγαθότητος, ἀφθαρσίας, ἀϊδιότητος, xaX εἴ τι ἄλλο
τὸν ἐπὶ πάντων θεὸν διὰ τῶν εὐσεθῶν ἡμῖν νοηµά-
των παρίστησιν ὥστε πάντα τὰ ἀπεμφαίνοντα, χαὶ
ἑχάστῳ τῶν πρὸς τὸ χρεῖττον ὑπειλημμένων ἀντιδια-
στελλόµενα, τῆς γεννητῆς ἴδια νοµίζειν οὐσίας εἶναι.
nes innascibilis Dei, quas pie de Deo dici οἱ cogi-
tari ex sacris litteris didicimus.
Quis sunt istx: note? Neminem Christianorum
ignorare arbitror hujusmodi notas censeri istas:
Esse bonuin, lenem, sanctum, justum, invisibilem,
immortalem, corruptionis, mutationis et altera-
tionis incapacem, potentem, sapientem, benefacto-
rem, Dominum, judicem, et omnia hujus generis.
Quid enim rebus planis et exploratis immorantem,
verba multiplicare attinel? * Si igitur istain innasci-
bili inesse deprehendimus, id vero quod nascibile
est, ei quod est innascibile, secundum rationem
opponitur, perspicue sequitur eos, qui innascibili-
tatem et nascibilitatem aiuut esse substantiam, fa-
teri debere, pro oppositione innascibilis ad nasci-
bile, notas quoque ct conditiones ad cognoscendum
aptas substantiz nascibilis contrarias esse illis, quie
in natura innascibili apparent. Si enim utrobique
easdem notas ponant, haud amplius diversitas na-
tura rerum subjectarum, per easdem notas nobis
representabitur. Nam ca, qua aliter natura sese
habent, necessario comitantur alia ibidem, quibus '
cognoscantur, indicia: qua autem secundum sub»
stantix rationein. similiter sese habent, ea iisdem
etiam notis et symbolis signantur. Si igitur uni-
genito Filio easdem quoque notas ascribunt, nul-
απ, prout dixi, in substantia diversitatem statuere
vel cognoscere queunt. Si vero in sua. impietate
persistant, et diversitatem naturz per nascibilis et
innascibilis differentiam fabricent, facile est videre,
quanam inde oriatur consecutio : nempe si secun-
dum nominum oppositionem ipse etiam nature
eorum, qui per nomina significantur, contrarie
sese invicem habent, inevitabiliter sequitur, ca
etiam, qua illis inesse considerantur, contrarie
sese habere: ut proinde Unigenito prorsus opposita
iis, qux: de Patre affirmautur, accommodnda sint,
opposita, inquam, dlvinitati, sanctitati, bonitati,
incorruptioni, zternitati, et id genus aliis, quz
Deum universorum per pias cogitationes nobis representant. Quare oportet, ut omnes note, ct
omnia naturse indicia melioribus illis contraria, natura genitze propria existimari debeant.
Σαφητνείας δὲ χάριν, προσδιατριπτέον ἐστὶ τῷ τόπῳ.
At claritatis causa isti loco nonnilul immorari
Ὥσπερ τῷ θερμῷ xat τῷ ψυχρῷ, ἑναντίοις οὖσι χατὰ D lubet. Quemadmodum calidum οἱ rigidum sihi
&kv φύσιν (ὑποχείσθω δὲ τῷ λόγῳ πὺρ τε χαὶ χρύ-
στάλλος. '"Extlvo ἑχάτερον ὃν, ὅπερ οὐχ ἔστι τὸ ἔτε-
pov. Καὶ τὰ ἰδίως ἑχατέρῳ τούτων ἐπιφαινόμενα,
παρηλλαγμένως ἔχει πάντως πρὸς ἄλληλα' ἴδιον γὰρ
οῦ μὲν χρυστάλλου fj ψύξις' τοῦ δὲ πυρὸς, ἡ θερ-
μύτης,)οὕτως εἴπερ χατὰ τὴν ἐν τοῖς ὀνόμασιν ἕναν-
τἶωσιν ἐπὶ τοῦ ἀγεννήτου xal γεννητοῦ, xaY ἡ διὰ
ivy ὀνομάτων δηλουµένη φύσις πρὸς τὸ ἀντιχείμενον
ἕ-ασταίη, οὐχ ἑνδέχεται τὰς δυνάµεις τῶν χατὰ φύ-
ειν ὑπεναντίων, ὁμοίας ἀλλήλαις εἶναι" ὡς οὐχ ἐνδέ-
χεται, οὔτε ἐν πυρὶ τὴν ψύδιν, οὔτε ἐν χκρυστάλλῳ
ενέσθαι τν πύρωσιν. El οὖν ἓν τῇ ἁγεννήτῳ οὐσίᾳ'
& ἀγαθότης νοεῖται, διέστηχε δὲ, χαθὼς ἐχεῖνοί φασιν,
ἐν τῷ λόγῳ τῆς φύσεως πρὸς τὴν γεννητῖν ἡ ἁγέννη-
muluo adversantibus naturis constant ( accipia-
mus exempli gratia ignem εἰ glaciem. Quodlibet
est illud, quod non est alterum, et qui cuilibet
horum proprie conveniunt, prorsus inter se discrc-
pant : nam glaciei proprium est refrigerare, ignis
calefacerc), ita, si ut nomina in innascibili et nasci-
bili sibi contraria sunt, sic etiam natura nomini-
bus significata oppositionem habet, fleri non potest,
ut potentie eorum quà secundum naturam contra-
ria sunt, sint inter se similes, prout fieri non po-
test, ut in igne inveniatur frigus, et in glacie
calor. Si igitur in natura innascibili bonitas in-
est, discrepat autem, quod illi affirmant, in ra-
tione natura innascibilis a nascibili, necesse om-
& Hucusque Apogr. Liv.; sequentia ex solo cod Bav.
M1
S. GREGORII. NYSSENI
A9
mino est, uL id, quod est proprium innascibilis, A τος, συνδιαστῖσεται πάντως xdt τόν ἄγγεννήῆτου τὸ
discrepet quoque ab illo, quod est proprium παφε]-
bilis. Itaque si in illa natura inest bonitas, in hae
i., quod bono opponitur, concipiendum erit. Ita
opera insignium istorum dogmatistarum reviviscet
Manes mali naturam opponens bono, et substan-
tiarum diversitatem in jpsis quoque potentiis et
virtutibus astrwens.
Si autem nibil penitus dissimulandum est, sed
omnia libere dicenda : Manes merito venia dignior
existimari potest, quam isti : quem aiuat primum
fuisse, qui Manichza dogmata cudere ingressus,
sectam de suo nomine appellaverit. Hzc dixerim,
quasi si quis ex vipera οἱ aspide benigniorem el
mitiorem eligat, cum etiam inter ipsa bruta ani-
mantia sit. discrimen quoddam. Nonne illos (Ma- D
nicheos) his (Eunomianis) tolerabiliores dogmata
al examen vocala ostendunt? llle enim (Manes)
bonorum auctori et principio se patrocinari existi-
mabat, tanquam nulla mali causa ab illo originem
ducat : propterea ad aliud principium proprium
omniu:n eorum, qua in malis numerantur, causam
retulit, quasi pro Deo universorum advocatum agens:
perinde ac si piaculum esset bonorum onimnium
fontem, eorum, qua prater rationem committun-
tur, accusare : non intelligens, prz animi angu-
sliis, fieri posse, ut neque Deus inalorum auctor
habeatur, neque alia quapiam causa principii ex-
pers introducatur. De quo longa est disputatio,
neque praesentis temporis. Causa, cur hoc loco
horum mentionem fecerimus, ista est, quia Manes C
arbitrabatur a Deo universorum omni modo prin-
cipium mali removeri dehere. AL isti (Eunomiani)
longe graviorem quam illi, et absurdiorem contra
Filium blasphemiam cudunt. Naturam malorum si-
militer ut illi, oppositione sccundum substantiam
metiuntur, quateius vero in hoc suo figmento,
"niversorum Deum statuunt conditorem, a quo, ut
1iunt, generatione substantia producta alienz na-
"ure sit a natura sui opificis, catenus impietate
Manichzos longe supcrant : quià non solum ei,
quod secundum suam maturam. hono adversatur,
hypostasin tribuunt, sed quia bonum Deum alterius
Dei natura prorsus diversi progenitorem faciunt,
tantum non manifeste hac sua doctrina vocife-
rantes, aliquid esse naturx boni contrarium, quod
ab ipso bono hypostasin acceperit. Nam cum Patris
substantia bona sit credita, substantia vero Filii,
eo quod non eodem modo se babeat cum Patre
sccundum nature rationem, prout hereticorum
est opinio, in contrariorum ordine ex necessaria
consecutione collocari debeat, quid hine conficitur?
Moc nimirum, subsistere aliquid beno oppositum,
el ex ipso bono id, quod natura contrarium cst,
pietate horribilius esse.
Si vero verbis inficientur blasphemiam, qua ex
eorum doctrina perspicue deducta est, dicantque,
Unigenitum bona Patris harreditasse, non quod
τοις sit. Filius, ut impii opinantur ; sed quia per
ἴδιον àrb τοῦ χατὰ «vb γεννητὸν ἰδιάξοντος. Ὥστε cl
ἐν ἐχείνῳ τὸ ἀγαθὸν, ἐν τούτῳ νοεῖσθαι τὸ τῷ ἀγαθῷ
ἀντικείμενον. Καὶ οὕτως ἡμῖν διὰ τῶν σοφῶν τούτων
δογματιστῶν, πάλιν ὁ Μάνης ἀναθιώσεται τὴν τῆς
Χαχίας Φύσιν ἀντιπάρεξάγων τῷ ἀγαθῷ, καὶ τῇ τῶν
οὐσιῶν ἑτερότητι δογµατίζων τὸ ἓν ταῖς δυνάµεσιν
αὑτῶν ἀντιχείμενον. .
Ei δὲ χρὴ μηδὲν ὑποστειλάμενον μετὰ παῤῥησίας:
εἰπεῖν, συγγνωστότερος τούτων ὁ Μάνης εἰχότως ἂν
εἶναι νοµίζοιτο". ὃν πρῶτόν φασι τοῖς δόγµασι Mayt-
χαίων ἐπιτολμήσαντα, ἀφ᾿ ἑαυτοῦ χατονομάσαι τὴν'
αἴρεσιν. Λέγω δὲ ταῦτα, ὡς ἂν εἴ τις ἐχίδνης xat.
ἀσπίδος τὴν φιλανθρωποτέραν ἐχλέγοιτο πλὴν ἁλλ᾽
ἐπειδή ἐστι xol ἓν θηρίοις χρίσις, οὐχὶ τούτων ἑχεί-
νους ἀνεχτοτέρους εἶναι δοχιµαζόµενα τὰ δόγµατα
δείχνυσιν; Ὁ μὲν γὰρ συναγορεύειν ᾧετο τῷ αὐτῷ
ἀγαθῶν αἰτίῳ * ὡς οὐδεμιᾶς xaxov αἰτίας ἀπ' ἐχεί-
vou τὴν ἀρχὴν λαθούσης. Καὶ διὰ τοῦτο εἰς ἀρχὴν
ἑτέραν ἰδιάνουσαν, τῶν πρὸς τὸ χεῖρον ἀριθμου-.
µένων πάντων τὴν αἰτίαν ἀνηφεν olov ἁπολο-
γούμενος ὑπὲρ τοῦ θεοῦ τῶν ὅλων, ὡς οὐχ coa (iq
ὃν, τὴν τῶν ἀγαθῶν πηγὴν καὶ τῶν παρὰ λόγον:
πλημμελουμένων ἐπαιτιᾶσθαι ' o) συνιεὶς ὑπὸ µ.-
χροφυχίας, ὅτι δυνατὸν ἣν, μηδὲ χαχῶν δημιουργὸν'
τὸν θεὸν οἴεσθαι, μήτε ἄλλο τι ἄναρχον παρὰ τὸν
Θεὸὺν φαντασθῆναι. Περὶ ὧν πολὺς ὁ λόγος, xat οὗ τοῦ
παρόντος ἂν εἴη χαιροῦ. Καὶ οὗ χάριν τῶν εἰργμένων.
ἐμνέσθημεν; "Oct ἐχεῖνος μὲν ἀφιστᾷν ᾧετο δεῖν περὶ
τοῦ θεοῦ τῶν ὅλων τῆς καχίας ἀρχίν ' οὗτοι δὲ χἀ-
χείνων Χχαλεπωτέραν χατασχευάζουσι τὴν ἕἔχτοπον
ταύτην χατὰ τοῦ θεοὈ βλασφημ:-αν. Tov μὲν γὰρ κα-
χῶν thv φύσιν παραπλησίως ἐχείνοις διὰ τῆς χα-ὰ.
τὴν οὐσίαν ἑναντιότητος δογµατίζουσιν; by ip δὲ πἀ--
Àtv τοῦ τοιούτου π)άσµατος τὸν Θεὸν τῶν ὅλων δη-
μιουργὸν ἀποφαίνονται, παρ οὗ qaot τὴν γέννησιν-
ἐργασθεῖσαν οὐσίαν ἀλλοτρίως ἔχειν χατὰ τὴν ᾳὖσιν
πρὸς τὸν ποιῄσαντα, Ev τούτῳ τὸ πλεῖον εἰς ἀσέθειαν-
παρὰ τοὺς μνημµονευθέντας ἔχυνυσιν' ὅτι οὗ µόνον
ὑπόστασιν διδόασι τῷ ἑναντίως πρὺς «b ἀγαθὸν χατὰ.
τὴν φύσιν ἔχοντι, ἀλλ ὅτι τὸν ἀγαθὸν θεὸν, ἄλλου
Θεοῦ τοῦ χατὰ τὴν φύσιν διηλλαγμένου λέγουσιν
αἴτιον εἶναι, μονονουχὶ φανερῶς βοῶντες Ev τῷ
δόγµατι, ὅτι ἔστιτι ὑπεναντίον τῇ τοῦ ἀγαθοῦ φύσει;,.
παρ᾽ αὐτοῦ ἔχον τοῦ ἀγαθοῦ τὴν ὑπόστασιν. Τῆς γὰρ
τοῦ Πατρὸς οὐσίας ἀγαθῆς εἶναι πεπιστευµέντς, τῆς.
δὲ τοῦ You διὰ τὸ μὴ ὡσαύτως ἔχειν τῷ Πατρὶ, κατὰ.
τὸν τῆς φύσεως λόγων, χαθὼς δοχεῖ τῇ αἱρέσει, ἓν
τοῖς ἐναντίοις χατὰ τὸ ἀχόλουθον εὑρισχομένης, cl
διὰ τούτων χατασχευάζεται», Τὸ xal ὑφεστάναι τὸ
τῷ ἀγαθῷ ἀντιχείμενον, xaX ἓξ αὐτοῦ τοῦ ἀγαθοῦ'
στῆναι τὸ ὑπεναντίον τῇ φύσει. Τοῦτὸ φηµι καὶ τῆς
τῶν Μανιχαίων ἀτοπίας εἶναι φρικτότερον.
originem ducere. Hoc dico ipsa Manichzorum im-
E! δὲ ἀρνοῦνται τῷ λόγῳ τὸβλάσφημον, ὅπερ fj &xo-
λουθία τοῦ δόγµατος δείχνυσι, φασὶ δὲ τῶν ἀγαθῶν-
τοῦ Πατρὸς τὸν Μονογενῆ χεκληρονοµηχέναι, μὴ Y'ibv
ἁληθῶς ὄντα, νατὰ τὴν τῶν ἀσεθῶν δόξαν , ἀλλὰ διὰ
45
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
414
κτίσεως τὴν ὑπόστασιν Éyov:a* καὶ τοῦτο πάλιν A creationem subsistentiam acceperit : id jam discu-
χατεξετάσωµεν, εἰ δυνατόν ἐστι συστῆναι χατὰ τὸν
εἰχότα λόγον τὴν τοιαύτην ὑπόνοιαν. "EXv γὰρ ὃο:
θείη χατὰ τὺν λόγον αὐτῶν, μὴ ἁληθῶς Yiby ὄντα γε-
χληρονομηκέναι τὸν πάντων Κύριον, ἀλλά χτισθέντα,
χαὶ ποιηθέντα τῶν ὁμογενῶν ἄρχειν, πῶς χαταδέξε-
ται, χαὶ οὗ συστασιάσει dj λοιπὴ χτίσις ἐχ τοῦ ὁμο-
φύλου πρὸς τὸ ὑποχείριον ἁπιυσθεῖσα, εἰ μηδὲν χατὰ
τὴν φύσιν ἔλαττον (ἔχουσα χτιστὴ γὰρ χαὶ αὕτη,
ὥσπερ κἀκεῖνος ), ἔπειτα ὁμοφύλῳ δουλεύειν, xol
ὑποκύπτειν καταδιχάζοιτο; Τυραννίδι γὰρ ὅμοιον
τὸ τοιοῦτον, μὴ τῇ τῆς οὐσίας ὑπεροχῇ τὸ χράτος νέ-
µειν, ἀλλὰ μενούσης àv τῷ ὁμοτίμῳ τῆς φύσεως,
µερισθήναι τὴν χτίσιν el; δουλείαν χαὶ κυριότητα"
ὥστε ἓν αὐτῇ τὸ µέν τι ἄρχειν, τὸ δὲ ὑποχείριον
liamus, num secundum rectam rationem constare
. queat. Si enim concedatur, uL ipsi volunt, eum
hzreditasse universorum Dominum, cum verus
Filius non sit, sed creatus factusque omnibus im-
peret, quomodo reliqua creatura eum recipiet, nec
sine lumultu et seditione rejiciet, ab eo qui ejusdem
sortis et classis eet, in servitutem redacta, si spe-
ctata natura non minus, quam ipse habeat: creata
enim est, sicuti et ille : et postea damnetur ut ei,
qui ejusdem generis et cognationis est, ecrviat et
subjaceat? Speciem enim tyrannidis pr:e se fert,
non ei, qui natura przstantior est, imperium defer-
re, sed inanente honoris et praestanti zqualitate,
ereaturam, in eam quz servit, οἱ in eam, quz
εἶναι, χαθάπερ ἐξ ἀποχληρώσεως τοῦ αὐτοῦ ἀξιώμα- B dominatur, distribuere, ut in ipsa sit tam domi-
τος συντυχικῶς προσγενοµένου τῷ μετὰ τὸν γλῆρον
λαθόντι τὴν τῶν ὁμοίων προτίµησιν. 0ὐδὲ γὰρ ἄν-
θρωπος ὁμοτίμως ἔχων πρὸς τὴν ὑὐποχείριον φύσιν,
by χατὰ τῶν ἁλόγων ἀρχὴν ἐχληρώσατο * ἀλλὰ προ-
περεύων τῷ λόγῳ κυριεύει τῶν ἄλλων, τῷ πρὸς τὸ
χρεῖττον αὐτῷ παρηλλάχθαι τὴν φύσιν, προτεταγμέ.
vx. Al δὲ ἀνθρώπιναι δυναστεῖαι τούτου χάριν ἀγ-
χιστρόφους ἔχοναι τὰς μεταθολὰς, ὅτι οὗ δέχεται τὸ
χατὰ τὴν φύσιν ὁμότιμον, μὴ ἰσομοιρεῖν ἓν τῷ κρείτ-
τονι’ ἀλλά τις ἔγχειτα: quao) πᾶσιν ἐπιθυμία πρὸς
«ὁ Σπικρατοῦν ἐξισάζεσθαι, ὅταν ὁμόφυλον T.
aleri non sequetur : sed inest omnibus naturalis
secum classis pores efficiantur.
Πῶς δὲ ἀληθὲς ἔσται τὸ πάντα δι αὐτοῦ γεγενη- ο
αθα:, £&v ἀληθὲς fj τὸ καὶ αὐτὸν τὸν Yiby Ev τι τῶν
Υεγονότων εἶναι; τοι γὰρ xal ἑαυτὸν πεποιηχὼς
ἔσται. ἵνα μὴ φεῦδος τὸ Γεγραμμένον T, ὅτι Πάντα
δι᾽ αὐτοῦ ἐγένετο" xaX οὕτω χατ αὐτῶν ἰσχύσει τὸ
ἄτοπον, ὃ χατὰ τοῦ δόγματος ἡμῶν ἑσοφίσαντο , τὸ
αὐτὸν ὁφᾳ' ἑαυτοῦ γεχέσθαι λέγειν * i] εἴπερ τοῦτο
παράλογην, καὶ Φύσιν οὐχ ἔχον, ἀσύστατον πάντως
ἐκεῖνο δειχθήσεται, τὸ τὴν Χτίσιν πᾶσαν δι) αὐτοῦ
Υεγενῆσθαι διισχυρἰζεσθαι. 'H γὰρ τοῦ ἑνὸς ὑπεξαί-
ρεσις, ψευδῆ τὺν περὶ πάντων χατασχευάζει λόγον.
ἜὭστε dx μὲν τοῦ χτιστὸν εἶναι τὸν Μονογενη διορί-
ζεσθαι, δύο πονηρῶν xal ἁτόπων τὸ ἕτερον máv-
τος 6 λόγος οὗ διαφεύξεται ^ ἢ τὸ μὴ εἶναι πάντων
αὐτὸν τῶν γεγονότων αἴτιον, εἴπερ αὐτὸς ἐχεῖνου
ὕπεξαιροῖτο τῶν πάντων, ὃν Ev τῶν ἔργων δµσχυρί-
ζἕονται, f| τὸ xol ἑαυτοῦ ποιητὴν ἀποδείχνυσθα», εἷ-
σερ μὴ φεύδεται ὁ μηδὲν τῶν γεγονότων χωρὶς Exet--
φου γεχενῖτσθαι χηρύξδας. Τὰ μὲν οὖν παρ' ἐχείνων
σχαυτα.
Ki δέ εις ὑγιαινούσῃ διδασχαλίᾳ προαέχων, Ex τῆς
É:imc τε xat ἀχηράτου φύσεως τὸν Υἱὸν εἶναι πι.
οτεύοι, πάντα συνῳδὰ τῷ τῆς εὐσεθείας ἀναφανῆ-
οεται δόγµατι, cb ποιητὴν εἶναι τῶν πάντων τὸν
Κόριον - «b. βασιλεύειν τῶν ὄντων, οὗ χατὰ ἀποχλή-
βωσιν, ἢ κατὰ τυραννιχἠν τινα δυναστείαν τῶν ὁμο-
quies τροτεταγµένον, ἀλλὰ τῇ τῆς ς«ὔσεως ὑτεροχῇ,
9b χαςὰ πάντων ἔχοντα χράτος. Καὶ ἔτι πρὸς τούτοις,
9b giá; viz διαφόρους ἀρχὰς τῇ ἑτερότητι τῆς φύσεως
natio, quam subjectio, perindeac si sorte quadam
dignitas hzc fortuito accidisset illi, qui post sor-
titionem czteris anteponitur : neque enim homo
quasi ejusdem przstantizm cum sibi subjecta na-
tura , imperium in bruta adeptus est, sed cum ra-
tione omnibus aliis przecelleret, iisdem etiam do-
minatur, przepositus aliis ob natur: sux in melius
formate sublimitatem. Humana vero imperia ideo
repentinas mutationes subeunt, quia non patitur,
qui secundum naturam ejusdem dignitatis et prz-
siantiz est, ut in eo, quod honorificentius apparet,
quadam cupiditas, ut in. imperio aliis cjusdem
Porro qua ratione verum erit, omnia per ipsum
facla esse, si verum est, ipsum quoque Filium
esse aliquid ex his qua facia sunt? certe se-
ipsum quoque fecisse necesse erit, si veritati con-
sonel, quod scriptum est, omnia per ipsum facta
esse : quo {1 υἱ in illos recidat absurditas, quam
adversus doctrinam nostram commenti sunt : eum-
dem a seipso genitum esse; aul si hoc est prater
ralionem, et naturz penitus adversum, etiam illud
non poterit subsistere, nempe omnem creaturam
per ipsum factam esse. Nam vel unius exceptio
enunlialionem universalem de omnibus falsam ef-
ficit. Itaque si quis Unigenitum creatum esse dicat,
allerum cx duobus nefariis οἱ absurdis non ef-
fugiet, aut illum non esse omnium, qua tacta sunt,
D causam, si illeex omnium numero eximatur, quem
contendunt unum esse ex illis, quz facta. sunt:
vel illum sui ipsius effectorem exstitisse, si vcra
loquitur, qui omnia per ipsum facta esse dicit,
ka igitur, quz ab ipsis (adversariis) proficiscun-
tur talia sunt.
Si quis vero san» doctrina attendens, ex divina
et illibata natura Filium esse credat, omnia pieta-
tis traditioni et institutioni coneinent : videlicet Do-
minum esse rerum omnium elffectorem, imperare
rebus, non ex serte aut tyrannide imperium in
squales adeptum, sed nature sus cxcellentia, in
omnia dominationem obtinere : insuper non in di-
versa imperia, et diversitatem naturz, monarchiam
illam dispertiri, sed esse unam divinitatem, unum
415
S. 6RI.60R1I NYSSENL
410-
jmperium, et unam emnium potestatem : ita ut in A διῃοημένας, τὸ τῆς μοναρχίας δόγµα χαταμερίζεσθαι,
similium consensione divinitas spectetur, εἰ per
simile ad simile mentem ducat : ut omnium rerum
principium, quod est Dominus, per Spiritum san-
ctum animis nostris illuceat : fieri enim non pot-
est, ut quis Jesum aspiciat, nisi in Spiritu sancto,
prout testatur Apostolus: per Filium vero, qui
esl principium omnium, reperimus illum, qui
est supra omne principiutn, nempe universorum
Deum : neque enim fleri potest, ut primigenium illud
bonum cognoscatur, si non im imagine invisibilis
reluceat. Perinde vcro ac in reciproco cursu,
reflectentes post diviuz cognitionis caput, ipsum;
inquam, universorum Deum, et per ea, qua inentt
cognata et familiaria sunt, decurrentes, a Patre per
Filium. ad Spiritum sanctum accedimus : nam in
consideratione ingeniti luminis constituti, lumem
illud, quod ex ipso continue procedit cegnovimus,
videlicet tanquam radium cum sole pariler sub-
sistentem, cujus esse causam a sole habet, sed
exsistentia simul est cum sole, non posteriore
demum tempore, adjecta, verum siniul ac sol ap-
paruit, ipse etiam radius inde resplenduit . Quin
potius (non enim necesse est, ut qui imagini ser-
viunt, calumniatoribus, allati exempli minus apta
accommodatione, dent contradicendi occasionem)
non radium ex sole, $ed cx ingenito sole alium
solem mente ac cogitatione apprehendemus, qui
simul cum primo per generationeni exstiterit, in om-
nibus primo z qualis, pulchritudine, potentia, splen-
dore, magnitudine, fulgore ; breviter, omnibus aliis,
qua in soleinsunt: et rursus aliud tale lumen ad prz-
dictum modum constituemus, nullo temporali inter-
vallo a lumine genito abscissum : sed per ipsum equi-
dem effulgens, principium vero suz hypostaseos a pri-
mievo lumine accipiens : lumen quidem et ipsum
est ad similitudinem preconcepti luminis lucens
ει illuminans, et omnia alia, quz luci competunt
Mfficiens : neque enim in hoc ipso est luminis a
.umine aliqua distinctio seu variatio, quando in illu-
minandi gratia οἱ virtute nullus plane adest defe-
ctus, utpote omni perfectione cum Patre et Filio ad
supremum usque evectum, quodque cum Patre et
Filio numerari et nominari, et per seipsum ad lu-
men, quod in Patre et Filio inesse intelligitur, ad-
ducere omnes qui illius participes fleri possunt,
consuevit. Sed lizec hactenus. |
Ceterum cum (Eunomius) multus sit, et quasi
diffluat jactandis conviciis et pro omni disputandi
exordio contumeliam substernat, proque omni ejus,
quod in controversia versatur, demonstratione,
probra et calumnias afferat, agedum paucis videa-
1118, quas de ingenili seu innascibilis vocabulo Sy-
cophantice in doctorem nostrum (Basilium) etinejus
dissertationem criniinationes evomuerit. Recitavit au-
tem ipsa magistri nostri verba, quzeita se habent: Ego
vero eliam ingeniti, sive innascibilis appellationem,
quamvis summopere cogitationibus nostris congruat :
tamcn quot iam nullo (ocoin Scriptura ipsam invenio, et
ἀλλὰ μίαν θεότητα, µίαν ἀρχὴν, µίαν τῶν πάντων
ἑξουσίὰν εἶναι πιστεύειν * ἐν τῇ τῶν ὁμοίων συµφυ-
vía τῖς θεότητος θεωρουµένης , xoi διὰ τοῦ ὁμοίου
πρὸς τὸ ὅμοιον τὴν διάνοιαν ἀγούσης, ὡς τῆς πάντων
μὲν ἀρχῆς. fce ἐστὶν ὁ Κύριος, διὰ τοῦ ἁγίου Ηνεὺ-
µατος ταῖς ψυχαῖς ἑλλαμπούσης. ᾿Αμῄχανον γὰρ
ἀληθῶς θεωρηθῆναι ἐν Πνεύματι ἁγίῳ, καθώς φησιν
ὁ Απόστηλος, διὰ δὲ τοῦ Κυρίου, ὃς ἔστιν ἡ πάντων.
ἀρχὴ, τῆς ἐπέχεινα πάσης ἀρχῆς ἡμῖν εὑρισχομέ-
νης, Ἶτις ἐστὶν ὁ ἐπὶ πάντων θεός * οὐδὲ γὰρ δυνα-
τόν ἐστιν ἄλλως, τὸ ἀρχέτυπον ἀγαθὸν ἐπιγνωσθῆναι,
μὴ ἓν τῇ εἰχόνι ἀοράτου. φαινόμενον. Ὥσπερ δέ τινα
δίαυλον ἀνακάμπτοντες μετὰ τὸ χεφάλαιον τῆς θεο-
γνωσίας, αὐτὸν λέγω τὸν ἐπὶ πάντων θεὸν, διὰ τῶν
προσεχῶν τε xat οἰκέίων τῇ διανοίχ τρέχοντες, ix τοῦ
Πατρὸς διὰ τοῦ Υἱοῦ πρὸς τὸ Πνευμα ἀναχωροῦμεν.
Ἐν περινοίᾳ γὰρ τοῦ ἀγεννήτου φωτὸς χαταστάντες,
ἐχεῖθεν πάλιν τὸ ἐξ αὐτοῦ φῶς, κατὰ τὸ προσεχὲς
ἐνοήσαμεν, οἷον ἀχτῖνά τινα τῷ Tp συνυφισταµέ-
νην * fs fj μὲν αἰτία τοῦ εἶναι, ἐχ τοῦ ἡλίου. ἡ δὲ
ὕπαρξις, ὁμοῦ τῷ Alp, οὐ χρόνοις ὕστερον προσχε-
νοµένη ΄ ἀλλ᾽ ὁμοῦ τῷ ὀφθῆναι τὸν ἤλιον, ἐξ αὐτοῦ
ἀναφαινομένη Μᾶλλον δὲ (οὐ yàp &vávyxm πᾶσι τῇ:
εἰχόνι δουλεύοντας δοῦναι τοῖς συκοφάνταις χατὰ τοῦ
λόγου λαθὴν ἐν τῇ τοῦ ὑποδείγματος ἁτονίφ) οὐχὶ
ἀκτῖνα ἐξ ἡλίου νοῄσομεν, ἀλλ' ἐξ ἀγεννῆτου fj fou.
ἄλλον fiov, ὁμοῦ τῇ τοῦ πρώτου Emtvola γεννητῶς:
αὐτῷ συνεχλάµποντα, xal κατὰ πάντα ὡσαύτως
ἔχοντα, χάλλει, δυνάµει, λαμτηδόνι, µεγέθει, φαιδρό-
τητι, xal πᾶσιν ἅπαξ τοῖς περὶ τὸν fiov. θεωρουµέ-
νοι:. Καὶ πάλιν ἕτερον τοιοῦτον φῶς, κατὰ τὸν αὐτὸν
τρόπον, ob κρονικῷ τιν. διαστήµατι τοῦ γεννητοῦ.
φωτὸς ἀποτεμνόμενον, ἀλλὰ δι’ αὑτοῦ μὲν ἐκλάμτιον'
τὴν δὲ τῆς ὑποστάσεως αἰτίαν ἔχον ix του πρωτοτν-
που φωτός * φῶς μέντοι xal αὐτὸ χαθ᾽ ὁμοιότητα τοῦ,
προεπινοηθέντος λάμπον, xal φωτίζον, καὶ τὰ ἄλλα,
πάντα τὰ τοῦ φωτὸς ἑργαζόμενον. 0ὐδὲ γὰρ ἔστι.
φωτὶ πρὸς ἕτερον φῶς χατ αὑτὸ τοῦτο παραλλαγή΄
ὅταν χατ οὐδὲν τῆς φωτιστιχῆς χάριτος ἑνδέον, f] ὑστε-
ρούμενον φαϊνηται , ἀλλὰ πάσῃ τελειότητι πρὸς τὸ
ἀχρότατον ἐπηρμένον, μετὰ Πατρὸς καὶ Yiou θεω-
ρῆται, μετὰ Πατέρα xat Yibv ἀριθμῆται, xai δι
ἑαυτοῦ τὴν προσαγωγὴν πιὸς τὸ ἐπινοούμενον φῶς,.
τὸ ἐν Πατρὶ καὶ Yüp, πᾶσι τοῖς μετασχεῖν δυνα».
D µένοις χαρίσηται, ᾽Αλλὰ ταῦτα μὲν εἰς τοσοῦτον..
Ἐπεὶ δὲ πολύς ἐστιν εὐῤῥοῶν ταῖς λοιδορίαις, καὶ
πάσης μὲν ἀρχῆς χατασχευὴν τὶν ὕθριν ποιούμε-.
vog, ἀντὶ δὲ πάσης ἀποδείξεως τῶν ἀμφισθητουμέ-
νων τὴν Λλοιδορίαν ἑἐπάγων * qéps χαὶ ὅσα περὶ
τῆς τοῦ ἀγεννήτου φωνῆς συχοφαντῶν τὸν διδά-
σχαλον ἡμῶν , xal εἰς αὐτὸν ἐχεῖνον xal εἰς i
λόγον ἐξύδρισε, βραχέα διαλεχθῶμεν. Παρέθετο τοῦ.
διδασχάλου περὶ τούτων λέξιν ἔχουσαν οὕτως * 'Eyó
δὲ καὶ τὴν tov ἀγεγγήτου προσηγορίαν, κἂν' τὰ
μά»ιστα δοχ[ ταῖς ἑννοίαις ἡμῶν συµόδαίνει.
dàAA' οὖν ὡς οὐδαμοῦ τῆς Γραφῆς χειµένη», καὶ
πρώτον στοιχεῖον cbcar τῆς β.ασφημίας αὐτοῦε
an
CONTRA EUNOMIUM, LID. I.
418
ασιωπᾶσθαι ἂν δικαίως d£lur εἶναι φήσαιμι' τῆς A quomam primum est elementum blasphemie istorum,
Πατρὸς φωγῆς ἴσον δυναµέγης τῷ ἁγεννγήτῳ
[πρὸς τῷ καὶ τὴν περὶ τοῦ Υἱοῦ ἔγγοιαν συνημ-
[roc ἑαυτῇ διὰ τῆς σχέσεως συγεισάγειν ]. 0
yàp ὄνγτως Πατὴρ, xal µόγος, ἐξ οὐδενός ἐστυ"
ἑτέρου: τὸ δὲ ἐξ οὐδεγὸς, ταὐτόν ἐστι τῷ dyev-
vito. Tiva οὖν ἑπάγει τοῖς εἰρημένοις ἀπόδειξιν τοῦ
χαχῶς εἰρῆσθαι τὸν λόγον τοῦτον, ἀχούσωμεν' ΤΗ»
μὲν οὖν ἀνωμα λίαν τῶν .Ἰόγων ἐκ προπετείας οὐχ
ἧτεον ἣ πογηρίας ἁγαιδοῦς τοῖς ἑαυτοῦ καταµἰ-
77υσιν ἐγχειρήμασι, τῷ τῆς γγώµης ἀστηρίατῳ,
καὶ τῇ τῶν «Αογισμῶν ἀσθενείᾳ περιφερόµεγος.
Ἑρᾶτε «b εὔστοχον τῆς ἁπαντῆσεως, ὡς τεχνιχῶς
χατὰ τὴν λογιχὴν αὑτοῦ ἑντρέχειαν ἐχείνην, διαλύει
'μὲν τῶν εἰρημένων τὴν δύναμιν, ἀντεισάγει δὲ τὴν
εὐσεδεστέραν ὑπόληψιν γνώµην. Αγώμαλος, φπαὶ,
τὸν «2όγον, προπετὴς οὐχ ἧττον 4 πονηρὸς τὴν
TréyiY , ἀἁστήρικτος, τῇ τῶν «Ἰογισμῶν ἀσθεγείᾳ
περιφερόµεγος. Πόθεν ταῦτα, καὶ Ex. ποίας αἰτίας
καροξυνθεὶς ὁ τὴν γνώµην ἑστηριγμένος, χαὶ τοῖς
λογισμοῖς ὑγιαίνων φησί; Τίνος μάλιστα χαταγνοὺς
τῶν εἰρημένων; "Ott τὴν ἔννοιαν δέχεται τοῦ drev-
γήτου, τὴν δὲ φωνὴν, ὡς χαχῶς ἐχληφθεῖσαν παρὰ
τῶν διαστρεφόντων , σιωπῆς ἀξίαν φησί; τἰ γὰρ μὴ
lv ῥήμασι xal προφορᾷ τὸ ἀσφαλὲς κινδυνεύει τῆς
πίστεως, τῆς δὲ χατὰ τὴν διάνοιαν ἀκριθείας λόγος
οὐδείς;, "H οὐχὶ προηγουμένως τῇ καρδία χαθαρεύειν
ἀπὸ τῶν πονηρῶν ἑννοημάτων ὁ τῆς ἀληθείας παρα-
σχευάζξεται λόγος ῥήμασι δὲ χεχρῆσθαι πρὸς δήλω-
σιν τῶν τῆς ψυχῆς χινηµάτων, δι᾽ ὧν ἂν fi δυνατὺν C
ἑνδείξασθαι τοῦ vou τὸ ἀπόῤῥητον , οὐδὲν περὶ τὸν
τοιόνδε τῆς φωνῆς ἦχον μιχρολογούµενον; Ob γὰρ τὸ
οὕτως, ἢ ὡς ἑτέρως εἰπεῖν αἴτιον τῆς Ev ἡμῖν διανοίας
καθίσταται * ἀλλὰ τὸ χρυπτὸν τῆς χαρδίας vónua τῶν
τοιῶνδς λόγων τὴν αἰτίαν ἑνδίδωσιν' "Ex γὰρ τοῦ
περισσεύματος, qnot, τῆς χαρδίαςτὸ στόμα AaAst.
Καὶ τῶν νοηθέντων ἑρμηνέα τὸν λόγον ποιούµεθα,
οὐ τὸ ἔμπαλιν τὴν διάνοιαν ἀφ᾿ ὧν λέγομεν συν-
αγείρὀµεν, χᾶν μὲν ἀμφότερα συµθαίνῃ, xal νοεῖν δε-
ξιῶς, χαὶ ἑρμηνεύειν , ἄρτιος δι ἑχατέρων ὁ ἄνθρω-
πος * £L δὲ τὸ ἕτερον λίποι, ὀλίγη τῷ ἰδιώτῃ χατὰ τὸν
λόγον fj ζημία, τῆς κατὰ φυχῆν Ὑνώσεως πρὸς τὸ
ἀγαθὸν χατηρτισµένης. 'O Jaóc, φησὶν, οὗτος τοῖς
χεί.1εσί ps τιμᾷ ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόῤῥω ἀπέχει
silentio tradendam merito duxerim : presertim cum
Patris vox et id possit quod ingeniti, et ad id etiam,
propter relationem conjunctam sibi Filii, cogitatio-
nem adducat . Qui enim vere Pater ei solus Pater
est, a nullo est : qui autem a nullo est, ingenitus est.
Audiamus ergo quomodo dernonstret hzc perpe-
ram dicta esse. Dissimilitudinem εἰ ine qualitatem
non minus, quam impudentem | improbitatem ez te-
meritate suis verbis admiscet, instabilitate mentis
el cogitationum | imbecillitate circumactus. Videte
quam considerate adversario occurrat. Quam arti-
ficiose ex logica sua peritia vires eorum qu:e dicta
sunt, enervat, introducta pietati -magis consenta-
nea existimatione. Disesimilis-est, inquit, sermone,
non minus praeceps et temerarius. quam emalitiosus :
animo instabilis, cogitationum suarum infirmitate
circumacius. Unde, et qua causa impulsus, qui
mente adeo solidatus est, et cogitatione adeo sanus
et sincerus, talia effutit ? Quidnam ex dictis ma-
xime improbat?, Απ quia (Basilius) sensum qui
vocabulo innascibilis subjicitur, recepit, vocem
vero ipsam, tanquam a. depravatoribus male acce-
ptam, silentio premendam judicat ? Quid enim ?
Αη in verbis et prolatione securitas et sinceritas
fidei periclitatur ? An nulla ratio habenda ejus
qui ex sensu est, accurationis ? Ánnon primario
et ante oinnia id veritatis ratio studet, ut cor a
perversis opinionibus expurgetur, verbis vero ad
notionum animz manifestationem utatur, quibus
arcana mentis patefiant, seposita de vocis sono
anxia sollicitudine ? Non enim utrum hoc vel illud,
isto vel isto modo proferatur, conceptuum nostro-
rum causa est, sed absconditus animi sensus his
vel illis verbis causam subministrat : nam ex abun-
dantia cordis os loquitur ὃν.
Et interpres eorum qua mente concipiinus, ser-
mo est: non e contrario sensum ex iis, qux di-
cuntur, colligimus : quamvis utrumque contingere
queat, et dextre intelligere, ct. dextre explicare, a
utrumque autein homo idoneus et perfectus est, οἱ
si alterum absit, exigua idiotze et imperito huic
imminet jactura, quippe cujus cognitio ad id, quo
bonum est, concinnata et composita sit. Populus
ἀπ᾽ ἐμοῦ. *l τοῦτο «σηµαίνων; "Ότι προτιµοτέρα D iste labiis me honorat, inquit, cor autem. eorum
παρὰ θΘεῷ χριτῃ, τῷ τῶν ἁλαλήτων στεναγμῶν
ἑκαῖοντι, ἡ τῆς ψυχῆς πρὸς τὴν ἀλήθειαν σχέσις, τῆς
ἐν ῥήματιν εὑπρεπείας τοῦ λόγου. Τοῦτοις μὲν γὰρ
ἔστι καὶ πρὸς τὸ ἑναντίον συγχρήσασθαι, xazà τὴν
ἱρουσίαν τοῦ φθεγγοµένου, πρὸς τὸ δοχοῦν εὐχόλως
ὑπτρετούσης τῆς γλὠώσσης * fj δὲ τῆς ψυχῆς διάθεσις,
ὅπως ἂν ἔχουσα τύχοι, οὕτως ὁρᾶται τῷ εἰς τὰ χρὺ-
wa βλέποντι. Τίνος οὖν χάριν ἀνώμαλος, χαὶ προ:
wethc οὐχ ἅττον f| πονηρὸς, ὁ τὸ μὲν εὐσεθῶς νοού-
psvov ix τῆς τοῦ ἀγενγήτου φωνῆς, xai νοῶν, xal
ἀεχόμενος, τὸ δὲ ὅσον συντελεῖ πρὸς ἀσέδειαν τοῖς τὰ
δέγωατα παρανομοῦσι, τοῦτο σιωπᾶσθαι χελεύων; El
57 Matth. xii, 34.
^ [sa. xxix, 15; Matth. xvi, 8.
longe est a me **. Quid hoc dicto siguificare voluit ?
Potiorem, apud Deum judicem, gemitus voce non
expressos audientem, esse mentis ad veritatein
affectionem, quam verborum ornatum et eloquen-
tiam. Nam his etiam in contrarium uli licet, pro
ejus qui loquitur facultate, lingua non difficulter
ad id quod visum cst subserviente. At vero aui-
mz affectio, qualiscuuque ea sit, talis etiam appa-
ret ei qui occulta intuetur. Quare igitur temera-
rius est, et non minus improbus, qui quod inna-
scibilis seu ingeniti vocabulo pie signiflcatur, το-
cipit οἱ approbat, illud vero quod impiis impie-
910
dixisset non esse usurpandum innascibilis vocabu-
lum, habuisset forte justam hiec et adliuc gra-
viora adversus illum jactandi convicia occasio-
nem. Si vero ex communi pioruin. existimatione
hoc confitetur, et quasi sententiam magistro di-
gnam profert se abstinuisse ab hac voce, quatenus
perversa haereticorum doctrina hinc originem tra-
xil, remque ipsam significatam, Deum scilicet esse
innagcibilem, teneri jubet, haud quidquam adinisit,
ob quod tantis conviciis laceraretur. Annom ab
ipsa Veritate edocti sumus alia facere, neque
etiam valde claris adherere, si quid horum ad
malum ducat? Imo etiam dextrum oculum, pedem
et manum similiter amputari praecipit, si quid ex
S. GREGORII NYSSENI
tatis struende ansam przbet, sileri jubet ? Nam si A μὲν γὰρ ἔλεγεν, μὴ 6:iv dy.
4&2)
τον νοεῖν ὃν θεὸν,
εἶχεν ἴσως xatpby ταύταις xal ἔτι τούτων χαλεπωτέ -
pats κατ αὐτοῦ χεχρῆσθαι ταῖς λοιδορίαις. E: δε τοῦτο
μὲν ὁμολογεῖ χατὰ τὴν κοινὴν τῶν εὐσεθούντων ὑπό-
λτφιν" otovel δὲ γνώµην δίδωσι διδασχαλιχᾖ διαθέσει
πρέπουσαν, ὅτι Απέγου τῆς φωνῆς ταύτης, εἰς ἣν ἓν-
τεῦθεν ἡ τῆς καταστρορῆς ὑπόθεσις τὴν ἀρχὴν ἔχει -
τὴν δὲ ἔννοιαν ἔχειν περὶ τοῦ ἀγέννητον εἶναι τὸν
θεὺὸν, xaX δι ἑτέρων ὀνομάτων χελεύει, οὐδὲν διὰ
ταῦτα τῶν λοιδοριῶν τούτων ἅξιος. "H οὐχὶ καὶ παρὰ
τῆς ἀληθείας ταῦτα ποιεῖν ἐδιδάχθημεν, μήτε τῶν
σφόδρα τιµίων ἀντέχεσθαι, ἐάν [τέ] τι τούτων εἰς
xaxby συντελῇ, ὀφθαλμὸν δεξιὸν, xal πόδα, xal χεῖρα,
ὡσαύτως ἁποτέμνειν χελεύων, ὅταν σκανδαλίζῃ τι
τούτων; Τί ἄλλο διὰ τοῦ αἰνίγματος τούτου ποιεῖν
istis nos scandalizet *!***, Quid aliud hoc snigmate B ὑποτίθεται; ἡ οὐχὶ καὶ τὰ δοχοῦντα χαλῶς ἔχειν, εἰ
faciendum innuit quam etiam jlla, qux boni spe-
ciem habent, si hominem ex inconsideratione
ulentium ad malum abducant, repudianda esse,
quod conducibilius sit iis αυ peccati. occasionem
praebent, amputatis, salvari, quam his addictuin et
implicatum interire ?
Qnid autem Christi imitator Paulus ? Ipse etiam
in profundo sapieutiz? idem docet. Nam qui dixit
oinnia esse bona, et nihil abjiciendum, quod cuiu
gratiarum actione percipitur, ille idem propter
conscientiam infirmorum, respuit aliquando non-
nulla ex iis, quz receperat et probaverat, ct jubet
quoque respui. Si enim per cibum, inquit, frater
πρός τι xaxbv ἐξ ἀθουλίας τῶν χρωµένων ἀπάχει τὸν
ἄνθρωπον, ἀργὰ, καὶ ἅπραχτα ποιεῖ εἶναι, ὡς λυσι-
τελέστερον ὃν τῶν πρὺς ἁμαρτίαν χξιραγωγούντων
ἀχρωτηριασθέντων σωθῆναι, ἡ τούτων περιξχόµενον
δι) αὐτῶν ἀπολέσθαι;
Τί δὲ ὁ μιμττῆς τοῦ Χριστοῦ Παῦλος; Καὶ αὐτὸς
£y τῷ βάθει τῆς σοφίας τὰ αὐτὰ δογµατίζει. 'O γὰρ
πάντα χαλὰ προσειπὼν, xaX μηδὲν ἀπόδλητον el μετ)
εὐχαριστίας µεταλαμθάνεται, ἔστιν ὅτε διὰ τὶν
συνείδησιν τοῦ ἀσθενοῦντος ἀθετεῖ τινα πάλιν ἐξ ὧν
ἀπεδέξατο, καὶ παραιτεῖσθαι χελεύει. El γὰρ διὰ βρώ.
µης, qnot, ὁ ἁδε.Ίφός µου Avasitau, οὗ μὴ φάγω
meus contristatur, non manducabo carnes in. ater- C χρέα εἰς τὸν αἰῶνα. Τοῦτο το!νυν χαὶ ὁ piper ehe Παύ-
num **. ldem facit quoque imitator Pauli ( Basilius )
qui animadvertens inalo haereticorum usu per in-
nascibilis vocabulum errorem eorum qui inaquali-
tatem in Deo coinminiscuntur, confirmari, suadet,
.Ut vera et pia sententia de ínmascibili animis fir-
miter retineatur, ipsi vero voculxé, tanquam perdi-
tis occasionem suppedilanti, non nimium inharea-
tur: nam Patris appellationem, siguillcato δυο,
eliam (innascibilis significationem satis superque .
cogitationi subjicere ; cum enim Patrein audimus,
statim euin, qui omnibus aliis principium et causa
exaistendi est, concipimus, qui si aliam quamdain
se superiorem substantiam haberet, non nomina-
retur proprie Pater, quia propria Patris appellatio
superiori illi substantie competeret. Si autem ipse
est omnium principium et causa, el si ex ipso sunt
oninia, ut testatur Apostolus, nimirum nihil prius
exsistentia ejus concipi potest : et hoc cst oiuinis
ortus et principii expertem esse.
Sed hzc recte se habere liaud annuit ille qui se
magis quam ipsam Veritatem fide dignum existi-
mari eupit, sed contra nilitur, obloquitur, οἱ ca
quae dieiuus subsannat. AL οἱ Iubet, inevitabiles
illos syllogismos, et varias sophisma(tum sutelas
et contorsiones, quibus nostra refutarij putat, dis-
cutiamus. Sed metuo ne exilitas et futilitas eorum,
«9 Matth, xvin, 6; Marc. ix, 44.
λου ToteU ὃς τῇ πονηρᾷ τῆς αἱρέσεως χρῄσει διὰ τῖς
τοῦ ἁγεγνήτου λέξεως ἰσχυροποιουμένην ἰδὼν τὴν
ἁπάτην τῶν διὰ τοῦ ῥῆματος τούτου τὸ ἀνόμοιων
δυγµατιζόντων, συνεθούλευε τὴν μὲν cüstÓT περὶ
τοῦ ἡγεγνήτου διάνοιαν ταῖς ψυχαΐς Pasos:
τὴν δὲ λέξιν, ὡς ἁμαρτίας γενομένην τοῖς ἀπολλυμέ-
νοις ἐφόδιον, μὴ λίαν σπουδάξεσθαι' τὴν γὰρ τοῦ
Πατρὸς προσηγορίαν χατὰ τὸ σηµαινόµενον, xal την
τοῦ ἀγεννήτου σηµασίαν ἱκανῶς ἡμῖν ἐμποιεῖν. Πα-
τέρα γὰρ ἀχούσαντες, τὸν αἴτιον τοῦ εἶναι τοῖς -ᾱ-
Μσιν εὖθὺς ἑνοήσαμεν * ὃς εἶπερ ἄλλην τινὰ ὑπερχειμέ-
νην αἰτίαν εἶχεν, οὐκ ἂν χυρίως Πατὴρ ὠνομάσθη,
ἐπὶ την προνοηθεῖσαν αἰτίαν τῆς χυρίας τοῦ Πατρὸς
κλήσεως ἐπανιούσης. El δὲ αὐτὸς πάντων αἴτιος, καὶ
ἐξ αὐτοῦ τὰ πάντα, χαθώς φησιν ὁ ᾿Απόστολος, δη”
λονότι τῆς ἐχείνου ὑπάρξεως οὐδὲν προεπινοηθῆναι
δύναται τοῦτο δέ ἔστι τὸ ἁγεννήτως εἶναι πιστεύε-
σθαι.
Αλλ’ οὗ σνγχώρεῖ ταῦτα χαλῶς ἔχειν, ὁ μηδὲ τν
ἀλήθειαν ἑαυτοῦ πιθανωτέραν εἶναι δοχεῖν ἀξιῶν,
&AX ἀντινομοθετεῖ, xol ἀντιφθέγγεται, xal δια-
χλευάζει τὸν λόγον’ εἰ βούλει, xai τοὺς ἀφύκτους
συλλογιασμοὺς, xal τὰς ποιχίλας τῶν σοφισµάτων
ἀντιστροφὰς, δι ὧν ἐλέγχειν οἴεται τὸν λόγον , ἐτι-
σχεφώμεθα. Αλλά δέδριχα μὴ τὸ µικροπρεπές τε
*3 [ Cor, vini, 12.
21
CONTRA EUNOMIUM, LiD. 1.
422
xai γλίσχρον τῶν εἰρημένων, τρόπον τινὰ συνδια. A qua affert, aliquo modo ipsi etiam veritati fraudi
6άλῃ χαὶ τὸν εὐθύνοντα λόγον. Τὸ γὰρ µειραχίοις εἰς
ἅμιλλαν προχαλουµένοις συμπλέχεσθαι, πλείουα
φόγον kx τοῦ προσφιλονἐικεϊῖν τοῖς τοιούτοις, περ Ex
τοῦ νενιχηχέναι δοχεῖν φέρει τοῖς ἀνδράσι τὸν ἔπαι-
vov. Πλὴν ἀλλὰ τοιοῦτο τὸ εἰρημένον ἑστί. Τὰ γὰρ
ἐφ᾽ ὕθρει ῥηθέντα, μετὰ τῖς συνἠθους χαλλιφωνίας
ἐχείνης,ὡς αὐτῷ τε λέγειν προσήχοντα, xat ἡμῖν εἰς
γυμνάσιον μαχροθυµίας προχείµενα, σιωπῆς ἄξια
καὶ λήθης ποιούμεθα. Οὐ γὰρ εὐπρεπὲς οἶμαι τὰ
χαταχέλαστα τῶν εἰρημένων αὐτῷ τοῖς παρ) ἡμῶν
σκουδαζοµένοις ἑνσπείροντας, elg ἀχόσμους τε xal
δηµώδεις γέλωτας τὴν ὑπὲρ τῆς ἀληθείας διαλύειν
σπουδήν. 0ὐδὲ γὰρ ἔστιν ἐν τῇ ἀχροάσει τούτων δια-
μεῖναι ἀγέλαστον , bày ἀχηύσωμεν λέγοντος ἐκ τῆς
ὑψηλῆς ἐχείνης καὶ μεγαλοφυοὺῦς εὐγλωττίας. "Qv
γὰρ ἡ προσθήχη τῶν λόγων εἰς προσθῆχην τελεῖ
βλασφηµίας, τούτων τὸ σιγᾷν ἡμίσει piper τοῦ λαλεῖν
iow χουφότερον. ᾽Αλλὰ ταῦτα μὲν γελάσθω παρὰ
τῶν ἐπισταμένων, ὃ τι μὲν ἀποδοχῆς ἐστιν ἄξιον,
ὅ τι δὲ γέλωτος. Ἡμεῖς δὲ τὸ δριμὺ τῶν συλλο.
γισμῶν, ofc τὸν ἡμέτερον περ.αύρει λόγον, σκοπ{σω-
μεν.
El yàp ὁ Πατὴρ, φτοὶ, τῷ ἀγενγἠτῳ ταὐτὺν κατὰ
thv δύναμι, τὰ δὲ τὴν αὐτὴν ἔχογτα δύναμιν
τῶν ὀνομάτων, ταὺτὸν πάντως καὶ σηµαίνει
Zépvxs: σημαίνει δὲ τὸ ἀγένγητον κατ αὐτοὺς
τὸ ἐξ οὐδεν ὃς εἶναι τὸν Θεόν ' ἐξ ἀν άγχης xal có
Πατὴρ σηµαίνει τὸ ἐξ οὐδενὸς εἶναι τὸν Θεό»
οὐχὶ δὲ τὸ γεγεγγηκέναι τὸν Ylór. Διὰ τὶς τοῦ Πα-
ερὸς φωνῆς οὐχέτι σηµαίνεται, ἐὰν dj ath προσ-
πγορία καὶ τὸ ἄναρχον ἡμῖν τοῦ Πατρὸς δι’ ἑαυτῆς
παραστ{σῃ. Ei μὲν γὰρ ἀναιρετιχὸν ἦν τοῦ ἑτέρου
4b ἕτερον, χατὰ τὴν τῶν ἀντιχειμένων φύσιν, ἀναγ-
χαίως Ἡ τοῦ ἑνὺς θέσις τὴν ἀναίρεσιν τοῦ λοιποῦ
τεσχεύαζεν. El δὲ τὸ χωλύον ἐστὶν οὐδὲν τὸν a5-
τὺν xal Πατέρα εἶναι καὶ ἀγέννητον, ἐὰν διὰ τῆς
109 llatpóc χλήσεως, χατά τινα διάνοιαν, xai τὸ
ἁγέννττον ἐννοῄσωμεν, τίς dj ἀνάγχη τὴν πρὸς τὸν
Yibv σχέσιν διὰ τῆς τοῦ Πατρὸς φωνῆς µηχέτι γνω-
ρἵνεσθαι, ὐὐδὶ γὰρ τὰ λοιπἁ τῶν ὀνομάτων, ὅσα
τὸν πρὸς ἄλληλα χοινωνίαν ἔχει, xat διὰ πάντων ταῖς
ἑννοίαις συμφέρεται' ἐπεὶ καὶ αὐτοχράτορα xal
ἁδέσκοτον τὸν βασιλέα χαλοῦμεν, xal τὸν αὐτὸν
$it et calumniam pariat. Nam cuim pueris ad pu-
gnam provocantibus manus conserere, majoreui:
vituperationem ex congressu cum talibus, quam
ex victore opinione laudem affert. Caeterum hac
sic dicla sunto; nam qui contumeliose consueta
sibi vocis concinnitate effutivit, ea, ut ab ipso pro-
(e*ri digua, nobis vero, ceu ad exercitationem pa-
tientiz. proposita, silentio εἰ oblivioni transmitte-
mus. Non enim decere arbitror, ut ridicula illa,
qua eructavit, seriis nostris disputationibus in-
spergamus, et veritatis propugnationem in incon-
ditos ac plebeios risus desinere faciamus : neque
enim fleri potest ut quis talibus auditis risum te:
neat, presertim si illum ex sublimiilla et magnifica
D eloquentia perorantem audiamus. Nam quorum
verborum recitatio ad blaspheirize augmentum con-
fert, ea silere dimidia ex parle facilius est quam
eloqui. Veruin hzc rideantur ab illis, qui norunt,
quaenam sint approbanda, quis vero ridenda,
Nos vero formidabiles illos syllogismos, qui-
bus nostrum traducit serinonem , jam. conteinple-
mur.
Si Pater, inquit, et innascibilis virtute idem sunt,
ea vero nomina, qua eadem vi pollent, idem quoque
omnino significant : ez ipsorum autem sententia. in-
nascibile idem est, quod Deum επ mullo principio
esse : necessario eliam vocabulum Patris significat,
Deum ez nullo principio esse, non autem, quod Εἰ-
lium genuerit. Qua necessitate compulsus ait, Patris
vocabulo non significari, quod Filium genuerit, si
ista ipsa appellatio nobis quoque Patrem principio
carere comionstrat ? Si enin. allerum tolleretur
ab altero, prout fert natura oppositorum, necessa-
rio positio unius esset iuteremptio alterius. ΑΙ si
nihil penitus obstat, eumdem et Patrem et. ingeni-
tum esse, si Patris appellatione, secundum aliquam
significationem, etiam ingenitum concipiamus, quz
necessitas efficit, ut. habitudo et relatio ad Filium
per Patris vocabulum ainplius non innotescat
Neque enim aliz nomina, qux mutuam communio-
nem habent, per omnia notionibus conveniunt:
nam et imperatorem sui ipsius dominum, οἱ do-
mini expertem, et simul etiam subditis presiden-
οῶν ὑποχειρίων fjyoópsvoy* xoi οὔτε ψεῦδός ἐστι D tem nominamus : neque falsum cst dicere, voca-
περὶ αὐτοῦ λέγειν, ὅτι ἡ τοῦ βασιλέως φωνὴ ση-
palvec xai τὸ ἀδέσποτον ' οὔτε ἑπάναγχες εἶναί .φα-
μεν, εἰ τὸ αὐτοχρατές τε xal ἄναρχον διὰ ταύτης
τῆς Φφωνης σηµανθείη, µηχέτι τὸ χατὰ τῶν ὑπηχόων
χράτος διὰ τῆς βασιλείας σηµαίνεσθαι’ μέσον γὰρ
ἑκατέρων τῶν ὑπολήψεων ὃν τῆς βασιλείας τὸ ὄνομα,
*À μὲν τὺ ἀδέσποτον, πῆ δὲ τὸ ἀρχιχὸν τῶν ὑποτε-
φαγµένων ἑνδείχνυται. Καὶ ἐνταῦθα τοίνυν, εἰ μὲν
len τις τοῦ Πατρὸς τοῦ Κυρίου Πατὶρ προεπινοού-
ὕενος ἕτερος, δειξάτωσαν οἱ τὴν ἀπόῤῥητον αὐχοῦν-
τες Goglav: xa τότε συνθησόµεθα, ui δύνασθαι τοῦ
ἁγενν cov τὴν ἔννοιαν ὑπὸ τῆς τοῦ Πατρὸς προσ-
Πγορίας παρίστασθαι. El δὲ ὁ πρῶτος Πατὴρ αἰτίαν
Sfc αὐτοῦ συστάσεως ὑπερχειμένην οὐχ ἔχει: τῷ δὲ
bulo imperatoris significari id quod est domino
carere, neque necessarium arbitramur, 5i isto ipso
vocabulo significatur id quod est, sui ipsius do-
minum esse, el nullius imperio subjiti, non am-
plius per imperii vocabulum significetur. potestas
et dominium in subditos: cum enim imperii no-
men inter utramque notionem medium consistat,
partim id, quod est domino carere, partim domina-
tionem in subditos innuit. Et hic quidem osten-
dant, qui recondita sapientizx titulo insolenter sese
efferunt, num sit alius Pater prior Patre nostro et
Domino, et tunc fatebimur notionem ingeniti non
posse a Patris appellatione repraesentari. Si vero
primus ille Pater aux? subsistentiaa causam supe-
423
S. GREGORII NYSSENI
494
riorem non habet, cum Patre vero Unigeniti quo- Πατρὶ συνυπαχούεται πάντως xal τοῦ Μονοχενοῦς
que hypostasis prorsus connexa intelligitur, quid
nos artificiosis istis sophismatum connexionibus
terrere conantur, persuadere vel potius decipere
volentes, si innascibilitatem Dei universorum νο”
cabulo Patris significari concedamus, Patris ad Fi-
lium habitudinem abolitum iri ?
Sed puerili hac et futili istorum objectione con-
tempta, quod ipsi, ceu absurditatis plenum, profe-
runt, hoc nos intrepide profitemur, nimirum Patris
et innascibilis nomine idem significari, et innasci-
bile Patrem ex nullo principio esse declarare, Pa-
tremque notionem Unigeniti conjunctim propter
habitudinem ad illum audientibus ingenerare.
Etenim cum hoc ipsum magister noster (Basilius)
1j ὑπόστασις, τί μορμολύττονται ἡμᾶς ταῖς τεχνιχαῖς
ταύταις τῶν σοφισµάτων διαπλοχαῖς πείθειν, μᾶλλον
δὲ φεναχίζειν βουλόμενοι, εἰ τὸ ἁγέννητον τοῦ ἐπὶ
πάντων θεοῦ διὰ τῆς Πατρὺς προσηγορίας ὁμολογη-
θείη, τῆς πρὸς τὸν Υἱὸν σχέσεως τοῦ Πατρὸς ἀποσχί-
ζειν thv ἔννοιαν ; (
Αλλὰ διαπτύσαντες τὴν παιδιώδη ταύτην καὶ
ἐπιπόλαιον αὐτῶν ἐπιχείρησιν, τὸ ὡς ἄτοπον παρ
ἐχείνων προφερόµενον ἀνδριχῶς ὁμολογήσομεν' ὅτι
χαὶ ταὺτὸν σηµαίνει τῷ ἁγεννήτῳ τὸ τοῦ Πατρὸς
ὄνομα, καὶ τὸ ἀγέντ]ιτον τὸ ἐξ οὐδενὸς εἶναι τὸν
Πατέρα παρἰστησι΄ xai ὁ Πατὴρ τὴν περὶ τοῦ Mo-
vov&vouc ἔννοιαν συνηµµένως διὰ τῆς σχέσεως μεθ’
ἑαυτοῦ συνεισάχει. Καὶ γὰρ χαὶ ταύτην προσχειµέντν
sua in dispositione expresse posuissel, generosus B τῷ λόγῳ τοῦ διδασκάλου τὴν ῥῆσιν, ὁ δεινός τε xai
iste et invictus bellator, furtim expunxit, ablatione
eorum, quz vere dicta erant, faciliorem sibi viam
ad refutationem muniens. Nam verba doctoris
nostri ita verbatim habent : Ego' autem etiam in-
geniti seu innascibilis appellationem, quamvis sum-
mopere cogitationibus nostris congruat, Lamen quo-
niam nullo loco in Scriptura ipsam invenio, et quo-
riam primum est elementum blasphemig istorum,
silzntio tradendam merito duxerim, prosertim cum
Patris vox el id possit, quod ingeniti, et ad id eiiam,
propter relationem, conjunctam sibi Filii cogitatio-
nem adducat. Egregius vero iste veritatis propu-
guator, id quod cautela causa adjectum fuerat
(illud inquam, presertim cum Patris vox idem pos-
sit, quod ingeniti, et ad id etiam, propter sibi con-
junctam relationem, Filii cogitationem sive intelligen-
tiam adducat), insita sibi audentia subtraxit, et per-
specia eorum, quz dicta erant, ratione, cum reliquis
digladiatur, οἱ mutilata corporis serie, utque arbi-
tratur, ad refutationem aptiore et procliviore via sibi
patefacta, frigido et infirmo sophismate seclatores
suos circumvenit, demonstrare volens, illud, quod
secondum aliquid communionem habet, etiam totius
significati communionem babere, sic leves suorum
aures sibi concilians. Cum enim nos dixissemus,
secundum aliquod siguificatum, Patris vocem etiam
ingeniti significationem babere, iste perfectam si-
gnificati participationem a consueta nominum usur-
ἅμαχος οὗτος ἀγωνιστὴς τῶν γεγραμµένων ἐξέχλεφε,
τῇ ἀφαιρέσει τῶν ἀσφαλῶς εἰρημένων ἐξευμαρίτων
ἑαυτῷ τὴν ἀντίῤῥησιν. Ὁ μὲν γὰρ παρὰ τοῦ διδα-
σχάλου ῥηθεὶς λόγος, οὑτωσὶ χατὰ τὴν λέξιν ἔχει"
'ETó δὲ καὶ τὴν τοῦ ἀγεγγήτου προσηγορίων, xàr
τὰ uáAicta δοχῃ ταῖς ἐγγοίαις ἡμῶν συµδαίνειν,
àAA' οὗν ὡς οὐδαμοῦ τῆς Γραφῆς χειµένην, xal
πρῶτον στοιχεῖον οὖσαν τῆς β.ἰασφημίας αὐτῶν,
σιωπᾶσθαι ἂν δικαίως ἀξίαν εἶναι φήσαιμι, τῆς
Πατρὸς φωνῆς σον δυναµένης τῷ ἀγεννήτῳ,
πρὸς τῷ καὶ τὴν περὶ τοῦ Yiov ἔγγοιαν συνημ-
µένως ἑαυτῇ διὰ τῆς σχέσεως συγεισάγει». Ὁ
δὲ γενναῖος οὗτος τῆς ἀληθείας πρωταγωνιστὴς, τὸ
μὲν ἀσφαλείας ἕνεχεν τῷ λόγῳ προσχείµενον (λέγω δὲ
τὸ, Καὶ τὴν περὶ τοῦ Υἱοῦ ἔνγοιαν συνηµµένως
ἑαυτῇ διὰ τῆς σχέσεως συγνεισάγειν), τοῦτον μὲν
ὑπὸ τῆς συγγενοὺς ἐλευθερίας ὑφείλετο. Καὶ διασχέ-
φας τῶν γεγραµµένων τὸν λόγον, τοῖς ὑπολοίποις
συµπλέχεται΄ xal ἀχρωτηριάσας τὸν εἰρμὸν τοῦ
σώματος, xai ὡς (evo σαθρότερον ἑαυτῷ, xal πρὸς
την ἀντίῤῥησιν εὐεπίδατον χαταστήσας, φυχρῷ καὶ
ἁδρανεῖ τῷ σοφἰίσματ. τοὺς xaÜ' ἑαντὺν παρο-
χρούεταε, τὸ χατά τι χοινωνοῦν, xal διὰ πάντων τὴν
κατὰ τὸ σηµαινόµενον χοινωνίαν ἔχειν χατασχευάζων,
καὶ τούτων τὴν ἐπιπόλαιον ἀχοὴν συναρπάζων.
Ἡμῶν γὰρ χατά τι σηµαινόµενον τὴν τοῦ Πατρὸς
εἰρηχότων φωνὴν, xal τὴν τοῦ ἀγεννήτου σηµασίαν
παρέχεσθαι, οὕτος τὴν παντελῆ τοῦ σηµαινοµένου
patione instituens, assertionem nostram absurdi- p µετάληψιν ἀπὸ τῆς συνήθους τῶν ὀνομάτων ἑμφά-
tatis scilicel arguit, quasi non amplius Patris ad
Filium liabitudo hac appellatione indicetur, si in-^
geniti notio per euim Sese nobis exhibeat. Perinde
ac si quis, de pane duas rationes edoctus, diceret,
illum ex frumento constare, et comedenii aliumo-
niam praebere ; alius autem contra obnitens ogge-
reret, cumdem prorsus sophismatum modum ad-
hibens, aliam esse rationem ejus, quod ex fru-
mento constitutum est, et aliam nutrimenti, οἱ igi-
tir deinus. panem. ex frumento confecium esse,
non poterit amplius alimentum nominari. Similis
prorsus est sensus Eunomiani syllogismi. Aitenim:
Si ingenitum seu innascibile vocabulo Patris signi-
ficalur, non. poterit amplius ab eodcm. vocabulo si-
,
σεως ποιησάµενος, εἰς ἄτοπον δήθεν ἐχδάλλει τὸν λό-
γον, ὡς οὐχέτι τὴν πρὸς τὸν Y lov σχέσιν τῆς προσηγο-
ρίας ταύτης ἑνδειχνυμένης, εἰ χαὶ τὸ τοῦ ἀγενγήτου
νόηµα διὰ τούτου ἐσημαίνετο. Ὥσπερ ἂν εἴ τις δύο
ἑννοίας περὶ τοῦ ἄρτου μαθὼν, ὃτι τε ἀπὸ σίτου συν-
έστηχε, χαὶ ὅτι τροφὴ τῷ χρωμένῳ γίνεται, µάχοιτο
πρὸς τὸν λέγοντα, τῷ ὁμοίῳ τρόπῳ τῶν σοφισμάτων
xat' αὑτοῦ χρώμενος, ὅτι ἄλλος λόγος ἐστὶ τῆς Ex
τοῦ σίτου συστάσεως, xal ὁ τῆς τροφῆς πάἀλ.ν ἕτερος.
El οὖν δοθείη, τὸ &x τοῦ σίτου εἶναι τὸν ἄρτον, οὐ-
χέτι αὐτὸ τοῦτο xai τροφῇ χυρίως ὀνομασαθήσεται.
Τοιαύτη τοῦ συλλογισμοῦ ἡ διάνοια. El γὰρ τὺ ἁγέν-
το», φησὶν, ὑπὸ τῆς τοῦ Πατρὸς προσηγορίας
enpgalrerat , οὐκέτι τὸ γεγεγνγηκέγαι τὸν Υἱὸν ἡ
455
CONTRA EUNOMIUM, LIB. 1.
496
φωνὴ αὕτη xaplctncoiww. "AXX εὔχαιρον ἴσως τὴν A gnificari, quod Pater genuerit Filium. Sed fortas-
σεμνὴν ἐχείνην τοῦ χώλου περίοδον xai map' ἡμῶν
ἐπαχθηναι τῷ λεγομένῳ. Πρέπει γὰρ τοῖς τοιούτοις
πάντως τοιαῦτα * ὅτι πλέον ἂν ἔσχεν πρὸς τὸ δοχεῖν
σωφρονεῖν, εἰ παντελεῖ σιωπῇ ταύτην ὥρισε τὴν
ἀσφάλειαν. "Q γὰρ ἡ προσθήχη τῶν λόγων εἰς Ίεροσ-
θήχην τελεί βλασφηµίας, μᾶλλον δὲ τῆς ἑσχάτης
ἀνοίας, τούτῳ τὸ σιγᾷγ, οὐχ ἡμίσει µέρει, ἀλλὰ τῷ
παντὶ τοῦ λαλεῖν ἐστι χκουφότερον.
Τάγα &v τις μᾶλλον Ex τῶν καθ) ἑαυτὸν προσἀγοιτο
πρὸς τὴν τῶν λεγομένων ἀλήθειαν, Καὶ δη χαταλι-
πήντες τὸ χατηγχυλωµένον τῆς τῶν σοφισµάτων
πλοχῆς, ἰδιωτιχώτερόν τε xai χοινότερον περὶ τοῦ
προχειµένου διαλεξώµεθα. 'O ob; Πατὴρ, ὦ Εὺ-
νόµιε, πάντως ἄνθρωπος ἣν ' ἀλλ ὁ αὐτὸς οὗτος xal
σοὶ τοῦ εἶναι γέγονεν αἴτιος. "Ap' οὖν ἐχρήσω τῷ
σοφῷ τούτῳ, xal Em! ἐχείνου, ὥστε τὸν πατέρα τὸν
σὺν, εἰ τὸν τῆς φύσεως ὁρισμὸν δέχοιτο, διὰ τὸ ἄν-
θρωπος εἶναι, µηχέτι δύνασθαι τὴν πρὸς σὲ σχέσιν
ἀποστμαίνειν; Χρῆναι γὰρ πάντως τῶν δύο τὸ ἕτερον,
3| ἄνθρωπον εἶναι, fj Εὐνομίου πατέρα. Εἶτα aot μὲν
οὑχ ἔξεστι μὴ χατὰ τὸ οἰχεῖον τῆς σημασίας προσ-
φέρεσθαι τὰ τῶν οἰχείων ὀνόματα. ᾽Αλλὰ xàv Όθρεως
χρἀάφαιό τινα τὸν χλευαστιχῶς εἰς σὲ, διὰ τῆς τῶν
ὀνομάτων ὑπαλλαγῆς, δ.απαίνοντα, οὗ φρίττεις' xal
διαγελῶν τὰ δόγματα τῶν μυστηρίων, ἀκινδύνως γε-
λᾷς» Ὡς γὰρ ὁ cb; πατῆρ, χαὶ τὴν πρὸς σὲ δείχνυσιν
οἰχειότητα, xal τὸ ἄνθρωπος εἶναι οὐδὲν διὰ τούτου
Xuustat* xal οὐχ ἄν τις σωφρονούντων , ἀντὶ τοῦ
πατέρα σου προσειπεῖν τὸν γεννῄσαντα, ὁ δὲ τοῦ ἀν-
θρώπου τὸν ὁρισμὸν ἀποδοίη. f| πάλιν περὶ τοῦ
γένους ἑρωτηθεὶς, xal ὁμολογήσας τὸ εἶναι ἄνθρω-
TOv, χωλύεσθαι λέγοι, διὰ τῆς ὁμολογίας ταύτης, τὸ
χαὶ σοῦ αὑτὸν εἶναι πατέρα’ οὕτως ἐπὶ τοῦ θεοῦ τῶν
ὅλων, ὁ μὲν εὐσεθὴς, xal τὸ ἁγεννήτως αὐτὸν εἶναι
σηµαἰνεσθαι, διὰ τῆς προσηγορίας τοῦ Πατρὸς οὐχ
ἀρνήσεται, xal τὴν πρὸς τὸν Υἱὸν οἰχειότητα χαθ)
ἕτερον ἑνδείχνυσθαι σηµαινόµενον. Ὁ δὲ χαταγελῶν
τῆς ἁληθείας, οὐχέτι τὸ γεγεννηχέναι τὸν Υἱὸν τὴν
τοῦ Πατρὸς προσηγορίαν λέγει στµαἰνειν, ἐὰν χαὶ τὸ
ἁγέννητον εἶναι διὰ τῆς αὐτῆς φωνῖς διδασχόµεθα.
"Ew δὲ xai τοῦτο πρὸς ἔλεγχον τῆς τῶν ῥηθέντων
ἁτοπίας συµπαραλάδωμεν * ὅπερ οὐδένα φημὶ , οὐδὲ
τῶν χομιδῇ νηπίων ὑπὸ γραμματιστῇ χαὶ παιδαγωγῷ
phi; τὴν ὀνομαστιχὴν τεχνολογίαν ἑναγόμενον,
ἀγνοεῖν. Τίς γὰρ οὐχ οἵδεν ὅτι τῶν ὀνομάτων τὰ μὲν
ἁπόλυτά τε xal ἄσχετα, τὰ δὲ πρός τινα σχέσιν ὦνο-
µασμένα ἑστίν; Αὐτῶν δὲ τούτων πάλιν ἔστιν ἃ χατὰ
tk» τῶν χρωµένων βούλησιν ἐπιῤῥεπῶς πρὸς ἑχάτε-
per ἔχει ἃ Uy! ἑαυτῶν μὲν λεγόμενα τὴν ἁπλην
νδείκνυται δύναμιν, µετατιθέµενα δὲ πολλάκις τῶν
σρός τι Ὑίνεται. Καὶ ἵνα µή τι πόὀῤῥω τῶν προχει-
µένων ὑποδείγμασι χρώμµενος ἐπιμηχύνω τὸν λόγον,
ἐξ αὐτῶν τῶν δογμάτων, ὃ λέγω, σαφηνισθήσεται.
Ὁ eX, χαὶ Πατὴρ, xaX βασιλεὺς λέγεται, xat
PaTRoL. GR. XLV.
sis haud intempestivum fuerit, gravem illam coli
periodum in ipsius auctoris caput a nobis retor-
queri. Talia. enim tales omnino decent, quia plus
adjumenti ad sobrii hominis existimationem com-
-parandam habuisset, si plenosilentio sibi consul-
tum ivisset. Cui enim verborum additio confert ad
blasphemiz, vel potius ad extrem: dementiz ad-
ditionem, huic non solum silere media, sed omni
ex parte est facilius, quam loqui.
Forte quispiam magis ab ipso. Eunomio desum-
ptis exemplis ad veritatem amplectendam promo-
vebitur. Itaque relictis tumidis et tortuosis syllo-
gismorum nexibus, pinguiori Minerva, ex communi
sensu, de proposito argumento disseramus. Pater
B tuus, Eunomi, omnino homo erat ; at ille ipse tibi
Ut esses, causa exstitit. Num et de illo acutum il-
lud tuum. inventum usurpasti? patrem videlicet
tuum, si per hoe, quod homo est, a natura suis
quasi limitibus cireumsceribitur, non posse amplius
habitudinem ad te significare? Alterum enim ex
duobus plane est necessarium, aut hominem esse,
aut Eunomii patrem. Neque tibi fas est, ut proprio
significatu non proferas ea nomina quse proprium
significatum babent. Verum licet injuriz actionem
intendas illis, qui propter nominum mutationem
tibi subsannando illudunt, non cohorrescis, et di-
vinorum dogmatum mysteria irridens, impune ri-
des? Quemadmodum enim tuus pater cognatio-
nem, quam tecum habet, ostendit, οἱ quominus
homo sit, per hoc nihil penitus impeditur, nullus-
que sani capitis, si quis jubeatur nominare pa-
trem, qui te genuit, ille vero definitionem hominis
assignel, vel interrogatus de genere, respondeet
esse hominem, dixerit hujusmodi responsionem
obstare, quominus pater tuus sit : ita quoque sese
res habet cum universorum Deo, quem pietatis
cultor ingenitum esse, idque Patris appellatione
significari, et utroque significatu habitudinem ct
cognationem ad Filium declarari libenter confite-
tur. At veritatis irrisor contendit Patris appella-
tione non amplius significari, quod Filius ex eo sit
geuitus, si eadem appellatione ingenili quoque no-
tio mentibus ingeneretur.
D Praeterea ad absurditatis refutationem etiam hoc
adsciscamus, quod neminem, ne valde quidem in-
fantem, qui adhuc a grammaticis et pzdagogis iu
nominum discendorum arte exercetur, ignorare
existimo. Quis enim nescit nominum quadam esse
absoluta, et omnis respectus expertja, quaedam
vero ad aliud quidpiam respectum babere? Ex his
rursus nonnulla inveniuntur, qua ex utentium ar-
bitrio ad utrumlibet apta sunt, quz simpliciter
prolata vi quoque simplici constant, transposita
vero sepius relativa fiunt. Et ne aliunde, proeul
ab instiluto nostro, exeinplis accersitis oratio lon-
gior evadat, ex ipsis dogmatibus, de quibus dispu-
tatio suscepta est, id quod assero, planum faciam.
Deus tam Pater quam rex appellatur, et sexcen-
14
A
$. GREGORII NYSSENI
£28
s aliis nominibus a sacra Scriptura afficitur. Ex A µυρίοις ὀνόμασιν ἄλλοις παρὰ τῆς ἁγίας ΓραφΏς óve-
his igitur nominibus, quzdam absolute et sine ullo
ad aliud respectu, solitarie et perse usurpare li-
cet, qualia sunt incorruptibilis **, eternus ὃς, immor-
talis**, ei si quz alia sunt bujus classis : bzc
enim, licet nihil aliud subaudiatur, perfectum de
Deo conceptum ingenerant. Alia vero nomina id
solum, quod ad aliquid utile est, significant, ut
est adjutor ", propugnator "*, susceptor *, οἱ cze-
tera hujus geueris. Tolle enim eum, qui auxilio
egeat, jam otiosa erit his vocabulis significata
virtus. Sunt autem quiedam vocabula, ut antea
dixi, et absolute et relate usurpari solita, ut est
Deus, bonus τὸ, et similia; non enim semper et in
omnibus menus in absoluto manet : nam qui uni-
versorum Deus est, sepe proprius ejus, qui invo-
cat, efficitur, prout sancti nos docent, qui naturam
nullius dominio subjectam crebro sibi propriam
faciant : Sancius. Dominus Deus. Hxc hucusque
absoluta sunt ; sed qui adjungit, noster, ille causa
est, cur hoc nomen non possit amplius absolute
εἰ sine rclatione accipi; quia habitudine ad se
significatum sibi proprium reddidit. Iterum Spiri-
ritus clamat : Abba Pater **. Ic vox Patris par-
ticulari aliqua habitudine caret. Sed cum nostrum
qui est in colis, compellare jubemur**, rursus
significatio habitudinem induit, Quemadmodum
igitur, qui universorum Deum sibi proprium effi-
cit, niliil penitus de ejus in res omnes potestate
detrahit : sic nihil obstat, Patrem, et eum qui est
ex ipso, omnis nimirum creature primogenitum,
reprzsentare Patris appellatione, etiam Filii ex
ipso generationem significante, et illud insuper
eadem voce declarari, Patrem a nulla superiore
causa esse, Nam qui primum Patrem nominat, is
eum qui ante omnia cogitatur et intelligitur, no-
minat, ultra quem quod est, ille ipse est, non ha-
bens quod ante se videat, cui nullus post se ter-
ininus, in quem desinat, sed undequaque zqualiter
µάζεται. Ἔστι τοίνυν ἐχ τῶν ὀνομάτων τούτων, τὸ
μὲν ἁπλῶς οὕτως ἐφ᾽ ἑαυτοῦ μεμνημένον, ἀπολύτως
εἰπεῖν, οἷον, ἄφθαρτος, αἰώγιος, ἀθάνατος, καὶ εἴ
τι ἄλλο τοιοῦτον. Ταῦτα γὰρ, xxv μηδὲν ἕτερον συν-
υπαχούηται νόηµα, ἀπηρτισμένην τινὰ περὶ θεοῦ
τὴν διάνοιαν ἓν ἑαυτοῖς περιγράφει. Ἕτερα δὲ τῶν
ὀνομάτων τὸ πρός τι χρήαιµον ἀποσημαίνει µόνον,
ὡς βοηθὸς, xaX ὑπερασπιστὴς, χαὶ ἀγτιλήπτωρ,
καὶ ὅσα τῆς τοιαύτης σημασίας εὑρίσχεται ' ὧν ἑὰν
ὑφέλῃς τὸ τῆς βοηθείας δεόµενον, Πρ/ησεν ἡ ἔμφαι-
νοµένη τῷ ὀνόματι δύναμις. Ἔστι δέ τινα , χαθὼς
προεέρηται, xal ἐφ᾽ ἑαυτῶν xal μετὰ τῶν πρός τι
λεγόμενα, oloy τὸ, Θεὸς , xai τὸ, ἀγαθὸς, καὶ ὅσα
τοιαῦτα. Οὐ γὰρ µέχρι παντὸς Ev τῷ ἀπολύτῳ τούτων
B διαμένει dj ἕἔννοια. Ὁ γὰρ χαθόλου θεὸς , ἴδιος τοῦ
ἐπιχαλουμένου πολλάκις γίνεται, χαθὼς ἔστι τῶν
ἁγίων ἀχούειν, ἱδιοποιουμένων τὴν ἀδέσποτον φύσιν ᾿
"Αγιος Κύριος ὁ θεός. Ἔως τούτου ἄσχετον * à)"
ὁ προσθεὶς τὸ, ἡμῶν, οὐχέτι ἔδωχεν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ
νοεῖσθαι «b ὄνομα, τῇ πρὸς ἑαντὸν σχέἑσει τὸ σηµαι-
νόµενον οἰχειώσας * πάλιν, ᾽Α66ᾶ ὁ Πατὴἡρ, τὸ Πνεῦμα
Boi: αὕτη ἡ τῆς μεριχῆς σχέσεως ἀπολελυμένη
φωνή. Αλλά xat Πατέρα ἡμῶν τὸν Πατέρα τὸν ἐν
τοῖς οὐρανοῖς καλεῖν προσετάχθηµεν * αὕτη πάλιν ἡ
σχετιχὴ σημασία. "Ώσπερ τοίνυν τὸν καθόλου θεὺν
ἑαυτοῦ τις ποιησάµενος, οὐδὲν τὴν ἐπὶ πάντων ἀξίαν
ἡμαύρωσεν * οὕτως οὐδέν ἐστι χώλυµα, τὸν Πατέρα,
καὶ τὸν ἐξ αὐτοῦ, τὸν πάσης κτίσεως πρωτότοχον
ἀναδε[ξαντα, ὁμοῦ τῷ γεγεννηχέναι τὸν Υ ἱὸν διὰ τῆς
τοῦ Πατρὸς προσηγορίας σηµαίνειν, xal τὸ μὴ ἐξ
αἰτίας ὑπερχειμένης εἶναι διὰ τῆς αὐτῆς ἑρμηνεύειν
φωνῆς. 'O γὰρ τὸν πρῶτον Πατέρα εἰπὼν, τὸν τοῦ
παντὸς προεπινοούµενον ἐνεδείξατο. Οὗτος ἐπέχεινα,
οὗτος ἐχεῖνός ἐστιν, οὐκ ἔχων ὅ τι πρὸ ἑαυτοῦ ἴδη,
οὐδὲ εἰς ὅ τι πἐρας μεθ) ἑαυτὸν καταλίξῃ dO
πανταχόθεν ἐπίσης ἀεὶ Qv, xai τέλους ὅρον, xai áp-
χῆς ἔννοιαν τῇ ἀπειρίᾳ τῆς ζωῆς διαβαΐνων, πάση
προσηγορἰᾳ συνυπαχουόµενον ἔχει xa τὸ átotov.
' semper est, omnem finis metam et initii cogitationem infinitate sua transcendens, utpote qui quocunque
nomine appelletur, semper zternitatem tacite includat.
Sed hanc vulgatam doctrinam non capit Euno-
mius, qui se multum incomprehensibilium rerum
contemplatione occupat, nec cognoscit geminam
in Patris appellatione significationem, quarum
altera est, omnia ex ipso esse, et ante omnia Fi-
lium unigenitum, per quem facta sunt omnia ; al-
tera est, Patrem nullam se superiorem causam
habere. At licet ipse hanc doctrinam conspuat,
nos, contempto ejus risu spretisque omnibus sau-
nis, fidenter id, quod jam a nobis dictum est, re-
spondemus : nempe, Patrem et ingenitum idem
esse, et quod Filium genuerit, quodque ex nullo
sit significare. ^
Verum «lle, certamine repetito et oratione in
contrarium conversa, ita infit : Si Deus, qui Filium
genuit, Pate. est, et ex. eodem etiam significato
" Rom. LE? 2335.
Αλλ) οὐ δέχεται τὸν ἰδιωτισμὸν τοῦτον Ó πολὺς ἓν
ταῖς τῶν ἁλήπτων θεωρίαις Εὐνόμιος οὐδὲ διπλοῦν
ἐπὶ τοῦ Πατρὸς εἶναι τὸ σηµαινόµενον τίθεται * Ev
μὲν τὸ, ἐξ ἐχείνου τὰ πάντα, xal mpb πάντων τὸν
Yiby μονογενῆ, δι οὗ τὰ πάντα, σηµαίνεσθαι ' ἔτε-
pov δὲ τὸ µηδεµίαν αὐτὸν ὑπερχειμένην αἰτίαν ἔχειν.
Αλλὰ χἂν ἐχεῖνος διαπτύει τὸν λόγον, ἡμεῖς παρ'
οὐδὲν τὸν γέλωτα τὸν χλευαστικὸν ποιησάµενοι, θαῤ-
ῥοῦντες ἀποχρινούμεθα, ὅπερ εἰρήχαμεν Ίδη, ὅτι καὶ
ταὺτόν ἐστιν ὁ Πατηρ τῷ ἁγεννήτῳ, καὶ τὸ ΥεΥεν-
νηχέναι τὸν Yiby σηµαίνει, καὶ τὸ ἐξ οὐδενὸς εἶναι
παρἰστησιν.
0 δὲ xai ἐπαγωνίζεται τοῖς εἰρημένοις, xal φησι,
xaX μέντοι xai πρὸς τοὐναντίον ἀντιστρέφει πάλιν ὁ
λόγος: El γὰρ διὰ τὸ γεγΕ;Υηχέναι τὸν Ylór ὁ Θεός
55 Rom. xvi, 26. ** 1 Tim. 1, 17. " Psal. ix, 30. **Iga. σι, 1. Psal. in, i.
*? Mattb. xix, 16; Mar, 10, 15. ' Rom, vint, 45. 9 Matth, vi, 9.
429
CONTRA EUNOMIUM, LiD. |.
430
ἐστι Hazhp, xal ταὐτὸν δὲ σηµαινόµενον Πατήρ A Pater. ingenitus est, sequitur Deum esse. ingenitum,
ἐστι καὶ ἀγέγγητυς, διὰ τὸ γεγεννηχέγαι τὸν
Yiór, ὁ Θεός ἐστιν ἀγένγητος. "Ίδωμεν τοίνυν xal
τὸν τῆς ἀναστροφῆς αὐτοῦ λόγον, πῶς πρὸς τοὐναν-
tiov ἀναλύων τὴν τοῦ προτἐροὺ σοφίσµατος σύνθεσιν,
πάλιν ἡμᾶς xal διὰ τούτου ταῖς ἀφύχτοις ἀνάγχαις
περιστοιχίχεται. Ὁ πρότερος εἶχε συλλογισμὸς τοῦτο
τὸ ἄτοπον ᾽ El ὁ Πατὴρ σηµαίνει τὸ ἐξ οὐδενὸς
εἶναι τὸν θεὺν, ἓξ ἀγάγχης τὺ γεγενγηκέναι τὸν
Ylór οὐχέτι ἐν δείξεται. Οὗτος, διὰ τῆς πρὸς τούν-
αντίον ἀναστροφῆς , ἑτέραν ἡμῖν ἀτοπίαν κατὰ τοῦ
ἡμετέρου δόγματος ἐπαγγέλλεται. Τίς οὖν ἡ τοῦ ἐχεῖ
δειχθέντος ἀνάλνσις; El διὰ τὸ γεγεννγηκέναι, qnot,
τὸν ΥΙὸν, ὁ θεός ἐστι Πατήρ. Τοῦτο ἡμῖν ὁ πρότερος
συλλογισμὸς οὗ παρέστησεν, ἀλλὰ τῷ μὲν, δύνασθαι,
εἰ τὸ ἀγέννητον τοῦ Πατρὸς σηµανθείη, xai τὴν πρὸς B
tiv Yiby σχέσιν σηµαίνειν dj ἀχολουθία τοῦ σνλλο-
Υισμου δηθεν ἐδείχνυεν. Τὸ δὲ διὰ τοῦτο τὸν Bcby
εἶναι Πατέρα, διότι γεγέννηχε τὸν Υἱὸν, οὐδὲν ἡ τοῦ
προτέρου σοφἰσµατος χατασχευἣ διωρίσατο. Tl οὖν
ἐστι τὸ ἀναστρεφόμενον ὑπὸ τῆς διαλεχτιχῆς τε xal
τεχνιχῆς ἀγχινοίχς, οὕπω συνίηµι..
Πλην ἀλλὰ σχοπήσωµεν τὴν τῶν εἰρημένων διά-
νοιαν΄ El διὰ τὸ γεγεγγηκέναι τὸν Ylóvr ὁ Θεός
ἐστιν ἀγένγητος, πρὶν γενγῆσαι τοῦτον, οὐκ ἦν
dpér*ntoc. Πάλιν ἔτοιμος πρὺς «b εἰρημένον, xaX
ἁπλοῦς τῆς ἀληθείας 6 λόγος, ὅτι καὶ τὸ γεγεννηχέ-
ναι τὸν Yiby f τοῦ Πατρὸς ἑνδείχνυται χλῆσις, χα-
On; ἡμῖν ἓν τοῖς προειρηµένοις προαποδέδεικται͵ xal
τὸ μὴ ἐξ αἰτίας νοεῖσθαί τινος τὸν γεννήσαντα" bày
μὲν γὰρ πρὸς τὸ ἐξ αὐτοῦ βλέπῃς, ἡ τοῦ Μονογενοῦς
ὑ-όστασις διὰ τῆς τοῦ Πατρὸς προσηγορίας γνωρί-
σεται. "EXv ὃξ τὸ πρὸ αὐτοῦ ἑςετάζῃς, ἡ τοῦ Πατρὺς
χλησις τὸ ἄναρχον τοῦ τὸν Yihy γεγεννηχότος ἑνδεί-
Ἄνυται' τὸ δὲ λέγειν, ὅτι πρὶν γεννησαι τὸν Yibv
οὐκ ἣν ἀγέννητος ὁ θεὸς, διπλῆν φέρει τὴν χατηγο-
ρίαν τῷ λογογράφῳ * τῆς τε χαθ᾽ ἡμῶν συχοφαντίας,
xai τῆς χατὰ τοῦ δόγματος ὕθρεως' τό τε γὰρ μήτε
παρὰ τοῦ διδασχάλου ῥηθὲν, μήτε νῦν παρ ἡμῶν, ὡς
ὁμοιογούμενον διασύρει’ χαὶ τὸν θεόν φησιν ὕστερόν
ποτε ὙΥεγενῆσθαι Πατέρα, ἅλλο τι ὄντα πρότερον,
xai οὐ Πατέρα. Δι ὧν γὰρ τὸ ἄτοπον τοῦ ἡμετέρου
λόγου χαταχλενάζει, τὴν ἑαυτοῦ περὶ τὸ δόγµα πα-
pavoplav Boi. Ὡς γὰρ ὁμολογούμενον ἔχων, ὅτι ποό-
τερον ἄλλο τι ὢν, μετὰ ταῦτα χατὰ προχοπὴν ἐγένετό p
ες xat ὠνομάσθη Πατήρ’ τοῦτό φησιν, ὅτι Πρὶν γεν-
νησαι τὸν Ylór, καὶ διὰ τοῦτο κ.Ἰηθῆναι Πατὴρ,
οὐδὲ ἀγένγητος ἦν, εἶπερ ἡ ἀγενγησία τῇ τοῦ Πα-
τρὸς ἐνγοίᾳ Ίγωρίζεται. Τοῦτ» ὅσην ἔχει τΏν &votav,
οὐδὲν οἶμαι δεῖν τοῦ ἐλέγχοντος" ἱχανῶς γὰρ καὶ δι᾽
ἑαυτοῦ παρίστησι τοῖς γε νοῦν ἔχουσιν. El γὰρ ἄλλο
τι fjv ὁ θεὺς πρὸ τοῦ γενέσθαι Πατὴρ, c ἐροῦσιν ol
προστάται τοῦ δόγµατος; Ἐν ποίᾷᾳ χαταστάσει θεω-
ῥεῖσθαι φήσουσι; Τί ὄνομα τῇ τότε διαγωγῆ , παῖς,
γήπιον, βρέφος, μειράχιον; "H τούτων μὲν ἐροῦσιν
οὐδὲν, τὸ περιφανὶς ἴσως τῆς ἀτοπίας ἑρυθριῶντες ,
εέχειον δὲ αὐτὸν ἐξ ἀρχῆς εἶναι οὐχ ἁπαρνήσονται:
εἶτα πῶς τέλειος µήπω πατὴρ εἶναι δυνάμενος; ἢ τὸ
μὲν ἰσχύειν οὐκ ἀφαιρῄσονται' φήσονσι δὲ μὴ πρὲ-
quia Filium genuit ς prius igitur, quam Filium ge-
neraret, non erat ingenitus. Discutiamus igitur hanc
ejus in contrarium conversionem, et quomodo per
prioris syllogismi resolutionem ineluctabilibus no-
dis nos constringat, dispiciamus. Prior syllogismus
hanc nobis absurditatem objiciebat : Si vocabulum
Patris. significat, Deum ez nulla aiia causa. esse,
necessario sequilur, illo vocabulo non amplius signi-
ficari, quod Filium genuerit. At iste syllogismus,
via in contrarium versa, aliam doctrine nostra
absurditatein imponit. Qux igitur est ista prioris
syllogismi resolutio ? Si, inquit, Deus est Pater,
quia Filium genuit. Hoc prior syllogismus non con-
tinebat, sed istud fieri non posse, ut si vocabulum
Patris significet Patrein ingenitum esse, simul
eliam Patris ad Filium relationem significet, hoc
scilicet syllogismus ille demonstrabat. At in priore
sophismate non asserebatur Deum ideo esse la-
trem, quod Filium genuerit. Quzenam igitur Lec
Sit reciproca conversio ex dialectica et artificiosa
solertia profecta, ego non video.
Nihilominus expendamus ea qua dicit: Si pro-
plerea Deus. est ingenitus, quia Filium genuit, ergo
priusquam generaret, ingenitus non erat. Rursus
facilis et expedita veritati responsio suppetit, ni-
mirum Patris appellatione siguificari, eum genuisse
Filium, prout antea demonstratuni est, eumque ex
nulla alia causa esse : nam si respicias ad id quod
est ex ipso, Unigeniti hypostasis per Patris nomen
innotescit. Si vero quid prius ipso sit, indages,
Patris nomenclatura a Patre principii experte Fi-
lium genitum esse ostendit. Cieterum dicerc Deum
prius non fuisse ingenitum, quani Filium gcne-
raret, duplici reprehensione declaniatorem dignum
esse arguit : tum ob sycophantiam adversus nos
siructam, tum ob contumeliam ipsi doctrina illa-
tam, Nam quod neque a magistro nostro neque
a nobis dictum est, illud tanquam concessum tra-
ducit, aitque Deum posteris tandem temporibus
factum esse Patrem, cum prius aliud quiddam
esset, οἱ non Pater. Nam iisdem argumentis, qui-
bus dogma nostrum tanquam absurdum sulsannat,
improbitatem suam circa illud ipsum dogma pa-
tefacit. Sumit enim velut jam probatum et conces-
sum, Deum prius aliquid aliud fuisse, et postea
per profectum, Patrem factum et appellatum esse:
ideo ait, priusquam generarcet Filium, et inde Patris
nomen acciperet, ne injenitum quidem fuisse, si
innascibilitas Patris notioni adheret. Demonstrare
quantum hzc ευ] complectantur, non arbi-
tror ullo labore opus esse. Satis enim per seipsa
amentiam suam produnt apud illos qui mente .
non carent. Nam si aliud quiddam erat Deus
priusquam Filium generaret, quid dicent impie-
tatis hujus antesignani? [n quo statu eum consti-
tuent? Quodnam nomen ei in tali vivendi ratione
constituto imponent? Num appellabunt puerum?
Num infantem tenellum? An nibil horum dicenj,
1351
S. GREGORII NYSSENI
433
manifestam absurditatem reveriti, perfectumque ab A πειν ὁμοῦ τῷ εἶναι αὐτὸν xal Πατέρα εἶναι; καὶ εἰ
jnitio exstitisse non inficiabuntur? Sed quomodo
perfectus, qui necdum pater esse potuerit ? An
potuisse non negabunt, sed non decuisse dicent,
ut simulac esset, etiam pater esset? AL si neque
pulchrum, neque decorum ei est ab initio fuisse
Patrem talis Filii quomodo successu temporis, id
quod pulchrum non erat, acquisivit? At nunc est
pulchrum et magnificentie divinze congruum talis
Filii fieri parentem. fgitur Deum ab initio ejus
quod pulchrum est, exsortem fuisse aiunt : οἱ
ph xaXbw, pics πρέπον αὑτῷ, τὸ ἐξ ἀρχῆς εἶναι
Πατέρα τοιούτου Παιδὸς, πῶς προϊὼν τὸ μὴ χαλὸν
ἐπεχτήσατο; ᾽Αλλὰ χαλόν ἐστι νῦν, xat τῇ µεγαλειό-
τητι τοῦ Θεοῦ πρέπον τὸ τοιούτου γενέσθαι Πατέρα.
Οὐχοῦν ἀμέτοχον αὐτὸν τοῦ καλοῦ τὸ καταρχὰς εἶναι
χατασκευάξουσι ᾿ xal ἕως οὐχ εἶχε τὸν Υἱὸν ὁ θεὸς
(ἴλεως ὃξ εἴη τῷ λόγῳ ὁ θεὸς), μήτε σογίαν ἔχειν
αὖτὸν ἐροῦσι, µήτε δύναμιν. µήτε ἀλήθειαν, μήτε τὰ.
ἄλλα πάντα, ὅσα κατὰ διαφόρους ἐπινοίας ὁ µονογε-
νῆς Ylàg ἔστι τε xal ὀνομάζεται.
qnandiu Deus Filium non habebat (ignoscat Deus orationi πιο), neque sapientiam illum habuisse
dicent, neque potentiam, neque virtutem, neque alia omnia, quz? secundum diversas rationes uni-
genitus Filius et est et appellatur.
Verum hec in capita auctorum convertantur. B
Nobis iterum regrediendum est, unde digressi su-
mus. Si, inquit, Deus est Pater, quia genuit Filium,
Patris vero. vocabulum ingenitum significat, ante-
quam istum generaret non erat. ingenitus. llxc
forte tolerari possent, si de eo, guod apud homi-
nes contingere solet, assererentur, apud quos fieii
nequit, ut diversorum studiorum habitus sine
temporis successione ingenerenlur, dum quilibet
post alium acquiritur. Si pari modo de Deo ratioci-
nandun esset, quasi nunc quidem innascibilitatem
habuerit, postea vero adeptus sit potentiam, deine
incorruptionem, post ha:c prudentiam, et temporis
8uccessu palernitatem , deinde justitiam, tandem
seernilatem, utque alia, quz? Deo insunt, ordiue
Αλλά ταῦτα μὲν εἰς χεφαλὴν τῶν αἰτίων τραπε/η.
Ἡμῖν δὲ πάλιν ἐπανιτέον, ὅθεν ἐξέθημεν. El διὰ τὸ
yeyevvnxérat, φησὶν,.ὁ Θεός ἐστι Πατήρ' à δὲ Ha-
τὴρ τὸ ἀγένγητο" σηµαίνει, πρὶν γεγνῆσαι
τοῦτον, οὐχ ἦν ἀγέγνητος. Ἱαῦτα εἰ μὲν κατὰ
thv ἐπ' ἀνθρώπων λέγοι συνήθειαν, ἐφ ὧν ἁμή-
χανόν ἔστι πλειόνων ἐπιτηδευμάτων ἕξιν κατὰ ταὺ-
τὸν κτήσασθαί τινα, μὴ xazá& τινα χρόνου τάξιν xal
ἀχολουθίαν ἕχαστον τῶν σπουδαζοµένων ἀναλαμθά-
νοντα. El οὕτω xal ἐπὶ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων ἔδει λο-
γίξεσθαι, ὡς νῦν μὲν τὴὸν ἁγεννησίαν ἔχειν, μετὰ
ταῦτα δὲ προσλαμθάνειν τὴν δύναμιν, εἶτα την
ἀφθαρσίαν, εἶτα τὴν φρόνησιν, καὶ προϊόντα Πατέρα
"γένεσθαι, καὶ πάλιν δίχαιον, χαὶ ἔφεξης ἀῑδ.ον, xat
πάντα ὅσα περὶ αὐτὸν θεωρεῖται διά τινος ἀχολουθίας
quodam ac serie acquisierit : fortassis absurdum (; προσκτᾶσθαι' οὗ σφόδρα ἣν ἄτοπον ἴσως ἕτερον τοῦ
non esset existimare, nominum, qu de Deo prze-
dicantur, altera alteris priora esse, et prius qui-
dem esse ingenitum, postea Patrem evasisse. At
vero quis adeo abject:e mentis est, et divine ma-
jestatis adeo imperitus, qui eausam omnium rerum
mente concipiens, non omnia quz de Deo pie aflir-
mantur, simul et quasi uno complexu, animo et
cogitatione apprehendat, sed aliud quidem posterius,
aliud ab initio, aliud in medio quasi per consecu-
tionis ordinem Deo advenisse putet? Non enim
fleri potest, ut is, qui, qux» de Deo pie affirmantur,
obit et perlustrat, incidat in aliam vel rem vel no-
tionem, quz antiquitatem dicti Dei transcendat,
sed omne nomen pietati consendaneum, et omnis
Deo competens cogitatio, omnisque lingua et ezi-
stimatio, qux notionibus de Deo convenit, con-
nexa el unita est cum altera, omnesque junctim,
absque interruptione, et quasi in unum mutuo
congeste, in Deo concipintur, ut. mansuetudo,
innascibilitas, potentia, incorruptio, bonitas, pote-
stas, et omnia alia. Non enim aliquod ex his attri-
butis Dei, divisim quasi ab aliis resectum, et
seorsim, secundum temporale aliquod intervallum,
tanquam altero prius vel posterius spectatur, sed
quodcunique nomen divinz magnificentia el pietati
congruens repereris, illud zternitati Dei respon-
det. Quemadmodum igitur nunquam affirmare licet
. Deum non esse bonum, non potentia przeditum, vel
incorruptum, vel immortalem : pari modo pietas
ἑτέρου προτερεύειν τῶν περὶ τὸν θΘεὸν ὀνομάτων
οἵεσθαι , xai πρότερον μὲν ἀγέννητον, μετὰ δὲ ταῦτα
Πατέρα Υεγενησθαι λέγειν. Ννυνὶ δὲ τίς οὕτω ταπε!-
νὸς τὴν διάνοιαν, καὶ τῆς τῶν θείων δογµότων µεγα-
λοφυῖας ἀμύητος, ὥστε τὴν αἰτίαν τῶν ὄντων εἰς
νοῦν λαθὼν, μὴ πάντων χατὰ ταὐτὸὺν ἀθρόαν xai
συγχεχροτηµένην τῶν περὶ τὸν Θθεὸν εὐσεθῶς voou-
µένων ἀναλαθεῖν τὴν διάνοιαν᾽ ἀλλὰ τὸ μὲν ὕστερον,
«b δὲ xav' ἀρχὰς, ἕτερον δὲ τι διὰ µέσου κατά τινα
τάξεως ἀχολουθίαν προσγεγενῆσθαι νοµίζειν; οὗ
γὰρ ἔστιν, ἓν τι τῷ λογισμῷ διαθάντα τῶν περὶ τὸν
θεὺὸν εὐσεδῶς λεγομένων. ἐντυχεῖν ἑτέρῳ πράγματι
ἡ νοήµατι ὃ τῆς τοῦ ῥηθέντος ἀρχαιότητος ὕπεραρ-
θῆναι δυνἠσεται. ᾽Αλλὰ πᾶν ὄνομα 0εῖον, xal πᾶν
D μεγαλοπρεπὲς νόηµα , xal πᾶσα γλῶσσα, καὶ ὑπόλη-
(dte, ταῖς περὶ θεοῦ ἐννοίαις ἁρμόζουσα, cuvf; prr xat
πρὸς τὴν ἑτέραν καὶ ἥνωται" καὶ πᾶσαι κατὰ τὺ συν-
εχὲς ἀθρόαι xal συγχεχροτηµέναι μετ ἀλλήλων αἱ
περὶ τοῦ Θεοῦ ὑπολήψεις καταλαμθάνονται, ἡ πατρό-
της, ἡ ἀγεννησία, fj δύναμις, ἡ ἀφθαρσία, ἡ &va-
θότης, dj ἐξουσία, τὰ ἄλλα πάντα’ οὐ γὰρ διῃρηµέ-
νως τούτων ἕχαστον, τῶν λοιπῶν ἀποτετμημένον &o'
ἑαυτοῦ χατά τι χρονιχὸν διάστηµα νοεῖται , ὡς προτὲ-
ρεῦον ἑτέρου, f| ἐἑφεπόμενον, ἁλλ᾽ ὅπερ ἂν εὑρεῇ
μεγαλοπρεπές τε xal εὐσεθὲς ὄνομα, τῇ ἁῑδιότητι
τοῦ θεοῦ συνεµφαίνεται. Ὡς οὖν οὐκ ἔστιν εἰπεῖν,
μὴ εἶναί ποτε τὸν θεὸν ἀγαθὸν, f] δυνατὸν, ?) ἄφθαρ-
τον, ἡ ἀθάνατον᾽ χατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ἀσεδές ἐστι
ph ἀεὶ αὐτῷ προσμαρτυρεῖν τὴν πατρότητα" ἁλλ'
455 CONTRA EUNOMIUM, LID. I. 438
Όστερον προαγεγενησθαι λέγειν. Ὁ γὰρ ἀληθῶς Πα- A exigit, ut. Deo semper paternitatem ascribamus,
*hp, ἀεὶ Πατήρ' εἰ δὲ μὴ προσείη τὸ ἀεὶ τῇ ὁμολογίᾳ, ^ neque eam posterius tandem eidem advenisse sen-
ἀλλά τις ἔννοια χατὰ τὸ µάταιον προεπινοουµένη — tiamus, Nam qui vere Pater est, semper Pater est ;
ἀποτέμοι, X2X χολοθώσειεν ἐπὶ τὸ ἄνω τὴν τοῦ Πατρὸς οἱ nisi istud semper ad confessionem adjungatur,
ἔννοιαν, οὐχέτι τὸ ἀληθῶς Πατῆρ εἶναι χυρίως ópo- — sed vana quxdam cogitatio notionem Patris superne
αογηθήσεται, τῆς ἑννοίας ὀκείνης τῆς τοῦ Υἱοῦ mpo- — quasi amputet et mutilet, non poterit amplius pro-
επινοουµένης, παραγραφοµένης τὸ ἀῖδιον καὶ διηνεχὲς — prie Pater vocari, conceptione illa, quxe prius quam
τῆς πατρότητος. Πῶς Υὰρ δυνατὸν τὸ μετὰ ταῦτά — Filius exsistit, elicitur, circumscribente paternita-
Tz: γενόμενον νοεῖσθαι ὃ νῦν λέγεται; El οὖν πρῶ- is :eternitatem et nusquam intercisam duratio-
τον ἀγέννητος Gv μετὰ ταῦτα ἐγένετο, καὶ ὠνομάσθη — nem. Quomodo enim fleri potest, ut quod postea
Πα-ἡρ, oóx ἀεὶ fjv πάντως ὃ νῦν óvouás,evat- ὁ 6k. factum est, id prius esse intelligatur, quod nunc
θεὸς ὃ νῦν ἐστι, καὶ ἀεί ἐστιν, οὔτε χείρων, οὔτε βελ. — dicitur? Si igitur primo cum esset ingenitus, postea
τίων ix προσθήχης γενόμενος, οὔτε τι ἄλλο ἐξ ἅλλου — factus et appellatus est Pater, omnino non semper
µεταλαμθάνων xai ἀλλοιούμενος, ἀλλ ὁ αὐτός ἐστιν — erat id, quod nunc nominatur : at Deus, quod jam
ἑαυτῷ ἀεί. Ei μὲν οὖν οὐχ fjv ἐξ ἀρχῆς Πατὶρ, οὔτε — est, semper est, ef neque deterior, neque n:clior
μετὰ ταῦτα ἐγένετο. El δὲ ὁμολογεῖται εἶναι Πατήρ" B ulla additione evasit, neque aliud ab alio accipiens,
πάλιν τὸν αὐτὸν λόγον ἑπαναλήφομαι" ὅτι εἰ νῦν ovt, — neque mutationem subiens, semper idem sibi ipse
xai ἀεὶ jv: xal εἰ ἀεὶ fjv, xal εἰσαεὶ ἔσται. Οὐχοῦν — est. Si igitur non erat ab iriitio Pater, neque postea
ἀεὶ Πατὴρ ὁ Πατὴρ, τῷ δὲ Πατρ) συνεπινοουµένου — Paler factus est. Si autem in confesso est, eum
7.&vttog xai τοῦ Υἱοῦ: οὐδὲ γάρ ἐστι δυνατ)ν βεθαιω- — nunc esse Patrem : idem namque, q'od ante di-
θἠναι τοῦ Πατρὺς τὴν χλῆΏσιν, uh Υἱοῦ τὴν προσ — cium est, repetam : sequitur semper fuisse Patrem,
*Yopíav ἐπαληθεύοντος, καὶ τὰ τῷ Πατρὶ θεωρούµενα οἱ si semper Pater erat, semper etiam pusteris
πάντα xal ἐπὶ τοῦ Y lou καθορᾶται. Πάντα γὰρ ὅσα ἔχει — scculis erit. Semper igitur Pater est, et fuit Pater,
ὁ Πατὴρ, τοῦ Υἱοῦ ἐστι’ xal τὰ τοῦ Υἱοῦ πάντα ὁ IHla-— semperque cum Patre Filius indivisibili nexu co-
τρ ἔχει. Ὁ Πατὴρ εἶπε, τὰ τοῦ Υἱοῦ, ὡς ἂν μὴ pulatus erat: neque cnim Patris appellatio con-
ἑξείη τῷ συχοφάντῃ συμπεριλαμθἀνειν ἔπηρεαστι- — stabiliri potest, nisi Filius eam veram faciat. Et —
χὼῶς πως πᾶσι, xal τὸ uh γεγεννῆσθα: τὸν Υἱὸν, ἓν omnia, que Potri insunt, etiam Filio insunt : om-
τῷ λέχειν, Πάντα τὰ τοῦ Πατρὸς τὸν Ylbv ἔχειν, ἡ nia enim quz Pater babet, Filii sunt : et omnia,
πάλιν τὸν γεννητὸν εἶναι καὶ τὸν Πατέρα. £v τῷ τὰ — qua sunt Filii, Pater habet. Omnia, dixit Filius **,
«ou Yiou πάντα ἓν τῷ Πατρὶ καθορᾶσθαι. Πάντα γὰρ ο ne quis calumniator omnibus illudens oggerat,
τὰ τοῦ Πατρὸς ἔχει ὁ Ylo;, οὐχὶ Πατήρ ἐστι, χαὶ τὸ ^ etiam. ingenitum esse competere Filio, eo quod
ἔμπαλιν, τὰ τοῦ Υἱοῦ πάντα ἓν τῷ Πατρὶ θεωρεῖται, — dixerit, omnia Patris habere Filium, vel e contra-
οὐχὶ Υἱός ἐστιν : rio genitum esse convenire Patri, quod dixerit
omuia Filii in Patre inessc : nam si omnia que Patris sunt, Filius habet, nonne Pater erit? Et si
omnia qua sunt Filii, in Patre inveniuntur, nonne Filius erit?
Ei οὖν tv τῷ Μονογενεῖ τὰ τοῦ Πατρὸς πάντα, οὗτος Si igitur omnia Patris sunt in Unigenito, hie
δὲ iv τῷ Πατρὶ, ἡ δὲ πατρότης τῆς ἁγεννησίας οὗ — vero est in Patre, paternitas vero ab innascibili-
διατέτµτται, τί πρὸ τῆς τοῦ Yloü ἑννοίας χαχωρι- — tate non sejungitur, quidnam ante Filii notionem,
e;tbvw; ἐφ᾽ ἑαυτοῦ κατά τι διάστηµα περὶ τὸν Πατέρα — separatim, per se, et secundum quoddam interval-
νυσῖσθαι δύναται, ἐγὼ μὲν οὐ συνορῶ. Οὐχοῦν ἀφό- — lum, concipere quis possit, ego non intelligo. lgi-
6w; ἔστιν ἐπιθαρσῇσαντας τοῖς προφεροµένοις διὰ — tur intrepide εἰ fidenter ea quz in sophismate isto
τοῦ σοφίσµατος ἡμῖν ὁμόσε χωρῆσαι, καὶ μηδὲν — nobis objiciuntur, aggredientes, nihilque syllogi-
πτοηθέντας τοῦ συλλογισμοῦ τὴν Yopyóva τὴν ἐπὶ — smi hujus terriculamento pueris perterrefaciendis
χαταπλήξει χῶν παίδων σεσοφισµένην, εἰπεῖν, ὅτι ὁ excogitato, retardati, afflirmamus, Deum et san-
θεὸς, xal γιος, καὶ ἀθάνατος, xa Πατηρ, χαὶ ἀγέν- p) ctum, οἱ immortalem, et Patrem, et ingenitum, et
νττος, xaV ἀῑδιος, χαὶ ὁμοῦ τὰ πάντα bati. xàv ἓν τι &lernum, el simul omnia esse : οἱ si posita hypo-
φῶν εὐσεθῶς περὶ αὐτοῦ λεγομένων xaü' ὑπόθεσιν thesi,aliquid eorum, αυ de Deo orthodoxe dicun-
pi εἶναι δῷς, τὰ πάντα τῷ ἑνὶ συνανῄρηται. Οὐ γάρ — tur, sustuleris, omnia alia simul cum isto sublata
ἐστι δυνατὸν, ἐὰν μὴ ἀθάνατος fj, τὰ λοιπὰ εἶναι. "O — sunt, Non enim fieri poterat, ut si immortalis non
δὲ ἐπὶ µέρους εἴρηται, καθόλου νοείσθω. Οὐχοῦν οὐδὲν — esset, reliqua esset. Et quod de uno in particulari
περὶ αὐτὸν οὔτε προγενέστερον, οὔτε νεώτερον, ἡ dictum est, de omnibus universim intelligatur. lta-
οὕτως ἂν εὑρεθήσετα, πρεσθύτερος αὐτὸς ἑαυτοῦ xal — que nihil in illo antiquius, nihil recentius est, ni-
γεώτερος. El γὰρ μὴ πάντοτε πάντα ἐστὶν ὁ θεὸς, — hil prius aut posterius, ut ne sic quidem seipso sit
ἀλλὰ χατά τινα τάξιν xa ἀχολουθίαν, τὸ μέν τι ἔστι, — senior et junior. Si enim Deus non semper est
*b && γίνεται, σύνθεσις δὲ περὶ αὐτὸν οὐδεμία: ἀλλ — omnia, sed ordine quodam οἱ successione, hoc
ἅπερ ἂν fj, ὅλος Eax(* κατὰ δὲ τὸν τῆς αἱρέσεως λό- — quidem est, illud fit, in illo autem nulla compositio
Τον, πρότερον ἁγέννητος Gv μετὰ ταῦτα γίνεται Ia-.— locum habet, scd qui&cunique est, ea totus est, ut
53 Joan. xvi, 10.
455
$, GREGORII NYSSENI
406
vero hzretica doctrina habet, prius fuit ingenitus, A tho, οὐδεμιᾶς σωρείας ἐπιτηδευμάτων περὶ αὐτὸν
postea Pater, nulla attributorum collectione in ipso
spectata : nihil aliud sequitur, quam ipsum totum
seipso toto priorem et posteriorem esse, et qui-
dem secundum innascibilitatem seipso priorem, at
secundum Patris notionem seipso posteriorem esse.
Ceterum si, ut Propheta dicit, idem ipse est, vanus
esi, quisquis asserit, eum, priusquam generarit,
non fuisse ingenitum, quia neutrum horum sine
altero reperitur, neque Patris nomen, neque inge-
niti, sed simul ista duo et conjunctim mentibus
recte de Deo sentientium ingenerantur : nam et ab
wterno Deus est Pater, et Pater zternus, et omnia
alia, quz religiose de Deo przdicantur, siinul prz-
ilicantur, secluso, ut diximus, omni temporis spa-
1jo ab illa natura, qux omnia szcula antecedit.
Videamus et reliqua dialectices. acumina qua
ipse ridicula et miseranda esse ait. Vere profecto.
Revera enim ea quz iste asserit, copiosam ri-
dendi materiam continent, vel potius causam lu-
gendi , ob impium errorem , qui animos detinet et
occupat. Cum enim Pater, secundum quoddam si-
gnificatum , etiam ingeniti notionem complectatur,
ut nostra fert sententia , iste, arrepta propria Patris
significatione, ita contra ingenitum disputat : Si
enim idem est ingenitus el Pater, licebit nobis , re-
licto Patris vocabulo , et assumpto ingeniti nomine ,
dicere : Ingenitus Filii est ingenitus. Sicut enim in-
genitus est Filii Pater, ita vicissim Filii ingenitus
ex Pater. Subit admirari Eunomium ob solertiam ,
cujus copiam et varietatem circa dogmatum peri- C
fiam, multorum facultatem superare arbitror. Ma-
gisler noster paucis verbulis breviter dixit, fieri
posse, ut etiam per Patris appellationem ínnasci-
bilitas significetur : iste tot et tanta oggerit, ut
multitudo jam non sit amplius in sensuum differen-
ti2, sed in circuitu et repetitione eorumdem verbo-
rum. Quemadmodum enim illi qui velatis oculis
circa molam discursant, multo labore exantlatu,
in eodem loco manent: ita iste semper circa ea-
dem vertitur, et ab iisdem non absistit.
ὁδοιπορίᾳ χατὰ τὸν αὑτὸν µένουσι τόπον’
ίσταται.
Dixerat semel subsannans nos, Patrem non εἰ-
νοουµένης, οὐδὲν ἄλλο, f| ὅλος αὐτὸς ἑαυτοῦ ὅλω πρε-
σθύτερός τε xal µεταγενέστερος γίνεται’ χατὰ μὲν τὸ
ἀγέννητον, ἑαυτοῦ προτερεύων, κατὰ δὲ τὴν τοῦ Πα-
τρὸς ἔννοιαν, ἑαυτοῦ γενόμενος δεύτερος εἰ δὲ χαθὼς
φησι περὶ τοῦ θεοῦ ὁ Προφήτης, ὅτι Ὁ αὑτός ἐστι"
µάταιος ὁ λέγων, ὅτι πρὶν γεννΏσαι, οὐχ ἣν ἁγέννη-
τος Ott οὐδέτερον τούτων χωρὶς τοῦ ἑτέρου cüplaxs-
ται, οὖτε τοῦ Πατρὸς τὸ ὄνομα , οὔτε τοῦ ἀγεννήτου.
'AXÀ' ὁμοῦ τὰ 505, χαὶ μετ ἀλλήλων ταῖς διανοἰαις
τῶν εὐσεθῶς λογιζοµένων ἐγγίνεται τὰ νοήματα. Καὶ
γὰρ ἐξ ἀῑδίου Πατὴρ ὁ θὲὸς, xat Πατὴρ ἀῑδιος, καὶ
πάντα ὅσα εὐσεθῶς λέγεται, χατὰ ταὐτὸν ὀνομάσετα:,
τῆς χρονικῆς ταύτης, χαθὼς ἔφαμεν, ἀχολουθίας xal
τάξεως ἐπὶ τῆς ποοαιων[ου φύσεως ἀργούσης.
Ἴδωμεν δὲ xot τὰ λοιπὰ τῆς διαλεχτιχῆς εὔστρο-
φίας, ἃ xai αὐτὸς γε-λοῖά τε ἅμα, καὶ ἐεεινά
φησιν εἶναι, Καλῶς τοῦτο λέγων, Πλατὺς γὰρ ὡς
ἀληθῶς ἓν τοῖς εἰρημένοις ὁ γέλως, μᾶλλον δὲ πολὺς
ὁ θρῆνος ἐπὶ τῇ χατεχούσῃ τὴν duy ἁπάτῃ ' ἐπειδὴ
γὰρ χατά τι σημαινόµενον ὁ Πατὴρ xaX τὴν τοῦ
ἀγεννήτου περιείληφεν ἔννοιαν, ὡς ὁ ἡμέτερος λόγος,
μεταθαλὼν thv χυρίαν τοῦ Πατρὸς onuaclav εἰς τὸ
ἀγέννητον, τάδε φησίν’ El γὰρ ταὐτόν ἑστι sl-
πεῖν, ἀγένγγητος, ἡ Πατὴρ, ἐξέσται ἡμῖν xata-
λιποῦσι τὴν τοῦ Πατρὸς φωνὴ», μετα-αδοῦσι δὲ
τὸ ἀγένγητον, εἰπεῖν. Ὁ ἀγένγγητος Yloo ἐστιν
ἀγέννητος. Ώσπερ γὰρ ἀγένγητος Υἱοῦ Πατήρ,
οὕτως ἔμπα.]ιν Υἱοῦ ἀγέννητος ὁ Πατήρ. ᾿"Επεισί
μοι λοιπὸν θαυμάζειν τὸν ἄνδρα τῆς εὐμηχανίας, xal
πολύτροπον αὐτοῦ, καὶ ποιχίλον τῆς εἰς τὰ δόγµατα
παιδείας, ὑπὲρ τὴν τῶν πολλῶν εἶναι δύναμιν οἵε-
σθαι. Τὸ μὲν εἰρημένον παρὰ τοῦ διδασκάλου ἡμῶν,
elg λόγος ἐν βραχεῖ τὴν περιγραφὴν ἔχων, τὸ δυνα-
τὸν εἶναι xal διὰ τῆς τοῦ Πατρὸς προσηγορίας τὴν
ἀγεννησίαν σηµα[νεσθαι ' τὰ δὲ παρὰ τούτου το-
σαῦτα, ὧν τὸ πλῆθος οὐχ ἐν τῇ διαφορᾷ τῶν νενοηµέ-
νων ἐστὶν, ἀλλ᾽ ἐν τῇ περιόδ καὶ ἀναστροφῇ τῶν
ὁμοίων ῥημάτων. Καθάπερ γὰρ οἱ τὴν μύλην χεχα-
λυμμένοις τοῖς ὀφθαλμοῖς περιθέοντες, Ev πολλῇ τῇ
οὕτως dsl περὶ τὰ αὐτὰ στρέφεται, xal τῶν αὐτῶν οὔχ ἁφ-
Εἶπεν ἅπαξ ἐπιχλευάζων, ὅτι OU τὸ γεγγῆσαι ση-
gnificare id quod est generare, sed id quod est ez D µαίνει ὁ Πατὴρ, d.1Aà có ἐξ οὐδενὸς εἶναι. Πάλιν
nullo esse; mox eadem cantilena iterata, Si Pater,
inquit, significat ingenitum, antequam generaret, non
erat ingenitus. Dcinde tertio ad eadem recurrens,
Licebit , inquit, accepto ingenito dicere, Ingenitus
Filii est ingenitus : et e vestigio repetit , quod s:epe
jam evomuerat : Sicuti , inquit, ingenitus est Filii
Pater, sic vice versa Filii ingenitus est Pater. Quo-
ties ad eumdem vomitum relabitur ? Quoties eadem
repetit? Quoties eadem eructat ? ΑΠ non et nos
molesti plerisque erimus, si nostra oratione vani-
talem eorum qua iste adducit, discutere et refel-
lere velimus ? Et forte ad ista silere decentius fue-
sjt. Àt ne quis id ex imbecilitate orationis et penu-
ría argumentorum acciderc arbitretur, ista responsa
τὸ ὅμοιον ἔπλεξεν ' El Πατήρ τὸ árérrntor σηµαί(-
γει, πρὶν γεννῆσαι οὐκ ἦν ἀγέγγητος. Εἶτα ix
τρίτου ἐπὶ τὰ αὐτὰ ἑπανέρχεται. "Εξεστι γὰρ,
φησὶ, μετα.αθοῦσι τὸ ἀγένγγητον εἰπεῖν' Ὁ ἁγέν-
νητος YloU ἐστιν ἀγένγητος ᾽ xai εὐθὺς ἑπανέλα-
6εν ὃ πολλάχις ἐξῆμεσε, xal φησιν * "Dozep γὰρ ὁ
dyérrntoc Υἱοῦ Πατὴρ, οὕτως ἔμσα-ιν Ylov
ἀγένγητος ὁ Πατήρ. Ὢ ποσάχις ἐπὶ τὸν ἔαυτου
ἔμετον ἐπανέδραμε | ποσάχις ἐπανέλαδε] ποσάχις
ἐξέόλυσεν | "Ap' οὖν οὐχ ἐπαχθεῖς καὶ ἡμεῖς τοῖς
πολλοῖς Υενησόµεθα, τῇ µαταιότητι τῶν παρ) αὑτοῦ
προφεροµένων, xai τὸν ἡμέτερον λόγον συμπερισύ-
ροντες; Καὶ ἴσως τὸ σιωπᾷν ἐν τοῖς τοιούτοις ἆρμο-
διώτερον. Αλλ’ ἵνα µή τις τῇ περὶ τοῦ λέγειν ἆσθε-
AM
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
πο
νείᾳ χαθυφιέναι voular τὸν λόγον, ταῦτα τοῖς εἰρη- A damus : Non licet tibi dicere Filii ingenitum esse
µένοις ἀποχρινούμεθα” Oox ἔξεστί σοι Aéyetv, Yloo
ἀγέννητον τὸν Πατέρα, xàv ἡ τοῦ Πατρὸς χλῆσις, τὸ
μὴ ἐξ αἰτίας εἶναι τὸν γεγεννηχότα σηµαίνῃ. Ὥσπερ
Υὰρ χατὰ τὸ ῥηθὲν ἡμῖν ὑπόδειγμα, τὴν τοῦ βασι-
λέως ἀξίαν ἀχούσαντες, δύο ἐχ τοῦ ὀνόματος ἑνοί-
σαµεν, τό τε ὑποτετάχθαι μηδενὶ τὸν xat' ἐξουσίαν
προέχοντα., xai «b τῶν ὑποχειρίων χρατεῖν * οὕτω
καὶ d τοῦ Πατρὸς προσηχορία διπλῆν ἡμῖν ἐπὶ τοῦ
Θεοῦ τὴν σηµασίαν παρέχεται" τήν τε πρὸς τὸν
χὼν νοουµένην, xal τὸ μηδεμιᾶς αὐτὸν ἐξῆφθαι
προεπινοουµένης αἰτίας. Ὥσπερ οὖν οὑχ ἔστιν ἐπὶ
τοῦ βασιλέως εἰπεῖν, ὅτι εἰ τὰ δύο διὰ τῆς αὐτῆς
προσηγορίας σηµαίνεται, τό τε χρατεῖν τῶν ὑποχει-
luv, xat τὸ μὴ ἔχειν τὸν προηγούµενον, ἔξεστι μὴ
Patrem, etiamsi Patris appellatio significet eum qui
genuit, ex nulla causa esse. Sicuti enim juxta ad-
ductum a nobis exemplum, imperatoris dignitate
audita , duo isto nomine concipimus, nempe eum,
qui potestate omnibus preeminet, nulli subesse
et subditis imperare : ita et Patris appellatio du-
plicem nobis de Deo significationem suppeditat :
alteram , qux est cum respectu et habitudine ad
Filium , alteram , quod a nulla priore et superiore
causa dependeat. Quemadmodum ergo de impera-
tore non licet dicere, si duo predicta per eamdem
appellationem signifücentur, nimirum, quod suL-
ditis imperet, neque alium se superiorem agno-
scat, fas fore, non regem populi, sed regni cx-
ἄρχοντα τοῦ ἔθνους, à))' ἁθασίλευτον τῶν ὑποτε- D pertem,, intuitu subditorum , appellare: neque si
ταγµένων mpocayopeUstv* οὐδὲ συντιθέντας τὸ
το:οῦτο λέγειν’ ὅτι ὥσπερ βασιλεὺς ἔθνους λέγεται,
οὕτω xal ἁδασίλευτος τοῦ ἔθνους ὀνοματθήσεται, τὸν
αὐτὸν τρόπον xai τῆς τοῦ Πατρὸς φωνῆς, tóv τε
Yibv ἐνδειχνυμένης, xal τὴν τοῦ ἀγεννήτου ἔννοιαν
ταριστώσης, οὐχ ἔξεστι µετατιθέντας παρὰ τὸ δέον
τὴν σηµασίαν, τῇ πρὸς τὸν Υἱὸν οἰχειότητι γελοίως
προσχολλᾷν τοῦ ἀγεννήτου τὴ» ἔννοιαν, Ev τῷ λέγειν’
Υιοῦ ἁγέννττος.
"Eri τοιούτοις δὲ τοῖς εἰρημένοις, ὡς ἐπιδὰς τῆς
ἀληθείας, xai διελέγξας τῶν ἀντιτεταγμένων τὸ ἄτο-
xov, ofa μεγαλαυχούμενος φθέγγεται" Καὶ τίς πὀ-
ποτε σωρρογῶν σιωπᾶσθαι τὴν φυσιχὴν ὄνγοιαν
ἐδικαίωσε, τὴν δὲ παρἀνοιαν ἐτίμησεν; Οὐδεὶς,
ὦ σοφώτατε, οὐχοῦν οὐδὲ ὁ ἡμέτερος λόγος, ὁ εἰπὼν C
τὴν τοῦ ἀγεννήτου προσηγορίαν ταῖς ἐννοίαις συµ-
θαΐνειν, xat δεῖν ταύτην ἔχειν iv ταῖς χαρδίαις
ἀχίνητον ' ἀντι δὲ τῆς διαστραφείσης παρ) ἡμῶν
Φωνῆς τὴν τοῦ Πατρὶς προσηγορίαν ἰκανὴν εἶναι,
καὶ πρὸς ἐχείνην ἄγειν τὴν ἔννοιαν. Μνήσθητι γὰρ
ὧν αὐτὸς παρέθου ῥημάτων, ὅτι οὐχὶ σιωπᾶσθαι
«tv φυσιχὴν ἔννοιαν ἐδιχαίωσε, τὴν δὲ παράνοιαν,
ὡς αὐτὸς ὀνομάξεις, ἑτίμησεν * ἀλλὰ τὴν προσηγορίαν
Μόνην τοῦ ἀγεννήτου, τοῦτ ἔστι, τὴν ἓν ταῖς συλλα-
θαῖς προφορὰν, ὡς καχῶς ἐξειλημμένην, xal ἃμα
µήτε παρὰ τῆς Γραφῆς εἰρημένην ἀκινδύνως σιωπᾷν
συμδουλεύει’ τὸ δὲ σηµαινόµενον, xaX μάλιστα ταῖς
ἐννοίαις ἡμῶν συµθαίνειν φησίν.
Ἀλλὰ τὰ μὲν παρ) ἡμῶν τοιαῦτα * ὁ δὲ τοὺς Σο-
φιστὰς διαδάλλων, xaX τῇ ἀληθείᾳ χαθοπλίξων τὸν
λόγον, χαὶ τῶν ἡμετέρων πλημμελημάτων χατηγο-
ρῶν, οὐχ ἐρυθριᾷ ἐν τοῖς περὶ τῶν δογμάτων λόγοις
διὰ σοφισµάτων ἁστεϊζόμενος, xal μιμούμενος τοὺς
ἐν συµποσίοις διὰ κομφευμάτων τινῶν ἐφελχομέ-
νους τὸν γέλωτα. θεᾶσθε γὰρ τὸ ἐμθριθὲς xal λε-
λογισμένον τῆς τοῦ συλλογισμοῦ πλοχῆς ' τῶν αὐτῶν
γὰρ πάλιν ἐπιμνησθήσομαι. El. γὰρ ταὺτόν ἐστιν
αἰπαῖν Αγένγητος, 7) Πατὴρ, ἐξέσται ἡμῖν xaca-
λιτοῦσι τὴν τοῦ Πατρὸς φωνὴ», μετα1αθοῦσι δὲ
τὸ ἀγέννητον εἰπεῖν. Ὁ ἀγένγγητος Υἱοῦ ἐστιν
ἀγάννητος. "Ὥσπερ γὰρ à ἀγένγητος Υἱοῦ Πατὴρ,
οὕτως ἔμπα.ἰυ Yico dyérrqroc ὁ Πατήρ. Παρα-
hoc concedamus, ideo integrum erit asseverare,
ut rex populi rex nuncupatur, sic etiam regui ex-
pertem , respectu populi, dici posse: pari modo
cum Patris vocabulum et Filium monstret et iu-
geniti notionem repraesentet , non licet translata,
preter necessitatem, significatione, habitudini ad
Filium ridicule affingere et imponere ingeniti no-
tionem, dicendo eum qui est ingenitus, Filii in-
genitum esse.
His hunc in moduni pertractatis, quasi verita-
tem acu teligissel et adversariorum absurditatem
omnium oculis exposuisset, in hac jactabundus
erumpit 'verba : Et quis unquam sobrie et sane
menlis, ut naturalis intelligentia silentio premeretur,
ratum habuit, εἰ vesaniam honoravit ? Nullus, o
sapientissime, neque nos igitur, qui diximus in-
geniti appellationem notionibus competere, eamque
in cordibus immobiliter retineri debere : loco au-
tem vocabuli a nobis deprovati et distorti, Patris
appellationem posse ad eamdem notionem ingene-
randam sufficere. Memineris enim verborum quz
jpse protulisti, quod neque naturalem intelligen-
liam silentio dissimulari probaverit, neque vesaniam,
ut tu nominas, honoraverit, sed solam ingeniti
appellationem, hoc est, prolationem in syllabis
sitam, ceu male acceptam et intellectam, simulque
a Scripturis non traditam, sileri posse suaserit :
at rem significatam cogilationibus nostris maxime
D congruere ait,
Sed haec quidem a nobis hactenus. At iste qui
nos Sophistas esse calumniatur, suamque dispu-
tationem verilatle instruens, nostra errata re-
prehendit, non erubescit tractationem de fidei
capitibus, sophismatis lepide exornare, illos imi-
tatus, qui jn symposiis jucunde et festive dictis
risum ciere solent. Videte enim quam formida-
bilis et elaborata sit hzc syllogismi complexio :
eadem enim denuo reponam. Si idem est. ingeri-
(us el Pater, licebit nobis, omisso Patris vocabulo,
accepto autem. ingenili nomine, dicere ingenitum
Filii esse ingenitum, Sicut enim ingenitus est Filii
Pater, sic vice versa, Filii ingenitus est Pater. As-
simile prorsus hoc huic, si quis bone et sano
439
S. GREGORII NYSSENI
410
intellectu diceret, nihil interesse, sive quis Adamum A πλήσιον (Xp τοῦτο Exeivwp* ὥσπερ yàp eU τις τὸν
patrem omnium, sive primum a Deo formatum
hominem nominet, idem enim utroque vocabulo
significari ; deinde aliquis ος Eunomianz dialecticz
schola prosiliens, ejusque textum et nexum argu-
mentandi imitans occlamet : Si idem est eumdeimn
a Deo primum creatum esse, εἰ patrein omnium
posterorum esse, licebit, relicto patri& vocabulo
et accepto protoplasti nomine, dicere : Adamus non
est Abelis pater, sed protoplastus : quemadmodum
protoplastus est filii pater, ita vice versa filii
protoplastus est pater. Si talia in caupona per-
censerentur, quantum plausus et risus a compo-
toribus reportarent, tam festive inventis admur-
injrantibus et adstrepentibus! Talibus arguinentis
oppugnat nostra solers iste theologus, indigens B
p:idagogo vel potius baculo ut discat, non omnia
quà de aliquo praedicantur, ad idem omnino si-
gnificatum respicere, quemadmodum per exemplum
de Adamo et Abele allatuin demonstratum est.
Nam Adamum eumdem et patrem Abelis et opus
Dei esse verum est. Non igitur cum ipse utrumque
sit, etiam in Abele utrumque est. Sic in Deo Pa-
tris appellatio manifestat quidem id quod proprie ab
hoc vocabulo significatur, nempe generasse Filium,
indicat vero et istud nullam causam antlecessisse,
istum vere appellatum Patrem. Non igitur necessa-
rium est ut, quando Filii mentionem facimus, non Pa-
Lrem, sed ingenitum Filii nominemus : neque rursus
uecesse est ut, si ad Filii babitudinem id quod
est principii expers, reticeatur, ex mente nostra
ingenitum, Patri competens, ejiciamus. Sed hujus-
inodi nominum usum repudiat iste, eL more eorum
qui risus concitandi artifices sunt, subsannat re-
sponsiones nostras, suphismatum absurditate ca-
chinnos excitans.
70V, καὶ χατὰ τοὺς µίµους τῶν Ὑελοίων, διαχλευάζει
ποιῶν ἐν τοῖς δόγµασι.
Rursus enim ea que effutivit resumam : Si idem
cst dicere ingenitus vel Paler, licebit nobis, deserto
Patris vocabulo et assumpto ingenito, dicere :
Jugeniius Filii est ingenitus. Sicuti enim ingenitus
esl Filii Pater, ita vicissim Filii ingenitus est Pater.
Verum, ut ei nos ridendi materiam habeamus,
ei videtur, in contrarium sophisma retorqueamus.
Si non est idein Pater cum ingenito, Patris Filius
non erit ingeniti Filius : nam cum ad solum Pa-
trem habitudinem habeat, extraneus omnino erit
natura $ua ab illo qui aliud quiddain est, et Patris
notioni nequaquam conforme. Itaque si aliud quid-
dam est Pater ab ingenito, neque Patris appellatio
ingeniti significatum complectitur, non poterit qui
est unus,in duas rerum habitudines dividi, idem-
que esse et Patris et ingeniti Filius. Et ut absur-
dum censetur ingenitum Deum dicere, ita omnino
in conversione par ahsurditas invenietur, nomi-
undo Unigenitum Filium ingeniti : ut ex duobus
alterum confici oporteat, vel idem ésse ingenitum
el Patrem, ut Patris Filius etiam ingeniti Filius
Αδὰμ ὁρθῷ xai ὑγιαίνοντι λόγῳ pd] διαφέρειν λάό-
Υοι, Ἡ πατέρα πάντων ἀνθρώπων, f) πρῶτον &v-
θρώπων ὑπὸ τοῦ Θεοῦ πεπλάσθαι λέγειν ταῦ-
τὸν γὰρ δι ἑχατέρων σηµαίνεσθαι' εἶτά τις τῶν
χατ αὐνὸν διαλεχτιχκῶν ἐφαλλόμενος τοῖς εἱἰρημέ-
νοις μιμοῖτο τῆν τοιαύτην πλοχὴν, ὅτι εἰ ταὐτόν
ἐστιν, d) πρῶτον αὐτὸν ὑπὸ τοῦ θεοῦ πεπλάσθαι
λέγειν, f| πατέρα τῶν μετὰ ταῦτα, ἐξέσται χα-
ταλιποῦσι τὴν τοῦ Πατρὸς φωνὴν, μεταλαδοῦσι δὲ
τὸ πρωτόπλαστον εἰπεῖν 'O ἈΑδὰμ τοῦ "A66À
οὐχὶ πατήρ ἐστιν, ἀ.ὶ1ὰ πρωτόπαστος. Ὥσπερ
γὰρ ὁ πρωτόπλαστος υἱοῦ πατὴρ᾽ οὕτω τὸ ἔμ-
παλιν υἱοῦ πρωτόπλαστος ὁ πατήρ. El ταῦτα ἐν
καπηλείῳ λέγοιτο, πόσον ἂν εἴη χρότον xal γάλωτα
παρὰ τῶν διαχωθωνιζοµένων ῥαγηναι, ἐπιχαγχα-
ζόντων τῇ χοµψείἰᾳ τοῦ παρενρέµατος ἰ Τοιούτοις ὁ
σοφὸς θεολόγος ἰσχυρίζεται χαθ᾽ ἡμῶν τοῖς λόγοις,
xaX χατατρέχει τοῦ δόγματος, παιδαγωγοῦ τινος bv-
πως xai βαχτηρίἰας δεόµενος, ὡς ἂν διδαχθείη ὅτι
οὐ πάντα ὅσα κατά τινος χατηγορεῖται, πρὸς ἓν
πάντως τὸ σηµαινόµενον βλέπει’ ὡς διὰ τοῦ ῥηθέν-
τος ἡμῖν xarà τὸν "A6z) καὶ τὸν ᾿Αδὰμ ὑποδείγμα-
τος δείχνυται. Τὸν γὰρ ᾿Αδὰμ, τὸν αὐτὸν καὶ πα-
τἐρα τοῦ "Afieà, xai ἔργον τοῦ Θεοῦ λέγειν, ἀληθές
ἐστιν * οὐ μὴν ἐπειδῆ αὐτὸς ἀμφότερα ἐπὶ τοῦ ’Αδελ
τὰ δύο’ οὕτω xal ἐπὶ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων fj τοῦ Πα-
τρὸς προσηγορία δηλοῖ μὲν xal zb ἰδίως ὑπὸ τοιαύ-
τῆς φωνῆς σηµαινόμενον τὸ γεγεννηχέναι τὸν Ylóv*
ἑνδείχνυται δὲ xal τὸ µηδεμίαν αἰτίαν προεπινοεῖ-
σθαι τοῦ ἀληθῶς Πατρός, οὐ μὴν ἐπάναγχες ὅταν
τοῦ Υἱοῦ μνησθῶμεν, μὴ Πατέρα λέγειν, ἁλλ᾽ ἀγέν-
νητον Υἱοῦ προσαγορεύειν’ οὐδ αὖ πάλιν εἰ πρὸς
τὴν τοῦ Υἱοῦ σχέσιν τὸ ἄναρχον σιωπηθείη, ἐχθάλ-
ειν τῆζ διανοἰας ἡμῶν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ τὸ ἀγέννη-
τον. 'AXX ἀπωθεῖται τὴν τοιαύτην χρῆσιν ὀνομά-
τὸν λόγον τῷ ἀλλοκότῳ τῶν σοφισµάτων Ύελωτο-
Πάλιν γὰρ τῶν παρ) αὑτοῦ ῥηθέντων ἐπιμνησθή-
σοµαι’ El ταὺτόν ἐστιν εἰπεῖν, ATérrncoc f] 1α"
τἡρ, ἐξέσται ἡμῖν κατα.λιποῦσι τὴν του Πατρὸς
puri, μετα.]αθοῦσι δὲ τὸ ἀγέγγητον, εἰπεῖν. Ὁ
ἀγένγητος, Υἱοῦ ἐστιν ἀγένγητος. ΄Ωσπερ Τὰρ ὁ
ἀγένγητος Υἱοῦ Πατήρ, οὕτως ἔμπα-ιν Yiou
ἀγέννητος ὁ Πατήρ. ᾿Αλλ’ ἀντιγελάσωμεν, εἰ δοκεῖ,
xai ἡμεῖς, εἰς τοὐναντίον αὐτῷ περιαγαγόντες τὸ
σόφισµα' El οὐκ ἔστι ταὐτὸν ὁ Πατὴῆρ τῷ ἁγεννήτῳ,
ὁ τοῦ Πατοὺς Υἱὸς οὐχ ἔσται τοῦ ἀγεννήτου Υἱός "
πρὸς γὰρ τὸν Πατέρα µόνον τὴν σχέσιν ἔχων, ἆλλο-
τρίως πάντως ἕξει χατὰ τὴν φύσιν πρὸς τὸν ἄλλο τι
ὄντα χαὶ τῇ ἑννοίᾳ τοῦ Πατρὸς ph συµθαίνοντα"
ὥστε εἰ ἄλλο τι παρὰ τὸν ἀγέννητόν ἐστιν ὁ Πατὴρ,
xai οὐ περιλαμθάνει τοῦ Πατρὸς ἡ προσηγορἰα, xai
τοῦ ἀγεννήτου τὸ σηµαινόμενον ' οὐ δύναται ὁ εἷς ὧν,
εἰς δύο πραγμάτων σχέσεις καταµερίζεσθαι, xai ὁ
αὑτὸς εἶναι τοῦ τε Πατρὸς xai τοῦ ἀγεννήτου Ylóc*
xal ὡς ἄτοπον ἑνομίσθη Υἱοῦ ἀγέννητον τὸν Θεὸν
λέγειν, οὕτω πάντως ἓν τῷ ἀντιστρέφοντι τὸ [gov
ἄκοπον εὑρεθήσεται τοῦ ἀγεννήτου Yiby μονογενη
AA
CONTRA EUNOMIUM, LIU. |.
442
λέγειν *. ὥστε τῶν δύο τὸ ἕτερον, ἡ ταὐτόν ἐστι τῷ A sit, ut frustra nos adversarius traduxit, vel si
ἁγεννήτῳ ὁ Πατὴρ, ἵνα ó τοῦ Πατρὺὸς Υἱὸς, καὶ τοῦ
ἀγεννήτου Υἱὸς ᾗ , xai µάτην ἡμῶν διεχλευάσθη ὁ
λόγος * ἡ εἰ ἕτερόν τι παρὰ τὸ ἀγέννητόν ἐστιν ὁ
Tlacho, ὁ τοῦ Πατρὺς Ὑἱὸς τῆς πρὸς τὸ ἀγέννητον
σχέσεως Ἱλλοτρίωται. Καὶ ἐὰν τοῦτο χρατήσῃ, μὴ
ἐκ τοῦ ἀγεννήτου εἶναι τὸν Μηνογενῆ, Υεννητὸν
αὐτῷ πάντως ἡ ἀχολουθία τοῦ λόγου τὸν Πατέρα ἓν-
ὃςίδεται ' τὸ Υὰρ ὃν μὲν, μὴ ἁγεννήτως δὲ ὃν, γεννη-
τὸν πάντως ὑπόστασιν ἔχει. El οὖν γεννητὸς ὁ Πα-
τρ xav ἐχείνους, ἄλλο τι (v παρὰ τὸν ἀγέννητον,
ποὺ ἡ πολυθρύλλητος ἀἁγεννησία ἐχείνης Ποῦ ἡ
χρηπὶς xai ἡ ὑποθάθρα τῆς αἱρετιχῆς πυργοποιίας;
Q:,;exat χαὶ ἡφάνισται διὰ τοῦ Υγλίσχρου τῶν σοφισµά-
των, ix τῶν χατέχειν τέως δοχούντων διολισθησαν
τῆς λαθης τὸ ἀγένγητον ' χαὶ ἡ τοῦ ἀνομοίου xa- B
τασκενὴ, χαθάπερ τινὸς ὄναρ, διαῤῥυεῖσα τοῦ λόγου
£5» ἑπαφὴν διαπέφευγε τῷ ἁγεννήτῳ συναποπτᾶσα.
Uwe; ὅταν τι φεῦδος ᾗ πρὸ τῆς ἀληθείας τιμώµε-
νον, xàv πρὸς ὀλίγον διὰ τῆς ἁπάτης ἀνθήσοι, τα-
χέως πρὸς ἑαυτὸ χαταῤῥεῖ, χαὶ ταῖς ἰδίαις χατα-
σχευαῖς διαλύεται. ᾽Αλλὰ ταῦτα μὲν ὅσον ἐπιμειδιά-
diversum quiddam ab ingenito Pater est, Filius
ab habitudine ad ingenitum prorsus sit alienus. '
Quod si obtineatur Unigeuitum non essc ab in-
genito, consequens omnino est ut Patrem genitum
faciamus. Nam quod est, nec tamen ingenite est,
onnnino genitam subsistentiam habet. Si igitur se-
cundum illos Pater est genitus, aliud quid ab in-
genito exsistens, ubi decantata illa inuascibilitas ?
Ubi fundus et fundamentur hzretic:e substructio-
nis? Abiit et evanuit per jejuna ista sophisinata.
Ex quibus, cum eo usque prevalida viderentur,
awíissa ansa delapsum est ingenitum, et omnis
inequalitatis machina, velut. somnium, diffluens,
orationis ictum effugit, simul cum ingenito avolans.
)ta quando mendacium veritati anteponitur, licet
modico tempore per errorem vigeat et floreat,
postea tamen seipso concidit, et propriis machi-
namentis dissolvitur. Verum hxc quidem animi
gratia in remunerationem festiva istius inxquali-
tatis a nobis dicta sint. Tempus fuerit ut oratio
ad propositum iter revertatur.
σαι τῇ χοµφείᾳ τῆς τοῦ ἀνομοίου ἀνταποδόσεως, χαὶ παρ) ἡμῶν προενήνεχται. Καιρὸς δ' ἂν εἴη πάλιν
ἐπαναγαγεῖν ἐπὶ τὴν ἀχολουθίαν τὸν λόγον.
O3 βούλεται ὁ Εὐνόμιος ὑπὸ τῆς τοῦ Πατρὺς qu-
vi;, καὶ τοῦ ἀγεννῆτου τὴν σηµασίαν παρίστασθαι"
ἵνα τὸ ποτὲ μὴ εἶναι τὸν Μονογενη χατασχευάσῃ.
Καὶ γὰρ xai π,λὺ τοῦτο παρὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ
τὸ ἐρώτημα, ὅτι 'O ὧν πῶς γενγᾶται; Λἴτιον δὲ
τούτου οἶμαι, τὸ μὴ ἐθέλειν τῆς ἀνθρωπίνης χρί-
σεως τῶν ὀνομάτων xal ἐπὶ τῶν θείων διανογµάτων
ἀφίστασθαι. Αλλ' ἡμεῖς εὐνοϊχῶς αὐτὸ τὸ πεπλασμέ-
vay τῆς ὑπονοίας εἰς τὸ εὐθὲς προαγάγωµεν, εἰπόντες
& περὶ τούτου γινώσχοµεν.
"Άλλα σηµαίνει παρ) ἡμῖν, ὦ Εὐνόμιε, τὰ ὁὀνό-
στα, xal ἑτέραν ἐπὶ τῆς ὑπερχειμένης δυνάµεως
«tv σηµασίαν παρέχεται. Καὶ γὰρ xal ἐν τοῖς λοι-
ποῖς πᾶσι πολλῷ τῷ µέσῳ ἡ θεία φύσις ἀπὸ τῆς
ἀνθρωπίνης διατετείχισται΄ χαὶ οὐδὲν ἐνταῦθα τοιοῦ-
«ον Pj πείρα δείχννσιν, ὅσον ἐν ἐχείνῃ στοχασμοῖς
τισι καὶ ὑπονοίαις εἰχάξεται. Τὸν αὐτὸν τρόπον xal
kv τοῖς ὑπὸ τῶν ὀνομάτων σηµαινοµένοις, κἂν ὁμ-
ωνυµμία τις ᾗ τῶν ἀνθρωπίνων πρὸς τὸ ἁῖδιον, ἀλλὰ
Negat Eunomius Patris appellatione etiam inge-
niti significationem reprexsentari, ut inde conficiat
Unigenitum aliquando non fuisse. Frequens enim
est apud discipulos ejus hzec quzstio : Quomodo ge-
ueratur qui est? Causam hujus rei arbitror, quod
nolint ab humano vocabulorum usu, tunc quoque
cum divina tractant, absistere. Sed nos hunc er-
rorem et mentis dcceptionem bencvole emendemus,
allatis iis quie de hoc didicimus.
Alias significationes, Eunomi, nomina apud nos
habent, et alia de suprema illa potentia ingene-
rant. Nam et in reliques omnibus longe plus quam
dimidiata ex parte natura divina ab humana se-
jungitur : et experientia hie nihil simile exhibet,
quale conjecturis quibusdam et suspicionibus in
illa effurmatur. Eodem modo se res hahet cum
rebus per nomina significatis : etiamsi nominum
quadam similitudine humanz cum divinis conve-
x-zÀ τὸ µέτρον τῆς τῶν φρύσεων ἁποστάσεως, xat τὰ p niant, nihilominus pro proportione, qua natur: iste
σηµαινόµενα διὰ τῶν ὀνομάτων χεχώρισται. Ofov,
οἰχοδεσπότην ἄνθρωπον διὰ τῆς παραθολης τὸν θεὸν
ὀνομάζει ὁ Κύριος * ἀλλὰ πολὺ τοῦτο καὶ ἓν τῷ βίῳ τὸ
ἔνμα. ᾿Αρ΄ οὖν ὁ αὐτὸς λόγος τοῦ xa0' ἡμᾶς ἀνθρώ-
που, xai τοῦ ἀνθρώπου ἐχείνου * καὶ τοιοῦτος ὁ ἡμέτε-
p/« οἶχος, ofa ἡ µεγάλη οἰχία ἐχείνη, χαθώς φησιν ὁ
Απόστολος, Ev ᾗ τὰ σχεύη τὰ χρυσᾶ, xal ἀργνυ ρᾶ, xal
ἔσαε της λοιπῆς ὕλης ἑρίθμηται ΄ ἡ ἄλλα μὲν ἐχεῖνα,
ἃ οὐδ' ἂν ἐπιγνοίη τις εὐχόλως, ἐν ἀφθαρσίφ xal
Καχαριότητι θεωρούµενα, ἄλλα δὲ τὰ παρ᾽ ἡμῶν Ex
vf; ὄντα, χαὶ εἰς γην χἀταῤῥέοντα, Ὡσαύτως δὲ xal
ἐν τοῖς λοιποῖς πᾶσι σχεδὺν ὁμωνυμία τίς ἐστι πρὸς
τὰ θεῖα τῶν λμετέρων Τραγµάτων, lv τῇ ταυτότητι
* Matth. x15, 27, ὃν. 251 Tim. ni, 20.
inter se distant, eliam ea, quas his nominil'us
significantur, separata sunt. Exempli causa, Do-
minus in evangelica parabola vocat Deum homi-
minem patremfamilias δν, qua appellatio in vita
quoque humana adinodum frequentatur. An igitur
eadem est ratio nostri alicujus hominis οἱ illius :
talisque. nostra est. domus qualis magna illa do-
mus, uL loquitur Ápestolus **, in qua sunt vasa
aurea el argentea, et alia ex aliis materiis con-
stantia, qua ibidem Apostolus percenset ? Num
alia quidem illa cognitu non prona, quz in illa
incorruptione et beatitudine spectantur, alia vero,
qua apud nos exstant, ex terra procreata et in
445
S. GREGORII NYSSENI
A4
terram dilabent;a? Similiter in omnibus ferme A τῶν ὀνομάτων, πολὺ τὸ διάφορον τῶν σημαινοµένων
aliis convenientia est nominum divinorum et re-
rum cum humanis. At in nominum convenientia
grande est discrimen rerum significatarum : pro-
pterea et niembrorum el sensuum nomina utro-
bique similiter reperire licet. Sicuti enim in nobis,
ita in divina illa vita quam omnem sensum e3ce-
dere omnes mortales confitentur, sunt digiti, bra-
chium, manus, oculus, palpebre, auditus, cor,
pedes, calceamenta, equi, equitatus, currus, οἱ infi-
nita alia, quze ex human: vite consuetudine ad
coelestium manifestationem per involucrum a sacris
Litteris translata sunt. Quemadmodum igitur quodli-
bet horum nominum et humanum et supra llumanum
significandi modum habet : sic et patris nomen licet
pariter et de nostra et de divina natura usurpetur,
attamen pro proportione differentize rerum nomini-
bus substratarum, etiam res vocibus siguificatz
inter se discriminantur : aliter enim humanam
generationem concipimus, aliter de divina genera-
tione conjectamus. Homo in tempore generatur, et
aliquis omnino locus vitam ejus excipit, sine qui-
bus natura non constituitur. Quocirca necessario
in hominis vita sectiones quzdam temporarix in-
veniuntur, preteritum scilicet, presens et futu-
rum. Vere enim de aliquo qui generatur, dicitur,
eum aliquando non fuisse, nunc esse, et tandem
quoque non amplius fore. Calerum cum aeterna
illa, et quz cuncta sxcula antegreditur, genera-
tione temporariz istai notiones non concurrunt,
utpote quà nullam cognationem habeant cum di-
vina natura, omnium eorum judicio qui sobrie de
his ratiocinantur. Nam id, quod aliquando vo-
catur, posterius itidem,et prius, el omnia alia, qua
lemporalem extensionem significant, transcendens,
qui divinam vitam contemplatur, sublimiter su-
ἑνδειχνυμένη * διὸ xax τὰ τῶν μελῶν xal τὰ τῶν ai-
σθητηρίων ὀνόματα παραπλησἰως ἔστιν εὑρεῖν, ὥσπερ
ἐφ᾽ ἡμῖν, οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς θείας τεταγµένα ζωῆς,
ἣν ὑπὲρ αἴσθησιν εἶναι πάντες ὁμολογοῦσιν ἄνθρω-
ποι, δάχτυλοι, χαὶ βραχίων, xai χεὶρ, ὀφθαλμός τε
xai βλέφαρα, χαὶ ἀχοὴ, xai καρδία, καὶ πόδες, xal
ὑποδήματα, καὶ ἵπποι, χαὶ ἱππασία, χαὶ ἅρματα,
xai µυρἰα τοιαῦτα ἐκ τοῦ ἀνθρωπίνου βίου πρὸς τὴν
τὼν θείων δήλωσιν δι) αἰνίγματος ὑπὸ τῆς Γραφῆς
μετενήνεχται. "Domep τοίνυν ἕκαστον τούτων τῶν
ὀνομάτων, xal ἀνθρωπίνως λέγεται, xa οὖκ ἀνθρω-
πίνως σηµαίνεται ' οὕτω χαὶ τὸ τοῦ πατρὸς ὄνομα,
xàv ὡσαύτως ἐπί τε τῆς ἡμετέρας xal ἐπὶ τῆς
θείας λέγηται φύσεως, ἀλλὰ χατὰ τὸ µέτρον τῆς
Β διαφορᾶς τῶν ἐν τοῖς ὀνόμασιν ὑποχειμένων, χαὶ τὰ
διὰ τῶν φωνῶν σηµαινόµενα τὴν παραλλαγὴν ἔχει
ἄλλως γὰρ νοοῦμεν τὴν γέννησιν En! ἀνθρώπων, xal
ἄλλως περὶ τῆς θείας γεννήσᾶως στοχαζόµεθα. Ὁ
ἄνθρωπος ἓν χρόνῳ τίχτεται, χαὶ τόπος τις αὐτῷ
πάντως τὴν ζωὴν ὑποδέχεται' ὧν veu συστῆναι
φύσιν o0x ἔχει, Διὰ τοῦτο τοίνυν χρονιχκὰ τμήματα
περὶ τὴν τοῦ ἀνθρώπον ζωἣν ἀναγχαίως εὑρίσχεται "
τὸ πρὸ αὑτοῦ λέγω, xal τὸ χατ᾽ αὐτὸν, χαὶ τὸ μετὰ
τοῦτο. Αληθὲς γάρ ἐστιν εἰπεῖν περί τινος τῶν }ε-
γεννηµάνων, ὅτι μή ποτε ὧν νῦν ἐστι, xal μέντοι
xal ποτε πάλιν τοῦ εἶναι παύσεται' ἐπὶ δὲ τῆς
προαιωνίου γεννήσεως τὰ χρονικὰ ταῦτα νοήµατα,
ἅτε μτδὲν ἔχοντα συγγενὲς πρὸς ἐχείνην τὴν φύσιν
τοῖς νηφόντως λοχγιζομµένοις, οὐ συνεισέρχεται. Τὸ
γὰρ aotà, xal τὸ ὕστερο», καὶ τὸ πρότερον, xal
ὅσα τὴν χρονιχὴην ταύτην παράτασιν ἀποσημαίνει
διαθὰς, ὁ τὴν θείαν ζωὴν λογιζόμενος, ὑψηλῶς τὰ
ὑψηλὰ χατασχέφεται, xal οὐχ ὅσα περὶ πὴν ἀνθρω-
πίνην γέννησιν βλέπει, τούτοις νομίσει δουλεύειν xal
thv ἀδέσποτον.
blimia cousiderabit et perlustrabit, neque omnibus, qua circa humanam generationem accidere videt,
divinam illam et dominationis expertem obnoxiam arbitrabitur.
Humanam compositionem antecedit mutatio, et
corporex qusedam naterie ac dispositiones ad
animalis formationem substernuntur : et. subest
divino nutu natura, quz» Ίο omnia. mirilice effi-
cit, undequaque id quod ad fetus perfectionem
congruum est οἱ conforme corrogans, ab elemen-
tis quidem mundi, quantum a quolibet sufficit, et
a lempore mensuram consuminalionis, el ex nu-
trimento eorum, qu» fetum fingunt et formant,
quantum ei, quod formatur commodum est ; et ut
rem in pauca conferam, natura omnia pervadens,
quibus constitutio humana perficitur, ita ad gene-
rationem id, quod non erat, adducit, et propterea
id, quod non erat, nasci dicimus , quia quodaliquo
tempore non erat, postea aliquo tempore esse in-
.cipit. At in divina generatione neque naturz mini-
sterio, neque temporis revolutione ad ejus, quod
generatur, complementum, neque aliis, qua in ter-
restri generatione cernuntur, opus est, neque in
ullas humiles abjectasque cogitationes incidit, quis-
quis omni sensu carnali exutus, ad divinorum con.
Φύσιν ἐνταῦθα πάθος προηγεῖται τῆς ἀνθρωπίντς
συστάσεως, χαὶ σωµατιχαί τινες ἀφορμαὶ, πρὸς τὴν
τοῦ ξδώου χατασχευὴν χαταθάλλονται, xal ὑπόκειται
κατὰ τὸ θεῖον βούλημα f) τὰ τοιαῦτα θαυματοποιοῦσα
φύσις, πανταχόθεν τὸ οἰκεῖόν τε xal χατάλληλον εἰς
τὴν τοῦ γινομένου τελείωσιν ἐρανίζουσα” τῶν τε τοῦ
χόσμου στοιχείων, ὅσον ὶκανὸν ἀφ᾽ ἑχάστου, xal τῆς
ὑπὸ τοῦ χφόνου συνεργίας τὸ µέτρον ᾽ xal Ex τῆς τῶν
διαπλασσόντων τὸ τικτόµενων τροφῆς, ὅστον οἰχεῖον
τῷ πλασσομέιῳ γίνεται * xal συνελόντι φάναι, διὰ
πάντων χωροῦσα dj φύσις, δι ὧν ἡ ἀνθρωπίνη ζωὴ
τὴν κατασχευἣν ἔχει, οὕτως εἰς γέννησιν τὸ μὴ ὃν
ἄγει, καὶ δ.ὰ τοῦτο μὴ ὃν γίνεσθαι λέγομεν *. ὅτι ἕν
τινι χρόνῳ μὴ ὃν, ἐν ἄλλῳ χρόνῳ τοῦ εἶναι ἄρχεται
ἐπὶ δὲ τῆς θείας γεννήσεως fj ἕννοια τήν τε τῆς φύ-
σεως ὑπηρεσίαν, xal τὴν τοῦ χρόνου τελείωσιν πρὸς
τὴν τοῦ γινομένου συνεισφορὰν, xal πάντα ὅσα περὶ
την χάτω Ὑέννησιν ὁ λόγος ἐθεώρησεν, οὐ προσίεται,
καὶ οὐδενὶ τῶν ταπεινῶν νοημάτων συνεμπεσεῖται ὃ
μὴ σαρχικαῖς διανοίαις τῶν θείων ἐπιθατεύων ' ἀλλὰ
ζητεῖ τινα διάνοιαν τῷ µεγαλείῳ τοῦ σηµαινομένου
145
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
446
wpénoucav* οὔτε γὰρ πάθος περὶ τὸν ἀπαθη vofioec* A templationem accedit, sed quaerit. aliquam intelli-
οὔτε συνεργίας φυσιχῆς τὸν δημιουργὸν πάσης φύ-
σεως ἐπιδεῖσθαι λογίσεται ΄ οὔτε χρονιχκὴν παράτασιν
ἐπὶ τῆς αἰωνίου ζωῆς περιδέξεται’ ἀλλὰ πάντων
τούτων χαθαρεύονσαν τὴν θεἰαν γέννησιν χατανοῆσας,
µόνον τὸ μὴ ἀνάρχως εἶναι διὰ τῆς τοῦ Πατρὸς
σηµασίας τὸν Μονογενη δηλοῦσθαι συνθήσεται, ὡς
τὴν αἰτίαν μὲν ἐχεῖθεν ἔχειν τοῦ εἶναι, ἀρχὴν δὲ τῆς
ὑποστάσεως μὴ λογίζεσθαι ' διὰ τὸ μὴ δύνασθαί τι
σημεῖον τοῦ ζητουμένον χατανοΏσαι. Tou γὰρ προ-
τενεστέρου, χαὶ τοῦ νεωτέρου, χαὶ πάντων τῶν τοιού-
των νοημάτων ἓν τοῖς χρονιχοῖς διαστήµασιν εὗρι-
σαχοµένων, ἐὰν ὑφέλῃς τῷ λόγῳ τὸν χρόνον, πάντα
συνυφῄρηται τὰ τοιαῦτα σημεῖα, xat συνυπεσπάσθη
μετὰ τοῦ χρόνου.
Ἐτεὶ οὖν τὸ ποτὲ οὐ προσίεται ὁ πρ) τῶν αἰώνων
χατὰ τὸν ἄφραστον λόγον τῷ Πατρὶ συνὼν, γεννητῶς
μὲν ἔστιν, οὗ µήν ποτε τοῦ εἶναι ἄρχεται * οὔτε γὰρ
ἐν χρόνῳ, οὔτε Ev τόπῳ τὴν ζωὴν ἔχει, ἐξαιρεθέντος δὲ
xdi τόπου, χαὶ χρόνου, xat παντὸς τοιούτου διανοήµα-
τος, ἐπὶ τῆς τοῦ Μονογενοῦς ὑποστάσεως, τὸ πρὸ ἑχείνου
νοούµενον, ὁ Πατήρ ἐστι μόνος. 'AXX Ey τούτῳ χαὶ ὁ
Μονογενὴς ὧν, χαθὼς αὐτὸς ἐχεῖνός φησι, τὴν τοῦ ποτε
ph εἶναι ὑτύνοιαν δἐξασθαι φύσιν οὐκ ἔχει. El μὲν γάρ
ποτε οὐχ ἣν xai Πατὴρ, ἀναγχαίως τῇ τοῦ Πατρὸς ἀν-
υπαρξίᾳ χαὶ ἡ τοῦ ΥΣοῦ ἀῑδιότης ἐπὶ τὸ ἄνω συναπεχό- ᾿
Έτετο. Ei δὲ ἀεί ἐστιν ὁ Πατλὶρ, πῶς ὁ Yió; ποτε οὖκ
ἔστιν ὁ μὴ δυνάµενος Eg' ἑαυτοῦ χωρὶς τοῦ Πατρὸς
vorÜrvat, ἀλλὰ χατὰ τὸ σιωπώμενον ἁξὶ τῷ Πατρὶ
συνονοµαξόμενος; Ἡ γὰρ τοῦ Πατρὸς χλῆσις ἐπίσης
τῶν δύο προσώπων τὴν σηµασίαν ἔχει * αὐτομάτως
της περὶ τοῦ Υἱοῦ ἐννοίας, τῇ φωνῇ ταύτῃ συνεισιοῦ-
σης. Πότε οὐχ ἣν ὁ Υἱός:; Ἐν τίν’ τὸ μὴ εἶναι αὐτοῦ
κατελήφθη; Ἐν τόπῳ; Τόπος οὐχ ἣν. Ἐν ypóvo;
Ἡρὸ χρόνων ὁ Κύριος. El οὖν «pb τούτων Tv, πότε
οὖχ ἦν; Καὶ εἰ ἐν τῷ Πατρὶ ἦν, ἓν τίνι οὐκ fv, εἴπα-
τε οἱ τὰ ἀθέατα βλέποντες; Τί διὰ µέσου ὁ λογισμὸς
ὑμῶν ἀνετωπώσατο; Tl xevbv τοῦ Μονογενοῦς ἑνοή-
eas, ἣ πρᾶγμα. Ἡ νόημα, ὃ τῷ Πατρὶ συµπαρεχτει-
γόµενον περισσοτέραν αὐτοῦ τὴν ζωὴν τοῦ Movo-
γενοὺς ἁποδείχνυσι; Καὶ τί τοῦτο λέγω ; οὐδὲ γὰρ ἐπὶ
τῶν ἀνθρώπων χυρίως ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι οὖχ ὤν τις
gentiam, majestati rei signilicata. cousentaneam ;
neque enim mutationem aliquam in impassibili
apprehendet, neque cogitabit eum, qui omnis na-
ture conditor est, indigere naturali ope et auxilio,
neque temporariam intensionem in xterna vita
admittet ; sed ab omnibus istis liberam puramque
divinam generationem intelligens, solum contite-
bitur Patris appellatione lioc duntaxat significari,
unigenitum Filium non esse principii expertem,
quippe qui a Patre subsistenti2 sux ortum ha-
beat, omni autem initiocareat, eo quod nullum
initii signum in eo, quod quaritur, appareat. Nam
prius et posterius et ali» successiones, qua in tem-
porariis intervallis inveniuntur, si tempus tollas,
pariter tolluntur, unaque cum tempore omnia alia
hujus generis signa evanescunt.
Cum igitur illud aliquando non admiuat, qui
ante sxcula, ineffabili modo Patri praesens est,
ex generatione quidem est, sed nunquam incipit
esse; neque enim in tempore, neque in loco vitam
habet; sublato igitur et loco, et tempore, et omni
hujusmodi cogitatione procul ab hypostasi Unige-
niti amandata, quod ante illum cogitatur, unicus
Pater est. Sed cuin. in hoc ipse etiam Unigenitus
sit, prout. ipse testatur, nulla ratio permittit, ut
eum aliquando non fuisse suspicemur; nam si
aliquando ipse etiam Pater non erat, necessario
per Patris non-exsistentiam :elernitas Filii sursum
versus interrumpitur. Si vero Pater semper est,
quomodo Filius aliquando non est, qui non potest
separatim per se, absque respectu ad Patrem intel.
ligi, sed tacite semper cum Patre nominatur?
Nam Patris appellatio ex z::quo duas personas si-
gnificat, sponte sua Filii notione ad Patris voca-
bulum subsequente. Quando non erat Filius? In
quo non esse illius deprehensum est ? Num in loco?
At locus non erat, Num in tempore? At ante tem-
pora Dominus est. Si igitur ante tempora erat,
quando non erat? Et si in Patre erat, in quo non
erat, dicite, quaso, vos qui inaspectabilia cerni-
tis? Quid iutermedii cogitatio vestra effinxit ? Quod
vacuum circa Unigenitum reperistis ? Num rem, an
conceptionem, quie cum Patre extensa vitam ejus
ἐχεννήθη. Λευϊ γὰρ πρὸ πολλῶν γενεῶν τῆς κατὰ p produciiorem faciat, quam vitam Unigeniti? Et quid
€$pxa ἑαυτοῦ γεννήσεως ὑπὸ τοῦ Μελχισεδὲχ δεδε-
χάτωται οὕτω γάρ φησιν ὁ Απόστολος, ὅτι Λευ] ὁ
τὰς δεχάτας λαμθάνων δεδεχάτωται, χαὶ τὴν ἀπόδει- —
Ev τοῖς λεγοµένοις ἐπήγαχεν ' ὅτι ἐν τῇ ὁσφύϊ τοῦ
ξατρὸς αὐτοῦ ἣν, ὅτε ᾽Αθραὰμ τῷ ἱερεῖ τοῦ Ὑψίστου
συνέντησεν. El οὖν ἄνθρωπος τρόπον τινὰ Qv γεννᾶ-
ται, χατὰ τὴν ἀποστολιχὴν µαρτυρίαν, διὰ τοῦ χοι-
92 τῆς οὐσίας Ev τῷ γεγεννηχότι αὐτὸν προῦφεστὼς,
πῶς ἐπὶ τῆς θείας φύσεως τὴν φωνὴν ταύτην τολ-
μῶσι προφρέρειν, ὅτι οὐκ ὧν ἐγεννίέθη ὁ ἐν τῷ Πατρὶ
ὧν, χαθώς φησιν ὁ Κύριος’ Ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ, xal
é Πατἡρ ἐν ἐμοί; Κατ ἄλλην δηλαδη χα) ἄλλην ἕν-
9 Genes. ziv, 18 sqq.
in his immoror, cum neque de hominibus proprie
affirmare liceat, eum, qui non est, generatum essc?
Nam Levi multis genera:ionibus ante suam secun-
dum carnem nativitatem a Melchisedech decimatus
est : ita enim ait Apostolus, Levi qui decimas acci-
piebat, decimatum esse: el addit probationem,
quia in lumbis patris sui erat, quando Abraham
sacerdoti Altissimi occurrit **, Si igitur homo ali-
quo miodo exsistens generatur, teste Apostolo,
qualenus per communionem essenti:e in generante
praexsistit: quomodo de divina natura vocem
banc emittere audent, nempe eum non ezsisten-
441
S. GREGORII. NYSSENI
448
tem genitum esse, cum in Patre sit, prout ipsemet Α Votav, ἑχάτερος ἐν τῷ ἑτέρῳ εἶναι λεγόμενος. Ὁ μὲν
ait: Ego in Patre, et Pater in me est "' ? nimirum
secundum aliam et aliam intelligentie notionem
alter in altero esse dicitur. Filius quidem in Patre,
quemadmodum imaginis pulchritudo est in elegan-
tia prototypi : at Pater in Filio est sicut in ima-
gine decor εἰ venustas ipsius primigenii exem-
plaris. [In imaginibus manufactis tempus interpo-
situm speciem acceptam a prototypo penitus se-
jungit. Hic vero alterum ab altero separari nequit,
υἱ ait Apostolus, neque hypostasis seu substantia
a charactere: neque a divina gloria splendor, ne-
que a bonitate imago avelli potest, sed quidquid
horum animo conceperis, conjunctim, quod cum
illo intelligitur, meutem ac cogitationem subibit.
Qui cum sit, inquit, splendor glorie * : cum sit, non
qui factus est. Quam perspicue istis duarum opi-
nationum impietatem refellit, ut neque ingenitum
existimemus Unigenitum, quia vocat illum splen-
dorem glorie : nam ex gloria splendor est, non
vice versa, a splendore gleria: neque qued aliquan-
Υἱὸς ἐν τῷ Πατρὶ, ὡς τὸ ἐπὶ τῆς εἰχόνος χάλλος ἓν
τῇ ἀρχετύπῳ μορφῇ ' ὁ δὲ Πατὴρ ἐν τῷ Υἱῷ, cx tv
τῇ εἰχόνι ἑαυτοῦ τὸ πρωτότυπον κάλλος * ἀλλ' ἐπὶ μὲν
τῶν χειροχµήτων εἰχόνων ὁ διὰ µέσου χρόνος τὴν
μεταληφθεῖσαν μορφὴν ἀπὸ τοῦ πρωτοτύπου πάντως
διίστησιν. Ἐχεῖ δὲ οὐχ ἔστι χωρίσαι τοῦ ἑτέρου τὸ
ἕτερον, χαθώς φησιν ὁ ᾽Απόστολος : οὔτε τῆς ὑπο-
στάσεως τὸν χαραχτηρα, οὔτε τῆς θείας δόξη: τὸ
ἀπαύγασμα, οὔτε τῆς ἀγαθότητος τὴν εἰχόνα * ἀλλ'
ὁ τούτων τι διανοηθεὶς, συνηµµένως χαὶ τὸ μετ αὑ-
τοῦ νοούµενον τῇ διανοίᾳ συµπαρεδέκατο. "Qv vip,
φησὶν, ἁπαύγασμα τῆς δόξης ' ὢν, οὐχὶ γενόμενος,
ὡς σαφῶς διὰ τούτον τὸ ἐφ᾽ ἑχατέρᾳ τῶν ὑπολήψεων
ἁσεθὲς ἀἁποπέμπεσθαι" xal µήτε ἀγέννητον οἱηθῆναι
p τὸν Μονογενη, διὰ τοῦ εἰπεῖν, ἀπαύγασμα της
δόξης (ix γὰρ τῆς δόξης bat τὸ ἁπαύγασμα * xal
οὐ τὸ ἔμπαλιν ἀπὸ τούτου ἡ δύξα), µέτε ὅτι ποτὲ τοῦ
εἶναι ἤρξατο. Ἡ yàp τοῦ ὢν μαρτυρία τὸ διηνεχὲς
τοῦ Υἱοῦ, xai ἁῖδιον, xaX τὸ πάσης χρονικΏς σηµα-
σίας ὑπερχείμενον ἑρμηνεύει.
do exsistentie initium acceperit. Nam illud, cum sit, perpetuitatem et aeternitatem Filii omni tempore
superiorem denotat.
Itaque importuna prorsus est et futilis illa qu2-
siio ab adversariis ad fidei eversionem et proprii
erroris stabilimentum, tanquam invictum telum,
objici solita : Num qui est,generatur ? Quibus in-
trepide respondendum cst, eum qui in ingenito
eral, ex ipso genilurn esse, et principium exsistendi
inde ducere ; iuquit enim? : Ego vivo propter Pa-
trem : αἱ initium, quando inde processcrit, haud
est dicere, cum non interjiciatur aut res, aut cogi-
tatio, aut temporis intervallum, quo esse Filii ab
esse Patris secernatur et divellatur, neque exsistat
signum seu indicium aliquod, ex quo Unigenitus a
vita Patris separatus proprium subeistendi initium
ceperit. Si igitur nullum aliud est principium, quod
Filii vitam antegrediatur, cumque pietatis ralio
et traditio solum Patrem indubitanter ante Filii
hypostasin przconcipiat, Pater vero principii ex-
pers sit et. ingenitus, ipsis adversariis id confiten-
tibus: quomodo initium essendi habet, quem in
principii experte exsistere intelligimus ?
Quid vero detrimenti vera et sana doctrina sus-
tinebit, si quis admittat voces adversariorum,
quas ut absurdas proferunt, sciscitantium, Num
qui est, generalus si( ? neque enim volumus, eum,
C
D
qui exsistens genitus est, genitum esse eo inodo, -
quem sibi crassa quadam cogitatione Nicodemus
Domino colloquens iiaginabatur, ratus eum, qui
jam natus esset, non posse denuo nasci **; sed quia
semper ab co, qui principio caret, suum esse uni-
ter aptum et connexum habet, quique prius quid- .
dam seu antiquius indagantem semper comitatur,
et curiositatem mentis ascendentem in superiora
antevertit, omnibus Patris notionibus quasi admi-
$tus, neque esse incipit, neque ingenitus est, sed
!' Joan. x, 14.
5 [cbr.1, 9. ** Joan. vi, 5$.
ὍὭστε τίνα χαιρὸν ἔχει τὴν μικροπρετῆ ταύτην
ἐρώτησιν ἐπὶ λύμῃ τῆς εὐσεθείας πσρὰ τῶν ἔναν-
τίων προφέρεσθαι, fiv ὡς ἅμαχον ἡμῖν εἰς χατα-
σχευὴν τοῦ οἰχείου προθάλλονται δόγµατος, δ.ερω-
τῶντες, El ὁ àv γεννᾶται; Πρὸς οὓς ἔστιν εὖθαρ-
σῶς ἀποχρίνασθαι, ὅτι Ó ἓν τῷ ἁγεννήτῳ ὧν, ἐξ
αὐτοῦ ἐγεννήθη, τὴν μὲν αἰτίαν τοῦ εἶναι ἐχεῖθεν
ἔχων' "Equo γὰρ, φησὶ, ζω διὰ τὸν Πατέρα: τὴν b
ἀρχὴν οὐχ. ἔστιν εἰπεῖν ' ὅτε μὴ γὰρ ὄντος τοῦ µεσι-
τεύοντος πράγματος, fj διανοήµατος, f?) χρονιχοῦ
διαστήµατος, ᾧ διακρίνεται, xal διαχωρίζεται τὸ
εἶναι τοῦ Υἱοῦ ἀπὸ τοῦ Πατρός * οὐδὲ ἐπινοεῖται
σημεῖον, ἀφ᾽ οὗ ὁ Μονογενῆς τῆς τοῦ Πατρὸς ζωῆς
διαςευχθεὶς Éx τινος ἰδιαζούσης ἀρχης ἀναφαίνεται.
Ei οὖν οὐδεμία ἑστὶν ἄλλη ἀρχὴ, fitt; τοῦ Υἱοῦ τῆς
ζωῆς ἡγεμονεύει, ἀλλὰ µόνον «by Πατέρα à εὑὐσεθὴς
λόγος τῆς ὑποστάσεως τοῦ Υἱοῦ προθεωρεῖ ἁδιᾶστά-
τως, ὁ Πατιρ δὲ ἄναρχος χαὶ ἀγέννητος, χαθὼς xai
ἡ τῶν ὑπενανιίων συνομολογεῖ μαρτυρία, πῶς ἀρχὴν
τοῦ εἶναι λαµέάνει ὁ τῷ ἀνάρχῳ ἐνθεωρούμενος;
Τί δὲ βλάπτεται τῆς εὐσεθείας ὁ λόγος Ex τοῦ συν-
τίθεσθαι ταῖς τῶν ἐναντίων φωναῖς, ἃς ὡς ἁτόπους
προτείνονται λέγοντες, Εἰ ὁ ὢν ἐγενγ ήθη ; οὐδὲ γὰρ
τουτό φαμεν, ὅτι κατὰ τὴν ῥυπαρὰν τοῦ Νιχοδήµου
πρὸς τὸν Κύριον ἑπαπόρησιν, χαθ᾽ fiv (peto μὴ εἶναι
δυνατὸν ἐχεῖνος εἰς δευτἐραν γέννησιν τὸν ὄντα ἑλ-
θεῖν, οὕτω: ὁ ὧν την γέννησιν δέχεται ' ἀλλ' ὅτι τοῦ
&st, xat ἀνάρχως ὄντος ἐξημμένον ἑαυτοῦ τὸ εἶναι
ἔχων, xai τῷ τὰ πρεαθύτερα πολυπραγμονοῦντι
συνανιὼν, χαὶ εἰς τὸ ὑπερχείμενον τῆς πολυπρα-
Υμοσύνης τοῦ νοῦ προλαµθάνων, xal πάσαις ταῖς
περὶ τοῦ Πατρὸς ἐννοίαις συγχεχραµένος. οὔτε τοῦ
εἶναι ἄρχεται, οὔτε ἁγέννητός ἐστιν, ἀλλὰ xal ἔγεν-
νήθη, xoi ἣν * τῷ μὲν τῆς αἰτίας λόγῳ τὴν ἐχ τοῦ
* joan. 111, 2 $qq.
ο.
CONTRA EUNOMIUM, LIB. I.
450
Πῖατοὺς γέννησιν ὁμολογῶν ' τῷ δὲ ἀῑδίῳ τῆς ζωῆς, τὸ A et genitus est, et erat, principii ratione generatio-
ποτὲ μὴ εἶναι οὗ προσιέµενος.
Αλλ' ἀντιδαίνει τοῖς εἰρημένοις, ὁ τὰ περισσὰ σο-
φιζόµενος. xal διασχίζει τῆς τοῦ Πατρὸς φύσεως τοῦ
Μονογενοῦς τὴν οὑσδίαν * διότι ὁ μὲν γεγέννηται, ὁ δὲ
ἀγέννητός ἐστι, xal τοσούτων ὄντων τῶν ὀνομάτων τῶν
εὐσεξῶς περιθεωρουµένων τῇ 0sla φύσει, ἐν οἷς οὐ-
δεµία παραλλαγὴ πρὸς τὸν }ὸν καθορᾶται * πάντων
δὲ χατὰ τὸ ἴσον ἀμφοτέροις ἐφαρμοσόντων οὐδενὺς
τῶν ἄλλων ἐπιμντσθεὶς δι ὧν τὸ χοινὸν γνωρίζεται,
μόνῳ τῷ ὀνόματι τῆς ἁγεννησίας προσφύεται * xal
οὐδὲ ταύτης τὴν συνήθη xai νενομισμένην ἔμφασιν
Σέχεται ’ ἀλλὰ χαινοτομεῖ τοῦ ἀγεννήτου τὴν ἔννοιαν *
τὰς χοινὰς περὶ τῆς φωνῆς ταύτης ὑπολήψεις παρα-
γραφόμενος. Τί ποτ' οὖν ἔστι τούτων τὸ αἴτιον ;
0ὐδὶ γὰρ ἄνευ μεγάλης τινὸς αἰτίας τῆς μὲν συν/θους
τῶν ὀνομάτων ἐμφάσεως τὸν λόγον ἀφίστησι, ξενίςει
δὲ v] παραλλαγῇ τῆς τῶν φωνῶν σημασίας. Οἶδεν
ἀχριδῶς ὅτι εἰ μὲν ἐπὶ τῆς συνηθείας φυλαχθείη τῶν
ὀνομάτων ἡ χρῆσις, οὐδεμίαν ἰσχὺν εὑρήσει πρὸς
ἀνατροπὴν τοῦ ὑγιαίνοντος δόγµατος. El δὲ τῶν
χοινῶν xai νενοµισµένων διανοηµάτων παραχινηθείη
τὰ ῥήματα, τῇ περὶ τὴν φωνὲν χακοτροπίᾳ ῥᾳδίως
δύνασθαι συγχαχουργήσειν τὰ Σόγµατα. Ofow- iz
αὐτῶν Υὰρ ἕἔλθωμεν τῶν ἁδικουμένων ῥημάτων * εἰ
χατὰ τὴν xowhv τῶν δογμάτων ὑπόληνιν διὰ τὸ μὴ
γεγεννῆσθαι ἀγέννητον λέγεσθαι τὸν Θεὸν χατεδέ-
ξατο, διέπεσεν ἂν ὅλον αὐτοῖς τὸ pryávr pa τῆς αἱ-
ῥέσεως, ὑποσπασθέντος τοῦ χατὰ τὴν ἀγενγγησίαν
σοφίσµατος. Ei γὰρ ἐπείσθη διὰ τῆς ἀχολουθίας ταύ-
της xa0' ὁμοιότητα, πάντων σχεδὸν, τῶν εἰς "ExxAn-
εἶαν Θεοῦ συντελούντων, ὥσπερ ἀόρατον, xat ἀπαθη,
χαὶ ἀσώματο», οὕτω χαὶ ἀγέννητον νοεῖσθα: τὸν $7
πάντων» t5», δι ἑχάστων τῶν ὀνομάτων τὸ μιδαμῶς
«2035v τῷ θεῷ σηµαίνεσθαι συντιθέµενος, μὴ σῶμα,
ph πάβος, μὴ χρῶμα, μὴ τὸ ἐξ αἰτίας ἔχειν τὸ εἶναι.
ΕΙ ταῦτα οὕτως ἔχειν ὑπέλαθεν, οὐδεμίαν ἔσχεν ἂν
ζύναμιν ὁ τῆς ἀνομοιότητος λόγος αὐτῶν * ἓν τοῖς
λοιτοῖς πᾶσιν, ὅσα περὶ τὸν τῶν ὅλων θεὸν θεωρεῖ-
ται, δυγχωρούντων xaX τῶν ἑναντίων τῷ Μονογενεί
«ρὸς τὸν Πατέρα τὸ ”μοιον.
λλ' ἵνα μὴ τοῦτο γένητα:, πάντων τῶν περὶ τὸν
Gi» ὀνομάτων, τῶν ἑνδειχτιχῶν λέγω τῆς ύπερχει-
nem suam ex Patre manifestans, :eternitate vite, il-
lul, quod aliquando non fuerit, a se propulsans.
Coterum praedictis obstrepit sciolus, supervaca-
nca edoctus, et a Patris natura Unigeniti essentiam
resecat, eo quod iste genitus sit, aller vero, inge-
nitus, cumque tot sint nomina, quie de natura di-
vina pie enuntiantur, in quibus nulla differentia vel
variatio ad Filium apparet, omnibus illis, quz utri-
que equaliter conveniunt, (quibus etiam nature
communio notificatur) przetermissis, soli innasci-
lilitatis seu ingeniti vocabulo adhzrescit : et ne-
que hujus consuetam, omniumque calculo proba-
tam significationem recipit : sed ingeniti notionem
novat, repudiatis communibus hujus vocis signifi-
cationibus. Qui: horum omnium causa ? non enim
sine urgente ratione ab usitata vocabulorum no-
tione orationem abducens, peregrinitatem vocum
sectatur. Probe noverat, si consuetum vocabulorum
usum retineret, se nullum ad ver: doctrina ever-
sionem aditum reperturum. Si vero a communi-
bus et passim approbatis notionibus voces abstra-
heret, perversitate vocis, facile etiam ipsam do-
ctrinam perverti possc. Exempli gratia (ad ipsa
enim deprawata vocabula accedenus ), si ος com-
muni omnium sententia Deum ingenitum, quod
genitus non sit, appellari decuisset : utique hxre-
tice structure inachina corruisset, sublata ea,
quam ex innascibilitate texit, cavillatione ; si cnim
C credidisset, ex hac consecutione secundum simili-
tudinem ferme omnium, qua Ecclesia Dei usurpat,
qucmadmodum invisibile, impassibile et incorpo-
reum, sic et ingenitum Deo universorum attribui,
concessissetque quolibet horum nominum signifi-
cari id quod Deo non inest, quia nec corpus, nec
passionem, nec colorem, nec aliunde causam es-
sendi habet : si, inquam, rem hic ita sese habere
existimasset, nulla ei ad inzqualitatis. dogma ar-
chitectandum occasio veliqua fuisset, cum ipsi
etiam adversarii fateantur, in reliquis omnibus
Unigenitum Patri :equalem esse.
Caterum ne hoc contingat, ex omnibus noinini-
bus, qu:? divinam et sublimem illam potentiam
μένης δυνάµεως, προτίθησι τὸ τῆς ἀγεγγησίας p declarant, elegit sibi innascibilitatis vocabuluin, et
ἕνομα * xai τοῦτο πεποίηται τῆς xazà τοῦ δόγματος
ἑμῶν χαταξρομῆς ὁρμητήριον, τὴν τοῦ γενγητοῦ
πρὺς tb ἀ)γέγγητον κατὰ τὴν προφορὰν ἑναντίωσιν
bi τὰ πρόσωπα µεταφέρων οἷς ἑφήρμοσται τὰ óvó-
µατα” xat διὰ τούτων τὴν ἑτερότητα τῶν οὐσιῶν τῷ
Ξαρηλλαγμένῳ τῶν ὀνομάτων σος(ζεται * οὐχ ἐπειδὴ
Ἱεχέννηται γεννητὸν, οὐδ' ὅτι μὴ γεννηθείς ἐστιν,
ἁγέννητον λέγεσθαι ανντιθέµενος ἀλλὰ τὸν μὲν, Ex
τῆς γεννήσεως οὐσιῶσθαι λέγειν * οὐκ οἶδα ποίας
αὐτὸν αοφίας ἐπὶ τὴν τοιαύτην σύνεσιν χειραγωγού-
σης. Ei γάρ τις αὐτὰς Eq ἑαυτῶν χαταµάθοι τῶν
ὀνμάτων τὰς ἑμφάσεις, ὑφελὼν τῷ λόγῳ τὰ πρόσωπα
bg" ὧν τετάχθαι δοχεῖ τὰ ὀνόματα, εὑρήσει τὸ µά-
εαιον τῆς δ'ανοίας τῶν παρ) αὐτοῦ λεγηµένων, Mi
hoc pro arce et propugnaculo, unde in doctrinam
sanarm irruat, constituit, contrariam rationem, quae
est in vocibus geniti ct ingeniti, ad ipsas personas,
quibus nomina conveniunt, transferens, et naturae
rum diversitatem ex nominum diversitate commi-
niscens. Ait enim, non dici genitum, quia genitus
sit, nec ingenitum, quia genitus non sit : sed alte-
rum ex generatione essentiatum esse (ut ita loquar),
nescio quanam sapientia ad hanc intelligentiam
inductus. Si enim quis seorsim, et per se singulo-
rum nominum significationes perpendat, subtractis
orotioni personis, de quibus ordine enuntiari viden-
tur, mox vanitatem eorum, quz iste asserit, intel-
liget : nou enim, quia Pater, ut verz fidei doctrina
4b1
S. GREGORII NYSSENI
452
tradit, preintelligitur Filio, nominum quoque ordi- Α yàp ὅτι προπινοεῖται τοῦ Yioo ὁ Ilatto κατὰ τὸν
nem ex subjeclarum personarum dignitate, et or-
dine instituemus, sed nomina per se considerentur,
quodnam alteri per rationem preponatur (iterum
dico nomen, non rem nomine significatam ), et
quodnam ex dictis, notionis alicujus positionem :
et quodnam positze. notionis ablationem indicet.
Dispiciatur exempli gratia ; arbitrer enim consul-
tum fore, ut res similium exemplis declaretur.
Scientia et inscitia, passio et impassibililas, el
liujus generis alia, nomina quzedam sunt. Quaenam
prius aliis. preconcipiuntur et. intelliguntur, num
illa, qua& rem positam tollunt, an que rem po-
nunt? Ego ita sentio, prius intelligi scientiam,
iram, et passionem, postmodum ea, quz exstinctio-
nem et interemptionem significant. lta cogita de
generatione et innascibilitate. Neque ullus studio
proprie religionis incensus calumnietur, quasi Fi-
lium generanti przposuerimus : non eniin id mo-
limur, ut Filius Patri przponatur οἱ preconcipia-
tur, cum de geniti et ingeniti significatione disseri-
mus :cerle generatio alicujus rei vel notionis po-
sitionem significat, at vero inzascibilitas cjus, quod
positum est, sublationem, prout antea dictum, ut
proinde necessarium sit, omni modo prius intelligi
nomen gencrationis, quani nomen innascibilitatis.
Cur igitur ordinein. secundum, qui in nominibus
v.situr, Patri violenter aptare contendunt, putant-
que notionem rei alicujus privatricem, posse de-
&^n05 λόγον τῆς πίστεως, διὰ τοῦτο xal τὴν τῶν
ὀνομάτων τάξιν ἀξιούτω τις τῇ τῶν ὑποχειμένων
αὐτοῖς προσώπων ἀξίᾳ xaX τάξει συνδιατίθεσθα,.
Αλλά ταῦτα σχοπείτω ἑφ᾽ ἑαυτῶν τὰ ὀγόματα, ποῖον
τοῦ ἑτέρου τῷ λόγῳ τῆς ἐπινοίας προτέταχται * τὸ
ὄνομα πάλιν φημὶιοὐ τὸ πρᾶγμα τὸ διὰ τοῦ ὀνόματος
σηµαινόµενον * ποῖον τῶν εἱρημένων, θέσιν τινὸς
νοῄµατος, χαὶ ποῖον τὴν τοῦ τεθέντος ἀναίρεσιν ἓν-
δείχνυται. Otov* σαφηνείας γὰρ ἔνεχεν διὰ τῶν ὁμοίων
οἶμαι χρῆναι παραστΏσαι τὸν λόγον» παίδευσις xol
ἀπαιδευσία, πάθος xai ἀπάθεια, καὶ ὅσα τοῦ τοιού-
του εἴδους ἐστὶ, mola τούτων τὸ προεπινοεῖσθαι τῶν
ἄλλων ἔχει; "Oca τὴν ἀναίρεσιν τοῦ τεθέντος, Ἡ ὅσα
τὴν θέσιν τοῦ ὑποχειμένου παρἰστησιν; Ἐγὼ μὲν
τοῦτό φηµι. Πρότερον γὰρ νοεῖται dj παίδευσις xa
1| ὀργὴ, xaY τὸ πάθος. καὶ τότε d τῶν νοηθέντων
ἀναίρεσις ' οὕτω xal γέννησις, χαὶ ἡ ἀνεννησία *
xai μηδεὶς διὰ τῆς ἐθελοθρησχείας διαθαλλέτω τὸν
λόγον, ὡς προτιθέντα τὸν Υἱὸν τοῦ γεννήσαντος. O3
γὰρ τὸν Υἱὸν προτετάχθαι τοῦ Πατρὸς, καὶ προεπι-
νοεῖσθαι χατασχενάξοµεν, εἰ περὶ τῆς τοῦ γεννητοῦ
xat ἀνεννήτου σημασίας δ.αλαµθάνει ὁ λόγος. Οὐχοῦν
ἡ μὲν γέννησίς τινος πράγματος f) νοήματος θέσω
ἀποσημαίνει ἡ δὲ ἀγενγησία τὴν τοῦ τεθέντος,
καθὼς εἶπον, ἀναίρεσιν ' ὥστε παντὶ τρόπῳ προεπι-
νοεῖσθαι τοῦ τῆς ἀγενγγησίας ὀνόματος, τὸ τῆς Yev-
νήσεως ὄνομα. Τί οὖν Ev τούτοις οἰχεῖον τῷ Πατρὶ, τὸ
τῇ τάξει δεύτερον ἓν τοῖς ὀνόμασιν ἐφαρμότειν βιά-
monstrare el complecti nominis essentiam ? οἱ ta- C ζονται, xai οἵἴονται τό τινος ἀφαιρετικὸν νόημα δει-
men iis qui fatuitatem et insulsitatem eorum, quz
asseruut refellunt, admodum succensent, et in eos
concitantur.
Vide enim quam insaniat in illum, qui infirmita-
tem et futilitatem argumentorum ejus patefacit, et
quam, ut potest, ab illo vindictam exigat : potest
autem solis conviciis illatisque injuriis : cujus pro-
fecto gaze copiosissimus ei domi proventus est.
Quemoadinodum enim illis, qui libros eleganter, mun-
de et nitide describunt, nexus quidam et quasi vin-
cula sunt, quibus vacua spatia explent, et toti
scriptioni venustatem οἱ elegantiam conciliant :
ita iste pleraque conviciis exornat, calumniandi
eximia facultate praeclare insignitus. Iterum enim
no$ appellitat vanos, qui a rectis cogitationibus
aberremus, neque satis idoneo apparatu ad certa-
πιοΏ accesserimus, neque etiam vim et mentem dis-
putantis assequi valeamus, Hzc enim omnia, et
plura talia a modesto isto, et bene composito ore
in magistrum nostrum (Basilium) conjiciuntur. Et
forsan justa ir: causa suppetit, meritoque decla-
mator effervescil. Quid enim necesse erat, ut ipsum
contristaret, demonstrando inibecillitatem eorum,
quz ipse disseruit, manifestando insuper, omnium-
que oculis exponendo blasphemiam verisimilitu-
dine sophismatum tectam ? Cur non potius silentio
fragilitatem dogmatis hujus tegit? Cur miserum
ubique traducit, et ad publicum quasi spectaculum
exponit, cum illius magis misereri, et dispulatio-
p δυνάµεως. Πάλιν γὰρ ἡμεῖς pdrateoi:
πτιχὸν, xal περιληπτικὸν εἴναι τῆς τοῦ ὀνόματας
οὐσίας ; χαὶ πρὸς τοὺς Σλέγχοντας τὴν σαθρότητα
τῶν λόγων ἀγαναχτοῦσι xal παροςύνονται.
Ἰδοὺ γὰρ πῶς μνησικαχεῖ τῷ τὸ σαθρὸν αὐτοῦ
xaX ἁσθενὲς τῆς κχαχουργίας φωράσαντι' xal ὡς
ἀμύνεται αὐτὸν, CU ὧν δύναται ' δύναται δὲ διὰ λοι-
δορίας µόνης καὶ Ὀθρεως' xal σφόδρα γε αὐτῷ
περιττεύει τὸ χτῆμα τῆς τοιαύτης δυνάµεως. Καθά-
περ Ύὰρ ἐπὶ τῶν καλλιγραφούντων τὸν λόγον, σύν-
δεσμοί τινες τοῦ ῥυθμοῦ τὸ ἑνδέον παραπληροῦσαι”
τὸ εὐηχόν τε χαὶ ἐναρμόνιον δι αὐτῶν ἐντιθέντες τῇ
συνάξει τῆς λέξεως: οὕτως ἐν τοῖς πλείστοις ὧν λέγει,
£v ταῖς λοιδορίαις χαταποιχίλλει τὴν συγγραφὴν, ὥσ-
περ καλλωπιζόμενος τῇ περιουσἰᾳ τῆς τοῦ ὑθρίζειν
πάλιν τῶν
ὀρθῶν λογισμῶν ἁμαρτάνοντες, xai οὐ μετὰ τῆς ἁρ-
κούσης τῇ xpela παρασχευῖς τοῖς λόγοις ἐπιχειροῦν-
τες, χαὶ τῆς τοῦ λέγοντος διανοίας ἀπολειπόμενοι,
Ταῦτα γὰρ πάντα, xal ἔτι πλείω τούτων παρὰ τοῦ
εὐσταθοῦντος στόματος ὁ διδάσχαλος ἡμῶν ὀνομάζε-
αι’ χαὶ ἴσως οὐκ ἄλογος τῆς ὀργῆς ἡ αἰτία, ἀλλὰ
δικαίως ὁ λογογράγος παρώξυνται᾽ τί γὰρ αὐτὸν ἔδει
Ἀνπεῖν ἐξελέγχοντα τὴν ἀῤῥωστίαν τοῦ λόγου τοῦδε,
παραγυμνοῦν τε xat φανερὸν ποιεῖν τοῖς εὐχεραιοτέ-
ροις τὸ βλάσφημον, τῇ πιθανότητι τῶν σοφισµάτων
συγχαλυπτόµενον; διὰ τί δὲ οὐχ ἐπιχαλύπτει τῇ
σιωπῇ τὰ σαθρὰ τοῦ δόγµατος, ἀλλὰ στηλιτεύει τὸν
δείλαιον ΄ δέων ἐλεεῖν καὶ ἐπικαλύπτειν διὰ ἡσυχίας
τὴν ἀσχημοσύνην τοῦ λόγου; Ὁ δὲ ἑλέγχει καὶ θεᾷ-
455
CONTRA EUNOMIUM, L1B. 1.
4:
ορίζει τὸν ὁπωσοῦν παρὰ τοῖς ἰδίοις μαθηταῖς ἐπὶ A nis turpitudinem tacite operire deceat? At iste το -
αυφίᾷ χαὶ ἀγχινοίᾷ τιµώμενον. Εἰπέ x09 τῶν ἔαυ-
τοῦ λόγων ὁ Εὐνόμιος * Ἔπεσθαι τῷ θεῷ τὸ dyév-
φητον ἐπέστη τῷ ῥήματι ὁ διδάσχαλος ἡμῶν * ὅτι
τὸ ἑπόμενον, τῶν ἔξωθεν ἐπιθεωρουμένων ἑἐστίν ᾿ 1j δὲ
οὐσία οὗ τῶν ἕἔξωθέν τινος, ἀλλ αὐτοῦ τοῦ εἶναι,
καθό ἐστι, τὴν σηµασίαν ἑνδείχνυται. Διὰ τοῦτο ἆγα-
τεῖ ὁ ἐπιειχής τε xal ἅμαχος, καὶ πολύς ἑστιν
εὑροῶν τοῖς ὀνείδεσι’ διότι ἀχούσας τοῦ ῥηθέντος,
xai τῆς διανοίας ἐπῄσθετο. Τί οὖν ἆμαρτεν, εἰ ἑτι-
σ-ατιχῶς τῇ διανοίᾳ τῶν γεγραμµένων ἐπτχολούθη-
σεν; El μὲν γὰρ οὗ χατὰ λόγον τῶν εἱἰρημένων ἑλά-
θετο, χαλῶς ἔχει σοι τὰ εἰρημένα, καὶ ἡμεῖς ἀγνοί-
σοµεν. El ὃς ἑρυθριᾷς πρὸς τὸν ἔλεγχον, τί οὐχ ἑἐξ-
αλείφεις Ex τῶν γεγραµµένων, ἀλλὰ λοιδορεῖς τὸν
futat et velut in theatrum rapit illum, qui a suis
discipulis propter sapienliz οἱ acuminis opinionem,
nullis non honoribus afficitur. Dixerat alicubi in
suis dissertationibus Eunomius, Ingenitum sequi
Deum. Objecit doctor noster dicto huic insistens :
id quod sequitur, esse ex eorum numero, qua ex-
Irinsecus adveniunt, at essentiam non esseex illis,
qui extrinsecus adveniunt, sed ipsius esse, secun»
dum quod est, significationem continere. llic ira
inflanmatur modestus ille et invictus, οἱ multa
probra eructat, quia dicto percepto, ipsum quoque
sensum percepit. Quid igitur peccavit, si constan-
ter sententiam verborum secutus est ? Si enim a
sententia aberrasset, recte ea, quz effutivisti, a te
προφέροντα ; Nal, qr,3iv, dAA' οὐ συν ῆχε τοῦ Aó- p prolata esse, nos quoque confiteremur. Si vero
Ίου τὸ βούλημα. Τί οὖν ἀδικοῦμεν, εἰ ἄνθρωποι
ὄντες ἐχ τῶν εἰρημένων τῆς διανοίας ἑστοχασάμεθα,
τῶν iv χρυπτῷ τῆς καρδίας οὐδεμίαν κατάλτφιν
ἔχοντες ; θΞῷ μὲν γὰρ ὑπάρχει xol τὰ ἀθέατα βλἑ-
Xii, xal τῶν μηδενὶ τρόπῳ χαταλαμθανοµένων τοὺς
yapax:rpa; ἐπισκοπεῖν, xal τὴν ἀνομοιότητα τῶν
ἀοράτων ἑἐπ.γινώσχειν' ἡμεῖς δὲ µόνον, Óv ὧν
ἀχούομεν, χρἰνοµεν.
ad refutationem erubescis, cur non expungis, quae
scripsisti ? cur eum contumeliis incessis? Utique,
inquit, sed non intellexit, quorsum tenderet oratio.
Quam igitur injuriam irrogamus, si cum simus lio-
mines, ex verbis de mente conjecturam facimus,
cum nullum aliud eorum, qui$ in corde delitescunt,
indicium suppetat ? Deo enim pronum cst etiam
invisibilia videre, et eorum, qux nullo modo com-
prehenduntur, notas intueri et inzequalitatem inaspectabilium cognoscere. Nos vero ex auditis ju-
dicamus.
Εἴρηται τοίνυν, Παρέπεσθαι τῷ θεῷ * παραχολου-
θούντων, τὴν ἆγενγησίαν αὐτὸν λέγειν ὑπενοίσαμεν.
Πάλιν εἴρηται, Ma.l4ovr δὲ αὑτό ἑστι' οὐσία có
ἁγέννητον. Οὐχέτι τούτου συνεῖναι την ἀχολουθίαν
ἰσχύσαμεν, πολὺ τὸ ἀπεμφαινόμενον, xal τὸ ἀλλό-
χοτον iv τοῖς σηµαινοµένοις κατανοῄσαντες. El γὰρ
παρέπεται τῷ θεῷ τὸ ἀγέννητον, τὸ δὲ ἀγέννητον
οὐσία ἐ2τὶ, δύο πάντως οὐσιῶν ἔννοιαν bv. ταὐτῷ
χατασχευάνει ὁ λόγος ὡς εἶναι μὲν τὸν Osby κατὰ
ταὐτόν, ὡς εἶναι ποτὲ, χαὶ εἶναι πεπίστευται; ἔχειν
δὲ παρεποµένην αὐτῷ οὐσίαν ἄλλην, ἣν ἀγεννησίαν
προσαγορτύουσιν, ἕτερόν τι οὖσαν, παρὰ τὸν οὗ ἐστιν
ἐπαχολούθημα, χαθώς φησιν 6 ὃ:δάσχαλος. xa εἰ
οὕτω ταῦτα χελεύει νοεῖν, συγγνώτω τοῖς ἱδ.ώταις
{μῖν, μὴ δυναµένοις τῇ λεπτότητι ταύτῃ τῶν θεω-
ρημάτων ἑφίστασθαι.
El €k ἀποθάλλει τοῦτον τὸν λόγον, χαὶ οὗ φησι διπλτν
οὐσίαν περὶ τὸν θεὸν λέγειν, τὴν μὲν ἐχ τῆς θεότητος,
thy δὲ ἐχ τῆς ἁγεννησίας γνωριζοµένην, ἑαυτῷ συµ-
(ουλευσάτω ὁ µήτε προπετὴς χαὶ ἀπόνηροης, μὴ πολὺ
νέµειν ταῖς λοιδορίαις, ἓν τοῖς ὑπὲρ τῆς ἀληθείας ἀγῶ-
ew* ἀλλὰ διασαφεῖν τοῖς ἀπαιδεύτοις ἡμῖν, πῶς τὸ ἑπ-
ακολουθοῶν, xal τὸ προηγούµενον οὐχ ἄλλο τι xal
ἆλλο ἐστὶν, ἁλλ ἓν ἁμφότερα γίνεται ' χαὶ γὰρ Ev οἷς
ὑπερμάχεται vov τοῦ λόγου, μένει παραπλησίως τὸ
ἔτοπον xai οὐδὲν, καθὼς αὐτός φησιν, fj τῶν εὗαρι-
Όμήτων ἐχείνων προσθλχη ῥημάτων διορθοῦται τὸ
τῶν εἱρημένων ἀσύμφωνον. Τίνα γὰρ Ev τούτοις ἔστιν
εὐρεῖν διδασκαλίαν, οὕπω κατιδεῖν ἡδυνήθην. Εἱρί-
esta: δὲ αὑτὰ τὰ γεγραμµένα παρ) αὑτο ἐπὶ λέ-
ξἔως. Εἴπομεν, φτοὶ, Ma.LAor δὲ αὑτό ἐστιν ἀἁγέν-
ψητον, οὐκ εἰς τὸ εἶναι συγαιροῦντες τὸ δειχθὲν'
Dixit. igitur : Ingenitum sequi Deum. His verbis
adducti credidimus eum allirmare, innascibilitatem
esse ex eorum numero, qua extrinsecus Deum
comitantur. Át cum rursus dixit : Magis vero sub-
stantia. est. ingenitum : non amplius connexionem
intelligere potuimus, quippe in significatis diversa
admodum et adversa varietate deprehensa. Si enim
ingenitum sequitur. Deum : ingenitum autem est
substantia, diverse substantiz€ in eodem consti-
tuanlur oportet ; ut quidem Deus sit secundum
idem, sicut oliin erat, et esse creditus est, habeat
vero subsequentem se substantiam aliam, quam
innascibilitatem nominant, quas aliud quiddam sit
ab illo, cujus sequela cest, prout doctor objicit.
Quod si hunc in modum hzc intelligi cupit, igno-
scat nobis indoctis, qui subtilitatem hujusmodi
speculationum capere nequimus.
Ceterum si hoc sensu repudiato asserat, se non
statuere in Deo duplicem essentiam, alteram de di-
vinitate, alteram de innascibilitate, obtineat ase
homo, neque praceps, neque maliliosus, ut in cer
taminibus pro veritate, conviciis non multum in-
dulgeat ; sed dilucide exponat nobis, quomodo id,
quod sequitur, et id, quod antegreditur, sint unum
et idein, non aliud atque aliud ; nam nunc quidem
iis, qu:? sui tuendi causa profert, nihil efficit, ab-
surditate aque ac antea perseverante, neque, ut
ipsemet ait, orationis illius tam concinne rotun-
ditas ac concentus inconsonz doctrine medetur.
Quam enim eruditionem in his repcrire liceat, ego
necdum perspicere potui. Sed verbatim hic red-
damus ea, qua scripsit. Diximtss, inquit, Magis
ipsum ingenitum est substantia, nom ad exsistem-
459
S. GREGORII NYSSENI
456
tiam. perducentes, quod sequi demonstratum est, sed A áxoAovOsiv. 'AA4à τὸ μὲν ἀκο.ουθεῖ τῇ πρισ-
hoc quidem sequitur appellationi, id vero quod est,
essentie accommodantes. Qux omnia si in unum
colligas, huc tota oratio recidet : sequi ingenitum
nomen : quandoquidem ipsum est ipse ingenitus.
Quem horum verborum interpretem advocabimus ?
Non ad ezsistentiam, inquil, perducentes, quod se-
qui demonstratum est. lllud συναιροῦντες dixerit
forte aliquis arcanorum expositor, eum usurpare
loco vocabuli cuvázcovcsc,connectentes. Reliquorum
autem, qua tandem ratione aliquis intelligentiam,
et connexionem assequatur ? Quod ortum est ex
sequela, non ad essentiam, sed ad appellationem,
cognationem et habitudinem habet. Quid vero, o
sapientissime, appellatio ? Num dissonat ab essen-
tia, an ei secundum notionem consonat? Si cnim
appellatio cum essentia nullam prorsus commu-
nionem haberet, quomodo ab ingeniti appellatione
essentia proprio suo charactere insigniretur? Si
igilur, prout ipse vocas, cognate et naturaliter
essentia ab innascibilitate continetur, qwo pacto
hic sejungitur ? Nomen essentie seu substantie,
inquil, ad aliud sequitur; et rursus : ipsa essentia
ad aliud. Qux» vero totius hujus orationis structura
est? Sequitur, inquit, Deum, ingenitum nomen,
quandoquidein est ipse ingenitus. Deum, qui aliud
quiddam est, quam ingenitum, subsequi ait lioc
nomen. Quomodo divinitate innascibilitate defi-
nit? At iterum oggcerit, Deum, qui ingenite est,
subsequi iugenitum? Quis nobis reconditorum hu-
jusmodi dogmatum nodos dissolvet? Ecce libi
ingenitum antecedens, 6ἱ ingenitum subsequens ; et
appellationein substantie, nunc quidem naturaliter
competentem, nunc ceu aliena sortis subsequen-
tem. Quis hic tantus est. erga innascibilitatis no-
men pavor et obstupefactio, ut illi totam divini-
tatis naturam adscribat, dictitando, si hoc nomine
Deus afficiatur, oinnia pietatis jura integra fore;
η}ορίᾳ, τὸ δὲ éctl, τῇ οὑσίᾳ cvrappótortec. "tv
συντεθέντων, Υένοιτο ἂν πᾶς ὁ λόγος τοιοῦτος” ὅτι
ἀχολουθεῖ τὸ ἀγέννητον ὄνομα: ἐπείπερ αὐτό ἔστιν
ἀγέννητος, Τίνα τοίνυν ἑρμηνέα τῶν εἱρτμένων παρα-
στησόµεθα; Οὐκ εἰς τὸ εἶναι, φησὶ, συναιροῦντες
τὸ δειχθὲν ἀκο.]ουθεῖν. ᾽Αλλὰ τὸ μὲν συ»αιροῦντες,
ἴσως ἄν τινες τῶν αἰνιγματιστῶν εἴποιεν ἀντὶ τοῦ
συγάπτοντες, αὐτῷ νενηησθαι. Toy δὲ λοιπῶν πῶς
&v. stg ἐπιγνοίη τὸ συνετὸν καὶ ἀχόλουθον; Τὸ φανὲν,
φησὶν, Ex τῆς ἀχολουθίας, o9 πρὸς τὴν οὐσίαν, 622i
πρὸς τὴν προσηγορίαν οἰχείως ἔχει. Ἡ δὲ προσηγο-
ρία, à σοφώτατε. 5L; Πότερον ἁπάδει τῆς οὐσίας, f)
σύνδρομός ἐστι κατὰ τὴν ἔννοιαν; εἰ μὲν γὰρ ἀνοι-
χξίως ἔχει πρὸς τὴν οὐσίαν τὸ ὄνομα, πῶς ὑπὸ τῆς
B τοῦ ἀγεννήτου προσηγορἰας ἡ οὐσία χαραχτηρίζεται;
Ei δὲ προσφυῶς, χαθὼς αὐτὸς ὀνομάζεις, ὑπὺ τῖς
ἀγεννησίας Ἡ οὐσία περιλαμθάνεται, πῶς ἐνταῦθα
καταµερίζεται; Καὶ τὸ μὲν ὄνομα τῆςοῦσίας ἑτέεῳ
ἀχο.λουθεῖ, αὐτὴ δὲ πάλιν ἡ οὐσία ἑτέρῳ. Τίς δὲ ἡ
σύνθεσις τοῦ παντὺς λόγου; ᾿Αχολουθεῖ, φησὶ, τῷ
Ocip τὸ ἀγάννητον ὄνομα, ἐπείπερ αὐτός ἐστιν
ἀγέννητος. "Αλλο τι ὄντι τῷ θεῷ παρὰ τὸ ἁγέννη-
τον ἀκολουθεῖν τοῦτο λέγει τὸ ὄνομα; Καὶ πῶς τὲν
θεότητα ἐν τῇ ἀγεννησίᾳ ὀρίζεται; ἀλλ) ἁγεννίτως
ὄντι τῷ θεῷ ἔπεσθαι πάλιν φτσὶ τὸ ἀγέννητον; Καὶ
τίς ἡμῖν τῶν αἰνιγμάτων τούτων διαλύσει τὸν γρίφαν ;
Ἁγέάνγητο» προηγούμενον, καὶ dyévrncor ἐφ-
επόµεγον, xal προσηγορίαν οὐσίας, νῦν μὲν προσ-
φυῶς ἐφηρμοσμένην, πάλιν δὲ ὡς ἀλλοτρίαν παρ-
εποµένην. Τίς δὲ αὐτῷ χαὶ ἡ τοσαύτη περὶ τὸ τῆς
ἀγενγησίας ὄνομα πτόησις' ὥστε ἐχείνῳ πᾶσαν
ἀνατιθέναι τὴν τῆς θεότητος φύσιν xal εἰ μὲν οὔ-
τως ὀνομασθείη, μηδὲν τῆς εὐσεθείας ἑνδεῖν' ci Bà
μὴ, τὸν πάντα τῆς πίστεως χινδυνεύεσθαι λόγον; Καὶ
εἰ uf] περιττόν τις xal παρέλχον οἱήσεται τὸ περὶ
τούτων βραχέα διαλαθεῖν, οὑτωσὶ τὸν λόγον διαλη’ ό-
μεθα.
si minus, totam filei summam in periculum vocari? At nisi quis arbitretur supervacaneum pror-
sus οἱ infructuosum fore, de his breviter disserere, sic disputationem instituemus.
Aternitas divinae vite, si eam velut. definitione
qua:lam describere velis, ejusmodi est, semper est,
nec adinittit aliquando non fuisse, et aliquando
non futurum. Sed quemadmoduni qui ex circulari
figura planum dimetiuntur, zqualiter a ceutro ad
distantiam linez in se convolutz, indefinitum prin-
cipium figure esse aiunt, linea neque in apertum
finem desinente, neque etiam a manifesto inilio
progrediente, sed undequaque pari spatio a centro
sibimelipsi copulata, et principio et fine carere vi-
detur: procul absit calumniator, quod circum-
scripta et definita: figure, circumscriptam naturam
comparaverim : non enim ad circuli cireumscriptio-
nem, sed ad similitudinem ejus vitae seu nature,
que undequaque incomprehensibilis est, intuiti,
affirmamus hanc xternitatis notionem esse. Α prz-
senti enim momento, velut a centro et signo quo-
dam, mentem ad infinitatem vitz illius extendentes
et cireumagentes, zequaliter et similiter ab immen-
Τὸ átótov τῆς θείας ζωῆς, ὡς ἄν τις ὄρῳ τινὶ πε-
ριλαθὼν ὑπογράφειε, τοιοῦτόν ἐστιν ' ἀεὶ μὲν ἓν τῷ
εἶναι χαταλαμθάνεται" τοῦ δὲ ποτὲ μὴ εἶναι, xel
ποτὲ μὴ ἔσεσθαι τὸν λόγον οὐχ ἐπιδέχεται. Αλλ'
ὥσπερ ἐπὶ τοῦ χυχλοτεροῦς σχήματος, οἱ τὰ ἐπίπεδα
γεωμετροῦντες, ἐξίσης ἀπὸ τοῦ xévzpou πρὸς τὸ δ.4-
στηµα τῆς γραμμῆς πρὸς ἑαυτὴν ἑλιχθείσης, ἀόρι-
στον εἶναι τὴν ἀρχὴν τοῦ σχήματος λέγουσι * µήτε εἰς
τέλος ὁμολογούμενον, μήτε εἰς ἀρχὴν φανερὰν τῆς
γραμμῆς διασπωµένης, ἀλλ ἓκ τῶν ἴσων διαστη-
µάτων πανταχόθεν ix τοῦ χέντρου πρὸς ἑαυτὴν ἠνω»
µένης, ἐχφυγεῖν τὸ ἀρχήν τινα xal τελευτὴν ἐπι-
δείξασθαι' οὕτω xal μηδεῖς συχοφαντείτω τὸν λόγον
ὡς περιγεγραμμένῳ σχήµατι τὴν ἀόριστον φύτιν
προσειχαζόντων * οὐ γὰρ πρὸς τὴν περιγραφὴν τοῦ
χύχλου βλέποντες, ἀλλὰ πρὸς τὸ ὅμοιον τοῦ παντα»
χόθεν ἁλήπτου τῆς ζωῆς ἀφορῶντες, φαμὲν τοῦ
Ἰδίου τὴν ἔννοιαν ταύτην εἶναι. "Amb γὰρ τοῦ νῦν
ἑνεστῶτος, ὥσπερ. ἀπὸ χέντρου, xal σηµείου τινὸς
401
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Ι.
458
πανταἸέθεν τὴ» διάνοιαν πρὸς τὸ ἄπειρον τῆς ζωῖς A sitate illa in cireulo circeumrotamur : continuamque
b x&xzsivovtéc τε xal περιάγοῦτες, ἴσως καὶ ὁμοίως ὑπὸ
τῆς ἀχαταληφίας ky χύχλῳ περιελχόµεθα, συνεχῆ καὶ
ἁδιάσπαστον αὐτὴν πρὸς ἑαυτὴν τὴν Octav ζωὴν ἆπαν-
ταχόθεν χαταλαμθάνοντες' xal οὐδὲν πἐρας, καὶ
οὐδὲν µέρος ἐπιγνῶναι δυνάµενοι. Τοῦτο λέγομεν
περὶ τῆς ἀϊδιότητος τοῦ θεοῦ, Ó παρὰ τῆς προφητείας
Ἱχούσαμεν, ὅτι Osóc, xal βασιᾶεὺς προαιώνιος
καὶ βασιλεύει τὸν αἰῶνα, καὶ éx' αἰῶνα, xal ἔτι.
Καὶ διὰ τοῦ-ο ἀνώτερον μὲν πάσης ἀρχῆς, περισσό-
τερον δὲ παντὸς τέλους εἶναι διοριζόµεθα. Ἱ αύτην οὖν
τὴν ἔννοιαν ὡς πρέπουσαν θεῷ τῶν ὅλων περὶ αὖ-
τὸν ἔχοντες, δύο προσηχορίαις τὸ νοηθὲν ἐξαγΥέλλο-
μεν, tip ἀγενγήτῳ, xaX τῷ ἀτεευτήτῳ τὸ ἅπει-
pov, xal ὃ:ηνεχὲς, χαὶ ἀῑδιον τῆς ζωῖς τοῦ θεοῦ
παρ.στῶντες. El γὰρ τὸ ἕτερον τούτων µόνον εἰς τὴν
διάνοιαν ταύτην παραληφθείη, σιωπηθείη δὲ τὸ λει-
πόμενον, χωλεύσει πάντως τὸ σημαινόμενον ἐν τῷ
Ἀείτοοντι. Οῦτε γάρ ἐστι δυνατὸν ἑνός τινος τούτων
την à». ἑχατέρῳ σηµασίαν ὑγιῶς παραστΏσα:' ὁ yàp
ἀτελεύτητον εἰπὼν, τὴν πρὸς τὸ τέλος µόνον ἀἆλλο-
ερίωσιν ἔδειξεν οὗ μήν τι χαὶ περὶ της ἀρχης ὃ--
ελέχθη * xaX ὁ τὸν ἄναρχον ὀνομάσας, τὸ μὲν ὑπὲρ
ἀρχὴν εἶναι τὸ σηµαινόμενον ἔδειξε τὸν δὲ περὶ τοῦ
τέλους λόγον ἀφΏχεν ἀμφίθολον.
Τούτων οὖν, ὡς ἔφην, τῶν ὀνομάτων ἑπίσις τὸ
ὁΐῖδιον της θείας ζωῖς παριστώντων, χαιρὸς ἂν st
κατεξττάσαι, πῶς «τοι διατέµνοντες τοῦ ἁϊδίου τὸ
«ημαινόμενον, τὸ μὲν τὴς ἀρχῆς ἀναιρετιχὸν vórga,
οὐσίαν εἶναι qaa, οὗ περὶ τὸ ἀῑδιον θεωρεῖσθα: - τὸ
δὲ τοῦ τέλους ἀνεπίδεχτον, ἐν τοῖς ἔξω τῆς οὐσίας
Ἰργίκονται. O0x οἶδα τίνι διανοίᾳ τὸ τοιοῦτον ἁποχλη-
(novit; ^ ὥστε 1b μὲν ἀρχὴν μὴ ἔχειν Ey οὖὐσίᾳ τίθε-
οθαι” τὸ 6$ τέλος μη ἔχειν, ὡς ἑχτὸς τῆς οὐσίας ἀπο-
ποιεῖται. Ἐχρην γὰρ ἐπειδῃ τὰ δύο περὶ αὐτὸ
ἑεωρεῖται, f| ἁμςότερα εἰς τὸν τῆς οὐσίας παραδέξα-
«03. λόγον * εἰ τὸ ἓν ἀπόθλητον ἔχριναν, συναποδάλ-
à:ty τούτῳ καὶ τὸ λειπόμενον. ELSE πάντως ἀρέσχει
ξιελόντας τοῦ ἀῑδίου τὴν ἔννοιαν, τὸ μέν τι εἰς οὐσίαν
τῆς Cala; φύσεως χατατάττειν ^ τὸ δὲ ἐν τοῖς μὴ οὖσι
ευλλογίζεσθαι, ἐπειδὴ ταπεινοῖς λογισμοῖς τὰ τοιαῦτα
χρίνειν ἐθέλοναν ΄ πρὸς τὸ ῦψος τῶν περὶ θεοῦ νοη-
Κάτω», ὥστερ τὰ πτεροῤῥυήσαντα τῶν ὀρνέων οὐχ
ἐν Έ-ἆμενοι συμθουλεύσαιμι ἂν αὐτοῖς ἔγωγε us-
ταλαθεῖν πρὸς τὸ ὀναντίον τὰ δόγµατα᾽ ὡς vb μὲν
ἀεεἰεύεητον ἓν οὐσίᾳ λογίζεσθαι, περιορᾷν δὲ
βἆλλον ου ἀτελευτήτου τὸ ἄναρχον, τῷ µέλλοντι,
zal v κατ ἐλπίδας πλέον, ἣ τῷ παρῳχηκότι καὶ
ἑωλῳ τὰ πρωτεία προσνέµοντας. Ἐπειδὴ γὰρ (λέγω
& ταῦτα διὰ τοὺς μιχροὺς τὰ Φυχάρια, ἐχουσίως
τῇ τῶν νηκίων ὑπολήγψει συγκατάχων τὸν λόγον)’
ἐπειδὴ τοίνυν «b παρελθὸν τῆς ζωῖς ἀντ᾽ οὐδενός ἑττι
vp ζάραντι' κπᾶσα δὲ d απουδὴ τοῖς ζῶσι πρὸς τὸ
µέλλον καὶ προσδοχώµενον γίνεται, τιµιώτερον ἂν
εξη ουῦ ἀνάρχου τὸ ἀτελεύτητον ΄ ὅτι πρὸς τὸ μὲλ-
49» καὶ πριοδοχώµενον τὸ ἀθάνατον φέρεται. Ὥστε
$ θενερεπή, χαὶ ὑγηλὰ περὶ τῆς θεία; φύσεως ἕστω
vekuata, 5 εἴπερ ἀνθρωπίνοις λογισμοῖς κρίνουσι τὰ
φκαῦτα, τὸ μέλλον ἕστω τοῦ παρφχηκότος αὐτοῖς
9? * Psal. εστι, 2.
PaTR2L. Gg. XLV.
οἱ indivulsam ipsam ad seipsam divinam vitam
undequaque complectimur, oinis finis partisque
expertem. Hoc de zternitate Dei docemus, quod a
Propheta cognovimus: Deum esse regem ante s&-
cula, qui regit ab elerno in aternum, et ultra ** : ea
propter, superiorem omni principio, ct ulteriorem
omni fine statuimus. Hanc existimationem , qua
velut universorum Deo consentanea de divina majc-
state imbuti sumus, duobus nominibus efferre so-
lemus, ingenito, et interminato, quorum illo infini-
tatem et immoensitatem, hoc perpetuitatem divine
vite declaramus. Si enim alterum duntaxat ex duo-
bus predictis vocabulis ad rem banc explicandam
assumatur, alterun reticeatur, significatum in eo,
quod relinquitur, mancum et mutilum erit: non
enim fleri potest, ut unum horum ex his significa-
tionem, qua in alterutro est, recte reprzsentet.
Nam qui interminatum nominat, is solum termino
carere indicat, at de principio nihil interim asse-
ευ. Et qui principii expertem appellat, is id, quod
significatur, supra omne principium esse ostendit,
at finis rationem relinquit ambiguam.
Cum igitur lic vocabula, ut dixi, zqualiter zeter-
nitatem vitz: divine exhibeant, tempus cst, ut dis-
quiramus, quomodo isti :elernilatis significato quasi
dissecto, dicant, notionem illam, quie omn: prin-
cipium removet (quam substantiani esse aiunt), in
zternitate non spectari; et termino carere, in iis,
qua: extra essentiam sunt, computari debere, Nescio
quam notionem et speculationem secuti tradant,
principii expertem esse, esse substantiam, at finis
negationem, quasi extra substantiam ablegandam
esse. Oportebat enim, cum duo ista in codem con-
siderentur, aut utrumque in substantie classem
recipere, vel $$ unum abjiciendum censuerunt, ab-
jicere simul et alterum. Si vero illis omnino lubet,
divisa zternitatis notione, alterum quidem sub-
stanti: divine nature deputare, alterum iis, qua
non exsistunt, accensere (quandoquidem abjectis
et vilibus cogitationibus hxc dijudicare nituntur,
nequaquam idonei, qui 56 ad sublimia de Deo sensa
D attollant, in altum non subvolantes, more videlicet
avium, quibus pennz defluxerunt) : suaserim ego
illis, ut doctrinam suam invertant, el interminatum
in substantia numerent, nec multum curent, an
interminatum principio careat, futuroque potius,
et quod spe apprehenditur, quam praeterito, jamque
cvanido, priores partes deferant. Προ dixerim pro-
pter eos, qui pusillo et angusto sunt pectore,
sponte oratione ad insipientium captum et seusuin
demissa. Itaque cum vivens przteriti nullam ratio-
nem ducat, omnemque industriam ad id, quod fu-
turuin est et exspectatur, conferat, praclarius uti-
que erit, interminabilem esse, quam principio ca-
rere: quia quod immortale est, fertur ad futurum,
ct ad id, quod exspectatur. [taque aut. Oeo diga
13
459 . 8. GREGORII NYSSEM 4tO
οἱ sublimia de divina natura sensa concipiant, aub A τιμ.ώτερον΄ xai τούτῳ τοῦ θεοῦ τὴν obclav περι-
οἱ humano modo hize talia zstimare velint, preter-
ito. praeferant. futurum, eoque divinam essentiam
cireumscribant: quandoquidem quidquid temporis
praeteriit, ipso transitu evanescit: αἱ vero illud,
quod exspectatur, ipsa spe subsistit.
Caxterum hasc tanquam ridicula et puerilia, pueris
in foro sessitantibus οἱ lusitantibus convenientia,
profero : neque enim evenire potcst, quominus in
lusum resolvatur, quisquis propius secte hujus
vilitateni, et ad humilia abjectionem introspexeril.
lllud addere non abs re fore visum est, cum Φίος-
nitatis notio utrisque ex supradictis conficiatur, ex
negatione scilicet principii et finis: si essentiam
Dei uno circuimscribant, semiperfecta erit essentioe
ratio, quippe in sola principii negatione consistens,
excluso ab essentia interminato. Si autem ambobus
conjunctis esscntize rationem ex ultroque conllent,
rursus dispiciamus, quzenain absurditas hanc asser-
tionem cousequatur: videbimus enim illos, non jam
solui cum unigenito Filio, sed ciam secum pugnare,
quod planum apertumque est, ncque muta pro-
batione egens. Nain ratio principii οἱ finis sibi
mutuo opponuntur, et diversum cst utriusque signi.
ficatum, quemadmodum etiam in aliis, que per
diametrum sibi repugnant, inter qux? imedium nul-
lum intercedit. Is enità. a quo principii delinitio
exigitur, non utique fiuis defimtionem assiguabit,
sed contrariam omnino rationem principio coimpe-
ientem, οἱ fiui oppositam proferet. lgitur et qux
cuilibet horum opposita sunt, pro modo oppositio- C
nis a se invicem distabuut: οἱ aliud erit principii
expertem esse, oppositum illi, quod principio sub-
jacet : aliud vero interiinatunm, quod negationem
finis significat. Si igitur duo ἴδια, principii, iu-
quam, experlem esse, et lermino carere, essentia
divine adscribant, Deuni ex duobus repugnantibus
et sibi dissonis rebus coagimentabunt: nam finis
et principii repugnantiam ipsa notio utrique horum
insita per se manifestat: qux: enim oppositis oppo-
sita sunt, etiam inter 8e opposita aunt. Verum est
autem illud: omnia, quz secundum naturam sibi
mutuo adversantibus adversantur, ea etiam sibi
mutuo adversari, ut exemplorum inspectionc liquet.
Jgni aqua adversatur. lgitur etiam facultates, qui-
bus se invicem interimunt, contrariz inter se erunt :
nam si ignem exstinguit hunior, aquai auteu e
medio tollit siccitas, repugnantiam aqu: cum igne,
inaitze itidem qualitates in seipsis retinent, ut ne-
cesse sil confiteri siccitati humiditatem adversari.
la ergo cum principium et finis opponantur, opor-
tel ul et nomina secundum sensum sibi adversen-
lur, principii, inquam, et finis negatio. Si igitur
alierum4 horum duntaxat esseutiam demonstrare
contenduni, resumam enim, quod antea dictum
est, dimidiatum quoddam esse Deo attribuent, sola
principii negatioue essentiam ejus cireumscriben-
tes, ad finis autem negationem nequaquam exten-
denies , si vero utrumque ad rationem divinz es-
γραφέτωσαν. Ἐπειδῃ πᾶν τὸ παρελθὸν fÓn τοῦ
χρόνου τῇ παρόδῳ συναφανίκεται ' τὸ 6b προσδοχκώ-
p.2voy διὰ τῆς ἑλπίδος τὸν ὑπόστασιν ἔχει.
Ἁλλὰ ταῦτα μὲν, ὡς παιδίοις τοῖς ἐν τῇ ἀγορᾶ
καθηµένοις xal maljoust γελοία, xai παιδαριώδη
προφέρω' οὐδὲ γὰρ στι τὸ χαμαιῤῥιφές τε xal
Y^ivov τῶν τῆς αἱρέσεως δογμάτων ἐπισκεπτόμενον,
μὴ οὐχὶ πάντως εἰς µειραχιώδη τινὰ παιδιὰν ὑπο-
φέρεσθαι. Ἐκχεϊῖνο δὲ προσθεῖναι τῷ λόγῳ χαλῶς
ἔχειν enul* ὅτι τῆς τοῦ ἁϊρίου σηµασίας δι ἆμφο-
τέρων, xavà τὸν ῥηθέντα λόγον συμπληρουµένης,
Ex τε τῆς ἀρχῆς, xal ἑἐχ τῆς τοῦ τέλους ἀλλοτρ:-
D ώσεως" εἰ μὲν ἐν τῷ ἑνὶ τὴν οὐσίᾳαν τοῦ θεοῦ περι-
γράφοιεν, ἡμιτελῆς αὐτοῖς, xai ἡμίτομος ὁ τῆς οὐ-
σίας λόγος ἀναφανήσεται, Ev uóvto τῷ ἀνάρχῳ νοού:
µενος᾽ τὸ δὲ ἀτελεύτητον £v ἑαυτῷ xaz' οὐσίαν μὴ
χεχτηµένος. Ei δὲ ἁμφότερα σννθέντες τὸν τῆς οὐσίας
λόγον δι) ἑχατέρων συναπαρτίσυναι, πάλιν σχοπἰ-
σωµεν τὴν συναναδεικνυµένην ἀτοπίαν τῷ λόγῳ᾽
εὑρεθήσεται γὰρ dütolg οὐχέτι πρὸς τὸν Μονογενη
µόνον, ἀλλὰ xai πρὸς ἑαυτὸν ἁλλοτρίως ἔχων ' σαφὴς
δὲ ὁ λόγος, xaY οὐδὲ πολλῆς τῆς ἐπιστασίας δεόµενος.
'O γὰρ τῆς ἀρχῆς, xat ὁ τοῦ τέλους λόγος , ἑναντίως
ἑχάτερος πρὸς τὸν ἕτερον ἔχει ΄ καὶ διάφορον Er ἆμ-
φοτέρων τὸ σηµαινόμενον' ὥσπερ xal ἐπὶ τῶν λοι-
πῶν τῶν χατὰ διάµετρον ἀλλήλοις ἀντιχειμένων *
οἷς οὐδὲν ὕπεστι μέσον. Ὁ γὰρ ἐρωτηθεὶς τὸν περὲ.
τΏς ἀρχῆς λόγον, οὗ τὸν αὐτὸν ἀποδώσει τῷ περτ.
τοῦ τέλους ὄρῳ * ἁλλ᾽ ἐπὶ τὸ ἑναντίον ἑχείνῳ προάξεα.
τὸν ὡρισμένον τῆς ἀρχῆς λόγον. Obxouv xai τὰ ἑχα.----
τέρῳ τούτων ἀντιχείμενα, χατὰ τὸ ἴσον µέτρον τῖιςς
ἀντιθέσεως, xai ἀπ᾿ ἀλλήλων διενεχθῄσεται᾽ χα"
ἄλλο τι ὁμολογηθήσεται εἶναι τὸ ἄναρχον, ὅπερ à.
τίχειται τῷ ὑπὸ τῆς ἀρχῆς δηλουµένῳ * ἄλλο δέ τι τὰ
ἀτελεύτητον, ὅπερ ἀναιρετιχὸν τοῦ τέλους ἐστίν. δ--ι
οὖν ταῦτα τὰ δύο εἰς τὴν οὐσίαν τοῦ θεού φέροντες
ἀναθήσουσι, τὸ ἀτελεύτητόν φημι xai τὸ ἄναρχον s
620 τινῶν ἑναντίων xal ἀσυμφώνων συνδρομὴν τὸν
Θεὸν ἑαυτῶν ἁποδείξουσι. Την γὰρ τοῦ τέλους πρ σ
τὴν ἀρχὴν ἑναντίωσιν, ἡ ἑκατέρῳ τούτων ἄντιχει--
µένη διάνοια xal ἐφ᾽ ἑαυτής ἐπιδείχνυται. Τὰ γὰρ
τοῖς ἀντιχειμένοις ἑναντία, xai ἀλλήλοις ἑναντίας
πάντως ἐστίν. Αληθὴς δὲ ὁ λόγος, ὅτι πάντα, ὅσα τοῖς
ἑναντίὼς ἔχουσι xatà τὴν φύσιν ἀντιχαθίστατ:ίο
ταῦτα xai πρὸς ἄλληλα τὸ ἑναντίον ἔχει. ὡς ἐπὶ τῶν
ὑποδειγμάτων ἔστιν ἰδεῖν. Ti πυρὶ τὸ ὕδωρ ἀνθέ-
στηχεν. Obxouy καὶ αἱ ἀναιρετιχαὶ τούτων δυνάμεις,
ἀλλήλαις ἑναντιώσονται. El γὰρ σθεστιχἣ τοῦ πυρός
ἐστιν dj ὑγρότης ' ἀναιρετιχὴ δὲ τοῦ ὑδατός ἐστιν ἡ
ξηρότης, τὴν τοῦ ὕδατος πρὸς τὸ πὺρ ἐναντίωσιν,
καὶ αἱ ἀντικείμεναι τούτοις ποιότητες, καὶ ἐφ᾽ éav-
τῶν διεσῴσαντο, ὡς ἑναντίως ἔχειν ὁμολογεῖσθαι τῷ
ξτρῷ τὴν ὑγρότητα. Οὕτως οὖν καὶ τῆς ἀρχῆς , xol
τοῦ τέλους ὑπεναντίως διαχειµένων, τὰ ἀντικείμενα
τούτοις ὀνόματα χα) ἀλλήλοις μάχεται χατὰ τὴν Ev-
yotav, τὺ ἄναρχον λέγω xal τὸ ἀτελεύτητον. Ei
461
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Ἱ.
402
eolvuv τὸ ἕτερον τούτων µόνον τῆς οὐσίας ἑνδεικτικὸν A scntie referant, nibil aliud efficient, quarh ut eau
εἶναι ὀρίκονται πάλιν γὰρ τὸν αὐτὸν ἐπαναλέκομαι
λόγον ' ἓξ ἡμισείας προσμαρτυρίσουσ.ν οὕτω τῷ zi
5) εἶναι, ἓν µόνῳ τῷ ἀνάρχῳ περινρά-εσθαι λέγοντες
αὑτοῦ την οὐσίαν , «ob; δὲ τὸ ἀτελεύτητον οὐχέτι
ἐγτείνοντες. Ei 6$ ἁμφότερα εἰς τὸν τῆς οὐσίας λόγον
φέροντες καταθήσουσιν, οἡδΣν ἕτερον , ἣ ἐς ἑναντίων
αὐτὶν συυχτεῖσθαι
ες repugnantibus niodo supra exposito coalitam,
et ob repugnantiam, quxe est inter priucipii et finis
negationem, ipso interminato et principii experte,
secundum substantiam, disci-sam esse, patefa-
ciant. Quo fitut Deus illorum sit res quadam varia
et ex pugnantibus rebus composita.
ἀποφρανοῦνται χατὰ τὸν ῥηθέντα τρόπον, τῇ χατὰ τὸ τέλος, πρὸς την ἀρχῖν ἑναν,-
ρ ο 9
τ'ωσε;. το ἀτελευνῖιτ Ju 10" * ea ^ em , -
: z λευτήτῳ, καὶ ἀνάρχῳ xav! οὐσίαν δ.ασχιςομένην. Καὶ οὕτως εὑρίσχεεαι αὐτῶν ὁ Osb; ποι-
χλον τι χρῆμα χαὶ σνθξτων, ἓς ἀντικειμένων τινῶν σ2γχεχροτηµένος
LI ͵ .
λλλ' οὔτενξστιν, οὔτε a] γένηται Gov ux τοιοῦτον
ἐν Ἐχκλησίᾳ 8:00: ὥστε τὸν ἁπλοῦν, χαὶ ἀσυνθξτου
μὴ] µόνον πολυειδή, χαὶ ποικίλον, ἀλλὰ xat ES £vav-
τίων συγχείµενον ἀποιραίνετθαι. "II γὰρ ἁπλύτης τῶν
τῆς ἁληθείας δογμάτων, τὸν Θεὸν ὅπερ ἐστὶν ὕπο-
τίθεται ' οὔτε ὀνόματι, οὔτε διανοήµατι, οὔτε τιν}
ἄλλη χαταλτττιχῇ ἐπινοίᾳ περιληφθΏναι δυνάμενο» ᾿
οὗ µόνον ἀνθριυπίνης, ἀλλὰ καὶ ἀγγελιχῆς, καὶ πάσης
ὑπερχοσμίου χαταλήνεως ὑψμηλότερον µένοντα, ἄφρα-
στόν τε χαὶ ἀνεχφώνητον, xal πάτης της διὰ λόγων
σημασίας ἀνώτερον, Ev. ὄνομα γνωστ,χὸν τῆς ἰδίας
ἔχοντα φύσεως, τὸ µόνον αὐτὸν ὑπὲρ πᾶν εἶναι ὄνομα'
9 δὴ χαὶ τῷ Μονογενεῖ χεχάρ.στα:, διὰ τὸ πάντα ὅσα
ἔχει ὁ Πατλρ, xai τοῦ YioU εἶναι" τῆς δὲ ἀῑδιότητος
αὐτοῦ, οὐγὶ tne οὐσίας ἑνδειχτιχὰς εἶναι τὰς φωνὰς
ταύτας ὁμολογεῖ τῆς εὐσξθείας ὁ λόγος ' τὴν τε dyév-
γητόὀν Φφημι xai τὴν ἀτεεύζτητον. Ὡς τοῦ μὲν
ἁγεννέτου, τὸ µηδεµίαν αὐτοῦ ὑπερχκεῖσθαι ἀργὴν, xol
αἰτίαν ἑνδξικνωμένου * τοῦ δὲ ἀτελευτήτου τὸ εἰς µη-
At neque est, neque exoriatur in Ecclesia Dei
(alis doctrina, ut dicamus, simplicem, et ab omni
compositione immunem, non modo multiformem
et varium, sed ctiam ex rebus pugnantibus con-
flatum esse : nam divinz veritatis simplicitas Deum
id, quod est , esse docet : eum scilicet , qui neque
nomine, ncque cogitatione, neque alja ratione
comprehendi valeat, non solum humana, sed ct
angelica, tota illa supra mundum evecta facultate
eminentiorem, ineffabilem, ct inenarrabilem, ct
omni, qux: verbis perficitur significatione excel-
siorem : qui unum nomen, ceu proprie natura
notam ac indicium habet, quod ipse scilicel solus
sit super omue nomen, quod eta Unigenito
concessum est, quia omnia qui sunt Patris suit
eliam Filii ***. las porro voces ingenitum et inter-
minatum zernitatis, non autem esscentize indices
esse, vera el pia. doctrina tradit: ita ut ingeni-
tum nullum ipso anterius principium, nullamque
δὲν πέρας στήσεσθαι αὑτοῦ τῶν βασιλείαν σηµαίνον- C priorem causam exstare iudicet : interminatum
φος. Σὺ γὰρ, φησὶν, ὁ αὐτὸς el, καὶ τὰ £c σου οὐκ
ἐκ 1ε(ύουσι. Διὰ μὲν τοῦ εἶναι τὸ μὴ ἓξ αἰτίας τινὺς
ὑποστῆναι σηµαίνων * διὰ δὲ τοῦ έφεξτς την ἅπαν-
στὀν τε χαὶ ἀτελεύτητον µαχαριότητα τῆς κωῖς ἑν-
δειχνύµενος.
"AXA' ἴσως ἐρεῖ τις x3Y τῶν εὑὐλαθεστέρων, ἑγι-
στὰς τοῖς περὶ τοῦ ἀῑδίου ἐμῖν ἐξητασμένοις, ὅτι
χαλστόν ἐστι τὸν περὶ τοῦ Μονογενοῦς λόγον διὰ τῶν
εἰρημένων παρελθεῖν ἀπροσχόπως. Δύο: γὰρ ἀπεμ-
Φαινύντων δογμάτων, ἑνὶ πάντως συνενεχθήσεται ἢ
Υὰρ ἀγέννητον εἶναι xal τὸν Υϊὸν κατασχευάτοµεν,
ὅπερ ἄτοπον, f| οὐδὲ τὸ ἁῖδιον αὑτῷ συγχωρίέσοµεν,
ὅπερ ἴδ.ον τῶν βλασρημούντων ἑστίν. Eb γὰρ τῷ
ἀνάρχωῳ, xal ἀτελευτῆτῳ ἢ ἁϊδιότης γνωρίκεται,
ἀνάγχη «isa, f| ἀσεθεῖν p] ὁμολογοῦντας τοῦ Yioo
«b ἀῑδιον, πρὸς τὴν τῆς ἁγεννησίας ὑπόληψιν ἐν
ταῖς περὶ τοῦ Μονογενοῦς ὑπονοίαις φέρεσθαι. Τί οὖν
ἡμεῖς; El μέν τινα χρονιχἣν ἔμρασιν ὑπερετίθει τῆς
τοῦ Μονογενοῦς ὑποστάσεως ὁ τὸν Πατέρα τοῦ Υἱοῦ
μόνῳ τῆς αἰτίας λόγῳ πρρθεωρῶν, εἰχότως ἂν ὁ τῆς
ἀϊδιότητος ἡμῖν περὶ τοῦ Υἱοῦ,' Υἱοῦ λόγος ἔχινδυ-
νεύετα. Nuvi δὲ, τὸ ποτὲ μὴ ἔσεσθαι ἐπὶ τῆς προαιω-
νίου φύσεως ἴσως, xat ὁμοίως ἐπί τε τῆς τοῦ Πατρὸς
Curt; , xat τῆς τοῦ Μονογενοῦς, ἁλλὰ χαὶ τῆς τοῦ ἁγίου
Πνεύματος ὁμολογίας οὗ δέχεται. Ἔνθα γὰρ Χρόνος
οὐκ ἔστι, xaX τὸ ποτὲ συνανῄρτται. El δὲ dsl ty τὸν
** Philipp. n, {δ. *' Psal. ci, 4.
vero, rcgnum ejus nullo fine clausum iri ostendat.
Tu enim, inquit, idem ipse es, et unni tui non de-
ficient *' : per esse eum ex nullo principio prodire
innuens , sequentibus autem verbis , infinitam il-
lam, et nullis limitibus circumseptam vite. illius
beatitudinem delineans.
Αι forte objiciat quis etiam ex religiosiorum coetu
occasione eorum, qz de zternitate disscruimus :
diflicile esse unigeniti Filii honorem salvum et illi-
batum praestare, si quz dicta sunt subsistant : cum
enim duz sint dogmatum rationes, alterum illorum
Filio convenire oportet : vel enim ipsum quoque Fi-
lium ingenitum esse probabimus , et hoc est absur-
dum , vel :zlernitaten) ei adimemus , quod proprium
est blasphemantium. Si enim ex principii et finis
negatione xternitas cognoscitur, plane sequitur aut
nos impietatis labem contrahere , utpote, qui Filii
gternitatem non confiteamur, aut intelligentiam
nostram , quando de Unigenito cogitamus, ad inna-
scibilitatem quoque deflectere. Quid igitur nos ? si
temporalem quamdam intercapedinem — hypostasi
seu subsistentia Filii anteponeret, qui Patrem sola
principii ratione prius Filio concipit , jure censeii
posset doctrina de Filii zeternitate in periculum vo-
cala. Nune pari prorsus modo , aliquando non fu-
turum esse, a Patre et Filio, quin et à Spiritu
exsulat, nam vbi nullum tempus , ibi eliam. ali-
$65
S. GRECO NYSSENI
az |
quando sublatum est. Si autem Filius semper tan- A εἶναι χαταλαμθάνεται ὁ Υἱὸς τῇ περὶ τοῦ Πατρὸς
quam exsistens concipitur, in ipsa Patria notione
relucens, qux» formido nos absterreat, quominus
sternitatem Filio adscribamus, qui neque prin-
cipium dierum, neque finem vitze habet ? Quem-
ad.nodum enim ex lumine lumen, vita ex vita, ex
bono bonus, sapiens, justus, potens, el cetera
ad eumdem inodum , exque tali talis, sic ox seterno
plane zternus processit.
Sed l:tigiosus quispiam nostro quasi ex ore dis-
pulationem subripieus , oggeret , ex dictis suspicio-
nem oriri, quasi etiam ingenitus ex ingenito fuerit.
Verum qui ista objicit, corde sobrius sit, et propriis
' vocibus insistat : nam qui Filium ex Patre esse
confitetur, jam eo ipso ingeniti rationem a Filio
removit, neque ulla causa suppetit, cur metuamus
Fiium aternum, et tamen non ingenitum pronun-
tiare : quia enim vita Filii nullo temporis intervallo
definitur, sed et ante sxcula, et post condita saz-
cula iminensitas vitz ejus undequaque diffusa est ,
proprie zlerni appellatione afficitur : quia vero
Filtus et est et nominatur, Patrisque notionem jun-
ctim in seipso countemplandam offert , fieri non po-
test, ut quis illum ingenite exsistere credat , euim,
inquam , qui semper cum Patre cst, et ut etiam
divinus ille doctor noster docu:t , qui gen:te Patris
innascibilitati unitur, idemque de sancto Spiritu do-
cemus , in solo ordine diíferentia constituta. Quem-
admodum enim Patri Filius conjungitur, et cum
non est, sic eliam Spiritus sanctus ad Filium se
labet ; nam iu sola principii ratione Filius prius-
quam Spiritus sancti hypostasis, concipitur : tem-
porales autem dimensiones in illa omne szculum
antegressa vita non inveniuntur: ita uL excepta
principii ratione sanctissima Trinitas in omnibus
probe sibi consonet: quam decet gloria et im-
perium.
ἐννοίᾷ συναναφαινόµενος, τίς ὁ φόθος προσμαρτυρεῖν
τῷ Μονογενεῖ τὸ ἀῑδιον, τῷ µήτε ἀρχὴν ἡμερῶν, µήτε
ζωῆς ἔχοντι τέλος; Ὡς γὰρ Ex φωτὸς φῶς, xai ζωὴ
Ex ζωῆς, χαὶ t£ ἀγαθοῦ ἀγαθὸς, σοφός τε χαὶ δίχαιος,
χαὶ δυνατὸς, xal τὰ ἄλλα πάντα ὡσαύτως, ἐκ τοιού-
του τοιοῦτος, οὕτω xai ἐξ ἁϊδίου πάντως ἁἴδιος.
Αλλ' ὑφαρπάζει τὸν λόγον ὁ ἀντιλογιχός τε xal
φίλερις, ὡς τῆς ἀκολουθίας ταύτης, xal ἐξ ἁγεννή-
του ἀγέννητον ὑπονοεῖσθαι ποιούσης. ᾽Αλλὰ νηΦάτω
τῇ χαρδίᾳ, καὶ ταῖς ἰδίαις ἐπιστήτω φωναῖς ὁ µαχό-
µενος ὅτι τὸ ix τοῦ Πατρὸς ὁμολογῶν, τὴν τοῦ
ἀγεννήτου ὑπόνοιαν ἐπὶ τοῦ Μονογενοῦς ἀπεπέμψατο”
B xai οὐδεὶς ἔπεστι φόβος, xai ἀῑδ'ον αὐτὸν, xaX οὖχ
ἀγέννητον λέγειν. "Οτι μὲν γὰρ οὗ διαστήµατι χρο-
νιχῷ τοῦ Υἱοῦ τὸ εἶναι περιορίζεται: * ἀλλὰ xal πρὸ
τῶν αἰώνων, xat μετὰ τούτους τὸ ἄπειρον αὐτοῦ τῆς
ζωῆς ἁπανταχόθεν ἐχχέχνται, χυρίως τῇ τοῦ ἁῑδίου
προστγορἰᾳ χατονοµάξεται. Ὅτι δὲ πάλιν Υἱὸς ὧν
χα) λεγόμενος, συνηµµένως τὴν τοῦ Πατρὸς Évvotav
ἑαυτῷ συνθεωρεῖσθαι δίδωσι, τὸ ἁγεννήτως εἶναι ὅο-
κεῖν διὰ τούτου ἐχπέφευγεν, ἀεὶ αυνὼν τῷ ἀεὶ ὄντι
Πατρὶ, καθὼς εἶπε xaX 1j θεόπνευστος ἑχείνη τοῦ δι-
δασχάλου ἡμῶν ςωνὴ, ὅτί γεννητῶς τῇ ἀγενντσίᾳ τοῦ
Πατρὸς συναπτόµενος * ὁ δὲ αὐτὸς ἡμῖν καὶ περὶ τοῦ
ἁγίου Πνεύματος λόγος ἓν µόνη τῇ τάξει τὴν διαφο-
ρὰν ἔχων. Ὡς γὰρ συνάπτεται τῷ Πατρὶ ὁ YU, καὶ ?
i f τὸ ἐξ αὐτοῦ εἶναι ἔχων, οὐχ ὑστερίςει χατὰ τὴν ὕπαρ-
ex illo originem ducat, hypostasi tamen posterior ς Ev * οὕτω πάλιν καὶ τοῦ
Μονογενοὺς ἔχεται τὸ Πνεῦμα ,
τὸ ἅγιον, ἐπινοίᾳ μόνη χατὰ τὸν τῆς αἰτίας λόγον προ.
θεωρουµένου τῆς τοῦ Πνεύματος ὑποστάσεως * αἱ δὲ
χρονικαὶ παρατάσεις ἐπὶ τῆς προαιωνίου ζωῆς χώραν
οὐκ ἔχουσιν. Ὥστ: τοῦ λόγου τῆς αἰτίας ὑπεξηρημένου,
ἐν μηδενὶ τὴν ἁγίαν Τριάδα πρὸς ἑαυτὴν ἀσυμφώνως
ἔχειν" ᾗ πρέπει ἡ δόξα.
———————————————— A €—— ου À——H (PD
ΚΑΤΑ EYNOMIOY ΛΟΓΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ.
—
CONTRA EUNOMIUM LIBER SECUNDUS.
Interpr. Nic. Gulonie, in Acad. Par. Grsec. litt. professore regio.
CAPITA SEU SUMMARIA LIBRI SECUNDI. D
4. Secundus. liber. divini Verbi Incarnationem ,. et
traditam α Domino discipulis fidem explanat; et
hereticos, qui hanc erertunt, εἰ alia dogmata cu-
dunt, ex vatre diabolo esse ostendit.
9. Deinde Patris et Filii, et Spiritus sancti. eterni-
tatem pluribus explicat.
5. Postea ine(fabile nomen SS. Trinitatis, et perso-
ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΛΟΓΟΥ.
α᾿. 'O δεύτερος «Ίόγος τὴν σάρκωσυ' τοῦ 8600
Λόγου, xal τὴν δοθεῖσαν» παρὰ Κυρίου τοῖς
θηταῖς πίστιν ἐχδιδάσκει, xal τοὺς ταύτην ára-
τρέποντας αἱρετικοὺς., καὶ ἕτερα προσεπινοή-
σαντας ὀνόματα, éx τοῦ πατρὸς τοῦ διαδό.]ου
εἶναι «λέγει.
β’. Εἶτα τὴν ἀῑδίου Πατρὸς καὶ Υἱοῦ xal ἁγίου
Πνεύματος διὰ π.Ιειόνων ἑρμηγείαν διέξεισι.
Y'. Ἔπειτα τὴν tov ἁκατογομάστον τῆς ἁγτίας
465
Τριάδος ὀνόματος, καὶ tiv τῶν προσώπων
αρὸς dAldmJa σχέσυ", ἔτι τε τὸ τῆς οὐσίας
ον, καὶ τὴν πρὲς ἡμᾶς αὐτοῦ συγκατά-
6actv, καὶ τὴν ἐκ τῆς Παρθένου γένγγησιν, καὶ
τὴν δευτέραν αὐτοῦ παρουσίαν͵ καὶ τὴν ἐκ 2ε-
xpur ἀνάστασίν τε xal ἀνταπόδοσιν.
ὅ. Μετὰ τοῦτο τὴν κατὰ µέρος τοῦ Εὐνομίου περὶ
τοῦ oc χεγἠν xal B.Adc znpor. ἔκθεσιν πανγ-
copuc διε1ἐγχει.
e. Είτα τὸ ἀδιανόητον τῶν τοῦ Εὐνομίου ῥημά-
tur, cov τὴν οὐσίαν τοῦ Πατρὺς μὴ χωρίζε-
σθαι, ἢ µερίζεσθαι, 3j d.AAo τι }νεσθαι «εγόν-
των θαυμαστῶς ἀνατρέπει.
€. Εἶθ᾽ οὕτως τὴν τοῦ Υϊοῦ πρὸς τὸν Πατέρα
ἑγότητα, καὶ τοῦ Εὐνομίου τὸ τῶν Γραφῶν
ἀνόητον xal ἀμύητον δείκ»νσι.
C. Πρὸς τούτοις δε[κνυσιν ὅτι οὗ µόνον ἐκ τοῦ
Πιτρὸς ó Μονογεγής, ἀ λ.ὰ καὶ ἑχτῆς Παρθένου
ἆπαθως éx Πνεύματος ἁγίου γενγηθεὶς, τὴν
οὐσίαν οὐκ ἐμέρισεν. "AAA! οὐδὲ ἡ τῶν ἀνθρώ-
«ων ᾠύσις γΕΥ}ωμέγη ἀπὸ τῶν τικτόντων μερίζα-
σαι, ἢ σχίἅται' χαθὼς ἁπὸ τοῦ Ἀδὰμ xal τοῦ
Αόραὰμ πανσόφως ἀπεδε[χθη.
η. Ἐπὶ τούτοις τὴν τοῦ μονογεγοῦς, xal τὴν
τοῦ πρωτοτόχου ἑρμηνείαν τετράκις παΓὰ τοῦ
Αποστόιιου ῥηθείσαν πἀνυ ἁρμιοδίως ὃδι-
έξεισι.
VU. Elta. xdv τὴν τοῦ Μοιογε)οῦς γένγησιν,
ἑτέρας τε διαφόρους ὑ.ικάς τε xal ἀθΊους rev-
}Ἴσεις τεχγο.-ἰογήσας, ἁπαύγασμα δόξης, xal
οὗ κτίσμα τὸν Υἱὸν με]α.)οπρεπῶς ἀποδεί-
t xructr.
. Ἔπειτα τὴν τοῦ, Κύριος ἔχτισέ pé, ῥήσω καὶ
τὸν περὶ τῆς ἀρχῆς τοῦ Υἱοῦ Adqov, τότε ἁπα-
το). ὶὀν' τῶν τοῦ Εὐνομίου ῥημάτων, καὶ τήν τε
Jérovcav ῥῆσιν. Τὴν δόξαν µου ἑτέρῳ οὐ δώσω,
xoi Auc διεξετάσας, κα.λὼς διηρµή»ευσεν.
tz. Elra τὴν τοῦ Παντοκράτορος ἀξίαν, xal τὴν
του Μονογεγοὺς ἀῑδιότητα, xal τὸ, Γενόµενος
ὑπήχους, διασαφήσας, τὸ τοῦ Εὐνομίου árón-
τον ἐν τῷ .Ιέγειν, obx ἓκ τῆς ὑπακοῆς αὐτὸν
Zpoc Ja6sir. τὸ elvai Υἱὸν, Ósixrvoeur.
ep. ElU' οὕτως τὴν τοῦ Μεσίτου ἑρμηγείακ, τοῦ c&
ὁμοίου, xal ἀγεγγήτου, xal γεΥ}ητοῦ, τήν τ8
εἰχόνα, καὶ σᾳραγίδα τῆς του Παντοκράτορος
ἐγεργείας, xal τῶν ἔργων, παγκάλως διέξεισιν.
αγ. Μετά τοῦτο τὴν εὐαγγε-λικὴν' διερμηνεύει ῥῇ-
σι, 'U Πατῖρ χρίνει οὐδένα. "Ert τοῦ μετὰ ψυ-
χῆς xal σώματος ἁνα Ἰηφθέντος ἀνθρώπου παρὰ
τοῦ Κυρίου, τήν τε παράδασι» του ᾿Αδὰμ, xal
tór θάνατον, xal τὴν ἐκ νεχρῶν ἐξανάστασιν
διεσάφησε.
τὸ. Πρὸς τούτοις τὴν δόξαν, fiv ἡ ᾿Εκκ.λησία
ὅ τε Εὐνόμιος περὶ τοῦ ἁγίου ἔχουσι Πνεύμα-
τος, διεξέρχεται, καὶ ὅτι οὐ τρεῖς θεοὶ, d. 14" εἷς,
ὁ Πατὴρ, xal à Ylóc xal τὸ üytor Ilreopa * πρὸς
οἷς καὶ διαφόρους ὑποταγὰς ἐκτίθεται. "Er οἷς
καὶ τὴν παρὰ πάντων zpéc τὸν Υἱὸν ὑπεταγὴν
τοῦ Υἱοῦ πρὸς τὸν Πατέρα ταυτὴν ἀπέδειξεν.
μ’. Εἶτα τὸ ἁδιαγόητον τοῦ Εὐγομίου zoAAov
ἀποδείξας, ποτὲ μὲν xtictéy τὸ «ον Aéyortoc
Πνεῖμα, xal rov 1οῦ ἔργον xáAdctor, ποτὲ
δὲ ἁ τὸ τῶν ἐνεργειῶν αὐτοῦ Θεὸν ὁμο.]ογοῦν-
toc, τεειοί τὸν «Ἰόγον.
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Il.
£00
narum muluam habitudinem, essentie ignotam
rationem, Verbi ad nos condescensionem, ez Vir-
gine nativitatem, secundum ejus adventum, et a
mortuis resurrectionem et retributionem exponit.
4. Eunomii de Ente inanem et blasphemam expositio-
nem redarguit.
b. Obscura, et que intelligi nequeunt verba Eunomii
dicentis: substantiam Patris neque separari, neque
dividi, mirabiliter evertit.
6. Patris cum Filio unitatem, et Eunomii in saris
liueris imperitiam, et ruditatem ostendit.
7. Ad. hec demonstrat Unigenitum non solum ex
Patre, sed et ex Virgine per Spiritum impassibiliter
natum, substantiam seu. essentiam non divisisse,
cum neque hominum nalura genita a genitoribus
dividatur aut scindulur ;. quemadmodum exem»lo
Adami et Abrahami perquam sapienter comprobat.
8. Deinde unigeniti εἰ primogeniti significationem
quater ab Apostolo positam admodum scite. et ap-
posite exponit.
9. Rursus de Unigeniti. generatione, deque variis
partim. maleria. constantibus, partim a materia
liberis generationibus disserens, Filium splendo-
rem glorie divine, et non creaturam esse, egregie
demonstrat.
10. Postea explanat dictum illud: Dominus creavit
me, moz de principio Filii disserit, et (raudes sub
Eunomii verbis latentes aperit, illudque dictwm :
Gloriam mean non dabo alteri, varie exculieus,
optime interpretatur.
41. Omnipotentis dignitatem ,et Unigeniti eternitatem,
et. illud : Factus obediens, explanans, Γιο
stuporem redarguit dicentis: Filium ex obedientia
non accepisse, ut Filius esset.
42. Deinceps Mediatoris, equalis, ingeniti, et geniti,
nolionem, imaginem insuper el stgillum Omn'po-
tentis operationis, et operum, perquam pulchre exsc-
uitur.
15. Postea Evangelicum illud exponit dictum : Patet
non judicat quemquam : addit, hominis cum cor-
pore et anima assumptionem a. Domino factam,
prevaricationem Adami, et ex: mortuis. vesurre-
clionem.
44. Deinde existimattonem, quam Ecclesia, et quam
Eunomius de Spiritu sancto habet, proponit ; do -
cetque , non tres deos esse, sed unum, Patrem,
et Filium, et Spiritum sanctum; εἰ insuper sub-
jectionem qua res omnes subjiciuntur Filio, eam-
dem esse cum illa, qua Filius subjicitur Patri.
45. Ad. extremum | inconstantem.— intricationem, «t
obscuritatem Eunomii dicentis aliquando Spiritum
sanctum esse creaturam, et. Filii pulcherrimum
opus: aliquando aulem er operationibus Deus
esse confilentis, copiose patefacit, et sic libro finem
imponit.
'H τῶν Χριστιανῶν πίστις ἡ εἰς πάντα τὰ ἔθνη Α — Cliristianorum fides, que sccundum Domini
κατὰ τὸ πρόσταγμα τοῦ Κωρίου παρὰ τῶν μαθητῶν
χηρυχθεῖσα' οὔτε ἐξ ἀνθρώπων ἑἐστὶν, οὔτε δι᾽ ἀνθρώ-
πων, ἀλλὰ δι αὐτοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χρι-
eto * ὃς Λόγος ὧν xaX ζωὴ. καὶ φῶς, xal ἀλίθεια,
χαὶ θεὺς, καὶ σοφία, χαὶ πάντα ὅσα χατὰ φύσιν isst
διὰ τοῦτο μάλιστα ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπου γενόμενος,
mandatum a discipulis omnibus gentibus in toto
Lerrarum orbe przdicata est, neque ex hominibus
est, neque per homines, sed per Dominum no-
strum Jesum Christum , qui est Dei Verbum, ct
vita, et lux, et veritas, ct Deus , ct Sapientia . et
hiec omnia per naturam ; qeogier Ἆου ων ο
&61
S. οπΕΟΘΟΙΗΙ NYSSENI
468
hominis similitudine factus natureque nostre par- A xal μετασχὼν τῆς φύσεως ἡμῶν χατὰ πάντα καθ'
liceps per omnia secundum similitudinem absque
peccato. Secundum autem similitudinem , quia
eum anima et corpore totum hominem assumpsit :
ita ut per utrumque nobis factus sit salus. Hic in
terris visus est, et cum hominibus conversatus,
"t non amplius homines pro animi sui sententia ,
de eo quod est , opinentur, eas suspiciones vel opi-
niones quas ex levibus quibusdam conjecturis as-
sequuntur, pro veris εἰ firmis decretis habentes.
Sed persuasi quod vere Deus in carne apparuit,
Mlud solum verum pietatis mysterium esse creda-
iius, quod per ipsum Verbum et Deum nostrum
traditum est, qui per seipsum apostolis locutus
cst. Eam vero quz tum ex Veteri Scriptura, tum
ex lege ct prophetiis et proverbiali disciplina facta
- est de supereminente natura doctrinam , per spe-
culum quoddam et z:nigma , tanquam revelatz no-
bis veritatis testimonium amplectamur, pie sen-
tentiam eorum qu: dicuntur accipientes. lta ut in
fide que a Domino universorum exposita est ac-
quiescamus : quam in dictione puram intentatam-
que, sicut accepimus, custodimnus : atque in exiguo
verborum traditorum perversionem et depravatio-
nem , extremam judicamus blasphemiam et impie-
tatem. Credimus igitur quemadmodum suis disci-
pulis Dominus fldem exposuit sic locutus : Euntes
cocete omnes gentes , baptizanles eos in nomine
Patris , ei Filii et Spiritus sancti. llic est sermo
mysterii, in quo per supernam generationem no-
B
stra natura in melius transformatur, dum a cor- C
ruptibili ad incorruptibile, ex vetere liomine reno-
vatur, secundum imaginem ejus qui in principio
divinam similitudinem creavit. llujus itaque a Deo
apostolis traditze fidei neque subtractionem neque
unmutationem sive perversionem , neque addi-
tionem facimus : aperte scientes eum qti audet
vocem divinam calumnia quadam et malitiosa in-
terpretatione pervertere, ev patre diabolo esse:
utpote qui omissis veritatis verbis , ex propriis lo-
quitur, pater mendacii factus. Nam quidquid prater
vcritatem dicitur, merum est
Quoniam igitur hoc decretum ab ipsa Veritate
exponitur : si quid perperam hujus vocis contem-
ptu comminiseuntur malignarum hzresum inven- D
tores, ita ut loco Patris creatorem et opilicem Filii
nominent : atque Filii loco opificium et creaturam
οἱ quid factitium fingant : pro sancto Spiritu crea-
turam creature, et opus operis, et quzecunque Deo
rebellibus ac contumacibus de ipso placet autu-
mare: hec omnia qua sunt ejusmodi, revelate
nobis in hoc dogmate divinitatis abnegalisnem οἱ
transgressionem nominamus. Semel enim a Dominó
didicimus, ad quod nos cogitatione et mente per-
spicere oportet : per quod a mortali ad immortale
nostre naturz fit transformatio, hioc autem est Pa-
ter, Filius, et Spiritus sanctus. Quamobrem hor-
ribile et exitiale 0950 asseveramus cum has voces
divinas maligne ct perperam pervertere, tum alias
ὁμοιότητα γωρὶς ἁμαρτίας. Καθ) ὁμοιότητα δὲ τῷ
μετὰ ψυχῆς καὶ σώματος ἀναλαθεῖν ὅλον τὸν ἄνθρω-
«ov* ὥστε δι ἀμφοτέρων ἡμῖν γενέσθαι τὴν σωτη-
ρίαν. Οὗτος ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη, xai τοῖς ἀνθρώποις
συνανεστράφη » ἵνα µηχέτι οἱ ἄνθρωποι χατὰ τὰς
ἑαυτῶν γνώμας περὶ τοῦ ὄντος δοξάζωσι * τὰς Ύινο-
µένας αὑτοῖς ἀπὸ στοχασμῶν τινων ὑπονοίας δόγµα
ποιούµενοι. ᾽Αλλὰ πεισθέντες ὅτι ἀλγθῶς θεὺς έφα-
νερώθη iv σαρχὶ, ἐχεῖνο µόνον ἀληθινὸν τῆς εὖσε-
θείας ᾖυστήριον εἶναι πιστεύσωμεν, ὃ δι) αὐτοῦ ἡμῖν
κοῦ Λόγου xal θεοῦ παρεδόθη, τοῦ δι ἑαυτοῦ τοῖς
ἀποστόλοις λαλῄσαντος. Τὴν δὲ ix τῆς ἀρχαιοτέρας
Γραρης, Ex νόµου τε χαὶ προφητείας, χαὶ τῆς πα-
ροιμιώδους διδασχαλίας γινοµένην περὶ τῆς ὑπερχει-
µένης φύσεως διδασχαλίαν, δι ἑσόπτρου τινὸς xa
αἰνίγματος ὡς µαρτυρίαν τῆς ἀποχαλυφθείσης ἡμῖν
ἀληθείας δεχώµεθα, εὐσεθῶς τὴν διάνοιαν τῶν ῥη-
τῶν ἑχλαμθάνοντες * ὡς συμφωνεῖν τῇ παρὰ τοῦ Δε-
σπότου τῶν ὅλων ἐχτεθείσῃ πίστει; ἓν ἐπὶ λέξεως
χαθαρὰν xaX ἀπαρεγχείρητον φυλάσσομεν, ὡς παρ-
ελάθομεν' xat τὴν ἐν ὀλίγῳ παρατροπὴν τῶν παρᾶδο-
θέντων ῥημάτων ἑσχάτην χρίνοντες βλασφημίαν τε
xai ἀσέθειαν. Πιστεύομεν οὖν χαθὼς ἐξέθετο τοῖς µα-
θηταῖς τὴν πίστιν ὁ Κύριος ὁ εἰπὼν, ὅτι Ilorev-
θέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη. B£axtitor-
τες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὺς xal τοῦ Yjoo
xal τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Οὗτός ἐστιν ὁ λόγος τοῦ
μυστηρίου, ἓν ᾧ διὰ τῆς ἄνωθεν γεννήσεως µέτα-
σχευάζεται ἡμῶν ἡ φύσις ἀπὸ τοῦ φθαρτοῦ πρὸς
τὸ ἅ ρθαρτον Ex τοῦ malato) ἀνθρώπου ἀἆνακαι-
νιζοµένη χατ εἰχόνα τοῦ κτίσαντος ἐν ἀρχῇ τὸ θεοει-
6i; ὁμοίωμα. Ταύτης οὖν παρὰ τοῦ θεοῦ τοῖς ἆπο-
στόλοις παραδοθείσης τῆς πίστεως, οὔτε ὑφα[ρέσιν,
οὔτε παραλλαγὴν, οὔτε προσθῆχην ποιούµεθα * σαφῶς
εἰδότες ὅτι ὁ τολμῶν τὴν θείαν φωνἣν διὰ χαχουργίας
σοφιστιχῆς παρατρέπειν, οὗτος bx τοῦ πατρὸὺς τοῦ
διαθόλου ἐστίν' ὃς ἀφεὶς τῆς ἀληθείας τὰ ῥήματα,
£x τῶν ἰδίων λαλεῖ, πατὴρ ψεύδους Υινόµενος. Πᾶν
γὰρ τὸ παρὰ τὴν ἀλήθειαν λεγόμενον, φεῦδός ἔστι
πάντως χαὶ οὐχ ἀληθές.
prorsus mendacium, et non veritas.
Ἐπεὶ οὖν τὸ δόγµα τοῦτο map! αὐτῆς ἐχτίθεται
τῆς ἀληθείας εἴ τι παρεπινοοῦσιν ἐπὶ ἀθετήσει τῆς
θείας ταύτης φωνῆς οἱ τῶν πονηρῶν αἱρέσεων εὑρε-
tal * ὡς ἀντὶ μὲν τοῦ Πατρὸς κτίστην αὐτὸν xal δη-
μιουργὸν τοῦ Υἱοῦ ὀνομάζειν * ἀντὶ δὲ τοῦ Υἱοῦ ἔργαν
χαὶ χτίσμα χαὶ ποίηµα * ἀντὶ δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύμα-
τος, Χτίσμα χτίσµατος, xaX ἔργον ἔργου * xal πάντα
ὅσα τοῖς θεοµάχοις περὶ αὑτοῦ λἐγεινδοχεῖ "πάντα τὰ
τοιαῦτα ἄρνησιν τῆς ἁποκαλυφθείσης ἡμῖν ἐν τῷ
δόγµατ: τούτῳ θεότητος, xal παράθασιν ὀνομάσομεν.
"λπαξ γὰρ µεμαθήχαμεν παρὰ τοῦ Κυρίου, πρὸς ὃ
βλέπειν χρῆ τῇ Cravolg * δι οὗ γίνεται ἡ ἀπὸ τοῦ
θνητοῦ πρὸς τὸ ἀθάνατον τῆς φύσεως ἡμῶν µετα:
στοιχείωτσις * τοῦτο δέ ἐστιν ὁ Πατὴρ καὶ ὁ Υϊὸς καὶ
τὸ ἅγιον Πνεῦμα ' φοβερὸν οὖν εἶναί φαμεν χαὶ ὁλέ-
θριον παραλογίσασθαι μὲν τὰς θείας ταύτας φωνάς *
ἀντεπινοεῖν δὲ τὰς ἐπὶ ἀθετῆσει τούτων παρευρεσκο”
169
µένας * &37:p ἐπ'διορθουµένας τὸν Ozbv Λόγον, τὸν
νοµοθετήσαντα ταῦτας τὰς φωνὰς ἡμίν ἐπὶ τῆς π-
στεως ἔχειν. ᾿Εκάστη γὰρ τῶν κλήσεων τούτων διὰ
τῆς προσφυοῦς σημασίας νοουµένη, χανὼν ἀληθείας,
xai νόμος εὐσεθείας τοῖς Χριστιανοῖς γίνεται. Πολλῶν
γὰρ ὄντων χαὶ ἄλλων ὀνομάτων, ol, τὸ θεῖον διαση-
μαίνεται, ἓν ἱστορίᾳ τε xoi προφητείᾳ, xat νόμῳ'
πάντα χαταλιπὼν ὁ Δεσπότης ἄριστὸς, ἡμᾶς προσά-
γεσθαι δυνάµενος τῇ περὶ τοῦ ὄντος πίστει, ταύτας
τὰς φωνὰς παρατίθεται ' ἀρχεῖν ἀποφγνάμενος παρα»
µένειν ἡμᾶς τῇ τοῦ Πατρός τε xai τοῦ Υἱοῦ, xat τοῦ
ἁγίου Πνεύματος χλήσει, εἰς χατανότσιν τοῦ ὄντως
ὄντος ' ὅπερ χαὶ E» ἐστι χαὶ οὐχ Ev. Tip μὲν γὰρ
! λόγῳ τῆς οὐσίας Év ἐστι * διὸ καὶ εἰς Ev ὄνομα βλέ-
πειν Ó Δεσπότης ἑνομοθέτησε΄ τοῖς δὲ γνωριστιχοῖς
τῶν ὑποστάσεων ἰἱδιώμασιν, sl; Ποτρός τε xai Yiou
xai ἁγίου Πνεύματος πίστιν διἡρηται ' ἁδιαστάτως τε
µεριζόμενον xa: ἀσυγχύτως ἐνούμενονε Όταν γὰρ ἀχού-
σωµεν Πατέρα, ταύτην ἀναλαμθάνομεν τὴν διάνοια»,
ὅτι τὸ ὄνυμα τοῦτο, οὐχ ἐφ᾽ ἑαυτοῦ νοξεῖται µόνον, ἀλλὰ
xa τὴν πρὸς τὸν Ylov σχέσιν διὰ τῆς ἰδίας ἐμφάσεως
ἀποτημαίνει. Οὐ γὰρ ἂν Πατὴρ χεχωρισµένος ἐφ᾽
ἰαυτοῦ νοηθείη, μὴ Υἱοῦ συνηµµένου διὰ τῆς τοῦ
Ia: hx Σχφωνήσεως. Πατέρα οὖν µαθόντες, τῇ αὐτῇ
φωνῇ χαὶ την εἰς τὸν Υἱὸν πίστιν συνεδιδάχθηµεν.
Ἐπειδ], τοίνυν τὸ θεῖον τῇ φύσει ὅπερ ἐστὶ χαθό ἐστιν
ἐεὶ ὡσαύτως ἔχει ' οὖτε ποτέ τι μὴ ὃν ὃ voy ἐστιν,
οὔτε ποτέ τι ἐσόμενου, ὃ vov οὐκ ἔστι' Πατὶῖρ δὲ
ὠνομάσθη παρὰ τοῦ Λόγου ὁ ἀληθινὸς Πατήρ: τῷ 05
Bac: xat ὁ Yi; συνεμφαίνεται ' ἀναγχαίως πιστεύο-
μεν, ὅτι ὁ μηδεµίαν τροπὴν ἡ ἀλλοίωσιν ἐν τῇ φύσει
αταραδεχόμενος, ὃ νῦν ἔστι, xal ἀεὶ πάντως ἣν: f|
m ποτέ τι οὐχ fv, οὐδὲ νῦν πάντως ἑστίν. Ἐπεὶ οὖν.
Νιατὶρ 275 τοῦ ἁληθινοῦ Λόγου χατονοµάζεται, πάν-
ποτε πάντως xal f» Πατῃρ xa ἔστι, xal ἔσται ὡς
ἂν. Οὐ γὰρ 6t θέμις ἐπὶ τῆς θείας τε xax ἀχηράτου
«Ὄνσεως, μὴ πάντοτε τὸ χαλὸν περὶ αὐτὴν εἶναι λέ-
7wt:v^ εἰ γὰρ μὴ ἀεὶ ἣν ὃ νῦν ἐστιν, ἑτράπη πάντως
Ἅ πρὸς τὸ χεῖρον ἀπὺ τοῦ χρείττονος, ἡ πρὸς τὸ xpel:-
τον ἀπὺ τοῦ χείρονος ' τούτων δὲ ἴσόν ἐστι τὸ ἆσε-
€i. καθ) ἑχάτερον ' ὁπότερον ἂν ἐπὶ τῆς θείας λέγη-
“ται Φύσεως. Αλλὰ μὴν ἀνεπίδεχτόν ἐστι τὸ θεῖον
προπῆς τε xal ἀλλοιώσεως. "Apa πᾶν ὄτιπέρ ἐστι
z2Àbv xai ἀγαθὸν, ἀεὶ περὶ τὴν τοῦ καλοῦ θεωρεῖται
πηγην ᾽ χαλὺν δὲ χαὶ χαλοὺ παντὸς ἐπέχεινα ὁ Movo-
Ὑενίς ἐστι θεὸς, ὁ ὢν ér τοῖς κό.ποις τοῦ Πα-
τρός * ὁ δὲ ὢν ἐν τοῖς χόλποις, οὐχὶ ἐγγενόμενος,
CONTRA EUNOMIUM, LIB. 1l.
470
A illis omnino contra:ias excogitare, quz ad eas in-
firmandas et eludendas inveniuntur, ac si Verbum
Dei vellent emendare et corrigere, quod nobis lege
edixit has voces in fide constanter tenere. larum
siquidem appellationum unaquzque dum in nativa
significatione mente percipitur, regula veritatis ,
atq[ue pietatis norina et lex Christianis eflicitur.
Nam cum multa sint alia nomina quibus Deus
significatur, in historia et prophetia, et lege, his
omnibus postbabitis relictisque Dominus Christus
ad fiJein qux cst de eo quod est, nos adducere po-
lens, lias voces apponit, ratus si nos in Patrisque,
et Filii, et Spiritus sancti appellatione permanere-
mus , ad ejus quod vere est cognitionem sufficere ,.
quod quidem et unum est , et non unum. Nam esscn-
tiz quidem ratione unum cst , quocirca et in unum
nomen respicere Dominus edixit: sed secundum:
eas proprietates quibus divine persona dignoscun-
tur, in Patris , et Filii , et Spiritus sancti fidei di--
stinctuimn est, inseparabiliier in partes distributuue
οἱ inconfuse unitum. Cum enim audimus Patrem ,
hanc notionem et intelligentiam concipimus , quod
hoc nowen non inipso solum intelligitur, sed etiam
cum Filio niutuam relationem propria quadam vi de-
clarat : non enim Pater separatus in seipso inente
comprehendi posset, non unito et adunato Filio
per hanc Patris enuntiationem. llac itaque voce,
Patrem cum didicimus, fidem quoque in Filium edo-
cti sumus. Quoniam igitur Deus natura quod est ,
qua est, semper ct eodem modo se habet, cum
nunquam quid non fuerit quod nunc est, neque
unquam quid futurus sit quod nunc non est , Pater
autem a Verbo nominatus est verus Pater, simul:
autem cum Patre Filius ostenditur : necessario cre--
dimus , quod is qui nullam mutationem neque alte-
ratione: in natura suscipit , quod nunc est,omnino:
semper erat, οἱ si quid aliquando non erat, vec
nunc est. Quandoquidem ergo a vero Verbo sive
Filio Pater nominatur, scinper omnino et erat. Pa-
ter et est, eritque sicut fuit. Neque cniin fas in
divina et immortali natura, quod bonum est, nou
id in ipsa semper esse dicere. Si enim non semper
fuit, quod nunc est, penitus immutata est vel a
meliore in deterius, vcl in melius a deteriore.
p qualis autem est in utroque impietas, alter-
ulrum de natura divina dicatur. Nam deitas est
prorsus versionis expers, ei mutationis nescia.
B
Quamobrein quidquid bonum est et honestum, semper in fonte honesti οἱ boni intelligitur. Donum autem
et supra bonum omne Unigenitus est Deus, qui est
est gceuitus ?
OÀx;ov ἁποδέδε:χτα, διὰ τού-ων τὸ ἐξ aiólou τὸν
YU, ἐνθεωρεῖσθαι τῷ Πατρὶ τῷ ἐν ᾧ ἐστιν, Quy
ἔντα xa φῶς, xal ἀλήθειαν ' xa πᾶν ἀγαθὸν ὄνομά
tz xal νόηµα * ὧν χωρὶς ἐφ᾽ ἑαυτοῦ λέγειν εἶναί ποτε
*by Πατέρα, τῆς ἑσχάτης ἀσεθείας ἅμα χαὶ παραπλη-
Gas ἑστίν. El γὰρ ὁ α]ὸς, χαθὼς f, Γραφὴ λέγει, δ--
ναμίς ἐστι θεοῦ, χαὶ σογία, καὶ ἀλήθεια, xaY φῶς,
66 Joan. 1, 18.
in sinibus Patris** ; qui autem estin. sinibus, nonne
Igitur per hiec demonstratum est Filium ab zeterno.
intelligi in Patre in quo est, cum ipse sit vita vi-
vens, lux et veritas, omneque bonum el nomen,
οἱ notio, sine quibus aliquando Patrem in seipso
esse aflirmare extrema est impietalis simul et in-
sanie atque stupidze amentize. Nam si Filius , sicut
Scriptura dicit, virtus est Dei , sapientia, ct veritas,
471
S. GREGORII NYSSENI
A9
et lux , et sanctificatio, et pax , et vita, et quse sunt Α xat ἁγιασμὸς, xax εἰρήνη, καὶζωῇ, καὶ τὰ τοιαῦτα, πρὸ
ejusmodi, antequam Filius essct, sicut hereticis
videtur, nullo prorsus modo h:ec erant. Qu: si non
erant , talibus bonis vacuum , et inanem Patris si-
num intelligent. Ne igitur et Pater suis ipsius bo-
nis destitutus intelligatur, neve in hanc absurdita-
tem nostra labatur opinio : necessario, secundun
vocem Domini , cum Patris xternitate de Filio lides
considerata perspicitur. Cujus gratia omnibus prz-
termissis nominibus qua ad demonstrationem su-
pereminentis natura dicuntur, Patris appellationem
ut certiorem , et ad demonstrandam veritatem ap-
tiorem et clariorem nobis in fide exprimit. Quz
quidem Patris appellatio, sicut jam dictum est,
relativa notitia secum Filium etiam complectitur,
et simul demonstrat. Cum autem Filius qui est in
Patre, semper sit quod est, sieut jam in superio-
ribus dictum est sermonibus ; quia Deus natura,
incrementum ad 'majus non suscipit : non enim
extra seipsum videt aliud bonum, per cujus par-
ticipationem aliquid amplius accipiat : sed cum
eodem modo semper se habeat, neque quod ha-
het , abdicat, neque quod non habet extrinsecus
assumit: neque enim quid corum qu: repudian-
tur, habet : εἰ si quid est beatum et incorrupti-
bile, immortale, ct verum, et bonum,circa ipsum
atque in ipso omnino est: necessario videmus non
aliqua vi adventitia et ascititia adessc ipsi et adnasci
Spiritum sanctum, qui est rectus dux, et princeps
et director, vivificus, omnisque creatura: dominator C
et sanctificator, qui omnia in omnibus prout vult
operatur e: eflicit. Ita ut nullum aliudintervallum intel-
ligas Christi ad chrisma, id est, ad unctionem,quam
regis ad regnum, quam sapientiz ad spiritum sa-
pientiz, quam veritatis ad spiritum veritatis, quam
virlutis ad spiritum virtutis; sed ab :terno in
Patre Filius intelligitur, qui est οἱ sapientia et ve-
ritas, consilium ct fortitudo, cognitio et intelligentia,
Ab eterno una cum ipso etiam Spiritus sanctus
cognoscitur, qui quidem est Spiritus sapientiz et
veritatis, consilii et intelligentiz, czteraque alia
qua Filius et est et nominatur. Idcirco asserimus
conjunctum sive adunatum, simul etiam discretum
ac distinctum, sanctis discipulis traditum fuisse
pietatis. mysterium, nempe oportere credere in
nomen Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Nam hy-
postaseov proprietas veram ct inconfusam hanc
efficit personarum distinctionem. Unum autem no-
men propositum expositionis quz: est. secundum
fidem, manifesto nobis unitatem essentia persona-
rum qus sunt in fide interpretatur, dico Patris, et
Filii, et Spiritus sancti, siquidem per has appella-
tiones non natura differentiam docemur, sed solas
hypostasewv vvtop:ottxàg , id est personarum noti-
flicas proprietates. [ία ut nos cognoscamus neque
τοῦ τὸν Υἱὸν εἶναι, χαθὼς τοῖς αἱρετικοῖς δοχεῖ, οὐδὲ
ταῦτα ἣν πάντως. Τούτων δὲ μὴ ὄντων, χενὸν πάντως
τῶν τοιούτων ἀγαθῶν τὸν πατρῷον ἐννοῄσουσι χόλπον '
ὡς ἂν οὖν µῆτε ὁ Πατὴρ ἔρημός τε τῶν ἑαυτοῦ ἀγαθῶν
ἐννοηθείη: μὴ δὲ εἰς. ταύτην τὴν ἀτοπίαν Exnéaot τὸ
δόγμα, ἀναγχαίως χατὰ τὴν φωνὴἣν τοῦ Δεσπότον, τῇ
ἴδιότητι τοῦ Πατρὸς ἡ περὶ τοῦ Υἱοῦ πίστις συν-
θεωρεῖται. OS. χάριν πάντα χαταλιπὼν τὰ ὀνόματα
ὅσα πρὸς ἔνδειξιν τῆς ὑπερχειμένης φύσεως λέγεται,
τὴν τοῦ Πατρὸς χλῆσιν, ὡς ἑνδειχτικωτέραν της όάλη-
θείας ἐχτίθεται ἡμῖν ἐπὶ τῆς πίστεως, Ἶτις, χαθὼς
εἴρηται, τῇ σχετικῇ διανοἰᾳ xa τὸν Yiby μεθ’ ἑαυτΏς
συνενδείχνυται " τοῦ δὲ Υἱοῦ ὃς ἐστιν Ev. τῷ Πατρὶ,
ἀεὶ ὄντος ὅπερ ἐστνν, χαθὼς εἴρηται xal ἐν τοῖς ἔμπρο- -
DB σθεν λὀγοις: ὅτι τὸ θΘεῖον τῇ φύσει τὴν πρὸς τὸ μεῖ-
ζον αὔξησιν οὐ προσδέχεται ΄ οὗ γὰρ ὁρᾷ τι ἔδω ἑαν-
τοῦ ἄλλο ἀγαθὸν, οὗ κατὰ µετουσίαν προσλαμθἀνει
τὸ πλεῖον' ἀλλ) ἀεὶ ὡσαύτως ἔχοντος, οὔτε ἀποδάλ-
λοντος ὃ ἔχει, obxe προσλαμθάνοντος ὃ μὴ ἔχει ' οὔτε
γάρ τι τῶν ἀποθλήτων ἔχέι, χαὶ εἴ τι µαχάριον xat
ἀγήρατον, καὶ ἀληθινὸν, xal ἀγαθὸν περὶ αὐτὸν xa
ἐν αὐτῷ πάντως ἐστιν ἀναγκαίως ὁρῶμεν, οὐχ ii
ἐπικτήσεως αὐτῷ προσγινόµενον τὸ Πνεῦμα τὸ &ya-
θόν τε xai ἅγιον ' ὅπερ ἐστιν εὐθὲς ἡγεμονιχὸν, ζωο-
ποιὸν, τὸ πάσης τῆς κτίσεως περικρατητιχόν τε xai
ἁγιαστιχόν ' ὃ πάντα ἐν πᾶσιν ἐνεργεῖ καθὼς βούλε-
ται ὡς μηδέν τι μεταξὺ διάλειµµα τοῦ Χριστοῦ πρὸς
τὸ Χρίσμα νοεῖν, 7] τοῦ βασιλέως πρὸς τὴν ῥασιλείαν"
ἡ τῆς σοφίας πρὸς τὺ πνεῦμα τῆς σοφίας * ἡ τῆς ἆλη-
θείας πρὸς τὸ πνεῦμα τῆς ἀληθείας ’ ἣ τῆς δυνάµεως,
πρὸς τὸ πνεῦμα τῆς δυνάµεως * ἀλλ ἐξ ἀῑδίου τῷ
Πατρὶ ἐνθεωρουμένου τοῦ Υἱοῦ * ὃς ἐστι σοφία τε χαὶ
ἀλήθεια, καὶ βουλὴ, χαὶ ἰσχὺς, xa γνῶσις, xal oov-
εσις: ἐξ átólou xaX τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον αὐτῷ ανν-
θεωρεῖται ' ὅπερ ἐστὶ Πνεῦμα σοφίας τε xal ἀληθείας,
καὶ βουλῆς, xal συνέσεως χαὶ πάντα τὰ ἄλλα ὅσα
ὁ Υἱός ἐστι καὶ ὀνομάκεται. Διὰ 10750 φαμεν συνηµ-
µένον ἅμα xol διαχεχριμἐνον παραδεδόσθαι τοῖς ἁγίοις
μαθηταῖς τὸ τῆς εὑσεθείας µυστήριον * τὸ δεῖν πι-
στεύειν εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὺς, καὶ του Υἱοῦ, xat
τοῦ ἁγίου Πνεύματος ' d μὲν γὰρ τῶν ὑπ)στάσεων
ἰδιότης, τρανἠν τε xat ἀσύγχυτον ποιεῖται τὴν προ-
σώπων διαστολἠν' Ev δὲ ὄνομα προχείµενον τῆς σατὰ
οὐσίας τῶν ἓν τῇ πίστει προσώπων διερµηνεύει, Πα-
τρός τε λέγω xal Yioó καὶ Πνεύματος ἁγίου: διὰ
γὰρ τῶν χλήσεων τούτων, οὗ φύσεως διαφορὰν διδα-
σχόµεθα, ἀλλὰ µόνας τὰς τῶν ὑποστάσεων γνωριστι-
χὰς ἰδιότητας, Ὥστε γινώσχειν ἡμᾶς, μήτε Υἱὸν τὸν
Πκτέρα εἶναι, µῆτε Πατέρα τὸν Yióv* µῆτε αν 1j
τὸν Πατέρα, ?| τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ' ἀλλ ἕκαστον Ev
τῷ ἰδιάζοντι τῆς ὑποστάσεως χαρακτῆρι γνωρίζειν ᾿
bv ἀορίστῳ τελειότητι, καὶ bg! ἑαυτοῦ θεωρούμενον,
xaX ἀπὸ τοῦ συνημμµένου οὗ διαιρρύµενον
Filium Patrem esse, neque Patrem Filium, neque Filium vel Patrem esse, vel Spiritum sanctum : sed
unumquemque in proprio οἱ peculiari hvpostaseog charactere permanentem intelligamus in. indefinita
perfectione atque in seipso considerari, et a conjuncto sive unito non dividi.
Quid igitur illud sigaificat innominzbile nomen
-
Ti οὖν σημαίνει τὸ ἀκατονόμαστον ὄνομα περὶ οὗ
/
D τὴν πίστιν ἐχθέσεως, σαφῶς ἡμῖν τὴν ἑνότητα της
|
47$
CONTRA EUNOMIUM, LIB.II.
c4
εἰπὼν ὁ Κύριος; ὅτι βαπτίζοντες αὐτοὺς eig τὸ ὄνο- A de quo sic Dominus locutus cst? Quod baptizantes
μα, οὗ προσέθηχεν αὐτὴν τὴν σημαντιχὴν φωνλὰν τὴν
ὑπὸ τοῦ ὀνόματος δηλουµένην. Ταύτην ἔχομεν περὶ
αὑτοῦ τὴν διάνοιαν * ὅτι πάντα τὰ Ev τῇ χτίσει ὄντα,
διὰ τῆς τῶν ὀνομάτων σημασίας περιλαμθάνεται ’
ἔτε γὰρ οὑὐρανὺν εἰπὼν, ἐπὶ τὸ δηλούμενον ὑπὸ τοῦ
ὀνόματος χτίσµα τὴν διάνοιαν τοῦ ἀχκούοντος Ίγαγε"
xai ὁ ἀνθρώπου, fj τινος τῶν ζώων μνησθεὶς Ez ὀνό-
µατος, εὐθὺς τὸ εἴδος τοῦ ζώου τῷ ἀχηχούτι ἕνετυ-
φοώσατο * xai τὰ ἄλλα πάντα ὡσαύτως διὰ τῶν ἐπι-
χέιµένων ὀνομάτων ἑνζωογραφεῖται τῇ χαρδἰᾳ τοῦ
διὰ τῆς ἀχοῆς παραδεξαµμένου τὴν προσηγορίαν ttv
ἐπιχειμένην τῷ πρἀγµατι. Μόνη δὲ ἡ ἄχτιστος φύ-
σις, ἡ àv τῷ Πατρί τε xaY Yi χαὶ Πνεύματι ἁγίῳ
πιστευοµένη, χρεῖττον πάσης oily ὀνομαστιχῆς ση-
ipsos in nomen, non addidit ipsam significativam
vocem qu:e sub loc nomine declaratur. lllud sic
intelligimus, quod omnia quacunque creata sunt,
nominum significatione comprelienduntur. Nam qui
celuni dixit, ad eam quie hoc. nomine signiflcatur,
creaturam audientis mentem induxit, et qui ho-
minis vel alicujus animalium ipso nomine mentio-
nein. fecit, statim speciem animalis in animo ejus
qui audivit, impressit. Eodem pacto alia omnia pe?
imposita nomina pinguntur in corde ejus, qui
per auditum accepit appellationem rei impositam :
sola autem increata natura, qua in Patre, et Filio,
et Spiritu sancto creditur, omni praestantior est et
melior nominis significatu. Idcirco Verbum, id est
µασίας. Διὰ τοῦτο ὄνομα εἰπὼν ὁ Λόγος iv τῇ παρα- B Filius Dei, cum in fidei traditione dixisset im
δύσει τῆς πίστεως, τὸ τί οὐ mpostÜnxs* πῶς Υὰρ ἂν
εὑρεθείη ὄνομα ἐπὶ πράγματος ὃ ὑπὲρ mày ἐστιν
ὄνομα ; Αλλ ἐξουσίαν ἔδωχεν, ὅπως ἂν χωρίσῃ ἡ
διάνοια ἡμῶν εὐσεθῶς χινουμένη εὑρεῖν τι ὄνομα τῆς
ὑπερχειμένης φύσεως ἑνδειχτικόν ^ τοῦτο ὁμοίως
ἑἐραρμόσειν Πατρί τε xaX Υἱῷ xa ἁγίῳ Πνεύμαξι,
εἴἶτε τὸ ἀγαθὸν, εἴτε τὸ ἄφθαρτον, ὅπερ νοµίσει
ἕκαστος ἄξιον εἶναι πρὸς ἔνδειξιν τῆς ἀχτράτου rapa-
λαμδάνεσθαι φύσεως * χαὶ τοῦτο δέ pot δοχεῖ δ.ὰ τῆς
ἐχθέσεως -αύτης νομοθετεῖν ὁ Λόγος * τὸ πεπεῖσθαι
ἄῤῥητόν τε χαὶ ἀχατάληπτον τὸ τῆς θείας οὐσίας
εἶναι. Φανερὸν γὰρ ὅτι ἡ τοῦ Πατρὺς χλῆσις, οὐκ
οὐσίας ict παραστατική' ἀλλὰ τὴν πρὸς τὸν Υἱὸν
σχέσιν ἀποσημαίνει: οὐχοῦν εἰ δυνατὸν ἣν τῇ ἀνθρω-
πίνη φύσει οὐσίαν διδαχθΏναι Θεοῦ ὁ πάντας
θέ Ίων σωθηγαι καὶ εἰς ἐπίγγωσι ἀληθείας &A-
θεῖν, οὐχ ἂν την περὶ τούτου γνῶσιν ἀπεσιώπτσεν.
N3v δὲ τῷ μηδὲν περὶ τῆς οὐσίας εἰπεῖν, ἔδειξεν ὅτι
ἑχείνης μὲν ἡ γνῶσις ἀμήχανος ὃ δὲ χωροῦμεν µα-
θόντες, οὐδὲν τοῦ ἀχωρήτου δεύµεθα * ἀρχοῦααν ἔχον-
τες πρὸς «ἣν σωτηρίαν ἡμῶν τῖς παραδοθείσης δι-
δασκαλίας τὴν πίστιν. Τὸ γὰρ μαθεῖν ὅτι ἑἐκεϊνός
ἐστι sb ὄντως by ' ᾧ διὰ τῆς σχετιχῆς ἐννοίας ἡ τοῦ
Υἱοῦ µεγαλειότης συναναφαίνεται, ἡ τελειοτάτη δι-
ἑασαχαλία της εὐσεθείας ἐστὶ, τοῦ 1ἱοῦ, χαθὼς εἴρη-
ται, συνηµµένως μεθ᾽ ἑαυτοῦ τὸ Πνεύμα τῆς Quis
τε χαὶ ἀλτθινὸν συνενδειχνυµένου * ἐπειδὴ αὐτός ἐστι
xal ζωὴ xai ἀλήθεια.
ΠΟΙΠΟΝ, quod esset id nomeu non addidit. Quomodo
enim inveniri posset nomen οἱ rei aptum qua no-
men omne exsuperalL? sed. potestatem fecil, ut pro
captu suo intelligentia nostra, pie commota, inve-
niret aliquod nomen, quod supereininentem | natu-
ram ostenderet : illudque similiter accommodaret,
et Patri, et Filio, ct Spiritui sancto; sive bonum
sive incorruptibile diceret, vel quod unusquisque
existimaverit dignum esse assumere ad iumiuor-
talis οἱ atterne natura demonstrationem. Atque
hoc mihi videtur secundum hanc caposiüionezn
Verbum lege sanxisse; nempe ul persuaderet di-
vinam essentiam quid esse ineffabile, non enarra-
C bile et incomprehensibile. Perspicuum cst enim,
quod Patris appellatio non est essentiae signilicatrix,
sed relationis ad Filium index. Si igitur natura
human: fas essct. Dei essentiam doceri et perci-
pere; ille gui vuli omnes salvos fieri, et ad veritatia
agnitionem venire *, non de hoc cognitionem reli-
cuisset: nunc autem cum nibil de essentia dixerit,
ostendit quod illa cognitio haberi nulla solertia
possit. Quod autem ab illo edocti meute percipimus,
demonstrat quod eo quod comprehendi minime
potest non egemus ; sufficientem ad salutem no-
stram habentes tradite doctrinz fidem. Nam in eo
quod discimus quod ille est id quod vere est, quo
nomine etiam Filii magnificentia per relativam no-
titiam ostenditur, perfectissima Religionis nost'ae
édecirina est, cum sicut jam supra dictum est, Filius conjunctim et una cum ipso Spiritus vite et
veritatis cominonstrelur : siquidem ipse est vita οἱ veritas.
Τούτων οὕτω δ.ηρηµένων, πᾶσαν αἱρετιχὴν ὑπό- D
ἀτόιν bv. τοῖς θείοις δόγµασιν ἀναθεματίδοντες, πι-
ετεύοµεν» χαθὼς ἑδιδάχθημεν ὑπὸ τῆς τοῦ Κυρίου
qve, €l, τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς xaX τοῦ Υἱοῦ xoi
του ἁγίου Πνεύματος * ὁμολογοῦντες peti τῖς πί-
στεως ταύτης. χαὶ τὴν γενοµένην παρὰ τοῦ Δεσπότου
τες κτίσεως ὑπὲρ τῶν ἀνθρώπων οἰκονομίαν * "Oc
ir µορῇ θεοῦ ὑπάρχω», οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο
τὸ εἶναι loa θεῷ, ἀ 11’ ἑαυτὲν ἐχένωσε µορρᾖν
δὐλου JaCor * χαὶ σαρχωθεὶς ἐν τῇ ἁγία Παμθένω,
ἑλυτρώσατο ἡμᾶς £x τοῦ θανάτων ΄ Ev ᾧ κατειχόμεθα
* ] Timoth. n, 4. ** Philipp. iu, 0.
llis itaque sic distinctis omnem hzreticam opi-
nionem in divinis decretis delestantes credimus,
sicut a Domini voce docti fuimus, in nomen Patris,
et Filii, et Spiritus sancti : confitentes cum hae
fide factam a Domino creatura pro hominibus dis-
pensationem, Qui cum in forma Dei essel, non ra-
pinam arbitratus est. esse se a qualem Deo, sed. se-
melipsum exinauivit , formam servi accipiens **,
atque in sancta. Virgine incarnatus ex morte noe
rcdemit, iu qua detinebamur sub peccato venundali,
dans permulationem sive pretium redemptionis
419
S. GREGORII NYSSENI '
416
animarum nostrarum suum pretiosum sanguinem, Α ὑπὸ τῆς ἁμαρτίας minpauévor* δοὺς ἀντάλλαγμα
quem per crucem effudit, ac per se nobis viam
stravit ad resurrectionem. Veniet enim suis tempo-
ribus In gloria Patris omnem animam in justitia
judicaturus : quando omnes qui in monumentis
suut audient vocem ejus, et prodibunt qui bona
egerint in resurrectionem vil, qui vero mala, in
resurrectionem | judicii **. Quare ne in aliquem
simpliciorum inexplorate illapsa hzretica discordia,
que nunc ab Eunomio disseminatur, sinceram
fidem et doctrinam la:dat et depravet, proponentes
expositionem qua ab ipsis circumfertur, dogmatis
ipsorum pravitatem redarguere conabimur.
Sic igitur habent. verba. dogmatis : Credimus in
unum et solum verum Deum secundum ipsius Domini
doctrinam, non mentita voce ipsum colentes (es! enim
omnis mendacii expers), sed eum qui vere est natura
ei gloria, Deus unus, absque principio, etcrne, sine
fine, solus. Qui secundum Domini doctrinam cre:
dere promisit, ne pervertat factam ab universorum
Domino fidei expositionem, ad id quod sibi ipsi
videtur, sed vocibus a veritate profectis assentia-
tur. flic igitur cum verbum fidei complectatur no-
inen Patris, et Filii, et Spiritus sancti, quam con-
sonantiam habent ca quz: nunc sunt composita cum
Domini vecibus, ut ad illorum doctrinam tale dog-
ma possit referri ? Übinam dixit Dominus in Evange-
liis oportere credere in unum et solum verum Deui?
Non possent ostendere nisi habeant ipsi novum ali- C
q''0d Evangelium. Que enim ab antiquis per traditio-
nem ad hxc usque tempora in Ecclesiis leguntur,
hanc vocem non continent, quz dicat oportere, crc-
dere vel baptizare in unum et solum verum Deum,
quemadmodum isti autumant, sed in nomen Patris, el
Filii, et Spiritus sancti. Nos autem sicut a Domi-
ni voce edocti fuimus, hoc asscrimus quod unum
non Patrem significat solum, sed etiam Filium si-
soul cum Patre demonstrat, cum sic dixit Domi-
nus, Ego et Pater unum. sumus **. Quinetiam et
deitatis appellatio a»qualiter imposita est et. prin-
cipio, in quo erat Verbum, et ipsi Verbo quod erat
in principio. Dixit eni quod. eliam Verbum crat
apud Deum *' , et quod Deus erat Verbum. la ut in
deitatis sizniicato, simul cum Patre Filius intel-
' ligatur. Przetcvea id quod essentia verum cst, nihil
aliud preter veritatem potest intelligi. Quod autem
Dominus sit veritas, nullus contradicet plane, nisi
a veritate devius prorsus et alienus. Si igitur in
uno Verbum est, et Deus est ct. veritàs, quemad-
modum in Evangeliis praedicatur, ad quam Domi-
ni doctrinam refert illud dogma, qui his distinc-
tivis vocibus est usus? Nam contraria differentia
solius ad non solum, est etiam Dei ad non Deum,
et veri ad non verum. Si igitur ad idola íntuen-
ts, hanc ad illa verborum adversam divisionem
faciunt, nos ctiam assentimur. Siquidem per homo-
* Joan. v, 90. 6 Joan. x, 290. * Joan. 1, 5.
τῆς λυτρώσεως τῶν ψυχῶν ἡμῶν, τὸ τίµιον αὐτοῦ
αἷμα, ὃ ἐξέχεε διὰ τοῦ σταυροῦ * καὶ ὁδοποιῆσας ἡμῖν
δι) ἑαυτοῦ τὴν ix νεχρῶν ἀνάστασιν ' Ίξει γὰρ xav-
ροῖς ἰδίοις ἐν τῇ δόξη τοῦ Πατρὸς χρῖναι πᾶσαν ψυχὴν
ἐν διχαιοσύνῃ * ὅτε πάντες οἱ iv τοῖς μνημµείοις
ἀχούσονται τῆς φωνΏῆς αὑτοῦ * xai ἐξελεύσονται ol
μὲν τὰ ἀγαθὰ ποιῄσαντες εἰς ἀνάστασιν ζωῖς ΄ οἱ δὲ
τὰ φαῦλα πράξαντες, εἰς ἀνάστασιν χρίσεως. Ὡς ἂν
μτδέ τινι τῶν ἁπλουστέρων ἀνεξετάστως παρεµπε-
σοῦσα ἡ αἱρετιχὴ διαφορὰ, fj vov παρὰ του Εὐνομθυ
διασπειροµένη , βλάψειε τν ἀχέραιον, ἀναγχαίως
προστιθέντες τὴν περιφεροµένην παρ αὐτῶν Éx-
θεσιν, διελέγξα: τὴν χαχίαν τοῦ δόγµατος αὐτῶν πει-
βρασόμεθα.
Ἔχει τοίνυν ἡ λέξις τοῦ δόγµατος, οὕτω; Πιστεύ-
οµιε» εἰς τὸν ἕνα καὶ μόνον ἀ.-ηθινὸν θεὸν κατὰ
την αὐτοῦ τοῦ Κυρίου διδασκα.]ίαν' οὖκ ἐγευ-
σιιένῃ Φωνῇ τιμῶγτες αὐτόν ' ἔστι γὸρ ἀνευδής
dA. ὄνγτως ὄντα φύσει τε καὶ δόξῃ θεὲν ἔγα,
drdpyoc, ἀῑδίως, ἀτελευτήτως, µόνον. 'O χατὰ
τὴν τοῦ Kupíou διδασχαλίαν πιστεύειν ἑπαγγειλά-
µενος, μῆ παρατρεπέτω τὴν παρὰ τοῦ Δεσπότου τῶν
ὅλων γενομένην τῆς πίστεως ἔχθεσιν, πρὸς τὸ ἑαυτῷ
δοχοῦν *: ἁλλ᾽ ἀχολονθείτω ταῖς παρὰ τῆς ἁληθείας
φωναῖς. Ἐχεῖ τοίνυν τοῦ λόγου τῆς πίστεως περι-
ἐχοντος τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, xal τοῦ Yioo, xal τοῦ
ἁγίου Πνεύματος, τίνα συµφωνίαν ἔχει τὰ νῦν συντε-
θειµένα πρὸς τὰς τοῦ Δεσπότου φωνάς * ὥστε εἰς τὸν
ἐχείνων διδασχαλίαν τὸ τοιοῦτον ἀναφέρειν δόγµα:
Ποῦ τοίνυν εἶπε δεῖν πιστεύειν εἰς τὸν ἕνα xai µόνον
ἀληθινὸν θεὸν £v τοῖς Εὐαγγελίοις ὁ Κύριος οὐχ ἂν
ἔχοιεν ἐπιδεῖξαι, εἰ µή τι véoy ἐστὶ παρ᾽ αὐτοῖς Εὐαγ-
γέλιον * ἆ γὰρ ἐξ ἀρχαίων µέχρι τοῦ νῦν κατὰ διαδο-
yhv ἓν ταῖς Ἐκκλησίαις ἀναγινώσχεται, ταύτην τὴν
φωνἣν οὐ περιέχει τὴν λέγουσαν * δεῖν πιστεύειν dj
βαπτίζειν εἰς τὸν ἕνα καὶ μόνον ἀληθινὸν θεὸν, καθὼς
οὗτοι λέγουσιν * ἁλλ᾽ εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, χαὶ
τοῦ Υἱοῦ, xal του ἁγίου Πνεύματος. Ὡς δὲ ἡμεῖς
παρὰ τῆς τοῦ Δεσπότου φωνῆς ἐδιδάχθημεν, τοῦτο
φαμέν ' ὅτι τὺ "Ev οὗ τὸν Πατέρα σηµαίνει µόνον,
ἀλλὰ χαὶ τὸν Υἱὸν τῷ Πατρὶ συνενδείχνυται ' οὕτως
εἰπόντος *ou Κυρίου, ὅτι 'Eq xal à Πατλρ £v
ἐσμέν. Ομοίως xaX' τὸ Λεότητος ὄνομα, ἐπίσης ἔπι-
χέχληται, τῇ τε ἀρχῇ ἐν f, ὁ Λόγος, xat τῷ ἐν τῇ
ἀρχῇ ὄντι Aóvtp* εἶπε γὰρ ὅτι xal ὁ Λόγος ἦν αρὸς
τὸν θεὸν, καὶ θεὺς ἦν ὁ Λόγος: ὥστε xai ἐν τῷ
τῆς θεότητος σημαινομένῳ ὁμοίως τῷ Πατρὶ xal τὺν
ΥὮν συνθεωρεῖσθαι. Πρὸς τούτοις δὲ xai τὸ ἆλπ-
θινὸν, ἄλλο τι παρὰ τὴν df Octav νοηθΏναι οὗ δύναται’
ὅτι 6E ἀλήθεια ὁ Κύριος, οὐδεὶς ἀντιλέξει πάντως, εἰ
μή τις eir τῆς ἀληθείας ἀλλότριος. El τοίνυν xai tv
τῷ EX. ὁ Λόγος ἐστί χαὶ θεός ἐστι, xal ἀλήθεια,
καθὼς £v τοῖς Εὐαγγελίοις χηρύσσεται, εἰς ποίαν τοῦ
Κυρίου διδασχαλίαν ἀναφέρει τὸ δόγµα, ὁ ταῖς δια-
σταλτιχκαϊς ταύταις φωναῖς xzypnp£vos; Ἡ γὰρ ἀντι»
διαστολὴ τοῦ µόνου πρὸς τὸν μὴ µύνον, ἐστὶ val τοῦ
Θεοῦ πρὸς τὸν μὴ θ:όν ^ καὶ τοῦ ἀλτθινυῦ πρὸς τὸν
AT!
CONTRA EUNOMIUM, LIB. ΙΙ,
418
μὴ ἀλτθινόν ' εἰ μὲν οὖν πρὸς τὰ εἴδωλα βλάποντες A nymiam deitatis nomen gentium idolis tribuitur:
πρὸς ἐχεῖνα ποιοῦνται τὴν τῶν ῥημάτων ἀντ'διαἰρεσιν͵,
xat ἡμεῖς αυντιθέµεθα:. χαθ) ὁμωνυμίαν γὰρ τὸ τῆς
θεότητος ὄνομα τοῖς εἰδώλοις τῶν ἐθνῶν ἐπιλέγεται *
Πάντες γὰρ οἱ θεοὶ τῶν ἐθνῶγ δαιμόνια’ χαὶ ἄλλως
πρὸς τὸ πληθος ἀντιδιαιρεῖ τὸν µόνον * xal πρὸς τὰ
ψευδη τὸν ἀληθινόν * xaX τοὺς μὴ ὕντας θἐοὺς πρὸς
τὸν ὄντα θεόν. Ei δὲ πρὸς τὸν Μονογενῆ θεὸν ἡ ἁντι-
ξιαίρεσις γίνεται, µαθέτωσαν οἱ σοφοί * ὅτι ἀλήθεια
ερὸς µόνον τὸ Φεῦδος τὴν ἀντιδιαστολὴν ἔχει ' xal
Θ:ὸς πρὸς τὸν μὴ ὄντα Ocóv* τοῦ δὲ Kuplou ὃς ἐστιν
ἀλίθεια θεοῦ ὕντος, χαὶ ἓν τῷ Πατρὶ ὄντος' xai ἓν
πρὸς τὸν Πατέρα ὄντος, αἱ διασταλτικαὶ αὗται φωναὶ
zl τοῦ δόγματος χώραν οὐχ ἔχουσιν * ὁ γὰρ ἀληθῶς
εἰς τὸν ἕνα π.στεύων βλέπει ἐν τῷ ἐν], τὸν διὰ πάν-
των αὐτῷ Ἱνωμένον, Ey ἀληθείᾳ τε xal θεότητι, xal
οὐσίᾳ, xai ζωῇ, xai σοφἰᾳ * xal πᾶσιν ἁπαξαπλῶς.
Ἡ εἰ μὲ βλέπει ἓν τῷ £v τὸν ταῦτα ὄντα, εἰς οὐδὲν
ἔχει τὴν πίστιν, χωρὶς Υὰρ Υἱοῦ Πατγο οὔτε ἔστιν
οὔτε λέγεται ' οὔτε μὴν χωρὶς δυνάµεως ὁ δυνατός *
οὖτε χωρὶς σοφίας ὁ σορός' Χριστὸς γὰρ θεοῦ δύναµις
χαὶ σοφία θεοὺ. "aate ὁ τῆς δυνάµεως, ἡ τῆς ἀληθείας,
Άτης σοίας͵, ἢ τῆς ζωῆς, ?| τοῦ ἀληθινοῦ φωτὸς ἐχτὸς
Ραέπειν φανταξζόμενος, f) οὐδὲν βλέπει, ἡ τὸ χαχὸν
κπάντως βλέπει’ dj γὰρ τῶν ἀγαθῶν ὑπεξαίρεσις, τοῦ
xaxou xai θέσις, xai ὕπαρξις Ὑίνεται' Οὔὖκ ἑψευ-
σµένῃ «ωνῇ, φησὶ, τιμῶντες αὐτόν * ἔστι γὰρ
Onnes enim dii gentium da monia ** : et. aliter ad
multitudinem opponit eum qui solus est : et ad fal-
δη eum qui verus est, et eos qui dii non sunt ad
eum qui Deus est: Quod si ad unigenitum Deum
fit hac adversa differentia, discant isti. sapientes,
quod veritas ad solum mendacium contrariam. ha-
bet differentiam : et Deus ad eum qui non est Deus,
Cum autem Dominus, qui est veritas, Deus sit ct
in Patre, et unum sit cum Patre, ha discrcetiv;e
voces in dogmate locum non habent. Nam qui vere
in unum credit, videt in uno eum qui per omnia
ipsi unitus est, in veritate, et deilate, et essentia,
et vila, el sapieutia, et in omnibus prorsus. Vel si
in uno non eum videt qui est Ίο ipsa, in nihil
fidem habet. Nam absque Filio Pater neque est ne-
que dicitur ; neque quidquam absque potentia qui
potens est, neque absque sapientia qui sapiens.
Chiristus euim Dei potentia et Dei sapientia. Quare
qui extra polentiam, vtl] veritatem, vel sapientiam,
vel vitam, vel vcrum lumen respicit, falsa sibi ani-
mo fingens, vel nihil videt, vel malum prorsus videt.
Nim bonorum subtractio, mali positio et exsisten-
tia efficitur. Non mentita voce, iuquit, ipsum co-
lentes : est enim verax. In. hac voce Eunomium
precor permancre veritati testimonium perhibentetw,
quod non mentitur Deus,
ἀψευδής. Ταύτῃ τῃ φωνῇ εὔχομαι τὸν Εὐνόμιον πιμένειν μαρτυροῦντα τῇ ἁληθείᾳ, ὅτι ἐὲστὶν ἀφευδίής.
Ei yàp οὕτω φρονοίη ὅτι πᾶν τὸ παρὰ τοῦ Κυρίου C
λεγόμενον τοῦ φεύδους χεχώρισται" πεισθήσεται πάν-
τως ἀληθεύειν τὸν εἰπόντα ' ὅτι Ἑγὼ ἐν τῷ Πατρὶ
xal ὁ Πατὴρ ἐν ἐμοί ἐστι, δηλαδὴ ὅλος tv ὅλῳ ᾽
εὖτε τοῦ Πατρὸς ἓν τῷ Υἱῷ περιττεύοντος ' οὔτε τοῦ
Yiou £v τῷ Πατρὶ λείποντος * χαὶ ὅτι Οὕσω χρὴ τι-
μµᾶσθαι τὸν Υἱὸν χαθὼς τιμᾶται ὁ Πατήρ᾽ xav ὅτι
Ὁ ἑωραχὼς ἐμὲ, éopaxe τὸν Πατέρα” xaX ὅτι Οὐ-
δεὶς εἶξε τὸν Yiór εἰ μὴ ὁ Πατήρ ' χαὶ ὅτι Kal τὸν
Πατέρα οὐδεὶς ἐπιγιγώσχει, εἰ μὴ ὁ Ylcc. Av ὧν
ἁπάντων, οὔτε ὃ/ξης, οὔτε οὐσίᾳς, οὔτε ἄλλου τινὸς
παραλλαγὴ ὑπονοεῖται ἐπὶ Iacob; χαὶ Υἱοῦ τοῖς ταύ-
τας τὰς ςφωνὰς ὡς ἁληθινὰς δεξαµένοις. "Ὄντως
ὄντα, erat, «ύσει τε xal δόξῃ θεὺν ἔλα. Τὸ ὄντως
ὃν ἀντιδ-αιρεῖται πρὺς τὸ μὴ ὄντως ὄν. Ἔστι δὲ ὄν-
τως ὃν, ἕχαστον τῶν ὄντων χαθό ἐστιν * τὸ δὲ µέχρι
φαντασίας τινὸς xal ὑπονοίας δοχοῦν μὲν εἶναι, μὴ ὃν
&, τοῦτο οὐχ ὄντω; ἑστίν * ὡς τὸ ἐνύπνιον, φάσμα,
$6izi τῆς εἰχόνος ἄνθρωπος. Ταῦτα γὰρ καὶ τὰ
τωσῦτα µέχρι Φαντασίας ὄντα τὸ ὄντως εἶναι οὐχ
ἔχει. El μὲν οὖν χατὰ τὴν ἹἸουδαϊχὴν ὑπόληψιν xaza-
αχευάζουσι χαθόλου μὴ εἶναι τὺν Μονογενη Osóv*
παλῶς τῷ Πατρὶ µόνῳ τὸ ὄντως εἶναι προσµαρτυ-
ψῶσιν. El δὲ οὐκ ἀρνοῦνται τὸν πάντων ποιητὴν ὅτι
ἔστιν, πεισθήτωσαν p] ἀποστερεῖν τὸν ὄντα τοῦ ὄν-
τος εἶναι: ὃς ἑαυτὸν ἐν τῇ γενομένη Μωῦσῇ θέορα-
viz, ὄντα ὠνόμασεν, εἰπὼν ὅτι Ἑγώ εἰμι ὁ ὧν *
χαθὼς ὁ Εὐνόμιος bv τοῖς ἑφεξῖς λόγοις τούτῳ συν-
*9 Psal. εν, 5.
9? Joan. x,98; xiv, 10.
9 Exod wu, 14M.
7 joan. v, 95. "'!
Si enim ita sentiat, quod quidquid a Domino
dicitar a mendacio separatum est : procul dubio
credet eum veruui loqui, qui dixit : Ego in Patre,
εἰ Pater in me est **, nimirum tolus in toto, neque
Patre in Filio exsuperante, neque Filio in Patre dc-
liciente : et:Sicut Pater honorificatur, sic Filium
honorificandum esse "'*, et quod (Qui vidit me, vidit
Patrein. ' , εἰ quod. Nullus novit Filium. nisi
Pater, et quod Patrem. nullus cognoscit, nisi Fi-
lius?**. Quibus omnibus neque glori:e, neque essentiz,
neque ullius alius rei in Patre et Filio differentia
ab iis intelligitur, qui lias veras voces admiserunt.
Qui vere est, inquit, natura et gloria Deus unus, Quod
vere est ens opponitur ei quod non est vere eus. Est
autem vere ens unumquodque entium qua est; quod
D autem. phantasia, id est, visione quadam et suspi-
cione videtur quidem esse cum non sit ens, boc
non vere est, sicut somnium, spectrum, vel in ima-
gine bomo. liec igitur el ejusmodi visione tenus
cwm sinl, vere esse non habent. Quod si judaica
opinione omnino non esse Unigenitum astruunt,
praeclare soli Patri vere esse suo testimonio attri-
buunt. Quod si non negant eumdem Unigenitum
omnium factorem, quia est, persuadeantur eum.
qui est vera essenlia nequaquam privare. Qui
seipsum in ea, qui Moysi facta est, Dei appari-
tione, eum qui est, nominavit, cum dixit : Ego
sum. qui aum "?, Quemadmodum Eunoinius in. se-
Joan. x31, 0. o0* Ναι. τι, 27.
419
S. GREGORII NYSSENI
455
quentibus sermonibus, huic assemitur dicens, A τίθεται αὐτὸν εἶναι λέγων, τὸν τῷ Μωῦσῇ φανέντα.
ipsum esse Unigenitum qui Moysi apparuit.
Deinde ait, Et nuiura. et gloria Deum esse unum.
Si igitur Unigenitusest Deus, nec sit natura Deus :
ipse viderit qui hzc dicit. Quod si non est Deus
qui non sit natura Ueus, discant a inaguo Paulo,
quod qui serviunt iis qui non sunt natura dii,
non serviunt Deo "*. Nos autem Deo viveuti et vero
servimus sicut Apostolus dicil : Cui servimus Je-
sus est Christus 15. lluic enim ipse etiam apostolus
Paulus servire gloriatur, dum dicit : Paulus servus
Jesu Christi 19, Nos igitur qui non amplius ser-
vimus jis qui non sunt natura dii, eum qui
est natura Deus cognovimus, Cui genu omne fle-
clilur celestium, terrestium, et. inferorum 1. Non
auteni servissemus, nisi credidissemus, quod hic
est vivus et verus Deus, cui omnis lingua conft-
tetur, Quia Dominus Jesus in gloriam est Patris 18.
Deum, inquit, ununi, absque origine sive principio:
gerne, sine [πε solum. Rursus. intelligite, par-
vuli, astutiam 1 (inquit Solomon), ue aliquando de-
cepti in deitatis Unigeniti abnegationem incidatis.
Id sine fine est, quod moriis et interitus non est
capax. Eodem modo id :xternum est quod non
ad tempus dicitur. Quod igitur neque zternum
est, neque fine caret, hoc prorsus in natura cor-
ruptibili et temporali cernitur. Ergo qui uni el
soli Deo id quod line et exitu carel suo testimo-
nio attribuit; non autem complectens Filium :eter-
ni ei fne carentis significatione, corruptibilem
Eixa ούσειτε xal δόξῃ Θεόν φῆσιν ἔνα. El μὲν οὖν
ἐστιν ὁ θεὸς χωρὶς τοῦ εἶναι φύσει θεὸς, αὐτὸς ἂν εἰ-
δείη ὁ ταῦτα λέγων’ εἰ δὲ οὐχ ἔστι θεὸς ὁ μὴ φύσει
θεὸς (v, µαθέτωσαν παρὰ τοῦ μεγάλου Παύλου,
ὅτι οἱ δουλεύοντες τοῖς μὴ φύσει θεοῖς, θεῷ οὐ δου-
λεύουσιν᾿ ἡμεῖς δὲ δουλεύομεν Oct ζῶντίτε xal ἆλη»
θινῷ * χαθὼς ὁ ᾿Απόστολος λέγει’ " Q δὲ δου.λεύομεν.,
Ἰησοὺς ἐστιν ὁ Χριστός. Τούτῳ γὰρ χαὶ ὁ áxó-
στολος Παῦλος δουλεύειν χαυχᾶται, λέγων [IavAoc
óovAoc Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἡμεῖς τοίνυν οἱ µτχέτι
δουλεύοντες τοῖς φύσει μὴ οὖσι θεοῖς, ἐπέγνωμεν τὸν
φύσει ὄντα θ:όν, "Q πᾶν γύνυ κάµμαπτει ἑπουρε-
Υίω», xal ἐπιγείων καὶ καταχθονίων. Οὐχκ ἂν ὃξ
ἑδουλεύσαμεν, εἰ μὴ ἐπιστεύσαμεν, ὅτι οὗτος ἑατῖν ὁ
ζῶν τε ἁληθινὸς Θεός ' i πᾶσα Ὑλῶσσα ἑξομολοχεῖ
ται, ὅτι Κύριος Incovc εἰς δόξαν 8eov Πατρός.
Θεόν, φησὶν, ἔγα, ἀν άρχως, ἀϊῑδίως ἀτε-ἱευτήτως
µόνον Ilá Aw voizare, ἄκαχοι, παν ουργίαν, orat
ὁ Σολομών * µή ποτε εἰς ἄρνησιν τῆς τοῦ Μονογενοὺς
θεότητος ἁπατηθέντες ἐχπέσητε. ᾽Ατελεύτητόν ἐστι
τὸ θανάτου xal φθορᾶς ἀνεπίδεχτον. Ὡσαύτως xol
ἀῑδιον τὸ ph πρόσκαιρον λέγεται. Ὁ τοίνυν μήτε
ἁϊδιόν ἐστι, μήτε ἀτελεύτητον ' τοῦτο πάντως ἐν τῇ
φθαρτῇ τε xa ἐπιχήρῳ θεωρεῖται φύσει. Οὐχοῦν ὁ
τὸ ἀτελεύτητον τῷ ἑνὶ xal µόνῳ προσμαρτυρῶν Geox
μὴ συμπεριλαμθόάνων δὲ τὸν Yiby τῇ τοῦ ἀτελευτή-
του xal ἀῑδίου σηµασίᾳ, φθαρτὸν αὐτὸν εἶναι καὶ
πρόσχαιρον διὰ τοῦ τοιούτου λόγου χατασχευάξει, τὸν
τῷ ἀῑδίῳ xal ἀτελευτήτῳ ἀντιδιαστελλόμενον. ἨἩμεῖς
ipsum esse et temporalem per hunc sermonem C δὲ κἂν ἀχούσωμεν ὅτι μόνος ὁ θεὸς ἔχει τὴν ἆθανα-
confirmat, qui ab :eterno, et incorruptibili, οἱ fine
carenti differt. Nos autem quamvis audiàmus quod
solus Deus habet imuortalitatein ** : per immor-
talitatem ctiam Filium intelligiinus. Immortalitas
enim est vita; iametsi Deus dicatur habitare lu-
«em inaccessam ?!' : etiam verum lumen, quod est
mendacio inaccessibile, Unigenitum intelligi non
ambigimus, in quo Deum Patrem esse ab ipsa
veritate didicimus. Ex his auditor quod magis sit
pium col:igat : utrum sic de Unigenito opinari εἰ
sentire Deo decore oportet ; an corruptibilem, et
ad tempus euim cesse dicere, sicut censet heresis.
Non essentia (inquil) secundum quam est unus,
η plures separatum, vel alias aliud quid factum,
vel ab eo quod est, demigrantem, neque ex κια
£ssenlía in (rinam hypostasim figuratum. Omnino
enim el penitus unus est. secundum eadem et eodem
suodo permanens so!us. Ex his propositis decet in-
telligentem auditorein. discernere, primum quidem,
qui sine sensu projecta sunt in oratione inania
werba, ab iis quz significationem aliquam habere
σίαν, τὸν Yiby διὰ τῆς ἀθανασίας νοοῦμεν. 'A0avacía
γάρ ἐστιν ἡ ζωή * xXv λέγηται qux οἰχεῖν ἁπρόσιτον.
Πάλιν τὸ ἁληθινὼν φῶς, ὅπερ ἐστὶ τῷ φεύδει ἀπρό-
σιτον, τὸν Μονογενῆη νοεῖσθαι οὐκ ἀμφιθάλλομεν, Ev
ᾧ τὸν Πατέρα εἶναι παρ᾽ αὐτῆς τῆς ἀληθείας ἐμάθο-
μεν. Ἐκ τούτων δὲ ὁ ἀχροατῆς ἐπιλεξάσθω τὸ εὖσε-
θέστερον, εἴτε οὕτω χρῆ περὶ τοῦ Μονογενοῦς θεοπρε-
πῶς δοξάξειν ' εἴτε φθαρτόν τε xal πρόσχαιρον εἶναι
λέγειν, ὡς ὑφηγεῖται ἡ αἴρεσις. Oo τὴν οὐσίαν., φησὶ,
χαθ ijv ἐστιν εἷς, χωριζόµενον εἰς π.ϊείους * i)
d AAocs ἆ.1.1ον' viróperov,?] τοῦ εἶναιδὲστι μεθιστὰ-
/ιΕΥοΟΝ, οὐδὲ ἐκ μιᾶς οὐσίας elc ὑπόστασιν ερισσἠν
σχηµατιζόµενον. Πάντη yàp καὶ καθάπαξ ἑἐστὶν
D εἷς, κατὰ τὰ αὐτὰ τε xal ὡσαύτως διαμµέγων µέό-
voc. Ἐκ τούτων δὲ τῶν παρατεθέντων προσήχει τὸν
συνετὸν ἀχροατὴν διακρῖναι, πρῶτον μὲν τὰ χωβρὶς
διανοίας ἐχριφέντα τῷ λόγῳ διάχενα ῥήματα ἀπὸ
τῶν δοχούντων νοῦν ἔχειν. Μετὰ ταῦτα δὲ τὴν εὗρι-
σχομένην iv τοῖς ὑπολοίποις διάνοιαν τῶν εἰρημό"
νων ἐπισχοπεῖν, εἰ συµθαίνει τῇ περὶ τὸν Χριστὸν
εὐσεθείᾳ. '
videntur; deinde in reliquis diclis sententiam quie invenitur perspicere, utrum pietati qua est im
Jesum conveniat.
Priora igitur verba qux hic sunt apposita in
universum, neque bonam, neque malam a'iquam
1ν Rom. 1, 21. "* ibid. 9. '* ibid. f.
40. *' ibid.
7 Philipp. n, 10. ?* ibid. 1I.
Τὰ μὲν οὖν πρῶτα τῶν παρατεθέντων καθόλου πάσης
xai χαλῖς xai καχῖς δ,ανλίας χεχὠρισταν. Τίνα γὰρ
7 Prov. vi, 5... "DL Tim, v1,
, CONTRA EUNOMIUM, LIB. II.
452
εν ἔχει τὸ, οὗ τὴν οὐσίαν καθ᾽ fjv ἐστιν εἷς, A sententiam in se continent. Quam .enim senteu-
Magvov εἷς πλείους, ?) ἄλλοτε ἄλλον Ὑινόμενον,
εἶναι 5 ἐστιν µεθιστάµενον; Οὔτ' ἂν αὐτὸς εἷ-
dst τινὰ τῶν συμμαχούντων αὐτῷ νομίζω
gt ἂν ἑἐξευρεῖν σχιάν τινα διανοίας Ev τοῖς εἰ-
uc. Ob τὴν οὐσίαν καθ) ῆν ἐστιν εἷς. Χωρι-
w αὐτὸν λέγει τῆς οὐσίας αὐτοῦ, μὴ χωρίζε-
ἢ τὴν οὐσίαν λέγει ἀπ᾿ αὐτοῦ μὴ µερίζεσθαι.
τίς ἐστι, xal Ἴχος µάταιος εἰχῃ συγχείµενος,
ιαντος οὗτος λόγος. Καὶ τί χρὴ παραμένειν τῇ
κει τῶν ἁδιανοήτων τούτων ῥτμάτων: Πῶς γάρ
€ ἑαυτοῦ οὐσίας χωρισθεὶς ἐν τῷ εἶναι μένει;
€ ἡ οὖσία τινὸς μερισθεῖσα, ἐφ ἑαυτῖς δείχνυ-
d κῶς ἐστι δυνατὸν ἀπὸ τοῦ ἓν ᾧ ἐστιν ἐκθάντα,
γενέσθαι ἔξω ἑαυτοῦ γενόµενον;, "AAA οὐδὲ ἐκ
μηαὶν, οὐσίας slc ὑποστάσεις τρεῖς σχη/ιατιζύ- D
εΠαντὶ γὰρ καθάπαξ ἐστὶν elc, κατὰ τὰ αὐτά
ὠσαύτως διαµένωγ μόνος. Τὸ μὲν οὖν ἁδιανάη-
φοῖς εἰρημένοις, παντὶ δΏλον εἶναι xal πρὸ
µετέρων οἶμαι λόγων * τούτοις δὲ ἀντιλεγέτω ὁ
wv εἶναί τινα ἓν τοῖς λεγοµένοι; νοῦν f] διάνοιαν:
ερίνειν ἐπεσχεμμένος λόγου δύναμιν, ἁπαξιώ-
ς ἀνυποστάτοις συµπλέκεσθαι. Τίνα γὰρ ἰσχὺν
τὰ τοῦ ἡμετέρου δόγµατος, τὸ λέγειν, Οὐ τὴν
y, xag" ἣν ἐστιν εἷς χωριζόµενον, ἢ µεριζό-
εἰς xAelovc, ἢ d A1ors &AAov γινόµενγον' 7)
Έναι ὅ ἐστι μεθιστάµενον * οὔτε ἐκ μιᾶς
e &lc ὑποστάσεις τρεῖς σχημιατιζόµενον; "A
έγεται παρὰ τῶν Ἀριστιανῶν, µήτε πιστεύεται’
ας τοῦ ἀχολούθου διὰ τῶν παρ᾽ ἡμῖν ὁὀμολογου- (c
νοεῖται. Τίς γὰρ εἶπε τοῦτό ποτε, f] λέγοντος
ιν &v τῇ τοῦ θεοῦ Ἐχχλησίᾳι ὅτι ὁ Πατὲρ τὴν
| 3 χωρίζεται ?) µερίξεται, 7| ἄλλοτε ἄλλος vL
ἔξω ἑαυτοῦ γινόμενος, 7| εἰς ὑποστάσεις τρεῖς
είσεται; Εαυεῷ ταῦτα λαλεῖ 4 Εὐνόμιος” οὐ
ἡμᾶς μαχόμενος, ἀλλ᾽ ἰδίας φληνάφους εἴρων '
ῥ παταµίξας τῇ ἀσεθείᾳ τῶν λεγομένων τὴν
V Ἡμεῖς γὰρ ἐπίσης ἀσεθές τε χαὶ ἄθξον λέ-
"gi τὸ χτιστὸν λέγειν τὸν Δεσπότην τῆς xsl-
xu τὸ οἴεσθαι τὸν Πατέρα χαθό ἐστι, χωρίζε-
| εέμνεσθαι, f) ἑαυτοῦ ἐξίστασθαι, ἢ εἰς ὑπ-
€ ερεῖς σχηµατίνεσθαι ' ὥσπερ τ'νὰ πτλὸν, f
, &v μορφαϊῖς διαφόροις διαπλαασόμενον.
tiam habet hoc, non essentia secundum quam
est unus, separatum in plures, vel alias aliud quid
factum, vel ab esse quod est, demigrantem? Nec
ipse dixerit; neque quemquam eorum qui ab ejus
causa stant in his quse dicta sunt sententice
umbram aliquam arbitror posse invenire. Non es-
sentia secundum quam est unus. Separatum. ipsum
dicit ab essentia sui ipsius, non separari, vel
essentiam ejus dicit ab ipso non dividi. Strepi-
tus quidam est eL sonitus inanis temere conflatus,
hzc nihil significans oratio. Ecquid est hecesse
in verborum mente et sensu carentium examina-
tione diutius insistere? Quomodo enim quis a sua
ipsius essenlia divulsus in suo esse manct ? vel
quomodo essentia alicujus in partes divisa in se
ipsa ostenditur? vel qui fieri potest, ut qui ab
eo in quo est exierit, alius fiat extra. seipsum
factus? Sed meque ex una, ait, essentia in tres
hypostases figuratum. Prorsus enim et penitus unus
est, secundum eadem et eodem modo permanens solus.
Quod igitur mente caret οἱ sensu iu iis quie re-
citata sunt Eunomii verbis, cuivis perspicuum esse
eliam ante nostras rationes arbitror : his ergo
contradicat, qui putal iis verbis aliquam mentem
et intelligentiam inesse : qui enim sermonis istius
vim 'consideraverit, absurdis et nullum fundamen-
tum habentibus implicari et ligrere dedignabitur.
Quid enim roboris οἱ momenti contra nostrum
dogma habet, hoc enuntiare, nom essentia secun-
dum quwam est ΜΗΝΑ separatum , vel in plures
partitione facia divulsum , aut qui alias. a!ius e[fi-
citur, vel qui ab eo quod est, esse discedit : neque
ex una essentia in (res subsistentias — trans[or-
malur? Que neque a Christianis dicuntur, neque
creduntur : neque ex consequente per ea quz
apud nos certa sunt et concessa, intelliguntur.
Quis enim πο unquam dixit, vel ex dicente in
Dei Ecclesia audivit, quod Pater secundum es-
sentiam vel separatur vel distribuitur, vel alias
alius gignitur, extra seipsum factus, et quod in
tres hyyostases figuratur? Sibi ipsi loquitur Euno-
mius, non nos oppugnans, sed suas nugas nectens,
sao impielati suz dementiam ex his dictis adiniseuit. Nos enim ex zquo et impium, ct quod.
tollit dicimus, creature Dominum quid creatum esse profari
: et pulare Patrem, qua est,
wi vel dissecari vel ex seipso emigrare, vel in tres subaistentias sive personas formari, velut
| queddam, vel ceram, cum formis differentibus eflingitur.
λὰ, τοὺς ἑφεξης λόγους axedopus0a. Πάντη γὰρ Ὁ Sed qus sequuntur verba consideremus. Omni
μαθάκαξ ἑστὶν slc ' κατὰ τὰ αὐτά τε καὶ
εως διαµένων µόνος. EL περὶ τοῦ Πατρὸς λέ-
οὗτο xal ἡμεῖς συντιθέµεθα. Εἷς γάρ ἐστιν
ηθὼς ὁ Πατὴρ, µόνος χαὶ πάντη χαθάταδ χατὰ
τά τε xai ὡσαύτως ἔχων. Καὶ οὐδέ ποτε ὅπερ
οὔτε μὴ ὧν, οὔτε μὴ ἑσόμενος. El τοίνυν πρὸς
Στέρα βλέτει dj τοιαύτη φωνὴ, μὴ µαχέσθω τῷ
πε τῆς εὐσεθείας, συμφωνῶν τῇ Ἐχχλησίᾳ
ροῦτο τὸ µέρος’ 6 γὰρ ὁμολογῶν τὸν Πατέρα
rt& xa ὡσαύτως ἔχειν, ἕνα χαὶ μόνον ὄντα, τὸν
ὑσεθείας χρατύνει λόγον. βλέπων ἐν τῷ Πατρὶ
ez parie et absolule unus est »: secundum. eadem
et eodem modo permanens solus. Si de Patre dicit,
hoc etiam nos comprobamus. Unus enim est vere
Pater, solus etiam ubique et prorsus omninoque,
et secundum eadem eodemque modo sc habens.
Neque unquam quod est, neque non ens, neque
non futurus. Si ergo hsc vox Petrem respicit,
pietatis decreto non pertinax adversetur, sed in
hac parte Ecclesi; consentiat. Qui enim Patrem
semper et eodem modo se habere confitetur, unum-
que et solum esse confirmat, pictatis retinet do-
483
S. GREGORII NYSSENI
4584
ctrinam, intuens in Patre Filium : sine quo Pater A τὸν Υἱόν' οὗ χωρὶς Πατὴρ οὔτε ἔστιν, οὔτε λέχετα..
neque esi neque dicitur. Quod si aliquem alium
Deum prater Patrem fingit, cum Judzis disputet,
vel cum his qui llypsistiani nominantur : quorum
est hxc cum Christianis discordia, quod ipsi Deum
quidem conlitentur esse quemdam ὕψιστον, id est,
altissimum, vel παντοχράτορα, id est, omnipoten-
tem : Patrem. autem ipsum esse non admittunt,
Christianus vero, nisi Deo Patri credat, Christianus
non esL.
Qui his deinceps adjicit hzc sunt :.Von habens,
inquit, deitatis sua participem socium, non partia-
rium gloriw, non consorlem potestatis, non. regni
consessorem : unus enim esti et scelus Deus omni-
potens, Deus deorum, Rex regnantium , | Dominus
dominantium. Nescio in quem intuens Eunomius,
non ipsi divinitatem communicare Pa'rem contesta-
tur. Siquidem ad simulacra vana εἰ ad confictam
simulacricolarum opinionem talia dicit, quemadmo-
dum Paulus clamat, quod ποπ es! consensio, sive
contentio Christo cum Beliar, neque communicatio
templo Dci cum templis idolorum **, etiam nos con-
firmamus. Quod si unigenitum Deum per ea quze
dicuntur, a patria deitate sepa at, discat, dilemma
impietatis cjus in seipsum recriminationem con-
struere; vel enim ab:olute Dei Unigenitum negat
esse Deum, ut Patri conservet ac vindicet, quod
est cum Filio in deitate incomuiunicabile, ac per
hoc transgressor ac pravaricator reuarguitur, Deo
Christianorum abnegato; vel si concesserit, illum
esse Deu:n secundum naturam cum Deo vero non
convenientem, omnino necessarium est ipsum con-
fileri, se orare deos naturarum differentia a se
divisos ac diremptos. llorum utrum volterit, cli-
gat, vel negare Filii deitatem, vel deos suo dogmate
inducere : utrum enim horum elegerit, nihil refert,
Ad impietatem par scelus est. Nos enim inspira-
tis a Deo Scripturz verbis instituti οἱ edocti non
in Patre et Filio deitatis communionem cernimus,
sed unitatem, hoc propriis verbis Domino docente,
quibus ait, Pater εἰ ego unum sumus **, et, Qui
vidit me, vidit. Patrem **. Nam si non esset ejus-
dém nature, quomodo vel haberet in semetipso
quod alienum; vel quomodo in seipso ostenderet
quod est dissimile ; externa et aliena natura non
excipiente diversi generis characterem sive fur-
mam? Dicit autcm quod glorie partiarium sive
socium non habel : boc autem ut se habet dicit,
tamelsi nesciat quid dicat : non enim Filius cum
Patre gloriam partitur, sed totam cum Patre glo-
riam habet, sicut etiam Dl'ater omnem cum Filio
habet gloriam. Sic enim dixit ad Patrem, quod
Omuia mea tua sunt, et tua. mea ὃν. ldeoque in
tempore judicii seipsum appariturum esse in glo-
ria Patris affirmat 55, cum redditurus est cuique
secundum opera 8u3; hac autem voce unionem
nature demonstrat. Quemadmodum enim alia glo-
^ ]l Cor. vi, 14, 19. * Joan. x, 530.
0 Joan. xiv, 9.
Ei δὲ ἄλλον τινὰ παρὰ τὸν Πατέρα 8cbv ἀναπλάσσει,
Ἰουδαίοις διαλεγέσθω, ἢ τοῖς λεγομένοις ὝὙψιστια-
vols * ὧν αὕτη ἑστὶν ἡ πρὸς τοὺς Χριστιανοὺς διαφορά
τὸ Θεὸν μὲν αὐτοὺς ὁμολογεῖν εἶναί τινα, ὃν ὀνομά-
ζουσιν Ύψιστον, f| Παντοκράτορα " Πατέρα δὲ αὑτὸν
εἶναι μὴ παραδέχεσθαι. Ὁ δὲ Χριστιανὸς, εἰ μὴ τῷ
Πατρὶ πιστεύοι, Χριστιανὸς οὐκ ἕστιν.
"A ài τούτοις ἔφεξης προστίθησι, ταῦτα ἑστίν,
O» χοινγωγὸν ἔχω», φησὶ, τῆς θεότητος, οὗ µερίτην
τῆς δόξης, οὗ coTxJnpor τῆς ἑξουσίας, οὐ σύν-
0povov τῆς βασιΛείας. Εἷς γάρ ἐστι κα) μόνος
θεὺς ὁ παντοκράτωρ, θεὸς θεῶν, βασιλεὺς τῶν βα-
B σι.Ιευόντων., Κύριος τῶν κυριευόγζω». Οὐὺκ ota
πρὸς τἷνα βλέπων ὁ Εὐνόμιος, τὸ μὴ χοινωνεῖν ἑαυτῷ
τῆς Οεότητος τὸν Πατέρα διαμαρτύρεται. El μὲν
γὰρ πρὸς τὰ εἴδωλα τὰ µάταια, χαὶ τὴν τξεπλανηµέ-
νην τῶν εἰδωλολατρούντων ὑπόληψιν τὰ τοιαῦτα λέ-
χει, χαθὼς xai ὁ Παῦλος Boi * ὅτι oOx ἔστι συµφώ-
}ῆσις Χριστῷ πρὸς Βε.ιιάρ’ οὐδὲ χοινωνγία vao
θεοῦ μετὰ elóc. lor, καὶ ἡμεῖς συντιθέµεθα. Ε/ἰ δὲ «hv
μονογενῆ θεὸν διὰ τῶν λεγομένων τῆς πατριχῆς ἆφο-
ρίζει θεότητος, µαθέτω ὅτι δίληµµα τὴν τῆς ἁσεθείας
αὐτοῦ χατηγχορἰαν ἐφ᾽ ἑαυτῷ κατασχευάτει * f| γὰρ
ἀρνεῖται χαθόλου Geby εἶναι τὸν Μονογενη Θεοῦ ἵνα
φυλάξη τῷ Πατρὶ τὸ ἐν τῇ θεότητι πρὸς τὸν Υἱὸν
ἀχκοινώνητον * xaX δ.ὰ τούτου παραθάττς ἑλέγχεται,
C τὸν 8sby τῶν Χριστιανῶν ἀρνησάμενος * 1) εἰ δρίη
χἀκεῖνον εἶναι θεὸν χατὰ -ἣν φύσιν τῷ ἀληθινῷ θεῷ
μὴ συµθαίνοντα, ἀνάγχη πᾶσα αὐτὸν Θεοὺς πρεσ-
θεύειν, ὁμολογεῖν, τῇ δια φορᾷ τῶν φύτεων àz' à
λήλων διεσχισµένους. Ἑλέσθω τούτων ὃ ῥούλεται, 7
ἀρνεῖσθαι τοῦ Υἱοῦ θεύτητα, f| θεοὺς ἑἐπεισάγειν
τῷ δόγµατι ' ὅπερ Υὰρ ἂν ἕληται τούτων, ἴσόν Esci
εἰς ἀσέθειαν. "lipeig γὰρ παρὰ τῶν θεοπνεύστων ττς
Γραφῆς λόγων μνυσταγωγούμενοι, οὐχὶ χοινωνίαν
θεότητος ὁρῶμεν &v Πατρὶ xai Υἱῷ. ἀλλ ἑνότητα ΄
τοῦτο τοῦ Δεσπότου διὰ τῶν ἱδίων λόγων διδάξαντος,
ἐν of; φησν, Ἐγὼ xal ὁ Πατὴρ £v ἐσμέν' - χαὶ ὅτι
'O ἑωρακὼς ἐμὲ ἑώραχε τὸν Πατέρα. El γὰρ μὴ
τῆς αὑτῆς ἣν φύσεως, πῶς ἂν fj ἔσχεν ἓν ἑαυτῷ τὸ
ἀλλότριον, f) πῶς ἂν ἔδειξεν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ τὸ ἀνόμοιον,
D μὴ δεχοµένης τῆς ξένης τε xal ἀλλοτρίας φύσεως
τὸν τοῦ ἑτερογενοῦς χαραχτῆρα ; Aéyst δὲ ὅτι οὐδὲ
Γιερίτην ἔχει τῆς δόξης. Τοῦτο δὲ ὡς ἔχει λέχει, εἰ
χαὶ μὴ οἶδεν ὃ λέγει’ οὗ γὰρ µερίζεται ὁ Υἱὸς πρὺς
τὸν Πατέρα τὴν δόξαν, &))' ὅλην ἔχει τοῦ Πατρὸς
τὴν Σόξαν, ὡς χαὶ ὁ Πατὶρ πᾶσαν ἔχει τοῦ Υἱοῦ τὸν
δόξαν. Οὕτως γὰρ εἶπε πρὸς τὸν Πατέρα, ῦτι Πάντα
τὰ ἐμὰ cá ἐστι», καὶ τὰ cà ἐμά. Aib καὶ ἓν τῷ
καιρῷ τῆς χρίσεως ἐπιφανήσεσθαι ἑαυτόν φησιν ἓν τῇ
δόξη τοῦ Πατρός * ὅτε μέλλει ἀποδιδόναι ἑκάστῳ χα-ὰ
τὰ ἔργα αὐτοῦ. Δείχνυσι δὲ διὰ τῆς φωνῆς ταύτης τὸ
ἠνωμένον τῆς φύσεως. Ὡς γὰρ ἄλλη δόξα fiiov, xol
ἄλλη δόξα σελήνης * διὰ τὸ μὴ συμθαϊΐνειν πρὸς ἄλληλα
85 Joan, xvii, 10, *5 Matth... xxv, ol.
485
CONTRA EUNOMIUM, 115. ΙΙ.
486
κῶν στοιχείων τὴν φύσιν * ὡς ei Υε fj αὐτὴ δόξα Em" A ria sive claritas solis, alia lun: 57, quia horuin
ἁμφοτέρων ἣν, οὐχ ἄν τις buxgopx τῆς φύσεως αὐτῶν
ἑνομίσθη» οὕτως ὁ ἑαυτὸν ἐν τῇ τοῦ Πατρὸς δόδῃ
φανέσεσθαι προειπὼν, ἔδειξε διὰ τῆς κατὰ τὴν Goin y
ταντύτητος, τὴν χοινωνίαν τῆς φύσεως-
Τὸ μὴ σύνθρονον τῆς βασιλείας λέγειν εἶναι τῷ
Πατρὶ τὸν Υἱὸν, πολλὴν μαρτυρεῖ τῷ Εὐνομίῳ τῆν
τῶν θείων λογίων µελέτην, ὃς Ex τῆς Άγαν προτοχῖς
τῶν θεοπνεύστων Γραφῶν, οὕπω ἤχουσεν, ὅτι Τὰ
dro «ρογεἴτε, οὗ ὁ Χριστός ἐστιν ἐν δεξιᾷ τοῦ
Πατρὸς χαθήµεγος, χαὶ ὅτι iv δεςιᾷ τοῦ θρόνου
«99 Θεοῦ χεχάθιχεν. xa ἄλλα τοιαῦτα πολλὰ, ὧν οὖκ
ἂν ῥτδίως τις τὸ πληθος ἑξαριβμήσειεν' ἅπερ µήπω
μαθὼ) ὁ Εὐνόμιος ἀπαγορεύῦει σύνΏρηνον εἶναι τῷ
Πατρὶ τὸν Υἱόν. Τὸ δὲ σύγχληρον τῆς ἐξουσίας, μᾶλ-
ὰον ὡς ἀνόητον παραδραμεῖν χρὴ, f| ὡς ἀσεθὲς διε-
λέγξαι. Τίνα γὰρ διάνοιαν ἔχει]τοῦ συγχ.1ἡρουλέξις,
ix τῆς χοινῆς τοῦ λόγου χαταχρῄσεως, οὐχ ἔστιν
εὑρεῖν. ᾿Επὶ τὸν ἱματισμὸν τοῦ Kvpiov $dAAovct
zÀnpov, χαθὼς ἡ Γραφὴ λέγει, οἱ pt βουλόμενοι
ξιασχίσαι τὸν δεσποτικὺν χιτῶνα. ἀλλ ἑνὸς αὐτῶν
ποιῖσαι χτῆμα, ᾧ ἂν ὁ χλτρος χαρίσηται. Οἱ τοίνυν
πρὸς ἀλλήλους ὑπὲρ τοῦ χιτῶνος διαχληρούµενο:,
δύνανται ἴσως σύγχληροι Aiq6302t. * Ἑνταῦθα δὲ ἐπὶ
voy Πατοὺς xai τοῦ Υἱοῦ xai τοῦ ἁγίου' Πνεύματος,
ἐν τῇ φύσει οὕσης τῆς ἑξηυσίας. Τό τε Υὰρ Πγεῦμια
εὁ ἅγιον ὅπου θέ1ει πγεῖ' xal πάντα iv πᾶσιν
ἐνεργεῖ χαθὼς βούλαται, xal ὁ Ylbg àv οὗ τὰ πάντα
ἐγένετο ὁρατά τε xal ἀόρατα ἓν τοῖς οὐρανοῖς xal C
ἐπὶ ες γῆς, πάντα 502 ἠθέλησεν ἐποίησε" xai οὓς
θέλει ζωοποιεῖ' χαὶ ὁ Πατὴρ ἐν τῇ ἰδίᾳ ἑξουσίᾳ
τοὺς χρόνους ἔθετο, ἀπὸ τῶν χρόνων δὲ, xat πάντα
«à kv τῷ χρόνῳ γεγενηµένα, νουῦμεν elvat τῷ Πα-
egi ὑπεξούσια. El οὖν ἐν ἐξουσίᾳ τοῦ ποιεῖν & ῥού-
λονται ὁ Πατὶρ xai ὁ Τίὸς, χαὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα ὡς
εἴπομεν ἀποδέδειχται' τίνα νοῦν ἡ τοῦ συγχλ{ρου
εΏς ἑξουσίας λέξις ἔχει; Κατιδεῖν οὐκ ἔστιν ὁ γὰρ
πάντων χληρονόμος, ὁ τῶν αἰώνων δημιουργὸς, ὁ τῇ
Δόξῃ τοῦ Πα-ρὸς συνεχλάµπων., xai χαραχτηρίτων
àv ἑαντῷ τοῦ Πατρὸς τὴν ὑπόστασιν, πάντα ὅσα ὁ
Πατὶρ αὐτὸς ἔχει, xa πάσης ἑἐξουσίας Κὐριός ἐστιν
οὗ µεθισταµένης ἀπὸ τοῦ Πατρὸς εἰς τὸν Υἱὸν τῆς
ἐξίας ἀλλὰ xal παρ) αὐτῷ µενούσης xai ἓν ἑχείνῳ
οὕσης. “0 τε γὰρ ἐν τῷ Πατρὶ Gv μετὰ πάσης δηλαδη
«Ὡς ἑαυτοῦ δυνάµεώς ἐστιν &v τῷ Πατρί' καὶ ὁ ἓν
ἑαυτῷ τὸν Πατέρα ἔχων, πᾶσαν περιέχει τὴν πατρι-
xkv ἑξρυσίαν xai δύναμιν. "Όλον γὰρ ἔχει ἓν ἑαυτφῷ
τὸν Πατέρα. xal οὐχὶ µέρος αὐτοῦ. 'U δὲ ὅλον ἔχων
xai thv ἑξρυσίαν αὐτοῦ πάντως ἔχει. Τί οὖν νοῶν
Εὐνόμιος ἀποφαίνεται, μὴ ἔχειν τὸν Πατέρα σύὐγκλη-
pov τῆς ἑξουσίας; Εἴποιεν ἂν (cux οἱ τῆς µαταιότη-
τος αὐτοῦ µαθηταί ὁ γὰρ εἰδὼς ἐπαῖειν λόγων, τὰ
ὀΐχα διανοίας λεγόμενα, ὁμολοχεῖ συνεἶναι μὴ δύνα-
σθαι. Οὐκχ ἔχει, φποὶ, σύγχληρον τῆς ἐξουσίᾶς ὁ Ila-
εἡρ. Ti; γάρ ἔστιν ὁ λέγων ix διακληρώσεως ὑπὲρ
* | Cor. xv, $1. 3 Coloss. 11, 4.
'** Joan. xix ; Psal. xx, 19. **
elementorum natura sibi invicem non conveniat :
quod si amborum eadem esset gloria, nulla ipso-
rum nàturz putaretur differentia; sic. qui seipsum
in Patris gloria praedixit appariturum, per hane
eamdem gloriam nature communionem demon-
stravit.
Dicere autem Filium non esse regni cum Patre
consessorem, hoc probat quam sit Eunomius in
divinis eloquiis exercitatus, qui ex nimia divi-
nitus inspiratarum Scripturarum attentione non-
dum audivit : Qua sursum sunt sapite, ubi Chri-
sius est ad dexteram. Patris sedens "*, et. quod ad
dexteram. t'àironi Dei consedit, nultaque alia quae
sunt ejusmodi, quorum multitudinem non facile
B quis recensuerit : qux: cum nondum Eunomius
didicerit, negat Filium simul cum Patre sedere.
lloc autem, potestatis consortem, magis ut quid
dementig ac furoris simile percurrere oportet,
quam ut impium et sacrilegum redarguere. Quam
enim sententiam habet συγχλήρου, consortis, dictio
ex communi orationis nuncupatione, non licet
invenire. Super vestimentum Doniini miserunt sor-
tem, sicut. Scriptura loquitur **, qui noluerunt
tunicam Domini discindere, sed unius ipsorum
rem propriam facere, cui sors gratuito dederit,
llli igitur qui pro tunica inter se sortem miite-
bant, dici possunt σύγχληροι, cousortes. Ilic au-
tem. minime dici potest. in Patre ct Filio et Spi-
ritu sancto, cum zqualem in rebus creatis ha-
beant potestatem. Nam Spirilus sanctus ubi vult
spirat **, et. omnia in omnibus operatur prout
vult; οἱ Filius per quem omnia facta sunt, visi-
biliaque et invisibilia in cadis et in terra, omnia
que voluit fecit, et quos vult. vivificat; et Pater
in sua potestate. tempora posuit *', a temporibus
autem omnia quia sunt in tempore facta Patri
subjecta esse intelligimus. Si igitur zqualem ha-
bere potestatem faciendi quxcunque volunt et
Patrem et Filiun et Spiritum sanctum, sicut dixi-
mus, demonstratum est , quam igitur notionem
habet hac dictio consortis potestatis? Conspicere
non licet : qui enim est universorum hzres, qui
siecularum conditor, qui cum gloria Patris elucet,
qui in seipso Patris hypostasin figurat, et qui
habet omnia qu:ecunque Pater liabet, omnis etiam
potestatis Dominus est : non quod a Patre in
Filium transmigret dignitas, sed etiam apud ipsum
maneat atque in illo sit. Qui enim in Patre cst,
cum omni nimirum sua potentia est in Patre:
et qui in seipso Patrem habet, omnem patriam
potestatem et vim complectitur. Totum enim in
seipso habet Patrem : neque pars ejus est. Qui
autem totum habet, etiam poteslatem -ejus om-
nino habet. Quid igitur Eunomius intelligens pro-
nuntiat Patrem non habere potestatis consortem?
Dixerint fortasse vanitatis cju$ astipulatores disci-
joan. m, 8. 31 Act. 1,7.
487
8. GREGORII NYSSENI
488
puli; nàm qui sermoneg audire novit, ea qux A τῆς ἐξουσίας πρὺς ἀλλήλους τὸν Ἡατέρα xai τὸν
sine mente et senteutia funditantur, se non in-
telligere fatetur. Non habet, inquit, Pater potesta-
tis consortem. Quis enim Patrem et Filium de
potestate inter se ex sorlitione dicat contendere?
cabili convenientia, sine sorte soli Patri potestatis
Videte ridiculam et puerilem, vilem et abjectam
horum documentorum expositionet. Αι ille qui
universa fert verbo su: polentize**, qui dicit quse
fieri vult, et qui facit in imperii viriute qu:e vult,
cui concurrit cum voluntate potentia, cujus poten-
liz mensura ejus est voluntas : Ipse enim, inquit,
dizit, εἰ facta sunt, ipse mandavit el. creata sunt ?* ;
qui omnia per se fecit, et in seipso constituit; quo
sine nibil eorum quie sunt, factum est δν, neque. in
natura manet, iste exspectat ex quadam — sortitione D
cau potestatem obtinere? Judicate, auditores, an
qui hec asserit sil mentis compos. Unus est, in-
quit, et colus Deus omnipotens. Si quidem Patrem
omnipotentis appellatione ostendit, nostrum, non
alienum sermonem pronuntiat : sin. autem. alium
aliquem preter Patrem. intelligit. omnipotentem,
eliam circumcisionem si ei videatur przdicet, qui
Judaicorum decretorum est praeses, Christianorum
siquidem fides in Patrem intuetur. Omnia enim est
Pater, Altissimus , omnipotens , rex regnanlium,
Dominus dominantium **, et quecunque excelsam
habent et eximiam significationem, Patris sunt
propria, et quae sunt Pairis, etiam Filii suut omnia.
Quod si ita cst, hz:e etiam admittimus. Si autem
Patre omisso alium omnipotentem autumat, decreta
Judzorum profert, vel Platonis doctrinam sequi-
tar (a). Nam et illum philosophum aiunt dicere, esse
quemdam supremum creatorem et factorem | quo-
rumdam aliorum deorum inferiorum. Quemadino-
dum igitur in Judaicis εἰ Platonicis decretis qui
Patrem non adinittit Christianus non est, tametsi
omnipotentem quemdam colat in suo doginate : sic
etiam Eunomius contra nomen mentitur, Judaizans
prz superbia et mentis ferocia, vel Grecorum nu-
mina praeferens, Christianorum appellationem sub-
induens. Quin etiam de liis quie sequuntur, eadem
eril oratio. Dicit enim quod Deus deorum. Nos
adjecto Patris nomine vocem familiarem et proe
priam facimus, scientes quod Pater Deus deorum.
Qus vero sunt Patris omnia, omnino etiam sunt D
Filii*e, Et Dominus dominantium : eadem de hoc quo-
que est oratio; atque Altissimus supra omnem
terram. Nam quemlibet mente conceperis, altissi-
mus est super omnein terram. Similiter superne in
terrestribus facta speculatiore a Patre, Filio et
Spiritu sancto. Verum etiam quie deinceps dictis
adjiciuntur, Altissimus in colestibus, aliissimus in
altissimis esupercelestis, verus. in essentia, qui. esl
et permanet, verus in sermonibus, verus in. operibus:
hzc enim o:nnia ex cquo inspicit Christianorum
oculus in Patre et Filio et Spiritu sancto. Quod. si
** [lechr. 1, 3.
5 Psal. cxtvut, 5.
(a)v Τσο.
** Joan. 1, 9. 151 Tiu. vi, 15.
Υἱὸν διαµάχεσθαι; Οἷς µεσιτεύων ὁ ἱερὸς Ἑὐνόμιος
διὰ φιλιχής συµθάσεως, ἄνευ χλήρου νέµει τῷ Πατρὶ
µήνῳ τὰ πρεσθεῖα τῆς ἑξουσίας.
Quibus mediator interveniens sacer. Eunomius ami-
tribuit jura precipua et honoraria.
Ὁρᾶτε τὸ καταγέἐλαστον xal παιδαριῶδες τῆς χα-
µαιζήλου ταύτης τῶν δογμάτων ἐχθέσεως. "Apa ὁ τὰ
σύμπαντα φέρων τῷ ῥήματι τῖς δυνάµεως αὑτοῦ,
λέγων ἆ γενέσθαι θέλει, xal ποιῶν ἐν τῇ τοῦ προσ-
τάγματος δυνάµει ἃ βούλεται, οὗ σύνδρωμός ἐστι τῇ
βουλήσει ἡ δύναµις, χαὶ µέτρον τῆς δυνάµεως αὐτοῦ
τὸ θέληµα γίνεται. Αὐτὸς Υὰρ, «nav, εἶπε καὶ
ἐγεγήθησαν., αὑτὲς ἐγετεί.Ίατο καὶ ἐκτίσθησαν *
ὁ πάντα δι ἑαυτοῦ ποιῄσας, xal ἐν ἑαυτῷ σνστή-
σας, οὗ χωρὶς τῶν ὄντων οὐδὲν οὔτε ἐγένετο, οὔτε
ἐν τῷ εἶναι μένει οὗτος ἀναμένει Ex διαχλτρώσεώς
τινας σ/εἴν τὴν ἐξουσίαν; Κρίνατε, οἱ ἀχούοντες , el
ὁ ταῦτα λέγων &v τῷ χαθεστηχότι τὴν διάνοιαν ἔχει.
Elc γάρ ἐστι, φησὶ, xal μόνος θεὸὺς παντοκράτωρ.
Ei μὲν οὖν tbv Πατέρα διὰ τῖς τοῦ παντοχράτορος
προσηγορίας ἑνδείχνυται, ἡμέτερον λέχει τὸν λόγω
xdi οὖχ ἀλλότριον: εἰ δὲ ἄλλον τινὰ παρὰ τὸν Πα-
τέρα vost παντοκράτορα, xal τὴν περιτομὴν εἰ δοκεῖ
χηρυσσέτω, ὁ τῶν δογμάτων τῶν Ἰουδαϊχῶν προ-
στάτης. Tv γὰρ Χριστιανῶν ἡ πίστες πρὸς τὸν Πατέρα
βλέπει. Πάντα δὲ ἐστιν ὁ Πατῖρ, Ὕψιστος, παν-
τοκράτωρ, βασι.εὺς τῶν βασι.λευόντω», Κύριος
τῶν κυριευόντω»ν, xal πάντα ἔσα τῆς ὑφηλῆς ἔχε-
. sat σημασίας, τοῦ Πατρός ἔστιν ἴδια. Tà δὲ τοῦ
Πατρὸς, τοῦ Yiou ἐστι πάντα. ΄Ὥστε τούτου ὄντος
χἀκεῖνα ὑεχόμεθα. Ei 65 ἀφεὶς τὺν Πατέρα, ἄλλον
παντοχράτορα λέγει, τὰ τῶν Ἱουδαίων λέγει, ?) xat
τοῖς Πλάτωνος ἔπεται λόγοις. Καὶ γὰρ χἀχεῖνόν φασι
τὸν Φιλόσοφον λέγειν, εἶναί τινα ὑπεράνωθεν κτί-
στην καὶ ποιητην ὑποθεθηχότων τινῶν θεῶν. Ὥσπερ
οὖν ἐν τοῖς Ἰουδαϊχοῖς xai Πλατωνιχοῖς δόγµασιν ὁ
τὸν Πατέρα μὴ παραδεχόµενος, Χριστιανὸς | oOx
ἔστιν, xüv παντοχράτορά τινα πρεαθεύει ἐπὶ τοῦ
δόγματος, οὕτως xai ὁ Εὐνόμιος χαταφεύδεται τοῦ
ὀνόματος, Ιουδαῖζων ἐπὶ τῷ φρονήµατι ἢ τὰ τῶν
Ἑλλήνων πρεσθεύων, τὴν δὲ τῶν Χριστιανῶν προσ-
ηγορἰαν ὑποδυόμενος, ᾽Αλλὰ xai περὶ τῶν κατὰ «b
ἀχόλουθον ἐχτεθειμένων , ὁ αὐτὸς ἔσται λόγος. Λέχει
γὰρ, ὅτι Ge c θεῶν. Προσθέντες ἡμεῖς τὸ τοῦ {1α-
τρὸς ὄνομα, ttv φωνὴν οἰχειούμεθα, εἰδότες ὅτι ὁ
Πατὴρ θεός στι τῶν θεῶν. Τὰ δὲ τοῦ Πατρὸς πάντα,
τοῦ Yioo ἐστι πάντως. Καὶ Κύριος τῶν χυριευόντων'
ὁ αὑτὺς καὶ περὶ τούτου λόγος xai Ὕψιστος ἐπὶ
πᾶσαν τὴν γῆν. "Ov γὰρ ἂν τῇ διανοἰᾳ λάδῃς, Exzt-
vog ὕψγιστος ἐπὶ πᾶσαν «hv γῆν. Ομοίως ἄνωθεν
τοῖς ἐπιγείοις τῆς ἐπισχοπῆς Ὑινομέντς παρά τε τοῦ
Πατρὸς xal τοῦ Υἱοῦ xai τοῦ ἁγίου Πνεύματος. ᾽Αλλὰ
xaX τὰ ἐφεξηῆς τοῖς εἰρημένοις προσχείµενα” Ὕγι-
στος ἐν υὐρανοῖς, ὕψιστος ἐν ὑψίστοις, ἑπουρά-
γιος, ἀ.ληθιν ὁς ἐν τῷ εἶναι ὅ ἐστι, καὶ διαµένων»
ἆ 1ηθιγὸς ἐν .Ίόγοις, ἀ.]ηθινὸς ἐν ἔργοιςο ταῦτα
?* Joan. xvit, 10.
489
CONTRA EUNONMIUM, LIB. 1l.
4^0
γὰρ πάντα ἐπίσης ἐνορᾶ ὁ τῶν Χριστιανῶὼν ὀφθαλμὸς A solum uni alicui. earn, qu flde tradite suut,
ἐπὶ Πατοὺς xai Υἱοῦ καὶ Πνεύματος ἁγίου. Ei 5*
μόνον Evi τινι τῶν ἓν τῇ πίττει παραδοθἐντων προσ-
ὦώπων ὁ Εὐνόμιος ταῦτα νέµει τολμησάτω μὴ ἁλη-
θινὸν εἰπεῖν ἐν λόγοις τὸν εἰπόντα, ὅτι Εγώ εἰμι ἡ
ἀλήθεια, ἢ τὸ Πνεύμα τῆς ἀληθσίας, f] ἀληθινὸν ἐν Ep-
Τοις μὴ συνθέσθω τὸν ποιοῦντα χρῖμα κα) διχαιοσύντ»ν,
ἃ τὺ Πνεύμα τὸ ἐνεργοῦν τὰ πάντα ἓν πᾶσι καθὼς
βούλεται” ταῦτα γὰρ εἰ μὴ τπροσμαρτυροίη τοῖς πα-
ραδοθεῖσιν ἐν τῇ πίστει προσώποις, καθόλου τὴν τῶν
Χριστιανῶν παραγράφεται πίστιν. Πῶς γάρ τις πί-
6τέως ἄξιον οἱήσεται τὸν φευδῃ μὲν bv τοῖς λόγοις,
μη ἀληθινὸν δὲ ἐν τοῖς ἔργοις αὐτοῦ ;
Ἁλλὰ πρὸς τὸ ἑφεξῆς τῷ λόγῳ προέλθωµεν. Φησὶ
γὰρ ὅτι ᾽Αρχῆς ἁπάσης, ὑποταγῆς, ἐξουσίας dvo-
"poc. Ἡμέτερος οὗτος 6 λύγος καὶ τῆς καθολικῖς
Ἐχχλησίας ἴδιος, τὸ πιστεύειν τὴν θείαν φύσιν πάσης
ἀρχῆς ἀνωτέραν εἶναι" ὑποχείριον δὲ ἑαυτῆς ἔχειν
καν ὅτιπέρ ἐστιν ἐν τοῖς οὖσ, νουύµενον. θεία G5 φύτις
ὁ Πατῖρ xai ὁ Υἱὸς, καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Ei
μόνῳ τῷ Πατρὶ ταύτην προσμαρτυροίη την δύναμιν;
χαὶ εἰ µόνον αὐτὸν τροτῖς τε xal µεταθολΏς ἐλευθξ-
pov ἀποραΐνξται, καὶ εἰ κόνον αὐτὸν λέγει ἀγῆρατον
πρόδτλον τὸ ἐκ τούτων χατασκευαζόμενον" ὅτι
ταρ-α ph ἔχων. τρεπτός ἐστι πάντως xai φθαρτὸς,
χαὶ μεταβλττὸς καὶ ἐπίχηρος. Οὐχκοῦν ταῦτα δογµα-
τίσει ὁ Εὐνόμ.ος ἐπὶ τοῦ μονονενοὺς θ:οῦ χαὶ τοῦ
ἁγίου Πνεύματος ᾿ oj γὰρ ἂν ἐχρήσατο τῇ ἀντιδια-
στολῇ, τούτοις ἀντιδ.αιρῶ» τὸν Πατέρα. μὴ ταύτην
την διάνοια» ἔχων περὶ τοῦ 1ἱοῦ χαὶ τοῦ Πνεύματος.
T5 λοιπόν, ἀδελφοὶ,
τῆς τῶν Ἀριστιανῶν πίστεως, ταῦτα φρονῶν. Τίς γὰρ
τὸ τρεπύμενον καὶ µεταθαλλόμενον χαὶ τὸ ἐπίκηρον
χαταλέξεται σεβάσµιον ἑαυτῷ xotvat ; Οὐκοῦν ὅλος ὁ
σχοττός EG: τῷ χατασχευάνοντ' τὰ τοιαῦτα νοῦματα,
ἐχδάλ]ειν της Ἐχκλησίας τὴν εἰς τὸν Υἱὸν καὶ ἅγιον
Πνευμα πίστιν. δι᾽ ὧν κατασκευάσει, μήτε ἀχήρατον
ενας, μήτε ἄτρεπτον, uiis ἀμετάθλττον, f| αὐτὴν
dfc, f; τὸ Πν-Όμα τῖς ἀλπθείας.
Ἴδωμεν δὲ χαὶ ofa τοῖς εἱἰρημένοις προτστίθησιν.
Οὗκ. ἐν τῷ merrav , qno, τὴν ἰδία» οὐσίαν μερί-
ζων . καὶ ὁ αὐτὲς yerrow , xal ΥΕ)ώμενος, d)
αὐτὲς Πατὴρ }γόμεγος xal Yiée* ἔστι γὰρ
ἅ,θαρτος. Το:οῦτον τάχα ἑστὶν ὅ φησι περὶ τῶν
ἀσεόῶὼν ὁ προφέττς, ὅτι Ἱστόν ἀράχνης vzalrcv-
cir. Ὡς Υὰρ ἐπὶ ἐχείνου σχΏµα μέν ἔστι τοῦ ὑγά-
αµατος, ὑτύστασις δὲ οὐκ ἔστιν ἐν τῷ σχήµατ! ' ἑ
12ρ ἀγάμτνος οὐδενὺς ὑφεστῶτος ἅπτεται, περιφθει-
ῥοµένων -ἢ τῶν δαχτύλων à τῶν ἁραχνίων νηµά-
των * τοιαύτη ἑστὶ χαὶ ἡ τῶν ματαίων λέξεων ávo-
πόστατος ἱστουργία Οὗκ £r τῷ yorrar, φπ τὴ, τὴ»
iar οὐσίαν μείζων, καὶ ὁ αὐτὸς γεν ῶ» καὶ
ΤΕ} γώμενος. Ἆρα λόγον ὀνημάσχι χρῆ τὰ λεγόμενα,
$ μᾶλλον qu ενος LX, ὑπό τινος ὑδεριχος
πληθώρας ἀναπτ,όμενον» Ti γάρ ἐστι τὸ τὸν ἐαοτοῦ
µερίκειν οὐσίαν ἐν τῷ γεννᾶν,
9
tO; 5
καὶ τὸν) αὐτὸν εἶναι
* Joan. τιν, 6, ?* ἵνα, tis, ὁ.
Ῥατκοι. Gn. NLV.
δοχιµάσατε, εἰ μὴ διώκτης ἐστὶ »
D
*
-—
-—
person: Eunomius hzc attribuit, audeat asserere
non veracem esse eum qui dixit : Ego sum veritas ο).
vel Spiritum veritatis, vel verum in. operibus non
concedal eum qui facit judicium et justitiam, vel
Spiritum qui efficit omnia in omnibus prout. vult :
h:ec enim nisi his quae tradite sunt in fide, perso.
nis, astipulentur, in universum Christianorum fi-
dem expungunt et ohliterant. Quomodo enim quis
fide dignu.n existimabit mendacem in sermonibus,
non verum in operibus suis ?
Sed ad id quod sequitur pergamis. Dicit enim:
Onni imperio, subjectione, potestate superior est.
Noster hie est sermo, et. catholic: Eeclesi:€ pro-
prius, credere nempe naturam divinam omni im-
perio superiorem esse, subjectum autem sui ipsius
l'abere quidquid in his qux sunt intelligitur. Divina
aulem natura Pater οἱ Filius οἱ Spiritus sanctus.
Quod si hane potentiam soli Patri suo testimonio
asserat , et si solum eum a vicissitudine οἱ muta-
tione liberum affirmat, atque ipsum solum incor-
ruptum, perspicuum οἱ manifestum plane quod ex
his constiuitur , quod qui hasc uon habet, mutab.-
lis prorsus et corruptibilis el interitui. obnoxius.
Hxc igitur Eunomius dogmata tradit de unigenito
Deo et Spiritu sancto ; non enim uteretur hac. dif-
ferentia dum hiis Patreim. distinguit, nisi hanc ha-
beret de Filio et Spiritu sancto sententiam. Reli-
quum, fratres, probate, si. non est. Christianorum
fidci persecutor, dum lie sentit. Quis enim quod
vertitur et. mutatur, «quod. fato obnoxium est. et
interitui, sibi venerandum esse dijudicarit? Quan-
obrem ci qui hiec cogitat et sentit, totus scopis
propositus est, ab Ecclesia excludere atque. elinmi-
nare fidem, quam habet in Filium et Spiritum
sanctum, cuin his confirmare conetur, neque in-
corruptibilem, neque invertibilem, neque immuta-
bilem, vel ipsam veritatem, vel veritatis Spiritum.
Jam videamus quz his dictis adjicit. Non quidem
generando, inquil, propriam essentiam parliens , οἱ
idem generans, ct qui generatur, et idem. Pater. qui
gignitur et. Filius: est enim. incorruptibilis. Tal»
hoc fortasse est quod. de impiis dicit propheta,
Telam. aranee texunt ^. Ut. euin in. il'a figura
quidem est texture, sed non snbest in figura firn:a
solidilas : qui enim tangit, nihil quod. subsistat
tangil, pezeuntibus digitorum tactu arauez fils:
talis est etiam lige. inanium dictionum futilis nec
subsistens textura. Λοπ cnim generandc, ait, suom
essentiam parliens. et idem est qui. gererat, εί Gui
generatur. An orationem hire dicla nominate oper-
tet, an potius pituitas cujusdam liumcrem, ex aliqua
aquosa redundzntia cxcretum ?. Quid enim Cst
«uam in generando par'iri essentiam, et οπή στι
esse generantem ct. generatum? Quis ità mu ntis
4S
491
S. GREGORII NYSSEN]
y!
inops et vecors, ut huac sermonem seral, quem A Υεννῶντά τε xal γεννώµενον; Τές οὕτως παράφορος
videtur Eunomius impugnare ? Ecclesia quidem ve-
rum Patrem credit vere esse proprii Filii Patrem,
sicut ait Apostolus, non alieni : sic enim in quadam
Epistolarum effatus est: Qui proprio Filio suo non
pepercit ? : proprii adjectioni opponens eos qui
gralia non natura adoptione digni:censentur. llic
autem nostram hanc opinionem calumnians, quid
dicit? Non in generando swam ipsius essentiam
partiens, neque idem qui general, ct qui generatur,
rel idem Pater qui gignitur et Filius : est enim in-
corruptibilis. Quispiam audiens, In principio erat
Verbum, et Deus erat Verbum ! , et, Verbum ex Deo
Patre exivit: siccine sincerum οἱ purum dogma,
tam fois et tetris ac. graveolentibus notionibus
τὴν διάνοιαν , ὡς τοῦτον εἰπεῖν τὸν λόγον, πρὸς ὃν
µάχεσθαι δοχεῖ ὁ Εὐνόμιος; Ἡ μὲν γὰρ Ἐκχλτσία
πιστεύει τὸν ἀληθινὺν Πατέρα ἀληθῶς εἶναι You
Πατέρα ἰδίου, χαθώς φησι ὁ Απόστολος , οὐχ ἁλλο-
τέρου * οὕτω γὰρ Év τινι τῶν Ἐπιστολῶν ἀπεφήνατο.
"Oc τοῦ ἰδίου ΥΙοῦ ox ἐφείσατο' ἀντιδιαστέλλων τῃ
τοῦ ἰδίου προσθήκη τοὺς χάριτι xal o9 φύσει τῆς
υἱοθεσίας Ἠξιωμένους. Ὁ δὲ ταύτην ἡμῶν διαθάλλων
τὴν ὑπόληψιν , τί λέγει; Obx ἐν τῷ γεγγᾷν τὴν
οὐσίαν ἑαυτοῦ µερίζων, οὐδὲ αὐτὸς vevrov καὶ
Jyevrógevoc * 7| ὁ αὐτὸς Πατὴρ γινόµμεγος xal
γ]ός ἔστι γὰρ ἄφθαρτος. ᾽Ακούων τις Λόγον év
ἀρχῇ Óvca* χαὶ, θεὸν ὄντα τὸν Λόγον, xat, Λό-
yov éx τοῦ Πατρὸς ἐξελθόντα. οὕτω χαταῤῥυπαί-
inquinat et conspurcat? dum dicit : Non in gene- B νει τὸ ἀκήρατον δόγµα , τοῖς αἰσχροῖς τούτοις xal
rando suam essentiam partiiur. —O exsecrandas οἱ
abominandas, impuras et sordidas cogitationes!
Quomodo qui talia profert non intelligit, quod ne-
que per carnem, Deus qui manifestatur, humane
nalurz passionem ad sui corporis coagmentationem
accepit, sed puer natus est nobis ex Spiritu sancto
et virtute Altissimi *, neque Virgo ipsa quidquam
perpessa est, neque Spiritus diminutus est, neque
virtus Altissimi in partes dissecta fuit ? Etenim Spi-
ritus totus est, et Altissimi virtus integra sine ulla
imminutione mansit. Et puer natus est totus, ne-
que imnatris integritatem labefactavit. Deinde caro
ex carne quidem procreata est, sed absque per-
pessione : hunc autem gloriz splendorem non vult
Evnomius ab ipsa esse gloria, quoniam gloria quz
lucem generat reque. minuitur, neque in partes
divellitur. Et quidem verbum hominis impartibiliter
ex mente generatur. ΑΙ Deus Verbum, nisi Patris
essentia in partes fuerit secta, non potest ex Patre
gigni! Quis ita vecors et stupidus, qui dogmatis
hujus absurdidatem et amentiam non intelligat?
Non in generando, inquit, propriam essentiam par-
tiens. Cujus propria essentia in generando in partes
distribuitur? Essentia enim in hominibus est hu-
mana natura. In rationis expertibus generaliter qui-
dem natura rationis expers, specialiter vero in
hobus et in ovibus, et in omnibus belluis quz se-
eundum proprietatum differentias spectatur natura.
Quid igitur horum per partum sive fetum. suam
essentiam partitur? Nonue per successionem eorum
quae enascuntur in unoquoque animalium semper
integra manet natura ? Preterea. homo dum ex se
hominem gignit, non suam naturam distribuit, sed
et in eo qui genuit atque in genito tola est, neque
ex hoe ad illum dividitur, neque discedit, neque in
eo mutilatur, cum in illo perfecta sit, atque omnis
ja eo consistat, et omuis in illo inveniatur. Siqui-
dem priusquam ος se hominem generaret, erat
animal rationis particeps, mortale, intelligentiz et
scienti: capax. Idem postqnam ex se talem genuit
hominem : ita ut omnes nature proprietates 1η
* Που. vi, 32... ! Joan. à, |.
ὁδωδόσι νοήµασι; λέγων ' Obx àv. τῷ γεγγᾷν τὴν
οὐσίαν µερίζει. "D τῆς βδελυρίας τῶν αἰσγρῶν τού»
των xat ῥυπαρῶν νοημάτων ! Πῶς οὐ συνίησιν ὁ τὰ
τοιαῦτα λέγων, ὅτι οὔτε διὰ σαρχὺς ὁ θεὸς φανε-
ρούμενος τὸ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως πάθος πρὸς
τὴν τοῦ ἰἱδίου σώματος σύστασιν παρεδέξατο, ἀλλά
καὶ παιδίον. ἐγεννήθη ἡμῖν Ex Πνεύματος ἁγίου xai
"δυνάμεως Ὑψίστου’ xai οὔτε ἡ Παρθένος ἔπαθεν,
οὔτε τὸ Πνεῦμα ἐμειώθη, οὔτε ἡ δύναµις του Ὑψί-
στου ἀπεμερίσθη; Καὶ γὰρ τὸ Πνεῦμα ὅλον ἐστὶ, xal
ἡ τοῦ Ὑψίστου δύναµις ἀμείωτος ἔμεινε. Καὶ τὸ
παιδίον ἐγεννήθη ὅλον, καὶ τὴν τῆς μητρὸς ἀφθορίαν
οὑχ ἐλυμήνατο. Εἶτα σὰρξ μὲν ἀπὸ σαρχὸς ἐγεννήθη,
δίχα πάθους * τὸ δὲ τῆς δόξης ἁπαύγασμα οὗ βούλε-
C ται ἀπ᾿ αὐτῆς εἶναι ὁ Εὐνόμιος τῆς δόξης * ἐπειδὴ
οὔτε μειοῦται γεννῶσα τὸ φῶς ἡ δόξα, οὔτε µερίδε-
ται. Καὶ ὁ μὲν ἀνθρώπινος λόγος ἀμερίστως ἐχ τοῦ
νοῦ γεννᾶται. Ὁ δὲ θεὸς Λόγος, ἐὰν μὴ μερισθῇ τοῦ
Πατρὸς ἡ οὐσία, ἐκ τοῦ Πατρὸς γεννηθῆναι o2 ὄύνα-
ται. "Apa τἰς οὕτως ἐστὶν ἡλίθιος, ὡς ph συνεῖναι
την ἁλογίαν τοῦ δόγµατος: Οὐκ ἐν τῷ q€vrGv,
qnot, τὴν ἰδίαν οὐσίαν µερίζων. Τίνος γὰρ £v τῷ
γεννᾷν dj ἰδία οὐσία µερίζεται; Οὐσία γὰρ ἐπὶ μὲν
τῶν ἀνθρώπων, 3j ἀνθρωπίνη φύσις. "Eri δὲ τῶν
ἁλόγων , γενικῶς μὲν fj ἄλογος ' ἰδικῶς δὲ ἐπὶ τῶν
βοῶν καὶ ἐπὶ τῶν προθάτων, xal ἐπὶ πάντων τῶν
ἀλόγων, χατὰ τὰς τῶν ἰδιωμάτων διαφορὰς θεωρου-
uiv. Τί τοίνυν Ex τούτων µερίζει τὴν ἰδίαν οὐσίαν
διὰ τοῦ τόχου»: Οὐχ ἀεὶ μένει διὰ τῆς διαδοχΏς τῶν
ἐπιγινομένων Eo! Exáatou τῶν ζώων ἀχερχία fj φύ-
ctc; Εἶτα ἄνθρωπος μὲν ἐξ ἑαυτοῦ τίχτων ἄνθρωπον,
οὐ µερίζει τὴν φύσιν, ἀλλὰ καὶ Ev τῷ γεννήσαντι xal
ἐν τῷ γεννηθέντι ὅλη ἐστίν: οὐκ Ex τούτου πρὸς
ἐχεῖνον ἀποσχιζομένη χαὶ µεθισταµένη, οὐδὲ Ev τού-
τῳ χολοδουµένη, ὅταν Ey ἐχείνῳ τελεία γένηται ;
ἀλλὰ καὶ πᾶσα ἐν τούτῳ οὖσα , χαὶ πᾶσα ἐν ἑχείνῳ
εὑρισχομένη. Καὶ γὰρ χα) πρὶν γεννῆσαι τὸν ἓξ αὖ-
τοῦ ὁ ἄνθρωπος , ζῶον t» Xoyov , θνητὸν , vou xai
ἐπιστήμης δεχτικόν. Καὶ ὅταν ἐγέννησε τὸν τοιοῦτον
ἄνθρωπον, ὥστε ἐν ἐχείνω δειχθῆναι πάντα τὰ ἰδιώ-
para τῆς φύσεως ' ὡς οὐκ ἀπώλεσε τὸ. εἶναι ἄνθρω-
* Matthia, 138; Luc. 1 371.
(23
CONTIA EUNOMIUN, LIB. ll.
404
x); ἐξ ἑαυτοῦ γεννέσας τὸν ἄνθρωπον * ἀλλ ὃ ἂν A illo lemonstrentur ; neque liomo qui ex se hominem
πρὸ τούτου, xal μετὰ τοῦτο διέµεινεν , οὐδὲν διὰ τοῦ
γενέσθαι τὸν ἐξ αὐτοῦ ἄνθρωπον τῆς ἐξ αὐτοῦ φύ-
6εως ἑλαςτώσας. Καὶ ἄνθρωπος μὲν ἐς ἀνθρώπου
γευνᾶται, xat ἡ τοῦ γεννῶντος οὐ µερίζεται costs.
Tbv δὲ μονογενΏ Gebv τὸν ὄντα Ev τοῖς χόλποις τοῦ
Πατρὸς o) δέχεται ὁ Εὐνόμιος ἀληθῶὼς ἐκ τοῦ Πα-
τρὸς εἶναι ' ὃεδοικὼς μὴ ἀχρωτηριάσῃ τὴν ἀχήρατον
τοῦ Πατρὸς φύσιν διὰ τῆς τοῦ Μονογενοῦς ὑποστά-
σ-ως. 'AXA εἰπὼν ὅτι οὐ τὴν οὐσίαν ἐν τῷ Tev-
γᾷν µερίζων . προσέθηχεν. ἢ αὐτὸν yerrow καὶ
γεννώµενος. ἢ αὐτὸς Πατῆρ ΥΙόμεγος καὶ Ylóc*
καὶ οἵεται διὰ τῶν ἀσυναρτήτων ῥημάτων , σαθρο-
ποιεῖν τὸν ἀλπθη τῆς εὑσεθείας λόγον 1) ἰσχύν τινα
πορίσειν τῇ ἀσεθείᾳ * οὐκ εἰδὼς ὅτι δι ὧν ἐπινοςῖ
χατασχευάνειν τὸ ἄτοπον , διὰ τούτων συνετῖς τῆς
ἀληθείας εὑρίσχεται. Φαμὲν γὰρ xa ἡμεῖς, ὅτι ὁ
πάντα τὰ τοῦ ἰδίου Πατρὸς ἔχων , ὅλον Σχεῖνό ἐστι,
πλην τοῦ Πατὴρ εἶναι. Καὶ ὁ πάντα τὰ τοῦ Υἱοῦ
ἔχων, ὅλον τὸν Yibv Ev ἑαυτῷ δείχννσι, πλὴν τοῦ Υἱὸς
γενέσθαι. Ὥστε ἡ τοῦ ἁτόπου χατασχευἣ, ἣν χατα-
σχευά»ει νῦν ὁ Εὐνόμιος, συµµαχία τῆς ἁληθείας
γίνεται, πρὸς τὸ σαφέστεραν διασταλέντος παρ ἡμῶν
ποῦ νοῄµατος , χατὰ τὴν τοῦ εὐαγγελικοῦ λόγου ὑφή-
tno. Ei γὰρ ὁ ἑωραχὼς τὸν Υἱὸν ὁρᾷ τὸν Πατέρα:
ἄλλον ἑαυτὸν ἐγέννησεν ὁ Πατὴρ, οὔτε ἑαυτοῦ ἑξι-
στάµενος , xal Ev ἑχείνῳ ὅλος φαινόμενος. Ὡς διὰ
τούτων τὸ δοχοῦν χατὰ τῆς εὐσεθείας εἰρῆσθαι, συµ-
μαχίαν ἁπ,δειχθηναι τοῦ ὑγιαίνοντος δόγματος.
Ἀ.ὶ ἓ οὔτε τὴν ἰδίαν' οὐσίαν , φηαὶν, ἐν τῷ
1ενᾷν µερίζων, xal αὑτὸς yevror. xal γεΥγώμε-
roc, ἢ αὐτὸς Πατήρ Υι’όµενος καὶ Υἱός. "Εστι
Τὰρ ἄρθαρτος. Ὢ τῆς ἀνάγκης τοῦ συµπεράσµα-
τος” τί λέχεις, ὢ σοφώτατε; Διότι ἄφθαρτός ἐστιν
€) µερίςει τὴν ἰδίαν οὐσίαν γεννῶν τὸν Yióv* οὐδὲ
ἑαυτὸν vsvvi, χαὶ παρ) ἑαυτοῦ γεννᾶται, οὔτε Πατὴρ
Bua γίνεται ἑαυτοῦ χαὶ Υἱός * ἐπειδή ἐστιν ἄ,ρθαρ-
tX. U2xo2v εἴ τίς ἔστι φθαρτῆς φύσεως, τέμνει τὴν
οὐσίαν ἐν τῷ γεννᾶν ^ xal ὑφ᾽ ἑαυτοῦ γεννᾶτα:, xal
ἑαυτὸν γΣυνᾶ, xai πατἡρ xai υἱὸς αὐτὸς ἑαυτοῦ γί-
νεται ΄ διότι ἄφθαρτος οὐχ ἔστιν. El. δὲ ταῦτα οὕτως
genuit, id quod ipse est amisit, sed quod erat ante,
el post permansit; neque quidquam propter eum
quem ex seipso genuit hominem, de sua natura di-
minuit. lomo quidem ex homine generatur, neque
ejus qui generat in partes diffunditur natura.
At vero Eunomius unigenitum Deum, qui est in
Patris sinihus non admittit vere ex Patre esse : ve-
ritus ne integram Patris et incorruptam naturarmn
mutilet et obtruncet per Unigeniti subsistentiam.
Sed cum dixissel, non essentiam in generando par-
tiens, adjecit, vel idem qui generat el qui generatur,
ve! idem Pater qui gignitur et Filius. Atque per lizc
inepta neque cohaerentia verba, putat se veram
B pictatis doctrinam putrefacere et corrumpere, vel
impietati vires aliquas sufficere, nescius quod per
ca quibus absurdum construere cogitat, veritatis
patronus ac defensor deprehenditur. Nam et nos
dicimus quod qui omnia sui Patris habet, totum
illud est, eo dempto quod sit Pater. Et qui omuia
quz sunt Filii habet, tutum Filium in seipso do-
monstrat, preterquam quod sit Filius. Quare hujus
absurdi constructio quam nunc molitur Eunomius,
veritatis defensio invenitur, cum tamen nostra sit
clarior et inanifestior intelligentia , secundum
verbi evangelici deductionem. Si enim qui vidit
Filium, videt Patrem, alium seipsum genuit Pater,
neque ex seipso emigrans, et in illo totus appa-
rens. Sic per hiec, quod videbatur contra verita-
C tem esse dictum, sani documenti auxilium esse
demonstratur.
Sed, inquit, non propriam essentiam in generando
partiens, ει idem qui generat et. qui generatur, vel
idem Paler qui gignitur et Filius : est enim incor-
ruptibilis. O necessitatem conclusionis ! Quid ais,
sapientissime? quia incorruptibilis est, suam non
dispertitur essentiam geuaerando Filium : neque
seipsum generat, et a seipso generatur, neque Pater
simul gignitur sui ipsius etiam Filius: quoniam cst
incorruptibilis. Si quis igitur est naturz corrupti.
bilis, suam essentiam generando discindit : et ex
seipso generatur, et seipsum gencrat : el. pater ct
filius ipse sui ipsius efficitur, quia non est incorru-
ἔχει, οὐχ ἔγέννησξ διὰ τὸ φθαρτὸς εἶναι 6 ᾿Αθραὰμ ρ plibilis. Quod si hzc ita sunt, Abraham non genuit
τὸν "Iopatà τε χαὶ Ἰσαὰκ . &AX ἑαυτὸν δ.ἀ τε τῆς
παιδίσκτς χαὶ νομίμου γαμετῆς ἑτεχνώσατο, f] χατὰ
thv ἑ-έραν τερθρείαν τοῦ λόγου, ἐμέρισεν εἰς τοὺς
γευντθέντας ἑαυτοῦ τὴν οὐσίαν, Καὶ πρῶτον μὲν
ἐπὶ 902 6:X τῆς "Avap τόκου , εἰς δύο τμήματα διαι-
ρεθεὶς . ἓν τῷ EX τῶν ἡμιτόμων γένεται Ἰσμαίλ :
καὶ àv τῷ ἑτέρῳ διαμένει μισυς Αθραάμ. Μετ
ταῦτα δὲ τὸ λε.πόµενον τῆς τοῦ Αθραὰμ οὐσίας, εἰ-
τὺν διπλοὺν τόχον τοῦ Ἰσαὰκχ. ἐμερίσθη ὥστε τὸ
ἔγδ-ον ὧν ἑχατέρῳ τῶν ἑγγόνων γενέσθαι. Πῶς ἄν
τι; iv τοῖς δώδεχα πατριάρχαις χερματίσςεν εἰς
µέρη διαλεπτύνων τὸ ὄγδοον' ἢ ἐν ταῖ; πέντε xal
ἑόδομήχοντα φυχαῖς kv aT; 6 Ἰαχὼδ χατῆλθεν εἰς
Ismaclem et [saacum, quia corruptibiiis erat ; sed
seipsum per ancillam et legitimam conjugem pro-
creavit, vel alia quadam portentosa ratione in ge-
nitos suam essentiam partiendo diffudit. Primuim
quideu in partu per ancillam Agar, in duo sc-
gmeuta divisus, in uno semisectorum gignitur
Ismael: in altero dimidius permanet Abrahan,
Postea vero reliquum cessentie Abraham in du-
plicem partum ipsius Isaac dispertitum fuit, ita
utin utroque gnatorum pars octava fuerit. Quo-
niodo quis in duodecim patriarchas dissecueri!, in
particulas octavam partem comminuens, vel in
quinque et septuaginta animas, cum quibus Jacob
4955
S. GREGOIUI NYSSENI
498
in ZEgyptum descendit *? Et quid hzc dico, cum a A Αἴγνπτον; Καὶ τί ταῦτα λέγω, δέον ἀπὸ τοῦ mpu-
primo homine ducto argumento horum verborum
esset refellenda deinentia ? Si enim. solius cst in-
corruptibilis, in generaudu naturam non dispertiri :
corruptibilis vero Adam ad quem dictum est : Quia
lerra es, el in terram reverteris *, omnino suam es-
sentiam partiebatur, secundum rationem Eunomii,
cum in ex seipso genitos divideretur : multitudine
auicm posterorum (cum necesse esset in quoque
c8senii2e segmentum inveniri) pro numero eorum
«qui nascerentur, si divideretur, prius Adauii essentia
aUusumeretur, quain ad Abrahanmi subsistentem na-
turum perveniretur, infinitis ex ipso progenitis
decies millibus per tenues illas οἱ individuas par-
ticulas dispersa. Neque quidquam essenti: Adami
του ἀνθρώπου δ.ελέγξαι τῶν λεγομένων την ἄνοιαν;
El γὰρ μόνου τοῦ ἀφθάρτου ἐστὶ, uh µερίνειν την
φύσιν ἐν τῷ γεννᾷν * φθαρτὸς ok ὁ ᾽Αδὰμ, πρὺς ὃν
ἐῤῥέθη, ὅτι I1] εἶ καὶ elc yv ἀπε.εύσῃ ' ἑμέριζε
πάντως ἑχυτοῦ την οὐσίαν , χατὰ τὸν λόγον τοῦ Εὺ-
νοµίου , εἰς τοὺς παρ᾽ ἑαυτοῦ γεννωμένως τεµνόµε- '
νος. Τῷ δὲ πλήθει τῶν ἐπιγινομένων ἀναγκαίως του -
εὑρισχομένου παρ᾽ ἑχάστῳ τῆς οὐσίας τμήματος, xa-
τὰ τὸν ἀριθμὸν τῶν τικτοµένων διαιρουµένου , προ-
δαπανᾶται τῆς τοῦ ᾿Αθραὰμ ὑποστάσεως ἡ τοῦ
Αδὰμ οὐσία, ταῖς ἀπείροις τῶν ἐξ αὐτοῦ µυριάσι
διὰ τῶν λεπτῶν τε xal ἁτόμων ἑχείνων µορίων axe-
δασθεῖσα * xal οὐχέτι ἂν εὑρίσχεται λείψανον οὐσίας
τὸ ἐχ τοῦ ᾽Αδὰμ εἰς τὸν ᾿Αόραὰμ, καὶ τοὺς ἐξ αὐτοῦ
amplius inveniretur reliquum, quod in Abraham οἱ B µεριζόµενον, προαναλωθείσης iv val; ἀπείροις τῶν
ejus filios ac posteros dispertitum diffuaderetur :
quia prius in infinitis et. innumerabilibus ante
ipsum progenitis per illas secgmentorum minutias
esset absumpta et exhausta natura. Videte hominis
amentiam qua dicat nescientis, neque de quibus
afüirmet, Cum enim dicit, quoniam incorruptibilis
est, neque suam partitur essentiam, neque seipsum
generat, neque Pater ex seipso nascitur; in omni
ου quod corruptioni subjicitur, ex consecutione
dedit intelligenda, illa in generatione contingere,
quicunque soli incorruptibili non inesse confir-
mavit. Sed cum muta siut alia quae possint horum
dictorum vanitatem arguere ; qux sunt. hactenus
ia medium prolata ad hujus amentiz demonstra-
tionem satis esse arbitror : hoc autem apud doctos
et scient:s concessum est el. convenit, quid ex
guàaque re consequatur respiciendum esse. Qui soli
Patri ineorruptibile attribuit, omnia qux posi Pa-
trem animo et mente cernuntur, illa quz est ad in-
corruptibile differentia corruptibilia esse confirma.
ha ut neque Filium a corruptione liberum esse de-
monstret. Si itur Fi'ium ab incorruptibili differre
facit, non solum ipsum esse corruptibilem definit,
sed etiam alia de ipso astruit, quaecunque soli imn-
mortali non adesse dicit. Necessario enim si solus
Pater neque seipsum generat, neque a seipso ge-
neratur, quidquid incorruptibile non est eL seipsum
geuerat ϱἱ a seipso generatur, et pater et filius
idem suiipsius efficitur, utrisque essentize partibus
accommodatum. Si enim solius sit Patris incorru-
ptibilem esse, proprium autem incorruptibilis hiec
C
πρὺ αὐτοῦ γεγονότων µυριάσι διὰ τῆς λεπτοµερεία»ς
τῶν τμημάτων τῆς φύσεως. Ορᾶτε τὴν ἄνοιαν τοῦ
μὴ εἰδότος ἃ λέγει, μηδὲ περὶ τίνων διαθεθαιούτα».
Ἐν γὰρ τῷ εἰπεῖν, ἐπειδὴ ἄφθαρτός ἐστιν, οὔτε µὲ-
ρίσει τὴν οὐσίαν , οὔτε ἑαυτὸν γεννᾷ , οὔτε ἑαυτοῦ
Πατὴρ γίνεται , ἔδωκεν ἐπὶ παντὸς τοῦ φθορᾷ ὑπο-
κειµένου &x τοῦ ἀχολούθου , ἐχεῖνα νοεῖν ἐπὶ της
γεννήσεως συμθα[νειν, ὅτα μόνῳ τῷ ἀφθάρτῳ μὴ
προσεῖναι διισχυρίσατο. ᾽Αλλὰ πολλῶν ὄντων χσὶ
ἄλλων τῶν δυναµένων ἐπιδεῖξαι τὴν µαταιότη-α τὸ»
λεγομένων, ἀρχεῖν οἵομαι πρὸς ἀπέδειξιν τς ἀνοίος
τὰ εἰρημένα. Τοῦτο δὲ πάντως προωμµολόγηται παρὰ
τοῖς ἐπισταμένοις, πρὺς τὸ ἀχόλονθον βλέπειν ΄ cis
µόνω τῷ Πατρὶ προσµαρτυρήσας τὸ ἄςθαρτον, πάντα
τὰ μετὰ τὸν Πατέρα νοούµενα τῇ πρὸς τὸ ἄφθαρτο»
ἀντιδιαστολῇ φθαρτὰ εἶναι χατασχευάνει. Ὡς μηδὲ
τὸν Υἱὸν φθορᾶς ἐπιδειχνύειν ἐλεύθερον. El οὖν àv.
τιδιαστέλλει τὸν Yiy τῷ ἀφθάρτῳ , οὗ µόνον αὐτὸν
φθαρτὸν εἶναι δ.ορίςεται, ἀλλὰ καὶ τὰ ἄλλα περὶ αὓ-
τοῦ χατασχευάνει, 03a. μύνῳ τῷ ἀφεάρτῳ μὴ προπ-
εἶναι λέγει. ᾽Αναγχαίως γὰρ εἰ µόνος ὁ Πατὶρ οὔτε
ἑαυτὸν γεννᾷ , οὔτε ὑφ᾽ ἑαυτοῦ γεννᾶται, πᾶν ὃ py
ἄφθαρτόν ἐστι, xal ἑαυτὸ γεννᾷ, καὶ ὑφ' ἑαυτοῦ
γεννᾶται, xal matho καὶ υἱὸς αὑτὸ ἑαυτοῦ γίνσται,
πρὸς ἑχάτερα t^e οὐσίας µεθαρροξόμενον. Βἱὶ vào
µόνον τοῦ Πατρό; ἐστι τὸ ἄφθαρτον εἶναι, ἴδιου δὲ
τοῦ ἀφθάρτου τὸ μὴ ταῦτα εἶναι, οὔτε ἄφθαρτος mxv-
τως ὁ Υἱὸς χατὰ τὸν τῆς αἱρέσεως λόγον, xal ταντα
πάντα περὶ αὐτὸν πάντως ἐστιν * τὸ µερίζεσθαι τῶν
D οὐσίαν, τὸ τίχτειν ἑαυτὸν xal Og! ἑαυτοῦ γεννᾶσθσιν
πατέρα xa υἱὸν αὐτὸν ἑαυτοῦ γένεσθα,.
ROR esse; nec incorruptibilis omnino Filius est, secundum lianc harescos orationem, et. h»c. etiam
omnia prorsus in ipso sun!, essentiam dispertiri, seipsum producere, et a scipso genetari, patrem
et filium ipsum sui ipsius fleri.
Sed fortasse cum amentibus et insanis diutius
immorari et detineri vani est. Ad ea igitur. quae
deinceps sequuntur in eus oratione irauseamus.
His itaque adicit : Non in faciendo materia vel par-
tibus, ecl. naturalibus instruaientis indigens. (nu'lius
enim rei est iudigus). [πο notionem tamelsi. ad
vcrbum rewissiorem exponit Eunomius, tamen hane
Geues, xLvi, 2... ^ Gen. iu, 19.
Ἡ pá:atoy ἴσως ἐπὶ πλεῖον ἐμφ.λοχωρεῖν τοῖς
ἀνοήτοις * ἀλλὰ πρὸς τὸ ἐφεξῆς τοῦ λόγου µετέλθωμεν’
προστίθησι γὰρ τούτοις Οὐκ ἐν τῷ «τοιεῖν DAnc, ἢ
μειῶν. ἢ φυσικῶν ὀργάνων προσδεόµενος ' ἔστι
yàp πα»τὸς ἀπροσδεής. Τοῦτο τὸ vór ua, el καὶ ἀτο-
γώτερον γατὰ τὴν λέξιν ἐχτίθεται ὁ Εὐνόμιος, ὅμως
«Ὡς εὐσεθείας οὐκ ἀποθάλλομεν. Ἀ[αθόντες γὰρ ὅτι
491
Αὐτὸς εἶπε xai ἐγεγήθησαν, αὐτὸς &recel dato
καὶ ἐκτίσθησα», οἴδαμεν ὅτι ποιητής ἐστι τῆς ὕλης
6 λόγος, εὐθὺς συναπεργαζόµενος μετὰ τῆς Όλης καὶ
τὰς ποιότητας. Ὡς εἶναι αὐτῷ τὰ πάντα, καὶ ἀντὶ
πάντων τὴν ὁρμὴν τοῦ παντοδυνάμου θελήματος,
Όλην, ὄργανον, τόπον, χρόνον, οὐσίαν, ποιότητα, πᾶν
6 τί πὲρ ἐστιν ἐν τῇ χτίσει νοούµενον. Ομοῦ τε γὰρ
ἑθέλησε τὸ δέον γενέσθαι, χαὶ συνέδραµεν fj ἐξεργα-
aztxh τῶν ὄντων δύναμις τῷ vo uat, ἔργον ποιοῦσα
«b θέλημα. Οὕτω γὰρ φιλοσοφεῖ περὶ τῆς θείας δυνά-
µεως ὁ πολὺς Μωῦσῆς ἐν τῇ χοσµογενείᾳ, προστακτι-
χαῖς «ωναῖς ἀνατιθεὶς ἑχάστου τῶν ἐν τῇ χτίσει
Φαινομένων τὴν ποξησιν. Εἶπε Υὰρ, φησὶν, ὁ θεὸς,
ὅει Γεγηθήτω ρῶς, xal ἐγένετο góc, xai περὶ τῶν
ἄλλων ὡσαύτως, οὔτε Όλης ἐμνήσθη, οὔτε ὀργανικῆς
ὑκουργίας. Οὐχοῦν οὐχ ἀπόθλιτος ἐν τῷ µἐρει τούτῳ
τοῦ Εὐνομίου ὁ λόγος. Ὁ γὰρ 0:5; χτίζων ὅσα διὰ
κτίσεως ἔσχε τὴν Υγένεσιν, οὔτε τινὸς ὑποχειμένης
ὕλης, οὔτε ὀργάνων εἰς τὴν κατασχενὴν ἐδεήθτ.
Ἀπροσδεὶς γὰρ ἀλλοτρίας βοηθείας ἡ τοῦ θεοῦ δύ-
vagi; τε xal σορία. Χριστὸς δέ ἐστιν ἡ τοῦ Θεοῦ δύ-
ναμις χαὶ σοφία, δι οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, xal οὗ
χωρὶς tor ἔντων écclr οὐδέν' καθὼς Ἰωάννης
Καρτύρεται. El οὖν πάντα δι αὐτοῦ ἐγένετο, ὁρατά
τε χαὶ ἀῤρατα, ἐξαρχεῖ δὲ πρὸς τὴν τῶν ὄντων ὑπό-
στατσιν d ῥούλησις µόνη ' δύναµμις γάρ ἔστιν ἡ Ρού-
Ar, σις 7 τὸν ἡμέτερον εἶπε λόγον ἑνατονούσῃ τῇ λέξε
Εν νόµιο.. '0 γὰρ τὰ σύμπαντα φέρων τῷ ῥήματι
DWi- δυνάμεως αὐτοῦ, τίνος ἂν ὀργάνου χαὶ ποίας
» Zh. Xs ὃςηθείη ἐν τῷ φέρειν διὰ τοῦ παντοδυνάµ»υ ῥί-
α.--χε τος τὴν τῶν ὕντων ὑπόστασιν; EL δὲ ὅπερ ἐπὶ τῆς
ος Éste; περὶ τοῦ Μονογενοῦς πεπιστεύχαµεν, τοῦτο
παν τοῦ Υἱοῦ χατασχευάνει' ὡς ὁμοιοτρόπως αὐτὸν
ο Πατρὸς χτίσαντος, καθάπερ παρὰ τοῦ }ἱοῦ |
Lcm Es ἐγένετο ' τὸν ἐν τοῖς ἔμπροσθεν ῥηθέντα λόγον
LX € yj) πάλιν ἀναλαμθάνομεν, ὅτι ἡ τοιαύτη ὑπόλη-
υπ -ὄρνησις τῆς τοῦ Μονονενοῦς ἐστι θεότητος. Ημεῖς
Γ--ε $ ἴδιον εἶναι τῶν εἰδωλολατρούντων παρὰ τῆς µε-
Y € 2r; τοῦ Παύλου φωνῆς μεμαθλχαμὲν, τὸ σέθεσθαι
X— 2E λατρεύειν τῇ χτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα ' καὶ τοῦ
A. zx. ϱ) εἰπόντος,ὅτι ODx ἔσται ἐν σοὶ 80e πρέσφατες,
O V éi τροσχυκήσειςθεῷ á.l.lozglq. K avóv: τούτῳ xax
X^etuuy, Yp»4:02 πρὸς την τοῦ προσχυνουμένου ἑπί-
ιν ὥστε πεπεῖσθαι τοῦτο ἀλτθὲς εἶναι θὲὸν, ὃ
Wet: πρὀσφατόν ἐστι, μὲτε ἀλλότριον. Ἐπειδὴ τοίνυν
πιστεύειν εἶναι τὸν uovovzvf, Ost ἐδιδάχθημεν'
Ὦ μήτε πρόσγατον αὐτὸ, εἶναι, uis ὀλλότριον σνν-
Vie roo ev διὰ τοῦ πιστεύει», ὅτι ἐστὶ 0:0; * εἰ οὖν
θεός ἐστι, πρόσφατος οὐκ ἔστιν : 6 δὲ μὲ πρόσφατος,
ἴλιος πάντως ἑἐστίν: οὔτε οὖν πρὀσφατός ἐστιν ὁ
ἄἶδιος, οὔτε ἀλλύτριος v5; ἁληθινης θεότητος, ἐκ τοῦ
Πατρὸς ὧν, καὶ ér τοῖς κ..]τυις or cov Hatp?c,
χαὶ iv ἑαυτῷ τὸν Πατέρα ἔχων. Ὅστε ὁ ἁποσχίσων
τῆς τοῦ Πατρὸς φύσεως τὸν δν, ἃ x3061oo ἀθέτεῖ
vh» προσχύ»τσιν, ἵνα yf, ἀλλοτρίῳ Oz προσχυνήσῃ.
* Genes. ιο. ^U Cor. 1.
'" Esod. 3x, 95; Χλσιν,
8 Psaf. cxcvin, 5.
15 (οἱ. Lxxx, 9.
CONTRA EUNOMIUM, LIR. 1l.
11: Deut.
4^3
Α a pietate non. exeludimus, qui didicimus quod. {μες
dixit, et facta sunt, ipse mandavit. οἱ ereuta sunt ^.
scimus quod materiz factor est Verbum, simul cum
ipsa materia continuo etiam qualitates perficiens :
ita ut ei sint omnia et pro omnibus Impetus onini-
potentis voluntatis, materia, instrumentum, locus,
tempus, essentia, qualitas, et quidquid in creatura
intelligitur. Simul enim atque voluit quod opor-
teret fieri, operatrix eorum qua sunt potentia cum
notione concurrit, opus faciens voluntatem :. sic
enim de divina potentia philosophatur copiosus
Moses in mundi creatione, imperativis vocibus co-
rum cujusque qua in creatura apparent creationem
aseribeus. Dixit enim (ait) Deus : Fiat luz, εἰ facta
est (ux *, et de aliis eodem modo, neque materi:
meminit, neque instrumentalis ministerii. Νου
igitur hac in parte Eunomii repudianda oratio.
Deus enim creans quaeunque per creationem ha-
bent ortum, neque alia subjecta materia, neque in-
sirumentis ad constructionem indiguit. Nam Dei
virtus et sapientia " nullius alieni auxilii est indiga.
At Christus Dei est virtus et sapientia, por. quem
omnia facta smt, sine quo nihil eorum que sunt,
est *, quemad .odum testatur Joannes. Si igitur
omnia per ipsum facta sunt, visibilia et invisibilia,
ad eorum autem qui sunt subsistentiam sola Dci
voluntas suflicit (virlus enim sive potentia ipsa
est voluntas), nostrum sermonem oratione remissa
protulit Eunomius. Qui enim verbo sux potentiz
6 fert universa, quo instrumento et qua materia in-
digeret, dum eorum qui sunt. subsistentiam verbo
suo «mnnipotenti sustinet * ? Quod si quod in
creatura de Unigenito credidimus, hoc in Filio
astruit, velut. simili modo ipsum Patre creante
quen.admodum a Filio creatura facta. est : dictum
antea serinonem nunc etiam rursus repetinus, qvod
ejusmodi opinio negatio est deitatis Unigeniti. Nos
enim idololatrarum proprium esse ex imnagna. Pauli
voce didicimus, colere et servire creatur, prsetez
eum qui creavit !^; et ex voce David dicentis, quod
Nun erit in te. Deus. recens, neque. adorcbis Dcum
alienum *'. Mac regula, hoc gnomone et indice
utimur ad ejus qui adoratur cognitionem: ita wt
nobis sit persuasum loc verum esse Deum, quod
neque recens est, neque alienum '*.. Quoniam igitur
Unigenitum Deum. esse credere edocti Summe,
idcirco neque ipsum recente: esse neque alieitiv,
confitemur, quia credimis quod est Deus: si igitur
est Deus, recens non est; qui autem non est re-
ceus, oninino est ztternus : neque igitur recens esi
qui zternus, neque a vera deitate alienus. qui. ex
Patre est, et. qui in sinibus Patzis est. "δν etin seipso
Patrem. babet. Quare qui Filium à Patris natura
discindit, vel in universum adorationem et cultum
abotet, ne Deum alienum adoret, vel idolum cet.
D
& han 3.9. — 5 Hebr. αν 2. 7 Rheno: 27.
55 Joan. i, 13.
2
v, d.
499
S. GREGORH NYSSENI
900
creaturam et non Deum sus adorationi przstituens, A ἢ εἴδωλον σέθεται, κτίσμα xax ob Ostv τῖς προσχυνή-
et Christi nomen idolo ponens.
Quod autem in ea existimatione quam habet de
Unigenito, ad banc respicit intelligentiam, mani-
festius fiet ex his quz de ipso Unigenito percurrit,
que ad hunc se habent inodum ; Credimus etiam
in. Dei Filium, unigenitum Deum, primogenitum
omnis creature , Filium verum mon ingenitum,
vere genitum. ante secula : non absque genera-
tione antequam. esset, nominatum Filium, ante
omnem creaturam genitum, nonu increatum. Arbi-
tror solam verborum citatorum lectionem satis
etiam absque nostra examinatiene hujus dogmatis
impietatem declarare: nam primogenitum cum
dixit ipsum, ne aliquam audientibus ambiguitatem
jngeneraret, ipsum non esse creatum ; subjunxit
continuo mom increatum, ne aliquando Filii signi-
ficatione, ut solet, mente percepta, pia oliqua notio
in audientium animis insereretur: hac de causa
cum in primis Dei Filium, et unigeniti Deum
confessus essel, continuo per ea quz inferuntur
mentem auditorum a pia opinione ad hxreticam
intelligentiam perperam avertit. Qui enim audivit
Filium Dei et unigenitum Deum, necessario ad al-
tiores speculationes erigitur, per harum vocum sig-
nificationem quasi manu ductus, quod nulla na-
ture differentia ab hac voce, Deus, et ab hac Filii
significatione subinsinuetur. Quomodo enim quid
aliud prater Patris naturam intelligeretur, qui ve-
Te Dei Filius est, et qui ipse Deus est * Sed ue prius
in auditorum eordibus per hac nomina pietatis
notiones imprimantur, statim dicit creaturze ipsum
primogenitum; non absque generatione antequam
ess:l, nominatum Filium, ante omnem creaturam
genitum, non ἱποτθδίτιη. Ut igitur manifestum fiat
improbum istum et versutum, has voces primas pro
jllecebra hominibus protendere, ut venenum mor-
tiferum veluti quodam melle religiosioribus uomi-
nibus eduleatum accipiatur ; paululum in hoc ser-
mone commoremur. Quis non videt quanta sit
unigeniti ad primogenitum secuudum id quod sig-
nificatur, differentia? Neque enim unigenitus cum
fratribus intelligitur, neque sine fratribus primo-
genitus; sed primogenitus unigenitus non est,
fratrum enim est prorsus primogenitus : unigenitus
vero fratrem non habet: non enim unigenitus
essel, si cum fratribus numeraretur. Przterea,
cujus essentiz fuerint fratres primogeniti, ejusdem
omnino erit etiam primogenitus. Neque hoc solum
hac voce siguificatur, sed etiam quod ab eodem esse
babet, ipseque primogenitus, et qui post illum ge-
niti sunt, nihil primogenito ad generationem eorum
qui deinceps naseuntur conferente : ita ut per lizc
vox Joannis falsa esse astrueretur, quz testatur
quod omnia per ipsum facta sint !'* : si enim pri-
mogenitus est, sola temporis przrogaliva ab his
*^ Joan. 1 5.
B
σεως αὐτοῦ προστησάµενος, xal Χριστοῦ ὄνομα τῷ
εἰδώλῳ θέµενος. ]
ὌὍτι δὲ πρὸς ταύτην βλέπει τὴν διάνοιαν ἓν τῇ περὶ
τοῦ Μονογενοῦς ὑπολήψει, φανερώτερον ἂν γένοιτο 6c
ὧν τὰ περὶ αὐτοῦ τοῦ Μονογενοῦς διεξέρχεται, τοῦτον
ἔχοντα τὸν τρόπον * Πιστεύοµεν καὶ εἰς τὸν τοῦ Θεοῦ
χιὸν, τὸν povorevn θεὸν, πρωτότοχον πάσης κτί-
σεως, Υἱὸν dAnQwóv, obx ὁγένγητον, ἀ ληθῶς γεν»
γηθέντα πρὸ αἰώνων, οὐκ ἄνευ τῆς πρὸ τοῦ εἶναι
γεννήσεως ὀνομαζόμενον Υἱὸν, πρὸ πάσης κτίσεως
γεν όµενον, οὐκ ἄκτιστον. Αρχεῖν ἡγοῦμαι µόνην τὴν
ἀνάγνωσιν τῶν ἑχτεθέντων, καὶ δίχα τῆς παρ᾽ ἡμῶν
ἐξετάτεως φανερῶσαι τοῦ δόγµατος τὴν ἀσέθειαν "
πρωτότοχον γὰρ εἰπὼν αὐτὸν, ἵνα μή τινα τοῖς ἁκού-
ουσιν ἀμφιθυολίαν ἐμποιήῆσῃ τοῦ μὴ εἶναι αὐτὸν χτι-
στὸν, ἐπήγαγεν εὐθὺς τὸ οὐκ ἄκτιστον, ἵνα μὴ ποτε
τῆς τοῦ Υἱοῦ σημασίας ὡς πέφυχε νοηθείσης, εὖσε-
6ές τι περὶ αὐτοῦ νόηµα τοῖς ἀχηχοόσιν ἑγγένηται ”
τούτου χάριν ὁμολογήσας ἐν πρώὠτοις Υἱὸν θεοῦ, χαὶ
μονογενῃη θεὸν, εὐθὺς διὰ τῶν ἐπιφερομένων παρα-
τρέπει τῶν ἁχουόντων τὴν γνώμµην πρὸς τὴν αἱρετιχὴν
διάνοιαν ἀπὸ τῆς εὐσεθοῦς ὑπολήψεως. 'O γὰρ ἀχού-
σας YUv θεοῦ, xal μονογενῆ θεὸν, ἀναγχαίως πρὸς
τὰς ὑψηλοτέρας ἐμφάσεις ἀνάγεται, διὰ τῆς τῶν ou-
νῶν τούτων σηµασίας χειραγωγούμενος, τῷ μτδεµἰαν
φύσεως διαφορὰν ὑπὸ τῆς θεὸς φωνῆς, καὶ ὑπὸ τῆς
σημασίας τοῦ Υἱοῦ παρεισάγεσθαι. Πῶς γὰρ ἂν ἅλ-
2o τι παρὰ τὴν τοῦ Πατρὸς νοηθείη φύσιν ὁ ἀληθῶς
θεοῦ Yibg; ὧν, xai αὐτὸς θεὸ; ὤν; ΑἉλλ' ἵνα μὴ
φθάση ταῖς χαρδίαις τῶν ἀχηχοότων ἐντυπωθῆναι διὰ
τῶν ὀνομάτων τούτων τὰ τῆς εὐσεθείας νοήματα, εὖ -
θὺς λέγει Χχτίσεως αὑτὸν πρωτότοχον ' οὐχ ἄνευ της
πρὸ τοῦ εἶναι γεννήσεως ὀνομαζόμενον ΥἉν, πρὸ πά-
σης Χτίσεως Ὑινόμενον, οὐχ ἄχτιστον. Ὡς ἂν οὖν
φανείη χαὶ τὰς πρὠτας φωνὰς ὁ χαχοῦργος ἀντὶ δε-
λεάσµατος τοῖς ἀνθρώποις προτείνων, ὥστε παρα-
δεχθῆναι τὸ δηλητήριον. οἷόν τινι μέλιτι τοῖς εὔσεδε-
στἑροις ὀνόμασι ὙἹλυκαινόμενον * μικρὸν τῷ λόγῳ
προσδιατρίφωµεν. Τίς οὐκ οἶδεν ὅση τοῦ μονογενοῦς
πρὸς τὸν πρωτότοχον ἡ χατὰ τὸ σημαινόμενόν ἐστι
διαφορά; Οὔτε γὰρ μονογενῆς μετὰ ἁδελφῶν νοεῖτα:,
οὔτε χωρὶς ἁδελφῶν ὁ πρωτότοχος ' ἀλλ' ὁ μὲν πρω-
τότοχος, μονογενῆς οὐκ ἔστιν» ἁδελφῶν γάρ ἔστι
D πάντως πρωτότοχος’ ὁ δὲ μονογενῆς ἁδελφὸν οὐκ ἔχει"
οὗ γὰρ ἂν εἴη μονογενῆς ἐν ἀδελφοῖς ἀριθμούμενος.
Καὶ ἔτι πρὺς τούτοις, ἧσπερ ἂν οὐσίας ὧσιν οἱ ἆδελ-
qoi τοῦ πρωτοτόχου, τῆς αὑτῆς ἔσται πάντως xa
ὁ πρωτότοχος. Καὶ οὗ τοῦτο µόνον ὑπὸ τῆς σωνῆς ταύ-
τῆς σηµαϊνεται, ἀλλ ὅτι καὶ παρὰ τοῦ αὐτοῦ τὸ εἶναι
ἔχει, αὑτός τε ὁ πρωτότοκος, xaX οἱ μετ ἐχεῖνον γε-
νόµενοι. οὐδὲν τοῦ πρωτοτόχου πρὸς τὴν γέννησιν
τῶν ἐφεξῆς συνεισφἑροντος. Ὡς διὰ τούτων φευδη τοῦ
Ἰωάννου τὴν ςωνὴν εἶναι κατασχευάνξσθαι, την µαρ-
τυροῦσαν ὅτι πάντα δι αὐτοῦ ἐγένετο. El γὰρ πρωτό-
τοχός ἐστιν. µόνοις τοῖς χατὰ τὸν χρύνον πρεσδθεῖοις
τῶν μετ) αὐτὸν γεγονότων δ.αφἑρει πάντως * ἄλλαυ
503
8, GREGORII NYSSENI
504
primogenitus nominatur, sic inter omnes prinei- A καθώς φησιν ὁ ᾿Απόστολος, τῆς καινῆς Ev Χριστῷ
pem locum obtinens. Postquam vetera omnia pra-
terierunt, sicut ait Apostolus **, nove in Christo
creationis hominum promogenitus eflicitur, per
duplicem regenerationeim, el per sanctum baptisma,
et per resurrectionem a mortuis, dux et princeps
vite per utramque nobis factus, et primitiz, et
primogenitus. llic igitur primogenitus fratres habet,
de quibus ait ad Mariam : Perge, et dic fratribus
meis : Vado ad Patrem meum et Patrem vestrum,
Deum meum ei Deum vestrum **. Ilis dictis totum
sccundum hominem dispensationis scopum sum-
malim complectitur. Homines enim a Deo rece-
lentes servierunt iis qui uon sunt natura dii, et
cum essent Dei filii, improbo et íalsi nominis
. patri adlieserunt. Quocirca, mediator Dei et ho-
minum ** omnis huinang naturae primitias cum
assumpsit, non ex divina persona sed ex nostra ad
fratres mittit hzec sua indicia, dicens : Vadam per
meipsum facturus vestrum Patrem, verum Pa-
trem a quo separati eslis: et faclurus per mei-
psum Deum vestrum verum Deum a quo defecistis;
nam propter primitias quas assumpsi omnem huma-
nam naturam ad Deum Patrem in meipso adducam.
Cum igitur primitiae Deum suum fecerint eum
qui Deus est, et Patrem eum qui bonus Pater est,
omni nature bonum rectum efficitur ; et fit
hominum propter primitias, Pater et Deus. Quod
si primitiae sancte, iuquit, et conspersio masse,
ubi vero primiti: Christus, Christus autem pri-
mnitiz, illic et qui suut Christi, quemadmodum ait
Apostolus **. [n quibus igitur per conjugationem
meminit primogeniti, mortuorum οἱ creatura et
fratrum mentione facta, lisse et quie sunt ejusmodi
intelligere przcipit ; ubi vero absque tali adjectione
dicit, Cum rursus induxerit primogenitum ia orbem
terrarum **, adjeetio hujus vocis rursus appari-
tionem Domini universorum qua fiet in fine, prae-
dicit, Sicut enim {1 nomine Jesu genu. one cur-
talur, calestium, terrestrium el. subterraneorum *! ;
quiuetiam Filius humanum nomen non habet, quia
sit super omne nomen ; sic ab omni supermundana
creatura dicit primogenitum adorari, qui propter
"os sic nominatus est; rursus in orbem terrarum
ingredientem, cum judicabit orbem terre in justitia,
et populos in rectitudine 15. Sie ex verbo. pietat.s
discernitur ac dijudicatur quod primogeniti et uni-
geniti nomine siguilicatur, utriusque nominis inter
se servata significatione. Qui autem primogeniti
nomen ad eam exsistentiam qua est aute s:ecula
reducit, quomodo unigeniti notionem animo per-
ceptam conservat? Auditor intelligens consideret
an haec inter se congruant, cum neque primogenitus
sine fratribus intelligatur, neque unigenitus cum
fratribus. Cum enim dixit, [n principio erat
Verbum **, per hoc Unigeuitum intellesimus. Cum
vero subjungit : Et Verbum caro facium est??, per
33 [| Cor. v, 17.
35 Joan. xx, 17.
$* Psal. ix, 4t.
1 Joan. s, 1. " ibid. !i.
B
D
** | Tim. n, 5.
κτίσεως τῶν ἀνθρώπων πρωτότοχος γίνεται, διὰ τῆς
διπλῆς παλιγγενεσίἰας, τῆς τε χατὰ τὸ ἅγιον βάπτισμα,
καὶτῆς ἐκ νεχρῶν ἀναστάσεως, ἀρχηγὸς τῆς ζωῆς xa
ἑχάτερον ἡμῖν γενόμενος, χαὶ ἁπαρχὴ καὶ πρωτότοχος.
Οὗτος οὖν ὁ πρωτότοχος xal ἀδελφοὺς ἔχει, περὶ ὧν qn-
σι πρὸς τὴν Μαρίαν, ὃτι Πορεύομαι πρὸς τὸν Πατέρα
µου καὶ Πατέρα ὑμῶν, καὶ Θεόν µου καὶ θεὸν ὑμῶν.
Ὅλον γὰρ τῆς χατὰ ἄνθρωπον οἰχονομίας άναχεφα-
λαιοῦται τὸν σχοπὸν διὰ τῶν εἰρημένων. ᾽Αποστάντες
γὰρ τοῦ Θεοῦ οἱ ἄνθρωποι, ἐδούλευσαν τοῖς φύσει
μὴ οὖσι θεοῖς * καὶ, ὄντες τέχνα Θεοῦ, τῷ πονηρῷ τε
xai φευδωνύμῳ πατρὶ προσῳχειώθησαν. Auk τοῦτο 6
μεσίτης θεοῦ καὶ ἀνθρώπων πάστς τῆς ἀνθρωπίνης
φύσεως τὴν ἁπαρχὴν ἀναλαθὼν, οὐχ ἐκ τοῦ θείου
προσώπου, ἁλλ᾽ Ex. τοῦ ἡμετέρου πέµπει τοῖς ἆδελ-
φοῖς ἑαυτοῦ τὰ δηλώματα λέγων, ὅτι Πορεύσομαι δι
ἐμαυτοῦ ποιῆσαι ὑμῶν Πατέρα, τὸν ἀληθινὸν Πατέρα
οὗ ἐχωρίσθητε * χαὶ ποιΏσαι δι ἑμαντοῦ θεὺν ὑμῶν,
τὸν ἀληθινὸν Θεὸν οὗ ἀπέστητε' διὰ γὰρ τῆς ἆπαρ-
χῆς ἣν ἀνέλαδον προσάγω ἅπαν τῷ θεῷ xat Πατρὶ
ἐν ἐμαντῷ τὸ ἀνθρώπινον.
Τής οὖν ἁπαρχῆς θΘεὺν ἑαντῆς ποιησαµένης τὸν
ὄντα θεὸν, χαὶ Πατέρα «bv ἀγαθὸν Πατέρα, πάσῃ
χατορθοῦται τῇ φύσει τὸ ἀγαθὸν , χα) πάντων ἀνθρώ-
πων Ὑίνεται διὰ τῆς ἁπαρχῆς Πατῆρ xai θεός. El ὃλ
ἡ ἀπαρχὴ ἁγία, φησὶ, χαὶ τὸ φύραμα” ὅπου δὲ ἡ
ἀπαρχὴ Χριστὸς, Χριστὸς δὲ ἡ ἀπαρχὴ, ἐχεῖ xal οἱ τοῦ
Χριστοῦ, καθώς φησιν ὁ Απόστολος. Ἐν ol; οὖν διὰ
συζυγίας τὴν μνήμην τοῦ πρωτοτόχου πεποίηται,
νεχρῶν τα xai Χτίσεως xal ἀδελφῶν μνημονεύσας,
ταῦτα χαὶ τὰ τοιαῦτα νοξῖν ὑποτίθεται. Ὅπου δὲ δίχα
τῶς τοιαύττς προσθέχης qnatv, Ὅταν δὲ πάλιν εἰσ-
αγἀάγῃ τὸν πρωτότοχον εἰς τὴν οἰχουμένην, λέχει, fj
τοῦ πά.Ίιν προσθήκη τὴν ἐπὶ τέλε. γενησοµένην τοῦ
Δεσπότου τῶν ὅλων ἐμφάνειαν προαγορεύςξ.. Ὡς γὰρ
Ἐν τῷ ὁ'όματι Ιησοῦ πιν γόνυ κάµαπτδι, $Xou-
purior, ἐπιγείων, xal καταχθογίων” καἰτο. ὁ Yibc-
τὸ ἀνθρώπινον ὄνομα οὐκ ἔχει, τῷ ὑπὲρ πᾶν εἶναι
ὄνομα, οὕτως παρὰ πάσης τῆς ὑπερχοσμίου χτίσεως
προσχυνεῖσθαι τὸν πρωτότοκον λέγει, τὸν δι ἡμᾶς
οὕτως ὠνομασμένον" πάλιν εἰς τῆν οἰκουμένην εἰσιόντα.
ὅταν χρίνη τὴν οἰχουμέντν ἓν ὃ,χαιοσύνῃ καὶ λαοὺς
ἐν εὐθύτητι, Οὕτως διακρίνεται παρὰ τοῦ λόγου τῆς
εὐσεθείας, τό τε τοῦ πρωτοτόχου xaY τὸ τοῦ µονογ:-
νοὺῦς σηµαινόµενον, ἑχατέρῳ τῶν ὀνοικάτων τῆς καταλ-
λήλου σημασίας φυλαττοµένης. 'O δὲ εἰς την προ:
αιών.ον ὕπαρξιν ἀνάγων τοῦ πρωτοτόχου τὸ ὄνομο.
πῶς διασώςε: τὴν τοῦ μονογενοὺς ἔννοιαν; 'Ü συνετὸς
ἀχροατὺς ἐπισκεφάτθω, εἰ συµθαίνε, ταῦτα πρὸς ἅλ-
ληλα , µῆτε τοῦ πρωτοτόχου χωρὶς ἀδελφῶν vooupi-
νου, μήτε τοῦ μονογενοὺς µετὰ ἁδελφῶν. Όταν μὲν ΄
γὰρ cix ὅτι Ἰὲν ἀρχῇ ἦν' ὁ Λόγος, διὰ τούτου τὸν Μο-
νογενη ἐνοῆσαμεν. "Όταν o5 ἐπάγη ὃτ, Ὁ Λόγος σὰρξ
ἐγένετο, διὰ τούτου τὸν Πρωτότοχον τῇ διανοῖ-ᾳ παρ-
3 Vom. xi, 10, ?5 Heb. 3, 6. *? Philip. wu, 10,
5865 CONTRA EUNOMiIUM, LIB. H.— 506
ἱδιξάμεθα. Καὶ οὕτως ἀσύγχυτος μένειτῆς εὐσεθείας A boc Prinogenitam mente el intelligentia concepimus.
ὁ λόγος, φυλάσσων ἑκατέρῳ τῶν ὀνομάτων τὰς προσ-
quel; σημασίας, ὡς tv μὲν τῷ μονογενεῖ βλέπειν τὸ
προαιώνιον, διὰ δὲ τοῦ πρωτοτόχου τῆς κτίσεως, την
διὰ σαρχὺς τοῦ προαιωνίου φανέρωσιν.
Πάλιν δὲ τοῦ Εὐνομίου τὸν λόγον ἐπιλέζξεως &va-
λάδωμεν. Πιστεύομεν καὶ εἰς τὸν Θεοῦ Υἱὸὀν, εὐν'
Α:0νογενή θεὸν, τὸν πρωτότοκον πάσης xti
«εως, Yiór dAnÓwór, οὐκ ἀγένγητον, ἀ.ληθῶς
Σεννηθέντα πρὸ αἰώνων. "Οτι μὲν οὖν µετάχει τὴν
«ςῆς Ὑεννήσεως ἔμφασιν εἰς τὸ τῆς κτίσεως σηµαινό -
ἆ.:νον, δΏλόν ἐστιν, ἐξ ὧν διαῤῥήδην χτιστὸν αὐτὸν
“πιροσηγόρευσε, Yevópevoy εἰπὼν αὐτὸν xal οὐχ ἄχτ' -
«στον. Ἡμεῖς δὲ, ὡς ἂν μάλιστα τὸ ἀνεπίσπκεπτον αὖ-
“«ποῦ xal ἁπαίδευτον ἐν τοῖς δόγµασι Φφανερωθείη,
«Ἀφέντες «b σχετλιάζειν ἐπὶ τῷ προδ/λῳ τῆς βλασφτ-
αιίας. τεχνιχῇ τινι διαιρέσει τὸν περὶ τούτου λόγον
ΦῬιαληφώμ:θα. Δοχεῖ γάρ µοι χαλῶς ἔχειν, αὐτὸ τὸ
«οὓς γεννήσεως σηµαινόμενον δι ἐπιμελεστέρας ἑξ-
«τάτεως διασχοπῆσαι τῷ λόγῳφ. "Ort μὲν οὖν τὸ ἐξ
αἰτας εναί τινος τὸ ὄνομα τοῦτο παρίστησι, ταντὶ
δτλόν ἐστι, xat οὐδὲν οἶμαι περὶ τούτου χρῖναι δια-
γωνίζεσθαι * ἀλλ ims διά-ορος τῶν ἐς αἰτίας
ὑρεστώτων ὁ λόγος ἐστὶ, τοῦτ) οἵμαι προσέχει» διά
"woe τεχνιχῆς διαιρέσεως σαφηνισθΏναι τῷ λόγῳ.
Ἰῶν τοίνυν Ex τινος αἰτίας Υεγενηµένων τσύτας τὰς
ῥαςορὰς χατειλήφαμεν»' Τὰ. μὲν γὰρ ἐξ ὕλης i22
χαὶ τέχνης. ὡς αἱ τῶν οἰκωδομτμάτων χαὶ τῶν λοι-
πῶν ἔργων κατασχευαὶ, διὰ τῆς xav) ἀλλέλου ὕλης
χινόµεναι, ὧν χαθηγεῖταί τις τέχνη πρὸς τὸν ἴδιον
σχοπὺν τὸ προτεθὲν συμτεραίνουσα τὰ δὲ, ἐς Όλης
xaX «οὐσεως. Τὰς yàp ἐξ ἀλλίλων γεννήσεις τῶν
ζώων dj φύσις οἰκοδομεῖ, διὰ τῖς ἐν τοῖς σώµασιν
ὑλιοεης ὑποστάσεως τὸ ἑαυτῆς ἐνεργοῦσα. Τὰ δὲ ἐς
ὕλεχτς ἁποῤῥοίας, ἐφ᾽ ὧν καὶ τὸ προηγούμενον μένει
οἷόν ἐστι, xax. τὸ ἀπ ἐχείνου ῥέον ἐφ᾽ ἑαυτοῦ καθ-
ορᾶται, ὡς ἐπὶ τοῦ Ton καὶ τῆς ἀκτῖνος, 7j ἐπὶ τῆς
λαμτάδος xal τῆς αὑγῆς, ἐπὶ τῶν ἀρωμάτων τε
καὶ τῶν µύρων, καὶ τῆς ἐχεῖθεν ἐχδιδομένης ποιό-
τητος, Ταῦτα γὰρ Eg! ἑαυτῶν ἀμείωτα µένοντα,
εὐθὺς ἔχει συμπαρομαρτοῦσαν ἑκάστην τὴν ἀπ᾿ a0-
τῶν ἐχδιδομένην φυσικὴν ἰδιότητα: olov ὁ μὲν ἵλιος
τΏν ἀχτῖνα, ἡ δὲ λαμπὰς τὴν αὐγὴὰν, τὰ δὲ ἀρώματα
την τῷ ἀέρι ἐντικτομένην ἐξ αὐτῶν εὐωδίαν. "East χα)
Uto εἶδος παρὰ ταῦτα γεννήσεως" οὗ ἡ μὲν αἰτία
SUM ἐστι xat ἀπώματος, dj δὲ γέννησις αἰσθητῆ τε
Χαὶ διὰ σωμάτων λέγω δὲ τὸν ἐκ τοῦ νοῦ γεννώµέ-
WW λόγον. ᾿Ασώματος yxp (v καθ) ἑαυτὸν ὁ vo»;
&à τῶν αἰσθητῶν ὀργάνων τίχτει τὸν λόγον. "Toa-
1525 Υεννῄσεω» Ota gon; οἷον Ev γεννητῇ τινι θξω-
p/a χατενοῄσα με».
6
Et sic inconfusus manel pietatis sermo, utrique
nomini adnatas οἱ adlierentes significationes con-
servans, aicque in unigenito id quod est ante secula,
per priinogenitum vero ercationis, per carnem cjus
qui est ante secula. inauifestationem intuemur.
Sed Eunuuii ad verbum orationem repetanus :
Credinius, inquit, in Dei Filium, unigenitum Deum,
primogenitum omnis creaturg, Filium verum nou
ingenitum, vere. ante. sa'cula genitum. Quod igitur
generationis significationem ad creationis signifi-
catum. adducat, perspicuum cst ος his, quibus
aperte et inanifesto ipsum creatum appellavit, fa-
ctum ipsum cum dixit, et non increatuimn, Nos autem
ut temeraria et inconsiderata ipsius inscitia atque
ignorantia in suis pravis opinionibus manifestetur
inagis, omissis deplorationibus atque dolendi ratio-
nibus, propter manifestam et omnibus notai blas-
phemiam sive sacrilegam impietatem, artificiosa
quadam distinctione de eo orationem dividamus.
Res enim mihi videtur prowclare habere, si. dili-
gentiore examine generationis significatum or.tione
perspicianmus. Quod igitur ex eausa / esse aliqua,
hoc ipsum npmen designat. cuivis perspicuum est,
neque puto de co decertandum esse. Sed quoniam
eorum qui ex causa subsistunt diversa est. ratio,
hoc arbitror artificiosa. quadam divisione conve-
uire dilucidari. Eorum igitur quae ex. causa. sunt
aliqua exorta, has differentias accepimus : Quaedam
ex materia el arte. coustant, ut. aedificiorum οἱ
reliquorum operum exstrucliones, quis οκ inaterja
inter se conjuncta fiunt, quibus ars aliqua ima-
gistra precst, ad proprium scopum id quod pro-
p.situm est. terminans. Alia vero ex materia et
natura. Generat:ones enim animalium ex se invi-
cein natura. exstru.t, per. materialem αυ est. in
corporibus subsistentiam suum opus conficiens.
Alia etiam ex materiali defluxu, in quibus quod
antecedit manet quale est, et quod ex illo fluit in
se ipso couspicitur : ut in sole el radio, aut in lu-
cerna el in splendore,vel in odoramentis et unguens
tis et iii ea quie inde dimanat qualitate. lEve enim in
seipsis von imminuta manentia, continuo habent
singula concomitantem ab ipsis emanantem natu-
D ralem proprietatem : ut sol quidem radium, lucerna
fulgorem : odoramenta vero suavem ex seipsis in
aere diflusum habent odorem. Przter has etiam
alia est generationis species, cujus quidem causa
materi? atque corpo»is est expers, generatio vero
sensilis οἱ per corpora, dico autem ex mente
productum sermonem. Ό enim mens ipsa per
se sit incorporea per instrumenta sensum movenitia
ignit sermonem. Totidem — generationum — differentias insita quadam alque ingenita contemplandi
ratione perspeximus.
Τούτων τοίνυν τῶν τΏς Ytvvibaítol τρόπων οὕτως
ἡμῖν διρηµένων, καιρὺς ἂν ei, χατι»εῖ» Tuo di φιλ-
άνθρωπης τοῦ ἁγίου Πνεύματος οἱ κο ία, παραδι-
dica τὰ (:ἵ1 μυστίρια διὰ τῶν ἡμῖν χωρητῶν την
͵
- 4
kowxrri eina την ὑπὶρ 2όγ2.. Πάντα ναρ τὰ
Mis igitur generationis οἱ sic a nobis distin-
celis , tempus jam fuerit. conspiciendi, quomodo
lenevola in hominum genus Spiritus sancti dispen-
satio nobis per. ea que capere. possumus. divina
Uu adcns mysteria, doctiinam οἱ sernene supcr.o -
507
S. GREGORII NYSSENI
508
rem prxebet. Omnes enim generationis species, quas A τῆς γεννήσεως εἴδη, ὅσα ἡ ἀνθρωπίνη γινώσχει διά-
huwana cognoscit intelligentia, divinitus inspirata
doctrina ad ineffabilis potenti:e demonstrationer,
corporeis nominum significationibus omissis, assu-
mit. Cum enim de potentia conditrice et creatrice
loquitur, generationem certe nominat vim talem
efficiendi, quia oporteat sermonem ad lumilem et
imbecillum captum nostre facultatis el intelligen-
ti: descendere. Non quidem omnia qux apud nos
cum generatione quidpiam astruente conspiciuntur,
, comnmionstrat, non locum, non tempus, non materiz
preparationem, non instrumentorum cognationem,
non scopum in quem quz nascuntur tendunt : sed
hac nobis cogitanda relinquens, magnifice et subli-
miter eorum quz. sunt generationem Deo attribuit,
in quibus asserit, ]pse dixit, et facta sunt, ipse B
mandavit et creata sunt 1. Rursus cum inexplica-
bi'em atque non enarrabilem Unigeniti ex Patre
exsistentiam , qute omnem rationem et orationem
bumana exsuperat, exponit, quia humana mendi-
cilas ct egestas documentorum qua sermone οἱ
intelligentia humana longe sunt. sublimiora et αἱ-
tiora, capax non est, illic nostris verbis usa est,
seque nostra capacitati accommodat, et Filium no-
minat, quod apud nos consuetudo nomen usurpat
de re ea qux ex materia naturaliter gignitur. Sed
quemadmodum generationem per creationem factam
cum dixit sermo divinus, quod. ex quadam mate-
ria ipsa facla est, non apposuit materi: essentiam,
locum et tempus el cz:tera qua sunt ejusmodi,
voluntatis Dei esse virtutem declarando : sic et
bic Filium cuim dixit, omisit omnia alia que in
generatione infima humana natura cernit: affectio-
nes dico et dispositiones, atque ex tempore con-
currentem operationem, locique usum, et ante
omnia materiam, sine quibus omnibus inferior ge-
peratio naturalis minime cousisteret, Owni igitur
materiali οἱ locali essentia. in Filii significatione
non compreliensa, sola subrelicta est natura. ldeo-
que Filii voce, quod proprium est et germanum
demonstrationi qu:e ex Patre est in Unigeuito, ex-
plicatur; ac quoniam ejusmodi generationis species
non satis plene poterat nobis sufficientem inenar-
rabilis Unigenitiexsistentiae cogitationem ingenerare:
vota, 1j θεόπνευστος διδασχαλία πρὸς τὴν παράστα-
σιν της ἀῤῥήτου δυνάµεως παραλαμθάνει, οὗ συµ-
παραδεχοµένη τὰς σωματικὰς τῶν ὀνομάτων ἑμφά-
σεις. Ὅταν μὲν γὰρ περὶ τῆς χατασχευαστιχῆς λέ-
ει δυνάµεως, Ὑέννησιν μὲν ὀνομάζει τὴν τοιαύττν
ἐνέργειαν, διὰ τὸ δεῖν πρὸς τὸ ταπεινὸν τῆς ἡμετέρας
δυνάµεως χαταθῆναι τὸν λόγον. Οὐ μὴν συνενδείχνυται
τὰ ὅσα παρ) ἡμῖν τῇ χατασχευαστιχῇ γεννήσει συν-
θεωρεῖται, οὐ τόπον, οὐ χρόνον, οὐχ ὕλης παρασχευὴν.
οὐχ ὀργάνων συγγένειαν, οὗ τὸν ἐπὶ τοῖς γινοµένοις
σχοπόν’ ἀλλὰ ταῦτα ἡμῖν χαταλιποῦσα, μεγαλοφυῶς
τε xal ὑγπλῶς τῷ sip προσμαρτυρεῖ τῶν ὄντων τὴν
γένεσιν, &v οἷς φησιν ὅτι Αὐτὺς εἶπε καὶ ἐγενήβη-
σαν, αὑτὲς évecelAaco xal ἐκτίσθησαν. Πάλιν
ὅταν τὴν ἀπόῤῥητόν τε καὶ ὑπὲρ λόγον τοῦ Movors-
νοῦς Ex τοῦ Πατρὸς ὕπαρξιν ἑρμηνεύη, δ.ὰ τὸ ἀχώ-
ρητον εἶναι τὴν ἀνθρωπίνην πτωχέίαν τῶν ὑπὲρ λό-
γον τε xol ἔννοιαν διδαγµάτων, χἀχεῖ τοῖς ἡμετέροις
συγχέχρηται, xal Υἱὸν ὀνομάζε,, ὅπερ παρ ἡμῖν
συνίθεια τοῖς ἀπὺ ὕλης xal φύσεως ἀποτιχτομένοις
ὄνομα τίθεται. "AX ὥσπερ τὴν διὰ τῆς χτίσεως γέν-
νησιν εἰπὼν ὁ λόγος ἐπὶ θεοῦ, τῷ διά τινος Όλης
γενέσθαι αὑτὴν, οὗ προσέθηχεν οὐσίαν ὕλης xat τόπον
καὶ χρόνον, xal πάντα τὰ τοιαῦτᾳ, τὴν τοῦ Orou θε-
λήματος εἶναι δύναμιν ἀποφηνάμενος' οὕτως xoi
ἐνταῦθα Υἱὸν εἰπὼν, ἀφηχε πάντα τά τε ἅλλα ὅσα
περὶ τὴν χάτω γέννησιν dj ἀνθρωτπίνη φύσις ὁρᾶ,
πάθη τε λέγω καὶ διαθέσεις, xal τὴν ἐκ τοῦ χρόνου
C συνέργειαν, καὶ τὴν τοῦ τόπου χρείαν, xai πρὸ πάν-
των τὴν ὕλην, ὧν ἄνευ πάντων dj κάτω γέννησις Ex
τῆς φύσεως οὐ συνίσταται. Πάσης δὲ τῆς τοιαύτης
ὑλικῆς τε καὶ διαστηματιχῆς py συµπαραλειφθείσης
ἐν τῇ τοῦ Υἱοῦ σηµασίᾳ οὐσίας ' μόνη ὑπελείφθη ἡ
φύσις. Καὶ διὰ τοῦτο τῇ τοῦ 1ἱοῦ φωνῇ τὸ οἰχεῖον
xaX Ὑνήσιον τῆς ἐκ τοῦ Πατρὸς ἀναδείξεως ἐπὶ τοῦ
Μονογενοῦς ἑρμτνεύετα:. Καὶ ἐπειδὴ οὐχ ἱχανὸν Tv
τὸ τοιοῦτον τῆς Υεννίσεως εἶδος ἀρχοῦσαν ἡμῖν ἐμ-
ποιῆσαι τῆς ἀῤῥήτου τοῦ Μονογενοὺῦς ὑπάρξεως τὴν
φαντασία», συμπεριλαμθάνει xal τὸ ἕτερον τῆς Yev-
νήσεως εἶδος πρὸς σηµασίαν τῆς τοῦ Υἱοῦ θεολογίας,
τὸ ἐκ τῆς ὑλικῖς ἀποῤῥοίας, xal φησιν Απαύγασμα
δόξης, χαὶ Ὁσμὴν μύρου, καὶ ᾿Ατμίδα θεοῦ, ἅπερ iv
τῇ ἐχτεθείσῃ παρ ἡμῶν τεχνολογία ἡ καθ ἡμᾶς
alteram generationis speciem ad Filii significan: D συνήθεια ὑλικὴν ἁπόῥῥοιαν ὀνομάσει.
tiam assumit theologia, ejus nempe qus ex
materiali emanatione cous!at; eb dicit. Splendorem
glorixz, Odorem unguenti, ct Vaporem Dei, que quidem in exposita a nobis artificiosa genera-
tionis distinctione consuetudo nostra materialem emanationem nominat.
Sed queinadinodum in predictis, neque creature
generatio, neque Filii significatio, vel tempus, vel
materiam, vel locum, vel affectionem commonstrat,
sic et hic omni materiali notioue praetermissa, so-
Jam splendoris et reliquorum commenmoratorum
significationem, quod Deo decorum est et tali specie
generationis dignum, sacra Scripturze sermo assu-
')ens ostendit: quod oporteat ex ipso et cum ipso
eodem modo per hanc dictionis hujus significatio-
À ['sal. caLviti, 9.
Ἁλλ' ὥσπερ ἐν τοῖς προειρηµένοις, οὔτε 1) τῖς
χτίσεως γέννητις, οὔτε dj τοῦ Yloo σηµασία, f) χρό-
vov, 7| ὕλην, ἢ τόπον, fj πάθος συµπαρξδέξατο, οὕτως
xai ἐνταῦθα πάσης της ὑλιχτς ἑννοίας τὴν τοῦ ἆπαν-
γάσµατος, xal τῶν λοιπῶν τῶν μνημµονευθέντων στ-
µασίαν μόνη», τὸ θεοπρεπὲς τοῦ τοιούτου τῆς γενν!
σεως εἴδους ὁ λόγος παραλαθὼν ἑνδείχνυται ' τὸ δεῖν
ἐξ αὐτοῦ τε xai psv! αὐτοῦ χατὰ ταυτὸν νοσῖσθαι ,
τὰ τῆς χατὰ τὴν Ἀέξιν ταὐττν ἐμφάσεως. Οὔτε Υὰο
8093 CONTRA EUNOMIUM, LIB. 1I. $10
ἡ ἀτμὶς τῃν εἰς ἀέρα διάχυσιν Ex. τῆς ὑποχειμένης A nem intelligi. Neque enim vapor diffusionem per
ὕλης παρἰστησιν * οὔτε fj ὀσμὴ τὴν ἐκ τῆς ποιότητος
τοῦ µύρου γινομέντν πρὸς τὸν ἀέρα µετάστασιν’ οὔτε
«ὸὃ ἀπαύγασμα τὴν τοῦ ἡλιαχοῦ σώματος διὰ τῶν
ἀκτίνων γενοµένην ἀπόῥῥοιαν. ᾽Αλλά τοῦτο µόνον àx
πάντων, χαθὼς εἴρηται, διὰ τοῦ τοιούτου τῆς γεννή-
σεως τρόπου δηλοῦται, τὸ ἐξ ἐχείνου τε εἶναι χαὶ
μετ ἐχείνου νοεῖσθαι μηδενὸς διαστήµατος μεταξὺ
. ποῦ Πατρὸς, xal τοῦ ἐξ αὐτοῦ µεσιτεύοντος. Ἐπειδὴ
διὰ πλείονα φιλανθρωπίαν, fj τοῦ ἁγίου Πνεύματος
χάρις πολλαχόθεν ἡμῖν ἐγγενέσθαι τὰς θείας περὶ τοῦ
Μονογενοὺς ὑπολήψεις ᾠχονομήσατυ ' προσέθηχε xat
4b λειπόμενον τῶν ἐν τῇ γενέσει θεωρουµένων εἶδος
€) Ex τοῦ νοῦ χαὶ τοῦ λόγου * ἀλλ᾽ Ex τούτων πλείονι
χρτιται τῇ προµτθείᾳ ὁ ὑψηλὸς Ἰωάννης ὥστε μὴ
ὑπὸ ἀτονίας τε xat µιχκροφυχίας χκαταπεσεῖν «bv
ἀχούοντα πρὸς τὴν xowhv ἔννοιαν τοῦ λόγου, ὡς
φθόγγον τοῦ Πατρὸς τὺν Υἱὸν νομισθῆναι ' διὰ τοῦτο
προαμαρτυρεῖ τῷ Λόγῳ τὸ κατ οὐσίαν εἶναι ἓν αὐτῇ
τῇ πρώτῃ xal µακχαρίᾳ φύσει, οὕτως ἀναθοίσας τὸ
χήρυγμα ὅτι Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος καὶ πρὸς τὺν'
Geóv ᾿ χαὶ θεὸς φῶς, xaX ζωὴ καὶ πάντα ὅσα ἑἐστὶν 1]
ἀρχὴ xat αὐτὸς fiv. Τοῦτον τοίνυν τὸν τῆς γεννήσεως
τρόπον Ίτοι τῶν ἐξ αἰτίας ὑφεστώτων ἕν τε τῇ χαθ᾽
ἡμᾶς συνηθείᾳ γινωσχοµένων, διαληφθέντων δὲ xal
παρὰ τῆς ἁγίας ΓραφῆΏς πρὸς τὴν τῶν ὑπερχειμένων
διδασχαλίαν, οὕτως, ὡς εἰχός ἐστι πρὸς -παράστασιν
τῶν θείων ὑπολήφεων ἕχαστον τούτων εὐσεθῶς µετα-
ληφθῆναι.
Καιρὸς ἂν εἴη κατανοῆσαι χαὶ τοῦ Εὐνομίου τὸν
λόγον ἐπὶ ποίου δέχεται σηµαινοµένου τὴν τῆς Υεν-
νῆσεως ἔμφασιν, Ylór, φησὶν , ἀ.ληθινὸν οὐκ ἀγέν-
γητον καὶ ἀ-1ηθῶς γενγηθέντα πρὸ αἰώνων. Tav
μὲν οὖν ἐν τῇ διαστολῇ χαχουργηθεῖσαν ἆχολου-
θίαν ὡς παντὶ γνώριμον οὖσαν παραδραμεῖν, οἶμαι,
προσήχει. Τίς γὰρ οὐχ οἵδεν ὅτι τῷ μὲν Ylp, πρὸς
τὸν Πατέρα , τῷ δὲ γεννητῷ πρὸς τὸν ἀγέννητον ob-
σης τῖς ἀντιδιαστολῆς, οὗτος τὸν Πατέρα παρεὶς
ἀντιδιαστέλλει τῷ Υἱῷ τὸν ἀγέννητον; Δέον, εἴπερ
ἀλγθείας ἐποιεῖτο φροντίδα, μὴ παρατρέφαι τῖς σχε-
Ἑεχκῆς ἀχολουθίας τὸν λόγον’ ἀλλ) εἰπεῖν ὅτι τὸν YU
πθινὸν οὗ Πατέρα. Οὕτω δὲ àv συνδιεσώθη τῇ ἆχο-
[qa τοῦ λόγου xaX ἡ εὐσέθεια, τῇ διαχρίσε. τῶν
"RES OGUTUUV μὴ συνδιασχισθείσητς vn; φύσεως. ᾽Αλλὰ
Νλν ἀληγθῆ τε xai ἔγγραφον τοῦ Πατρὸς χρῖσιν τὴν
Ἔσρ αὐτοῦ τοῦ Λόγου παραδοθεῖσαν Ev τῷ λόγῳ τῆς
Ὕξστεως ὑπαμείγας, ἀγέννητον ἀντὶ τοῦ Πατρὸς xa-
Ἰωνόμασεν *. ἵνα χωρίσας αὐτὸν τῆς φυσιχῖς ἐνθεω-
ῥουµένης τῇ τοῦ Πατρὸς χλίσει cmo πρὸς τὸν Υἱὸν
Νχειότητος, χοινοποιἠσῃ πρὸς πάντα τὰ ἓν τῇ κτί.
κι φαινόµενΣ, οἷς χατὰ τὸ ἴσον ἡ ἀντιδιαστολή ἐστι
πρὸς «b ἀγέννητον. ᾽Α.ηθῶς, qnoi, yeyrnüérca
zpó αἰώνων. Παοὰ τίνος εἰπάτω * παρὰ τοῦ Πατρὸς
ἐρεῖ πάντως, εἴπερ μὴ ἀναισχυντοίη πρὸς την ἁλή-
θειαν. Αλλ ἐπειδὴ τοῦ ἀῑδίου Πατρὸς οὖκ ἔστ: thv
ἁ]διότητα τοῦ Υἱοῦ διαστῆσαι, συνξενδειχνυµέντης
πάντως χαὶ τὸν Yl,v τῆς τοῦ Πατρὺς σημασίας διὰ
** Joan. 1, 1.
D
aerem ex subjecta materia repraesentat : neque
odor ex qualitate unguenti per aerem fieri emigra-
tionem ostendit, neque sp'endor sive effulgentia so-
laris corporis per radios factam emanationem de-
monstrat. Sed hoc solum ex omnibus, sicut dictum
est, per talem generationis modum declaratur, ex illo
et cum illo intelligi nullo intervallo interjecto inter
Patrem et euin, qui ex ipso est, conciliatorem. Quo-
niam vero propter majorem in homines amorem san-
cti Spiritus gratia multis ex locis nobis tales de Uni-
genito divinas notiones informari procuravit : ad-
jecit οἱ reliquam eorum qux in generatione consi-
derantur, speciem ex mente et verbo : sed ex his
majore providentia sublimis ille Joannes utitur,
ita ut neque auditor prx: languore et pusilli animi
imbecillitate in coummunem sermonis notitiam deci-
dat, sic ut Filius existimelur sonus Patris : propterea
attribuit Verbo, ut per essentiam in ipsa prima et
beata sit natura, sic pra coniu alta voce praefatus:
In principio erat Verbum, et Verbum erat. apud
Deum ?* : et Deus. et lux οἱ vita et quicunque .! est
principium et ipsum Verbum erat. llis igitur gene-
rationis οἱ eorum qua ex causa subsistunt, modis
ex nostro more cognitis, et a sacra Scriptura usur-
patis et assumptis ad tradendam rerum suprema-
rum doctrinam, sic eorum unumquemque (ut decet)
ad divinas informationes in animo consignamndas
sumere debe:nus.
Sed jain tempus exigit ut Eunomii sermo intel-
ligatur in quo significatu generationis appellationem
accipiat. Filium, inquit, verum non ingenitum et
vere genitum ante saecula. Quse in. distinctione ma-
ligne facta est, consecutionem, ut cuivis notam
praeterire, opinor, convenit. Quis euim ignorat cum
Filius Patri, et genitus ingenito opponatur, hunc,
Patre omisso, ingenitum Filio opponere ? Oportebat
autem si ullam veritatis curam liabuisset, relativae
consequentis rationem nequaquain. pervertere, sed
dicere Filium verum non Patrem : hoc modo pictas
cum rationis consequentia servata fuisset, et cuin
personarum discretione minime discissa fuisset
natura. Sed iste, verum et in Scripturis sacris usur-
patum Patris usum, et ab ipso Verbo in fidei ser-
D mone traditum, permutans, loco Patris dixit iageni-
tum, ut ubi ipsum a naturali quz cum Patris appel-
latione consideratur, cum Filio familiaritate et conve-
nientia separassetl, eumdem cum omnibus rebus
creatis communem | faceret ; quibus ex zquo cou-
traria differentia cum ingenito convenit. Vere qui-
dem asserit genitum aute secula, sed dicat a qvo
genitum? A Patre dicet prorsus, siquidem non ad
veritatem erubesceret. Sed quoniam ab xterno Patre
Filii »ternitatem non licet divellere, quia Patris si-
gnificantia Filium quoque una commonstrat: pro-
pterea Patris appellatione repudiata , transfert. ver-
bum ad ingenitum, quoniam hujus nom:ris signifi-
811
S. GREGORII NYSSENI
512
catum nullam cum Filio relation. m et communionem A τοῦτὸ τοῦ Πατρὸς ἀποδοχιμάσας την χλῆσιν µετάγει
liabeat, atque ita auditoribus abductis a conside-
rando Filio simul cum Patre, immutatione nominis
facta, viam maleficio dedit, per iugeniti interposi-
tionem ad impielatem. viam sternens. Qui enim
secundum Doinini preceptum in Patrem credunt,
simul atque Patrem audierint, mente concipiunt
etiam Filium nullo interjecto intervallo, cogitatione
ststim a. Fiiio ad Patrem transeunte. Qui vero
Patris loco ad ingeniti appellationem traducti,
tenuem hujus nominis notitiam recipiunt, solum
quod ipse non sit genitus discentes, non quod sit
Pater. Ex hoc autem nihilominus intelligenter
audientibus inconfusa fides manet, eliam per hanc
notionem, Nam ct genitum non esse similiter εἰ de
natura increa!a dicitur. lIncreatun autem ex a:quo
l'ater et Filius et Spiritus sanctus. Quoniam omnis
creatura et sensibilis el. supermundana (sive an-
gelica) ex Patre et Filio et Spiritu sancto subsistere
ex his qui divinis vocibus conserntanea sunt. eredi-
tum est. Nam qui audivit, Verbo Dei coelos firma-
tos esse, οἱ Spiritu oris ejus omnem virtutem eorum,
non per Verbum dictionem aliquam mente concop t,
neque per Spiritum, halitum quemdam ; sed Deum
Verbum et Dei Spiritum, per ea qua sunt dicta
animo impressit. Non enim idem potest creare et
creari. Sed cum ea qux sunt bipartita sint, nempe
in id quod facit et in id quod fit, utrumque natura
diversum alterum ab altero, ita ut quod fit, non
Sit increatum, neque creatum id quod eorum qua
fiunt naturam efficit; li ergo qui secundum domi-
nicam (fidei institutionem in nomiue Patris et Filii
et Spiritus sancti erediderunt, horum niliil. genitum
esse, ex squo fatentur, nullumque ingeniti sigui-
ficatum sanam fidem perperam ledit. Crassipellibus
autem οἱ hebetibus nec bene compactis et sibi co-
hierentibus lioc nomen a sano sernmoue per versionis
fiu primorlium. Non enim verum hujus nominis
seusum intelligentes, nempe quod hzc vox. ingeni-
tum significat solum nou esse genitum , et quod
non genitum esse commune est in tota superve-
niente natura, omissa fide in Patrem, nomen in-*
genitum pro Patre prxestituerunt : cum autem, sicut
dictum est, cum lioc iugeniti nomine, Unigeniti sub-
sistentia, sive persona, non simul appareat
quodam determinato principio Filii naturam defi-
niunt, dicentes, quod modo iste dictis adjecit,
Filium nominatum non absque generatione , qua
esse antecedit.
ἀπό τινος ὡρισμένης ἀρχῆς ὀρίζουσι τοῦ YloO τὸ εἶναι, λέγοντες, ὅπερ νῦν οὗτος τοῖς εἰρημένοις
: certo D
τὸν λύγον πρὸς τὸ &vívyrtov: ἐπειδὴ τούτου τοῦ
ὀνόματος ἄσχετόν τε χαὶ ἀχοινώνητόν ἐστι πρὸς τὸν
Υἱὸν τὸ σηµαινόμενον. Καὶ οὕτως παραγαγὼν τοὺς
ἀχούοντας πρὸς τὸ uh συνθεωρεῖν τῷ Πατοὶ τὸν
Yióv: δ.ὰ «mq ὑπαλλαγῆς τοῦ ὀνόμαπος ἀδὸν ἔδωχε
τῇ χαχουργίᾳ , διὰ τῆς τοῦ ἀγεννήτου παρενθήχης
ὁδοποιῶν τὺν ἀσέθειαν. Οἱ γὰρ κατὰ τὸ πρόσταγμα
τοῦ Δεσπότου εἰς τὸν Πατέρα «hv πίστιν ἔχοντες,
ὁμοῦ τῷ ἀχοῦσα, τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱὸν τῇ διανοίφ
συμπαρεδέξαντο οὐδενὶ τῷ μεταξὺ διαστήµατι τῆς
διανοίας ἀπὸ τοῦ Υἱοῦ πρὸς τὸν Πατέρα χενεμθατού-
σης. Οἱ δὲ ἀντὶ τοῦ Πατρὸς παρενεχθέντες πρὸς τν
τοῦ ἀγεννῆτου χλῆσιν, φιλὴν τοῦ ὀνόματος τούτου
ἀναλαμβάνουσιν ἔννοιαν ' µόνον τὸ μὴ γενέσθαι αὐτὸν
διδασκόµενοι, ob μὴν xal τὸ Πατέρα εἶναι. "Ex τού-
του δὲ τοῖς μὲν συνετῶς ἐπαῖουσιν ἀσύγγχυτος μένει
xai διὰ ταύτης τῆς διανοίας dj πίστις. Τὸ γὰρ pi
γενέσθαι ὡσαύτως ἐπὶ τῖς ἀχτίστου λέγεται φύσεως.
Αχτιστον δὲ κατὰ τὸ ἴσον ὁ Πατήρ τε χαὶ Υἱὸς, xoi
τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Διότι πᾶσα fj χτίσις αἰσθητὴ τε
xai ὑπερχόσμιος, Ex Πατρός τε καὶ Υἱοῦ xai Πνεύ-
µατος ἁγίου τὴν ὑπόστασιν ἔχειν παρὰ τῶν ἆκολου-
θούντων ταῖς θείαις φωναῖς πεπίστενται. γὰρ
ἀχούσας ὃτι τῷ Λόγῳ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἑστερεώθη-
σαν, xai τῷ Πνεύματι τοῦ στόματος αὑτοῦ πᾶσα f
δύναµις αὐτῶν * οὔτε ῥῆμα τὸν Λόγον Evórasv, οὔτε
ἆσθμα τὸ Πνεῦμα: ἀλλὰ τὸν Θεὸν Λόγον, καὶ τοῦ
θεωῦ τὸ Πνεῦμα, διὰ τῶν εἰργμένων ἀνξετνπῳ-
2az0. 0ὗ . δύναται δὲ τὸ αὐτὸ χαὶ χτίςσειν xal χτί-
ζεσθαι. ᾽Αλλὰ Otyfy μεμερισμένω» τῶν ὄντων εἰς τὸ
τοιοῦν τε καὶ τὸ γινόµενον ' ἀλλ ὅτι ἑκάτερόν ἐστι
τῇ ᾳύτει παρὰ τὸ ἕτερον, ὡς μήτε τὸ γινόμεγον áx-
τιστον εἶναι, μῆτε χτιστὸν, ὃ hv τῶν γινοµένων χα-
τεργάσεται φύσιν * τοῖς μὲν οὖν κατὰ τὴν δεσπο-ικὲν
τῆς πίστεως ἔχθεσιν εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὺὸς xal
τοῦ Yiot xa τοῦ ἁγίου Πνεύματος πιστεύσασι, τὸ ph
γενέσθαι τι τούτων ἐπίσης ὁμολογεῖται ' καὶ οὐδὲν
τοῦ ἀγεννήτου τὸ στµαινόµενον παραθλάττει τὴν
ὑγιαίνουσαν πίστιν. Toi; δὲ παχυδέρµοις χαὶ ἁδιαρ-
θρώτοις ἀρχὴ τῆς ἀπὸ τοῦ ὑγιαίνωντος λόγου παρα-
τροπῆς τοῦτο τὸ ὄνομα γίνεται. Mh σωνιέντες γὰρ
τῶν ἀληθη τοῦ ὀνόματος ἔμφασιν, ὅτι µόνον τὸ μὴ
γεγενῄσθαι σηµαίνει ἡ τοῦ ἀγεννήτου φωνὴ , xal ὅτι
τὸ μὴ γενέσθα: χοινόν ἐστιν ἐπὶ παντὸς τοῦ ὕποχει-
μένου τῆς χτίσεως * ἀφέντες την εἰς τὸν Πατέρα πί-
στι», τὸ ἀγέννττον ὄνομα ἂν-ὶ τοῦ Πατρὸς προς-
τήσαντο" μη συνεκφαινοµένης δὲ, καθὼς εἴρηται.
τῷ ὀνόματι τούτῳ τῆς τοῦ Μηνογενοῦς ὑποστάσεως |
προσ-
έθηκε; τὸ, UUx ἄνευ τῆς xpo τοῦ εἶναι yerrijceoc ὀνομαζίμενον Ylóv.
Quapam hzc rursus. prodigiosa affirmatio? Λη
ncscit se de Deo verba facere? qui estin principio et
in Patre est πας est omninoquod tunc non erat?
ignorat quod dicit. Nihil de aliquo affirmatur ; sed
tanquam hominum alicujus genealogiam deseriberet,
qui proprie dicuntur de natura inferiore, hoe
omnis creaturz Domino adaptare ct aflingere cona-
tur. Exempli eratia, Ismacl non erat. ante. gencra-
T; αὕτη πάλιν ἡ xev] τερατεία. "Apa ἐπίστατα"
ὅτι περὶ θεοῦ ποιεῖται τὸν λόγον; Τοῦ ἐν ἀρχὴῃ ὄντος
χχὶ &y τῷ Πττρὶ ὄντος: Καὶ οὐχ ἔστιν ὅτε οὐκ ὄντος:
Οὐκ οἵδεν 5 λέγει. Οὐδὲν περί τινος διϊσχνυοίςεται.
ἁλλ᾽ ὥς τινα τῶν ἀνθρώπων γενξαλογῶν, τὰ χυρίως
ἐπὶ τῆς κάτω λεγόμενα φύσεως, ταῦτα ἑφακμόςειν
ὁ γὰρ
Ἰσαχή έως εἰπεῖν, οὐκ fii πρὸ Usu εἶναι γεννᾖ-
πειρᾶτὰι τῷ Αξσπότῃ πόσης τῆς φύσεως )
δι5
σειυς. "Iv δὲ
χρονιχὸν λέγω διάστηµα. Ἰπὶ δὲ του τῆς δόξης
ἁτιαυγάσματος, τὸ πρὸ xaX τὸ μετὰ τοῦτο χώραν
οὖκ ἔχει. Iph γὰρ τοῦ ἁπαυγάσματος πάντως οὐδὲν
ἡ δόξα ἣν. Ὁμοῦ γὰρ τῷ εἶναι τὴν δόξαν., συνεχλάμ. -
πει πάντως xal τὸ ἀἁπαύγασμα ' xa διαζευχ/ῆναι τὸ
ἵτερον τοῦ ἑτέρου φύσιν οὐχ ἔχει. Οὔτε δυνατόν ἔστι
πρὸ τοῦ ἀπαυγάσματος ἐφ᾽ ἑαυτῆς τὴν δόξαν ἰδεῖν.
Ἁλαμπὴῃ γὰρ χαὶ τυφλὴν £g! ἑαυτῖς εἶναι χατασχευά-
ζει τὴν δόξαν ὁ τοῦτο λέγων ' pk, συνεχλάμποντος
αὐτὶ τοῦ ἐξ αὑτῆς ἁπαυγάσματος. Αὕτη δὲ ἡ της
αἱρέσεως χαχουργία, ἵνα διὰ τῶν περὶ τοῦ ἀνθρώπου
νουµένων tz xal λεγομένων ἁποστῆσωτσι τὸν Movo-
γεν Θ:)ν τῆς πρὸς τὸν Πατέρα ἑνότητης. MX τοῦτό
σησιν. Πρὸ της εἰς τὸ εἶναι γΣννήσξως οὐχ ἣν YU
οἱ δὲ τῶν χριῶν υἱοὶ, ὧν ὁ Προρίτης µέμνττα:,
Οχὶ xXxzivot μετὰ τὸ γενέσθαι χαλ,ῦντα, υἱοί; ὅτερ
ὧν τοῖς υἱοῖς τῶν κρ.ῶν ἐνορᾶ ὁ λόγος, τὸ πρὸ τῖς
εἰς τὸ εἶγαι γευνίσεως μὴ εἶνα, αὐτοὺς υἱοὺς πριῶν *
$92:9 νῦν ὁ σεμνὺς Οξολόνος ἀνατίθγςσ. τῷ τό.πτῃ τῶν
αἰώνων xai πάσης τῆς ὃν 32107 Πατέρα
ἓν ἑαυτῷ ἔχοντι, xat £v τῇ τοῦ Πατρὺς ἀϊδιότητι 0ξω-
ρουμένῳψ, χαθὼς αὐτός qnot , ὃτ, Ετὼ £r ci Πατρὶ
καὶ ὁ Πατὴρ ἐν ἐμοί. 'AXX' οἱ pt, δυνάµενοι
τῷ λόχῳ χαχουργίαν ἐφορᾶσθαι, μηδέ tva 552 àzo-
Ἀούθου χατανόησιν πεπαιδευµένοι, τοῖς ἀσυναρτίτοις
τούτοις ἀχολουθοῦσιν, ὡς ἀκόλουζον δεχόμενοι τὸ
οούτις προχείμενον.
ν τίσεως, τῷτ
την ἐν
Vro γὰρ, ὅτι πρὸ πάσης τῆς κτίσεως 198
Vor: χαὶ ὥσπερ οὐκ ἀρκούσης τῆς φωνῖς ταύτης
πρὸς ἔ,δειζιν τῆς ἀτεθείας, ἐφεβρεὂξι
Mr τὴν βλασφημίαν εἰπὼν, ὅτι οὖκ ἄκτιστοι.
Il; ὧν ὀνομάσει Yihv ἀληθινὸν τὸν οὐκ ἄκτιστον;
ΕΙ Ἱὰρ τὸν χτιστὸν vU ἁλπθιιὸν λ τοισήγει
ἀλτθυὺς ue xal οὐρανὺς πάντως ἐστί' καὶ γὰρ
Gl οὐχ ἀχτιστός ἐστιν. Οὕτως ἀλτθεὸς ub χαὶ ὁ
ὅλης, xal πάντα ὅσα dj χτίσις ἔχει µιχρά τε xal ατί-
ἕνα, τῆς τοῦ ἀλτθινοῦ }ἱοῦ προσηγορίας ἄξια τά»-
Tu; ἐστίν, Πῶς δὲ λέγει Μονογενη τὸν Υευόμενου:
Ἠδνα γὰρ τὰ γενόµενα ἁδελφὰ πάντως ἐστὶν ἀλλή-
Ani, xai αὐτὸν λέγω τὸ» τοῦ γενέσθαι λόγον. Παρὰ
fiw & xal γενόµενου; Πάντα γὰρ ei τι Τἐγονξ, παρὰ
τῷ Yloj πάντως ἐγένετο. Οὕτως ko ὁ Ἰωάννης
Μρύρεται λέγων, ὅτι Πάτα δι αὑτεῦ ἐγέ)ετο.
Εἰπήνυν xaX ὁ Yibg χατὰ τὸν τοῦ Εὐνομίου λόγων
ἐγένετο, πάντως ἐν τῷ φύσει τῶν Υγενομένων xai ὁ
ᾠτός ἐστι». Εἰ οὖν πάντα τὰ Ὑένόμενα δι ἐχείνου
ἐγένετο: ἓν δὲ τῶν γενομένων xal ὁ Λόγος ἐστιν
tí; οὕτως ἀνόητος ὡς μὴ συνιλεῖν διὰ τῶν τεθέντων
τὁ ἄτοπον, ὅτι αὐτὸν ἑαυτοῦ ἔργον γ2γενησθα: τὸν
Δεσύτην τῆς Χτίσέως ὁ χαινὸς οὗτος ὀυγματιστῆ
ἀτοφαίνῖται, τῷ διαῤῥίδυν εἰπεῖν μὴ ἄκτιατον εἶναι
εν Κύριον sb» δημιουργὺν πάτης τῆς κτίσεως» Π]όθεν
ἔχει τὴν παῤῥησίαν, εἰπάτω. Ἐκ vola; 0εοπνεύστου
ζωνΏς: Τίς εὐαγγελιστῆς, moto; ἀπ πόστολος την το:-
τῷ iec:lT ^
PPP
TC
αὗτεν ἀφῆχε φωνέν; Τίς προφήτης, f, νυμοθέτης,
33 [wal. cxi, ο. 3 2411. xiv, ο. 9. Joan, i,
CONTRA. EUNOMIUM,
πρὺ τῆς Ysvvhoito; αὐτῶν πάντως τὸ A tionem, qua ut. hic esset,
D
L'D. 1f. E
fecit. Érat autem aute
eorum generationem prorsus quod temporis est
dico intervallum. At in glorie splendore praposi-
tiones hix, ante, οἱ post, locum von lal ent. Siqui-
dem ante splendorem gloria nihil « rat : simul cniin
atque gloria exstitit, prorsus. et effulsit. splendoz,
nec alterum ab. altero natura disjungitur. Nec ante
splendorem gloria in seipsa ullo prorsus modo eon-
spici potuit. Obscuram enim et ceca in. sipsa
gloriam esse astruet , qui dicit lioc, non simul cum
ipsa effulgente ex ipsa splendore : liec est. hiere-
seos calumnia el improbitas, ut per ea quie de ho-
mine et intelliguntur et dicuntur, Unigenitum Deum
ab unitate cui Patre aistrahant, [dcireo dicunt ante
generaiionem qua essc edicit, Filium non. fuisse.
Arictuui fiii quorum meminit Propheta??, non c: illi
postquam geniti fuerunt ,. vocantur. filii? Quod
igitur in filiis arietum inspicit intellectus, ante. ge-
nerationem, quae ul S nt causa est, ipsos. non esse
filios αι ἐν hoc ipsum iste severus theologus
factori seculorum omnisque. οι δα attribuit, οἱ
inquam, qui zternum Patrem in. se ipso liabet,
quique in Patris :eteruitaie intelligitur. Quemadmo-
dum ait ipse **, /go sum iu Patre, et Pater in me est.
Sed qui non possunt hase calumniam et. malitiosam
interpretationem perspicere, neque ullam: consecu-
lionis rationem cidicerunt, his tam male colerenti-
bus asscentiuntur adinittentes. tanquam consequens
C quod his adjicitur.
Ait. enim, Quod ante omnem creaturam factu ,
et quasi h;e vox non sulfieevet ad. demonstiationein
impielatis, insidiatur sequente sermone biasphenio
ore locutus quod non est quid. increatu:n. Quomodü
igitur. verum Dei Filium nominat eum qui non est
increatus? si enim eum qui creatus est verum filium
fas est dicere : coelum verus filius dicitur, quia ct
ipsum non est increatum; sic verus filius sol
Atque omnia quae ereala. sunt, sive parva sive ma-
jora, veri filii appellatione. digi:a omnino erunt.
Cum autem. Unigenitum dicit faetum esse, oninia
qux facta sunt communi inter se fratrls nomine app: t-
labuntur, dico secundum ipsam ejus quod factum esse
dicitur,rationem. Α quoautem factum esse dice! *? Nin
D omnia quz facta sunt, prorsus a Filio facta sunt :
sic enim. testatur Joannes cum dicit, Omnia per
ipsum facta suut ?*. Si ergo etiauiFilius factus est,
secundum Eunomii rationem, p:orsus in rertiu
factarum natura idem ipse est. Quod si quie fiunt
omnia per illum faeta. sunt; uuum. corum. qve
facta sunt dicetur et ipsum Verbum. Quis ità excois
et avius a vera vatione, qui non ex his quie posta
sunt, qued absurdum sequitur intelligat :: nempe
ipsum ereaturz? Dominum sui ipsius op:s facium
esse, ab hoc novo doctore pronuntiari, quia di-
serte dixerit, ipsum Dominum, qui est omnis crea-
(τὸ opifex et conditor, non esse incrcatum? Uude
lane azfiiciandi audaciam habet. dicat, Ex qua d;-
51b
S. GREGORII NYSSENI
$16
vinitus inspirata voce? Quis apostolus, quis evan- A ἡ πατριάρχης, ἡ ἄλλος τις τῶν ὑπὸ τοῦ ἁγίωυ Πνεύ-
gelista talem emisit vocem? Quis propheta, vel le.
gislator, vel patriarcha, vel quis alius eorumqui a
Spiritu sancto afflati et instructi fuerunt, quorum
voces litteris non sunt expresse ? quis talis di-
ctionis auctor exstitit? Patrem et Filium et Spiritum
sanctum in fidei traditione a veritate didicimus, an
quid creatum ipsum esse nos credere oportuit?
Quomodo veritas nobis mysterium tradens, (idem
in Filiun et non in creaturam sancivit ? Quomodo
divus Apostolus Christum adorans, eos qui creature
serviunt pr:eter crestorem, idololatras esse expresse
dicit ** ? vel non adorasset si creatus esset, vel eos
qui creaturas colunt idolorum cultoribus non an-
nuinerassel : ne οἱ ipse idolis servire visus esset,
creato adorationem exhibens, sed novit, quod qui
abeo adoratur in omnibus Deus est: sicenim in ser-
mone a4 Romanos Filium nominat. Qui igitur a
Patris essentia Filium alienant, ipsum etiam creatum
dicentes, cur per ludibrium et sannam ipsi falsino-
minem appellationem gratificantur, a vera deitate
alieno Dei nomen perperam assignantes, tanquam
Del, vel Dagon, vel draconi? Quare vel non Deum
confiteantur, qui ipsum creatum esse aperte autu-
mant, ut Judaizare videantur : vel sieum qui creatus
fuit, Deum esse confiteantur, se idolis servire non
inficientur. Sed vocem proverbialem plane profe-
µατος θεοφορουµένων, ὧν ἀνάγραπτοί clav αἱ φωναξ,
τῆς τοιαύτης ῥήσεως χαθηγήσατο; Πατέρα xat ΥΏν
καὶ Πνεῦμα ἅγιον ἓν τῇ παραδόσει τῆς πίστεως παρὰ
τῆς ἁληθείας ἐμάθοµεν, 7j χτιστὸν αὐτὸν εἶναι πι-
στεύειν ἐχρῆν ; Πῶς παραδιδοῦσα ἡμῖν τὸ μυστήριον
à ἀλήθεια, τῶν εἰς τὸν Υἱὸν πίστιν xal οὐχ εἰς τὸ
χτίσμα ἑνομοθέτησε ; Πῶς δὲ προσκυνῶν τὸν Χριστὸν
ὁ θεῖος Απόστολος, τοὺς τῇ χτίσει λατρεύοντας παρὰ
τὸν χτίσαντα, εἰδωλολατρεῖν διορίζεται; ἣ γὰρ οὐκ
ἂν προσεχύνησεν εἰ χτιστὸς Tiv, fj οὐχ ἂν τοῖς εἰδω-
λολάτραις συνέταξε τοὺς τῇ κτίσει λατρεύοντας * iva
μὴ καὶ αὐτὸς εἰδωλολατρεῖν δόξῃ, προσάγων τῷ κτι-
ct τὴν προσχύνητιν. 'AXX οἶδεν ὅτι ὁ παρ᾽ αὐτοῦ
προσκυνούµεγος ἐπὶ πάντων ἐστὶ θεός * οὕτω γὰρ iv
Ώ τῷ πρὸς Ῥωμαίους λόγῳ τὸν Υἱὸν ὀνομάζει. Οἱ τῆς
οὐσίας τοίνυν τοῦ Πατρὸς τὸν Υἱὸν, καὶ χτιστὸν αὖ-
τὸν λέγοντες, τί χλευαστικῶς αὑτῷ τὴν ψευδώνυμον
χλῖσιν χαρίζωνται, τῷ ἀλλοτρίῳ τῆς ἁληθινῆς θειό-
τητος τὴν θεὸς φωνὴν µάτην ἐπιφημίκοντες, ὥσπερ
τῷ Βἡλ, f| τῷ Δαγὼν, ἡ τῷ δράχουτι; Ὥστε ἢ μὴ
8:0» ὁμολογείτωσαν αὐτὸν οἱ χτιστὸν εἶναι διοριζό-
µενοι, ἵνα φανῶσιν Ἰουδαῖζοντες 7| εἴπερ ὁμολογοῦσι
τὸν Χτισθέντα εἶναι Θεὸν, εἰδωλολατρεῖν μὴ ἀρνεί-
σθωσαν. 'AXAk τὴν παροιμιώδη φωνὴν πάντως προ-
φέρουσιν, 7 φησιν, ὅτι Κύριος ἔχτισέ µε ἀρχὴν ὁδῶν
αὐτοῦ, εἲς ἔργα αὐτοῦ.
runt, qu:e dicit, Dominus creavit me principium viarum suarum, ad opera sua 11.
(a) Hoc pluribus verbis quomodo se habet clariuset C — Toozo δὲ διὰ πλειόνων μὲν ἔστι παραθέσθαι
manifestius exponendum est : verumtamen hioc
eliam fas esset. viris candidis ct aequis quid signi-
ficct paucis tradere : quidam enim in divinis Seri-
pturis aecurate et diligenter instituti el versati
dicunt, apud Hebraeos non scriptum esse, crearit :
nos eliam in vetustioribus libris scriptum legimus
ἑχτήσατο possedit, pro Extto£ µε condidit me. Servum
prorsus aperte indicat creatio per proverbialia zni-
gmata, eum qui propter nos servi formam assum-
psit. Quod si quis in Ecclesiis praz:valentem — lectio-
nem in hac parte objiciat, nequc nos loc verbum
ἔχτ'σς, creavit, rejicimus. Atque hoc certe ad servi
synificationem per znigira intuendam : siquidem
omnis crealura servit, quemadmodum ait Aposto-
lus 55, Quamobrem hoc verbum creavit pie accipi
posse asserimus. Creatus est enim. vere. in novissi-
mis diebus ille qui propter nos secundum(5) nos natus
est *?, Qui in principio Verbum cum esset et Deus,
postea caro οἱ homo factus est. Carnis autem na-
tura creata est : cujus per omnia factus particeps
secundum similitudinem excepto peccato, creatus
quidem secundum Deum non secundum hominem,
sicut ait Apostolus, novo quodam niodo,non hu-
mano more. Didicimus enim, quod ex Spiritu
sancio οἱ virtute Altissimi, verumtamen hic novus
homo ereatusest, quem ille non enarrabilium my-
Σ f hom. 1, 95,
(a) In Grzco non in editione vulgari. Hunc locum
pravissime οἱ copiesissime tractat D. H.I. :, 12, de
l'rinitate,
7 Prov. viu, 99.
D
1* Rom. viu, 20.
σαφέστερον ὅπως ἔχει πλὴν δυνατὺν ἂν εἴη xai
δι ὀλίγων τοῖς εὐγνώμοσι παραδοῦναι τὸ νόημα
λέγουσι γὰρ xal τοῦτό τινες τῶν δι ἀχριθείας τὰ θεῖα
πεπαιδευµένων, ὅτι οὗ γέγρατπται παρ) Ἑθραίους
τὸ ἔχτισε ΄ γαὶ ἡμεῖς ἓν ἀρχαιοτέραις βίθλοις &v-
έγνωµεν, ἈἙκτήσατο, Ὑεγραμμένον, ἀν'ὶ τοῦ
ἔκτισέ µε. ἙἘμφαί[νει δὲ πάντως τὸν δοῦλον ἡ
Χτίσις διὰ τῶν παροιμιαχῶν xal αἰνιγμάτων, τὸν
δι ἡμᾶς ἀναλαθόντα τὴν τοῦ δούλου µορφέν. El
δὲ τις χαὶ τὴν ἐπικρατοῦσαν Ev ταῖς Ἐκγλησίαις
ἀνάγνωσιν Ev τῷ µέρει τούτῳ προβάλοιτο, οὐδὰ
τὴν, "Extictv, φωνἣν ἀποθάλλομεν. Καὶ τοῦτο γὰρ
πρὸς τὴν δούλον σηµασίαν διὰ τοῦ αἰνίγματος βλέπει"
ἐπειδῃ Πᾶσα ἡ κτίσις δου.εύει, καθώς φησιν 6
Απόστολος. Διὰ τοῦτο xal ταύτην φωνὴν εὐσεδῶς
ἔχειν φαμἐν. Ἐκτίσθη γὰρ ἀληθῶς ἐπ᾽ ἑσχάτου τῶν
ἡμερὼν ὁ δι’ ἡμᾶς καθ ἡμᾶς γενόμενος ὁ ἐν μὲν τῇ
ἀρχῇ Λόγος àv χαὶ θεὸς, μετὰ ταῦτα δὲ σὰρξς γενό-
μένος xal ἄνθρωπος. Κτιστὴ δὲ τῆς σαρχὸς fj φύσις,
ἧς μετασχὼν κατὰ πάντα χαθ᾽ ὁμοιότητα χωρὶς
ἁμαρτίας. Ἑκτίσθη δὲ χατὰ Ocbv, οὐ χατὰ ἄνθρω-
πον, χαθώς φησιν Απόστολος, χαινόν τινα τρόπον,
xoi οὗ χατὰ τὴν ἀνθρωπίνην συνήθειαν. Ἐμάθομεν
γὰρ ὅτι ἐκ Πνεύματος ἁγίου, καὶ τῆς τοῦ Ὑψίστου
δυνάµεως, πλὴν d) ἑχτίσθη ὁ χαινὸς οὗτος ἄνθρω-
πος, ὃν χελεύει ὁ τῶν ἀῤῥήτων μυστηρίων ὑφηγητὴς
181. xtv, 4.
(b) D. Basil., lib. iv contra Eunom., locum hune
Prov. vini, 23, non intelligit de humana Christi na-
tura.
. er -m--
511
CONTRA EUNOMIUM, ΙΡ. 11
518
Παῦλος ἑνόνσασθα: ἡμᾶς, διχῶς ὀνομάσων τὸ ἕνδυμα A steriorum interpres Paulus nos induere jubet, du-
νῦν μὲν λέγων, Ἐ»δύσασθε τὸν xawór ἄνθρωπον
τὸν κατὰ θεὸν χτισθέντα, πάλιν δὲ, ὅτι Ἐ»δύσα-
σθε τὸ» Κύριον Ιησοῦν Χριστόν. Οὕτως γὰρ ἡμῖν
τοῖς ἑνδυσαμένοις αὐτὸν γίνεται ἀρχὴ τῶν ὁδῶν τῆς
σωτηρίας ὁ εἰπών' Ἑγώ εἰμι ἡ ὀδὸς, ἵνα ἔργα τῶν
ἑαυτοῦ χειρῶν ποιῄσῃ ἡμᾶς, ἀπὸ τοῦ πηνηροῦ πλά-
όὅµατος τῆς ἁμαρτίας πρὸς τὴν ἰδίαν εἰχόνα πάλιν
μετεργασάµενος ' ὁ δὲ αὐτὸς xal θεμέλιος ἡμῖν γίνε-
ται πρὸ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, χατὰ thv τοῦ Παύλου
φωνὴν, ὃς φηαιν, ὅτι Ocgué.lior οὐδεὶς δύνατειι θεῖ-
γαι παρὰ ccv. κείμενον ' xul πρὺ τοῦ ἐθεῖν τὰς
πηγὰς των ὑδάτων, xal πρὸ τοῦ ὄρη ἑδρασθῆναι,
zal πρὸ τοῦ τὰς ἀδύσσους ποιῆσαι, καὶ πρὸ πάν-
τω» βουγῶν γεννᾷ µε δυνατὸν γὰρ ἕχαστον τοῦ-
των χατὰ τὴν ποροιμιώδη συνῄθειαν μεταληφθὲν,
εἰς τροπιχὴν θεωρίαν ἑἐφαρμοσθτναι τῷ λόγω. Ὁ
Tip µέγας Δαζὶδ δικα.οσύνην ὀνομάτει τὰ ὄρη τοῦ
θεοῦ, ἀθύσσρυς δὲ τὰ χρίµατα, πηγὰς δὲ τοὺς διδα-
σχάλους Ev Ἐκχλτσίαις,)έγων' Εὺ.ἰογεῖτε cov 850v
Κύριον éx πηγῶν Ἱσραή.ὶ ' βουνοὺς δὲ τὴν àxaxtav
f» δ.ὰ τοῦ σχ,ρτήµατυς τῶν ἀρνίων ἐνεδείξατο. Πρὸ
τούτων οὖν ἐν ἡμῖν γεννᾶτα, ὁ δι ἡμᾶς χτισθεὶς ἄν-
θρωπος, ἵνα xal ἡ τῶν τοιρύτων χτίσις. Ev ἡμῖν χώ-
pav εὕρῃ. ᾽Αλλὰ παραδραμεῖν οἶμαι χρῖναι τν περὶ
tovtov λόγον, ἱκανῶς τοῖς εὐννώμοσιν ὑτοδειχθείστς
ὃν ἀίγων τῆς ἀλτθείας. EM
Ἐτὶ δὲ τὰ ἔφεξης τῶν toU Εδνομίου λόγων µετ-
ἔλδωμεν. "Ex. dpyn, φησὶν, Crza , oix ἄναρχον"
& τῶς voet τὰς θείας φωνὰς. ὁ ἐπὶ συνέσει ὑπὲρ τοὺς
ἄλλους φρονῶν ; Τὸν ἐν ἀρχῇ ὄντα, ἀρχὴην ἔχοντα ἑρ-
μηνεύει» xal οὐχ οἵδεν ὅτι εἰ ἀρχὴν ἔχει ὁ Ev ἀρχῇ
ὧν, χαὶ ἡ ἀρχὴ πάντως ἔχει ἄλλτν ἀργίέν. Ὁ γὰρ ἂν
ἐτὶ τες ἀρχῖις εἴπῃ, τοῦτο κατ ἀνάγχην χαὶ περὶ τοῦ
ἐν τῇ ἀρχῇ ὄντος ὁμολογήσει πάντως. Iz γὰρ τὸ
ἐν τῇ ἀρχὴ ὃν, τῆς ἀρχτς χωρισθήσετα.; Πῶς δὲ τις
ὁ οὐκ ἦν, προσπινοέσει τοῦ ἦν; ὅπως γὰρ ἄν τις
ἀπιγαγὼν ἑαυτοῦ τὴν διάνοιαν πρὸς
τῆς ἀρεῖς ὑπερτείνῃ, συγχάτανοςῖ πάντως τὸν ἐν
Gl ὄντα Λόγον χωρισθῆναι τῆς ἐν ᾗ ἐστιν ἀρχῆς
Id ὀννάμενον, οὐδέποτε τοῦ Ev αὐτῖ, εἶναι οὔτε ἀρχό-
μενου, οὓτε παυόµενον. Μτδεὶς δὲ 0:X τούτων εἰς δύο
ἀργὰς διασχιςέτω τὸ δύγµα. Mia γόρ ἐστιν ὡς ἆλη-
fà; d &pyr,, ᾗ ἀχωρίστως ἑνθεωρεῖται 6 Λόγος, ὁ διὰ
&iruy πρὸς τὸν Πατέρα ἠνωμένος, Ταῦτα φρονῶν
ἠὐδεμίαν δώσει τῇ αἱρέσει πάροδον, διὰ τῆς xawoxo-
μίας τοῦ ἀγεννίτου ὀνόματος τῇ εὐσεβείᾳ Xopalvz-
δι. Ἑν ὃξ τοῖς ἔφεξτς ἐχτεθεῖσιν ἄρτω ἔοιχεν ὁ
Mo; αὐτοῦ πολλὴν ἔχουτ. τὴν ἐπιμιξίαν τῆς ἅμμου,
To; γὰρ ὑγιῶς λεγομένοις τὰ αἱρετιχὰ συμμίξας
νήματα, ἄθρωτον διὰ τοῦ συμμεμιγμένο) λίθου ποιεῖ
χαὶ τὸ τρόφιµον. Λέγει Υὰρ σοφίαν ζωσιω" τὸν
Κύριον, xal ἀ.ήθεια» ἐγεργοῦσαν. xat δύναμιν
,φεςτῶσαν, καὶ ζωήν. "Εως τούτου τὸ τρόφιμον,
ἐντίθτσι δὲ τοῖς εἰρημένοις τὸν ib τῆς αἱρέσεως.
Γεννττὴν γὰρ 5h» rohs ὀνυμάσας, ἄλλο τι τῇ πρὸς
vh» ἁγένντητον qur,» ἀντιδαστολῇ vosi, xat οὐχὶ την
τἩν χατανόησιν
** Ephes. iv, 24.
'$ Psal. Lxvir, 37.
* Roa, xiu, 404.
plici nomine appellans illud indumentum : modo
q'idem dicens, Induite novum hominem qui secundum"
Deum creatus est *? : modo vero, Induite Doninum
Jesum Christum *', Sic evim nobis ipsum induen-
libus principium fit viarum salutis qui dixit : Ego
sum via **, ut opeza manuum suarum. nos efficiat,
a maligno figiento peccati ad suam imaginem cum
rursus refinxerit : idem ipse nobis est fundamen-
tum ante futurum szculum, secundum Pauli vo-
cem qui dicit, quod nullus potest aliud fundamen-
tum jacere preter illud quod positum est! ; et ; Prius-
quam montes (irmalti essent, et priusquam abyssos [e-
cisset, et ante colles, genuerat me **; fieri enim Ρο:
test, ut horum unum quodque proverbiali consue-
D tudine ad tropicamcontemplationem transsumptum,
om,
2j
verbo sit. accommodatum. Nam magnus David ju -
stitiam Dei montes nominat, abyssos vero judicia,
fontes autein doctores in. Ecclesiis ; dicens : Dene-
dicile Deo Domino ex f[ontibus Israel **. Colles vero
innocentiam, quam per agnorum exsultationeur
demonstravit. Ante haec igitur in nobis generatur
ille qui propter nos creatus est homo, ut et talium
creatura in nobis locum inveniat. Sed de his dis-
putationem przetereundam esse arbitror , cum satis
abunde preserlim zquis οἱ candidis auditoribus
sit paucis demonstrata veritas.
Quare ad Eunomii quie deinceps sequuntur
verba pergamus. Jn principio, inquit, gui eral,
non tamen principio caret. Quomodo hic Dci voces
jutelligit, qui intelligentia alios superare vult videri?
Eum qui erat in principio, principium habentem
interpretatur, Nescit quod si qui erat in principio,
hahet principium, procul dubio etiam principium
aliud habebit principium. Quod enim de principio
dixerit, hoc etiam de eo qui erat in principio neces-
sario prorsus concesscrit. Quomodo cnim q::i est itr
principio, a principio separabitur ? Quomodo quis
hoc nempe, nom erat, prius intelliget, quam hoc
scilicet, erat ? Quo enim modo quis adductam suam
intelligentiam ad principii cognitionem superexten-
dit, simul prorsus mente concepit Verbum quod
est ineo, abeo principioin quo est non posse separari,
neque unquam in ipso esse incipere neque dcsinere.
Nullus autem per hzc in duo principia dogma di-
D scindat : unum enim est vere principium in quo inse-
'* Joan. xiv, 6. 95.
parabiliter Verbum csse intelligitur, quod per om-
nia in Patre unitum est. Qui hiec. sentit. nulbum
probebit hzeresi aditum, ut novitate nominis inge-
niti pietatem contaminet. In sequentibus autem
verbis editis, pani multam areux admistionem fha-
benti ejussimilis videtur. oratio. Cum. enim sane
dictis hzret eas. coiimiscuit notiones, lapidibus
commistis cibum reddit non esui aptum. Dicit
enim sapientiam. viventem Dominum et. veritatem
operantem, et polentiam subsisteutem, et vitam. luc
usque quod potest alere; sed dictis venenum insce-
*3 | Cor. iu, 11. ** Prov, vin, δὲ ού].
519
nat, aliud quiddam quod ingenerabili vitae sit op-
" positum intelligit, neque Filium vere vitam esse
supponit. Dei: de dicit, Ut Filium Dei vivificantem
mortuos, lucem veram, lucem. qua illuminat om-
nem hominem — tenientem. in. hunc. mundum "*,
bonum et suppeditatorem bonorum : hic omnia pro
quodam melle simplicioribus proteadens, horum
verborum dulcedine letale. virus occultat : ccnti-
nuo enim diciis subinde suum perniciosum et vi-
rulentum animi se: sum. prodit, dum dicit: "Non
cum eo qui genuit simul dignitatis partem accepisse :
non alii cuiquam patriam essentiam esse tributam :
sed ortum esse ex illustri generatione. eiiam glorie
Dominum, et a Patre gloriam accepisse, non illius
glori participem esse: nou. enim Omnipotentis glo-
ria alteri tribui polest, sicut. dixit, « Gloriam meam
ulteri nondabo"', » haec sunt morti[era venena, qu;e
habent exercitata.
llorum autem mortiferum vitium manifestius in
postremis dictis revelatur. A Patre, inquit, adep-
(um. gloriam, non illius glorie participem : non euim
comn:unicabilis est Omnipotentis gloria, sicut. ipse
dixit : « Gloriam meam alteri non dabo. » Quis est
ile alter cui dixit Deus 5ο majestatem suam non
daturum esse? Nam proplicta de adversario loqui-
tur: at vero Eunomius in Unigenitum Deum va&-
cinium refert. Cum enim ex Dci persona. díxissct
propheta, Gloriam meam alteri non. dabo ; addidit,
οἱ virtutes meas. sculptilibus. Siquidem Dco debhi-
tmn. cultum. el adorationem adversario homines
fraude illecti attribuerunt, sculptilibus simulacris
dedicatis inimicum Dei colentes, muliiformiter in
hominibus per simulacra formatum: humani inte-
ritus misertus ille qui male habentes sospitat, pos-
tremis temporibus ex ipso oirituram in genus huma-
num benevolentiam, in abolitione simulacrorum per
prophetam vaticiratus est, dicens : Manifestata ve-
ritate non amplius inea gloria alii dabitur, neque
meg virtutes sculptilibus dedicabuntur. Non enim
homines, qui meam gloriam noverint, his qui natura
dii non suut servient. Quicunque igitur de contra-
ria operatione ex persona Dotnini propheta dicil,
hzc Deo. rebellis et pugnax in ipsum refert. Domi-
num, qui h:ec. per prophetam protulit. Quis talis
inter tyrannos exstitisse fidei persecutor memora-
tur ? Quis hoc unquam molitus est? Quod ille qui
propter animarum nostrarum salutem per carnem
apparuit, sicut credidimus, non verus est Deus, sed D τῆς πίστεως; Τίς
ile Deo contrarius, qui insculptilibus et idolis
operabatur adversus honines errorem et deceptio-
nem : qu» enim de illo per prophetam dicla suit,
hxc Eunomius in Deum unigenitum «etorquet.
Neque hoc ipsum intellexit, quod ipse Urigeuitus
est, qui hzc in propheta profatus est, quemadmo-
dum ipse in sequentibus asserit, quod. ipse cst qui
in prophetis locutus est.
αὐτὸς Ev τοῖς ExcETz λέτει, ὅτι οὐτής ἐστιν ὁ 19 τοῖς
** Joan. n, 9. " ba. NL, ὃν
S. GREGORIEL NYSSENI
rit hzercseos. Dum enim vitam generabilem nomi- A ὄντως ζωὴν, τὸν Yiby ὑποτίθεται. Εἶτα qnsiv:
soli dignoscunt qui aniini
590
Ὡς
Yióv Θεοῦ ζωοποιοῦγτα τοὺς v&x(ovc, φῶς ἆ 11 -
Üvér, φῶς φωτί/ζον πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμεγο»
εἰς τὸν κόσμον», ἀγαθὸν καὶ yopnyov ἀγαθῶν'.
Ταῦτα πάντα ἀντὶ µέλιτές τινος τοῖς ἀχεραιωτέροις
προτείνων, ὑτοχρύπτει τῇ γλυκύτητι τῶν ῥημάτων
τούτων τὸ δηλητέρ:ον. Εὐθὺς γὰρ ἐπάγει τοῖς eipr,-
µένοις τὸ φθοροποιὸν αὐτοῦ νόηµα, λέγων Οὐχὶ co
γεννήσα»τι cvppepicágevor τὴν ἀξίαν ' οὐκ á.l-
Ap twi τῇ» πατρικὴν οὐσίαν ' àA4à γεγόµενο»
ἐχ 1ενγΊσεως ἔνξοξον, καὶ τῆς δόξης Κύριον,
xal «Ἰαθόντα παρὰ τοῦ Πατρὺς δέξαν o0 τὴς
ἐχείνου µετα.Ίαδόντα δόξης, ἁμετάδοτος γὰρ 1
δόξα τοῦ Παντοκράτορος, καθὼς εἶπε"' «Tiv δόξα
µου ἑτέρῳφ οὐ δώσω.» Ταῦτά ἐστιν τὰ ἐπὶ θανάτου
D φάρμαχα, ἃ μόνοι διαγινώσχουσιν οἱ γεγυμνασμένοι
τὰ τῖς ψυχης αἰσθητήρια.
intel'igentis insti umenta
Τούτων δὲ ἡ θαναττςωόρος xxxía Φφανερώτέρον EV
τοῖς τελευταίοις τῶν εἱἰρημένων ἀναχαλύπτεται '
Λαθόντα, qnot, παρὰ τοῦ Πατρὸς δύξα», οὗ τῆς
ἐχείνου μµετα.]αθόντα δόξης: ἀμετάδοτος γὰρ ἡ
δεξατοῦ Παντοκράτορος. χαθὼς εἶπε" εΤὴν δύξαν
µου ἑτέρῳ οὗ δώσω.» Τίς ἐστιν ὁ ἕτερος ἐχεῖνος à
εἶπεν 6 Ochz, Tiv Σόξαν µου [0] δώσω; Ὁ μὲν προ-
citm: περὶ τοῦ ἀντικειμένου λέγει ' ὁ δὲ Εὐ,όαιως
εἰς αὐτὸν τὸν Μ.,ογενη θεὺν ἀναέρει τὴν προφτ-
τε΄αν. Einb γὰρ ἐχ προσώπου τοῦ θεοῦ ὁ προφ ftne,
ὅτι Tiv δόξα» µου ἑτέρῳ οὗ δώσω" προτεύτηκεν ost
xal τὰς ἀρετάς µου τοῖς yAvzcorc. Ἐτεὶ γὰρ ttv
Θεῷ χρεωστουµένην λατρείαν xal προσκύνησιν τῷ
ἀντιχε.μένῳ προσᾶγον 0 ἁπάτη; οἱ ἄνθρωποι, τοῖς
ϱ τῶν γλυπτῶν ἀφιδρύμασι τὸν ἐχθρὸν τοῦ θεοῦ σεθα-
ζόμενοι, τὸν πολυειδῶς ἐν τοῖς ἀνθρωποις διὰ τῶν εἷ-
δώλων μορφούμενον" οἶχτον λαθὼν τῆς ἀνθρωπίνης
ἀπωλείας ὁ τοὺς xaxtog ἔχοντας ἰατρεύων, τὴν χρό-
νοις ὕστερον γενησοµένην m3p' αὐτοῦ φιλανθρωπίαν,
€v τῷ ἀφανισμῷ τῶν εἰδώλων, διὰ τοῦ x pofi sou προ-
τγόρευσε, λέγων * ὅτι Φανερωθείσης τῆς ἀληθείας,
οὐχέτι dj ἐμὴ δόξα ἄλλῳ δοθήσεται, οὔτε αἱ ἐμαὶ ἀρε-
ταὶ τοῖς γλυπτοῖς ἀνατεθήσονται. 0$ γὰρ δουλεύσουσι
τοῖς φύσει μὴ οὖσι θεοῖς, τὴν ἐμὴν δόξαν ἐπιγνόντες
οἱ ἄνθρωποι. "Όσα τοίνυν περὶ τῆς ἀντικειμένης ἐν -
εργείας ix προσώπου τοῦ Κυρίου ὁ προφήτης qna*,
ταῦτα ὁ Üzoptáyo; εἰς αὐτὸν ἀναφέρει τὸν Κύριον, τὸν
ταῦτα διὰ τοῦ προφῄτου φθενςάμενον. Tíz τοιοῦτος
ἐν τοῖς τυράννοις μντμονεύεται γεγενῆσθαι διώχτης
τοῦτο κατεσχξύασεν; ὡς ὁ ἐπὶ σω"’
τηρίχ τῶν φυχῶν ἡμῶν διὰ σαρχὸς ἐπιφανεὶς, καζὼς
ἐπιστεύσαμεν, οὐκ ἁληθινός ἔστι θ:ός: ἀλλὰ ὁ τῷ
θεῷ ἀντιχείμενος. ὁ £v τοῖς γλυπτοῖς τε xal τοῖς si-
δηλοις OW «t» χατὰ τῶν ἀνθρώπων ἁπάτην ᾿
& γὰρ περὶ ἐχείνου εἴρηται διὰ τοῦ τροφήτου, ταῦτα
ὁ Εὐνόμιος εἰς τὸν Μονογενη θὲὸν µετατίθησιν. 0ὐδὲ
αὐτὸ τοῦτο νοῄσας, 6x: αὐτὸς ὁ Μονογενῆς ἐστιν ὁ
- . μα , ”ὁ » VOS v. -
ταῦτα E» τῷ mpoytzn φθξεγζάμενος, χαθὼς οἵτως
προς ἧ ταις λαλῆσας.
52l
κῆς Υὰρ ἔχεται βλασρηµίας, χαὶ τὰ πρὸ τούτων εἷ-
ρημένα' Aa6crca, ora, παρὰ τοῦ Πατρὸς δόξα,
οὐ τῆς ἐχείγου uecala6órca δόξης' ἁμετάδοτος
1ὸρ ἡ δόξα τοῦ παγτοκράτορος θεοῦ. Ἐγὼ vp
εἰ xaX περὶ Μωῦσέως ὁ λόγος ἣν τοῦ δρξχσθέντος
Ev τῇ διαχονέχ τοῦ νόμου, οὐδ' οὕτως ἵνεύχα ἂν τὸν
τοιοῦτον λόγον. ὋὉς εἰ xat ὅτι µηδεµίαν ἔχων οἴκοθεν
δόξαν ἐχεῖνος, διὰ τῆς γενομένης αὐτῷ 0Σύ0εν δω;
ρεᾶς, ἔνδοξος ἀθρόως τοῖς Ἰσραπλίταις ἐφάνη. ΑὐΞἣ
Υὰρ fj γενοµένη τῷ νοµοθέτῃ δόξα οὖκ ἄλλου τινὸς
Kv, ἀλλὰ αὐτοῦ τοῦ θΞεοῦ, ἣν πάντας χελεύςι ζητεῖν
ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ ὁ Κύριος, δ. ὧν αἰτιᾶται τοὺς ctv
ἀνθρωπίνην δόξαν περὶ πολλοῦ ποιουµένους, την δὲ
παρὰ μόνου τοῦ θεοῦ δύξαν μὴ ζητοῦντας. Δι ὧν
γὰρ ζητεῖν ἐνεχελεύσατο τὴν παρὰ τοῦ µόνου 500
δέξαν, τὸ δυνατὸν εἶναι τωχεῖν τοῦ ζητουμένου χατ-
επηγγείλατο. Ilo; οὖν ἀμετάδοτος ἡ δόξα του ITavzo-
χράτορος, eU ys χαὶ ypt τὴν παρὰ τοῦ μόνου θ5οῦ
Uzav αἱ -εἴν, χα) τᾶς ὁ αἰτῶν λαμθάνει χατὰ «tv τοῦ
Κωρίου cuvfv; Ὁ δὲ περὶ τοῦ ἀπαυγάσματος τῆς
Ven: λέγων, ὅτι λαδὼν ἔχει τὴν δόξαν, οὔδεν ἕτέρον
λέχει, $ ὅτι ἄδοξον καθ ἑαυτὸ τὸ τῖς δύξης ἁπαν-
Ἰασμα” χρῄσει δΣ λαθεῖν map" ἑτέρου δόξαν, ἵνα οὕτω
ποτὲ χαὶ αὐτὸς γένηται Κὐριός τινος δόξης ' ποῦ τοί-
νυν θήσομεν τὰς τῆς ἀληθείας φωνὰς, τήν tz λέγου-
εαν, ὀθήσεσθαι αὐτὸν ἐν τῇδόξῃ τοῦ Πατρός" χαὶ
πάλη, ὅτι Πάντα d ἔχει ὁ IHlachp épgá ἐστιν ; τίνι
1ρὴ προσέχειν τὸν ἀχούοντα ; τῷ λέγοντι ὅτι ἁμέτο-
15 ἐστι τῆς τοῦ Πατρὸς δόξης ὁ πάντων τῶν ἐν τῷ
Πατρὶ χΊηρυγ όµος, καθώς φησιν ὁ ᾿Απόατολος' 1] τῷ
ἐμογοῦντι ὃτ, Πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατὴρ χαὶ αὐτὸς
Uit; Ἐν δὲ τοῖς πᾶσι καὶ ἡ δόξα πάντως ἐστίν. 'AXA'
ἀμετόδητον εἶναί φησι τὴν δόξαν τοῦ Παντοκράτορος᾽
τον οὔτε ὁ Ἰωὴλ οὔτε ὁ µέγας Πέτρος µαρτύρεται,
ὁ tby κροφητικὸν Ἰόγον ἐν τῇ δηµηγορίᾳ τῇ πρὸς
τοὺς Ἰοδαίους οἰχειωσάμενος,. Φησὶ yàp ix προσ-
ὡτον τοῦ 8:52, 6 τε προφίτης, καὶ ὁ ἁπόττολος , ὅτι
Ἐχχιῶ ἀπὸ τοῦ απνεύματές µου ἐπὶ πᾶσαν
σάρχα. Ὁ τοίνυν τοῦ ἰδίου πνεύματος τῆς χο'νιωνίας
ti» σαρχὶ μὴ φθονῄσας, πῶς τῷ Movoy:vst Yi τῷ
«ly τοῖς χόλποις τοῦ Πατρὺς, τῷ πάντα ἔχοντι
ἔα ὁΠατὴρ ἔχει, τῆς οἰχείας δόξης οὗ µεταδίδω-
95, Ἡ τάχα εἶτοι τις ἂν ἀληθεύειν τὸν Εὐνόμιον
bit xax μὴ βουλόμενον; Ἐπὶ μὲν γὰρ τοῦ μὴ
ς οἴχοθεν «hv δόξαν, κυρίως ἡ µετάδοσις λέγε:
ο Ἡς sb ἔχειν ἑτέρωβεν προσγίνεται οὐχ Ex φύσεως"
d Ux δὲ µία xaX ἡ ath χαταλαμθάνεται φύσις, οὐ
'— Mitt τοῦ καθ) ἔχαστον µεταδιδόντος ὁ ἐχεῖνο κατὰ
thy φύσιν ὧν, ὅπερ ὁ Πατηρ εἶναι πεπίστευται' μᾶ)-
iw ἓξ τρανώτερὀν τε val φανερώτερον εἰπεῖν, Ἔχει
rues. Τί χρῄνει τῆς τοῦ Πατρὸς δόξης ὁ ὅλον ἔχων
ἐν ἑα τῷ τὸν Πατέρα, οὐδενὺς τῶν ἐν τῷ Πατρὶ
Κωρυμένων ὑφῆρημένους τίς 65 xaX f, τοῦ Παντο-
αράτορος ἀξία, f; ἀμέτοχιν ὁ Εὐνόμιος tbv Υῶν
ἀποραίνεται, λεγέτωσαν μὲν vov ol onto παρ ix
v, 41.
5 Joel. n, 98.
9-5 Exod. xxxiww, 253. " Joan.
9? Hebr. 1, 20. ** Act. i1, 47.
Ῥλτκοι.. Gn. XLV.
** Matth. vii, 8.
** Joan. 1, 18.
"-
CONTRA EUCNOMIUM, LIB. 1l. 522
Τί us χρὴ περὶ τούτων πλείω διεξιέναι; Ττς αὖ- A
;cquid est necesse me de his pluribus verbis dis-
serere? Eamdem enim habent blasphemiam quie
praecedunt dicta: adeptum, inquit, a Paire. gloriam,
non illius consorlem sive participem glorie : non enim
est communicabilis Dei omnipotentis gloria. Ego enim
tametsi de solo Mose sermo fuissel in legis mini-
sterio glorificato, nunquam tamen talem orationem
protulissem: qui licet nulla ex seipso gloria clarus,
tamen per id donum quod ei divinitus accidit, il-
lustris et gloriosus Israelitis totus repente appa-
ruit ^. Ipsa enim qu: in eo legislatore cffulsit
claritas, non alius cujusquam erat, quam ipsius
Dei, quain omnes quarere jubet ia Evangelio Ρο -
minus ?, per ea verba quibus eos accusat qui
humanam gloriam magnifacientes, qu:e a solo est
D peo gloriam non qusrunt. Per qux enim qux a solo
Deo est gloriam quzrere jussit; id quod quaeritur
haberi posse certe promisit. Quonodo igitur Dei
omnipotentis gloria communicari non potest, si
oportet eam quz a solo Deo est gloriam postulare,
el omnis qui petit accipit, secundum Domini vo-
cem **? Qui autem de splendore gloriz dicit, quod
eam habet gloriam quam accepit, nibil aliud dicit,
quam glorie splendorem per scipsum glorix exper-
tem esse; ab altero enim gloriam indiget accipere,
ul sic aliquando fiat Doininus glorie: ubi igitur
veritatis voces ponemus, et eam quas dicit, ipsum
videndum esse in. gloria Dei Patris *! : οἱ iterum,
Omnia qug habet. Pater , mea. sunt **? cui fidem
adhibere oportet auditorem? an ei qui autumat
illum non esse Patris glori: participein, gui omnium
est in Patre hires, sicul ait Apostolus 55 : an ei
qui confitetur se habere omnia φις Pater habet?
nam in omnibus ipsa gloria penitus continetur.
llic autem inficiatur Omnipotentis gloriam posse
communicari : sed hoc neque Joel, neque magnus
Petrus testatur, qui propheticum sermonem **in
concione ad Judaos sibi proprium fecit. Nam ex
persona ipsius Dei inquit propheta, et apostolus,
Effundam de spiritu meo in omnem carnem **. Qui
igtur sui spiritus communicationem omni carni
non invidit, quomodo Unigenito Filio qui est in
sinibus Patris**, qui habet quecunque Pater habet,
suam gloriam non impertit ? An non fortasse quis
D dixerit in eo verum dicere Eunomium, etiam si
nolit? Nam proprie communicatio sive impertitio
dicitur de eo qui e domo gloriam nen habet: cui
a'iunde habere non ex natura adnascitur. Sed ubi
una eademque natura comprehenditur, non indigel,
ut sibi sigillatim communicet, qui illud est secun-
dum naturam, quod quidem Pater esse creditur.
limo vero certius οἱ manifestius dicere: Pr:eclare
habet. Quid Patris gloria indiget, qui in seipso to-
tum Patrein babet: cum 4 nihilo corum que in
Patre intelliguntur sit avulsus οἱ separatus? Qua-
nam Omnipotentis dignitas, cujus exsortem csse
" Philipp.u, 11. "* Jean. xvii, 10.
11
"f
S. GREGORII NYSSENI
Filium Eunomius affirmat? Qui igitur apud seipsos Α τοῖς, xal ἑνώπιον αὐτῶν ἐπ'ιστή µήνες, zX 3
sunt sapientes, οἱ coram seipsis scientes, terrestria
proferant. dogmata: qui. sicut ait propheta, ex
terra. vocem edunt. Nos vero qui Verbum: adora
ms. et veritatis sumus discipuli, imo vero esse
gloriamur; neque hanc vocem non perfectam οἱ
inexploratam prztereamus : scimus enim quod
omnium nominum quibus Numen signi(icatur ,
quedam certe sunt divinz majestatis. demon-
Strativa, qui ipsa in semetipsis dicuntur el
intelliguntur : quxdam vero ex his operationibus
qua propter nos et onuiem creaturam fiunt, deno-
minantur. Cum enim dicit divinus Apostolus, in-
corruptibili, invisibili, soli sapienti Deo 5”, et quie
ejusmodi : per hiec nomina notiones qus super:
eminentem polentiam repraesentant, ostenduntur.
Cum autem in Scripturis misericors, miserator,
multum misericors, verax, Christus, Dominus, me-
dicus, paslor, via, panis, fons, rex, creator, con-
ditor, protector, propugnator, qui «5t in omnibus,
el per omnia, qui in omnibus omnia, Ic et ejus-
modi eorum qu: in creatura a divina in genus hu-
manum benevolentia efficiuntur, illustrem conti-
nent significationem. Quare omnitenentis nomen
penitus et exacte exquirentibus non aliud quid in
divina potentia significare invenitur, quam quod
illa vis et operatio, quze universa qu: in creatione
considerantur continet, quodammodo ad aliquid
refertur. Hoc omnitenentis ostendit illustris appel-
latio ; quemadmodum eniin medicus non esset nisi
sgrotantium causa ; neque miserator, neque misc-
ricors et qu» sunt ejusmodi, cognominarelur, nisi
propter eum qui niüiseratione ct misericordia indi-
gel: sic neque omnipotens sive cunctitenens, nisi
creatura omnis indigeret co qui ipsam potenter
complectatur et in natura sua conservet. Quemad-
modum igitur medicus fit ei qui curatione indiget,
sic omnipotens sive cunctitenens ci qui contineri
eget ; et quemadmodum qui bene valent medico
non opus habent, sed qui male habent **: sic ex
consequenti pr:eclare licet inferre non amplius il-
lum continente sive conservante indigere in quo
nalura est omnino erroris nescia el casus omnis-
que mutationis expers. Cum igitur cunctiteneus
παντοχράτωρ nomen audimus, hoc mente conci-
piamus, nempe Deum omnia in suo esse sive in
ῥύγματα ” οἱ, καθώς φησιν ὁ Προφήτης, tx γῆς
νοῦντες. Ὅσοι 65 προσχυνοῦμεν τὺν Ἀόγον, χαὶ
ἀλτθείας ἐσμὲν µαθηταὶ, μᾶλλον δὲ εἶναι εὐχό]
prot ταύτην παραδράµωµεν τὴν φωνἠν ἀθεώρ
οἴδαμεν γὰρ ὅτι πάντων τῶν ὀνομάτων, δι ὧν τὸ
διασηµαίνεται, τινὰ μὲν ἐνδεικτικὰ τῆς θείας |
λωσύντς Esc», αὐτὰ ig! ἑαυτῶν λεγόμενά τ
νυθύµενα” τινὰ δὲ ταῖς ὑπὲρ ἡμᾶς τε xal πᾶσα
τίσιν ἑνεργείαις ἐπονομάκξται. Όταν μὲν yi
χει ὁ θεῖος ᾿Απόστολος, ἀφθάρτῳ, ἀοράτῳ,
σοφῷ Oc, καὶ τὰ τοιαῦτα, τὰ παραστατικὲ
ὑπερκειμένης δυνάµεως νοήματα διὰ τῶν ὀνοι
σύτων ἑνδείκννται. Όταν δὲ λέγεται παρὶ
n l'gaqüv, οἰκτίρμων καὶ EAefjuov, πολνέλεος ,
C
θινὸς, Ἀριστὸς, Κύριος, ἰατρὸς, ποιμὴν, ὁδὸς, i
πηγἡ, βασιλεὺς, χτίστης, ὃπμιουργὸς, ὕπερασπ
ὁ ἐπὶ πάντων χαὶ διὰ πάντων, ὁ Ev πᾶσι τὰ 31
ταῦτα xal τὰ τοιαῦτα τῶν ἓν τῇ χτίσει παρ
θείας φιλανθρωπίας ἐνεργουμένων περιέχει τὶ
φασιν. Τὸ τοίνυν τοῦ παντοχράτορος ὄνομα τοῖς
θῶς ἐξετάζουσιν εὑρίσχεται, μὴ ἄλλο τ: σημαῖν
τῆς θείας δυνάμεως, f| τὸ πρός τί πω; ἔχειν τὴν ὰ
tx) τῶν ἓν τῇ χτίσει θεωρουµένων ἑνέργειαν,
παντοχράτορος ἔμφασις ὑποδείχνυσιν ' ὥσπει
οὐκ ἂν ἰατρὸς tv εἰ μη τῶν νοσούντων χάριὺ
ἂν ἑλεήμων τε καὶ οἰκτίρμων xai τὰ τοιαῦτα κα
µάζετο, εἰ μὴ διὰ τὸν οἰκτ'ρμοῦ τε xat ἑλέου
νον" οὕτως οὐδὲ παντοχράτωρ, εἰ py, πᾶσα ἡ
τοῦ περικρατοῦντος αὐτῖν, καὶ bv τῷ εἶναι (
ροῦντος ἐδέξτο. Οὐχοῦν ὥσπερ ἰατρὸς τῷ δε
τῆς θεραπείας Ὑίνεται, οὕτω. xal παντοκρᾶτι
χρῄζοντι τοῦ χρατεῖσθαι καὶ ὥσπερ o5 χρείαι
σ.ν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ, ἀλλ᾽ οἱ χακῶς ἔχοντε
τως ἐχ τοῦ ἀχολούθου χαλῶς ἔστιν οἰπεῖν, µηχι
κρατοῦντος χρῄζειν ἐχεῖνον, Ev ᾧ τὸ ἁπλανές '
ἀμετάπτωτον ἡ φύσις ἔχε:. Οὐκουν ὅταν τῆς 4
χράτωρ φωνῆς ἀκούσωμεν, τοῦτο νουῦμεν, τὸ
τὸν θεὸν ἐν τῷ εἶναι συνέχειν, ὅσα τὲ νοητὰ, 2
τᾶς ὑλικῆς ἐστι φύσεως. Διὰ τοῦτο Υὰρ χατέ
γύρον τῆς Υῆς, διὰ τοῦτο ἔχει ἐν τῇ χειρὶ τῆς '
πέρατα, διὰ τοῦτο περιλαµθάνει τὸν οὐρανὸν 4
θαμῇ, διὰ τοῦτο περιμετρεῖ τῇ χειρὶ τὸ ὕδω
τοῶτο τὴν νοητην πᾶσαν χτίσιν ἐν ἑαυτῷ πε
D ἵνα πάντα ἓν τῷ εἶναι µένῃ τῇ περιεχτιχῇ d
περιχρατούµενα.
sua naHira et essentia continere, et qux intelligentia solaque mente cernuntur, et que materi
tira constant. ldeoque terre gyrum sive orbem continet, propter lioc in manu habet terra.
propter eamdem causam ορια: palino complectitur 52, propter hoc ipsum aquam manu Com
rat,propter idipsum omnem incorpoream et sub intelligentiam cadentem creaturam in sceip 4
prehendit, ut omnia in suo esse sive :n sua natura maneant potentia comprehensiva, sive cont
comprehensa etl contenta.
Quis igitur is sit qui omnia in omnibus operatur,
inquiramus. Quis est qui omnia fecit, sine quo
nihil eorum qua sunt constat? Quis est in quo
sunt omnia condita, et in quo qu: sunt permanen-
tiam habent ? In quu. vivimus, movemur, et su-
9 | Timcth. 1, 17. *^ Mauh. ix, 12.
Τίς οὖν ὁ πάντα ἓν πᾶσιν ἑνεργῶν, ἑξετά
Τίς ὁ πάντα ποιῄσας, οὗ χωρὶς τῶν ὄντων b
δέν; Τίς ἐστιν Ey ᾧ τὰ πάντα ἐχτίσθη, καὶ |
ὄντα τὴν διαμονὴν ἔχει; Ἐν τίνι ζῶμεν καὶ
µεθα xai ἐσμέν; Τίς ὁ τὰ πάντα ἔχων ἐν Eau
!* $3, σι 12.
56
CONTRA EUNOMIUM, LID. Π.
516
6 Πατὶρ ἔχει; ἆρα ἀγνοοῦμεν ἔτι διὰ τῶν sipnuévov, À mus 5*9? Quis est ille qui in seipso liabet omnia quie
τὺν ἐπὶ πάντων θεὸν τὸν ὑπὸ τοῦ Παύλου οὕτως ὀνο-
µα-όµενον, τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν τὸν Χριστόν :
"Og πάντα ἓν τῃ χειρὶ τὰ τοῦ Πατρὸς ἔχων, καθὺς
αὐτός φῆσι, περιδἐδρακται πάντως διὰ τῆς πολυχώ-
ρου αὑτοῦ παλάμης τῶν πάντων, καὶ χρατεῖ τῶν
περιδεδραγµένων , xal οὐδεις αἴρει ἐκ τῆς χειρὸς
αὐτοῦ τοῦ χρατουντος τῇ χειρὶ τῶν πάντων; El
οὖν πάντα ἔχει, xal κρατεῖ ὧν ἔχει, τί ἄλλο xal
οὑὐχι πα)τοχράτωρ πάντως ἑστὶν, ὁ χρατῶν τῶν
πάντων; Ei δὲ λέγοι dj αἴρεσις ὅτι xal τοῦ Υἱοῦ
xai τοῦ Πνεύματος χρατεῖ ὁ Πατὴρ, πρῶτον ἆπο-
δειξάτωσαν ὅτι τρεπτής ἔστι φύσεως ὁ YU xal τὸ
Πνεῦμα τὸ ἅγιον, xal τότε τὸν χρατοῦντα τῷ τρξ-
ποµένῳ ἐπιστησάτωσαν (va τῇ ἄνωθεν ἐγγινομένη
ῥοηθείᾳ, uévr τὸ κρατούµενον, πρὸς τὸ xaxbv ἀμετά-
πτωτον. El δὲ ἀνεπίδεχτος xaxla; dj θεία φύσις,
ἄτρεπτός τε xai ἀναλλοίωτος, χα) ἀξὶ ὡσαύτως ἔχει *
εἰς τί τοῦ χρα-οῦντος ἐπιδείσεται; Ἡ OU αυτης πᾶ-
σαν ἐπιχρατοῦσα τὴν χτίσιν, αὐτὴ δὲ τοῦ κρατοῦντος
μὴ δεοµένη διὰ τὸ ἄτρεπτον. Διὰ τοῦτο ἓν τῷ ὀνόματι
τοῦ Χριστοῦ πᾶν Yóvo χάμπτει, ἐπουρανίων xav
ἐπιχείων χαὶ χαταχθονίων. O9 γὰρ ἂν ἔχαμφεν, εἰ
μὴ τὸν ἐπὶ σωττρίᾳ χρἀτοῦντα πάντως ἑγίνωσχε. Τὸ
& λέχειν τῇ ἀγαθότητι το Πατρὸς τὸν Yibv γεγεν-
νᾶσθαι, οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν f| εἰς τὸ ὁμότιμον αὐτὸν
χαταστῖσαι τοῖς ἑσχάτοις τῆς κτίσεως. Ti Υὰρ οὐχὶ
τῇ ἀγαθότητι τοῦ πεποιηχότος Ὦλθεν εἰς γένεσιν; Tiv:
λοχίνεται ἢ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως χατασχενὴ, πο-
νηρίφ, ἢ ἀγαθότητι τοῦ ποιῄσαντος; Tivi δὲ ἡ τῶν
ζώων γένεσις, d) τῶν φυτῶν τε xal βλαστημάτων
Φύσις; οὐδέν ἐστιν ὃ μὴ τῇ ἁγαθότητι τοῦ πτεποιτχήύ-
τος Éays «hv γένεσιν. Ὅπερ οὖν ἐπὶ πάντων ὁ λόγος
ὁρᾷ, τοῦτο ὁ Εὐνόμιος τῷ Υἱῷ ἀπὸ φιλανθρωπίας
χλβίζεται ' τὸ δὲ μὴ µερίσασθαι πρὸς τὸν Πατέρα
τὴν οὐσίαν ἢ xn» ἀξίαν, f| ὅσα τοιαῦτα φλυαρῶν ὃδι-
εξέρχεται, ἤδη &v τοῖς περὶ τοῦ Πατρὸς λόγοις mpo-
εξελήλεχται' ὡς µάσην αὐτοῦ ταῦτα χαὶ δίχα δια-
wolac προσρίφαντος. 0Οὐδὲ γὰρ ἡμῖν ταῖς ἐξ ἀλλί-
ων τιχτοµένοις, οὐσίας διαίρεσις γίνεται’ ὅλος γὰρ
lv ἑκάστῳ μένει τῆς οὐσίας ὁ λόγος, Ev τῷ Yzyevvm-
μένῳ xa τῷ γεννήσαντι, οὔτε ἐν τῷ γεννῶντι pslo-
αυ, οὔτε ἐν τῷ Υεγενντµένῳ αὔξτσιν τοῦ λόγου τῖς
οὐσίας λαμθάνοντο;. Ὁ δὲ τῆς ἀξίας 7| τῆς βασιλείας
Περισμὸς ἐπὶ τοῦ πάντα ἔχοντος τὰ τοῦ Πατρὸς, οὗ-
ἑεμίαν) διάνο:αν, πλην τοῦ ἔλεγχον εἶναι τῆς ἀσεβείας.
Οὐχοῦν περιττὺν ἂν εἴη τοῖς τοιούτοις συμπλεχήμε-
τον εἰς ἁμετρίαν ἁποτείνειν τὸν λόγον.
D
Pater habet ? An ignoramus, ex his qu& dicta sunt,
eum esse qui super omnia Deus cst a Paulo sic
nominatus, Dominus noster Jesus Christus **, qui
omnia in manu quas sunt Patris habet, sicut ipse
dicit : omnia quidem amplissima sua palma com-
plexus est, et comprehensa continel imperans, cet
nullus de manu omnia continentis tollit? Si igitur
omnia habet, si continet et. gubernat qux? habet,
quid aliud prorsus ipse cst quam παντοχράτωρ cun-
ctitenens omnium Dominus, qui tenet omnia Ρο-
tenter οἱ his doininatur? Quod si horesis dicat
quod Pater Filium et Spiritum continel, primum
demonstrent Filium et Spiritum sanctuin. esse mu-
tabilis natura, ac tunc ei qui. vertitur ac. mutatur
illum qui contineat praliciant, ut superne inna-
scente auxilio maneat id quod continetur ad ina-
lum inconimutabile. Quod si vitii est incapax divina
natura, invertibilis, immutabilis, nec deficiens in
consummalionis exitu, semperque eodem modo sc
liabet, ad quid eo qui contincat indigebit ? Quze per
seipsam omnem continet creaturam, continente alio
non indiget, quia sil mutationis οἱ inversionis ex-
pers. Propterea in nomine Jesu omne genu se flc-
cli. superceelestium, terrestrium et subterraneo-
rum 5*. Non autern se flecteret, nisi pradominan-
tem et continentem pro eorum salute penitus agno-
sceret. Al vero dicere Patris bonitate Filium gene-
ratum esse, nihil aliud est, quam ipsum constituere
et redigere ad consimilem honorem cum infimis
creaturis. Quid enim non cjus qui fecit bonitate ad
generationem pervenit? cui imputatur humanae
natur constructio, improbitati an bonitati ejus
qui fecit? cui animalium generatio ? plantarum et
germinum nalura? Nihil est quod non habeat
suum ortum ex bonitate ejus qui fecit. Quod igitur
in omnibus ratio perspicit, id Eunomius ex bene-
volentia Filio gratificatur. Quod autem Filius non
cum Patre essentiam vel majestatem participet, et
quicunque talia nugando et blaterando persequi-
tur Éunomius, jam in sermonibus de Patre repre-
hensa sunt et refutata, ut qui liec frustra. et abs-
que ulla intelligentia projecerit. Neque enim nobis
licet ex mutuo satu nascentibus essentiz fit divi-
$10 , tola enim in unoquoque essentix: maaet ratio,
et in genito et gignente, neque in generante immi-
nulionem, neque in genito incrementum essentia:
ratio recipit. Diznitatis autem vel regni partitio
ia eo qui omnia qux» sunt Patris habet. nullam intelligennam habet, sed impietatis notam οἱ argu-
mentum. Super(luum igitne fuerit talibus coinplicatum in immeunsuin protrahere sermonem.
Πρὸς δὲ τὰ ἑφεξῆς τούτοις µετέλθωμεν. Δεδοξα-
σκένον , φησὶ, παρὰ τοῦ Πατρὺὸς απρὺ αἰώνων.
Ἀληοξέδειχτα: τῆς ἀληθείας ὁ λόχος, τῇ µαρτυρίᾳ
τῶν ἑζθρῶν χρατυνόµενος. Τοῦτο γὰρ τῖς ἡμετέρας
πἰστεώς ἐστι τὸ χεφάλα!ιον, ὅτι παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐξ
ἁῑδίου δοξάζεται ὁ Υἱός. Τὸ γὰρ πρὸ τοῦ αἰῶνος ταὺ-
οὐ ἐστι τῷ ἁῑδίῳ xazX τὴν ἔννοιαν , οὕτω τῆς το
* Act. xvii, 98. *! Philipp. t, 11,
** ibid. 10.
Ad ea quse sequuntur pergamus. Glorificatum,
inquit, a Patre ante. secula. Veritatis sermonem
inimicorum testimonio confirmari demonstratum
est. lloc enim fidei nostre caput est, quod a Patre
ex omni zlernilate Filius glorificatur. Nam ante sg-
culum, idem est quod ab zlerno secundum noti-
liam, sic prophetia nobis interpretante quod Dei
*27
S. GREGORII NYSSEM
523
lernum es!, in quibus ait : Qui cst ante. amcula. A φητείας ἑρμηνευούσης ἡμῖν τοῦ θΞοῦ τὸ ἀῑδιον, ἐν
lgitur si esse ante szcula extra omne principium
est : ille qui ante sxcula Filio tribuit gloriam,
multo prius ipsi sempiternam suo testimonio asserit
exsisten'ian ; non enim id quod non est, sed id
quod est prorsus glorificatur. Postea vero blas-
phemiz contra Spiritum sanctum sibi ipsi semina
spargit; non ut Filium glorificet, sed ut in Spiri-
tum sanctum temulentus debacchetur. Nam dum
vult Spiritum sanctum partem esse angelic:e. pote-
statis, hoc profudit : cum dixit, Glorificatur a spi-
rilu per scculum et ab omni rationali et generabili
essentia. Ac si nulla omnino csset. inter Spiritum
sanctum, et quidquid gignitur differentia, siquidem
sic Dominum Spiritus sanctus glorificat, sicut. et
alia omnia de quibus Propheta enarrat , angeli et
potestates, et celorum coeli et qua supra mundum
est aqua, et qux suut ex terra oninia , dracones,
abyssi, ignis, grando, nix, glacies, spiritus pro-
celle, montes et omnes colles, ligua fructifera et
omnes cedri, bestiz, jumenta, reptilia et volucria
pennata **. Si igitur cum his dicit etiam Spiritum
sanctum glorificare Filium, unuin horum esse pror-
sus et idem impia Deo rebellis lingua pronuntiat.
Quse sequuntur deinceps male cohzrentia et
contexta dico praeclare se habere si. praetermittan-
tur. Non quod sint invicta atque inexpugnabilia,
sed quod a pie sentientibus dici possint, siquidem
essent a maligna enuntiatione disjuncta, Nam si
quid ab ipso eorum qux ad pietatem pertinent
proponitur, id tale pro esca et illecebra simplicio-
ribus porrigitur, ut simul cum his impietatis hamus
absorbeatur. Cum enim dixisset. quaedam , quz
eliam diceret ecclesiasticus , adjicit, obediens ad
eorum que sunt opificium el generationem, obediens
ad omnem dispensationem , non ex obedientia hoc
adeptus ut. esset. Deus Filius , scd quia sit Filius et
genitus Unigenitus Deus, factus obediens in verbis,
obediens in operibus. Atqui quis eorum qui in di-
vinis vocibus versati et exercitati sunt nesciat,
quando a magno Paulo dictum est, et hoc. semel
tantum de ipso, quod obediens factus est**? cum
enim, ut per crucem adimpleret mysterium, venit,
cum seipsum exinanivitin forma servi, cum seipsuin
humilem et abjectum prebuit in hominis simili-
tudine et figura, inventus ut homo in humili homi-
num nalura, tunc obediens efficitur qui nostras
assumpsit infirmitates et morbos gestavit, inobe-
dientiam, sive contumaciam hominum sua obedien-
tia perfecte sanans, ut ejus vibice, sive livore no-
strum sanaretur vulnus, et propria morte, commu.
nem hominum mortem aboleret , tunc propter nos
factus est obediens, sicut el peccatum et maledi-
cio, sive exsecratio propter dispensationem pro
nobis susceptam factus est, cum natura hoc non
* Psal. cxtvin, 8 seqq. ** Philipp. n, 8.
οἷς φησιν, 'O ὑπάρχων πρὸ τῶν αἰώγω». Ei οὖν τὸ
ὑπάρχειν πρὸ τῶν αἰώνων, πάσης ἀρχῆς ἐστιν ἐξώ-
vepov* ὁ τὴν προαιώνιον τῷ Υἱῷ ἀνατιθεὶς δόξαν,
πολὺ πρότερον αὑτῷ τὴν ἐξ ἁϊδίου προσεμαρτύρησεν
ὕπαρξιν. Οὐ γὰρ τὸ μὴ ὃν, ἀλλὰ τὸ ὃν πάντως δοξά-
ζετα!. Μετὰ ταῦτα δὲ, τῆς χατὰ τοῦ ἁγίου Πνεύμα-
τος Αλασφημίας ἑαυτῷ τὰ σπέρµατα χαταθάλλει "
οὗ χ ἵνα τὸν Yibv δοξάτῃ, ἀλλ ἵνα τῷ Πνεύματι τῷ
ἁγίῳ ἐμπαροινήσῃ. Βου)όμενος γὰρ µέρος τῆς ἀγ-
γελιχῆς δυνάµεως ἀποδεῖξαι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον,
τοῦτο προσέρῥιφψεν , εἰπὼν, ὅτι Δοξαόμενον ὑπὸ
τοῦ πνεύματος δι αἰῶνος , καὶ πάσης «Ἰογικῆς
καὶ γεγγητῆς οὐσίας' ὡς µηδεµίαν εἶναι διαφο-
ρὰν τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίω πρὸς πᾶν τὸ γινόµενον,
B εἴπερ οὕτω δοξάζει τὸν Κύριον τὸ Πνευμα τὸ ἅγιον,
C
ὡς xal τὰ ἄλλα πάντα περὶ ὧν ὁ Προφήτης διέξεισιν,
οἱ ἄγγσλοι xal αἱ δυνάµεις, καὶ τῶν οὐρανῶν οἱ οὖρα-
voi, xai τὸ ὑπερχόσμιον ὕδωρ, χαὶ τὰ ix γῆς πάντα,
δράκοντες, ἄθυσσοι, πῦρ, χάλαζα, χιὼν, χρύσταλλος,
πνεῦμα καταιγίδος, τὰ ὄρη xal πάντες ol. Bouvot,
ξύλα χαρποφόρα xol πᾶσαι χέδροι, τὰ θηρία xol
πάντα τὰ xvfvm, ἑρπετὰ xal πετεινὰ πτερωτά. Ei
οὖν μετὰ τούτων λέγε. δοξάζειν τὸν Κύριον xat τὸ
Ἱνεῦμα τὸ ἅγιον, ἓν τούτων εἶναι πάντως xat αὐτὸ,
ἡ θεοµάχος ἀποφαίνεται γλῶσσα.
Τὰ δὲ ἑφεξῆς τούτοις ἀσυναρτήτως προσχείµενα
ὑπερθῆναί φτµι δεῖν καλῶς ἔχειν, οὐχ ὡς ἁλήπτῳς
ἔχοντα, ἀλλ ὡς δυνάµενα xal παρὰ τῶν εὐσεθούντων
λέγεσθαι, εἶπερ διαζευχθείη τῆς χαχοτρόπου ἑμφά-
σεως. El γάρ τι χαὶ πρόσχειται παρ᾽ αὐτοῦ τῶν εἰς
εὐσέθειαν σωντεινόντων, ἀντὶ δελεάσµατος τὸ τοιοῦ-
τον τοῖς ἁἀχεραιοτέροις προτείνεται, ἵνα συγκαταποθῇ ᾿
τούτοις xal τὸ «rc ἀσεθείας ἄγχιστρον. Εἰπὼν γάρ
τινα &xsp ἂν χαὶ ὁ ἐχχλτησιαστικὸς εἶποι, προστί-
θησιν, Ὑπήκοος πρὸς τὴν τῶν ὄντων δηµιουργίαν
xal γέγεσιν, ὑπήκχοος πρὸς πᾶσαν διοἰκησι», οὐκ
ἐκ τῆς ὑπακοῆς προσ.ὶαθὼν τὸ εἶναι Υἱὸς θεὸς,
ἀ ο ἐκ τοῦ Ylóc εἶναι xal ΕΥ» ηθῆγαι Μογογενἠς
θεὺς , γενόμενος ὑπήχοες ἐν «Ίόγοις, ὑπήχοος
ἐν ἔργοις. Καΐτοι τίς οὐκ οἵδε τῶν ταῖς θείαις xaü-
ωμιληχότων φωναῖς, πότε εἴρηται παρὰ τοῦ µεγά-
λου Παύλου — xai τοῦτο ἐφ᾽ ἅπαξ περὶ αὐτοῦ , ὅτι
ὑπήχοος ἐγένετο; "Ove γὰρ ἐπὶ τῷ πληρῶσαι τὸ διὰ
τοῦ σταυροῦ μυστήριον ᾖλθεν, ὁ χενώσας ἑαυτὸν ἐν
τῇ τοῦ δούλου μορφῇ, xai ταπεινώσας ἑαυτὸν τῷ
τοῦ ἀνθρώπου ὁμοιώματί τε χαὶ σχηµατι, εὑρεθεὶς
ὡς ἄνθρωπος ἐν τῇ ταπεινῃ τῶν ἀνθρώπων φύσει,
τότε ὑπῆχοος γίνεται, ὁ τὰς ἀσθενείας ἡμῶν ἀναλα-
θὼν, xai τὰς νόσους βαστάσας, τὴν παραχοὴν τῶν
ἀνθρώπων διὰ τῆς ἰδίας ὑπαχκοῆς ἐξιώμενος, ἵνα τῷ
µώλωπι αὐτοῦ «b ἡμέτερον ἱάσηται τραῦμα, καὶ διὰ
τοῦ ἰδίου θανάτου τὸν χοινὸν θάνατον τῶν ἀνθρώπων
ἐξαφανίσῃ ., τότε δι ἡμᾶς ὑπήκοος γίνεται, ὡς xal
ἁμαρτία xal χατάρα διὰ τὴν ὑπὲρ ἡμῶν οἰκονομίαν
ἐγένετο, οὗ φύσει τοῦτο ὧν, ἀλλὰ χατὰ φιλανθρωπίαν
γενόμενος. Τὸν δὲ τοσούτων ὑπαχοῶν χατάλογον,
529
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Il. "30
«10à Tola; ἑδιδάχθη Γραφῆς; Τὸ ἑναντίον μὲν οὖν A sit, sed propter amorem et benevolentiam in honmi-
κᾶσα θεόπνευστος Γραφὴη τὴν αὐθεντικὴν αὐτῷ καὶ
αὐτοχρατοριχὴν προσμαρτυρεῖ ἐξουσίαν , λέγουσα,
Αὐτὸς εἶτε, xal ἐγενήθησαν , αὐτὸς ἐνετεί.Ίατο,
καὶ ἐκτίσθησαν. Δῆλον γὰρ ὅτι ταῦτά φησιν ὁ Προ-
φήτης περὶ τοῦ τὰ σύµπαντα φέροντος τῷ ῥήματι
τῆς δυνάµεως αὐτοῦ, οὗ ἡ ἐξουσία, πᾶσαν οὐσίαν xal
φύσιν, xal πάντα τὰ ἐν τῇ χτίσει νουύμενά τε xal
ὀρώμενα, tv µόνῃ τῇ τοῦ θελήµατος ὁρμῇ σνυνεστή-
σατο. Πόθεν τοίνυν κινούμενος ὁ Εὐνόμιος, µυριοτρό-
ταυς ἐπιφημίνει τῷ βασιλεῖ τῆς χτίσεως τὸ ὑπίχοον,
Ὑπίέχοος, λέγων, πρὸς πᾶσαν δηµιουργίαν, xax πρὺς
τᾶσαν διοίχγσιν ὑτίχους , ὑπήχοος £y λόγοις καὶ Ep-
vot; ; Καΐτοι παντὶ δΏλον τὸ τοιοῦτόν ἐστιν, ὅτι pó-
voc ἐν λόγοις τε xaX ἔργοις ἑτέρῳ τις ὑπῆχοος γίνε-
ται, ὁ pfo τὴν ἐξουσίαν τοῦ ποριεῖν ἀχριθῶς f) λέγειν
ἁλήπτως ἐν ἑαυτῷ χατορθώσας ' ἁλλὰ πρὸς τὸν ὅ.-
ἑάσχαλονυ ἑαυτοῦ καὶ καθηγεµόνα βλέπων , ταῖς ὑπο-
θήχαις ἐχείνου τὸ £v τοῖς λώγοις τε χαὶ ἐν τοῖς ἔργοις
ἀχριδὲς ἐχπαιδεύεται. Τὸ 05 τὴν Σοφίαν ἐπιστάτου
χρίρειν οἴεσθαι χα) ὃ.δασχκἀλου , τοῦ τὴν ἀχολουθίαν
ἡ τὴν διχαιοσύνην πρὸς τὸ δἑον αὐτῇῃ κατευθύνοντος,
wv; τῆς Εὐνομίου φαντασίας ἐστίν. Καὶ περὶ τοῦ
Πατρής φησι», ὅτι Π,στὸς ἐν λόγοις , καὶ πιστὺς ἐν
ἔργοις. τῷ δὲ Ylo τὸ πιστὸν iv τοῖς Υενοµένοις τε
χαὶ Ἰεγομένοις οὐχ ἐμαρτύρησεν, ἀλλ᾽ ὑπήχρον αὐτὸν
b) λόγοις εἶναι, xal οὐ πιστὸν ἀπεφίνατο, Ὡς διὰ
πάγιων ὧν λέγει τὴν xat' αὐτοῦ ῥλασφημίαν τὸ ἴσον
yy: 5) δὲ µωρόν τε xai ἁδιανόητον τῆς μεταξὺ
“ούων παρεντεθείσης ῥήσεως, πρέπει τάχα σ'ωπῇ
-αρ]θεῖν, μή τις τῶν ἀπερισχέπτων ἐπιγελάσγῃ τῇ
µαταιότττι , δαχρύειν δέον ἐπὶ τῇ τῶν ψυχῶν αὐτῶν
ἀπωλεία, 3$ γελᾶν ἐπὶ τῇ µωρίᾳ τῶν λόγων. droY
Tip aoo; οὗτος xai περιξσκεμµένος δουματιστὶς,
ὧκ ἱχτῆς ὑπακοῆς αὐτὸν προσλαθεῖν τὸ εἶναι Υἱόν.
"eis ἀγχινοίας * ὡς ἀναγκαίως περ; τούτων ἡμῖν
ῥρίζεται ! Ὅτι οὗ πρότερον ὑπίκοος ἐγένετο, xal
vt Ye, οὐδὲ πρεαδυτἑραν χρὴ νοεῖν τν ὑπαχοῖν
εὐτῦ τῆς γεννήσεως. El δὲ μὴ προσδιωρίσατο ταῦτα,
τὶς οὕτω μωρὸς xai ἡλίθιος Tv, ὡς μ.σθὸν ὑπαχ,ῆς
ἀζναι παρὰ τοῦ Πατρὸς αὐτῷ δεδόσθαι τὴ» γέννη-
93, τῷ πρὸ τῆς γεννήσεως ἐπιδειζαμένῳ τὸ εὐπειθὲς
αἱ ὑπίχοον: "ARX ἵνα μὴ πρηχείρως τις Ex τῆς
bh. τῶν λεγομένων γατασυρῇ πρὸς τὸν γέλωτα,
Ἡπηάτω ὅτι ἔχει τι xal dj µωρία τῶν λεγομένων
ἑαρων ἄξιον. "O. Υὰρ βούλετα: χατασκευάσαι διὰ
Ἠύτων, τοιοῦτήν ἐστιν, ὅτι φύσις αὐτῷ ἐστιν d) ὑπ'
tof. Ὡς μτδὲ βουλουμένῳ δυνατὸν γενέσθαι τὸ μὴ
ὑτέχοον εἶναι.
num genus factus est. Harum vero tantarum Όϱῦο-
dientiarum catalogum, ex quanam Scriptura edoctus
est? Contra quidem omnis divinitus inspirata Scri-
ptura ei summam majestatem et primariany potc-
slatem ac merum imperium assignat, cum ait, 7pse
dixit, el [acta sunt, ipse mandavit, et creata sunt 5,
Perspicuum est enim quod liec ait Proplieta. de co
qui su: polentize verbo fert universa ** : cujus po-
testis omnem essentiam et naturam, et omnia quae
in creatura intelliguntur et cernuntur, solo volun-
tatis impelu et nutu condidit. Unde igitur Euno-
mius commotus, modis infinitis in rege creaturze
obedientiam celebrat? cum ait, Obediens ad omne
opificium et fahricam, ad omnem administrationem
B obediens, obediens in sermonibus et operibus.
Quinetiam hoc cuilibet est perspicuum ct. clarum,
quod solus in sermonibus et operibus alteri quis-
piam fit obediens, qui nonduim exacte faciendi ha-
bitum vel dicendi absque errore et reprehensione
in seipso perfecit, sed in suum magistrum et ρτα-
ceptorem intuens preceptis illius quod in sermo-
nibus et operibus accuratum est et limatum in.
struitur et eruditur. Putare autem Sapientiam ma-
gistro et doctore indigere eo qui vel consecutionem,
vel justitiam ad id quod ei opus est dirigat, solius
Eunomii visionis est. Ac de Patre inquit, quod
fidelis in sermonibus et fideiis in vertts; Filio
autem quod fidele cst in dictis et factis non attri-
buit, sed ipsum obedientem, non fidelem, in ser-
nionibus et operibus pronuntiavit. [ta ut per omnia
quie ipse asserit , impietas οἱ blasphemia contra
ipsum perinde ct equaliter se habeat; stultitiam
autem et amentiam verborum interjectorum prestat
foriasse silentio involutam pr:eterire, ne quis in-
consultorum et improvidorum, borum vanitatem
derideat, cum potius flendum esset propter anima
rum ipsorum interitum, quam ridendum propter
sermonum stultitiam εἰ fatuitatem, Ait. enim iste
sapiens οἱ consideratus doginatista, non ex obe-
dientia ipsum accepisse, ut sit Filius. O solerti:m !
quam necessario de his nobis disserit ! Quod non
prius obediens factus est, et tunc Filius, neque
oportet intelligere obedientiam ejus generatione
D antiquiorem. Quod si hec minime distinxisset, quis
ita fatuus et stolidus, ut mercedem obedientix pu-
tet à. Patre ipsi datam esse generationem, qui au-
tlequam ortus esset suam in pareudo facilitatem ct
in obediendo alacritatem ostendisset ? sed ne quis in
promptu ex dictorum amentia οἱ vecordia risu. quatiatur, intelligat. quod hzc fatuitas. et stultiloquentia
siquid lacrymis dignum habeat. Quod enim vult per h:ec conflcere, tale est, quod natura ei est obc-
dentia. lia ut ctiam οἱ velit. fieri
Το-οῦτον vio αὐτὸν χατεσκενάσθαι λέγει, ὡς
αρὲς ὑπαχοὴν μώτην τὴ» gücir αὐτοῦ ἐπιτη-
δείως ἔχει. Καθάπερ τῶν ὀργάνων τὸ πρὀς tva
σύτον ΣΖχηματισμένον, ἐχεῖνο τὸ εἶδως ἑντοποῖ xav
ἀ.άχντν τῷ ὑποχειμένῳ, ὅπερ ὁ χλλκζύων τῇ τοῦ
5 ναι. ΟλΙΜΗ, 9. που, à, 9.
non possit, ut obcdicna non sit.
Tale quiddaa seipsum construaisse affirmat,
quod ad oledicutiam solam natura ejus convenienter
δε habeat, quemadinodum instrumentum illud quod
ad aliquem tvpun sive forinam conformatum est,
$21
S. GREGORII NYSSENI
necessario cam speciem imprimit materiz: subjectae, Α ὀργάνου x2:a2x:7fj ἑναπέθσετο, ᾧ οὐκ ἔστι δί
quam quidem instrumenti fabricationi indidit fabri-
cator, cui instrumento non est facultas rectam
lineam faciendi in subjecto quod ejus vestigium
excepit, si machina fuerit circularis, vel circulum
ostendendi per tvpuimn, si ad rectam lineam figura-
tum sit instrumentum. Quanta sit autem talis «ο:
gitationi3 et. intelligenti: blasphemia et exsecrabi-
lis. impietas, quid necesse est nostra oratione
revelare, cum vox ipsa haretica absurditatem cla-
milet ? Si enim propter hoc obediens , quia talis
natus est, neque cum humana natura prorsus
aequale habet. Siquidem nobis anima est libera, sui
juris compos , nullius dominio mancipata, sponte
sua arbitrioque suo quod sibi placet et gratum est
eligens. Qui autem naturae ncecessitati subjugatus
est, operatur semper, imo vero perpetitur obedien-
tiam : atque etiam si nolit, hoc facere ejus natura
non indulgeat. Ex eo enim quod sit filius et sic
natus, obediens factus est in dictis, et obediens
in factis. O stuporem et vecordiam dogmatis ! ver-
bis obedicns Verbum facis, et mente concipis alia
Verba ante Verbum quod est per essentiam : et in-
ter Verbum quod erat in principio, scilicet me-
dium est et interjectum aliud Verbum, principii ad
ipsum transmittens voluntatem. Nec illud unum est
Verbum , sed plura sunt quadam Verba, quz per
medium principii et Verbi ab Eunomio transtibu-
lantur, ct quie ut ipsis lubet hujus obedientia abu-
tuntur. Sed quid in horuin dictorum vanitate diutius
immorari necesse est? Cuivis enitn perspicuum,
quod quando Paulus dixit ipsum factum fuisse obe-
^dientem, sic dixit. quemadmodum dicit et ipsum
factum fuisse carnem el servum,et exsecrationem et
peceatum propter nos, neque tunc Dominus glori,
dedecus aspernatus, εἰ in carne passionem susci-
pieus, potestate summa ct libera seipsum privavit,
dicens *', Solvite templum hoc, εἰ in tribus diebus
ipsum excilabo. Et iterum, Nullus. tollit aninam
meam a me; polestalem habeo ponendi ipsam, et
potestatem ligbeo resumenui ipsam. Et cum ad ip.
sum propius accesserunt ea nocte qui ejus pas-
sionem praecessit, qui ferro et lignis armati eraut,
omnes retrorsum evertit, cum hoc dixit, Ego sum.
Et rursus latrone supplicaunte ut sui menior esset,
euam in omnibus potestatem ostendit, cum dixit,
llodie mecum eris in paradiso. Si igitur neque
tempore passionis a potestate separatur : ubin:in
tandem heresis subjectionem Πομὶς glorie conspi-
cit? Quanam haec etiam multimoda meditatio
quam in Deo jactat, dicens mediatorem in decretis,
mediatorem in lege? Non hzc ab alta voce Apostoli
sumus edocti, qui ait, quod legem mandatorum
evacuans suis documentis, hic est mediator Dei οἱ
hominum, cum dixit hoc ipsum verbum, quod
Unus Deus est, unus mediater Dei et hominum,
homo Christus Jesus. Totum nobis hic mysterii
* Joan. 11, 19.
f| εὐθὺ ποιησαι τῷ ὑποδεχομένω τὸ Üyvog, αἱ
φερὴς εἴη ἡ; $pyaala, f| κύχλον δεῖξαι διὰ τοῦ
εἰ κατ εὐθεῖαν ἑἐσχηματ,σμένον τύχοι τὸ δι
"Όσον δὲ τῆς τοιαύτης δ:ανοίας ἐστὶ τὸ βλάσ
τί χρῆ διὰ τῶν ἡμετέρων ἐχχαλύπτεσθαι
αὐτῖς τῆς αἱρετιχΏς φωνῖς vh) ἀτοπίαν βοώ:
Υὰρ διὰ τοῦτο ὑπήχοος , διότι τοιοῦτης ἐγέναι
πρὸς ἀνθρωπίντν φύσιν πάντως τὸ ἶσον ἔχει
ἡμῖν μὲν αὐτεξούσιός ἐστιν ἡ φυχἠ καὶ ἁδέ
αὑτοχρατορικῶς αἱρουμένη κατ ὀξουσίαν vb 1
ptov* ὁ δὲ ἀνάγχῃ φύσεως ὑπεζευγμένος ν
διὰ παντὸς , μᾶλλον δὲ πάσχει τὴν ὑπακοὴ
εἰ μη βούλοιτο τοῦτο ποιεῖν συγχωρούσης *
σῖως. Ἐκ γὰρ τοῦ Yibg εἶναι χαὶ Ἰεγενῆσθαι
ὑπήχοος γέγονεν bv λόγοις, xai ὑπήχοος iv
Ὢ τῆς ἀνα.σθησίας τοῦ δύγµατος! Λόγοις 1
τὸν Λόγον ποιεῖς, xal πραξπινοεῖς τοῦ ὄντοι
Λόγους ἑτέρους' καὶ μεσιτεύει τοῦ by τῇ áp)
Λόγου ἕτερος Λόγος τῆς ἀρχής πρὸς αὖτ
περθµεύων τὸ βούλημα. Καὶ οὐχ εἷς οὗτοι
xai πλείονές eia! τινες Λόγοι, οἱ διὰ ub
ἀρεῆς καὶ τοῦ Λόγου παρὰ τοῦ Εὐνομίου *
ρόµενοι, xai πρὸς τὸ δοχοῦν αὐτοῖς τῇ
αὐτοῦ χαταχρώμενοι. Αλλὰ τί χρῆῃ τῇ uan
τῶν λεγομένων ἐνδιατρίθειν; Παντὶ γὰρ 6536
ὅτι xal ὅτε ὁ Παῦλος εἶπεν αὐτὸν γεγενηαί
Ίχοον, εἶπε δὲ οὕτως αὐτὸν γεγενῆσθαι , ad
δοῦλον, χαὶ χατόραν xa ἁμαρτίαν δι ἡμᾶς '
C νου, οὐδὲ τότε ὁ Κύριος τῆς δόξης, ὁ της α
καταρρονῄσας, xai τῇ σαρχὶ τὸ πάθος áva
yog, τής αὐθεντιχῆς ἐξουσίας ἑαυτὸν Άλλο
λέγων, Λύσατε τὸν γαὸν τοῦτον, καὶ àr
ἡμέραις ἑγερῶ abccr. Καὶ πάλιν, Οὐδεὶς al
υχήν µου àx' ἐμοῦ) ἑξονσίαν ὄχω θεῖναι
xal ἐξουσίαν ἔχω πά.ιν «1αέεῖν αὐτήν. ]
προσέγγισαν αὐτῷ κατὰ την πρὸ τοῦ πάθους
οἱ τῷ σ.δέρῳ καὶ τοῖς ξὔλοις χαθωπλισμένοι,
αὐτοὺς εἰς τὸ κατόπιν ἀνέτρεφε διὰ τοῦ slm
᾿Εγώ εἰμι ' χαὶ πάλιν τοῦ λῃστοῦ ἱχετεύσα
µνήµῃ παρ' αὑτοῦ γενέσθαι , ἔδειξε ctv ἐπὶ
ἐξουσίαν, bv οἷς orat, Σήµερον μετ) ἐμοῦ
τῷ παραδείσφ. El τοίνυν οὐδξ ἓν τῷ και
πάθους τῆς ἐξουσίας χωρίζεται, ποῦ ποτε f
αἴρεσις τοῦ βασιλέως τῆς δόξης τὸ ὑπεξούσι
δὲ xal ἡ πολύτροπος αὕτη µεσιτεία, ἣν ἔπι
τῷ θ:ῷ, µεσίτην λέγων Ev δόγµασιε, µεσίτη
ptio; Οὐ ταῦτα παρὰ τῆς ὑψηλῆς τοῦ "Aa
φωνῆς ἐπαιδεύθημεν ' ὃς φησιν , ὅτι τὸν vé
ἐντολῶν χαταργἶ,σας τοῖς ἑαυτοῦ δόγµασιν
ἐστιν ὁ μεσίτης θεοῦ xal ἀνθρώπων. Εἰπὸὼν
τὸ ῥῆμα , ὅτι El θὲὸς, καὶ εἷς μεσίτης 8
ἀνθρώπων , ἄνθρωπος Χριστὺς Ἰητοῦς * ἅλ
ἐνταῦθα τὸν σχοπὺν τοῦ μυστηρίου διὰ τῆς.
σίτου λέξεως διαλαθὼν , ἀπεχάλνφψεν ’ 6 B
οὗτός ἐστιν ' ἀπέστη διὰ τῆς τοῦ ἀντιχειμί
xlag ποτὲ τὸ ἀνθρώπινον, καὶ τῇ ἁμαρτίᾳ δε
$59
CONTRA EUNOMIUM, 115. Il.
5l
χιλ τῆς ὄντως fiAozpuuo0n ζωῖς. Ανακαλεῖται μετὰ Α scopum | mediateris nomine complexus revelavit |
ταῦτα τὸ ἑαυτοῦ πλάσμα ὁ τοῦ πλάσματος Κύριος,
xcl Ἠγένεται ἄνθρωπος μετὰ τοῦ εἶναι θεός ' χἀχεῖνο
ὅλον ὧν, καὶ τοῦτο ὅλον γενόμενος: καὶ οὕτως Guv-
ενεχράθη θεῷ τὸ ἀνθρώπινον, τοῦ κατὰ Ἀριστὸν ἀν-
θρώπου thv µεσιτείαν ἐργασαμένου. Ὦ διὰ τῆς
Ἰγαληφθείσης ἡμῖν ἀρχῆς, ὅλον τῇ δυνάμει συναν-
εχράθη τὸ «ὗραμα. Ἐπεὶ οὖν 6 μεσίτης ἑνὺς οὐχ
ἔστιν, ὁ δὲ θεὸς εἷς ἐστιν, οὐδὲν τοῖς προσώποις τοῖς
ἐν τῇ πίστει παραδεδοµένοις ἐμμερικόμενος , µία
Ye t θεότης £v Πατρί τε χαὶ Yio , καὶ Πνεύματι
ἁνίῳ * διὰ τοῦτο γίνεται μεσίτης ἅπαξ ὁ Κύριος,
€3:o0 xal ἀνθρώπων , συνάπτων τὸν ἄνθρωπον δι
Σαυτοῦ τῇ θεότητι. ᾽Αλλὰ xal διὰ τοῦ κατὰ τὸν µ:-
«την νοήματος x5 εὐσεθὲς τῆς πίστεως ἐδιδάχθγμεν"
45 (Xp μεσίτης θεοῦ xai ἀνθρώπων ὥσπερ τῆς àv-
Θρωτίνης φύσεως την χοινωνίαν ἐδέξατο, οὐ voua-
σθεὶς ἄνθρωπος, ἀλλὰ γεγονὼς κατὰ ἀλήθειαν, οὕτω
2ζαἱ ἀληθινὸς θεὸς ὢν, οὐκ ἐπωνυμίᾳ τετιμτµένος
ἁ σὺν φιλῆς τῆς θεότττος, ὡς ὁ Εὐνόμιος βούλετα;.
hic autem scopus est : adversarii malitia quondam
humanum genus a Deo defecerat, et. peccato. ser-
vierat, οἱ a vera vita alienatum erat. Revocat
postea suum figmentum, qui figmenti Dominus est,
et fit homo cum eo qui est Deus, et illud totum
cum esset, οἱ hoc totum factus: οἱ sic quod hu-
manum est, cum Deo temperatum est, homine qui
secundum Christum est, mediationem operante.
Cui per assumptas a nobis primitias tola virlute
contemperata est massa. Quoniam igitur mediator
unius non est, Deus autem unus est, neque in per-
sonis in fide traditis in partes distributus : una
enim deitas id Patre, Filio. οἱ Spiritu sancto:
propterea fit mediator semel Dominus, Dei et ho-
minum, copulans hominem per semetipsum deitati.
Quin etiam notione per mediatorem concepta fidet
pietatem didicimus : mediator enim Dei et hominum,
quemadmodum humans natur: — communionem
accepit, non putatus homo, sed natus secundum
veritatem, sic etiam verus Deus est non cognomento tantum honoratus nudz deitatis, ut vult. Euno-
Foius.
Ὅσα δὲ τοῖς εἰρημένοις προστίθησι, τῆς αὐτῆς
ἀνοίας ἔχεται, μᾶλλον δὲ xaxovolag* Ylhv γὰρ αὐτὺν
ἠπὸν, ὃν ἓν τοῖς μικρῷ πρόαθεν εἰρημένοις. χτ.στὸν
εἶναι σαφῶς διωρίσατο,χα) Μονογενῆ θεὸν ὀνομάσας,
iy μετὰ τῶν λοιπῶν τῶν διὰ τῆς Χτίσεως γεγονότων
ἱρέθμησεν , ὅμοιον εἶπε τῷ TEeKYicarcu, xac
ἐξαέρετον ὁμοιότητα µόνο», κατὰ τὴν ἰδιάζυυσαιν'
γοιαν. Xph τοίνυν διχσταλΏναι πρῶτον τοῦ ὁμοίου
σημαινόμενον, ποσαχῶς ἐν τῇ καταχρήσει τῖς
Qux autem his dictis adjicit camdem resipiunt |
amentiam, vel potius ialevolentiam : Filium euim
ipsum cum dixisset, quem in his qux paulo ante
— dicta. fuerunt, quid ereatum esse aperte et diserte
determinavit : et Unigenitum Deum mnominasset,
quem cum reliquis creaturis connumeravit , sini-
lem dixit genitori tantum pracellenti et eximia. qua-
dam similitudine, secundum propriam et peculiarem
nolitiam. Primum igitur similis significatio distin-
σοντθείας λέγετα.. Εἴθ᾽ οὕτως ἐπὶ τὴν ἐξέτασιν τῶν ϱ guenda est, quot modis in abusu consuetudinis di-
Ξθο κειμένων ἐλθεῖν. Πρῶτον μὲν γὰρ ὅσα παρα.εὐ-
ica: τὰς αἰσθήτεις ἡμῶν, οὐ τὰ αὐτὰ μὲν ἀλλέλοις
bara, χατὰ τὴν φύσιν, παρὰ δὲ τινος τῶν «apimo-
Βξνων τοῖς ὑποχειμένοις, σχήματος λέγω xa χοώ-
τος χαὶ Έχου, xai τῶν ὅσα διὰ γεύσεώς τὲ καὶ
ὁσς;ρήσεως xo ἀ γῆς tbv παραλογισαὸν ἐμποιεῖ.
Άλλα μὲν τὴν φύσιν, ἕτερα δὲ παρ ἃ πέἍνχεν εἶναι
ὑτοπχρινόμενα, ταῦτα ὁμοίως ἔχειν ἡ συνήθεια λέγει"
οἵον ὅταν ἡ ἄφυχος Όλη μορφωθῇ διὰ τῆς τέχνης
πρός τινα ζώου µίµτσιν, διὰ γλυφῆς ἡ ζωγρα»ρίας,
πλάσματος, ὅμοιον λέγεται τῷ ἀρχετύπῳ τὸ µἰ-
µημα, Ἐνταῦθα Υὰρ ἄλλη μὲν τοῦ ζώου d φύσις,
ἑτέρι üt zn. παραφευδοµένης τὴν ὄψιν διὰ χρώματος
Μόνον xal σχήµατος. Too δὲ αὐτοῦ εἴδους ἐστὶ τῆς
ὁμαύττος, καὶ fj tv χατόπτρῳ εἰχὼν , τῆς ἀρχετύ-
WW µορφης ἑναργεῖς φέρουσα τὰς ἐμφάτεις , οὗ μὴν
bilo κατὰ τὴν φύσιν οὔσα, ὅπερ ἐστὶ τὸ ἀρχέτυπον. κ.
Ἠμύτως xai τὴν ἀχοὴν ἔστι τὸ looy παβεῖν, ὅταν
V τὴν φωνὴν τῆς ἀπδήνος τῷ οἰχείῳ φθόγγῳ µιμού-
KW, ὀρνέου δοχεῖν ἐπακρρᾶσθαι τὴν ἀκοὴν ἄνα-
Sis. Πάσχει δὲ τὸν τοιοῦτον παραλογισμὸν καὶ
i mins, ἔταν ὁ τοῦ χαρποῦ τῶν σύχων χυμὸς., thv
5 μέλιτος ἡδονὴν ὑποκχρίντται ' ἔχει γάρ τι bou;
την γλυχύτητα τοῦ μέλιτος ὁ χυμὸς τῆς ὁπώ-
Ps * οὕτω δι) ὀμοιότητος ἔστι παραλογισθῖναί ποτε
καὶ τν ὕσφρησιν, ὅταν ὁ ἀτιλς τῆς χαμαιαήλου
Avr3 , 2235 τὸ εὐῶδες μῆλον τῇ νπυοία μιμηθς-
citur. Deinde sic ad propositorum exquisitione'n
veniendum. Primum quidem quascunque nostros
sensus fallunt, cum natura non sint inter se eadem,
sed ab aliquo eorum qu: subjecta consequuntur ac-
cidente, figura dico οἱ colore, et sono, et qux per
gustum et odoratum εἰ tactum sensuum deceptio-
nem ingenerant : cum alia quidem sint secundum
propriam naturam, alia vero quam qua revera
sunt esse simulentur : h:ec similiter se habere con-
suetudo dicit : velut cum inanima materia ad ali-
cujus animalis imaginem arte aliqua effingitur vel
sculptura, vel pictura, vel fictrice ; quod effictum
est et imitatum, archetypo, id est exemplari pri-
migenio, simile dicitur. lic enim alia quidem ani-
malis natura, alia vero materi: visum ementientis
οἱ fallentis 5ο:ο colore et figura. Ejusdem autem
speciei similitudinis est, qu:e in speculo apparet
imago, exemplaris formz evidentes referens appa-
riliones, cum tamen non sit illud secundum natu-
ran, quod quidem est primigenium exemplar.
Eolem modo etiam auditus afficitur, et quale
quiddam perpetitur, cum quis proprio sono vocem
luscini* imitans avem audire sibi videri auditu
persuaserit. Tale quiddam fallax οἱ «captiosum
gustus percipit, cum fructus fieuum sapor mellis
voluptatein simulat : sapor enim illius fructus quid
simile habet eum mellis dulcedine ; sic etiam qua-
555
S. GREGORII. NYSSENI
555
dam similitudine odoratus aliquando decipitur, A voz , ἁπατήσῃ την αἴσθησιν. Τὸν αὐτὸν δὲ τρύπον
eum vapor chamameli πετ ipsum malum sive
pomum suaviter olens «dulci aspiratione imitans
sensum deceperit. Idem tactui accidit, similitudo
cnim vario modo veritatem mentitur. Siquidem ar-
genteus nummus vel arcus, xqualis cum aureo
iagnitudinis et ejusdem ponderis, simile quiddam
nente veritatem.
lec paucis generaliter dieta sunt de iis quie
propter similitudinem quamdam sensuum instru-
menta fallaciter decipiunt, dum aliud quid csse
quam sunt putantur. Liceret. adhuc aecuratiore
disquisitione sermonem dilatare per ea qui cum
sint diversi generis inter se, ex aliquo tamen eo-
rum accidentium qux rem consequuntur, alterum
alteri simile esse existimatur. Nunquid Eunomius
talem quamdam similitudinis speciem jactitat in
Filio ? Sed uon eo amentize et insaniz venerit, ut
fallacem ei fraudulentam similitudinem in veritate
contempletur. Rursus aliam similitudinem in di-
vinitus inspirzta Scriptura didicimus ab eo qui di-
xit : Faciamus hominem ad imaginem nostram et si-
militudinem **. Sed non opinor Eunumium in Filio
et Patre hanc, similitudinis speciem vonsiderare,
ut eumdem cum homine Unigenitum Deum esse
pronuntiet. Scimus eliam aliam siwilitudinis spe-
ciem, quam in mundi creatione de Seth sermo
affirmat : Genuit Adam Seth ad imaginem et simili-
tudinem suam **, quam quidem si. dicit Eunomius,
non ejus orationem repudiandam esse censemus. C
llic enim neque natura eorum quie inter se simi-
litudine conveniunt differt, et charaeter et. species
communionem habent. [Lec et talia sunt, que de
similium differentia et discrimine nos intellexiius ;
videamus igitur, ad quid respiciens Eunomius,
eximiam illazm similitudinem cum Patre attribuit
Filio, dicens , similem esse ei qui genuil eximia
quadam similitudine et propria notione, non ut Pa-
iri Patrem, non. enim sunt duo DPutres.. llauc per
c1cellentiam similitudinem Filii cum Patre osten-
dere pollicitus, quomodo non convenit intelligere
ipsun similem, sermone astruit ; cum enim dixit
quod non ut Pater Patri similis est, astruxit verbo,
quod non sit similis. EL rursus cum adjecit quod
xa ἐν τῇ ἁρῇ ποικίλως ἡ ὁμοιότης διαφεύδεται τὸν
ἀλήθειαν. Ἐπειδὴ ἀργυροῦν 7] χάλκεον νόμισμα ἰσο-
µέγεθες τῷ χρυσῷ ., xal κατὰ τὸν σταθμὸν , ὁμοίως
ἔχων ἀντὶ τοῦ χρυσοῦ νομισθῇ, μὴ ἐπικρινούσης
τῆς ὕγεως τὴν ἀλήθειαν.
cum aureo habere existimabilur, visu non discer-
Ταῦτα γενικῶς εἴρηται 6v ὀλίγων, ὅσα δι᾽ ὁμοιότη-
τός τινος τὸν παραλογισμὸν ἐμποιεῖ τοῖς αἰσθητῃη-
ρίοις, ἄλλο τι παρ' ὅ ἐστι νομιζόμενα. Ἔξεστι δὲ δ.ὰ
φιλοπονωτέρας τῆς ἐξετάσεως, πλατνυναι δ.ὰ τῶν
πραγμάτων τὸν λόγον, ὅσα ἑτερογενῶς μὲν ἔχει
προσάλληλα * διὰ δὲ τινος τῶν παρεποµένων ὁμοιοῦ-
σθα, ci. ἕτερον τῷ ἑτέρῳνομίζεται' &pa uf) τι τοιοῦτον
ὁμοιότητος εἶδος ἐπιθρυλλεῖ τῷ Υἱῷ; λλλ' οὐκ ἂν
ἐς τοῦτο παραπλιηδξίας ἕλΏοι, ὥστε τὴν ἁπατηλὴν
ὁμο'ότητα ETÀ τῆς ἀλιθείας βλέπειν. Πάλιν ἄλλην
ὁμοιότητα &y τῇ θεοπνεύστῳ Γραφῇ ἐδιδάχθημεν παρὰ
τοῦ εἰπόντος, ὅτι Ποιήσωμεν ἅγθρωπον κατ εἰκόγα
ἡμετέραν καὶ καθ’ ὁμοίωσι». Αλλ' οὐχ ἂν οἶμα: τὸν
Εὐνόμ.ον ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Πατρὸς τούτο ῥλέπειν
τὸ εἶδος τῖς ὁμοιότητος, ὡς ταὺτὸν τῷ ἀνθρώπῳ tbv
Μονογενῖ, θεὸν ἀποφήνασθα,. Οἴδαμεν καὶ ἕτερον
ὁμοιότητος εἶδος, ὅπερ ἐν τῇ κοσµογενείᾳ φησὶ περὶ
τοῦ ERO ὁ λόγος ’ ὅτι ᾿Εγέννησε τὸν Σὴθ ὁ Ἀδὰμ
xarà c) εἶδος αὐτοῦ καὶ κατὰ τὴν ὁμοιότητα, ὅπερ
εἰ λέγοι ὁ Εὐνόμιος, οὐκ ἀπόθλητον. τὸν λόγον ποιού-
µεθα. Ἐνταῦθα γὰρ, οὖτε fj φύσις τῶν ἀλλῆλοις
ὁμοιουμένων διάφορος, καὶ ὁ χαρακτὴρ καὶ τὸ εἶδος
τὴν χοινωνίαν ἔχει ' ταῦτα xal τὰ τοιαῦτά ἐστιν, ὅσα
περὶ τῆς τοῦ ὁμοίου διαφορᾶς ἡμεῖς ἐνοῄσαμεν. Ἴδω-
μεν τοίνυν πρὸς τί βλέπων ὁ Εὐνόμιος, τὴν ἐξαίρετον
ἐχείντν ὁμοιότητα πρὸς τὸν Πατέρᾳ μαρτνρεῖ τῷ Yio
λέγων, ὅμοιον εἶναι τῷ γεγγήσαντι µόγον κατ ἑξαι-
ρετον ὁμοιότητα κατὰ τὴ’ ἰδιάζουσαν ἔνγοιαν, οὐχ
ὡς Πατρὶ Πατέρα.Οὐ γάρεἰσιδύο Πατέρες. Τὸν xac-
εξαίρετον ὁμοιότητα τοῦ } ἱοῦ πρὸς τὸν Πατέρα δεικνύειν
ἐπαγγειλάμενος, ὅπως μὴ προσήχει νοεῖν αὐτὸν ὅμοιον
κατασκευάσει τῷ λόγῳ. Εἰπὼν γὰρ ὅτι οὐχ ὡς Πατρὶ
Πατὴλρ ἔοιχεν, χατεσχεύασε τῷ λόγῳ, ὅτι οὐχ Éotxs.
Καὶ πάλιν προσθεὶς, ὅτι οὔτε ὡς ἁγεννήτῳ ἀγέννητος,
καὶ δ.ὰ τοῦτο ἀπεῖπε νοεῖν ἐπὶ τοῦ 1οῦ πρὸς τὸν
Πατέρα τὴν ὁμοιότητα” εἶτα ἐπαγαγὼν,οῦτε ὡς Yi
e. . . 9 e . . , - - * T o T0 2
neque sicut ingenito ingenitus, propterea negavit [) Yib;, τρίτον &z f; yas νόηµα, δι οὐ παντάπασι ὃν τοῦ
in Filio cum Patre similitudinem ; deinde subjun-
gens quod neque ut Filio Filius, tertium induxit
intellectum, quo prorsus rationem similis perver-
tit. Hic igitur proprias rationes sequitur, demon-
strationem similis per constructionem dissimilis
faciens. Ejus autem sapiens et simplex dictum ex-
minemus, quod determinationibus demonsteat.
Filium enim Patri similem esse cum dixit, tutum
reddit auditum, non oportere sicut Patrem Patri
Filium similem csse intelligere. Quis autem sic in-
ter homines stupidus οἱ intelligenti: expers, ut Εἰ-
lium Patri similem esse cum didicerit, ad Patris
$* Gen. n, 26. *' Gen. v, 3.
ὁμοίου παραφέρεται λόγον. θὔτος μὲν οὖν τοῖς ἰδίοις----
ἔπεται λόγοις, τὴν τοῦ ὁμοίου ἀπόδειξιν διὰ τῆς χατα”---'
σχευῆς τοῦ ἀνομοίου ποιούµενος. Ἐξετάσωμεν δὲ CM
σοφρὸν αὐτοῦ καὶ ἁπλοῦν, ὃ τοῖς διορισμοῖς ἐπιδξείχνυ----
ται. Υἱὸν γὰρ Πατρὶ ὅμοιον εἶναι εἰπὼν. ἀσφαλίνεταπαα
τὴν ἀχοὴν, μὴ δεῖν ὡς Πατέρα Πατρὶ τὸν Υὸν ἔοι----
χέναι νοεῖν. Τίς δὲ οὕτως £v ἀνθρώποις ἀνόητος, ὥσταπα
Υἱὸν ὅμοιον τῷ Πατρὶ μαθὼν εἶναι, εἰς τὴν Πατρὸ--α
πρὺς τὸν Πατέρα ὀμλιότττα τοῖς λογισμοῖς ἐναχθΏνα:--
0265 ὡς Υἱῷ, qnot, Yióv * πάλιν τὸ σον àv τῷ δι---
ορισμῷ ἡ δριμύτης ἔχει. Πατρὶ Υὸν ὅμοιον εἶναι cE-—
πὼν, τὸ μὴ δεῖν ὡς πρὸς Yibv ἄλλον ὁμοίως ἔχει
531
CONTRA EUNOMIUM, LIB, 1l.
598
προσδιρρίνεται. Ταῦτα τῶν σεμνῶν τοῦ Εὐνομίου A cum Patre similitudinem adducatur ? Neque sicut
δογμάτων ἐστὶ τὰ μυστήρια, δι ὧν σοφώτεροι τῶν
ἄλλων οἱ μαθηταὶ αὑτοῦ γίνονται , µαθόντες ὅτι Πα-
τρὶ Yi ἐοιχὼς, οὐχ Υἱῷ ἔοιχεν, Οὐ γἀρ ἐστι Υἱὸς
Πατήρ ' οὐδὲ ὡς ἁγεννήτῳ ἀγέννητος. Oo γὰρ ἁγέν-
νττός ἐστιν ὁ ιός. Tb δὲ καθ' ἡμᾶς µυστέριον, ὅταν
Πατέρα εἴπῃ. Yiou Πατέρα πάντως διαχελεύεται, xai
ὅταν Yibv ὀνομάσῃ, Πατρὸς Υἱὸν διδάσχει vos?v. Καὶ
οὐδὲν τῆς περιττῆς ταύτης σοφίας µέχρι xat νῦν
ἐδεύθημεν. "Ὥστε διὰ Πατρὸς καὶ Υἱοῦ δύο Πατέρας
ἡ δύο ΥἸοὺς ὑποτίθεσθαι, ὡς ἁγεννήτων δυάδα.
Filio Filium, inquit. Rursus eamdem vim habet in
hoc termino ejus subtilitas. Patri Filium similem
esse cum dixit, non oportere sicut cum Filio alio
similiter se habere determinat. I1zec sunt gravium
Eunomii decretorum mysteria, quibus ejus fiunt
discipuli aliis sapientiores, cum didicerunt quod
Patri Filius similis, Filio similis non est. Non est
enim Filius Pater ; neque sicut ingenito ingenitus,
non enim est Filius ingenitus. Mysterium autem
quod est secundum nos, cum Patrem dixerit, Filii
Patrem ounino jubet. intelligere. Neque adhuc hac supervacanea sapientia indiguimus. [ta ut per Pa-
trem et Filium, duos Patres et duos Filios supponat, tanquam ingenitorum dualitatem.
Τί δὲ βούλεται ἡ πολλὴ περὶ τὸ ἀγέννητον τοῦ B — Quid autem velit circa ingenitum tantum Euno-
Εὐνομίου σπουδη. πολλάχις μὲν ἤδη δεδῄλωται ΄ xal
Wy δὲ πάλιν δι ὀλίγων εἰρήσεται, Τῆς γὰρ τοῦ Πα-
τρὸ, σημασίας µτδεμµίαν πρὸς τὺν Υἱὸν διαφορὰν κατὰ
τὴν φύσιν ἑνδειχνυμένης, ei µέγχοι τούτων τὸν λόγον
ἔσεησεν, οὐχ ἂν ἔσχεν ἰσχὺν ἡ ἀσέθεια, τῆς φυσιχῆς
τῶν ὀνομάτων ἑννοίας οὐ παραδεχομένης τὸ xav οὗ-
cav ἀλλότριον. Nov δὲ ἀγέννητον καὶ γεννητὸν λέγων,
ἐπειδὴ ἄμεσός ἐστι zphz ἄλληλα τῶν ὀνομάτων τού-
των jj ἑναντίωσις, ὡς Üvrtoo xal ἀθανάτου, xat λο-
Υυχκῶν, xal ἁλόγων, xai πάντων τῶν ὁμοιοτρόπως
ἑχεςρωνουμένων , ὅσα διὰ τῶν χατὰ τὸ ἐναντίον ση-
μα ενοµένων ἀλλήλοις ἀντικαθέστηχεν, ἔδωχεν ὁδὸν τῇ
ῥλασφτμίᾳ διὰ τῶν ὀνομάτων τούτων * ὥστε thv τοῦ
θνητοῦ πρὺς τὸ ἀθάνατον διαφορὰν bv τῷ γεννητῷ
πρὸς τὺ ἀγέννητον ἐνθεωρῖσαι. Καὶ ὥσπερ ἄλλη τοῦ
θντητοῦ χα) ἄλλη τοῦ ἀθανάτου ἡ φύσις, xal τοῦ λογι-
XO χαὶ τοῦ ἀλόγου ἀσύμθατα χατὰ τὴν οὐσίαν ἐστὶ
τὰ ἐδιώματα, οὕτω βούλεται ἄλλην μὲν τοῦ ἀγεννήτου
Χαιτασχευάσαι τὴν φύσιν, ἄλλην δὲ τῶν τοῦ γεννητοῦ.
Ἵνα ὥσπερ ὑποχείριος τῷ λογικῷ fj ἄλογος φύσις
δε δτ μιούρυτται , οὕτως διὰ φυσικῆς ἀνάγχης ὑπ-
εξ € υγμένον τῷ ἁγευνήτῳ τὸ γεννητὸν ἐπιδείξη. Διὸ
Sane iret τῷ ἁγεννήτῳ τὸ τοῦ Παντοκράτορος ὄνομα,
ὃ οὐκ εἰς προνοττιχὴν ἐνέργειαν, ὡς πρρλαθὼν ὁ λό-
TO ὑπέδειξεν, ἀλλ’ εἰς τυραννιχὴν ἐξουσίαν µεταλαμ-
Cáo τὴν ἑρμηνείαν τοῦ Παντοχρότορος. Ὡς µέρος
τες ἀρχομέντς τε χαὶ ὑποχειρίου φύσεως χα) τὸν Υἱὸν
TOt IgG, μετὰ πάντων δουλεύουτα τῷ διὰ τῆς τυραν-
mii studium, προ quidem jam declaratum est; et
nunc iterum paucis dicetur. Cum enim Patris si-
gnificatio nullam cum Filio differentiam secundum
naturam demonstret, si ad hzc usque sermonem
inhibuisset, nullam vim habuisset impietas; quia
naturalis horum nominum notitia non admittit
quod est secundum essentiam alienum. Nunc autem
ingenitum οἱ genitum dicens, siquidem horum no-
minum inter se immediata est contrarictas, sicut
mortalis οἱ immortalis, et rationalium el irratio-
nalium, et omnium quz simili modo enuntiantur,
quicunque per significata contraria inter se oppo-
suerimus; per h:c nomina viam blasphemiz et
impiz lingux patefecit; ita ut eam quz est morta-
lis ad immortale differentiam in genito ad ingeni-
tum contemplemur. Et quemadmodum alia est mor-
talis, alia. immortalis natura, et rationalis atque
irrationalis proprietates secundum essentiam con-
gruere nul'o inodo possunt, sed maximc dissident:
sic vult Eunomius aliam quidem ingeniti consti-
tuere naturain, aliam vero geniti. Ut quemadino-.
dum rationali subdita mancipataque irrationalis
natura creala est: sic naturali necessitate ingenito
genitum subjugatum et addictumdemonstvet. Quo-
circa ingenito nomen Omnipotentis copulat, quod
non ad providendi operationem, sicut przcepta
occasione oratio demonstravit, sed Omnipotentis
interpretationem in tyrannicam potestatem trans-
VC3e Tc ἑξουσίας κρατοῦντι κατὰ τὸ ἴσου τῶν πάντων p fert. lta ut partem παιυγ subject: ct. mancipatae
ER. ὅτι πρὸς τοῦτο βλέπων ταῖς τοιαύταις χρῆται τοῦ
15-0) διαστολαῖς, Ex τῶν ὑποχειμένων σαφηνισθήσε-
TOR £ ΕΙπὼν γὰρ ἐχεῖνα τὰ σοφἀ τε xat περ,ξεσχεµμµένα,
*c οὔτε ὡς Πατρὶ ἔοικε ΠατΏρ, οὐδὲ ὡς Υἱῷ Yló;-
X ἔτι γε οὐδεμία ἐστὶν ἀνάγχη ἑοιχέναι πάντως
k δα τρὶ Πατέρα, xat Υἱῷ Ylóv: πατὴρ γάρ τίς ἐστιν
70w Αἰθίοδι, raztp xaX ἓν Σχύθαις, xat υἱὸς ἑχατέρου
" Ἅτων, µέλας μὲν ὁ τοῦ Αἰθίοπος, λευχόχρους δὲ xai
CWoeggucizov χατὰ την χόμην ὁ Σχύθης. Καὶ οὐδὲν
ο αλλον διὰ τὸ πατέρα εἶναι ἑχάτερον, οὔτε διὰ τὸν Λἱ-
. 77a ὁ Σχύθης µελαίνεται, οὓτε διὰ τὸν Σχύθην ἆλ-
Hl,
| co*7:2: τὸ σῶμα πρὸς τὸ λευκὸν τοῦ Αἱθίοπος.
Y er Scytham corpus /Ει]ιορίς albescil),
E- "AAA ὅμως εἰπὼν ταῦτα χατὰ τὸ ἀρέσχον αὐτῷ ὁ
νόμος, ἐπέγχαγεν, ὅτι Ὅμειός éctur ὡς Yiéc τῷ
etiam Filium faciat cum omnibus creaturis δυτνίδη-
tem ei qui tyraunica potestate zqualiter omnibus
imperat, Quod autem ad hoc respiciens talibus uti-
tur verborum distinctionibus, ex subjectis postea
manifestabitur. Cum enim illa docta et considerata
protulit, quod neque sicut Patri similis videtur
Pater ; neque sicut Filio Filius (quanquam nulla
necessitas cogit dicere prorsus Patri Patrem simi-
lem videri, et Filio Filiuin. Pater cnim. aliquis est
inter. /Ethiopes ; pater etiam inter Scythas; horum
utriusque filius, niger quidem filius Zthiopis, albi-
color vero et comam subauream habens Scytha,
Bihilo magis quia poter sit uterque, neque propter JEthiepem, Scytha nigrescit, neque pro-
Verumtamen cuin liec. dixisset Eunoinius, sicut
ei placuit, subjunxit, quod similis cst. sieut. lilius
555 S. GREGORII NYSSENI v iQ
Patri. Sed cum ejusmodi ratio similitudinis, quod A Πατρί. Τοῦ δὲ το.ούτου λόγου τὸ χατὰ τὴν φύσιν cl-
gecundum naturam est proprium demonstret, Sicut
in Seth et in Adamo divinitus inspirata testatur do-
ctrina; parvi faciens et pro nihilo habens dogma-
tista intelligentes auditores, inanem subjunxit ap-
pellationis Filii interpretationem, ipsum imaginem
el sigillum Omnipotentis operalionis definiendo.
Filius enim est, inquit, imago et sigillum operationis
sire efficacie Omnipotentis. loc ipsum primum qui
aures audientes habet cousideret. Quodnam est
illud operationis sigillum? Omnis enim operatio
in eu qui elaborat, id quod elaboratur, spectat.
Cum autem quod peragitur, perfectum aut Lrans-
actum fuerit, per se non substat ipsamet opera-
tio : velut cursus operatio qus fit pedibus, est
motio: cessante motione non amplius in seipsa
subsistit operatio. Idem dici potest in omni requa
suscipitur agenda, vel tractanda, videlicet actio-
nem ipsam cessare simul cum opera et studio ejus
qui circa eam laborat; actionem vero ipsam in
seipsa non subsistere, si neque sit ullus qui ope-
retur in proposito sibi opere et studio, vel si is
qui elaborat ab opere cessaverit. Quid igitur dicit
esse per seipsam operationem, qua neque est es-
scntia, neque character sive figura, neque substan-
tia? lgitur ejus quod non subsistit ipsum ait esse
simulacrum ; lioc autem quod non exsistenti simile
est, neque ipsum omnino est : hzc inanium est
decretoru:u porientosa vanitas, credere in id quod
non est. Quod enim non enti simile est, non est
D
ullo prorsus modo. O Paule, o Joannes, o cvan- C
gelistarmim et apostolorum reliqui coetus ! Quinam
virulentas suas linguas contra vestram vocem exa-
cuunt? Quinam coelestibus vestris tonitribus ra-
nosas suas voceseStygia paludeexcitas obtrudunt ?
Quid igitur dicit tonitrui filius? 7n principio erat
Verbum, et Verbum erat. apud Deum, et Deus erat
Verbum Το, Quid ille qui post illum, vel aliusille qui
intra covlestia adyta et sacraria raptus fuit, qui in
paradiso initiatus?"!, non in vulgus effereuda didicit?
Sic inquit, Qui c.m sit spleudor. glorie et figura
sive expressa imago ejus substantie 1. Quid post
hos dicit ventriloquus iste? Sigillum, inquit, opc-
ratienis Omnipotentis: tertium ipsum post Patrem
facit, a non exsistente illa operatione mediatum,
imo vero a non exsistentia ul libet formatum.
Operationis est sigillum ille qui est in principio,
Verbum Deus, et qui in :lernitate principii eorum
qui sunt inspicitur, Unigenitus Deus, qui est in
sinibus Patris, qui fert universa. verbo sua virtu-
tis, qui factor est seculorum, ex quo omnia, οἱ per
quem omnia, qui terre continet ambitum, qui co-
lum palmo comprehendit, qui inanu metitur aquam,
qui omnia qui sunt complexus est?*, qui in excelsis
habitan; humilia respicit "*, imo vero. intuitus cst,
ut omnen terr: orbem sibiipsi scabellum faciat,
γεῖον δειχνυµένου * ὡς ἐπὶ τοῦ Σὴ0 καὶ τοῦ Αδὰμ f
ῥθεόπνενστος μαρτυρεῖ δ'δασχαλία * μικρὰ «ᾳροντίσας
ὁ δογματιστὶς τῶν συνετῶς ἀχροωμένων, τὴν xev
ἐπήγαγεν ἑρμηνείαν τῆς τοῦ Υἱοῦ προσηγορίας, εἰ-
χόνα χαὶ σφραγῖδα τῆς τοῦ Παντοκράτορος ἑνεργείας
αὐτὺν ὁρισάμενης. Ylóc γάρ ἐστι, φησὶν, εἰκὼν καὶ
σρραγὶς τῆς τοῦ Παντοκράτορος ἐγεργείας. Αὐὑτό
μοι τοῦτο πρῶτον ὁ ἔχων (za ἀχούειν ἐπισχεφάσθω,
Τίς ἐστιν ἡ τῆς ἑνεργξίας σφραγίς; Πᾶσα "ὰρ ἑνέρ-
γεια Ev μὲν τῷ ἐκπονοῦντι τὸ οπουδαζόµενον θεω-
ρεῖται. Περαιωθέντος δὲ τοῦ σπουδαξοµένου, χαθ᾽
ἑαυτῆν οὐχ ὑφέστηκεν * οἷον ἐνέργεια τοῦ δρόµου, dj
6X τῶν ποδῶν ἐστι χίνησις * παυσαµένης δὲ τῆς x:-
νήσεως, οὐχέτι ἐστὶν ἐφ᾽ ἑαυτΏς fj ἐνέργεια. Οὕτως
xal ἐπ) παντὸς ἔστιν ἐπιτηδεύματος τὸ toov εἰπεῖν,
τῇ σπουδῇ του περί τι πονοῦντος συναπολήγε’ν καὶ
τὴν ἐνέργειαν ΄ Eg! ἑαυτῆς δὲ οὑκ οὖσαν οὔτε ἕνερ-
γοῦντός τινος thv προχειµένην ἑαυτῷ σπο.δὲν, obzs
εἰ τὶς σπουδΏς ἀπολίξειε. Ti οὖν λέγει εἶναι xa0' &av-
τὴν τὴν ἐνέργειαν, τὴν οὔτε οὐσίαν οὖσαν, οὔτε χα-
ραχτῆρα, οὔτε ὑπόστασιν; Οὐχοῦν τοῦ ἀνωποστάτου
αὐτὸν εἶπεν ὁμοίωμα ' τὸ δὲ τῷ ἀνυπάρχτῳ ὅμοιον,
οὐδὲ αὐτὸ πάντως ἐστίν ' αὕτη τῶν χενῶν δογμάτων
f| τερατεία, τὸ πιστεύειν εἰς τὸ pr 6v. Τὸ γὰρ μὴ
τῷ ὄντι ὅμοιον, οὐχ ἔστι πάντως. Ὦ Παῦλε, xal
Ἰωάννη, xaX ὁ λοιπὸς τῶν εὐαγγελιστῶν τε xal τῶν
ἁποστόλων χορός ᾽ τίνες τῇ ὑμετέρᾳ φωνῇ τὰς lo6ó-
λους γλώσσας ἑαυτῶν ἀνθοπλίζουσι; Τΐνες ταῖς οὖρα-
νίαις ὑμῶν βρονταϊῖς τὰς ῥατραχώδεις ἑαντῶν φωνὰς
ἀντεγείρονσι; Τί οὖν λέγει ὁ υἱὸς τῆς βροντῆς:, Ἐν
ἀρχῇ ἦν Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἡν πρὸς τὺν θεὸν,
χαὶ θεὸς ἦν ὁ Λόγος. Τί δὲ ὁ μετ ἐχεῖνον, ἄλλος
ἐχεῖνος, ὁ ἑντὸς τῶν οὑρανίων ἁδύτων Ὑενόμενος, ὁ
ἐν τῷ παραδείσῳ μυτθεὶς τὰ ἀπόῤῥητα, Ὢ», φησὶν,
ἀπαύγισμα τῆς δόξης, καὶ χαρακτἡρτῆς ozoczá-
σεως αὐτοῦ. Τί μετὰ τούτους λέγει ὁ ἐγγαστράμυθος;
Σφραγὶς, qnot, τῆς ἑνεργείας τοῦ Παντοκράτορος:
τρίτον αὐτὸν μετὰ τὸν Πατέρα ποιεῖ, τῇ ἀνυπάρχτῳ
ἐχείνῃ ἑνεργείᾳ µεσιτευόµμενον * μᾶλλον δὲ πρὸς τὸ
δοχοὺν τῇ ἀνυπαρξίᾳα vunojusvov. Ἐνεργείας ἐστὶ
σφραγὶς ὁ ἐν ἀρχὴ cv, Λόγος θεὸς, xal τῇ ἀϊδιότητι
της ἀρχῆς τῶν ὄντων ἐνθεωρούμενος, ὁ Μονοχενὶς
Θεὸς, ὁ ὢν ἐν τοῖς κό.Ίποις τοῦ Πατρὸὺς, ὁ τὰ σὐμ-
παν-α φέρων τῷ fuat τῆς δυνάµεως αὐτοῦ, ὁ
ποιττῆς τῶν αἰώνων, ἐξ οὗ τὰ πάντσ, xal δι οὗ -
τὰ πάντα, ὁ κατέχων τὸν γύρον τῆς γῆς, ὁ διειλη----
φὼς τὸν οὐρανὸν σπιθαμῇ, ὁ περ.μετρῶν τῇ χειρὶ τας
ὕδωρ, ὁ περιδεδραγµένος πάντων τῶν ὄντων, ὁ ἐν'''
ὑψη.]οῖς κατοικῶν καὶ τὰ ταπειγἁ ἐρορῶν, μᾶλλοια
δὲ ἐπιδὼν, ἵνα ποι;σῃ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην ἑαυτῷ---
ὑποπόδιον, τῷ ἴχνει τοῦ Λόγου ἐντυπωθεῖσαν ἑνερ----
γείας ἐστὶ σφραγὶς, ἡ-μορφὴ τοῦ θεοῦ. (ὐκοῦν ἑνέρ----
γειά ἐστιν ὁ soc, οὐχ ὑπόστασις. Καὶ μὴν αὐτὸ τοῦταπα
διερμηνεύων φησὶν ὁ Παῦλος, ὅτι χαραχτήρ ἐστιν οἵ--
«τῆς ἐνεργείας, ἀλλὰ τῆς ὑποστάσεως ' j| τὸ τῆς 66r —m
70 * - " ^; Δν
joan. i: 14. ο Η Cor. x5 2 seqq. ᾖ BHelr. (n ο. 7 sa. xL, 12. ^* Psal. cxu, νο
15 |sa. Lxvi, f.
541
CONTRA EUNOMIUM , LID. 1l.
512
ἆ ταύγασμα copayíg ἐστιν ἑνεργείας θ:οῦ. " τῖς 4 Verbi vestigiis. impressum. Operationis est sigil-
f
ἀσεθοῦς Apaüía;: τί µέσον ἐστὶ τοῦ θεοῦ καὶ τῆς
ἀῑδίου μορρῖις ; «ivt δὲ µεσιτεύετα; πρὸς τὸν χαρακτῖ ρα
ἑαυτῆς dj ὑπόστασις ; τί δὲ μεταξὺ νοεῖται τῆς δόξης
καὶ του ἁπαυγάσιατος: 'AXAÀ τοιούτων ὄντων χαὶ
τοσούτων, δι ὧν τὸ μεγαλεῖον ἀναχτρύστετα, τοῦ
Ἀεσπότου Th; χτίσεως, παρὰ τῶν πεπιστευµένων τὸ
κέρυγµα, οἷα περὶ αὐτοῦ διεξέργχεται ὁ τῆς ἀποστα-
σίας πρόδρομος, tl λέγει; Ὡς εἰκόνα, oro, xal
σᾳραγίδα πάσης τῆς τοῦ Παντοκράτορος £r£p-
relac xal δυνάμεως. Ilo; παραγράρεται τὰς τοῦ µε-
Υάλου Παύλου φωνάς; ἐχεῖνός φησιν, ὅτιθεοῦ δύναµίς
ἐστιν ὁ Yib;, οὗτος δὲ αὐτὸν σφραγίδα λέγει δυνά-
ptos, οὐχὶ δύναμιν.
ταιἱοηῖς et virtutis Omnipotentis. Quomodo magni Pauli voces perperam
lum, Dei foruia. lgitur. Deus est operatio, non sub-
stantia. Atqui D. Paulus hoc ipsum interpretaus,
ait *, Character est, id est expressa imago, non ope-
rationis Sed substantie ; vel glorize splendor sigil-
lum est operationis Dei. O impiam inscitiam]
Quinam est medium inter Deum et zternam for-
mam? A quo 2utem mediatur ad. characterem οἱ
ipsius substantia? Quidnam intelligitur interjectum
inter gloriam et splendorem ? Sed. eum tot ct talia
Sint, per quae magnificum Domini creatura ab his
qui crediderunt praedicatur priconium , qualia
percurrit de eo defectionis pracursor, quid dicit?
Tanquamimaginem, inquit, et. sigillum omnis ope-
transcribi? llle ait, quod
Dei virtus sive potentia est Filius, hic ipsum sigillun virtutis autumat, non virtutem.
Καὶ πάλιν ἑπαναλαθὼν τὸν λόγων, ofa τοῖς εἴρη- B. — Ac rursus repetito sermone, qualia liis qui dicta
μένοις προστἰθησ.ν; Ezpayióa λέγει τῶν τοῦ Πα-
τρὸς ἔργω» xul. βου.λευμάζων. Ποίοις ἔργοις τοῦ
[ιατρός ἐστιν ὅμοιος: τὸν χόσμον πάντως ἐρεῖ, xal
τὰ ἓν αὐτῷ πάντα" ἀλλὰ μὴν πάντα ταῦτα τοῦ Mo-
'γενοὺς ἔργα εἶναι τὸ Εὐαγγέλιον ἐμαρτύρησε.
Πίοις τοίνυν ἔργοις τοῦ Πατοὺς ὡμοιώθη; Τίνων
ἐγένετο ἔργων o'20a[l;; Πρία δὲ l'pazt σφρατῖδα
Των χτα-ριχῶν ἔργων αὐτὸν πρηστγόρευσεν» Ei δέ
"lh α Ὁτῷ xat τοῦτο δοίτ, τὸ πλάτσειν λόγους xat'
Hoo 3 £ay ὡς βούλεται ' xàv ἡ loagh μὴ συντίθεται,
εἰκάπσευ mola τοῦ Πατρός ἐστιν ἔργα τῶν παρὰ τοῦ
Υ γεγονότων χεχωρισµένα, ὧν σφραγΐδα λέγει
τν ^ ONU γεγενῆσθαι; "Eoya τοῦ Λόγου τὰ ὁρατὰ
πάν ον χαὶ τὰ ἀόρατα' ἐν τοῖς ὀρωμένοις ὁ χόσµος ὅλος
Xil Je ty αὐτῷ πάντα, Ev τοῖς ἀοράτοις ἡ ὑπερχόσμιος
xxt Doa τοίνυν ὑπολείπεται ἔξω τῶν ὁρωμένων
Ἡ ος κ} ἀοράτω ἔργα τουΗατρὸς ἐφ᾽ ἑαυτῶν θεωρού-
μενα ὦ, σφραγίδα λέγει τὸν Yity γεγενησθαι; "Il
τχαι πάλιν ἐπὶ τὸν δυσώδη τῆς αἱρέσεως ἔμετον
ἔπα ν έτει στενοχωρούµενος, καὶ λέξει ἔργον εἶναι τοῦ
Iz e; 2v Yióv; Πῶς οὖν G9pa s γίνεται τῶν ἔργων
vo Ἔεων ὁ Yióc; Αὐτὸς ὧν, ὥς crat αὐτὸς, τὸ ἔργον,
ἡ τὸν αὐτὸν λέγει xat ἔργον, xal ἔργου ὁμοίωμα;
Διῶσθω ταῦτα" εἰπάτω τὰ λοιπὰ ἔργα, ὧν λέγει
5 μτουργὸν τὸν Πατέρα, οἷς ὁ Yib; ὡμοιώθη ΄ εἴπερ
"à της Ggpayióo; νοεῖ τὸ ὁμοίωμα. []οίους ὃΣ λόγους
Άλους τοῦ Πατρὸς οἵδεν ὁ Εὐνόμιος, παρὰ τὸν Asl Ev
τῷ Πατρὶ ὄντα Λόγου, ὃν σφραγῖδα ὀνομάςσει, τὸν
κυρίως xai ἀλτθῶς xal πρώτως ὄντα va xa ὀνομα-
Ἀήμενον λόγον ,llob; ποῖα δὲ βουλεύματα βλέπει τῖς
Y) θ:οῦ σοφίας χἐχωρισμένα, oí; ὁμο.οῦτα: dj τοῦ
Θιοῷ σοφία, σφραγὶς γινοµένη τῶν βουλευμάτων;
Ὡρᾶτε τὸ ἁδ.άχριτον χαὶ ἀπερίσχεπτον xal συρρετὸν
v) λόγο», οἷα τοῦ μυσττρίου χατασκευάτει; Μήτε ἃ
1άγει ἑπ.στάμενος, μήτε περὶ τίνος ποιεῖ τὺν λόγον.
'U yàp ὅλον ἔχων ἐν ἑαυτῷ τὸν Πατέρα , xai ἓν τῷ
Πατρὶ ὅλος ὧν, ὡς Λόγος xai Σορία καὶ ὀύναμις,
x3i ἀλίθεια xal χαρακτὸρ xol ἀπαύγασμα, αὑτός
ἐστιν ἐν τῷ llazp! τὰ πάντα οὐχ ἆλλων τι/ῶν ἐν
to Πατρὶ πρὸ αὗὑτοῦ θεωρουµένων ' εἰχὼν γινόμενος
xa! σφραγὶς καὶ ὁμρίυμα. Ea γαρίςξται αὐτῷ τὸν
i Hebr. ο 9.
jn fuerunt addit? Sigillum Patris operum et ver-
borum et consiliorum. Quibus operibus Patris est
similis ? mundum procul dubio dicet, et qux in ipso
sunt omnia, Verumtamen hxc omnia Unigeniti esse
opera Evangelium testatur. Quibus igitur Patris
operibus similis factus est ? quorum operum factus
est sigillum ? Quz autein Scriptura ipsum pater-
norum operum sigillum nominavit? Quod si. quis
hoc etiain Eunomio dederit, fingere sermones ad
libitum prout ipse voluerit ; etiamsi Scriptura non
concedat :dical qui:eso quaenam Patris sunt opera
ab his qua sunt a Filio facta separata, quorum si-
gillum dicit Filium fuisse? Opera Verbi omnia as-
pectabilia et inaspectabilia : in his quae sub aspectum
cadunt, totus mundus et qux: in. ipso continentur
omnia: in his qux sensum oculorum effugiunt,
omnis supermundialis creatura. Quaenam igitur
restant extra ea qua conspiciuntur, et quz? non
oculis cernuntur Patris opera in seipsis spectata,
quorum Dei Filium autumat fuisse sigillum ? An
fortasse iterum ad graveolentem haereseos voinitum
redibit in arctum coarctatus, et dicet. Filium esse
opus Patris ? quomodo igitur sigillum horum ope-
rum efficitur Filius? lpse cum sit, ut asserit, opus,
an eumden dicit etiam opus et operis simulacrum?
bxc dentur : dicat reliqua opera quorum fabri-
catorem οἱ opificem Patrem affirmat, quibus fuit
Filius assimilatus: siquidem per sigillum intelligit
simulaerum. Quxnam alia verba Patris novit Eu-
nomius praeter illud quod in Patre semper est Ver-
bum, quod sigillum nominat,proprie el vere pritni-
tus quod e-t et nominatur Verbum ?Ad quie autem
consilia respicit a Dei sapientia separata ac divulsa,
quibus fit similis Dei sapientia, facta Dei consiliorum
sigillum? Videte jiudigestam atque inconsiderat am
f.ecem et colluviem orationis. Quale construit my-
sterium? neque que dicit sciens, neque de quo verba
facit. Qui enim totum babel in seipso Patrem, et
qui totus est in Patre, ut Verbum et Sapientia οἱ
virius, et. veritas et. character εἰ splendor ; ipse
estin. Patre omnia: cum non alia in Patre. ante
545
S. GREGORII NYSSENI
94i i
ipsum opera conspiciantur, hic imago est factus A ἐπὶ Nóc δι) ὕδατος τῶν ἀνθρώπων ἀφανισμὸν, xal
et sigillum et. simulacrum. Deinde ei gratificatur
hominum abolitionem per aquam qua Noe tempo-
ribus accidit; οἱ eum qui in Sodomos ingruit
igneuin imbrem, atque /Egyptiorum justam poenam
el suppliciwun, ut magna quzdam attribuit ei qui
manu terre fines continet, in quo omnia constant,
quemadmodum affirmat Apostolus, velut nesciens
quod ei qui omnia complectitur, et id quod sibi
placet agit, et fert, et quxe jam facta, et quae sunt
futura, non tantum faciunt additamentum gloriz,
duo vel tria commeinorata miracula, quantum de-
trimentum «t. damnum reliquorum silentium. Sed
ut hic silentio pretereantur, vox una D. Pauli
τὴν iv Σοδόµοις τοῦ πυρὸς ἐπομθρίαν, καὶ τῶν Ai-
γυπτίων τὴν ἔνδιχον τιµωρίαν, ὥς τινα μεγάλα
προσμαρτυρῶν τῷ ἐν τῇ χειρὶ ἔχοντ:. τὰ πέρατα τῆς
οἰκουμένης, ἓν ᾧ τὰ πάντα συνέσττκε, χαθώς φησιν
ὁ Απόστολο; ὥσπερ οὐκ εἰδὼς ὅτι τῷ περιέχοντι
τὰ πάντα, καὶ πρὸς τὸ δοχοῦν ἅγοντί τε χαὶ φέροντι,
τά τε ἤδη γεγενηµένα , xal τὰ ἐσόμενα, οὗ τοσοῦτον
προσθήχην ποιεῖ τῆς δόξης, δύο, 7] τρία μνημονεν-
θέντα θαύματα, ὅσον ἀφαίρεσιν xal ζημίαν ἡ τῶν
λοιπῶν σιωπή. ᾽Αλλά xal τούτων σιωπωµένων, Óp-
xzl ἡ µία τοῦ Παύλου φωνὴ περιληπτιχῶς τὰ πάντα
6v ἑαυτῆς ἑνδείσασθαι, ἡ ἐπὶ πάντων αὐτὸν λέγουσα,
xai διὰ πάντων xal £v πᾶσιν.
comprehensive per se satis poterit ownia demonstrare qua ipsum asserit, et per omnia et in onr
nibus.
Deinde inquit, Legem fert secundum Dci «terni Β Eixza, Νομοθετεῖ φησὶ, xac àxicayiv. τοῦ alit
mandatum, (Quisnam zternus est Deus? et quis ei
subministrat in. legislatione ? Sed cuivis est Ρο.’
spicuum, quod per Mosem legem fert Deus iis qui
legem accipiunt. Cum autem antea. Eunomius. fa-
teatur esse Unigenitum Deum qui in Moyse opera-
batur miracula : quomodo ejus przsens sermo in
Mosis ordinem universi Dominum obnixe redigit ?
sterni vero Dei significatum soli Patri assignat.
lta ut ea quz est ad aeternuin differentia, non z-
ternum, sed recentem | Unigenitum Deum demon-
stret, seculorum factorem. Verum eniuvero mihi
videtur oblitus esse ille discendi cupidus et memor,
quod 8ο omnia de seipso Paulus ait, annuntiaus.
hominibus Evangelii praeconium secundum Dei
imperium. Qui ergo de seipso narrat. Apostolus,
h»c Eunomius prophetarum et apostolorum Do-
mino attribuere non. veretur, ut Dominum Paulo
suo servo honore parem constituat. Ecquid ne-
cesse est nie singula. reprehendeutem turbam. ora-
tione inducere? In quibus qui simplicius οἱ osci-
tantius in ejus scripta iucidel, ipsum im sacra
Scriptura dicere concessa existimabit ; at qui di-
ligenti examine faeto. singula potest perpendere,
nulla in re ab haeretica malitia εἰ perversitate sc-
parata esse οἱ differre comperiet. Dicit enim ec-
clesiasticus et liereticus, quod. Pater neminem ju-
dicat, sed omne judicium dedit Filio 11915, At dictum
hoc uterque non similiter intelligit. Per eadem
verba ecclesiasticus in omnibus potestatem intelli-
git: liareticus vero aliquid deficiens οἱ mancipa-
tum sive subditum construit,
Sed illud dictis adjiciendum est, quod velut fun-
damentum aliquod iinpietatis in sermone de dis-
peusatione ponunt, non totum hominem ab ipso
servatum esse determinantes, sed hominis dimi-
dium, corpus intelligo. Hic enim malitize talis sco-
pus in lioc documento ipsis est propositus, ul vo-
ces humiliores ostendant, quas ex huuiana natura
profert Dominus, ut. ab ipsa divinitate videantur
esse fact:e, ul per has validiorem ostendant. blas-
"o T8 Joan, v, 929,
C
viov θεοῦ. Ti; 6 αἰώνιός ἐστι θεός; Καὶ τίς ὁ ὑπουρ-
γῶν αὑτῷ περὶ τὴν τοῦ νόµου θέσιν; Αλλά παντὶ
δῆλον τοῦτό ἐστιν , ὅτι διὰ Μωσέως νομοθετεῖ ὁ θεὺς
τοῖς δεχοµένοις τὸν νόμον. Αὐτοῦ δὲ τοῦ Εὐνομίου
τὸν Μονογενῆ θΘεὸν εἶναι ὁμολογοῦντος, τὸν Μωσῇ
χρηματίξοντα * πῶς ὁ παρὼν αὐτοῦ λόγος εἰς τὴν τοῦ
Μωσέως τάξιν τὸν τοῦ παντὸς Δεαπότην ἀντικαθίστη-
σιν; Τὸ δὲ τοῦ αἰωνίου θεοῦ σηµαινόµενον, τῷ Πατρὶ
ἀνχτίθησι µόνῳ. Ὡς τῇ πρὸς τὸν αἰώνιον διαστολῇ,
μὴ αἰώνιονἀλλὰ πρόσφατον Μονογενη θεὸν ἁποδεί-
Χνυσθαι, τὸν ποιττὴν τῶν αἰώνων. ᾽Αλλὰ καὶ ἐπιλελῆ-
σθαἰ pot δοχεῖ ὁ φιλοµαθής τε χαὶ µνήµων, ὅτι πάντα
ταῦτα περὶ ἑαυτοῦ ὁ Παῦλός φῆσι, διαγγέλλων ἐν τοῖς
ἀνθρώποις τοῦ Εὐαγγελίου τὸ κήρυγμα, xav' ἔπιτα -
hv τοῦ Θεοῦ. "À τοίνυν περὶ ἑαυτοῦ διεξέρχεται ὁ
Απόστολος, ταῦτα ὁ Εὐνόμιος τῷ Δεσπότῃ 16» προ-
φητῶν τε xal ἁποστόλων ἀνατιθεὶς οὐκ αἰσχύνεται,
ἵνα ὁμότιμον χαταστήσῃ τῷ Παύλῳ τῷ ἰδίῳ δούλῳ,
τὸν Κύριον. Καὶ 1! µε χρῆ τὰ καθ) ἕκαστον διελέγ-
χοντα, πληθος ἐπεισάγειν τῷ λόγῳ; Ἐν ol; ὁ μὲν
ἁπλούστερον ἐντυγχάνων τοῖς παρ αὑτοῦ γεγρσµμµέ-
νοις, οἱήσεται τὰ συγκεχωρηµένα παρὰ τῆς Γραφῆς
αὐτὸν λέγειν * ὁ δὲ ἐἑξεταστικῶς ἕχαστον ἀναπτύσσειν
δυνάµενος, ἀπολείξει μηδὲν τῆς αἱρετιχῆς χαχουργίας
χεχωρισµένα. Λέγε, γὰρ καὶ ὁ ἐχχλησιαστιχὸς xal
ὁ αἱρετιχὸς.ὅτι Ὁ Πατὴρ κρίνει οὐδένα, dAAà τὴν
xplcw πᾶσαν δέδωχε τῷ Yl. Νοεῖ δὲ οὐχ ὁμοίως τὸ
εἰρημένον ἑκάτερος. Διὰ γὰρ τῶν αὐτῶν ῥημάτων,
p ὁ μὲν ἐχκλησιαστιχὸς τὴν ἐπὶ πάντων ἑξουσίαν vost *
οὗτος δὲ χατασχευάζει τὸ ὑποδεές τε xal ὑποχείριον.
'AXX' ἐχεῖνο χρῆ προσθεῖναι τοῖς εἰρημένοις, ὅπερ
χρηπίδα τινὰ ποιοῦντα: τῆς ἀσεθείας, Ev τῷ περὶ
τῆς οἰκονομίας λόγῳ * οὐχ ὅλον ἄνθρωπον παρ᾽ αὑτοῦ
σεσῶσθαι διοριζόµενοι, ἀλλὰ τὸ τοῦ ἀνθρύπου ἡμίτο-
pov, τὸ σῶμα λέγω. Ὁ δὲ σχοπός ἔστιν αὐτοῖς τῆς
τοιαύττς περ) τὸ δόγμα καχουργίας, τὸ δεῖξαι τὰς
ταπεινοτέρας φωγνὰς, ἃς ἐχ τοῦ ἀνθρωπίνου ποιεῖται
ὁ Κύριος, παρ αὐτῆς τῆς θεότητος ΥΣγενῆσθαι δο-
χεῖν, ἵνα διὰ τούτων ἰσχυροτέραν ἀποδείσωσι τὴν
O49
CONTRA EUNOMIUM, L1B. 1f.
546
βλασφημίαν, δι αὑτῆς τῆς τοῦ Κυρίου ὁμολογίας , phemiam, per hanc ipsam Domini confessionem
χρατυνομένην " τούτου χάριν φησὶ, Τὸν éx' ἑσχάτων
τῶν ἡμερῶν yerópgrovr ἄνθρωπον, oix áraJAa-
6órra τὸν ἐκ yvxnc xal σώματος ἄνθρωπογ.
Ἐγὼ δὲ πᾶσαν διερευνησάµενος τὴν θεόπνευστὀν vs
xai ἁγίαν Γραφὴν, οὐχ ὁρῶ ταύτην τὴν φωνῖν ἐγ-
Ἰευραμμένην, ὅτι µόνην τὴν σάρχα δίχα ψυχῆς , ἓν
τῷ χαιρῷ τῆς χατὰ ἄνθρωπον οἰκονομίας, ὁ τὰ πάντα
ποιᾗσας εἰς ἑαυτὸν ἀνεδέξατο. ᾿Αναγχαίως οὖν πρός
τε τὸν σχοπὸν τῆς σωτηρίας ἡμῶν βλέπων, χαὶ πρὸς
τὰ δόγµατα τῶν Πατέρων, xai πρὸς τὰς θεοπνεύστους
φωνὰς, thv ἐν τῷ µέρει τούτῳ χατασκεναςοµένην
ἀσέδειαν διελέγξαι πειράσοµαι. ΄'Ηλθεν ὁ Κύριος
ζητησαι xal σῶσαι τὸ ἁπολωλός ' ἀπώλετο δὲ οὐ
εῶμα, ἁλλ᾽ ὅλος ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ φυχῆς συγκεκρα-
μένος. Καὶ εἰ χρῆ τὸν ἀλγθέστερον εἰπεῖν λόγον, τοῦ
σώματος ἡ Φυχἣ προαπώλετο. Ἡ γὰρ παραχοὴ, προ-
αιρέσεως, οὗ σώματος, ἁμαρτία ἐστίν * ἴδιον δὲ ψυχῆς
ἡ κροαίρεσις, à" ἧς πᾶσα ἡ τῆς φύσεως συμφορὰ
τὴν ἀρχὴν ἔσχεν ὡς μαρτυρεῖ τοῖς λόγοις ἡ ἆφευ -
δὴς τοῦ Θεοῦ ἀπειλή ΄ ὅτι ἐν f] ἂν ἡμέρᾳ τῶν ἁπ-
Ἰγορευμένων ἄφωνται, ἀνυπερθέτως συναφθῄσεται τῇ
βρώσει ὁ θάνατος. Διπλοῦ δὲ ὄντος τοῦ ἀνθρωπ[ίν]ου
ἑυΥχράµατος, χαταλλήλως καθ) ἑχάτερον ἐνεργεῖται
ὁ θάνατος, τῆς δ.πλης ζωΏς ἐνεργούσης τῷ νεχρου-
μένῳ τὴν στἐρησιν. Σώματος μὲν γάρ ἐστι θάνατος,
$4 τῶν αἰσθητηρίων σθέσις , xaX ἡ πρὸς τὰ συγγενῆ
ti&»w στοιχείων διἀλυσις. Fux δὲ, qnoi, ἡ ἁμαρ-
τεξ2-ουσα, αὑτὴ ἁποθαγεῖται. ᾽Αμαρτία δὲ ἐστιν ἡ
το Θεοῦ ἀἁλλοτρίωσις, ὃς ἐστιν ἡ ἁληθινή τε xal
confirmatam : hujus rei gratia dicit, eum qui 1a
novissimis diebus (actus cst homo, non assumpsisse
hominem anima et corpore constantem. Ego vero
omnem divinitus inspiratam el sacram Scripturam
perscrutatus, hauc vocem scriptam non video,
quod solam carnem absque anima, in tempore
secundum hominem dispensationis qui omnia fec:t
in seipsum assumpsit ; necessario igitur ad sco-
pum salutis nostra respiciens, et-ad Patrum de-
creta, οἱ ad divinitus afflatas voces constructam
in bac parte impietatem redarguere conabor. Ye-
nit Dominus ut quzreret et. salvum faceret quod
perierat. Perierat autem non corpus, sed Lotus
homo ex anima contemperatus. Et si verius lo-
B quendum est, ante corpus anima perierat. Nam
inobedientia, electionis Sive voluntatis, non cor.
poris peccatum est. Propria est autein anima cle-
clio, a qua omnis nalura calawitas principium
habuit, ut verbis testatur haudquaquam mendax
Dei minitatio, quod in quo die prohibitos fructus
treligerint, sine cunctatione esui mors colierebit.
Cum autem sit. duplex hominis compositum, con-
gruenter in utrumque mors duplicis vit:e munere
fungentis suo ei qui moritur privationem operatur:
corporis quidem mors est, sensuum instrumen-
torum exstinctio, ct in cognata elementa dissolu-
tio. Anima autem, inquit, que peccaverit , ipsa mo-
rietur Το. Peccatum autem est. a Deo alienatio, qui
est vera solaque vita. Multas igitur annorum ο6ιι-
μόνη ζωή. Οὐχοῦν πολλὰς ἑτῶν ἑχατοντάδας ἐπεθίω C turias post prevaricationem insuper vixit proto-
μετὰ τὶν παραχοὴν ὁ πρωτόπλαστος, ἀλλ᾽ ὁ θεὸ» οὐχ
bdpe ὕσατο εἰπών ' "Ev ᾗ ἂν ἡμέρᾳ gárynce, θανγάτῳ
ἁ στ οθανεῖσθδ. Mà γὰρ τοῦ ἀλλοτριωθῆναι αὐτὸν τῆς
ὄντιω; ζωῆς, αὐθγμερὸν ἐχυρώθη κατ’ αὑτοῦ ἡ τοῦ
θανάτου ἀπόφασις. Μετὰ ταῦτα δὲ χρόνοις ὕστερον
καὶ ὁ οωματιχὸς τῷ ᾿Αδὰμ ἐπηκολούθησε θάνατος. Ὁ
VOL, διὰ τοῦτο ἐλθὼν, ἵνα ζητήσῃ xal σώσῃ τὸ
ἁτοολωὶὸ,, ὅπερ bv τῇ παραθολῇ ὁ ποιμὴν πρόδατον
ὀνομάνει : xal εὑρίσχει τὸ ἁπολωλὸς , xat ἀναλαμ-
θάνει ἐπὶ τῶν ἰδίων ὤμων ὅλον τὸ πρόδατον, οὐ μό-
γην τὴν τοῦ προθάτου δοράν΄ ἵνα ἄρτιον ποιῄσῃ τὸν
τοῦ θιοῦ ἄνθρωπον, διὰ ψυχῆς τε xat σώματος áya-
Χραθέντα πρὸς τὴν θεότητα. Καὶ οὕτως οὐδὲν ἀφῆχε
τὰς φύσεως ἡμῶν ὃ οὐχ ἀνέλαθεν ὁ χατὰ πάντα πε-
Ἐειραμένος χαθ᾽ ὁμοιότητα , χωρὶς ἁμαρτίας. Ἡ δὲ
ἁμαρτία οὐκ ἔστιν, ἀλλὰ δεχτιχὴ ἁμαρτίας ἐξ
Melia; ἐγένετο, ἣν διὰ τοῦτο ἁγιάζει διὰ τῆς πρὸς
ἀναχράσεως * ἵνα τῇ ἀπαρχῇ ὅλον συναγιάσῃ
θύριμα, ὠὖ χάριν xal ὁ ἄγγελος μηνύων τῷ Ἰω-
"p tby τῶν ἐχθρῶν τοῦ Κυρίου ἀπώλειαν, φησὶν,
i Ttóráxacir οἱ ζητοῦντες τὴν yrvxty τοῦ xa-
Uo, Καὶ ὁ Κύριος πρὸς τοὺς Ἰουδαίους λέγει, ὅτι
mis µε ἀποκτεῖγαι, ἄγθρωπον ὃς τὴν ἀ.ήθειαν
ÜWr Ιειάληκα; "Ανθρωπος δὲ τὸ τοῦ ἀνθρώπου
Qj οὐ λέγεται, ἀλλὰ τὸ ἐξ ἀμφοτέρων συγχείμενον.
Li gà, φταὶ πρὸς αὐτοὺς, ὅτι "Euol yoAats, ὅτι
plastus homo, sed Deus non est mentitus cum di-
xit : In qua die comederiiis, morte moriemini. Pro-
pterea enim quod alienatus fuit οἱ aversus ipse a
vera vita , ipso die firmata et rata fuit adversus
eum mortis sententia. Postea vero labeutibus annis
mors corporalis Adamum consecuta est, Qui igitur
propter hoc venit, ut quareret et servaret. quod
perierat, id quod in parabola pastor ovem nomi-
nat : οἱ invenit quod perierat, et super humeris
suis totam assumit ovem, non solam ovis pellem :
ut integrum Dei hominem redderet animo ct cor-
pore ad divinitatem retemperatum, ct ita nihil na-
turz nostre dimisit, quod non ille assumpserit,
qui per omnia tentatus eat per similitudinem abs.
que peccato 55. Anima autem non est peccatum,
sed peccati per imprudentiam et consilii inopiam
capax facta est, quam propterea per temperatio-
nem sive ad seipsum assumptionem sanclificat, ut
per primitias totam sanctificet massam. Cujus gra-
tia etiam angelus Josepho ininüicorum Domini
nuntians interitum, ait, quod Mortui sunt qui qua-
rebant animam pueri ". Et Dominus ad Jud:eos di-
cit : Quaritis me interficere, hominem qui veritatem
locutus sum vobis **? homo autem hominis corpus
non dicitur, sed quod ex ambobus constat. Et itc-
rum ad eos dicit: Mili succensetis quia totum ^o-
" Ezech. τν, 90. ** Hebr. iw, 15. *' Matth. i, 390. ** Joan. viii, 40.
b4T S, GREGORII NYSSENI $48
minem. sanum effeci in sabbato **. Manifestavit au- A O.lov ἄνθρωπον ὑγιῆ ἐποίησα ἓν ca66áto . "Ega-
tem totius hominis notionem, in aliis quidem
Evangeliis ad eum qui per lectulum in medium
laxatus est sive demissus, cum dixit : Dimittuntur
tibi peccata**, qua: animz est sanatio. Et illud,
Surge et ambula 35 quod ad carnem respicit. Et
in Kvangelio secundum Joannem, posteaquam cor-
pori sanitatem dedit, animam etiam a proprio
morbo liberavit, in quibus dicit : Sanus factus es,
noli amplius peccare, ne quid tibi deterius accidat" :
inde ille utraque parte curatus fuit, animo et cor-
pore. Sic etiam D. Paulus ait, ut duos crearet in
seipso in novum hominem. Et sic ip tempore pas-
sionis pridicit, suam animam voluntarie a cor-
pore proprio discedere, dicens : Nullus tollit animam
meam a ne : sed ego pono ipsam a meipso : potesla-
tem habeo ponendi animam meam et potestatem habeo
iterum eam sumendi *'. Atque etiam propheta David
secundum magni Petri interpretationem in ipsum
prospiciens dixit: Non derelinques animam meam
in inferno, neque dabis sanctum tuum videre cor-
ruptionem *^. Sic apostolo Petro effatum interpre-
tante **, quod neque anima ejus relicta est in
inferno; neque caro ipsius vidit corruptionem.
Nam divinitas et. ante. carnem, et in carne, et
post passionem eodem Πιοίο se habet, et. quod
erat natura semper est, οἱ in :elernum permanet.
]n passione autem humanz nalure, pro nobis
dispensationem explevit, animam ad tempus a
corpore disjungens : sed a neutro separata est, C
cui semel contemperata est. Et iterum dissita co-
pulavit. lta ut consequentiam et principium dede-
rit omni humanz nature resurrectionis a mortuis,
ut totum quod est corruptibile induat incorruptio-
ne:m, οἱ quod imortale est immortalitatem **, Pri-
mitiis nostris per temperationem cum Deo in divi-
nam naturam transformatis : sicut dixit Petrus
quod Dominum ipsum et Christum fecit. Deus hunc
ipsum Jesum, quem vos cruci su(fixistis*'; multaque
ex Evangeliis ad defensionem hujus opinionis et
sententi: sumere possumus. Quomodo Dominus
per Christi humanitatem mundum sibi ipsi recon-
cilians, animze οἱ corpori beneficium ex se profe-
etum hominibus dispertiendo tribuit, volens qui-
νέρωσε δὲ τὸ τοῦ ὅλου νήηµα, iv piv τοῖς ἄλλοις
Εὐαγγελίοις, πρὸς τὸν διὰ τῆς χλίνης ἓν τῷ μέσῳ
χεχαλασμἐένον εἰπὼν, ᾽Αϕέωνγταί σου αἱ ἡμαρτίαι *
ὅπερ φυχῆς ἐστιν ἴασις ' xal ὅτι "Ἔγειραι xal περι-
πάτει' ὅπερ εἰς τῆν σάρχα βλέπει. Ἐν δὲ τῷ κατὰ
Ἰωάννην, μετὰ τὸ δοῦναι τὴν ὑγίειαν τῷ σώματι
χαὶ ttv φυχἣν ἐλευθερώσας τῆς ἰδίας νόσου, ἓν οἷς
φησιν, ὅτι ᾿Υγιῆς yéyorac, µηκέτι ἁμάρτανε *. ἓν-
τεῦθεν ὁ δι) ἁμῃοτέρων τεθεραπευµένος, ἓν duy τε
λέγω χαὶ σώµατι. Οὕτω γάρ φητι xai Παῦλος, ἵνα
τοὺς δύο χτίσῃ ἐν ἑαυτῷ εἰς ἕνα χαινὺν ἄνθρωπον.
Καὶ οὕτως iv τῷ χαιρῷ τοῦ πάθους προλέγει, τὸ
ἐχουσίως ἀποστῆναι τὴν ἑαυτοῦ φυχὴν ἁπὸ τοῦ ἰδίου
σώματος, λέγων * Οὐδεὶς αἷρει τὴν ψυχήν µου ἀπ'
B ἐμοῦ: àAA' ἐγὼ τίθηµι αὐτὴν à x épavcov. "ECov-
σίαν ἔχω θεῖναι τὴ» yrvyriv µευ, καὶ ἐξουσίαν
ἔχω πά.ιν «Ίαδεῖν αὐτήν. ᾽Αλλὰ καὶ ὁ προφήτης
Δαθὶδ κατὰ τὴν ἑρμηνείαν τοῦ μεγάλου Πέτρου, elo
αὐτὸν προορώµενος εἶπεν, ὅτι Οὐκ ἑγκατα.λ1είψεις
τὴν ψυχή» µου εἰς δην, οὐδὲ δώσεις τὸν ὅσιόν
σου ἰδεῖν διαρφθοράν * οὕτω τοῦ ἀποστόλου Πέτρου
τὸ ῥητὸν ἑρμηνεύσαντος, ὅτι οὔτε fj ψυχἠ αὑτοῦ &y-
κατελείφθη εἰς τὸν ἄδην, οὔτε ἡ σὰρξ αὐτοῦ si5:
διαφθορἀν. Ἡ γὰρ θεότης καὶ πρὸ τῆς σαρχὸς , xal
ἐν τῇ σαρχὶ , χαὶ μετὰ τὸ πάθος ἀεὶ ὡσαντως ἔχει,
ὃ ἣν τῇ φύσει πάντοτε οὖσα χαὶ εἰς ἀεὶ διαµένουσα.
Ἑν δὲ τῷ πάθει τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, τὴν ὑπὲρ
ἡμῶν οἰκονομίαν ἐπλήρωσε , διαζεύξασα τὴν duyhv
πρὸς χαιρὸὺν ἐκ τοῦ σώματος , χωρισθεῖσα δὲ οὔδετέ-
ρου (p ἅπαξ συνανεκράθη, xal πάλιν τὰ διεστῶτα
συνάφασα, ὥστε ἀκολουθίαν xal ἀρχὴν δοῦναι πάση
τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει τῆς ἐκ νεχρῶν ἀναστάσεως * ἵνα
τὸ φθαρτὸν ἅπαν ἑνδύσηται ἀφθαρσίαν, xaX τὸ θνητὸν
τὴν ἀθανασίαν ' τῆς ἀπαρχῆης ἡμῶν διὰ τῆς πρὸς thv
Θεὺν ἀναχράσεως cl; θείαν φύσιν µεταποιηθείσης''-΄
χαθὼς εἶπεν ὁ Πέτρος, ὅτι Βύριον αὐτὸν καὶ Xpi —
στὸν ἐποίησεν ὁ θεὸς, τοῦτον τὺν Ἰησοῦν by—
ὑμεῖς ἑσταυρώσατε * καὶ πολλὰ τοῦ τοιούτου δόγµα----
τος ἐκ τῶν ἁγίων Εὐαγγελίων ἔστιν εἰς συμμαχία”...
λαθεῖν' πῶς ὁ Κύριος τῷ χατὰ Χοιστὸν ἀνθρωπίνῳ —
τὸν χόσμον taut χαταλλάσσων, ἐπεμέρισε τῇ doy
τε xai τῷ σώµατι thv. παρ αὐτοῦ γινοµένην τοῖς dumm
θρώποις εὐεργεσίαν' θέλων μὲν διὰ τῆς ψφυχῆς, ἑσω»-
dem per animam, attingens vero per corpus: sed D απτόµενος δὲ διὰ τοῦ σώματος ᾽ ἀλλὰ περιττὸν ἂν εξ- νο]
esset supervacaneum omnia persequentem confer-
tam turbam oratione congerere.
lilud autem cum dictis adjecero, ad ea que
deinceps sequuntur pergam: Dissolvite templum
hoc et intra ires dies excitabo ipsum **. Quemadmo-
dum mos per animam et corpus, templum efficimur
Dei in nobis babitantis ei inambulantis : sic etiam
Dominus templum nominat, quod ex utroque con-
flatum est, cujus solutio anima: 4 corpore dissolu-
Lionem significat. Quod si Evangelii vocem profe-
rant, Et Verbum caro [acium est**, quasi. nulla
πάντα διεξιόντα , ὄχλον ἐπεισάχειν τῷ λόγῳ.
Ἐχεῖνο δὲ τοῖς εἰρημένοις ἔτι προσθεὶς, πρὸς τὰ
ἐφεξῆς µεταθήσοµαι’ Λύσατε τὸν vaór τοῦτον, scexd
ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν. Ὥσπερ ἡμεῖς διὰ
Φυχῆς χαὶ σώματος ναὺς γινόµεθα τοῦ ἑνοιχοῦντος
ἐν ἡμῖν xal ἐμπεριπατοῦντος , οὕτως xal ὁ Κύριος
ναὸν ὀνομάζει τὸ συναµφότερον, οὗ ἡ λύσις τὴν τῆς
Φυχῆς Ex τοῦ σώματος σηµαίνει διάλυσιν. El δὲ προ-
φέρουσι τὴν τοῦ Εὐαγγελίου φωνὴν, ὅτι 'O Λόγος
σὰρξ ἐλἼνετο, ὡς διὰ τοῦ μὴ συμμ»ημονευθῆναν
* Joan. νι, 20 sqq... ** Matth. ix, 2. 35 Luc. v, 18 δή. **Joan. v, 1. *' Joan. x, 18. ** Πα]. αν,
40. ** Act. 1, 21. ο | Cor. xv, 53. *! Act. i1, 96.
*! Joan. 11, 19. *! Joan. 1, 14.
519
CONTRA EUNOMIUM, LID. il.
550
xa τὴν ψυχῆν, χατασκευάνεσθαι τὸ ἄφυχον ἀνειλζῖφθαι Α anima facta commemoratione, caro animz? expers
την σάρχα ' µαθέτωσαν ὅτι οὐνηθές ἐστι τῇ ἁγίᾳ
Εραφῇ τῷ μέρει συμπερ.λαμθάνειν τὸ ὅλον. Ὁ γὰρ
εἰπὼν, ὅτι Πρὸς σὲ πᾶσα σὰρξ ἂξει, οὗ χεχωρι-
αμένην τῶν φυχῶν τὴν σάρχα λέγει τῷ Κριτῇ τα-
ῥαστήσεσθαι. Καὶ «5v Ἰαχὼθ ἐν ἑθδομήχοντα πέντε
ψυχαῖς ἐπὶ τὴν Αἴγυπτον χαταθάντα παρὰ τῆς ἔστο-
ῥίας ἀκούσαντες, xal τὴν cápxa μετὰ τῶν Ψψυχῶν
ἑνοῆσαμεν. Οὕτως οὖν χαὶ ὁ Λόγος σὰρᾶ γενόμενος,
ὅλην μετὰ τῆς σαρχὺς τὴν ἀνθρωπίνην ἀνέλαδε φύ-
σιν. "Οθεν χαὶ τὸ πεινῆν xal τὸ δινῆν, καὶ τὸ δειλιᾷν
χαὶ τὸ φοδεῖσθαι, xaX τὸ ἐπιθυμεὶν, καὶ τὸ χαθεύδειν,
xai τὸ ταράττεσθαι, χαὶ τὸ δαχρύειν, xaY πάντα τὰ
τοιαῦτα Υίνεσθαι, ἓν αὐτῷ χώραν ἔσχεν * οὔτε γὰρ fj
θεότης χατὰ τὴν ἰδίαν φύσιν tt το'οῦτον ἀναδέχεται
filo; οὔτε χαθ᾽ ἑαυτὴν fj σὰρξ ἐν ἐχείνοις γίνεται, B
μὴ φυχΏς συνδιατιθεµένης τῷ σώματι.
Καὶ περὶ μὲν τῆς εἰς τὸν Υἱὸν βλασφτμίας τοσ-
αὗτα * ἴδωμεν δὲ xal ὅσα περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος
ὑᾳξέρχεται. Μετὰ τοῦτο, Πιστεύοµε», φποὶν, εἰς
. ζὸν llapáxAntov τὸ Πνεῦμα τῆς ἀ.ληθείας. Ἐγὼ
&& δηλον οἶμαι πᾶσιν εἶναι τοῖς ἑντυγχάνουσιν, πρὸς
6 τι βλέπων παρατρέπει vy ὑπὸ τοῦ Κυρίου παρα-
ἑοθαΐῖσαν τῆς πίστεως ἔχθεσιν ἓν τοῖς περὶ τοῦ Υἱοῦ
χαὶ Ἡατρὸς λόγοι. Τῆς ἁτοπίας ταύτης ἄπελεγ-
YO σης, ὅμως δὲ xaX νῦν δι) ὀλίγων τὸν σχοπὺν αὐτοῦ
TEie χαχουργίας Φφανερὺν χαταστῆσαι πειράσομαι.
Ὦις γὰρ ἐχεῖ Πατέρα οὐκ εἶπεν, ἵνα μὴ τῇ ἀϊδιότητι
"ts Πατρὸς τὸν Υἱὸν συνενδείξηται, οὐδὲ τὸν Υἱὸν
weist, ἵνα ph τὴν χατὰ τὴν φύσιν οἰχειότητ
φωνῇ ταύτῃ συμπαραστήσῃ * οὕτω καὶ νῦν οὐ λέ-
πε Πνευμα ἅγων, ἵνα uh τὸ μεγαλεῖον τῖς δόξης
ντο οῦ χαὶ τὸ χατὰ πάντα ἠνωμένον Πατρί τε xai
τας διὰ τοῦ ὀνόματος τούτου συνοµολογήση. Ἐπειδὴ
it e τῷ Πατρὶ xat τῷ Υἱῷ, κατὰ τὸ ἴσον fj τε τοῦ ITreU-
PENEZOC xal d τοῦ ἁγίου χκλῆσις παρὰ τῆς ΤΓρα-ρῆς
ππρεαρμόξεται (πνεῦμα Ὑὰρ ὁ Ocb;, χαὶ πνεῦμα π
Ες οοώπου ἡμῶν Χριστὸς Κύριος, xaX ἅγιος Κύριος
» GS, χα) εἷς ἅγιος, εἷς Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς),
*ocm μή τις γένηται τοῖς ἀχούουσιν ἁγίου Πνεύματος
: Cher 6kc διὰ τούτων ὑπόλιψις, fj διὰ τὸ χοινωνεῖν τε
Ca» Πατρὶ xai τῷ Υἱῷ τῆς ἑνδόξου χλῄσεως ἐγγινο-
WE vn: τούτου χάριν παραχρουσάµενος τὴν ἀχοὴν τῶν
ἀπνοήτων, τῆς παρὰ θεοῦ προεχτεθείσης πίστεως ἓν
assumpta fuerit, discant id sacrze Sceripturz fami-
liare esse, parte aliqua totum complecti. Qui enim
dixit, Ad te omnis caro veniet **, non. separatam ab
animis carnem, ad judicem venturam esse dicit.
Et Jacob cum septuaginta animis in ZEgyptum de-
scendisse , ex historiis nos qui audimus **, etiam
carnem cum aninis intelligimus. Sic etiam Verbum
caro factum totam cum carne humanam naturam
assumpsit. Unde et esurire et sitire, formidare,
extimescere, concupiscere, obdormiscere, turbari et
illaerymari, οἱ αἱ sunt ejusmodi in eo locum
habuerunt : neque enim divinitas propria natura
tales affectus suscipit; neque caro per se in illis
csl, si anima cum corpore non est conjuncta.
Ác quidem de blasphemia, id est, impio convicio; ^
jn Filium Dei hzc sint bactenus dicta. Jam videa-
mus qua de sancto Spiritu percenset. Post hoc,
Credimus, inquit, in Paracletwn Spiritum teritatis.
Ego autem clarum csse omnibus arbitror qui hzc
legunt, ad quid respiciens a Domino fidei traditam
expositionem in sermonibus de Filio et Patre
pervertit. Quamvis hujus absurditas satis jam
fuerit refutata, nunc tamen paucis verhis hujus
fillacis astuti:e scopum patefacere operam «dabo.
Ut enim illic Patrem non. dixit, ne cum Patris
eternitate Filium pariter ostenderet, neque Filiuin
nominavit, ne eam qua secundum naturam est,
familiaritatem et necessitudinem hac voce simul
reprxsentaret, sic et. nunc non dicit Spiritum
sanctum, ne majestatem glori ipsius et. qvod per
omnia Patri et Fi'io unitum est, hoc ipso nomine
confiteri cogeretur. Quandoquidem enim Patri οἱ
Filio ex :equo cum Spiritus tum etiam «απείί nun-
cupatio in sacra Seriptura accommodatur (Deus
enim est. spirilus, et spiritus ante personam no-
stram Christus Dominus : et sanctus Dominus
Deus, ct unus sanctus, unus Dominus Jesus
Christus). ne qua audientibus per hiec verba, Spiri-
tus αἱ pia et religiosa ingeneraretur opinio, cx
eo insita quod Spiritus sanctus cominunem liabeat
cum Patre et Filio illustrem appellationem, idcirco
bà." παραδόσει τοῦ μυστηρίου ὑπαλλάσσει τὰ ῥήματα" D indoctorum et amentium auditum (allens et eludens,
T) ὁδοποιήσας διὰ τῆς ἀχολουθίας ταύτης τὴν
Καιτὰ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου ἀσέθδειαν. El γὰρ
iz στι Πιστεύομεν εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, Πνεῦμα
ἃ ὁθιὸς, ὑπέχρουσεν ἂν ὁ τὰ Octa πεπαιδευµένος,
ὅτι El χρῆ πιστεύειν εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον
κύμα δὶ ὁ θεὺς ὀνομάζεται ' οὐχ ἄλλοτι χατὰ τὴν
πόαιν ἐστὶν, ἡ ἐχεῖνο πάντως ὃ διὰ τῶν αὐτῶν Óvo-
Μάτων χυρίως κατονοµάζεται. "Όσα γὰρ οὐ ψευδῶς,
VR ix χαταχρήῄσεως, ἀλλὰ χυρίως ὑπὸ τῶν αὐτῶν
δηλοῦται, τούτων ἀνάγχη πᾶσα μίαν xal
Vy αὐτὴν ὁμολογεῖσθαι φύσιν, τὴν τοῖς αὐτοῖς ση-
Μιομένην ὀνόμασι. Διὰ ταῦτα σιωπΆσας τὴν παρὰ
" Psal. Lxiv, 5. ** Gen. XLvi, 27 ; Act. vit, 14.
a Deo exposit:e filei in. traditione mysterii. verba
immutat οἱ invertit, tanquam hic viam sternens
per banc consequentiam ad impietatem contra Spi-
ritum sanctum. Si eniin. dixisset Credimus in Spi-
ritum sanctum, Spiritus autem Deus est; qui in
divinis eruditus est, subcrepuisset, Si in Spiritum
sanctum credendum est , Spiritus autem Deus no-
minuatur, non aliud quid secundum naturam est
ille omnino qui per eadem nomina cognominatur.
Nam quicunque non falso, nec cx abusn, sed
proprie per eadem nomina declarantur, horum
unam eandemque naturam necesse est omnit fa-
551
S. GREGORII. NYSSENI
552
teri, qu: iisdem nominibus signiflcatur. Quapropter Α τοῦ Κυρίου νομοῦττιθεῖσαν ἓν τῇ πίστει φωνὴν.
silentio tacitus involvens a Domino in flde prolatam
et constitutam vocem, Credimus, inquit, in Paracle-
tum, id est, consolatorem et confirmatorem. Ego
autem in divinitusinspirata Scriptura hoc nomen
esse commune Patris et Filii didici. Filius enim ex
sgquo et seipsum atque etiam Spiritum sanctum no-
minat Paracletum, id est, consolatorem. Pater ve-
ro per qu: operatur paraclesim, id est cornsolatio-
nem, nomen paracleti, id »est consolatoris, sibi
prorsus vindicat. Non enim qui opus paracleti et
consolatoris facit , nomen operis drdignatur, Et
enim David ad Patrem dicit : Tu, o Domine, auxilia-
tus es mihi el consolatus es. me **?', et magnus
Apostolus eadem de Patre recenset, dum dicit, De-
nedictus Deus εἰ Pater Domini nostri Jesu Christi,
qui consolatur nos in οπιπὶ tribulatione nosira *? ;
Filium autem Joannes in una Catholicarum Episto-
larurh aperte nominat paracletum *?, id est conso-
latorem. Atque ipse Dominus per ea verba quibus
dixit, se alium nobis missurum esse paracleturn !,
id est, consolatorem, de Spiritu loquens, in seipso
prorsus hoc nomen ante confessus est. Cum autem
hujus verbi παρακαλεῖν (consolari) sit duplex siguifi-
catio, una quidem per honorifica verba et figuras qui-
bus eum quo indigemus ad commiserationem adduci-
mus et flectitnus : altera vero notitia curatrix est et
sanatrix afflictionum animi et corporis; utriusque
significati ex equo sancta Scriptura natur: divine
Il cevoper, φησὶν, εἰς tér s«pádxAntor. Ἐγὼ δὲ
καὶ αὐτὸ τοῦτο τὸ ὄνομα κοινὸν ἔμαθον εἶναι παρὰ της
θεοπνεύστου Γραφῆς, Πατρός τε xaX Ylou xaX Πνεύ-
µατος ἁγίου. Ὁ γὰρ Υἱὸς ἐπίσης ἑαυτόν τε xal τὸ
Πνεῦμα τὸ ἅγιον ὀνομάσει Παράχλητον. Ὁ δὲ Πα-
τΏρ δι ὧν ἐνεργεῖ τὴν παράγλησιν, οἰχειοῦται máv-
τως τοῦ παρακλήτου τὸ ὄνομα. Οὐ γὰρ 6h τὸ ἔργον
ποιῶν τοῦ παρακλήτονυ, ἀπαξιοῖ τοῦ ἔργου τὸ ὄνομα.
Ὅ τε γὰρ Δαθὶδ πρὸς τὸν Πατέρα φᾠποὶν, ὅτι Σὺ
Κύριε, ἐδοήθησάς μοι καὶ παρεκά.εσάς µε" xal ὁ
péqag ᾿Απόστολος τὰ αὐτὰ περὶ του Πατρὸς διεξἑρ-
χεται, λέγων, Εὐ.]ογητὸς ὁ Θεὺὸς xal Πατὴρ τοῦ
Κυρίου ἡμῶν Ιησοῦ Χριστοῦ, ὁ παρακα.ῶν ἡμᾶς
ἐπὶ πάση vij θ.1/ήψ.ι ἡμῶν. Tov δὲ Yiby ὁ Ἰωάνντς
ἐν (uid τῶν Καθολιχῶν Ἐπιστολῶν διαῤῥἕδην ὀνομά-
ζει παράχλητον. Καὶ αὐτὺς δὲ 6 Κύριος, δι ὧν εἶπε
xat ἄλλον παράχλητον ἡμῖν ἀποσταλήσεσθαι, περὶ
τοῦ Πνεύματος λέγων, ἐφ᾽ ἑαυτοῦ πάντως τὸ ὄνομα
τοῦτο προωµολόγησε. Διπλῖς δὲ οὕσης τῆς τοῦ παρα-
χα.λειν σημασίας, μιᾶς μὲν, διὰ τῶν τιμητικῶν ῥη-
µάτων τε xal σχημάτων, ὑπὲρ ὧν ἄν τινος δεόµενοι
τύχωμµεν, slg συµπάθειαν αὐτὸν ἔπαγόμενοι, ἑτέ-
pa« δὲ τῆς θεραπευτιχῆς τῶν φυχικῶν τε χαὶ σωµα-
τικῶν παθηµάτων ἐπινοίας, τῶν xaÜ' ἑκάτερον ση-
µαινομένων ἑπίσης ἡ ἁγία Γραφῇ προσμαρτυρεῖ τῇ
θεἰᾳ φύσει τοῦ παρακλίτου thv ἔννοιαν. Νῦν μὲν
γὰρ ὁ Παῦλος thv ἱἰατρικὴν ἡμῶν τοῦ θεοὺ δύναμιν
διὰ τῖς παραχλήτεως ἡμῖν παρίόδττσὶ, λέγων 'O
notionem paracleti assignat. Modo quidem Paulus Dei ᾳ zapaxa.tàv τοὺς ταπεινοὺς, παρεκά.Ίεσεν ἡμᾶς
sanatricem nostri virtutem per paraclesim reprzsen-
tat, dicens, Qui consolatur humiles, consolatus est nos
Deus in adventu Titi*. Rursus in altera intelligentia
sive significatione ad Corinthios scribens hzc narrat,
ProChristo legatione [ungimur tanquam Deo exhortante
per nos.Obsecramus pro Christo, reconciliamini Dec *.,
Qus cum ita sint, quomodocunque in Spiritu no-
men Paracleti intellexeris, non a Patris Filiique
communione secundum utrumque significatorum
discedes. Non igitur in hac. parte neque volens Spi-
ritus sancti gloriam deprimere potuit, illud ei attri-
buens quod quidem Patri et Filio a sancta Scriptura
ascribitur. Spiritum autem veritatis cum dixit Eu-
nomius, ipse quidem, sicut opinor, lac voce voluit
quid subditum astruere. Siquidem veritas Christus
esi, illum autem Spiritum veritatis nominavit. Ac
αἱ quis dicat creaturam veritatis esse et subditum,
nesciens quod Deus justitia dicitur; neque sane
creaturam justitiae Deum intelligimus. Quare cum
Spiritum veritatis didicimus, hac voce Deo decoram
intelligentiam accepimus, illato sermone ad prz-
$tantius et melius quasi manu ducti. Cum enim
dixit Dowinus, Spiritum veritatis, statim subjunxit,
qui a Patre procedit *. Quod quidem nulli eorum
quz in creatione intelliguntur vox Domini attribuit,
non iis quz videntur, non illis quze obtutum oculo-
**9' Psal rxxxvn, 17.
v, 90. * Jon. xv, 26.
ἐν τῇ παρουσίᾳ Τίτου. Πάλιν δὲ κατὰ τὴν ἑτέραν
διάνοιαν πρὸς τοὺς Κορινθίους γράφων, ταῦτα διέξει-
aw, ὅτι Ὑπὲρ Χριστοῦ πρεσόεύοµεν ὣς τοῦ Θεοῦ
παρακα.1οῦγτος δι ἡμῶν. Δεόμεθα ὑπὲρ Χριστοῦ,
κατα..1άγητε τῷ θεῷ.
Τούτων οὖν οὕτως ἐχόντων, ὅπως ἂν ἐπὶ τοῦ
Πνεύματος νοῄσῃς τοῦ παρακλήτου τὸ ὄνομα, τῆς
τοῦ Πατρός τε xal τοῦ Υἱοῦ χοινωνίας, καθ) ἑκάτε-
pov τῶν σηµαινοµένων, οὖχ ἀποστήσεις. Οὐχοῦν Ev
τῷ µἑρει τούτῳ οὐδὲ βουλόµενος χατασμιχρύνειν τὴν
τοῦ ἁγίου Πνεύματος δόξαν δεδύνηται, ἐχεῖνο προσ-
μαρτυρῶν αὐτῷ, ὅπερ xai τῷ Πατρὶ xoi τῷ Υιῷ
παρὰ τῆς ἁγίας Γραφῆς ἀνατίθεται. Πνεῦμα δὲ ἁλη-
D θείας εἰπὼν Εὐνόμιος, αὐτὸς μὲν, ὡς οἶμαι, τὸ ὑπο-
χείριον ἠθουλήθη 6:à τῆς τοιαύτης παραστῆσαι φω-
vie. Ἐπειδὴ ἀλήθεια μὲν ὁ Χριστός ἐστιν" ἐχεῖνο
δὲ Πνεῦμα ἀληθείας ὠνόμασεν. Ὡς cU τις λέγοι
χτῆµα τῆς ἀληθείας εἶναι xal ὑπαχείριον, οὐχ εἰδὼς
ὅτι διχαιοσύνη ὁ θεὸς λέγεται ᾿ xal οὐ διπου χτηµα
τῆς δικαιοσύνης τὸν θ6εὸν ἐνοήσαμεν. "Ὥστε xal τὸ
Πνευμα τῆς ἀληθείας µαθόντες, τὴν θεοπρεπῆ διά-
νοιαν παρὰ τῆς φωνῆς ἐδεξάμεθα, τῷ ἐπαχθέντι λόγῳ
πρὸς τὸ χρεῖττον χειραγωγούμενοι. Εἰπὼν γὰρ ὁ Κύ-
ριος, Τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ἐπήγαγεν εἰθὺς. ὃ
παρὰ τοῦ Παιρὸς ἐκπορεύεται. Ὅπερ οὐδενὶ τῶν ἐν
5 [[ Cor.1,5,4.. **1Joan.u, 4... * Joan. xvi, 7, 10. * Ι Cor. vi, θ. * IL Cor.
*
555
CONTRA EUNOMIUM, LIB. il.
59l
τῇ χτίσει νοουµένων fj, φωνῆ τοῦ Κυρίου προσεµαρ- A rum effugiunt, non thronis, non principatibus, non
τύρησεν, οὗ τοῖς ὁρωμένοις, οὗ τοῖς ἀρράτοις, οὐ θρό-
νοις, οὐχ ἀρχαῖς, οὐκ ἐξουσίαις, οὗ χυριότησιν, οὐκ ἄλλῳ
Tw ὀνομαξομένῳ ὀνόματι ' οὔτε ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ,
οὔτε £y τῷ μέλλαντι. OU τοίνυν πᾶσα ἡ χτίσις ἀμέτοχος,
δήλον ἄν εἴη πάντως ὅτι τοῦτο τῆς ἀχτίστου φύσεως
[διόν ἔστι χαὶ ἐξαίρετον. Οὗτος 05 πιστεύειν κελεύει εἰς
τὸν καθηγητῆν τῖς εὐσεθείας. Οὐχοῦν πιστευέτω εἰς
οὖν Παῦλόν τε xaX Βαρνάθαν, xai Τίτον, καὶ Σιλουα-
νὸν, xaX Τιμόθεον, καὶ πάντας ἐχείνους δι ὧν πρὸς τὴν
πίστιν καθωδτγίθηµεν. Εἰ[ς] γὰρ τὸ χαθηγούμενον
εἰς εὐσέδειαν μετὰ τοῦ Πατρὸς καὶ Υἱοῦ πιστεύεσθαι
χρῃ, Πάντες ol προφΏται χαὶ νοµοθέται, xal πα-
εριάρχαι, χἡρυχές τε χα) εὐαυγελισταὶ, καὶ ἁ πόστολοι,
ποιμένες τε xal διδάσκαλο: ὁμοτίμως ἔχουσι πρὸς
τὺ Πνεῦμα τὸ ἅγιον,χαθηγητα)ὶ τοῖς pev! ἐχείνους τῆς
εὐσεθείας Ὑγενόµενοι. Dercperoc, φησὶν, ὑπὸ τοῦ
{ιόνου θεοῦ διὰ τοῦ Μονογενοῦς. ᾿Ανακεφαλαιοῦ-
ται πᾶσαν αὑτου την ἀσέθειαν διὰ τῶν εἱρημένων,
Πάλιν µόνον θ:ὸν τὸν Πατέρα χατονοµάζε, ὀργάνῳ
πεχρημένον τῷ Movoysvsl πρὸς τὴν χατασχευὴν τοῦ
Πνεύματος. lloíav εὑρὼν ix τῆς Γραφῆς σχιὰν τοῦ
το:ούτου νοήματος, ταῦτα τολμᾷ; Ἐκ ποίας ἀρχΏης
δι ἀχολούθου πρὸς τὸ τοιοῦτο πἐρας προήγαγε τὴν
ἀσέθειαν; Τίς τῶν εὐαγγελιστῶν φησι; τίς ἁπόστο-
10;; τίς προφίττς;, Πᾶν μὲν οὖν τὸ ἑναντίου
«dsa Toagh θεόπνευστος, ἡ διὰ τῆς ἐπιπνοίας τοῦ
Πνεύματος ἀναγραφεῖσα, μαρτυρεῖ τῷ Πνεύματι
τὴν θεότητα. Οἵον (χρεῖττον γὰρ δι αὐτῶν τῶν
μαρτυριῶν ἀποδεῖξαι τὸν λόγον) οἱ λαθόντες ἑξονυ-
σίαν τοῦ τέχνα θεοῦ γενέσθαι, μαρτυροῦσι τῷ Πνεύ-
ματι τὴν θεότητα. Tí; yxp ἀγνοεῖ τὴν τοῦ Κυρίου
φωνήν, ὅτι Οἱ ἐκ τοῦ Πνεύματος Ὑεννηθέντες, θεοῦ
τέχνα εἶἰσίν; Οὕτω γὰρ διαῤῥήδην μαρτυρεῖ τῷ ἁγίῳ
Πνεύματι τῶν τοῦ Θεοῦ τέχνων τὴν γένντσιν, εἰ-
φὼν, ὅτι "Üo aep τὺ ΥΕ}ΕΝΥηὐµμόΣον ἐκ τῆς σαρ-
xóc, σάρξ ἐστιν οὕτως xal τὸ γεγεγγημένον éx
τοῦ αγεύματος, αγεῦὺμά ἑστιν. "Όσοι δὲ ὑπὸ τοῦ
Πνεύματος ἐγεννήθησαν, θεοῦ τέχνα προσηγορεύ-
θησαν. Οὕτως χαὶ τοῦ Κυρίου διὰ τοῦ προσφυσήµα-
τος δεδωχότος τοῖς μαθηταῖς τὸ Πνεύμα τὸ ἅγιον,
ςποὶν ὁ Ἰωάννης, "Ex τοῦ πληρώματος αὐτου ἡμεῖς
πάντες ἑλάδομεν. "Ev αὐτῷ δὲ χατοιχεῖν τὸ πλῆρωμα
«t; θεότητος, ὁ µέγας Παῦλος διαμαρτύρεται, Αλλὰ
χαὶ ἔτι διὰ τοῦ προφήτου Ἱϊσαῖου περὶ zc; γενοµέ-
νης αὐτῷ θεο-ανείας, ὅτε εἶδε τὸν χαθήµενον ἐπὶ
ρύνου ὑδτλοῦ καὶ ἐπηρμένου, dj μὲν ἀρχαιοτέρα
πχράδοτις τὸν Πατέρα εἶναι λέγει τὸν ὀφθέντα' ὁ
& εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης, εἰς τὸν Κύριον ἀναφέρει
Ἡν προφητείαν, λέγων περὶ τῶν μη πεπιστευκότων
' Ἰυδαίῳν τὰς τῷ προφήτῃ ῥηθείσας περὶ τοῦ Κυ-
gi φωνὰς, ὅτι Ταῦτα εἶπεν "Hcatac, ὅτε εἶδε
tir δόξαν αὐτοῦ, καὶ ἐάλησε περὶ αὐτοῦ. 'O δὲ
Mir, Παῦλος τῷ ἁγίῳ Πνεύματι τὸν αὐτὸν τοῦτον
προσεμαρτύρησεν, bv τῇ γενοµένῃ αὐτῷ πρὺς
τοὺς Ἰουδαίους κατὰ τὴν Ῥώμην δημηγορίᾳ. Ὅτε
Vf 35, Καλῶς εἶπε περὶ ὑμῶν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον,
potestatibus, non dominationibus, non alii qui no-
mine aliquo nominatur ; neque etiam in hoc se-
culo neque in futuro. Cujus igitur omnis creatura
expers est, perspicuum fuerit omnino hioc increate
nature proprium esse et praecipuum : hic autem
jubet credere (in magistrum pietatis). Ergo credat
in Paulum, cet Darnabam, et Titum, et Sylvanum,
et Timotheum, omnesque illos per quos αι] fidem
deducti fuimus. Nam si in id quod ad pietatem du-
cit cum Patre et Filio credere oportet, omnes pro-
phetz eL legislatores, patriarch:, przconesque et
evangelist: et apostoli pastoresque et doctores
pari honore cum Spiritu sancto decorandi sunt,
quia fuerunt iis qui post illos nati sunt pielatis
B przstites οἱ magistri. Factus, inquit, a. solo Deo
per Unigenitum ; in summam et caput. redigit om-
nem suam impietatem, per hiec dicta. Rursus solum
Deum Patrem nominat instrumento usum Unigenito
ad constructionem Spiritus. Quamnam ex Scriptura
umbram hujusmodi notionis nactus hxc audct? Ex
quo principio per cousecutionem a4 talem conclu-
sionem produxit impietatem? Quisnam evangeli-
starum hoc dicit? quis apostolus? quis propheta?
omnino quidem contrarium omnis a Deo inspirata
Scriptura afllatu Spiritus descripta, deitatem Spi-
ritui suo testimonioasserit, exempli gvatia, praestat
enim testimoniis orationem demonstrare , qui acce-
perunt potestatem ut Dei filii fierent, suo testimo-
nio Spiritui. vindicant divinitatem. Quis enim Do-
mini vocem ignorat ? Qui ex Spiritu nati sunt filii
Dci sunt *. Sic enim aperte Spiritui sancto filiorum
Dei generationem ascribit, cum dixit : Quemad-
modum quod ex carne genitum est, caro est : ita
eliam quod ez spirilu geuitum est spiritus est, qui-
cunque a Spiritu geniti sunt filii Dei appellati
sunt*. Sic etiam cum Dominus per suum afflatum
discipulis dedisset Spirituin sanctum, ait Joannes ",
Ex plenitudine ejus omnes accepimus. In eo au-
tem inhabitare plenitudinem deitatis maznus Pau-
lus testificatur. Quin etiam per prophetam Isaiam
de ea quz sibi facta est Dei apparitione, cum vi-
dit sedentem in throno excelso et elevato, anti-
quior traditio Patrem esse dicit eum qui visus est.
D Sed Joannes evangelista ad Dominu refert prophe-
liam, dicens de Judzis qui nom crediderunt, eas
voces qu:? à Domino prophete dict: fuerunt. Πας,
inquit 5, dixit Isaias, quando vidit gloriam ejus et
locutus est de eo *. Magnus vero Paulus eumdem
sermouem Spiritui sancto attribuit, in ea concione
quam ipse Rom:e habuit ad Jud:ieos, cum ait, Bene
dixit de vobis Spiritus sanctus, quod auditu au-
dietis et non intelligetis : ostendeus, sicut opinor,
per hanc. sanctam Scripturam !*, quod omnis visio
divinior omnisque Dei apparitio, atque οπι-
nis sermo qui ex persona Dei dicitur, de Patre
et de Filio et de Spiritu sancto — intelligitur.
' loan. 11, 6. * Joan. 1, 12. ' Joan. xx, 99, * Jsa. vi, 1... * Joan. au, 441. 1* Act. xxviu, 25, 26.
PATROL, (8, XLV.
18
555
S. GREGORII NYSSENI
556
Propter hoc Davide dicente quod ad iram Deum A ὅτι ἀχοῃ ἀχούσετε, xai ob μὴ cuvijte: δειχνὺς, ὡς
provocaverunt in deserto, et exacerbaverunt in
terra** inaquosa; Apostolus ad Spiritum sanctum
refert ea qux ab Israelitis contra Deum facta sunt,
sic ad verbum scribens, Quocirca sicut dicit Spiri-
tus sanctus : No/ite obdurare corda vestra sicul in
exacerbatione in die tentationis in deserto , ubi
tentaverunt. me patres. vestri 11.15 : et alia omnia
personz Spiritus sancti ascribit, quacunque pro-
phetia Deo tribuit. Qui autem nos per hsc do-
gmata tres deos fingere jactitant, nondum fortasse
nec numerare didicerunt. Si enim Filius et Pater a
se invicem in dualem significationem non disper-
tiuntur (unum enim sunt, nonduo secundum vocem
Domini, unum etiam Spiritus sanctus), quomodo
unum cum uno conjunctum in trium dcorum
numerum discinditur ? vel plane perspicuum est
quod nullus nobis trium deorum numerum in cri-
mien verterit, qui non prius ipse deorum dualita-
tem proprio dogmate astruxerit. Duobus enim
ununi qui addit, ternarium deorum numerum per-
ficit; a quibus autem unus Deus adoratur, in no-
mine Patris οἱ Filii et Spiritus sancti, quem locum
habet trium deorum criminatio ?
οἶμαι, δι αὐτῆς τῆς ἁγίας Γραφῆς, ὅτι πᾶσα ὁπτα-
σία θειοτέρα, xai πᾶσα θεοφάνεια, xa πᾶς λόγος ix
προσώπου Θεοῦ λεγόμενος, ἐπὶ τοῦ Πατρὺς νοεῖται,
χαὶ ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ ἐπὶ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου.
Διὰ τοῦτο τοῦ Δαθὶδ εἰπόντος, ὅτι παρώργισαν τὸν
θεὸν ἐν τῇ ἑρήμῳ, χαὶ παρώξυναν αὐτὸν bv. yf] áv-
ύδρῳ, ὁ ᾿Απόστο)ος εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀναφέρει
τὰ παρὰ τῶν Ἰσραηλιτῶν κατὰ τοῦ Θεοῦ Υεγενη-
μένα, οὕτως γράφας τῷ ῥήματι Δίὸ, χαθὼς λέγει
:&b Πνεὔμα τὸ ἅγιον, Mi] σχ.ηρύνητε τὰς καρδίας
ὑμῶν ὡς ἐν τῷ παραπικρασμῷ κατὰ τὴν ἡμέραν
τοῦ πειρασμοῦ ἐν τῇ ἐρήμῳ, οὗ Ἐπείρασάν µε ol
πατέρες ὑμῶν, καὶ τὰ ἄλλα πάντα τῷ προτώπῳ τοῦ
ἁγίου Πνεύματος ἀνατίθησιν, ὅσα fj προφητεία πρὸς
B θεὸν ἀναφέρει. Οἱ δὲ cost; ἡμῖν θεοὺς διὰ τῶν τοιού-
των ἐπιθρωλλοῦντες δογμάτων, οὕπω τάχα οὐδ;
ἀριθμεῖν ἐδιδάχθησαν. El γὰρ ὁ Υἱὸς xa ὁ Ilario
οὐ µερίζονται ἀπ᾿ ἀλλήλων εἰς δυϊκῆν σηµασίαν (Ey
γάρ clot, xat οὐχὶ δύο, κατὰ τὴν τοῦ Κυρίου φωνήν'
By δὲ καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον), πῶς τὸ ἑνὶ συντιθέ-
ενον εἰς τριῶν θεῶν ἀριθμὸν διασχίζεται: f] ὅτλον
πάντως ἐστὶν, ὅτι οὐκ ἄν τις ἐπικαλέσειεν ἡμῖν τριῶν
θεῶν ἀριθμὸν, μὴ πρότερον αὐτὸς θεῶν δυάξς bv τῷ
ἰδίῳ δόγµατι χα-ασχευάζων. Toi; γὰρ δύο τὸ Ev συντιθέµενον, τὴν Τριάδα τῶν θεῶν ἀπεργάζεται ' παρ ὧν
δὲ εἷς προσχυνεῖται Θεὸς, ἐπ᾽ ὀνόματι Πατρὸς καὶ Υἱοῦ καὶ Πνεύματος ἁγίου, ποίαν ἔχει χώραν ἡ τῶν τριῶ»
θεῶν κατηγορία;
Sed omnem EÉunomii sermonem resumamus.
Factus, inquit, a solo Deo .per Unigenitum et hic.
Quisnam igitur hzc est demonstratio, et hic : an
hune unum esse eorum qua ab Unigenito facta
sunt? omuia per ipsum esse faeta omnino dicent,
et in omnibus comprehensum esse et hunc. Ad
quos dicemus, Omnia per ipsum facta sunt. Sicut
autem ait Paulus !*, facta sunt aspectabilia et in-
aspectabilia, throni, potestates, principatus, domi-
naliones, virtules; in annumeratis autem .per thro-
nos et potestates Cherubim et Seraphim — Paulus
complesus est : huc usque omnia. Spiritum autem
sanctum, utpote qui est super naturan eorum qua
creata sunt, in enumeratione eorum qu:e sunt ta-
citus prxteriit ; neque factum esse, neque subjectum
per suos sermones nobis demonstrans, sed sicut
Propheta 15, bonum et rectum et ducem se przben- D
tem Spiritum sanctum nominat, per ducem se prz-
bentem, principalem significans. Sic etiam Aposto-
lus omniain omnibusoperari prout vult, asserens !*,
auctoritate plenam potestatem Spiritus dignitati
attribuit. Dominus autemliberam ejus potentiam et
operationem in sermone cum Nicodemo declarat,
dicens, Spiritus ubi vult spirat", Quomodo igitur
Eunomius hunc asserit unum esse eorum quz a
Filio condita sunt, :eternzesubjectioni condemnatum?
omnino, inquit, subjectum. Non intelligo qua subje-
ctionis specie euin subdil qui imperium et princi-
patum habet: vox enim hzc in sancta Scriptura
multiplex est, multisque modis intelligitur et dici-
!! Psal. xciv, 9.
1 Cor. xii, 14. !! Joan. n1, 8.
15-9. [febr. i10, 8; Psal, xciv, 8 sqq.
ἸἉλλ) ἑπαναλάδωμεν πάντα τοῦ Εὐνομίου τὸν λό-
γον. l'evópevoc, φησιν, παρὰ τοῦ uórov Θεοῦ διὰ
C τοῦ Μονογενοῦς xal τοῦτο. Τίς οὖν ἀπόδειξις τοῦ
καὶ τοῦτο ἓν τῶν παρὰ τοῦ Μονογενοῦς εἶναι ; Πάντα
δι αὑτοῦ γεγενῆσθαι πάντως ἐροῦσιν ἓν δὲ τοῖς
πᾶσι συμπεριειλῆφθαι καὶ τοῦτο, πρὸς οὓς ἐροῦμεν
ὅτι Πάντα δι αὐτοῦ ἐγένετο" ἐγένετο δὲ, χαθὼς ὁ
Παῦλός φησιν, ὁρατὰ καὶ ἁόρατα, θρόνοι, ἐξουσίαι,
ἀρχα), χυριότητες, δυνάµεις’ ἐν δὲ τοῖς ἀπηριθμη-
µένοις διὰ τῶν θρόνων τε χαὶ τῶν δυνάµεων, τὰ Χε-
ρουθὶµ χαὶ τὰ Σεραφὶμ ὑπὸ τοῦ Παύλου κατείλεχται
ἕως τούτου τὰ πάντα. Τὸ δὲ Πνεῦμα τὸ ἃγιον, ὡς
ὑπὲρ τὴν φύσιν τῶν γεγονότων Ev τῇ ἁπαρ:θμήσει
τῶν ὄντων ὁ Παῦλος ἀπεσιώπησεν, οὔτε τὸ γενέσθαι,
οὔτε τὸ ὑποτετάχθαι διὰ τῶν ἑαυτοῦ λόγων ἡμῖν ἓν-
δειξάµενος ' ἀλλ ὥσπερ ὁ Προφήτης ἀγαθὸν , xai
εὐθὲς, xaX ἡγεμονικὸν ὀνομάξει τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον,
διὰ τοῦ Ἡγεμονικοῦ τὸ ἀρχιχὸν ἐνδειχνύμενος * οὕτω
χαὶ ὁ ᾿Απόστολος πάντα Ey πᾶσιν ἐνεργεῖν, χαθὼς βού-
λεται, διοριζόµενος, τὴν αὐθεντικὴν ἐξουσίαν προσ-
μαρτυρεῖ τῇ ἀξίᾳ τοῦ Πνεύματος) ὁ δὲ Κύριος τὸν
αὑτεξούσιον αὐτοῦ δύναμίν τε xat ἐνέρχειαν Ev τῷ
πρὸς Νιχόδηµον λόγῳ φανερὰν ποιεῖ, λέγων, ὅτι Τὸ
Πγεῦμα ὅπου θέλει zvei. Πῶς οὖν χαὶ ὁ .Εὐνόμιος
ἓν χαὶ τοῦτο τῶν γεγονότων εἶναι παρὰ «ou Υἱοῦ δι-
ορίζεται, τῇ ἀῑδίῳ ὑποταγῇ χαταδεδικασµένον;, Καθ
ἁπαξ γὰρ, φησὶν, ὑποτεταγμένον * οὐχ οἶδα ποίῳ τῆς
ὑποταγῆς εἶδει τὸ ἡγεμονικόν τε xal ἀρχικὸν ὑπο-
ζεύξας. Π,ρλύσημος γὰρ ἡ τοιαύτη φωνὴ παρὰ τῇ
&y l3 Γραφῇ, xat πολυτρόπως νοουµένη xat λεγοµένη.
* Coloss. 1, 16. '* Psal. L, 13, 15, 14.
bz)
S. GhEGORII NYSSENI
$60
strare putans esse subjectum et mancipatum, hujus A olópevoz τὸ εἶναι ὑποτεταγμένον xax ὑποχείριον, τού-
gratia ad hujus amenti» reprehensionem horum
verborum mentionem feci. Qui Spiritum sanctum
Patri subjectum se demonstrare opinatur, pro-
pterea quod Spiritus non est Unigeniti pater, qua
necessitate tale quid conficit? Quia pater non sit,
idcirco prorsus sit subjectus. Si demonstratum
essel idem significatu, patrem esse et tyrannum,
consequens esset intellecta tyrannide in patre as-
serere Spiritum subjectum et submissum esse ei
qui potestate proemincret. Quod si per patrem
relatio ad filium sola intelligitur : nulla autem ty-
rannica et imperiosa hac vocc inducitur notio:
quomedo consequens cst Spiritum esse subditum,
cx eo quod non sit Filii pater ? Neque Filio, inquit,
simul exa' quatur, quomodo hzc dicit? Quod enim
immutabile est, neque ullius mali capas, quodque
semper eodemque modo in bono permanct, nullam
habet differentiam inFilio et Spiritu. Ex :quo euim
quod incorruptibile est in Spiritu a pernicie sive
corruptione alienum est, et quod natura bonuin
est, eodem planc modo a contrario secretum est.
Et quod in omni bono perfectum est, similitcr
sine defectu habet quod plus est.
Il2c autem omnia de Spiritu sancto affirmat et
docet a Deo inspirata Scriptura, bonum, sapiei-
tem, et incorruptibilem, et immortalem, atque om-
nia excelsa et Deo decora sensa animi ct nomina
Spiritui sanclo assignans. Si igitur in nullo horum
imminutus est, in quo inzqualitatem Filii et Spiri- C
tu8 Eunomius dimetitur ? Unigenitus enim est, in-
quit, Filius, nullum fratrem habens similigenam. Sed
de eo quod non oporteat cum fratribus intelligere
Unigenitum, in sermone de primogenito omnis
creature disseruimus. Quod autem ab hoc per
igalitiam et improbitatem projectum est, decet nom
indiscussum atque non examinatum praetercurrere.
Nam cum ecclesiasticum dogma unam in Patre et
Filio, et Spiritu sancto virtutem et bonitatem, et
essentiam, et gloriam sive majestatem, el omnia
qua sunt ejusmodi praedicet, excepta differentia
qua est secundum personas : hic cum vult commu-
nem facere cuin creatura Unigeniti essentiam, pri-
mogenitum ipsum dicit omnis creatur: secundum
του χάριν εἰς ἔλεγχον τῆς ἀνοίας αὐτοῦ τῶν ῥημάτων
τούτων thv μνήμην ἐποιησάμην. "Oc οἵεται ἆποδει-
χνύειν ὑποτεταγμένον τῷ Πατρὶ τὸ Πνεῦμα , διότι
οὐχ ἔστι πατὴρ τοῦ Μονογενοῦς τὸ Πνεῦμα; Ex. ποίας
γὰρ ἀνάγχης τὸ τοιοῦτον κατασχευάζεται, ὡς εἰ μὴ
πατὴρ εἴη καὶ ὑποτετάχθαι πάντως; El μὲν οὖν ἆπο.
δέδειχτο ταυτὸν εἶναι τῷ σημαινομένῳ πατἐρα xal
τύραννον, ἀχόλουθον Tiv, περὶ τὸν πατέρα νοηθείσης
τῆς τυραννίδος, ὑποτετάχθαι λέγειν τὸ Πνεῦμα τῷ
xatà τὴν ἐξουσίαν προέχοντι. El δὲ διὰ τοῦ πατρὸς
ἡ πρὸς τὸν υἱὸν σχέσις νοεῖται μόνη, οὐδὲν δὲ τυ-
ραννιχὸν xal ἑἐξουσιαστιχὸν νόηµα διὰ ταύτης τῆς
φωνῆς παρεισάγεται πῶς ἀχολουθεῖ τῷ μὴ εἶναι πα-
τέρα τοῦ Υἱοῦ τὸ ὑποτετάχθαι τὸ Πνεῦμα; Οὔτε τῷ
B Υἱῷ, qnoi, συ»εξισούµεγον. Πῶς ταῦτά φησι; Τὸ
γὰρ οὔτε καὶ ἄτρεπτον χα) χαχοῦ πάντως ἀνεπίδεχτον,
καὶ ἀεὶ ὡσαύτως ἓν τῷ ἀγαθῷ διαµένον, οὐδεμίαν
ἔχει παραλλαγὴν ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Πνεύματος.
Ἑπίσης γὰρ τὸ τοῦ Πνεύματος ἄφθαρτον τῆς φθορᾶς
Ἠλλοτρίωται, xai τὸ τῇ φύσει ἀγαθὸν ὡσαύτως τοῦ
ἐναντίου κεχώρισται. Καὶ τὸ Ev παντὶ ἀγαθῷ τέλειον,
ὁμοίως ἀνενδεῶς ἔχει τοῦ πλείονος.
Ταῦτα δὲ λέγειν περὶ τοῦ Πνεύματος πάντα f θε8-
πνευστος διδάσχει Γραφὶὴ, ἀγαθὸν, xaX σοφὸν, xdi
ἄφθαρτον , καὶ ἀθάνατον, καὶ πάντα τὰ ὑψηλὰ xdi
τὰ θεοπρεπῃ vofjuatá τε xal ὀνόματα προσµαρτν-
ροῦσα τῷ Πνεύματι. El οὖν ἓν οὐδενὶ τούτων ἡλάτ-
τωται, ἓν τίνι τὸ ἄνισον τοῦ Υἱοῦ χαὶ τοῦ Πνεύματος
διαμετρεῖ ὁ Εὐνόμιος, Μονογενῆς γάρ ἐστι, eroi,
ὁ Ylóc, οὐδέγα ἔχων ἁδε.ἰρὺν ópoyern. ᾿Αλλὰ περὶ
τοῦ μὴ δεῖν μετὰ ἀδελφῶν νοεῖν τὸν Μονογενῆ, £v τῷ
λόγῳ τῷ περὶ τοῦ πρωτοτόχου πάσης τῆς κτίσεως
διειλήφαμεν. Τὸ δὲ παρὰ τούτου νῦν διὰ καχουργίας
προσριφὲν τῷ λόγῳ, προσήχει uh παραδραμεῖν ἀνεξέ-
ταστον. ToU γὰρ ἐχχλησιαστικοῦ δόγµατος μίαν, ἓν
Πατρίτε καὶ Yl χαὶ Πνεύματι ἁγίῳ, δύναμίν τε xo
ἀγαθότητα xaX οὐσίαν καὶ δόξαν, καὶ πάντα τὰ τοι-
αὖτα χηρύσσοντος, πλὴν τῆς χατὰ τὰς ὑποστάσεις
διαφορᾶς, οὗτος ὅταν μὲν βούληται χοινοποιῆσαι πρὸς
τὴν Χτίσιν τοῦ Μονογενοῦς τῶν οὐσίαν, πρωτότοχον
αὐτὸν λέγει πάσης τῆς κτίσεως, κατὰ τὴν προαιώνιον
Ὅπαρξιν, ἀδελφὰ τοῦ Κυρίου πάντα τὰ ἐν τῇ χτίσει
ante :ternum exsistenliam, omnia quz in creatura D νοούμενα διὰ τῆς φωνῆς ταύτης εἶναι ἀποφαινόμενος.
intelliguntur hac voce esse fratres Domini affirmans.
Primogenilus enim non eorum qui sunt diversi
generis, sed eorum qui ejusdem sunt generis, om-
nino primogenitus est. Cum autem a connexione
Bive cohzsione qux est cum Filio Spiritum divellit,
Unigenitum ipsum dicit, non habentem fratrem
congenerem, sive ejusdem generis, non ut absque
fratribus ipsum intelligat, sed ut per hoc de Spi-
ritu quod secundum essentiam alienum est con-
struat. Nam Spiritum sanctum fratrem Domini non
appellare ex Scriptura didicimus. Sed non oportere
Spiritum ejusdem generis, id est, substantie cum
Filio dicere, ex nullo divinorum scriptorum loco
demonstratur. Si enim virtus vivifica in Patre et
"Q γὰρ πρωτότοχος, οὐ τῶν ἑτερογενῶν, ἀλλὰ τῶν
ὁμογενῶν πάντως Eo πρωτότοχος. "Όταν δὲ τῆς
πρὸς τὸν Ylby συναφείας ἀποσχίζει τὸ Πνεῦμα, Mo-
νογενη αὐτὸν λέγει, μὴ ἔχοντα ἀδελφὸν ὁμογενῆ, coy
ἵνα ἄνευ ἀδελφῶν αὐτὸν νοῄση, ἀλλ᾽ ἵνα διὰ τούτον
χατασχευάσῃ περὶ τοῦ Πνεύματος τὸ κατὰ τὴν οὑσίαν
ἀλλότριον. Τὸ μὲν γὰρ μὴ λέγειν ἀδελφὸν τὸ Πνεῦμα
τὸ ἅγιον, παρὰ τῆς Γραφῆς µεμαθήχαμεν ' τὸ δὲ μὴ
δεῖν ὁμογενὲς τῷ Υἱῷ λέγειν τὸ Πνεῦμα, οὐδαμόθεν
ἐχ τῶν θείων ἁἀποδείχνυται λόγων. El γὰρ 5h ζωο-
ποιὸς δύναμις ἓν Πατρὶ χαὶ Yüp, ἀποδείχννται xai
ἐν Πνεύματι ἁγίῳ, χατὰ τὴν τοῦ Εὐαγγελίου φωνἠν.
Ei τὸ ἄφθαρτόν τε xal ἄτρεπτον xal τὸ xaxou παν-
"bg ἀνεπίδεκτον, εἰ τὸ ἀγαθόν τε xal εὖθὲς xai τὸ
S. GREGORII NYSSENI
504
ctus. Nullam igitur babet rationem, quod ab eo A Aeyópsvov, ὅτι διὰ τὸ πρὸ τῶν ἄλλων γενέσθαι "ὸ
asseritur, quod quia ante alia Spiritus sit ortus,
honorabiliorem naturam habet iis qux: deinceps
producta fuerunt.
Videamus autem qualia glorise Spiritus gratifi-
catur, qui hunc a Filii communione divisit. Unus
enim, inquit, eL hic cum sit, et primus et solus, om-
nibus Filii operibus pracellens secundum essentiam
el naturalem dignitatem, omnem operationem et do-
ctrinam per ficiens, sicut Filio placet, 'qui mittitur ab
ipso et ab ipso accipit, et annuntiat iis qui instituun-
tur, εἰ veritatis dux est. Omnem, inquit, muneris
functionem sive operationem et doctrinam Spiritus
sanctus perficiens : quam operationem ? utrum il-
lam quam etiam Pater et Filius secundum Domini
verbum, operatur, qui usque modo salutem huma-
nam operatur, vel aliam aliquam przter hanc? si
quidem illa operatur, eamdem cum illo prorsus
virtutem et naturam habet, οἱ diversi generis Dei
natura in eo locum non habet. Ut enim si quid ea
qua ignis efficit, efficeret illuminando ct calefa.
ciendo eodem modo, ignis est omnino : sic si Spiri-
tus Patris opera facit, ejusdem cum ipso penitus
nature esse coníiteri necesse est. Quod si quid
aliud przter salutem nostràm operatur, et si in
aliquo eorum quz sunt contraria demonstrat ejus
operationem, alius nature et essentiz per hzc de-
monstrabitur. Verumtamen Spiritum vivificare si-
militer cum Patre et Filio Verbum ipsum testifica-
tur. Quamobrem Spiritum a Patris Filiique natura (
non alienum per eadem opera εἰ effecta compro-
bat. Et Patris operationem et doctrinam Spiritum
efficere sicut videtur Filio, non inficiamur. Unam
enim voluntatem Patris et Filii et Spiritus sancti
nature communio testatur. Quare si illud vult Spi-
yitus sanctus, quod Filio videtur, communio volun-
tatis manifesto essenti: unitatem ostendit: sed ,
Qui mittitur, ait, ab ipso, el a5 ipso accipit, et an-
nunliat eruditis el veritatis dux est. Nisi haec pra-
dixisset de Spiritu, plane de aliquo inter homines
doctore hzc dici audiens existimaret. Idem enim
est mitti ct delegari, ct nihil e domo vel ex se hs-
bere, sed sumere ex mittentis sive delegantis gra-
tia, et his qui docentur verba ministrare, atque
errantibus veritatis se ducem pra:bere. Hc enim
omnia ctiam nunc pastorum atque doctorum sunt,
mitti, accipere, annuntiare, docere, veritatem po-
nere et fundare: qux Spiritui sancto largitur Eu-
nomius. Cum autcm ante hec dixisset , quod
eliam unus est primus et solus εἰ omnibus pracel-
lens : 8i hactenus sermonem terminasscet, decreto-
rum veritatis patronus visus esset. Unus enim
vere qui inseparabiliter in uno consideratur, et
priuus in primo et solus in solo. Ut enim spiritus
bominis qui est in ipso, et ipse homo, unus est
homo, sic et Spiritus Dei qui in ipso,et ipse Deus,
unus vere et proprie nominatus fuerit Deus : et
primus et solus, qui nou posset ab eo in quo est
separari. Nunc autem cum adjecit, precellens om-
Πνεῦμα, mpottpotépav ἔχει τῶν ἐφεξῆς Υεγονότων
τὴν φύσιν.
Ἴδωμεν δὲ xal ofa χαρίζεται τῇ δόξῃ τοῦ Πνεύμα-
τος ὁ τῆς πρὸς τὸν Υἱὸν χοινωνίας ἀπομερίσας.
Εἷς γὰρ, φησὶν, καὶ οὗτος àv, καὶ πρῶτος καὶ µό:
ος, xal πάντων προὔχων τῶν τοῦ Υἱοῦ ποιηµά-
των κατὰ τὴν οὐσίαν xal τὴν φυσιχὴν ἀξίαν,
πᾶσαν ἑνέργειαν καὶ διδασκα.]ίαν ἑξαγύω», κατὰ
τὸ δοκοῦν tQ Υἱῷ, πεμπόµεγος ὑπ' αὐτοῦ, καὶ
παρ αὐτοῦ «᾽αμέάνων, ἂν αγγέ.λ Ίων τοῖς παιδευο-
µένοις, καὶ τῆς ἀ.Ἰηθείας ἡγούμεγος. Πᾶσάν qn-
σιν ἐνέργειαν χαὶ διδασχαλίαν ἑἐξανύειν τὸ Πνεῦμσ
τὸ ἅγιον. Ποίαν ἐνέργειαν; Πότερον ἐχείνην ἣν xai
B ὁ Πατὴρ x21 ὁ Υἱὸς χατὰ τὸν τοῦ Kuplou λόγον ἑν-
εργεῖ, ὁ ἕως ἄρτι ἑργαξόμενος τὴν ἀνθρωπίνην σωτη-
ρίαν, f) ἄλλην τινὰ παρὰ ταύτην; Ei. μὲν γὰρ Σχεῖνα
ἐργάτεται, την αὐτὴν ἐχείνῳ πάντως δύναμίν τε xal
φύσιν ἔχει χαὶ τὸ τοῦ Θεοῦ ἑτερογενὲς ἐπὶ τοῦ τοι-
ούτου χώραν οὐκ ἔχει. Ὡς γὰρ εἴ τι τὰ τοῦ πυρὸς
ἐνεργοίη, λάµπον τε xal θερμαῖνον ὡσαύτως, Up
ἐστι πάντως” οὕτως εἰ τὰ τοῦ Βατρὺὸς ἔργα τὸ Πνεῦ-
μα ποιεῖ, τῆς αὑτῆς αὐτῷ πάντως φύσεως εἶναι ὁμο-
λογεῖται. El δὲ ἄλλο τι παρὰ τὴν σωττηρίαν ἡμῶν
ἐνεργεῖ, xal elg τι τῶν ἑναντίων ἐπιδείχνυται τὴν
ἐνέρχειαν, ἄλλης φύσεώς τε xal οὐσίας διὰ τούτων
ἐπιδειχθβσεται. ᾽Αλλὰ μὴν ζωοποιεῖν ὁμοίως Πατρὶ
xai Υἱῷ τὸ Πνεῦμα αὐτὸς ὁ Λόγος διαμαρτύρεται.
Οὐχοῦν τὸ μὴ ἀπεξενῶσθαι πάντως τῆς τε τοῦ Πα-
τρὸς χαὶ τῆς τοῦ Υἱοῦ φύσεως τὸ Πνεῦμα, διὰ τῆς
ταυτότητος τῶν ἐνεργημάτων παρίσταται * χαὶ Πα-
τρὸς ἐνέργειαν xat διδασχαλίαν ἐξανύειν τὸ Πνεῦμα,
χατὰ τὸ δοχοῦν τῷ Υἱῷ, o5 µαχόμεθα. "Ev γὰρ βού-
ληµα etvat Πατρός τε xaX Υἱοῦ xai Πνεύματος ἁγίου,
ἡ τῆς φύσεως χοινωνία διαμαρτύρεται. Ὥστε εἰ ἐχεῖνο
βούλεται τὸ Πνεύμα τὸ ἅγιον ὃ δοχεῖ τῷ Υἱῷ, ἡ χοι-
νωνία τοῦ θελήµατος σαφῶς παρἰστησι τὴν τῆς οὗ-
σίας ἑνότητα * ἀλλὰ, Πεμπόμεγος, Φποαὶν, παρ) ab-
τοῦ, xal παρ) avtov αμέάνων, καὶ ἀναγγέ-λων'
τοῖς παιδευοµέγοις, xal τῆς ἀνηθείας ἡγούμεγος.
El μὴ προειρήχε: ταύτα περὶ τοῦ Πνεύματος, πάν -
πως ἂν περί τινος τῶν ἓν ἀνθρώποις διδασχάλων
ταῦτα λἐγεσίαι ὁ ἀχούων ἑἐνόμισεν. Ταυτὸν γάρ ἐστι
τῷ πἐµπεσθαι τὸ ἀποστέλλεσθαι, xaX τὸ μηδὲν οἴχο-
θεν ἔχειν, ἀλλ᾽ Ex τῆς χάριτος λαμθάνειν τοῦ ἆπο-
στἐλλοντος, xal διακονεῖν τοῖς διδασχοµένοις τὰ ῥή-
pata, xal χαθηγεῖσθαι τῆς ἁληθείας τοῖς πλανωμµέ-
νοις. Ταῦτα γὰρ πάντα xal τῶν νῦν ποιμένων τε
χαὶ διδασχάλων ἐστὶ, πέµπεσθαι, λαµδάνειν, ἀναγ-
γέλλειν, διδάσχειν, ὑποτίθεσθαι τὴν ἀλήθειαν * ἅπερ
χαρίζεται τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ Εὐνόμιος. Εἰπὼν
δὲ πρὸ τούτων, ὅτι Καὶ εἷς ἐστι xal πρῶτος
χαὶ µόγος, καὶ πάντων προὔχων' εἰ ἕως τούτου
τὸν λόγον ἔστησεν, συνήγορος ἂν τῶν τῆς ἁληθείας
ἐφάνη δογμάτων. E'c γὰρ ὡς ἀληθῶς ἐστιν ὁ ἀχωρὶ-
στως ἓν τῷ ἑνὶ θεωρούμενος, xai πρῶτος ὁ ἐν τῷ
πρώτῳ, xaX μόνος ὁ ἐν τῷ µόνῳ. Ὡς γὰρ τὸ πνεῦιιχ
τοῦ ἀνθρώπου τὸ ἐν αὐτῷ, xal αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος , εἷς
ἐστιν ἄνθρωπος, οὕτως xal τὸ Πνεύμα τοῦ θεοῦ τὸ
563
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Il.
566
kv αὐτῷ, xal αὐτὸς ὁ θεὸς, εἷς ἂν χυρίως ὀνομασθείη A nibus Filii operibus , turbidam inye.sionem esse
δεὸς, xal πρῶτος xal uóvoc, χωρισθῆναι ἀπὸ τοῦ
ἐν ᾧ ἐστιν οὐ δυνάµενος. Νῦν δὲ προσθεὶς τὸ, Πάκ-
των προὔχων τῶν τοῦ Υἱοῦ ποιημάτων ' ἀνατροπὴν
θολερὰν τὸν βλάσφημον ἑαυτοῦ λόγον ἀπέδειξε, τῷ
ὅπου θέλει πνέοντι χαὶ πάντα ἐν τᾶσυ. ἐγεργοῦντι,
τῇ πρὸς τὰ λοιπὰ τῶν ποιηµάτων σογχρίσει παρ-
έχοντα προτιµότερον.
Ἴδωμεν δὲ χαὶ ὅσα τούτοις προσέθηχεν' Ἁγιάζων..
φποὶν, τοὺς ἁγίους. Τοῦτο ἐπὶ τοῦ Πατρός τε xoi
τοῦ Yloo τις λέγων, ἀληθῶς ἑἐρεῖ,. Ἐν οἷς γὰρ ἂν
Ὑένηται ὁ ἅγιος, ἁγίους ποιεῖ, ὡς καὶ ὁ ἀγαθὺς àya-
θοὺς ἀπεργάζεται. Άγιος δὲ xal ἀγαθὸς 6 Πατὴρ
χαὶ ὁ Υἱὸς χαὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, χαθὼς ἀποδέδει-
χται. Μυσταγωγῶν, qnot, τοὺς προσιόντας τῷ
μυστεηρίφ. Τοῦτο χαλῶς ἔχει λέγειν περὶ ᾽Απολλὼ
τοῦ τὴν φυτείαν Παύλου ποτίζοντος. Φυτεύει μὲν
ὰρ διὰ τῆς χαθηγἠήσεως ὁ ᾿Απόστολος, ποτίζει δὲ
βαπτίζων ὁ ᾽Απολλὼς, διὰ τῆς μυστικῆς ἀναγεννή-
6εως προσάγων τοὺς παρὰ Παύλου κατηχουµένους
Ὁῳ μυστηρίῳ. Οὐχοῦν εἰς τὸ ὁμότιμον &yet τῷ
Ἀπολλὼ τὸ διὰ τοῦ βαπτίσματος τελειοῦν τοὺς ἀν-
θρώπους. Διανέμων, qnoty, πᾶσαν δωρεάν. Τούτῳ
χαὶ ἡμεῖς συντιθέµεθα. Πᾶν γὰρ, 6 τί πὲρ ἐστιν ἀγα-
05v, τῶν τοῦ ἁγίου Πνεύματος δωρεῶν µερίς ἐστι.
Συγεργῶ», qnot, τοῖς πιστοῖς εἰς κατανόησιν καὶ
θεωρίαν τῶν διαεεταγµένων. Τῶν δὲ παρὰ τίνος δια-
τταγµένων μὴ προσθεὶς, ἀμφίδολον τὸν λόγον ἑποίη-
σεν, εἴτε ὀρθῶς, εἴτε xal ὡς ἑτέρως ἔχει. ᾽Ἁλλ ἡμεῖς
τῇ εὐσεθείᾳ τὸ εἰρημένον προσέξοµεν δι᾽ ὀλίγης προσ- C
Ofxnc. Ἐπειδὴ γὰρ εἴτε λόγος σοφίας, tive λόγος
χνώσεως, εἴτε πίστις, εἴτε ἀντίληψις, εἴτε χυθέρ-
νησις, εἴτε τι ἕτερον Ev τοῖς σώζουσιν ἡμᾶς &va-
γέγραπται, ταῦτα πάντα ἐνεργεῖ τὸ ἓν καὶ τὸ αὐτὸ
Πνεῦμα, διαιροῦν ἰδίᾳ ἑκάστῳ καθὼς βού.εται:
τούτου ἕνεχεν o2x ἀποθάλλομεν τοῦ Εὐνομίου τὸν λό-
TO», εἰπόντος συνεργεῖν τὸ Πνεῦμα τοῖς πιστοῖς πρὸς
χατανόησιν xal θεωρίαν τῶν map' αὑτοῦ διατεταγµέ-
νων τοῦ Πνεύματος, διὰ τὸ πάντα ἡμῖν τὰ ἀγαθὰ
ὃ-δάγµατα παρ᾽ αὐτοῦ διατετάχθαι. Ὑπηχῶν, quot,
ebxopéroic. Τούτου τοῦ ῥητοῦ τὴν διάνοιαν, µωρὸν
ἂν εἴη χατὰ σπηυδὴην ἀπελέγχειν, αὐτόθεν πᾶσιν
ἐπίσης τοῦ Υελοίου τε xal ἀνοήτου τῆς λέξεως ταύ-
της προφαινοµένου. Τίς γὰρ οὕτω παράφορος καὶ τῆς
ξανοίας ἐξεστηχὼς, ὡς ἀναμεῖναι παρ’ ἡμῶν μαθεῖν,
ὅτι οὐκ ἔστι χώδων f) πίθος διάκενος τὸ Ηνεῦμα τὸ
ἅγιον , οἷόν τινι πληγή τῇ ς«ωνῇ τοῦ εὐχομένου ὑπ-
pv xaX δονούµενος;, Ὁδηγῶ», φταὶ, πρὸς τὸ συµ-
φέρον. Τοῦτο χαὶ ὁ Πατὴρ xai ὁ Υἱὸς ὁμοίως ποιεῖ.
"UBn vet γὰρ ὡσεὶ πρόδατον τὸν Ἰωσὴφ, καὶ ὡδήγη-
6εν ὡς πρόθατα τὸν λαὸν αὐτοῦ. Καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ
ἀγαθὸν ὁδηγεῖ ἡμᾶς ἐν vi] εὐθείᾳ. Κρατύνων, ono,
ἄαρὸς εὐσέδειαν. θεοὺ ἔργον ὁ Δαθὶδ λέγει εἶναι τὸ
kv εὐσεθείᾳ χρατύνειν τὸν ἄνθρωπον. Κραταίωσις
Táp µου xal κατα» υγή µου &l σὺ, φησὶν ὁ Προφή-
της xal Κύριος χραταίωμµα τοῦ Aaov avtov: καὶ
αὐτὸς δώσει δύναμιν xal κΓαταίωσυ" τῷ Aado αὐτοῦ.
** Joan. 1, δ. ** I Cor. xi, 6. 3 J Cor. ui, 6.
55 zxx, 4. 5 Psal. xxvii, 4604.
impium et blasphemum suum sermonem demon-
stravit, contra eum qui ubi vult spirat **, et qui
omnia in omnibus operatur **, cum ei per compara.
tionem cum reliquis creaturis lionorabiliorem gra
dum sive locum tribuit.
Videamus autem αυ: etiam his adjecit : Sancti-
ficans, inguit, sanctos , hoc de Patre et Filio simul
quis dicens vere enuntiabit. In quibus enim fuerit
sanctus, sancios facit, sicut etiam bonus cum sit
bonos efficit. Sanctus, bonus, Pater, et Filius, et
Spiritus sanctus, sicut demonstratum est, 7nitians,.
inquit, eos qui accedunt ad mysterium: hoc przclare
potest dicere de Apollo plantationem Pauli irri-
gaute **. Plantat enim Apostolus per magisterium
sive institutionem ; rigat autem Apollo baptizando,
per mysticam sive jnitialem regenerationem eos.
qui a Paulo instituebantur adducens ad mystcrium.
Hunc igitur honore parem facit cuin Apollo, ut-
pote qui per baptismum bomines initiet. Distribuens,
inquit, omni omne donum. Huic etiam nos astipula-
mur : quodcunque enim bonum est, Spiritus sancti.
donorum pars est. Cooperans, inquit, fidelibus ad:
cognitionem et speculationem jussorum. Α quo autem.
jussorum, quia non adjecit, ambiguum sermoncm.
reliquit, sive recte sive etiam aliter res. se habet.
Sed nos pietati quod dietum est adhibebimus brevi
.adjectione. Siquidem sive sermo sapienti, sive
sermo cognitionis, sive fides, sive recuperatio, sive
gubernatio, sive quid aliud inter ea quz nos ser-
vant scriptum est, liec omnia operaiur unus. et
idem Spiritus, dividens propria cuique prout vult *! :
hujus causa non repudiamus Eunomii sermonem,
cum dixit Spiritum cooperari fidelibus ad cognitio-
nem et contemplationem eorum ϱ ab ipso Spi-
ritu jussa sunt et ordiuata; quia omnia bona de-
creta nobis ab ipso mandata sunt οἱ edicta. Suc-
cinens, inquit, supplicantibus ; hujus dicti mentem:
stultum fuerit serio redarguere, cum ex ipso om-
nihus ridiculum pariter et insanum hac ipsa dictiono
salis appareat. Quis enim ita mentis przccps et
VeCOr$, et ab intelligentia dimotus, ut exspectet. &
D nobis doceri, quod Spiritus sanctus non est tintin-
nabulum aut dolium inane, qui velut ictui alicui
supplicantis voci subsonet et succinat agitatus?
Deducens in viam, inquit, sed ad id quod conducit:
hoc etiam Pater et Filius similiter facit; deducit
enim velut ovem Joseph, et deduxit velut ovem po-
pulum suum **, et Spiritus sanctus nos in viam
rectam deducit. Confirmans, inquit, ad pietatem:
Dei opus Dasid esse dicit, hominem in pietate con-
firmare. Quoniam firmamentum meum et re(ugium
meum es tu , inquit Propheta ?*, et Dominus firma-
mentum populi sui, et ipse dabit virlutem εἰ fir-
malionem populo suo **. ]LIc igitur, si dicta sunt
1! [ Cor. xi, 1. ** Psal, rxxix, 9... ??* Psal. Lxx,
561
S. GREGORII NYSSENI
secundum mentem prophet, deitatis Spiritus sancti A Οὐχοῦν ταῦτα εἰ χατὰ «by προφητιχὸν εἴρηται νοῦν,
sunt testimonia. Quod si prophetis adversentur,
per hoc ipsum accusatur blasphemia, quia sanctis
prophetis contraria sermone censet. Deinde dicit,
illuminans animas lumine cognitionis: hanc gratiam
et Patri et Filio et Spiritui sancto pietatis sermo
ascribit. Illa enim illuminatio a Davide noininatur,
et illinc lumen cognitionis iis qui illaminantur in-
nascitur. Similiter rationum purgatio proprium, ut
ait Scriptura ', virtutis Domini. Nam splendor,
gloria et character substantie purgationem pecca-
torum nostrorum fecit. AÁrcere dzmonas, quod
Spiritus proprium dicit Eunomius, hoc etiam facit
unigenitus Deus, qui dicens demoni, Tibi impero,
attribuit virtuti Spiritus dicens : Si ego in Spiritu
Dei ejicio de monia 3". Quarenonest Spiritus gloriz D
demolitio daemonum sublatio , sed constitutio di-
ving ejus et supereminentis virtutis. Agrotantes,
inquit, curans, infirmos sanans, afflictos consolans,
labentes erigens, laborantes reficiens, lec sunt pie
sentieniium de sancto Spiritu verba. Non enim alii
horum cujusque efficaciam quam Deo quis assigna-
verit : si igitur quas nullus potest efficere quam
solus Deus, hzc virtutc Spiritus effici confirmat
haeresis, obtinemus pro quibus obnixe οἱ studiose
contendimus etiam ab inimicis testimonium : quo
modo a Deo petit Propheta sanationem dicens:
Miserere mei quoniam infirmus sum, sana. me, Do-
mine, quoniam conturbata sunt ossa mea **, Deo
dicit Isaias, Jos deflueus a te remedium est ipsis ?*.
Atque errantium conversionem opus Dei esse pro-
phetia testatur. Erraverunt enim, inquit, in deserto.
el aquis carente loco 35. Deinde subjunxit, Et deduxit
eos in rectam viam, utl proficiscerenlur in civitatem
habitationis **. Et, Dum converteret Dominus capti-
vilatem Sion 31. Similiter alllictorum consolatio ad
Deum refertur, sic Paulo dicente: Benedictus Deus
ei Pater Domini nostri Jesu Christi qui consolatur
"os in omui tribulatione nostra *^. Et Proplieta ex
persona Dei ait, In tribulatione invocavi et inveni (639.
Labentium autem erectio, infinitis modis a sacra
Scriptura ad Domini potentiam refertur. Pulsus
eversus sum ut caderem, et Dominus suscepit me *^.
Et, Cum ceciderit non collidetur guia Dominus su-
τῆς θεότητος τοῦ Πνεύματος μαρτυρία ἐστίν ' εἰ
ἓξ ἐναντιοῦται τῇ προφητείᾳ, δι αὐτοῦ τούτου χατ-
ηγορεῖται ἡ βλασφημία, ὅτι τοῖς ἁγίοις προφήταις
ἀντιδοξάζει τῷ λόγῳ. Εἶτά φησι’ Φωτίζων τὰς ψυχὰς
τῷ φωτὶ σῆς γνώσεως. Ταύτην χάριν Πατρί τε xal
Υἱῷ xai Ἠνεύματι ἁγίῳ ὁ ^r εὐσεθείας ἀνατίθησι
λόγος. Ἐχεῖνος γὰρ φωτισμὸς παρὰ τοῦ Δαθὶὸδ Óvo-
µάζεται, xaX ἐχεῖθεν τὸ φῶς τῆς Υνώσεως τοῖς φωτι-
ζαμένοις ἑγγίνεται. Ὡσαύτως δὲ καὶ ἡ χάθαρσις τῶν
λογισμῶν, ἴδιον, (e φησιν ὁ Λόγος, τῆς τοῦ Κυρίου
δυνάµεως. Τὸ γὰρ ἀπαύγασμα τῆς δόξης xat ὁ χαρα-
xihp τῆς ὑποστάσεως τὸν χαθαρισμὸν τῶν ἁμαρτιῶν.
ἡμῶν ἐποιῄσατο” τὸ δὲ ἀπείργειν τοὺς δαίμονας, ὃ
τοῦ Πνεύματος ἴδιόν φησιν ὁ Εὐνόμιος, τοῦτο καὶ ὁ-
μονογενῆς θεὺὸς, ὁ λέγων τῷ δαίµονι, ὅτι Ἐγὼ ἐπι-
τάσσω σοι, προσμαρτυρεῖ τῇ δυνάµει τοῦ Πνεύματος.
λέγων ' El δὲ ἐγὼ ἐν Πγεύματι Θεοῦ ἐκδά-.λω τὰ
δαιμόνια. Ὥστε οὐχ ἔστι καθαίρεσις τῆς δόξης τοῦ
Πνεύματος dj τῶν δαιμόνων ἀναίρεσις, ἀλλὰ σύστασις
τῆς θείας αὑτοῦ xal ὑπερεχούσης δυνάμεως. No-
σοῦντας, qnot, θεραπεύω», ἀῤῥωστοῦντας ἰώμε-
voc, θ.1ιδοµμένγους παρακα-ῶν, ὁχ.]άζογτας ávop-
gov, πονοῦντας ἀνακτώμεγος. Ταῦτα τῶν εὖ-
σεθούντων περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματός στι τὰ ῥήματα.
Οὐ γὰρ ἂν ἄλλῳ τις ἀναθείη τούτων ἑκάστου τὴν
ἑνέργειαν πλὴν τῷ θΘεῷφ. El τοίνυν ἅπερ οὐδενός ἐστι
ποιεῖν, ἢ Θεοῦ µόνου, ταύτα τῇ δυνάµει τοῦ Πνεύμα-
τας ἐνεργεῖσθαι διαθεθαιοῦται 1) αἴρεσις, ἔχομεν ὑπὲρ.
ὧν σπουδάζοµεν xal τὴν παρὰ τῶν ἐχθρῶν µαρτν-
ρίαν’; πῶς παρὰ τοῦ Θεοῦ ὁ Προφήτης ζητεῖ «tv
ἴασιν, λέγων. Ἐ.1έἐησόν µε, Κύριε, ὅτι ἀσθενής
εἰμι. Ἴασαί ue, Κύριε, ὅτι ἑταράχθη τὰ ὁστᾶ µου.
Τῷ θεῷ λέγει ὁ Ἡσαῖας, ὅτι Ἡ δρόσος ἡ παρὰ σοῦ,
ἵαμα αὑτοῖς ἐστιν. Καὶ την τῶν π)ανωμένων ἔπι-
στροφὴν, θεοῦ ἔργον εἶναι ἡ προφητεία μαρτύρεται.
Ἐπ.]αγήθησαν Υὰρ, φησὶν, ἐν τῇ ἑρήμῳ ἐν ἁν-
ὑδρῳ. Καὶ ἐπήγαγεν, ὅτι Kal ὡδή]ησεν αὐτοὺς slc
ὁδὸν εαὐθεῖαν, τοῦ πυρευθή»αι eic πό. κχατοιχη-
τηρίου. Καὶ, Ἐν τῷ ἐπιστρέύαι Κύριον τὴν αἰχ-
μα.Ἰωσίαν Σιών. Ὠσαύτως δὲ καὶ ἡ τῶν θλιθομένων
παράχλησις εἰς θεὸν ἀναφέρεται, οὕτως slzóvtog
τοῦ Παύλου: Εὐ.ογητὺς ὁ Θεὺς καὶ Πατὴρ τοῦ
Κυρίου ἡμῶν Ιησοῦ Χριστοῦ, Óó παρακαών
stentat eum manu sua *. Et, Dominus erigit elisos *. D ἡμᾶς ἐπὶ πάσῃ τῇ θ.1ἱψει ἡμῶν. Καὶ ὁ Προφήτης,
Laborantium recreatio sive refocillatio Dei bene-
volenti in hominum genus confessionem habet :
siquidem quod ex prophetia didicimus, et hic novit :
quemadmodum sermo dicit : Posuisti tribulationes
super dorsis nostris; conscendere fecisti homines in
capita nosira : percurrimus per ignem el. aquam, et
eduxisti nos in refrigerium 3.
£x προσώπου τοῦ θεοῦ φησιν’ Ἐν θ.1ψει éxuxa Aé-
σοµαι, xal εὑρησάμην σε. Ἡ δὲ τῶν ὁχλαξόντων
ἀνόρθωσις, µνριοτρόπως ὑπὸ τῆς Γραφῆς εἰς τὴν τοῦ
Κυρίου δύναμιν ἀναφέρεται. Ὡσθεὶς drecpáxmr τοῦ
πεσεῖν, xal ὁ Κύριος ἀντε-]άθετό µου ' καὶ, Ὅταν
πέσῃ οὗ καταῤῥαχθήσεται, ὅτι Κύριος ἀγτιστηρί-
ζει χεῖρα αὐτοῦ" καὶ, Κύριος ἀνορθοι κατεῤῥαγ-
µένοευς. Ἡ ἓὲ τῶν πονούντων ἀνάχττσις, τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίας τὴν ὁμολογίαν ἔχει: εἴπερ ὃ
παρὰ τῆς προφητείας ἐμάθομεν, xal οὗτος ἑνόησε. Καθὼς ὁ λόγος φησὶν, ὅτι Ἔθου θ.ἱψεις ἐπὶ τῶν
νώτων ἡμῶν ἐπεθίδασας ἀγθρώπους ἐπὶ τὰς κεφα.]ὰς ἡμῶν ' διἠ-θομε» διὰ πυρὺς καὶ ὕδατος,
xal ἐἑξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀνανψυχήν.
" Hebr. 1, ὅ. ?* Luc. i, 90,
5) Psal. cxxv, d. ** ll Cor. 1, 4.
ων, δ. Psal. εαν, 101, 12,
3 βρα!, vi, 3.
** Psal. iv, 2.
6 ibid. 74.
** Psal,
35 Psal. cxvi, 4.
5 Psal. xxxvi, 24.
^ Ίσα. xxvi, 19.
* Psal. cx vit, 15.
5171
S. GREGORII! NYSSENT-
5:2
Dominus sollicitus erit mei *, Quod si reliqua sine A Φροντίζειν ἁπάντων, οὕτως εἰπόντος τοῦ psYáou
sententia in strepitu inanium verborum explosa
sunt, nullus accuset ipsum, dum videt in pluribus
ounis prudentis et sanz intelligenti:e expertem,
inanem et indoctum. Quid enim intelligens, inquit,
ad benevoelentiorum favorem et custodiam fidelio-
rum, non ipse diceret, neque illi qui insane et in-
sipienter illius decreta et scripta admirantur. In
Christo Jesu, cui gloria et imperium, in secula
&eculorum. Amen.
9 Psal. xxxix, 18.
Aa6l5 - Εγὼ πτωχός &elja xal zérnc "Κύριος cpor-
«iei µου. El δὲ τὸ λειπόμενον ἄνευ διανοίας Ev ψόφῳ,
διἁ χκενῶν ῥημάτων διακεχρότηται, μηδεὶς αἰτιάσθω
ὁρῶν αὑτὸν Ev τοῖς πλείοσι πάσης ἔμφρονος διανοίας
ἄτονόν τε χαὶ ἀπαίδευτον. Τί γὰρ νοῶν, φησὶν, εἰς
προσαγωγὴν τῶν εὐνουστέρων, xal φυλαχκὴν τῶν
πιστοτέρων, οὔτ ἂν αὐτὸς εἴποι, οὔτε οἱ τὰ ἐχείνου
ἀνοήτως θαυμάζοντες. Ἑν Χριστῷ Ἰησοῦ, ᾧ ἡ δόξα
χαὶ τὸ χράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾽Αμῆὴν.
ΚΑΤΑ ΕΥΝΟΜΙΟΥ ΛΟΓΟΣ T'.
——
CONTRA EUNOMIUM LIBER TERTIUS.
CAPITA SEU SUMMARIA LIBRI TERTII.
4. Tertius iste liber tertiam Eunomii hallucinationem
ostendit, velut ejus, qui seipsum redarguat , el in-
terdum. quidem dicat, Filium Unigenitum esse
nominandum, eo quod secundum naturam ex Patre
malus sit, sacris Litteris, wt ait, superne hoc te-
stantibus ; interdum vero propter creationem non
Filium, sed creaturam nominet.
9. Iterum dicium illud : Dominus creavit me, ad-
modum scile, apposite et accarate exponit.
$. Deinde geniti et ingeniti significationem non pere-
grinam naluram ingerere, ex Adami, et Abelis,
aliorumque exemplis demonstrat.
&. Postea aeterni ad. Patrem veritatem, εί identita-
tem essentio, el. communionem naturg demon-
sirat : ubi etiam dissertatio de generatione vini,
quodque Filius et genimen deUnigenito pronuntiata,
inter se cognata sint.
5. Ad hec, divine essentie incomprehensibilitatem
exsequitur, illudque ad Samaritanam : Vos adora-
tis, quod nescitis, interpretatur.
6. Postea appellationem Filii et geniminis, plures-
que differentias filiorum Dei, honjinum, arietum,
perditionis, lucis et diei exponit.
7. Tandem Unigeniti appellationibus divinis et huma-
nis enodaiis, el genito, atque ingenito diligenter
excusso, librum terminat.
Legitime decertanti, laborum in certaminibus
exantlatorum hic terminus est : ut vel adversa-
rius laboribus defessus fractusque et languidus
sponte ei qui superarit herbam porrigat et cedat
vietoria : νο] ut secundum atlileticani legem ter pro-
stratus in terram ruat : per qua victori, praesidum
judicio, clara praeconis denuntiatione , ob adeptam
coronam illustris accedit gloria. Quoniam igitur
bis superioribus orationibus prostratus Euuomius ,
nondum veritali cedit, nec ipsam sinit contra men-
dacium , viclorie preiia reportare ; sed rursus
ΚΕΦΑΛΑΙΑ TOY TPITOY AOTl'OY.
a'. Ὁ τρἰτος οὗτος AÓyoc τρίτη» πτῶσιν τοῦ Eo-
γοµίου δεικγύει, ὡς ἑαυτὺν διεἸέγχονγτα, xal
ποτὲ μὲν «ἑέγχοντα, ὅτι διὰ có γεγγηθήγαι κατὰ
φύσιν δεῖ Ylór cóvr Μονογενῆ ὀνομάζεσθαι, ὡς
τῆς ἁγίας Γραφής, φησὶν, ἄνωθεν τοῦτο δη-
᾽ούσης ' ποτὰ δὲ, ὅτι διὰ τὸ κτισθηναι, μηχέτι
Υἱὸν, ἀλλὰ ποίηµα .Ἰἐγεσθαι.
B'. Εἶτα πά.ιν τὴν τοῦ, Κύριος Exttoé µε, Price
παγκά.Ίως καὶ ἁρμοδίως καὶ ἀκριθῶς διεξεοςά-
σας ἑκτίθεται.
Υ. Ἔπειτα τὴν.τοῦ γεγγητοῦ xal d του οὐκ
dAAocplocur. οὐσίας Ex τε τοῦ ᾽Αδὰμ καὶ 'Α6ε.ὲ
xal ἑτέρων ὑποδειγμάτων» δείκνυσυ".
0. Elà" οὕτως τὴν τοῦ ἁϊδίου πρὺς τὸν Πατέρα
ἑνότητα, xal τὸ τωὺτὸ τῆς οὐσίας, xal κου ὸν'
τῆς φύσεως, ἐν ᾧ xal φυσιο.ογία περὶ -
σεως οἴνου, xal ὅτι Ó τε Yióc xal có
ἐπὶ τῆς τοῦ Μονογεγοῦς προσηγορίἰας ὁμογεγη.
τὴν οἰχειότητα ἔχουσιν.
ε’. Πρὸς τούτοις τὸ ἁκατά.]ηπτον τῆς θείας οὐσίας,
διέξεισι, καὶ τὸ πρὸς τὴν Σαμαρεῖτι ῥηθδὲν»,
Ὑμεῖς προσχυνεῖτε, ὃ οὐχ οἴδατε, ἑρμηγεύει.
c'. Kal μετὰ ταῦτα τὴν τοῦ Ylov χ.1ῆσιν καὶ τοῦ
γενν ήματος, διαφοράς τε υἱῶν Θεοῦ xJAslocac,
xal ἀνθρώπων, xal κριῶν, xal ἁπωλείας, gw-
tóc τε xal ἡμέρας ἑἐκχτίθεται.
C. Πρὸς οἷς τὰς τοῦ Μενογεγοῦς προσηγορίας
θεὶκάς τε καὶ ἀνθρωπίνας διερμηγεύσας, τὸ
qervncóv καὶ ἀγένγητον διεξετάσας, τὸν Aóror
a Anpot.
B T$ νομίμως ἁἀθλοῦντε, τῶν Ev τοῖς ἁγῶσι πόνων
ὄρος ἐστὶν, T] «b παντελῶς ἀπειπόντα πρὸς τοὺς πό-
νους τὸν ἀνταγωνιστὴν ἐχουσίως ἑκστῆναι τῷ xexpa-
τηχότι τῆς νίκης * f] τρισὶ πτώµασι χατὰ τὸν ἆθλητι-
χὸν καταθληθῆναι νόμµον * δι’ ὧν γίνεται τῷ νενιχη-
ότι, τῇ χρίσει τῶν βραθευόντων, ἡ ἐπὶ τῷ στεφάνῳ
δόξα διὰ λαμπρου τοῦ κηρύγματος. Ἐπεὶ οὖν δὶς ἤδη
καταθληθεὶς ἓν τοῖς προλαθοῦσι λόγοις Εὐνόμιοςν,
οὕπω συγχωρεὶῖ τῇ ἁληθείᾳ χατὰ τοῦ φεύδους. ἔχειν
τὰ νιχητήρια ' ἀλλ' ἐκ τρίτου πάλιν χατὰ της εὖσε-
θείας διὰ τῆς λογογραφίας κονίζεται ἐν τῇ Suv? Oct
515
CONTRA EUNOMIUM, 110. ill.
bi4
παλαίστρα τοῦ ψεύδους, elg τοὺς ὑπὲρ τῆς ἁπάτης A lerlio contra pielatem per scriptionem pulverem
ἀγῶνας ἑαυτὸν ἐπιῤῥώσας ἀναγχαίως xaX νῦν Ov
ἡμῶν ὁ τῆς ἁληθείας λόγος πρὺς τὴν τοῦ φεύδους
ἀνατροπὴν ἀντεγείρεται, τῷ νιχοποιῷ τε καὶ ἀγωνο-
θέτῃ τῆς νίχης ἀναθεὶς τὰς ἑλπίδας, χαὶ ἅμα τῇ xa-
χοτεχνίᾳ τῶν τοῦ ἑναντίου παλαισμάτων ἐνδυναμού-
µενος, Ὁμολογοῦμεν γὰρ ἀνεπαισχύντως ἡμεῖς, μήτε
τινὰ λόγον διὰ ῥητοριχῖς τεθηγµένον ἐπὶ τοὺς ἀγῶνας
πιαρεσχευάσθαι, μήτε δεινότητα διαλεχτιχῆς ἀγχ:-
νοίας εἰς συμμαχίαν κατὰ τῶν ἀντιτεταγμένων προ-
Εάλλεσθαι, f) χαὶ τὴν ἀλήθειαν πολλάχις εἰς ὑπόνοιαν
Φεύδους ἐπὶ τῶν ἀπείρων ἀντιμεθίστησιν. ᾽Αλλὰ µία
δύναμις τοῦ ἓν ἡμῖν λόγου xazà τοῦ φεύδους ἐστί,
Πρῶτον μὲν αὐτὸς ὁ ἀληθινὸς Λόγος, ἰσχὺς τοῦ ἡμετέ-
ρου, Th» παίδευσιν, ἀλλὰ σοφὸν, Ex προπαιδεύσεως
excitat in assueta sibi palaestra mendacii, ad ite-
randa pro errore certamina seipsum corroboramns:
necessario etiam nunc per nos veritatis scrmo ad
mendacii eversionem contra exsurgit in aucto-
rem victorix et agonothetam (id est, certaminum
constitutorem), totam victoris spem reponens, δἱ-
mul etiam ex adversarii prava luctatione vires
concipiens οἳ colligeus. Nos enim absque pudore
confitemur, neque aliquam orationem rletorico
artificio elaboratam et acuminatam ad certandum
proparasse : neque dialecticze subtilitatis solertiam -
et acrimoniam ad auxilium et defensionem contra
ea qui ab adversariis sunt objecta protendere, qux
eliam veritatem in suspicionem mendacii apud im-
γενέσθαι πρῶτον διαχελεύεται, εἶθ᾽ οὕτως τὴν Ex τῆς B peritos traducit. Sed nostri sermonis unica virtus
Παρο:μίας παιδείαν χωρεῖν. Ppovf,actg γὰρ εἶναι λό-
vous 79i, διὰ στρορῖΏς τὸν σχοπὺν ἐχκαλύπτοντας.
Τὸ γὰρ μὴ ἐπ᾽ εὐθείας νορύμενον στροφῆς τινος xpf-
ζει πρὸς τὴν τοῦ χεχρυµµένου χατάληψιν. Καὶ ὥσπερ
ὁ Παῦλος ἀλλάξειν ἑαυτοῦ τὴν φωνην ἐπηγγείλατο,
μέλλων µετατιθέναι τὴν ἱστορίαν εἰς τροπικῆν θεω-
pla» ' οὕτως ἐνταῦθα ἡ τῶν χεχρυμµένων φανέρωσις,
στροφὴ τοῦ λόγου παρὰ τοῦ Σολομῶντος χατονοµάνε-
^2i* ὡς οὐ δυναµένου χατανοηθῆναι τοῦ χάλλους τῶν
νοτµάτων, el µή τις τοῦ λόγου τὸ προφαινόμενον elo
τὸ ἔμπαλιν ἀναστρέφας , ἴδοι τὴν ἀποχεχρυμμένην
αὐγὴν τοῦ νοήματος. Ofov ἐπὶ τοῦ πτερού συµθαίνει,
(p χατὰ «b οὐραῖον ὁ ταὼς καλλωπίχεται. Ἐπὶ τούτου
(Xp ὁ μὲν τὰ νῶτα τοῦ πτεροῦ θεασάµενος, κατὰ τὸ
ἀχαλλές τε χαὶ ἄμορφον, χαταφρονεῖ πάντως ὡς εὖ-
τελοῦς τοῦ θεάµατος. El δέ τις ἀναστρέψας αὐτοῦ τὴν
ἑτέραν ὄψιν προδείξειεν , ὁρᾷ τῶν ποιχίλην ζωγραφίαν
τῆς φύσεως, xaY τὸν ἡμιτελή χύχλον ἓν πορφυρᾶ τῇ
βαφῃ κατὰ τὸ μέσον ἑχλάμποντα, xal τὸν χρυσοειδῃ
περὶ τὸν χύχλον ἀέρα, τοῖς πολυχρόοις ἴρισι κατὰ τὸ
ἄχρον διεζωσμένον τε καὶ λαμπόμενον. Ἐπεὶ οὖν οὗ-
δὲν τῷ προχείρῳ τῆς λέξεως ἔπεστι χάλλος, Πᾶσα
Υὰρ, φησὶν, ἡ δόξα τῆς θυγατρὺς τοῦ βασιλέως
ἔσωθε», ἐν τοῖς χρυσοῖς voici τῷ χρυπτῳῷ δια-
λάμπουσα χόσμῳφ’ ἀναγχαίως ὁ Σολομὼν τοῖς iv-
«υγχάνουσι τῷ βιθλίῳ τούτῳ τὴν τοῦ λόγου στροφᾶν
ὑποτίθεται, ἵνα διὰ τούτου νοῄσωσι παραθολὴην xal
σχοτεινὸν λόγο», ῥῆσεις τε σοφῶν χαὶ αἰνίγματα.
adversus mendacium est, Ac primum quidem ipso
verus Sermo , sive Verbuin , robur sermonis nostri ,
eruditionem suscipere precipit, sed sapientem ex
antecedente disciplina: deinde sic ex Proverbio di-
sciplinam capere. Prudentiz enim esse, inquit ,,
Ssermoncs qui per inversionem scopum detegunt..
Quod enim recto sensu non potest intelligi, ver-
sione aliqua indiget , ut id quod in ejusmodi verbis
occultum latet , comprehendatur : et quemadmodum.
Paulus in tropicam sive allegoricam speculetionem
historiam translaturus , se suam quoque vocem mu-
taturum esse proinisit': sic hoc in loco abdito-
rum declaratio, sermonis inversio, vel sermonum
versuti:te a Solomone noininantur (a). Quasi notio-
num pulchritudo mente comprehendi non possit,
nisi quis sermonis prima specie retro versa, no-
tionis occultum splendore inspexerit. Quemadmo-
dum in ea penna contingit, quà in cauda pavo
adornatur. Si quis enim pennam a tergo coniem-
platus fuerit, propter nescio quid invenustum ac
deforme , quod in ea apparet , omnino despexcrit ,
tanquam vile aliquod et nihili faciendum spectacu-
lum. Quod si quis inversa penna ejus alterum pro-
spectum ostenderit , variam naturz picturam intue-
bitur, et semicirculum purpurea tinctura in mcdio
emicantem , οἱ circumnfusum aera circulo aurca spe-
cie nitentem, ejusque summitatem multicoloribus
iridibus cinctam el venusto splendore fulgentem.
Quare cum in orationis primo prospectu nulla inest pulchritudo : Omnis enim, inquit, gloria filie regis ab
intws, in aureis intellectionibus occulto refulgens ornatu*: necessario Solomon , lunc librum legentibus,
sermonem invertere przcepit, ut hoc modo intelligant parabolam et obscurum sermonem , verba sapien-
tum el znigmata eoruni 5.
Ταῦτα τοίνυν περιεχούσης τῆς Παροιμιαχῆς ταύτης D — Cum igitur hzc Proverbialis doctrina ista conti-
διδασχαλίας, οὐδὲν ἄν τις τῶν εὐφρονούντων ἀνεξ-
ετάστως τε xat ἀθεωρήτως τῶν Ex τῆς βίθλου ταύ-
της προφεροµένων δέξεται, xày ὅτι μάλιστα σαφὲς
ἐχ τοῦ προχείρου xaX γνώρ'µον τυγχάνει. Πάντως
Υὰρ Ὀπεστί τις xal τοῖς προδῇλοις εἶναι δοχοῦσι χατὰ
ἀναγωγὴν θεωρία. El δὲ τὰ πρόχειρα τῆς Γραφῆς
* Galat. iv, 90. * Psal. xiv, 14. * Prov. i, 0.
neat : qui recte sapit , nihil eorum quz ex libro ci-
tantur, inconsiderate et temere accipiet ; quamvis
illud prima fronte maxime apertum et cognitum vi-
deatur. Omnino enim eliam in his quz valde perspi-
cua putantur, subest per anagogen , id est figuram,
qua intellectus ad altiora subvehitur, contemplatio.
(a) Sap. vir, 8, sic habetur : Si multitudinem scientie desiderat quis : scit preterita et de [uturis estimal,
scil versulias sermonum , εἰ dissolutiones arguinentorum,
-—
E73
S. GREGORII NYSSENI
5.0
Quod si qux facilía sunt et in promptu in hac A ταύτης ἀναγχαίως ἐπιξητεί τῆν λεπτομερεσοτέραν
Scriptura necessario subtiliorem inquisitionem et
exaninationem postulant, quanto magis illa quibus
plurimum inest obscuritatis et difficultatis, ex ca
quz inde sumitur, cognitione et intelligentia? Quam-
obrem exquiramus ex verborum contextu illius
loci, si quem maniSestum sensum habet proposito-
rum lectio. Describit sermo Sapientiam, sermones
quosdam ex propria persona enarrantem. Scit au-
tem studiosus plane , quz in co loco dicuntur ; ubi
. Sapientia, in consilio habitare se praedicat *, ad-
vocat autem cognitionem et notitiam , possessionem
vero dicit se habere fortitudinem et prudentiam,
ipsa autem nominatur intelligentia, in viis justitize
se ambulare, et in medio semitlarum judicii conver-
sari: dicit eliam per se reges regnare, potentes
justitiam decernere, el (υγ suce tyrannos ἀοιπὶ-
nari. Quod enim ex his quz dicta sunt qui τες
rationis judicio usus fuerit nihil temere et inconsi-
derate ex eo sensu qui in promptu est οἱ prima
fronte apparet , admittet, cuivis est: perspicuum.
Nam si per illam ad potentiam reges provehuntur,
et οὐ ipsa robur habet tyrannis: omnino est ne-
cessarium, sapientiam tyrannificam nobis appa-
Tere , atque eorum qui improbe in reguo dominan-
tur, crimina in seipsam transferre. Sed novimus
alios reges, qui a sapientia vere ad zternum fine-
que carens ducuntur imperium , videlicet pauperes
spiritu, quorum possessio regnum est celorum : sic-
ut Dominus, qui est sapientia Evangelii, promit-
tit * : tales etiam potentes intelligimus, qui οᾱ-
versus appetitus et passiones potentiam exercent,
qui non serviunt potestati peccati, qui in vita sna
tanquam tabula quadam justitiam inscribunt. Sic
etiam laudabilis tyrannis, quie auxiiio sapienti:e
passionum sive affectuum democratiam, in mentis
monarchiam postquam converterit, ea qui» male in
libertatem frenum mordent et ferocius exsultant , in
servitutem redigit. Omnia corporalia et terrestria
ἐξέτασιν, πόσῳ μᾶλλον ἐχεῖνα οἷς πολὺ τὸ ἀσαφές τε
xaX δυσθεώρητον Ex τῆς αὑτόθεν ἑστὶ χατανοῄσεως;
Ἐξετάσωμεν τοίνυν Ex τῆς περὶ τὸν τόπον ἔχεῖνον
συµφράσεως τῶν ῥημάτων, εἴ τι σαφὲς f) τῶν παρα-
κειμένων ἀνάγνωσις ἔχει. Προδιαγράφει τὴν Σοφίαν ὁ
λόγος, ῥῆσεις τινὰς ἐξ οἰχείου διεξιοῦσαν προσώπου"
ἐπίσταται δὲ πάντως ὁ φιλομαθὴς τὰ Ev τῷ τόπιῳ λε-
γόµενα * ὅπου χατασκηνοϊῖ μὲν βουλὴν ἡ Σοφία, ἔπι-
καλεῖται 65 γνῶσιν καὶ ἔννοιαν, χτῆµα δὲ ἔχειν φησὶν,
ἰσχύν τε xaX φρόνησιν * αὐτὴ δὲ ὀνομάζεται σύνεσις᾽
ἓν ὁδοῖς δὲ περιπατεῖν δικαιοσύνης, χαὶ ἀναμέσον
ὁδῶν διχαιώµατος ἀναστρέφεσθαι. Φησὶ δὲ δι) ἑαυτῆς
βασιλεύειν τοὺς βασιλεύοντας , δ.καιοσύνην γράφειν
τοὺς δυναστεύοντας, xal τῆς ἑαυτῶν χαταχρατεϊῖν
Β γῆς τοὺς τυράννους. "Οτι γὰρ οὐδὲν và) εἱἰρημένων 6
λελογισμένος ἀνεξετάστως Ex τῆς ἑτοίμου διανοίας
προσδέχεται, παντὶ 676v ἐστιν. El γὰρ οἱ βασιλεῖς δι
ἐχείνης ἐπὶ τὴν δυναστεἰίαν προάγονται, χαὶ παρ) αὖ-
τῆς f$ τυραννὶς τὴν ἰσχὺν ἔχει ' ἀνάγχη πᾶσα τυραν-
νωποιὸν ἡμῖν τὴν σοφίαν ἀναφανῆναι, xal τῶν πονη-
ρῶς ἓν βασιλείᾳ δυναστευσάντων εἰς ἑαυτὴν µετατι-
θέναι τὰς µέμψεις. "AX" οἵδαμεν βασιλέας τοὺς ὑπὸ
τῆς σοφίας ὄντως εἰς τὴν ἀτελεύτητον προϊόντας áp-
yv, τοὺς πτωχοὺς τῷ πνεύματι ' ὧν χτῆηµα ἡ τῶν
οὐρανῶν ἐστι βασιλεία" καθὼς ὁ Κύριος, ὃς ἐστιν ἡ
σοφία τοῦ Εὐαγγελίου, χατεπαγγέλλεται. Τοιούτους
καὶ τοὺς δυνάστας ἐπιγινώσχομεν, τοὺς χατὰ τῶν
παθῶν δυναστεύοντας, τοὺς μῆ δουλουµένους τῇ δυ-
ναστείᾳ τῆς ἁμαρτίας. ol χαθάπερ δέλτῳ τινὶ τῷ
ἰδίῳ Bl τὴν διχαιοσύνην ἐγγράφουσιν. Οὕτως xa ἡ
ἐπαινετὴῆ τυραννὶς, τῇ συμμαχίᾳ τῆς σοφίας τὴν τῶν
παθῶν δημοχρατίἰαν εἰς τὴν τοῦ vou μοναρχίαν µετα-
σχευάσασα, δουλαγωγεῖ τὰ καχῶς εἰς ἐλευθερίαν
ἀφην'άζοντα * πάντα τὰ σωµατιχά τε xal γἠήϊνα λέγω
φρονήματα. Ἱ] yàp σὰρξ ἐπιθυμεῖ χατὰ τοῦ πνεύ-
µατος, xaX τῇ ἀρχῇ τῆς ψυχῆς ἑπανίσταται. Ταύττς
οὖν χρατεῖ τῆς γῆς ὁ τοιοῦτος τύραννος, f; ἄρχων
ἐτάχθη χατὰ τὴν πρώτην χτίσιν ὑπὸ τοῦ Λάγου.
- eogitata et δἱμάϊα intelligo. Caro cnim concupiscit adversus spiritum * et contra animi imperium exsur-
git: huic igitur terrz dominatur iste tyrannus, cujus princeps secundum primam creationem a Verbo est
ordinatus.
Sicut igitur hec ab omnibus recte sentienti-
bus conceduntur, cum tali intelligentia legenda
esse potius quam cum ea qua corlicelenus in
verbis apparet prima fronte oblata. Sic ex
consequenlia consentaneum est, col:rentem his
vocem illam couscriptam, non simpliciter et
inexplerato ab his qui recte sapiunt admitti:
Si annuntiavero vobis, inquit, ea quas quotidie
jllunt, et si in memoriam revocavero numerare ca
qua a seculo facta sunt, Dominus creavit me".
Quid mihi ad banc vocem? dicet servus dictionis,
qui syllabarum sono adligret Judaico more. ΑΙ
non liec verborum constructio videtur eorum au-
ditui, qui attentiores sunt, nescio quid peregrini
et novi ingenerare? Si annuntiavero vobis quie
Ὡς τοίνυν ταῦτα παρὰ πάντων ὁμολυγεῖται τῶν
εὐφρονούντων, μετὰ τοιαύτης διανοἰας ἀναγινώσχε -
σθαι μᾶλλον f| μετὰ τῆς τοῖς ῥητοῖς ἐπιφαινομέντς
χατὰ τὸ πρόχειρον * οὕτως εἰχός ἐστιν Ex τοῦ ἀκολού -
θου προσεχῶς τούτοις τὴν φωνὴν ἐχείνην συγγεγραµ-
µένην, μὴ ἁπλῶς τε καὶ ἀνεξετάστως παρὰ τῶν εὖ-
φρονούντων παραδεχθῆναι’ Ἐὰν ἀναγγείλω ὑμῖν, φησὶ,
τὰ καθ) ἡμέραν γινόμενα, μνημονεύσω τὰ ἐξ αἰῶνος
ἀπαριθμήσασθαι, Κύριος ἔκτισέ µε. Τί uot πρὸς
ταύτην, ἑρεῖ,την φωνὴνιὸ τῆς λέξεως δοῦλος, ὁ τῷ fiy
τῶν συλλαθῶν Ἰουδαϊκῶς προσκαθήµενος; "Ap' οὗ
δοχεῖ ξενισμὸν ἐμποιεῖν τῇ ἁἀχοῃῇ τῶν ἐπιστατιχω-
τέρων dj σύνταξις; Ἐὰν ἀναγγείλω ὑμῖν τὰ καθ)
ἡμέραν γινόμενα, Κύριος ἔχτισέ µε. Ὡς ἐὰν μὴ ἀν-
αγγε(ίλῃ τὰ xa0' ἡμέραν γινόμενα, κατὰ τὸ ἀκόλουθον
* Prov. vin, 12... * Matth. v, 9... * Galat. v, 17. 7 Prov. vini, 22. 2
511
CONTRA EUNOMIUM, 115. ΠΠ.
558
xa τὸ ἐχτίσθαι πάντως ἀρνῆστται. Ὁ γαρ εἰπὼν, ὅτι A quotidie fiunt, Dominus. creavit me. Quasi nisi ea
"EXv ἀναγγε[λωἑκτίσθην, δέΡωχε vost) κατὰ τὸ σιωπώ-
µενον, ὅτι 09x ἐχτίσθτν ἐὰν μὴ ἀναγγτείλω. Κύριος
ἔκτισό q16, croi, ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ, εἰς ἔργα αὖ-
τοῦ, πρὸ τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέ µε ἓν ἀρχῇ, πρὸ τοῦ
τὴν ΥἨν ποιῆσαι, πρὺ τοῦ τὰς ἀθύσσους ποιΏσα:, τιρὸ
τοῦ προςελθεῖν τὰς πτγὰς τῶν ὑδάτων, πρὸ τοῦ bor
ἑδρασθῆναι” πρὸ δὲ πάντων βουνῶν γεννᾶ µε. Τίς ἡ
xatvh τῆς χατασχευῆς τοῦ κτίσματος τούτου τάξις;
Πρῶτον χτίξεται, xal μετὰ τοῦτο θεμελιοῦται, xal
τότε γεννᾶται. Koptoz ἐποίησε, φησὶ, χώρας &otxtf)-
τους, xal ἄχρα οἰχούμενα τῆς ὑπ οὑρανόν. Ilotov
Κύριον έχει χώρας ἁοιχήτου πο͵ητην xal οἰχουμέ-
νης; Πάντως τὸν xaX «hy σορίαν ποιῄσαντα. Ἐκ vào
«00 αὑτοῦ προσώπου χαὶ οὗτος xàxsivog ὁ λόγος, ὅ τε
«b, Ἔκτισέ µε Κύριος, λέγων, καὶ ὁ προστιθεὶς τὸ,
Εποίησε Κύριος χώρας xal ἀδικήτους. Οὐχοῦν ἑτί-
στς τῶν 020 δημιουργὸς ἔσται 6 Κύριος, αὐτῆς τε τῆς
σορίας, καὶ τῆς οἱχουμέντς τε xat ἀοικέτου χώρας. Ποῦ
tolvoy τὰ πάντα διὰ τοῦ Υἱοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς
αὐτοῦ οὐξὲ Er; El γὰρ ὁ αὐτὸς Κύριος καὶ ttv σο-
φίαν χτί-τι, ἓν ἀντι τοῦ Υοῦ νοςῖν συµέουλεύουσι,
xai τὰ καθ) ἕκαστον ὅσα fj χτίσις ἔχει, πῶς ἀληθσύει
ὁ ὑνηλὸς Ἱωάννης, πάντα λέγων bv αὐτοῦ ΥΕΥΞ-
νησθαι; Αντιφθέγγεται γὰρ ἡ Γραφὴ αὕτη πρὸς τὴν
τοῦ Εὐαγγελίου φωνῆν, τῷ τὴν σοφίαν κτίσαντι, τῆς
ἀο:κ/του τε χαὶ οἰχουμένητς χώρας ἀνατιθεῖσα τὴν
ποίπσιν οὕτω Oi xal τὰ ἑφεξης πάντα θρόνον Θεοῦ
τινα διεξέρχεται, ἐπ᾽ ἀνέμων ἁφοριζόμενον , ἰσχυρὰ
χίνεσθαι τὰ ἄνω νέφη λέχε:, xal ἀσφαλεῖς τὰς ὑπου-
ῥανίους πηγἁς, xal πολλὰ τοιαῦτα περιέχει d) σύμ-
Φρασις, πολλην ἐπιξητοῦντα τὴν διὰ λεπτῆς τινος
καὶ δ.ορατιχῆς φρενὸς εὑρισχομένην Ev τοῖς προειρη-
μένοις διάνοιαν. Τίς ὁ ἐπ ἀνέμων ἀφοριζόμενος θρό-
vos; Tig ἡ ἀσφάλεια τῶν ὑπὸ τὸν οὐρανὸν πηγῶν ;
Πως ἰσχυρὰ Υίνεται τὰ ἄνω νέφη; El γάρ τις πρὸς
τὰ φαινόμενα κρίνοι τὸν λόγον, πολλὴν εὑρήσει µάχην
τῶν πραγμάτων πρὸς τὰ λεγόμενα. Τίς γὰρ οὐχ οἶδεν
ὅτι τὰ ἄχρα τῆς ὑπ᾿ οὐρανὸν, f) τῷ λίαν χαθομιλεῖν
«fj τοῦ ἡλίου θερµότητι, ἢ τῷ καθ) ὑπερξολὴν ἀφεστά-
ναι, διὰ τῇ) χαθ᾽ ἑκάτερον ἀμετρίαν ἐστιν ἀοίχητα ;
τὰ μὲν ξηρά τε xal διαχαῆη πέρα τοῦ μετρίου γινό-
μενα * τὰ δὲ τῷ ὑγρῷ πλεονάκοντα, χαὶ κατεφυγµένα
dà της fite οἰχεῖται 0b µόνα ὅσα τῆς χαθ᾽ Exá-
τερον τῶν ἐναντίων ἀχρότητος ἐπίσης ἀπφχισται. El D
ü τὸ písov τῆς γῆς ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων δ.είληπται,
πῶς τὰ ἄχρα λέγει τῆς 077 οὑρανὸν οἰχεῖσθαι ἡ πα-
ροιµία- Τίς kp ἰσχὺς ἐνθεωρηθείη τοῖς νέφεσιν, ὡς
ἀληθεύειν τὸν λόγον κατὰ τὴν πρὀχειρον ἔννοιαν, 6;
φησιν ἰσχυρὰ γεγενῆσθαι τὰ ἄνω νέφη; Μανώτερος
Υὰρ εἰς ἐστιν ἀτμὸς, ἡ τοῦ νέφους φύσις χατὰ τὸν
ἀέρα διαχεόµενος. ὃς ἐποχεῖται μὲν τῷ ἑναερίῳ πνεύ-
ματι διὰ πολλὴν λεπτότητα χκοῦφος γενόμενος, σ.ῤ-
ῥυεὶς δὲ πρὸς ἑαυτὸν Ex τῆς συµπιλήσεως, διεχπίπτει
τοῦ ἀνέχοντος πνεύματος, σταγὼν βαρεῖα γινόµενος.
Τίς οὖν ἐστιν ἓν τούτοις fj ἰσχὺς ἐν οἷς οὐδεμία τοῖς
ἑατομένοις ἀντίληψις γίνεται; Τὸ γὰρ μανὸν τοῦ ἀέ-
* joan. 1, 3.
qua fiunt annuntiaverit, vi consecutionis se crea-
tum prorsus negabit. Qui enim dixit, Si annuntia-
vero creatus sum, animo intelligendum tacite dc-
dit, quod Non creatus sum, nisi annuntiavero. Do-
minus creavit. me, inquit, principium viarum suarum
ad opera cjus; ante seculum fundavit me in
principio, antequam terram, antequam abyssos fe-
cisset, priusquam fontes aquarum erupissent,
priusquam niontes essent firmati, ante omnes col-
les genuit me. Quis novus constructionis hujus
creature ordo? primum creatur et postea fundatur,
tum vero etiam generatur. Dominus, inquit, fecit
regiones non hahitatas, οἱ extremitates terrze quae
incoluntur sub cao. Qualem Dominum dicit re-
B gionis incultze et habitatze factorem ? Omnino eum
qui sapientiam fecit : ex eadem enim persona et
hic et ille sermo, et qui dicit, Creavil me Dominus,
et qui adjicit, Fecit. Dominus regiones etiam inha-
bitatas. Ygitur equaliter duorum conditor erit Ρο.
minus, ipsiusque sapienti, et Lerrz quae habita-
tur et quae non habitatur. Quomo:;o igitur omnia
per Filium facta. sunt, et sine ipso nihil*? Si
enim idem Dominus el sapientiam creat (quam pro
Filio intelligere consulunt), et singula qua creata
sunt : quomodo sublimis Joaunes verum dicit, om-
nia per ipsum facla esse? contradicit enim hzc
Scriptura voci Evangelii, ei qui sapientiam creavit
inhabitabilis et habitabilis regionis creationem as-
signans. Sic etiam omnia quas deinceps enarrat :
thronum quemdam Dei esse, super ventis deter-
minatum, que supra sunt nubes firmari ait, et
tutos subcelestes fontes, e& multa talia comple-
ctitur orationis contextus, quz& subtili quadam et
perspicaci mente in predictis excogitatam requi-
runt intelligentiam. Quis super ventis distinctus
thronus? Qus securitas sive tuta sedes fontium
qui sub celo sunt? quomodo firme fiunt nubes
qua sursum sunt? si quis ex ea quz apparet spe-
cie sermonem judicet, magnam rerum repugnan-
tiam cum iis qux dicuntur inveniet. Quis enim
ignorat extrema terre sub calo, vel quia nimis
solis calori sint affinia et propinqua, vel quia su-
pra modum distent disjurcta, propter utriusque
immoderationem non habitari posse? altera quidem
sicca et sstu ferventia ultra moderatam tempe-
riem esse; allera vero humido redundantia frigo-
ribus et pruinis obriguisse : habitantur autem ea
sola qux ab utraque extremitate zqualiter dissita
sunt et seorsum collocata. Quod si terr: medium
ab hominibus occupatur et incolitur, quomodo
extrema orbis sub celo habitari dicit paremia ?
Quae porro fortitudo in nubibus spectari potest, ut
verus sermo esse possit ex ea que prima fronte
occurrit intelligentia, qui asserit firmas factas esse
et validas nubes sursum? Rarior est. enim quidam
vapor nubis natura, per aerea diffusus : qui pro-
5.9
5. GREGORII NYSSENI
580
pter multam tenuitatem aerio spiritu supervehitur, Α poc xat εὐδιάχυτον, xol bmi τοῦ νέφους ἔστιν ἰδεῖ».
levis cum sit, confluens autem in seipsum ex con-
cretione, decidit, cum jam aerius ille spiritus sus-
tinere non possit, dum gutta sive stilla gravis
efficitur. Quodnam igitur robur in his qua tactu
minime possunt apprehendi ? Nam in nube aerein
rarum et diffusu facilem videre licet. Quomodo
rursus in ventorum instabili natura divinus defi-
nitur thronus? lloc autem quod dicitur primum
creari, tum demum generari, et inter creationem
Πῶς δὲ πάλιν ἐπὶ τῇ ἁστάτῳ τῶν ἀνέμων φύσει ὁ
θεῖος ἀφορίζεται θρόνος; Τὸ δὲ πρῶτον χτίζεσθαι, xal
ἐπὶ τέλει λέγειν γευνᾶσθαι, xaX διὰ µέσου τούτων Oc-
μελιοῦσθαι, τίνα λόγον εἶποι τις ἂν ἔχειν ταῖς χοιναῖς
τε xai προχείροις ἐννοίαις συµθαίνοντα; Tó τε πρὸ
τούτων ἐπαπορτθὲν ἐν τῷ λόγῳ, πῶς fj ἀναγγελία
τῶν καθ) ἡμέραν γινοµένων, xaX ἡ μνήμη τῆς ἑξ-
αριθμημµένης τῶν ἐξ αἰῶνος, ὥσπερ αἰτία τις γίνεται
τοῦ ἐχτίσθαι παρὰ τοῦ θεοῦ τὴν σοφἰαν λέχειν;
el generationem fundari, quam rationem cum communibus et in promptu positis congruentem noti-
tiis habere quis dixerit? Quinetiam illud de quo jam ante dubitatum est in sermone, quomodo an-
nuntiatio eorum quz fiunt quotidie, et recordatio numerationis eorum que a seculo sunt, velut
causa qusdam est dicendi sapientiam a Deo creatam esse?
Quoniam igitur ex his qua dicta sunt clare de- B ἍΟὐχοῦν ἐπειδῆ δἐδειχται φανερῶς διὰ τῶν εἰρημέ-
, monstratum est in his nihil tale esse, cur inexplo-
rato et inconsiderate hic sermo admittatur, ope-
ra pretium erit instar reliquorum, et hoc quod di-
citur, Domiuus creavit me, non ex ea quz vi verbi
ingeneratur nobis intelligentia, interpretari, sed
omni attentione et diligentia inquirere, quod pie
per hac verba intelligitur. Verum enimvero ac-
curate et ad amussim propositorum sententiam
concipere eorum solorum fuerit, qui Spiritu sancto
ducti profunditates scrutantur, sciuntque fari in
spiritu divina mysteria. Sed in his verbis de qui-
bus agitur, tantum oratio nostra immorabilur,
quantum sufficit ut eorum scopus non indiscussus
et inexploratus pretermittatur. Quis igitur noster
sermo? fieri, opinor, minime potest, sapientiam C
qua ex divina illuminatione fit, hanc solam absque
reliquis sancti Spiritus donis cuiquam adesse, sed
omnino oportet, simul cum hac prophetix gra-
tiam sive donum concurrere. Si enim sapientie
proprium est, veritatem eorum qua sunt animo
comprehendere; prophetia vero futurorum conti-
net declarationem, nullus perfectum sapientiz
donum fuerit consecutus, qui non prophetica co-
operatione futuri cognitionem complexus fuerit.
Quoniam igitur non humanam aliquam sapientiam
sibiipsi vindicat Solomon, cum dixit, Deus docuit
me sapientiam ?*, et omnes sermones suos Deo at-
tribuit, cum ait, Mei sermones dicii sunt α Deo 19,
praeclare agemus, si admistam sapienti: ργορ]ιο-
tiam in bac parte proverbii hujus perscrutemur.
Ergo dicimus quod in his qux hunc locum prze-
cedunt verbis cum dixisset , sapientiam sibi do-
mum cdificasse *', carnis Domini constructionem
per hunc sermonem) obscure indicat ; non enim in
alieno domicilio vera sapientia habitavit, sed sibi
domicilium ex virginali corpore «zdiflcavit. Hic
autem quod ex ambobus unitum est, Verbo attri-
buit, ex domo díco et sapientia quz domum adifi-
cavit, id est, ex humanitate et cum homine tem-
perata sive conjuncta deitate, horum utrique con-
gruas et convenientes voces accommodat, wt in
Evangeliis Geri videre licet, in quibus sermo, qui
!* jbid.
? Sap. vri, 21. '! Prov. ix, 14.
νων, μηδὲν Ev τούτοις τοιοῦτον εἶναι, ὡς ἀνεξετάστως
τε χαὶ ἀθεωρήτως παραδεχθῆναι τὸν λόγον, χαλῶς
ἂν ἔχοι καθ) ὁμοιότητα τῶν λοιπῶν, xaX τὸ, Κύριος
ἔχτισέό µε, μὴ χατὰ τὴν αὑτόθεν ἡμῖν &x τοῦ ῥήμα-
τος ἐγΥγινομένην διάνοιαν ἑρμηνεύειν, ἀλλὰ ζητεῖν
xatà πᾶσαν προσοχήν τε xaX ἐπιμέλειαν, τὸ εὐσεθῶς
διὰ τοῦ λεγομένου νοούμενον. ᾽Αλλὰ τὸ μὲν ἀχριθῶς
Χατειληφέναι τὴν τῶν προχειµένων διάνοιαν, µόνων
ἂν εἴη τῶν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι τὰ βάθη διερευνώντων,
xal λαλεῖν ἐπισταμένων Ey πνεύματι τὰ Octa µυστή-
ρια. Παρ) ἡμῶν δὲ τοσοῦτον ἐν τοῖς προχειµένοις ὁ
λόγος ἀσχοληθήσεται, ὅσον μὴ πάντη περιιδεῖν τὸν Ev
τούτοις σχοπὸν ἀθεώρητον. Τίς οὖν ὁ ἡμέτερος λόγος»
Οὐκ ἔστιν, οἶμαι, δυνατὸν τὴν ἐκ θείας ἑλλάμψεως
γινοµένην Éy τινι σοφίαν, µόνην ταύτην δίχα τῶν λοι-
πῶν χαρισµάτων τοῦ Πνεύματος παραγίνεσθαι, ἀλλὰ
Xp? πάντως συνεισελθεῖν ταύτῃ καὶ τῆς προφητείας
τὴν χάριν, El γὰρ ἴδιον σοφίας ἐστὶν, fj τῆς τῶν bv—
των.ἀληθείας χατάληψις, προφητεία δὲ τὴν τῶν µελ-
λόντων περιἐχει σαφήνειαν, οὐχ ἂν Ev τῷ τελείῳ τις
τῆς σοφίας εἴη χαρίσµατ., μὴ διὰ τῆς προφητικῆς
συνεργείας συμπεριλαθὼν τῇ γνώσει καὶ τὸ ἑσόμε-
vov. Ἐπεὶ οὖν οὐχ ἀνθρωπίνην τινὰ σοφίαν ἑαυτῷ
προσμαρτυρεῖ Σολομὼν, ὁ εἰπὼν, ὅτι Ὁ θεὸς δεδί-
δαχέ µε σοφίαν, xaX πάντα τὺν παρ᾽ ἑαυντοῦ λόγον
ἀνατιθεὶς τῷ θεῷ, £v of; φησιν, ὅτι Οἱ ἐμοὶ «ἐόγοι
εἴρηνται ἀπὸ 6600, καλῶς ἂν ἔχοι την ἀναμεμιγμένην
τῇ σοφἰᾳ προφητείαν ἓν τῷ μέρει τούτῳ τῆς παροι-
µίας διερευνήσασθαι. Φαμὲν τοίνυν ὅτι ἓν μὲν τοῖς
mpb τούτου λόγοις εἰπὼν, τὴν σοφίἰαν ἑαυτῇ ᾠκοδο-
μηκέγαι τὸν οἶκο», τὴν τῆς σαρχὸς τοῦ Κυρίου χατα-
σχευἣν διὰ τοῦ λόγου αἱνίσσεται' οὐ γὰρ ἐν ἀλλοτρίῳ
οἰχοδομήματ, fj ἀληθινὴ σοφία χατῴχησεν, ἀλλ᾽ ἑαυτῇ
τὸ οἰκητήριον Ex τοῦ παρθενιχοῦ σώματος ᾠχομή-
cato. Ἐνταῦθα δὲ τὸ ἑνωθὲν ἐξ ἀμφοτέρων τῷ Λόγῳ
προστίθησι, τοῦ τε οἴχου λέγω xal τῆς σοφίας τῆς
οἰκοδομησάσης τὸν olxow, τοῦτ᾽ ἔστιν, ἔχ τε τοῦ &v-
θρωπίνου καὶ Ex τῆς ἀναχραθείσης τῷ ἀνθρώπῳ θεό-
τητος, ἑχατέρῳ δὲ τούτων ἐφαρμόζει τὰς xavaXM-
λους τε xal πρεπούσας φωνὰς, χαθὼς ἔστιν ἰδεῖν xal
£v τοῖς Εὐαγγελίοις γινόµενον, ἐν οἷς ὁ λόγος κατὰ
τὸ πρόσφορον τῷ ὑποκειμένῳ διεξαγόµενος, διὰ μὲν
531 CONTRA EUNOM!UM, LIB ΙΠ. 582
τὶς ὑψηλοτέρας τε καὶ θεοπρεποὺς σητµασίας τὸ θεῖον A pro rei subject: commodo deducitur, per excel.
ἑνδείχνυται * διὰ δὲ τῆς χαμαιζήἠλου vs xal ταπεινῃς,
τὸ ἀνθρώπινον. Οὕτως ἔστιν ἰδεῖν xai Ev τῷ μέρει
τούτῳ προφητιχῶς τὸν Σολομῶντα κινούμενον, xal
ὅλον παραδεδωχότα τὸ τῆς οἰχονομίας μυστῆρ:ον.
Λέχει γὰρ πρότερον μὲν τὴν προαιώνιον τῆς σοφίας
δύναμιν xaX ἑνέργειαν, ἓν οἷς τῷ Εὐαγγελιστῇ τρόπον
πινὰ χαὶ Er αὐτῶν τῶν ῥημάτων συµφἑρεται. Ὡς γὰρ
ἐχεῖνος τῇ περιληπτικῇ φωνῇ πάντων» αὐτὸν αἴτιον
καὶ δημιουργὸν ἀνεχήρυξεν, οὕτως ὁ Σολομὼν παρ)
αὑτοῦ γεγενῆσθαι τὰ χαθέκαστα λέγει τὰ Ev τῷ παντὶ
ἀριθμούμενα. rol γὰρ, ὅτι ὁ θεὸς ἐν τῇ σοφἰᾳ é0e-
μείωσε τὴν ΥΠ», ἡἠτοίμασε δὲ οὗραν οὓς ἐν αρονή-
C£, χαὶ ὅσα τούτοις χατὰ τὸ ἀχόλουθον ἔπετα: της αὖ-
τς ἐχόμενα διανοίας. Καὶ ὡς ἂν μὴ δοχοίη την δωρεὰν
τᾶς Ev ἀνθρώποις ἀρετῆς περιορᾷν ἀμνημόνευτον -
πἆλιν ἐχ προσώπου τῆς Σοφίας δ.έξεισι, λέγων, ὧν
μικρῷ πρόσθεν ἐμνημονεύσαμεν, τὸ, Κατεσκήνωσα
fovAR χαὶ γγῶσιν καὶ ἔννγοιαν ' xal ὅσα τῆς vo&-
ρᾶς τε καὶ ἐπιστημυγικῆς διδασκα.ίας ἐστί.
Ταῦτα xai τὰ τοιαῦτα διεξελθὼν, ἐπάγει xal περὶ
τῆς κατὰ τὸν ἄνθρωπον οἰχονομίας διδασκαλίαν, διὰ
τί σὰρξ à Λόγος ἐγένετο. Φανεροῦ γὰρ ἅπασιν bv-
τος, ὅτι οὐδὲν ἐν ἑαυτῷ χτιστὺν f| ἐπείσαχτον ὁ ἐπὶ
πάντων ἔχει θεὸς, οὗ δύναμιν, οὗ σοφίαν, οὐ φῶς, οὐ
λόγον, οὗ ζωὴν, οὐκ ἀλήθειαν, οὐδὲ ὅλως τι τῶν ἓν
«à πληρώματι τοῦ θείου κόλπου θεωρουµένων, ἅπερ
πάντα ἐστιν, ὁ μονογενὴς θεὸς, 'O ὢν ἐν τοῖς xóA-
ποις τοῦ Πατρὸς, οὐχ ἄν τινι τῶν ἐν τῷ θεῷ θεω-
ρουµένων εὐλόγως ἐφαρμοσθείη τὸ τῆς χτίσεως
ὄνομα. "Docs εἰπεῖν τὸν ἐν τῷ Πατρὶ Υἱὸν, ἢ τὸν ἓν
«fj ἀρχῇ Λόχον, 7| τὸ Ev τῷ φωτὶ φῶς, ἢ τὴν ἐν τῇ
ζωῇ ζωὴν, ἢ τὴν ἐν τῇ σοφίᾳ σοφίαν, ὅτι Κύριος ἔκ-
τισέ ps. El γὰρ χτιστὴ τοῦ θεοῦ ἡ σοφία, Χριστὸς
δὲ Θεοῦ δύναµις χαὶ θεοῦ σοφία, ἐπείσαχτον πάντως
ἔσχεν ὁ θεὺς τὴν σοφίαν, ὕστερον Ex κατασχευῆς προσ-
λαδὼν, ὃ μὴ παρὰ τὴν πρώτην εἶχεν. ᾽Αλλά μὴν ὁ àv
τοῖς χόλποις ὢν τοῦ Πατρὸς οὐδέποτε χενὸν ἑαυτοῦ
δίδωσι νοεῖν τὸν πατρῷον κόλπον, ἄρα οὐ τῶν ἔξωθεν
ἑγγεγενημένων ioc χόλπῳ. ᾽Αλλὰ παντὸς ἀγαθου
φλήρωμα ὢν, πάντως Ev τῷ Πατρὶ νοεῖται ὁ Ev ἀρχῇ
ὧν, οὐχ ἀναμένων τὸ διὰ χτίσεως ἐν αὐτῷ γενέσθαι,
ὡς ἂν µήποτε χενὸς ἀγαθῶν ὁ Πατῆρ νοηθείη. ᾿Αλλ'
ὁ ἐν τῇ ἁϊδιότητι τῆς πατριχῆς θεότητος εἶναι νοού-
µενος, ἀεὶ ἐν αὐτῷ ἔστι' δύναμις ὢν xal ζωὴ, xal
ἀλήθεια, χαὶ qi xaX σοφία, καὶ τὰ τοιαῦτα. Οὐχοῦν
ojx ix τοῦ θείου τε xaX ἀχηράτου ἐστὶν ἡ "Εκτισά
µε φωνὴ, ἀλλὰ χαθὼς εἴρηται, Ex τοῦ ἀναχραθέντος
κατ οἰχονομίαν ἀπὸ τῆς χτιστῆς ἡμῶν φύσεως.
siorem Deoque decoram significantiam quod di-
vinum est ostendit, per humilem vero et demis-
sam, quod est humanum : sic etiam ia hac paite
licet perspicere Solomonem prophetice comirotum
totum tradidisse ceconomi:e sive incarnation:s my-
sterium. Dicit enim sapientize virtutem et opera-
tionem fuisse ante sxcula, in quibus quodam modo
Evangelist» in ipsis verbis consentit. Ut enim ille
universali sive comprelensiva quadam voce, om-
nium ipsum auctorem οἱ conditorem przdicavit :
sic Solomon ab ipso procreata esse dicit singula
que in universo enumerantur. Inquit enim, quod
Dcus sapientia terram fundavit ; preparavit autem
camlos in prudentia, et quecunque sequuntur eain-
D dem habentia sententiam ** , Atque. πο videretur
donum virtutis qux est in hominibus silentio prze-
teritumm despicere : rursus ex persona Sapieuti;e
pergit, dicens ea qua paulo ante commemoravi-
mus : Contubernale habui consilium et cognitio-
nem et. intelligentiam ; οἱ quicunque intelligentis et
scientiam gignentis sunt doctrine.
I:c et que sunt hujusmodi persecutus, sub-
jungit doctrinam quz est de dispensatione secun-
Jum hominem, id est, de Verbi incarnatione, quam
ob causam Verbum caro factum est '*, Nam cum
sit perspicuum omnibus quod nihil in seipso crea-
tum vel adventitium habet ille qui est in omnibus
Deus, non virtutem, non sapientiam, non lucem,
non ralionem, non vilam, non veritatem, ncque
omnino quidquam eorum quz in plenitudine divini
sinus conspiciuntur, qux: quidem omnia cst uni-
genitus Deus, qui est in. sinibus Patris'*, nulli co-
rum qua in Deo cernuntur creationis nomen recte
et convenienter poterit applicarf. ]ta ut conve-
niat Filium qui est in Patre, vel Verbum quod
erat in principio, vel in luce lucem, vel in vita
vitam, vel in sapientia sapientiam dicere, Domi-
nus creavit me. — Si enim creata est Dei sapientia,
Christus autem Dei virtus et sapientia, adventi-
tiam profecto Deus habuit sapientiam, posterius
quid ex creatione adeptus, quod non prius habe-
bat. Verumtamen qui est in sinibus Patris, nun-
quam seipso vacuum sinit intelligere sinum pater-
num, nihil enim eorum qua extrinsecus ingenc-
rantur, est in sinu. Sed omnis boni cum sit pleni-
tudo, omnino in Patre intelligitur qui erat in
principio, non exspectaus in ipso per creationem
esse, ne aliquando Pater, bonis vacuus et inanis
mente concipi possit. Sed qui in slernitate pa-
tern: deitatis esse intelligitur, in ipso est sem-
per : virtus cum sit el vita et veritas, lux et sapientia et quz sunt talia, haud igitur hzc vox,
Creasit me, de eo quod divinum est et incorruptibile accipienda est, sed sicut dictum est, de co
quod per incarnationem contemperatum est ex creata natura nostra.
Πῶς οὖν fj αὐτὴ xai τὴν γῆν θεμελιοῖ, xal τοὺς
οὐρανοὺς ἑτοιμάζει, xal τὰς ἀθύσσονς ἀναῤῥήγνυσι,
σοφία xal φρόνησις χαλουµένη, χαὶ ἐνταῦθα χτίζε-
5 Prov. vit, 2$ sqq. !? Joan, 1, 14... !* ibid.
Quomodo igitur eadem terram etiam fundat et
celos praeparat, et abyssos perrumpit, sapientia
et prudentia, et divinus sensus qui vocatur, etiam
18.
ME Ter
585
S. GREGORII NYSSENI
531
boc in loco crcatur ad operum principium? Non, Α ται el; ἔργων &pyfjv ; Ox ἄνευ, φησὶν, αἰτίας µεγά-
inquit, absque magna causa talis particeps operis
adhibetur dispensatio, id est, humana Christi na-
tura. Verum quandoquidem homines eorum quz
accepto mandato observare et custodire debuerant
ex sua memoria per contumaciam et inobedientiam
expulerunt gratiam, bonorum obliti, propterea ut
vobis annuntiarem quz quotidie ob vestram salu-
tem fiunt, et in memoriam reducerem ea qua
$unt a seculo, enumerando vobis ea quorum
memoriam amisistis: Non enim novum quoddam
Evangelium nunc annuntio, sed vestram in pri-
stinum statum. restitutionem | molior ; hujus gratia
ego qui semper sum, creatus fui, qui nulla,
ut essem, inligebam crealione. ]ta ut sim
Ang ἡ τοιαύτη συνεργεῖται οἰχονομία. 'AXX ἐπειδὴ
τῶν παραφυλαχτέων ἡμῖν τὴν ἐντολὴν λαθόντες οἱ
ἄνθρωποι ἐξέθαλον τῆς µνήµης τὴν χάριν διὰ τῆς πα-
ραχοῆς ἐν τῇ τῶν ἀγαθῶν λήθῃ Yevópevot, διὰ τοῦτο
ἵνα ἀναγγείλω πάλιν ὑμῖν τὰ χαθ᾽ ἡμέραν ἐπὶ σωτη-
pig γινόμενα, καὶ ἀναμνήσω τὰ ἐξ αἰῶνος,ἁπαριθμη-
σάµενος ὧν ἐπελάθεσθε᾽ OD γὰρ καιγόν τι καταγ-
γέ...Ίω νῦν Εὐαγγέλιον, dAAà τὴν εἰς τὸ dpxaior
ἁποκατάστασιν ὑμῶν πραγματεύομαι ' τούτου χά-
ριν ἐχτίσθην à ἀεὶ Gv, καὶ μηδὲν τοῦ χτισθῆναι πρὸς
τὸ εἶναι δεόµενος. Ὥστε µε γενέσθαι ἀρχὴν ὁδῶν εἰς
τὰ ἔργα τοῦ θεοῦ, τοὺς ἀνθρώπους λέγω. Της γὰρ
ὁδοῦ τῆς πρώτης χαταφθαρείσης, ἔδει πάλιν ἐγχαι-
νισθῆναι τοῖς πλανωμένοις ὁδὺν πρὀαφατόν τε xal
principium viarum ad opera Dei, homines dico. B ζῶσαν, αὑτὸν ἐμὲ, ὃς εἰμι ὁδός. Καὶ ὅτι πρὸς τὸ ὁν-
Nam corrupta via prima, viam recentem et vivain
errantibus innovari rursus oportebat, nempe meip-
sum qui sum via. Quod ad humanitatem respicit
sententia verbi, Creavit me, nobis manifestius red-
dit suis verbis divinus Apostolus, quibus jubet
iudyere Dominum Jesum Christum !5 ; praterea
ubi eodem repetito sermone dicit, Induite novum
hominem qui secundum Deum creatus est '* , Si enim
unicum est salutare indumentum, hoc autem est
Christus, non alium quis dixerit prater. Christum
esse novum hominem, eum qui secundum Deum
creatus est. Sed clarum est, quod qui Christum
induit, novum induit hominem, eum qui secundum
Deum creatus est. Solus enim hic vere οἱ proprie
novus nominatur liomo, qui non per notas et. con-
suetas naturx vias in hominum vita apparuit: sed
inusitata quzedam et peculiaris in hoc solo innovata
est creatio. Idcirco ad hunc admirabilem et inau-
ditum generationis modum respiciens Apostolus,
eumdem novum hominem secundum Deum crea-
tum nominat, et ad divinam intuens naturam crea-
tioni hujus novi hominis attemperatam, Christum
appellat. Quare pro uno et. eodem duas poni voces
certum est, et hanc vocem, Christi dico, et illam
novi hominis secundum Deum creati.
Quoniam igitur Christus sapientia est, intelli-
gens auditor sermonem consideret, et eorum qui
nobis adversantur, et nostrum, et judicet uter pie-
tati magis congruat et consenianeus sit. Uter ma-
gis Deo decoras intelligentias in dicto conservet,
an qui universi Creatorem et Dominum factum esse
definit, et servienti creatur» honore parem con-
struit; an potius qui ad dispensationem incarna-
tionis respiciens, servat quod opinioni de divinitate
et de humanitate convenit, ct apte congruit : mag-
. mo Paulo hoc przsertim dogma comprobante, qui
in novo homine creationem respicit, et in vera sa-
pientia potestatem creationis. Quinetiam orationis
ordo hujus sensus contemplationi consentit. Nisi
enim in nobis viarum principium creatum esset,
non eorum, qux sperantur, seculorum fundamen-
tum jactum fuisset ; non factus nobis esset Doini-
» Rom. xui, 14. '* Ephes. 1v, 24,
θρώπινον ἡ τοῦ. "Εχτισέ µε διάνοια βλέπει, σαφέστερον
ἡμῖν τοῦτο παρίστησι διὰ τῶν ἰδίων λόγων ὁ θεῖος
Απόστολος, ἐν οἷς διαχελεύεται, ὅτι Ἐνδύσασθε τὸν
Κύριον Ἴτσουν Ἀριστὸν, xai πρὸς τούτοις ὅπου τὸν
αὐτὸν ἐπαναλαθὼν λόγον φησὶν, Εγδύσασθε τὸν χπι-
yov ἄνθρωπυν τὸν κατὰ θεὲν κτισθέντα. El γὰρ Ev
μέν ἐστι τὸ σωτήριον ἔνδυμα, τοῦτο δέ ἐστιν ὁ Χρι-
στὺς, οὐχ ἂν ἄλλον τις εἴποι παρὰ τὸν Χριστὸν εἶναι
τὸν xatvby ἄνθρωπον τὸν χατὰ θΘεὸν χτισθέντα. ᾽Αλλὰ
δῄιλον, ὅτι ὁ τὸν Χριστὸν ἐνδυσάμενος τὸν χαινὸν ἐν-
δέδυται ἄνθρωπον, τὸν χατὰ Θεὸν χτισθέντα. Μόνος
γὰρ οὗτος ὡς ἀλτθῶς χαινὸς κυρίως ὀνομάκεται ἄν-
θρωπος, ὃς οὐχὶ διὰ τῶν γνωρίµων τε χαὶ συνήθων τῆς
φύσεως ὁδῶν ἐν τῷ τῶν ἀνθρώπων ἑφάνη Blp, ἀλλ᾽
ἐξηλλαγμένη τις χαὶ ἰδιάζουσα ἐπὶ µόνου τούτου ixat -
νοτομήθῃ ἡ κτίσις. Διὰ τοῦτο τὸν αὑτὸν πρός τε τὸ
παράδοξον τῆς γεννήσεως βλέπων, χαινὸν ἄνθρωπον
χατὰ θεὸν χτισθέντα χατονοµάξει, xai πρὸς τὴν
θείαν φύσιν ὁρῶν την ἐγχραθεῖσαν τῇ χτίσει τοῦ
χαινοὺ τούτου ἀνθρώπου, Χριστὸν προσαγορεύει. Ὡς
χαθενὸς xaX τοῦ αὐτοῦ τὰς δύο χεῖσθαι φωνὰᾶς, τὴν
τε τοῦ Χριστοῦ λέγω, xal τὴν τοῦ χαινοῦ ἀνθρώπου
τοῦ χατὰ Θεὸν χτισθέντος.
Ἐπεὶ οὖν Χριστὸς ἡ σοφία ἑἐστὶν, ὁ συνετὸς &xpoa-
τῆς ἐπισχεφάσθω τὸν λόγον τῶν τε προµαχοµένων
ἡμῖν, καὶ τὸν ἡμέτερον, χαὶ χρινάτω τὸν εὑσεθέστε-
D pov. Τίς μᾶλλον τὰς θεοπρεπεῖς ἐννοίας ἓν τῷ ῥητῷ
διασιῦζει, ὁ τὸν τοῦ παντὸς Κτίστην xa Κύριον πε-
ποιῆσθαι διοριζόµενος, χαὶ τῇ δουλευούσῃ χτίσει χα-
τασχευάσων ὁμότιμον ' Ἡ μᾶλλον ὁ πρὸς τὴν oixo-
νοµίαν ὁρῶν, xaX φυλάσσων τῇ τε περὶ τὸ θεῖον, xal
τῇ περὶ τὸ ἀνθρώπινον ὑπολήψει τὸ πρόσφορον. Zup.-
μαρτυροῦντος τοῦ μεγάλου Παύλου τῷ δόγµατι, ὃς ἐν
μὲν τῷ χαινῷ ἀνθρώπῳ τὴν χτίσιν βλέπει, ἐν δὲ τῇ
ἀληθινῇ σοφἰᾳ τὴν ἐξουσίαν τῆς κτίσεως. Συµθαίνει δὲ
xai ἡ τάξις τοῦ λόγου τῇ θεωρίᾳ to) δόγµατος. El
γὰρ μὴ ἐχτίσθη ἓν ἡμῖν ἡ τῶν ὁδῶν ἀρχὴ, οὐχ ἂν ὁ
τῶν προσδοχωµένων αἰώνων θεμέλιος χατεθλήθη,
οὐδ' ἂν ἐγένετο ἡμῖν 6 Κύριος Πατὴρ τοῦ uéAAortoc
αἰώγος, εἰ μὴ κατὰ τὸν Ἡσαῖαν παιδίον ἐγεννήθη
585
CONTRA EUNOMIUM, LIB. ΓΙ.
586
Suiv, xai ἐχλήθη τὸ ὄνομα αὐτοῦ * τά τε ἄλλα πάντα A nus, Pater futuri seculi, nisi secundum Isaiam
ὅσα 9 προφήτης tvóuase* χαὶ μετὰ πάντων, Πατὴρ
τοῦ μὲ 1Ίονυτος αἰῶγος. Πρότερον οὖν γἐγονε τὸ χατὰ
τὴν παρθενίαν μυστήρ.ον, xai ἡ περὶ τὸ πάθος οἰχο-
νηµία. Καὶ τότε οἱ σοφοὶ τῆς πίστεως ἀρχιτέχτονες
τὺν θεµέλιον τῆς πἰστεως χατεθάλοντο. Οὗτος δέ ἐστιν
ὁ Χριστὸς, c Πατἡρ τοῦ μέ λ.Ίοντος αἰῶνος, ᾧ ἔποικο-
δομεῖται ἡ τῶν ἀτελευτήτων αἰώνων ζωή. Τούτου
ὃξ γενοµένου, ἵνα ἐν ἑχάστῳ τῶν πεπιστευχότων τὰ
Üsta θελήµατα τοῦ εὐαγγελιχοῦ νόµου, χαὶ τὰ ποι-
Χίλα τοῦ ἁγίου Πνεύματος χαρίσματα Ὑένηται, ἅπερ
πάντα τροπικῶς χατά τινα προσφυῆ σηµασίαν ὄρη
xa βουνοὺς ὀνομάσει ἡ θεία Γραφή” τὴν διχαιοσύνην
μὲν ὄρη θεοῦ ὀνομάξουσα, τὰ δὲ χρίµατα ἁθύσσους
Ξπροσαγορεύουσα, γην δὲ τὴν ὑπὸ τοῦ Λόγου σπειροµένην
καὶ καρποφοροῦσαν τὸν πολύχουν xapn^v. Ἡ ὡς ἐτέ- Β
Ρωθεν παρὰ τῷ Δαθὶδ μὲν εἰρήνην διὰ τῶν ὁρῶν,
διχαιοσύνην 65 διὰ τῶν ῥουνῶν διδασχόµεθα' ἀναγ-
καίΐως iv τοῖς πιστοῖς ἡ σοφία γεννᾶται, xal ἀληθὴς
6 Λόγος. 'O γὰρ ἐν τοῖς δεξαµένοις αὐτὸν ὧν, ἐν τοῖς
ἀπίστοις οὕπω ἐγενν{θη. "Iva. οὖν ταῦτα xai παρ'
{μῖν Ὑάνηται, yph τὸν τούτων δημιουργὸν ἐν ἡμῖν
ἹεννηθΏναι. Οὕτω δὲ xai τὰ ἑφεξης τούτοις κατὰ τὸν
εἰρμὸν τοῦτον κατανοῄᾖσομεν. Ἐὰν γὰρ γεννηθή iv
ἡμῖν f σοφία. τότε παρὰ τοῦ Oso) χατασχξυάζεται
ἓν ἑχάστῳ f, τε χώρα καὶ fj ἀοίκητος. Χώρα μὲν ἡ
C:yopévn τοῦ Λόγου τὴν σπηρὰν, xal τὴν ἄροσιν
ἀοίχητος δὲ ἡ τῶν πονηρῶν οἰκητόρων χωριζοµένη
xagóia: xal οὕτως ἔσται Ἱμῶν dj οἴχησις ἐπὶ τῶν
πχρων τῆς rte. Ene γὰρ τῆς γῆς τὸ μέν τι βάθος C
ἐστιν, τὸ δὲ ἐπιπόλαιον, ὅταν τις μὴ ὑπόγειος γένη-
ται μηδὲ σπηλσιώδης, ἐν τῷ τὰ χάτω φρονεῖν οἷός
ἐστι τῶν ἓν ἁμαρτίᾳ ζώντων ὁ βίος, τῶν ἐμπεπηγό-
των τῇ ἀνυποστάτῳ τοῦ ῥυθοῦ ἐλύτ, οἷς ἀληθῶς φρέαρ
ἐστὶν ἡ τωῖ, χα-ὰ τὴν φαλμωδίαν τὴν λέγουσαν"
ΔΙηδὲ συσχέτω ἐπ) ἐμὲ «ρέαρ τὸ στόμα avrov.
Ἐὰν οὖν τις ἐγγεννηθείτης αὐτῷ τῆς σοφίας τὰ ἄνω
cpo/T,, τοσοῦτον τῖς γῆς ἐφαπτύμενος. ἔσον ἐπάναγ-
χες, οὗτος τὰ ἄχρα τῆς ὑπ οὐρανὸν οἰκεῖ, οὐκ ἐμδα-
θύνων τῷ [rivo ςρονήῆματι ' τούτῳ τὸν οὐρανὸν ἐν
ἑαυτῷ ἀντὶ τῆς γῆς ἑτοιμάζοντι ἡ σοφία πάρεστι,
Καὶ ὅταν την τῶν ἄνωθεν νεφῶν διδασχαλίαν ἰσχυ-
pXv ἑαυτῷ ποιεῖ, εἰς ἔργον ἄγων τὰ παραγγέλµατα,
τέν τε μεγάλην xai εὐρύχωρον τῆς χαχίας θάλασσαν
τῇ ἀχριθεῖ πολιτεία χαθάπερ tv ct διαλαθὼν,
χωλύει τὸ ἕμπαστον ὕδωρ προϊέναι τοῦ στόματος.
Kkv ἐν πηγαῖς καταχθῇ τῷ τῆς δ.δασχαλίας yapt-
σµατι, μετ ἀσςαλξίας προχέων τοῦ λόγου τὸ váua*
ὡς µή τινι παρασχεϊῖν τὸ ποτὸν, ἀντὶ χαθαροῦ ὕδατος
ἀνατροτὴν θολερὰν, xà» ὑπεραρθεὶς πάσης γτῖντς
βάσεως, διαέριος τῷ io γένηται, ἐπὶ τῆς πνευµα-
τικῃς βεθτχὼς πολιτείας, ἣν ἀνέμους ὃ λόγος ὠνόμα-
G-v* ὥστε tl; Όρόνον τοῦ iv αὐτῷ καθιδρυµένου
ἀφορ:ισθῖναι. Ole; nv ὁ Παῦλος ἀφωρ'σμένος εἰς
Ε,αγγέλιον, εἰς τὸ γενέσθαι σχεῦος ἐχλογΏς, τοῦ βα-
στάσαι τὸ ὄνομα τοῦ θεοῦ, ὡς ἄλλος Λόγῳ θρόνος
ἐν £vsto, ὁ τὸν ἑαυτοῦ χαθιδρυμένον βαστάζων. Ὅταν
*25*0 χαὶ τὰ τοιαῦτα χατορθιωθῇ, ὥστε εὐφραίνεσθαι
** [s2i. 1x, 6. !* Psal. Lxviui, 16.
Ῥλτκοι.. Gn. NLV.
parvulus puer nobis natus esset, etejus nomen νο
catum esset, οἱ eslera qux propheta nominat, et
cum omnibus, Puter futuri seculi. Prius igitur
fuit niysterium quod in virgine factum est, atque
illa in passione dispensatio. Alque tunc sapientes
fidei architecti sive priucipes fabri fidei funda-
mentum posuerunt. Hic autem est Christus, Pater
[uturi seculi, super quo zedificatur seculorum finem
nunquam babiturorum vita. Quod factum fu:t, ut
in unoquoque credentium divine voluntates legis
Evangelicz, et varia sancti Spiritus dona fiunt,
qui: omnia tropice secundum quamdam agnataim
sive adbzrepntem significantiam montes οἱ colies
nominat Scriptura divina. Justitiaan quidem mon-
tes Dei nominans, judicia vero abyssos appellana,
lerram autem a Verbo satam et ferentem inultiplicem
et copiosum fructum. Vel sicut alibia Davide doce-
mur, per montes quidem pacem, per colles vero justi-
Liam; necessario in fidelibus sapientia generatur,
οἱ verum Verbum ; qui enim est in bis qui acce-
perunt ipsum, in non credentibus nondum est.
Ut igitur. hzc nobis innascantur, oportet eorum
effectorem in nobis nasci, Sic outem et quz dein-
ceps sequuntur hoc ipso nexu intelligemus. Si
enim in nobis genita fuerit sapientia, tunc a Deo
construitur in unoquoque et regio quie habitatur,
et que non habitatur: regio quidem habitabilis,
qua divini Verbi sationem recipit et arationem ;
inculta autem sive inhabitabilis, cor quod a per-
versis el pravis habitatoribus et incolis deseritur, et
sic erit nobis habitatio in summis terrae partibus.
Siquidem terrx: pars quadam est profunda, qui-
dam que in extremitate eminet, cum quis non
subterraneus neque cavernosus fucrit, dum quie
sunt deorsum sapit ; qualis est vila eorum qui in
peceato vivunt, qui in limo profundi non subsi-
stente sunt infixi: quibus puteus vere vita est,
secunduin Psalmi cantum : .NVeque urgeat super me
puleus os suum '*, Si quis igilur, postquam im
ipso divina fuerit genita sapientia, qu:e supra sunt
sapiaL : tantumdem terrz. attingens quantuin. ne-
cesse est, hic extrema terre sub colo habitat :
non in terrenas cogitationes demersus: huic ccelum
sibi loco terra preparanti sapientia assistit. Cum-
que doctrinam celestium nubium validam et fir-
inam sibi facit, ad opus revocans pr:xcepta; mag-
nutuque et spatiosum vitiorum mare accurata bene
vivendi ratione tanquam littore quodam dispescens,
turbulentam aquam ex ore suo proflueve. pro-
hibet. Quod si ad foutes fuerit adduetus doctrinze
dono quod Deus gratifieatur, tuuc eum securitate
verbi profuudit laticem, ita ul non alicui potum
pro aqua pura turbidam eversionem pr.ebeat. Ft si
supra omnem terrenum gressum sublimatus, aeris
sive spiritualis vivendi ratione factus fuerit, spiri-
talem politiam sive conversationem ingressus ,
quam ventos nominavit divinus sermo: ita ut in
19
587 S. GREGORII NYSSENI 563
thronum ejus qui in ipso consedit, segregetur : A ἤδη «bv ἓν ἑαυτῷ τὴν οἰχουμένην τοῦ θεοῦ guwis-
qualis fuit Paulus segregatus ad Evangelium, ut. «λέσαντα, εὐφραινόμενον, ὅτι οὐχὶ θηρίων tvbrv xat
esset vas electionis et ferret nomen Dei 15: tunc
velut alius Verbi thronus factus est, qui illud gestat
quod in ipso consedit. Cum hec et qua sunt
ejus generis perfecerit, ita ut lxtetur. ille qui in
seipso terram a Dco habitatam penitus absolveritet
compleverit, gaudens quod non belluaruni quarum-
dam ferarum et rationis expertium, sed hominum
pater factus est, qui - filii divin: sunt cogitationes
et sensa, qux ad divinam imaginem conformantur
per fidem in eum qui in nobis creatus est et
genitus:(a) fidesautem voce D. Pauli fundamentum
intelligitur, per quam fidelibus ingeneratur sapi-
entia, eL omnia qu;e sunt dicta. operatur: tunc ejus
&xóqtv, &XX ἀνθρώπων πατὴρ ἐγένετο, οὗτοι 6 ἂν
εἷεν οἱ θεοειδεῖς λογισμοὶ, οἱ κατὰ τὴν θείαν εἰκόνα
μορφούμενοι, διὰ τῆς εἰς τὸν Χτισθέντα ἓν ἡμῖν xai
γευνηθέντα πίστεως: *h δὲ πίότις κατὰ τὴν Παύλου
φωνὴν ὁ θεμέλιος νοεῖται, δι’ ἧς γεννᾶται τοῖς πιστοῖς
fj σοφία, xoY πάντα τὰ εἰρημένα ἐργάζεται" τότε μα”
χάριος ἀληθῶς ὁ τοῦ χατωρθωχότος Υίνεται βίος. tp
ἁρμόσει xax ἐπευφραίνξται ἓν παντὶ xaiptp ἡ σοφία,
τῷ καθ᾽ ἡμέραν αὐτῇ µόνῃ προσχαιρομένῳ, Εὐρραί-
vetat γὸρ ὁ Κύριος ἐπὶ τοῖς ὁσίοις αὐτοῦ' καὶ ὃν οὗ-
ρανῷ χαρὰ (vetat ἐπὶ τοῖς σωζοµέγοις. Καὶ ὁ Xp:-
στὸς Πατὴρ ἐπὶ τῷ ἀνασωθέντι vli) ἑορτάσει. Τού-
των 6$ παρ ἡμῶν ἐπιδρομῇ ῥηθέντων, ὁ φιλόπονος
qui sic perfectus et omnibus modis absolutus fuerit B. ἀναγνοὺς τῆς θείας Γραφῆς τὰ ἑδάφη, προσαρµο-
vita vere beata efficitar : eique omni tempore con-
senlil et congaudet sapientia, qui quotidie hac sola
delectatur. Nam Dominus laetatur in sanctis suis ** :
et in colo gaudium fit super his qui «alvi fiunt **.
Et Clristus Pater propter filiun qui salvus factus
est, festum celebrat. His a nobis cursim et breviter
diclis, industrius et solers lector, qui divinze Scri-
pturz pavimen!a percurrit, his speculamentis sive
commentationibus accommodct :nigmata (id est
obscura involucra quz verbis aliud prafcrunt, aliud
σάτω τοῖς θεωρέµατι τὰ αἰνίγματα" δοχιµάσας el
μὴ παραπολὺ κρεϊττόν στι πρὸς τοῦτο βλέπειν οἵε-
αθαι τὴν τῶν αἰνιγμάτων διάνοιαν, καὶ μὴ κατὰ τὸ
προσχείρως ὑπονοούμενον. Οὐ γάρ ἔστι δυνατὸν «hv
τοῦ Ἰωάννηυ θεολογίαν ἀληθὴ νοµισθῆναι, τὴν πάντα
τὰ χΧτισθέντα ἔργον εἶναι τοῦ Λόγου ὑμνήσασαν,
εἴπερ ἐνταῦθα ὁ τὴν σοφίαν κτίσας, ues" αὐτῆς xal τὰ
ἄλλα πάντα πεποιηχέναι πιστεύοιτο. Οὐχέτι vp δι’
ἐχείντς ἔσται τὰ πάντα, ἀλλὰ μετὰ πάντων ἕχείνη
τῶν γεγονότων ἀριθμηθήσεται.
sensibus tenent), probans, an non multo melius est existiniare huc intueri sententiam zenigmatum, nop au-
tem ad eum sensum «ui primus occurrit. Non enim D. Joannis theologia vera potest existimari, que
omnia creata opus Verbi esse przedicat,si quidem hic qui sapientiam creavit, cum ipsa a!ia omnia fecisse
credatur. Non. enim amplius per illam erunt omnia, sed cum omnibus creaus | illa connumerabitur.
Quod autem ad hoc respiciunt znigmaticze C
voces , sequenti deinceps sermone evolvitur ,
qui dicit: Nunc itaque, fili, audi me. — Beatus est
qui meas vias custodit ** ; vias, scilicet ad virtutem
aditus, quarum principium fit sapientize acquisitio.
Quis igitur ad hanc divinam intuens Scripturam
non impios pariter et sycophantas veritatis inimicos
censebit? lmpios quidem, quia ineffabilem uni-
geniti Dei majestatem, quantum in ipsis est, de-
struentes, creature. adjungunt : unum eorum qua
ab ipso producta sunt Dominum demonstrare ob-
nixe contendentes, cujus unigenitum est in omnia
imperium. Sycophantas vero, id est calumniatores,
quia cum ad tales astruendas opiniones nullam
omnino illis occasionem sacra Scriptura przbeat,
quasi illinc testimonium educentes, adversus pie-
tatem armantur. Quoniam igitur nullam ex sacris
libris vocem ostendere possunt, que quidem ante-
t'ternam unigeniti Dei gloriam cum subjecta crea-
tura intueri consulat; his a nobis demonstratis,
praclare habet pietatis sermoni contra mendacium
victorie premia adjudicare, atque his omnibus
arlificiosis nominum impositionibus repudiatis,
quibus creaturam cum creatore, et facturain. eum
factore copulant: confiteri quemadmodum. docet
" Act. ix, 1 sqq... Psal. Lxxxvii, 8.
*! Luc. xv, 10.
τι 8b πρὸς τοῦτο βλάπουσιν αἱ αἰνιγματώδεις
qual, διὰ τοῦ ἐφεξῆς λόγου σαφῶς ἐχχαλύπτεται,
ὅς φησι: Νῦν οὖν, vlà, ἄκουσόν µου’ καὶ, Maxá-
ριος ὃς τὰς ἑἐμὰς ὁδοὺς φυ.άσσει’ ὁδοὺς δηλαδὴ
λέγων τὰς πρὸς τὴν ἀρετὴν ἐφόδους, ὧν ἀρχὴ γί-
νεται τῆς σοφίας fj χτῆσις. Τίς τοίνυν πρὸς τὴν θείαν
βλέπων Γραφὴν οὐκ ἀσεθεῖς τε ὁμοῦ xal συχηφάντας
εἶναι τοὺς ἐχθροὺς τῆς ἀληθείας συνθήσεταε; "Act-
θεῖς μὲν, ὅτι τὴν ἄῤῥητηων τοῦ μονογενοῦς Θεοῦ δό-
ξαν, ὅσον ἐπ᾽ αὐτοῖς, χαθελόντες, τῇ χτίσει συν»
ἁπτουσιν * By τῶν παρ αὐτοῦ γεγονότων ἀποδειχνύειν
φιλονειχοῦντες τὸν Κύριον, οὗ µονογενές ἐστι χατὰ
πάντων τὸ χράτος. Συχοφάντας δὲ, ὅτι μηδεμίαν αὖ-
τοῖς τῆς Γραρῆς πρὺς τὰς τοιαύτας ὑπολήψεις ágop-
μὴν παρασχοµένης, ὡς ἐχεῖθεν ἐπαγόμενοι «lv. µαρ:
τυρίαν κατὰ τῆς εὐσεθείας ὁπλίκονται. Ἐπεὶ οὖν παρ
οὐδενὸς ἔχουτι τῶν ἁγίων Γραφῶν ἐπιδεῖξαί τινα φω-
vhv, Ἶτις τὴν προαιώνιον τοῦ μονογενοῦς θεοῦ δόξαν
μετὰ τῆς ὑποχειρίου χτίσεως ὁρᾶν συμθουλεύει, xa-
Ag ἂν ἔχει τούτων ἡμῖν ἀποδειχθέντων ἤδη προσ
μαρτυρτθῆναι τῷ τῆς εὐσεθείας λόγῳ κατὰ τοῦ ψεύ-
δους τὰ νικητήρια, xat πάσας αὐτῶν τὰς ὀνομαστι-
xà; ταύτας τεχνολογίας παρωσαμένους, δι ὧν συναρ-
µόζουσι τὸ κτίσμα τῷ κτἰσαντι, xal τὸ ποίηµα τῷ
ποιέσαντι ὁμολογεῖν, χαθὼς δ.δόσχει τὸ ἐς οὐρᾶ-
11 Prov, η! 15.
, (a) Locus obscurus, sed ο Grasca LXX. Interpretum. versione Proverb. vini intelligendus.
989
CONTRA EUNDOMIUM, LID. III.
590
vy Εὐαγγέλιον, Yiór ἁγαπητὸν, οὗ νῴθον, οὐδὲ ὑπό- A Evangelium e coelis auditum , Filium dilectum *',
6λητον, τῇ δὲ τοῦ Yiou φωνῇ πᾶσαν τὴν φυτιχὴν
οἰχειοτητα συµπαραδεξαµένους, θεὺν ἀ.1η6υ0ὀν τὸν
ἐκ τοῦ ἀ.ἱηθινοῦ 800 λέγειν * χαὶ τὰ πάντα ὡσαύ-
τως ἐπ᾽ αὑτοῦ πιατεύειν, ὅσα ἓν τῷ Πατρὶ χαθορᾶται"
διέτι ἓν alot, xal ἓν τῷ ἑτέρῳ νοξῖται τὸ ἕτερον, οὐχ
ὑπιρπίπτον, οὐχ ἑλαττούμενον, οὗ χατά τινα θεο-
πρεπῆ τε καὶ ἀγαθὸν χαρακτῖρα παρηλλαγμένον, fi
ἁλλοιούμενον.
Φανερᾶς τοίνυν τῆς πρὸς ἑαυτὸν μάχης τοῦ ESvo-
µίου Υεγενηµένης, ἓν ot; ἑναντία λέγων ἑαυτῷ ἁπ-
εέεγχται, νῦν μὲν διὰ τὸ γεννηθῆναι κατὰ φύσιν
λέω δεῖν αὐτὸν Yiby ὀνομάπνεσθαι» πάλιν δὲ διὰ τὸ
xagÜnvat, µηχέτι γἱὸν, ἀλλὰ ποίηµα λέγεσθαι.
Προσήχειν οἶμαι τὸν νουνεχῶς xal ἐπιστατικῶς ἑπαῖ-
οσα, ἐπειδὴ οὐχ ἑνδέχεται δύο µαχομένων ἀλλήλοις
Mtv, χατὰ τὸ ἴσον ἓν ἑκατέρῳ τὸ ἀλπθὲ
ἐπωδάλλειν ἐξ ἀμφοτέρων τὸ ἀσεθές τε χαὶ βλάσφη-
μον, τὸ χατὰ τὸ Χτίσμα λέγω xal ποίηµα θἐσθαι
ἃ µόνῳ τῷ πρὸς εὐσέδειαν βλέποντι τῷ κατὰ φύσιν
ὁμολογοῦντι προσεῖναι τῷ μονοχενεῖ θεῷ τὴν τοῦ υἱοῦ
προσηγορίαν * ὡς ἂν xa διὰ τῆς τῶν ἐχθρῶν φωνῖς
ὁ τῆς εὐσεθείας λόγος ἔχοι τὴν σύστασιν.
λέγων δὲ πάλιν, ἀναλαθὼν ὃν ἐξ ἀρχῆς αὐτοῦ παρ-
εέμην λόγον Γεννητὸν ὄντα, φησὶ, τὸν Υἱὸν καὶ
Τένγημα Aéreiv οὗ παραιτούµεθα, τῆς γενγηθεί-
σης αὐτῆς οὐσίας, καὶ τῆς τοῦ υἱοῦ προση]ορίας.,
τηγτοιαύτην τῶν ὀνομάτων οἰκειοιμένης σχέσιν.
Tit μὲν οὖν ὁ χριτ.χῶς τῶν λεγομένων ἀχοῦων, τού-
19 μεμνήσθω, ὅτι τὴν γεννηθεῖσαν λέγει, ὡς µηχέτι
ἔτι τὴν ἀγεννησίαν µήτε τὴν γέννησιν, ἀντ᾽ οὐσίας
παραλαμθάνεσθαι» ἀλλ ἰδίᾳ μὲν τὴν οὐσίαν ταρα- C
λαμβάνεσθαι, ἰδίᾳ δὲ «b γεννηθῆναι αὐτὴν, fj μὴ
Ἰγνηῆναι, διὰ τῶν ἐπιθεωρουμένων αὐτῇ ἰδιωμά-
Wi χατανρεῖσνόαι. Φιλυπονώτερον δὲ τὸν περὶ τούτου
iw χχτανοῄσωμεν. Οὐσίαν γεγενγῆσθαι λέγει,
Tir εἶναι τῆς rerrnüelenc οὐσίας τὸ ὄνομα.
ÀJ ly τούτοις ὁ παρ ἡμῶν λόγος διὰ δύο τῶν
ἱνανίων ἑλέγξει λόγον: ἑνὸς μὲν τῆς χαχουργίας
tbv ἐτιχείρησιν ' ἑτέρου 8$ τῆς xaÜ ἡμῶν ἔπιχει-
Fit, τὴν ἀτονίαν. Καχουργεῖ μὲν γὰρ, γέννησιν
eas λέχων, ἵνα xataTxeuáoso τὴν πρὸς ἀλλήλας
Wi ὁσιῶν ἑναντίωσιν, τῷ γεννητῷ τε χαὶ ἀγεννήτῳ
τὰς ἱτερότητα φύσεως δ.:σχισµένας. Ἐλέγγεται δὲ
Ἀ ἡςἐπιχειρήσεως ἄτονον, 8t αὐτῶν ὧν 1| χακουρ-
Ta χατασχευάζετα:. 0) γὰρ γεχεννῖσθαι τῶν οὐσίαν
ων, ἵτερόν τι την γέννησιν εἶναι παρὰ τὴν οὐσίαν
S9 διορίνεται , ὡς μὴ ἂν τὸ σηµαινόµενον τῆς
Ἱνήπως τῷ τῆς οὐσίας ἐφαρμοσθῆναι λόγῳ. O2
Tib Emp ἐν πολλοῖς χατεσχεύασε, τοῦτο xal ἐν τῷ
Μβι τούτῳ πεποίγχεν. Ὥστε αὐτὴν εἰπεῖν οὐσίαν
ἵνα Sky γέννησιν, ἀλλὰ γενντθῆναι ὁμολογεῖ τὴν
T», ὡς δ.αχεχριµένην ἐφ᾽ ἑχατέρας φωνῆς τοῖς
y ἐγγενέσθαι τὴν ἔννοιαν. "Αλλο γάρ τι νόη-
M Ὅψται τῷ ὅτι ἐγεννήθη ἀκούσαντι, καὶ ἄλλο διὰ
κ τῆς οὐσίας ὀνόματος. Σαφέστερος δὲ γένοιτ ἂν
db ὑτὸ τῶν Ὀποδειγμάτων ὁ λήύγος. Εἶπεν ἐν τῷ
" Maub. ii, 17; xvii, 5.
I) llic puto multa deesse.
non nothum sive adulterinum, non supposilitium,
et simul Filii voce omnem naturalem cognationem
accipientes, Deum verum de Deo vero dicere, simi-
literque omnia in ipso credere, quz in Patre con-
spiciuntur: quia unum sunt, ct in altero alierum
intelligitur: non superiucidens, non imminutum,
non secundum aliquem Deo decorum et bonum
characterem iminutatum, vel aliud factum.
(a) Cum ergo sit manifesta Eunomii secum repu-
gnantia, in quibus sibiipsi contradicere redargutus
es!, ninc quidem quia sit genitus secundum na-
Luram,dico ipsum oportere Filium nominari : rursus,
quia sit creatus, non amplius Filium, sed facturam
dici. Convenire puto eum qui attente οἱ scienter
audit, quoniam duorum inter se pugnantium ex
ἓς εὑρεθῆναι, B aquo sermonum in utroque verum non contingit iu-
veniri, ex ambobus quod est impium et blasphemum
repudiare, quod secundum creaturam et facturau
est dico ; assentiri autem soli ad pietatem spectanti et
confitenti, quod secundum naturam ipsi unigenito
Deo filii appellatio competit, ut etiam inimicorum
voce pietatis 66ΓΙΠΟ confirmetur et asseratur.
Repetito autem ipsius «quem ab initio appo-
sui sermone: Genitum, inquit, Filium esse, ct
gennema sive progeniem dicere non. recusamus : cum
ipsa genita essentia , et. filii appellatio talem πο-
minum relationem sibi vindicare possit. Eo usque
quidem, qui cum judicio ca quz dicuntur audit,
hujus meminerit, quod genitam essentiam dicit, ut
non amplius naturam generationis expertem neque
generationem pro ipsa essentia sumamus; sed se-
paratim quidem essentiam, separatim vero ipsam
genitam esse, vel non genitam, per proprietates
qua in ipsa conspiciuntur, intelligamus. Sed accu-
ratius de hoc sermonem consideremus. Essentiam
genitam esse dicit, Filium vero esseniie genita esse
nomen. Sed in his qui noster est sermo, duobus
contrariis arguet sermonem : uno quidem impro-
bitatis sive μια conatum : altero vero contra
nos incursionis imbecillitatem. Maligne enim agit,
dum dicil generationem essentiz, υἱ essentiarum
inter se contrarietatem astruat, duin eas in id quod
genitum est et non genitum, ad differentiam na-
turz, dividit. Arguitur etiam aggressionis ο in
nos imbecillitas, per ipsamet quz ejus malitia πιο-
litur. Qui enim essentiam genitam esse dixit, aliud
quiddam e:se generationem pr:ler essentiam
aperte definit; ita ut quod generationis nomine si-
gnificatur, non essentie rationi conveniat. Non
enim quod in multis astruxit, hoc etiam in hac
parte fecit: ita ut dicat ipsam essentiam esse genc-
rationem, sed genitam esse confitetur essentiam :
ita ut per utramque vocem distincta notio animis
audientium ingeneretur. Alia enim notio concipitur
in animo ejus qui audit, quod genitus est: alia
vero per essentiz nomen. Sed exemplorum appo
£^1
5. GREGORII NYSSENI
592
sitione dilucidior nobis flet sermo. Dicit in Evan- A Εὐαγγελίῳ ὁ Κύριος, ὅτι προσεγγιζούσης τῆς ὡδῖνος,
g-lio Dominus **, quod propinquante partus cru-
ciatu, mulier est in dolore, sive tristitiam habet:
postea vero gaudium gaudet, quia natus est homo
in mundo. Ut igitur in hac parte duo sensa ab
Evangelio discreta discimus, unum quidem, partum
quem per generationem intelleximus ; alterum vero
idipsum quod fit ex partu : non enim partus est
homo, sed per partum homo: sic et in hoc loco,
cum Eunomius concesserit geuilam esse essentiam,
priori quidem verbo quod ex aliquo est edocti su-
nus : sequente vcro ipsum subjectum intelleximus,
cui ex aliquo est subsistentia. Si igitur aliud est
essentiz: significatum, aliud vero vox generationis
intelligere supponit, docta commenta ipsis repente
corruerunt, velut frivola vasa fictilia collisa, atque
inter se confracta, Non enim amplius eis licebit
geniti cum ingenito differentiam in Filii et Patris
essentias transferentibus, simul ad res nominum
inter, se repugnantiam transferre. Cum enim ab
Eunomio sit concessum genitam esse essentiam,
quemadmodum exemplum Evaugelicum hunc | sen-
sum explicat, in quo hominem natum esse cum
didieiinus, non bominem idem cesse cum gene-
ratione intelleximus, sed propriam in utroque
nomine notionem comprehendimus, non amplius
locum habebit lixresis quiz per ejusmodi voces
essenliarum diversitatem suo dogmate decernit.
Ut autem manifestius nobis de his sermo rcve-
leiur, sic rursus quod proponitur diducamus : Na-
turam bumanan a principio cum omnibus fecit ille
qui universum condidit, ac postquam factus est
Adam, tunc generationem quz fit ex mutuo com-
plexu hominibus instituit, cum dixit, Crescite el
multiplicamini 15. Cum igitur Abel per generatio-
nem substitit, quis sana mentis compos non dixe-
rit, secundum idem hunanz generationis signifi-
catum , absque generatione Adamum substitisse ?
Attamen primus homo totum in seipso humanz
essentize terminum habuit : et qi ex illo generatus
est, similiter in eadem essentixe ratione subscri-
bitur. Quod si genita essentia diversa, ab ea que
genita non est construeretur, non utrisque eadem
essentiz ratio competeret. Quorum enim essentia
diversa, horum non est eadem essentiz ratio sive
definitio. Quoniam igitur iisdem designatur pro-
prietatibus et ea quae est Adze, οἱ ea quz est Abelis
essentia, necesse est omnino in ambobus unani
essentiam esse confiteri : alium autem atque alium
in eadem natura demonstrari. Nam Adam et Abel
in natur: ratione unus duo sunt : sed in proprieta-
tibus qu: in ipsorum utroque cernuntur, inconfu-
sin inter se habent discrimen. Non igitur proprie
diei potest, quod Adam essentiam a seipso alian
sive diversam genuit, sed inelius, quod ex seipso
genuit alium seipsum : cuim quo omnis ejus qui ge-
. nuit essentiz ratio simul edita est. Quod igitur de
xvi, 91.
** Joan. 15 Genes. 1, 39.
' ἁγεννήτως τὸν Αδὰμ ὑποστῆναι;
D τούτων οὐδὲ 6 λόγος ἐστὶν ὁ αὐτὸς τῆς οὐσίας. "Ec:
ἐν λύπη γίνεται d γυνη μετὰ ταῦτα δὲ χαρὰν yat-
pst, ὅτι ἐγεννίθη ἄνθρωπος eic τὸν κόσμον. "D; τοίνυν
ἐν τῷ μέρει τούτῳ δύο νοήματα διαχεχριµένα παρὰ
τοῦ Εὐαγγελίου µανθάνοµεν. £v μὲν, τὸν τόχον ὃν διὰ
τῆς γεννῄσεως ἑνοήσαμεν ἕτερον δὲ αὑτὸ τὸ Ex τοῦ
τόχου γινόμενον * οὗ γὰρ ὁ τύχος ἐστὶν ὁ ἄνθρωπος,
ἀλλὰ διὰ τοῦ τόχου ὁ ἄνθρωπος οὕτω χαὶ ἐνταῦθα,
τοῦ Εὐνομίου γεννηθΏναι τὴν οὐσίαν ὁμολογήσαντος'
τῷ μὲν προάχοντι ῥήματι τὸ Ex. τινος ἑδιδάχθημεν,
τῷ δὲ ἐφεξης, αὐτὸ τὸ ὑποκείμενον ἐνλῆσαμεν, i ix
τοῦ τινός ἐστιν dj ὑπόστασις. Ei οὗν ἄλλο μέν ἐστι
τῆς οὐσίας τὸ σημαινόμενον" ἕτέρον δὲ ἡ τῆς Υεν-
νήσεως φωνὴ νοεῖν ὑποτίθεται, διαπέπτωχεν ἀθρόως
αὐτοῖς τὰ cox μηχαν/µατα, ὥσπερ ὀστράκινα ακξεύη |
D ἀλλήλοις προπαχθέντα, χαὶ δι᾽ ἀλλήλων διατρυρθέντα.
Οὐχέτι γὰρ αὐτοῖς ἐξέσται τὴν τοῦ γεννητοῦ πρὸς "-
ἀγέννητον δ.αστολὴν ἐπὶ τῆς τοῦ Yloo καὶ τοῦ Iazphz
οὐσίας µεταφέρουσιν, συ αμ μεταφἑρειν ἑπὶτὰ πράγµατστας
τὴν προσάλληλα τῶν ὀνομάτων µάχην. Ὁμολογηθέν...
τος γὰρ παρὰ τοῦ Εὐνομίου ὅτι ἐγεννήθη ἡ οὐσίαπς--
καθὼς καὶ τὸ εὐαγγελιχὸν ὑπόδειγμα τὴν τοιαύττ--α
ἑρμτνεύει διάνοιαν, ἓν ᾧ τὸν ἄνθρωπον γενντθῆναι µας----
θόντες, οὗ ταὐτὸν ἑνοῆσαμεν τῇ γεννήσει τὸν ἄνθρωπος,
πον, ἀλλ᾽ ἴδιον ἐφ᾽ ἑχατέρου τῶν ὀνομάτων ἑἐδεξάμεαψ»,
νόημα, οὐχέτι χώραν ἕξει πάντως ἡ αἴρεσις τὴν ἐτ- -
ρότητα τῶν οὐσιῶν διὰ τῶν το'οῦτων φωνῶν δογµ.α..-
τίζουσα.
Ὡς 6 ἂν μάλιστα σαφἑέστερον ἡμῖν ὁ περὶ τούτωιαυ
λόγος ἐχχαλυφθείη, οὑτωσὶ τὸ προχείµενον πάλν -
διαληφώμεθα ” Ἐποίησε τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν κα — 7
ἀρχὰς μετὰ πάντων ὁ τὸ πᾶν συστησάµενος. xal μετὰ
τὸ γενέσθαι τὸν ᾿Αδὰμ, τότε τὴν ἐξ ἀλλήλων γέννησι,
τοῖς ἀνθρώποις ἐνομοθέτησεν, εἰπὼν, Αὐξάνεσθε
καὶ π.1ηθύνεσθε. Tou τοίνυν ᾿Αδὲλ γεννητῶς ὑπο-
στάντος, tlg οὐχ ἂν εἶποι τῶν εὖ φρονούντων, xaz
αὐτὸ τὸ τῆς ἀνθρωπίνης γεννήσεως σηµαινόμενον,
"AX μὴν ὁ πρᾶ-
τος ἄνθρωπος, ὅλον ἔσχεν ἓν ἑαυτῷ τῆς ἀνθρωπίνη:
οὐσίας τὸν ὅρον, xal ὁ ἐς ἐχείνου γεννηθεὶς, ὡσαύτως
ἐν τῷ αὐτῷ τῆς οὐσίας ὑπογράφεται λόγῳ. El ἐξ
ἄλλη τις ἡ γεννηθεῖσα οὐσία παρὰ τὴν μὴ γενντθεῖ-
σαν χατεσχευάζετο, οὐχ ἂν ἐπ᾽ ἀμφοτέρων ὁ αὐτὸς τῆς m
οὐσίας Άρμοσε λόγος. "Qv γὰρ dj οὐσία διάφοροςι--
— E
οὖν τοῖς αὐτοῖς χαραχτηρίκεται ἰδιώμασιν Ἡ τὸ comm
᾽Αδὰμ xal ἡ τοῦ ᾿Αθὲλ οὐσία * πᾶσα ἀνάγχη μίαν μὲ Ὅ
οὐσίαν &m' ἀἁμφοτέροις εἶναι συντίθεσθαι ' ἄλλον n 3
xai ἄλλον τὸν ἐν τῇ αὐτῇ φύσει δειχνύµενον. 'O visa
Ἀδὰμ καὶ ὁ ἸΑθὲλ t£v τῷ λόγῳ τῆς φύσεως, sl; «Οἱ
δύο εἰσίν * £v δὲ τοῖς ἐπιθεωρουμένοις ἑχατέρῳ αὐτὶ δν
ἰδιώμασιν, ἀσύγχντον ἔχουσι vhv ἀπ ἀλλήλων δι «δς-
Χρισιν. Οὐχοῦν οὐχ ἔστι χυρίως εἰπεῖν, ὅτι ὁ "ABE gi |
οὐσίαν rap αὐτὺν ἄλλην ἐγέννησεν, ἀλλὰ μᾶλλον C7:
ἐξ ἑαυτοῦ ἐγέννησεν ἄλλον ἑαυτόν * ip πᾶς ὁ τῆς τν
γεννήσαντος οὐσίας συναπετέχθη λόγος. "Omsp oc
ἐπὶ τῆς ἀνθρωπίνης µεμαθήχαιιεν φύσεως, διὰ ς τος
CONTRA EUMON!UM, LIB. ΤΙ.
595
i ἀχόλουθον ὑπὸ τοῦ λόγου προδειχθείσης ἡμῖν À natura humaaa didicimus, ea consequenti dedu-
$, τοῦτο οἶμαι δεῖν xal ἐπὶ τὴν &xfpazoy τῶν
lorpátov χατανότσιν εἰς ὁδηγίαν λαθεῖν. Πᾶ-
p δαρχώδη χαὶ ὑλιχὴν ἔννοιαν τῶν θείων τε καὶ
y δογμάτων ἀποσεισάμενοι, ἀσραλεστάτην E£o-
À τοῦ χαταλειπομένου νοήματος, ὅταν ἑχ-
M[ τῶν τοιούτω», τὴν ἐπὶ τὰ ὑψπλά τε χαὶ
κα χειραγωγίαν. Ὁμολογεῖται γὰρ χαὶ παρὰ
αντίων τὺν ἐπὶ πάντων ὄντα θὲὸν, Πατέρα τοῦ
ινοῦς καὶ εἶναι xal λέγεσθαι, ἀλλὰ xal τὸν
γη θεὸν τὸν Ex τοῦ Πατρὸς ὄντα, γεννητὸν διὰ
mÜrvat χατονοµάζουσιν. Ἐπεὶ οὖν ἐν ἀνθρώ-
! τοῦ τεχτρὸς ὄνομα συνεςευγµένας ἔχει τινὰς
16, Qv ἡ ἀχήρατος ἡλλοτρίωται φύσις ' πάντα
mt ὅσα περὶ «hv σαρχώδη τοῦ πατρὸς σηµα-
clione qux ante a nobis ratione demonstrata est,
hoc etiam, ut facilius ad incorruptibilem divinorum
decretorum cognitionem ducamur, sumendum esse
arbitror. Nam cum omnem carnalem et materialem
a divinis οἱ excelsis decretis removerimus notio-
nem, ex reliquo mentis perceptu talibus perpur-
gato, ad sublimia et inaccessa certam et expeditam
viam habebimus. Adversarii enim confitentur eum
qui in omnibus cst Deus , Patrem Unigeniti et esse
οἱ dici, quinetiam unigenitum Deum qui ex Patre
est, propterea quod es! genitus, eum genitum no-
minant. Quoniam vero patris nomen inter homines
conjunctas secum habet quasdam empliases, id est ,
significationes, a quibus immortalis natura prorsis
AX vot uaa συνεισέρχεται, χαταλίποντα, 0εο- B est aliena: 011106 qua circa carnalem patris sign'-
τινα διάνοιαν ἐμγαντιχὴν µένης τῆς γνησιό-
ἐπὶ τοῦ 8:02 xat Πατρὸς ἐντυπώσασθαι. Ἐπεὶ
µόνον ὅσα 1j σὰρς νοςῖν ὑποτίθεται τῇ τοῦ ἀν-
Ὃυ Tav ἑννοίᾳ συγκαταλαµθάνεται, ἀλλὰ
σττµατιχἠ ἔννοια συνεπινοεῖται πάντως τῇ
vv πατρότητι, καλῶς ἂν ἔχοι τῷ σωματικῷ
xai τὴν διαστηµατιχΏν ἔννοιαν ἐπὶ τῆς θείας
Φάλλειν γεννήσεως, ὡς ἂν πανταχόθεν ἐχ-
ίσης τῆς ὑλικΏς ἰδ.ότητος, χαθαρεύοι παντὺς o0
ἡμπαθοῦς, ἀλλὰ xal διαστηματικοῦ νοήματος,
ἔχουσα γέννησις. Οὐκοῦν 6 Πατέρα τὸν θεὸν
τῇ τοῦ εἶναι τὸν θεὸν ἐννοίᾳ, xaX τό τι εἶναι
κλήγεται. "Q γὰρ ἀπό τινος ἀρχῆς ἐστι τὸ εἷ-
up xal τό τι εἶναι πάντως ἀπό τινος ἄρχεται'
δὲ c5 εἶναι οὐκ ἤρξατο, οὐδὲ εἴ τι ἄλλο περὶ
εωρεῖται, ἀπό τινος την ἀρχὴν ἔχει. Αλλὰ μὴν
ὁ θεὸς, οὐχοῦν ἐξ ἁῑδίου ἐστὶν ὅπερ ἔστιν. Οὐ
ἵνετο, ἀλλ' Ev: Πατήρ ἐπὶ θεοῦ γὰρ ὃ ἣν, xal
λ.ἔσται΄ εἰ δὲ τίποτε μὴ ἦν, οὔτε ἔστιν οὔτε
οὗ γἁρτοιούτου «tvbz πεπίστευται εἶναι llacho,
lg εὐσεβές ἐστιν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ ποτς τὸν Osby εἷ-
ειν. Ζωης γάρ ἔστι παττρ ὁ Πατηρ, ἀλτθείας
σοφίας, χα) φιυτὸς xal ἁγιασμοῦ xal δυνάμεως,
ων τῶν τοιούτων, ὅσα ὁ Μονογενἠς ἐστι xat
εται. Ὅταν τοίνυν παρά τῶν ἐχθρῶν χατασκευά-
tb μὴ εἶναί ποτε (Qu, οὐκ οἶδα, τίνος πλείων
ζημία, πότερον αὐτοῦ τοῦ φωτὸς, ὅταν μὴ τὸ
I| τοῦ ἔχοντος, ὅταν y ἔγητὺφῶς .Οὕτω χαὶ περὶ
1e xat τῆς ἀλτθείας χαὶ τῆς δυνάμεως, χα) τῶν
κάντων ὅσα τὸν πατριχὸν πληροῖ χόλπον ὁ Mo-
» kv τῷ ἰδίῳ πληρώματι τὰ πάντα Ov. Ἴση
y ἑχάτερόν ἔστιν dj ἀτοτία, xal τῆς χατὰ τοῦ
λασφημίας ἀντίῤῥοπος ἡ χατὰ τοῦ Πατρός
ἰσέδεια. Ἐν γὰρ τῷ εἰπεῖν ποτε μὴ εἶναι
piov, οὐχ ἁπλὼς δώσεις τοῦ 1b, εἶναι τὴν δὺ-
ἀλλὰ τοῦ θεοῦ μὴ εἶναι λέξεις τὴν δύναμιν,
τρὸς τῖς δυνάµεως. Οὐχοῦν ἡ τοῦ μὴ εἶναί
ν Yiby διὰ τοῦ σοῦ λόγου χατασχευὴ οὐδὲν
παντὸς ἀγαθοῦ ἑρημίαν περὶ τὸν Πατέρα xa-
Ίξει. "Opa τίς πρὸς 0 tt χαταστρέφε: τῶν σο-
ἰγχίνοια. Πῶς ἀλτθεῦσι xat διὰ τούτων f τοῦ
φωνῃ, f, φησιν, ὅτι Ὁ ἀθετῶ» ἐμὲ, ἀθετεῖ
υσεεί.ἰαντά qu: 0:7 ὧν Υὰρ τὸ εἶναί ποτε τοῦ
.ραα"
prr
D
fieantiam concurrunt materiales conceptus relin.
quentem, decet quamdam Deo decoram intelliger -
tiam solius gerianitatis indicem, in Deo ct Patre
informare. Quandoquidem igitur non solum quc-
cumque caro intelligere suggerit, notitia patris
humani comprehenduntur, sed etiam intervallo di-
stincta quxdam notio cum paternitate humana oni-
nino mente concipitur, prieclare habeat , in divinae
generationis contemplatione una cum corporcis scr«-
dibus illam etiam intervallarem notionem penitus
abjicere, ut omni ex parte eluta materiali proprie-
tate, illa sup:»reminens generatio non solum oni
turbido, sed ctiam intervallo distincto intellectu
pura sit. Ergo qui Patrem Deum dicit , notitia quod
Deus sit , et quod sit aliquid complectetur. Cui enim
ab aliquo prinvipio est, ut sit, huic et aliquid esso
omnino ab aliquo incipit : in quo autem esse non
ecpit , neque si quid aliud in ipso consideretur, ab
aliquo principium habet. At Pater est Deus, igitur
ab :eterno est quod est, non cnim cst genitus, sed
Pater est. In Deo enim quod fuit, est et erit. Si
autem quid aliquando non fuit, neque est, neque
erit: non enim talis alicujus Pater esse creditus
est, quo sine pium est in seipso aliquanto Deum
esse dicere. Vita: enim est paier, qui est. Pater,
veritatisque et sapientie , ct lucis. et. sanctificatio-
nis et virtutis, o:nniumque ejusmodi qu:& Unige-
nitus est et nominatur. Cum igitur ab adversariis
astruitur lucem non aliquando fuisse : nescio cujus
major est mulcta, utrum ipsius lucis quando lux
non erat, an habentis, cum lucem non hab:t. Sic
et de vita et de virtute, aliisque omnibus quibus
paternum sinum Unigenitus implet, quiin pro-
pria plenitudine est omnia ; zequalis enim in utro-
que est absurditas, atque in Filium blasphemi.e
equilibris est adversus Patrem impietas. Dicendo
enim aliquando non esse Dominum, non simpliciter
dabis non esse potentiam , sed Dei non esse poten.
tiam dices, Patris potentizi. lgitur per tuam. ora-
tionem asscrtio, quod aliquando non fuerit Filius,
nihit aliud quam oninis boui solitu.linem , sive d«-
sertionem in Patre construit. Vide quem. exitum
liabet sapientium solertia, quomodo vcrum dicit da
^
596
S. GREGORII NYSSENI
his vox Domini que ait, Qui me spernit, cum qui A Μονογενοῦς ἀθετοῦσι, διὰ τούτων ἁτιμάί
me misit spernit ** : per qua eniin. Unigeniti esse
Aliquando aspernantur, Patrem ipsum dedecorant :
omne bonum nomen et notionem paterr.z gloriae hoc
Sermone deprzdantes.
Ex his igitur quze dicta sunt , evidenter scripto-
vis imbecilla et languida ialignitas deprehensa
est : qui dum astruere conatur essentize Unigeniti
diversitatem a paterna essentia, ex eo quod hanc
quidem ingenitam , illam vero genitam noiinet ,
sibi contradicere redarguitur, futilis et vanus bla-
tero, qui fingat quod esse nullo modo possit. Nam
ex ejus verbis demonstratum est, primum quidem
aliud esse essentia, aliud vero generationis no-
men. Deinde quod non aliqua nova essentia ct se-
Πατέρα * πᾶν ἀγαθὸν ὄνομά τε xai νόηµα, τὶ
χῆς δόξης τῷ λό(ῳ περισυλήσαντες.
Οὐχοῦν ἑναργῶς πεφώραται διά τῶν εἶρηι
λογογράφου ἡ ἁτονία τῆς χαχουρχίας, ὃς xa
ζειν ἐπιχειρῶν τὴν τῆς οὐσίας τοῦ Μονοχεν
τὴν τοῦ Πατρὸς ἑναντίωσιν’ δ.ὰ τοῦ τὴν μὲν ὁ
την δὲ γεννητὴν ὀνομάσειν, ἀπηλέγχθη τοῖς
τοις ἐμματαιάνων. Ἐδείχθη γὰρ διὰ τῶν ο
λόγων, πρῶτον μὲν ἕτερον εἶναι τὸ τῆς οὐ
ἄλλο τῆς γεννήσεως ὄνομα ' ἔπειτα δὲ ὅτι «
τις χαινη xal παρηλλαγµέντ παρὰ τὴν το
οὐσίαν τῷ Υἱῷ ὑπέστη. Αλλ' ὅπερ ἐστὶν ὁ
parata ab ea quz Patris est, Filio inest. Sed quod D τῷ λόγω τῆς φύσεως, τοῦτο xat ὁ ἐξ ὀκείν
Pater est in ratione nature, hoc etiam est ille qui
ex illo exsistit, cum natura in diversitatem non mu-
tetur in Filii persona, secundum ante demonstratam
nobis sermonis veritatem. In Abelis subsistentia
naturz differentiam non fecit : sic etiam in iucor-
ruptibilibus decretis nihil in seipso per propriam
generationem Unigenitus Deus esscntiain non geniti
immutavit, ex Patre qui exivit, el qui est in Patre,
sicut Evangelium dieit, Sed est secuidum simpli-
cem et proprium fidei nostrae sermonem , lumen de
lumine, Deus verus de Deo vero, omnia hic est
quacunque est ille, eo excepto quod ille est Pater.
Scopum autem cujus causa hzc artificiose tractans
persequitur, non arbitror opurtere imprasentiarum
dicere. Sive audax οἱ periculosum , sive ?oncessum
est el periculo vacat, figurare ex aliquo ad aliquid
in divina natura significativas dicliones , el Yévvr ua
(progenieni) dicere euin «qui genitus est.
Hac przetereo, ne dum super minora certans
preter decorum sermo noster occupatur, quod est
majus negligat. Sed illud dico accurate et diligenter
cognoscendum esse ct discutiendum , utrum secun-
dum naturam relatio borum induit nominum usum:
hoc enim ille prorsus ait, quod cum appellationum
proprietate pariter id quod est secundum essentiam
inducitur. Non enim in seipsis nuda nomina ab ein-
pbasi significatorum disjuncta, relationem inter se
uabere, aliquam et familiaritatem quis dixerit : sed
in iis rebus quz per dictiones significantur, quod p
est familiare et alienum in appellationibus discerni-
mus. Ergo si Filium habere naturalem relationem
eum Patre confiictur, relictis appellationibus, vim
que est in signilicatis dignoscamus. Utrum quod
alienum est ab essentia in propinquitate et pro-
prietate nominum cognoscitur, an quod cognatum
est el proprium, Sed alienum dicere manifesta. est
insanie. Quomodo enim quis externorum et cum
quibus nulla est communio, contiguam et propin-
quam in nominibus conservet ordinationem, | cum
ipaa genita esseniia ( sicul ait) οἱ Filii appellatio ,
tenen nominum ut propriam sibi vindicel relutionem ?
P' Luc, x, 10.
οὗ µεταθληθείσης εἰς ἑτερότητα bv τῇ toU. Y
στάσε, τῆς φύσεως, χατὰ τὴν προδειχθεῖσαν
λόγου ἀλήθειαν. Ἐπὶ τῆς τοῦ ᾿Αθὲλ οὐσίας
φύσεως παραλλαγὴν οὐκ ἐποίησεν * οὕτως χα
ἀχηράτων δογμάτων, οὐδὲν kv ἑαυτῷ διὰ «
γεννήσεως, τὴν τοῦ μὴ γεννηθέντος οὐσίαν 1
6 Μονογενὶς θεὺς, ἐχ τοῦ Πατρὸς ἐξελθὼν :
Πατρὶ ὧν. χαθὼς τ) Εὐαγγέλιον λέγει. Ἁλλ'!
τὸν ἁπλοῦν τε xai ἰδιωτιχὸν τῆς χαθ᾽ ἡμᾶς
λόγον, φῶς ix φωτὸς, sb; ἀληθινὸς ἐκ Ot
νοῦ, πάντα (oy οὗτης ὅσα ἐστὶν ἐχεῖνος, πλὴν
vog εἶναι Πατήρ. Τὸν δὲ σχοπὸν οὗ χάριν ταῦ
λογῶν διεξέρχεται, οὐδὲν οἶμαι δεῖν Ev. οἡ
ο λέγειν. Είτε τολμηρόν τε χαὶ χινδυνῶδες, €
χεχωρτμένον ἐστὶ xai ἀχίνδυνον τὸ παρα
ζειν Ex τινος εἴς τι τὰς σημαντιχὰς ἐπὶ !
φύσεως λέξεις, xal γέννημα λέγειν τὸν γενν.
Παρίημι ταῦτα, ὡς ἂν μὴ τῇ πρὺς τὰμ
μάχη πέρα τοῦ δέοντος ὁ λόγος ἡμῖν ἐνασχθὶ
ἀμελοίη τοῦ μείζονος. '"AXX ἐχεῖνό φημι ἃ
θῶς χατανοΏσαι, εἰ ἡ χατὰ φύσιν σχέσις πι
τῶν ὀνομάτων τούτων τὴν χρῆσιν΄ τοῦτο '
νός φηαι πάντως, ὅτι τῇ τῶν προσηγοριῶν ϱ
xai τὸ xac οὐσίαν οἰκεῖον συμπαρεισάγεται
ἂν ἐφ᾽ ἑαυτῶν quà τὰ ὀνόματα τῆς τῶν ση
νων ἐμφάσεως διεζευγµένα, σχέσιν ἔχειν 3
ἄλλτλα xal οἰχειότητα φῄσειεν' ἀλλ ἐν τα
σίαις ταῖς ὑπὸ τῶν λέξεων δηλουµέναις, cb«
xaX ἀλλότριον τῶν προσηγοριῶν διαχρίνοµεν.
εἰ φυσικὴν ἔχειν ὁμολογεῖ σχέσιν τὸν Yiby
Πατέρα, χαταλιπόντες τὰς προτηγορίας, τὴ
σηµαινοµένοις κατανοίσωμεν δύναμιν. Tii
ἀλλότριον τῆς οὐσίας Ev οἰχειότητι xavavosl
συγγενὲς τε χαὶ ἴδιον. ᾽Αλλὰ τὸ μὲν ἀλλότρει
φανερᾶς µανίας &asiv. Πῶς γάρτις τῶν ξὲν
ἀχουινωνήτων συναρῇ τε xat οἰχείαν &v tol
διασώζει τάξιν, τῆς }εγγηθείσης αὐτῆς
χαθώς φησι, χαὶ τῆς τοῦ Υἱοῦ προσηγα
τοιαύτην τῶν ὀνομότων οἰκειουμένης σχ
δὲ τὸ οἰχεῖου διὰ τῶν προσηγοριῶν τούτω
501
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Ill.
598
µαίνεσθαι λέγοι, συνήγορος ἐξ ἀνάγχης τοῦ χοινοῦ τῆς À Quod si proprietatem sive propinquitatem per has
οὐσίας ἀναφανήσετα: διὰ τῆς τῶν ὀναμάτων οἰχειότη-
τος. Καὶ τὸ τῶν ὑποχειμένων συναφὲς κατασχενά»ων
σηµαίνεσθαι, χαὶ τοῦτο πολλαχοῦ τῆς λογογραρίας
ποιῶν οὐχ ἐπίσταται. Ac ὧν γὰρ ἐπιχειρεῖ καλαιρεῖν
τὴν ἀλήθειαν, ἀχουσίως πολλάχις χαθέλχεται πρὸς
συνηγορίαν τῶν πολεµουµένων δογμάτων. Οἷόν τι καὶ
περὶ τοῦ Σαοὺλ ἐκ tnc ἱστορίας Ἰκούσαμεν, ὅτιθυμῷ
πωτε χατὰ τῶν προφητευόντων κινούμενος, ἡττήθη
τῆς χάριτος, xal τῶν θεοφορουµένων εἷς ἣν * τοῦ προ-
ςητιχοῦ πνεύματος, ὡς οἶμαι, δι ἑαυτοῦ τὸν ἁποστά-
Tr παιδεῦσαι θελῄήσαντος. "Ὅθεν τὸ παράλογον τῆς
συντυχίας παροιμία τῷ μετὰ ταῦτα γέγονε βίῳ, θαυ-
μαστιχῶς τῆς ἱστορίας τὸ τοιοῦτο ὃ,εξιούσης, El xal
Σαοὐ. ἐν προφήταις ;
Ἐν τίσιν οὖν ὁ Εὐνόμιος τῇ ἀληθείᾳ συνίσταται ;
'E» οἷς φησιν ' ὅτι Αὐτὸς ὁ Κύριος, Yióc ὢν τοῦ
«θεοῦ τοῦ ζώντος τὴν àx τῆς Παρθένου vérynour
«Οὐκ ἑπαισχυγόμεγος, àv τοῖς ἑαντοῦ .Ίόγοις Yiór
«γθρώπου xoAAdxic ὠγόμασεν ἑαυτόν. Τοῦτον vip
xal ἡμεῖς τὸν λόγον εἰς ἀπόδειδιν τοῦ χοινοῦ τῖς οὗ-
σίας προσφέροµεν ΄ ὅτι τοῦ Υἱοῦ τὸ ὄνομα Conv xac
ἁμοότερα τὴν τῆς φύσεως χοινωνίαν (a).00 τως καὶ τοῦ
Θεοῦ Yib; πάντως νοεῖται διὰ τὴν τῆς υὐσίας αὐτοῦ
πρὸ. thv ἐξ ἧς ὑπέστη συνάρειαν xax τὸ μέγιστον
τῆς ἀληθείας ὅπλον οὗτος ὁ λόγος ἐστίν. Τὸν Υὰρ
µεσίτην θεοῦ xal ἀνθρώπων, χαθὼς ὠνόμασεν ὁ µέ-
ya; Απόστολης, οὐδὲν οὕτως ὡς τὸ τοῦ Yiou δείχνν-
σιν ὄνομα, ἑχατέρᾳ φύσει τῇ θείᾳ τε χαὶ ἀνθρωπίνῃ
χατὰ τὸ ἶσον ἑφαρμοζόμενον. Ὁ γὰρ αὐτὸς καὶ θεοῦ
Yié, ἐστι, καὶ Υἱὸς ἀνθρώπου κατ oixovou!av ἐγέ-
στο" ἵνα τῇ πρὸς ἑκάτερον κοινωνίᾷ, δι ἑαυτοῦ
συνάγῃ τὰ διεστῶτα τῇ φύσει. El μὲν οὖν γενόμενος
YD ἀνθρώπου ἀμέτοχος ἣν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως,
ἀχόλουθον ἂν ἣν θεοῦ Yiby ὄντα αὐτὺν, pros χοινω-
νεῖν τῆς θείας οὐσίας λέγειν. Εἰ δὲ πᾶν τὸ ἀνθρώπινον
σύγχραμµα bv αὐτῷ Tv: (ἐπειράσθη Υὰρ χατὰ πάντα
xsÜ' ὁμοιότητα χωρὶς ἁμαρτίας ') ἀνάγχη πᾶσα xai
πἂν τῆς ὑπερεχούσης οὐσίας ἱδίωμα, ἓν αὐτῷ πι-
στεύειν εἶναι της τοῦ 1ἱοῦ φωνΏς ὁμοίως αὐτῷ µαρ-
τνρούστς ἑχάτερον' ἐν τῷ ἀνθρώπῳ μὲν, τὸ ἀνθρώ-
πινον, Ev δὲ τῷ θεῷ, τὸ θεῖον.
El οὖν αἱ προσηγορίαι, καθώς φησιν ὁ Εὐνόμ.ος,
ὁ οἰχεῖον ἑνδςίχνυνται ἡ 66 οἰχειότης ἐν τοῖς πρά-
Ίμασ.ν, οὐχ iv φιλαῖς θεωρεῖται ταῖς τῶν ὀνομάτων
veval;, πράγματα δέ φηµι χαθ) ἑαυτὰ νοούμενα, εἰ
μὴ τολμτ ρὸν οὕτως εἰπεῖν τὺν Ylóvs τε χαὶ τὸν Ila-
ρα, τίς ἀντείποι, μὴ οὐχ) καὶ αὐτὸν τὸν τῖς βλασ-
ρεµίας προστάτην αὑτομάτως πρὺς τὴν συνηγορίαν
τὴς εὐσεθείας καθςλχυσθῖναι, bU ἑαυτοῦ τοὺς οἱ-
χείους ἀνατρέποντα λόγους. xal τὸ τῖς οὐσίας χοι-
Vy ETY τῶν θείων δογμάτων ἀναχηρύσσοντα; 0ὐ γὰρ
σε ΄ξεται περὶ τούτων ἀχουσίως παρ αὑτοῦ προσρ:-
φεὶς ὑπὲρ τὴς ἀληθείαι ὁ λόγος, ὅτι οὐκ ἂν ἐκλήθη
1ο { lteg. zx, dd. "dH Tia. i. 5.
appellationes significari dicat, necessario patronus
communis essentiz ostendelur per nominum usita-
tam consuetadinem. Et astruens subjectorum pro-
pinquitatem sive cobzsionem significare, idque
multis in locis libri ab eo scripti nescit se facere.
Per qu: enim veritatem abolere conatur, sepe ad
patrocinium decretorum quie oppugnat invite ac-
cedit. Quale quiddam de Saule ex historia audivi-
mus , quod ira aliquando contra prophetas commo-
tus a gratia superatus est, el unus erat eorum qui
numine afflabantur, prophetico spiritu , sicut arbi-
tror, per seipsum erudire apostatam volente. Unde
proverbium in vita posterorum factum est, de eo
quod esset inopinabile et praeter spem , mirabiliter
B historia hoc recitante : Nunquid et Saul inter pro-
phetas **?
In quibus igitur Eunomius veritati assentitur ? ln
quibus dicit, quod ipse Dominus, Filius cum sit Dei
viventis, ex Viryne generationem non erubescens , in
suis sermonibus Filium hominis sepe seipsum nomi-
navit. Nos enim etiam hunc sermonem ad demop-
strationem communis essenti:x proferímus. Nam Fi-
lii nomen zequalem ad utraque nature communio-
nem designat. Sic etiam Filius hominis intel-
ligitur propter eam quam assumpsit cum humana
essentia conjunctionem, et maximum veritatis te-
lum hoc verbum est, Nam mediatorem Dei et ho-
minum, quemadmodum magnus Paulus nominavit,
nihil &que ac Filii nomen demonstrat, quod utrique
nature divine et humane qualiter accoinmo-
datur 31, Idem enim et Dei Filius est, et Filius
hominis per incarnationem factus est; ut per eam
quam cum utroque habet communionem, quae na-
tura distant per seipsum copulet. Si igitur Filius
hominis factus humanz naturz esset expers , con-
sequens esset affirmare, etiamsi Dei Filius ipse sit,
non tamen cum divina essentia communicare.
Quod si omne humanum concretum in ipso erat
(tentatus est enim per oinnia secundum similitudi-
uem absque peccato **), ecesseest omnino omnem
supereminenUs essenlie proprietatem in ipso esse
credere: cum Filii vox sibi utrumque tribuat, in
homine quidem humanum, in Deo divinum.
D Si igitur appellationes, quemadmodum dicit Eu-
nomius, quod proprium est ct familiare demon-
strant: proprietas autem in rebus, non nudis
nominum vocibus spectatur, res autem dico. per se
spectatas οἱ intellectas. (nisi forte sit audax ct
temerarium sie. appellare Filium οἱ Patrem): quis
negaverit ipsum blasplemie auctorem et przsidem
ad veritatis patrocinium sponte trahi, per se pro-
prios sermones evertentem, et communionem es-
sentie in divinis decretis asscerentem οἱ praedi-
cantem? Non enim mentitur de bis invite ab ipso
projectus pro veritate sermo, quod non vocatus
35 [lebr. iv, 12.
(u) Supple ex cod. Bavarico apud Gretserum : χοινωνίαν £vzsixvusat. Ὡς γὰρ vis ἀνθρώπου λέγεται διὰ τὴν τῆς σαρχὸς
α τοῦ πρὸς τὴν U v. ἐγεννᾖθη σνγγένε-αν, οὕτω καί x. t. ).
"|
599
S. GREGORII NYSSENI
600
esset l'i'ius, nisi naturalis nominum notitia veram Α YU, μὲ τῆς φυσικῆς τῶν ὀνομάτων ἑννοίας ἑπαληθευ-
appellationem ostenderet; sicut enim scabellum
sive scamnum non dicitur filius fabri, neque quis-
quam prudentum diceret, :dificetorem domum
peperisse, neque vitium propaginem , vinez cul-
toris progeniem nominamus : sed opus hominis
quod ab eo fabricatum est : filium vero hominis
eum qui ex ipso genitus est: sic, opinor, ut quod
commodum est et congruum per nomina in stub-
jectis signilicaretur : ita. et Dei Filium unigenituin
edocti, non Dei creaturam hac appellatione intel.
leximus, sed quod vere vox filii signiíieato de-
monstrat. Quod si vitis genimen, fructus sive
germen, vinum nominatur a Scriptura : neque sie
ex hac nominis communione sive :xquivocalione
in decretis pictatis sermo ledetur. Non eniin quer-
cus germen sive fructum vinum dicimus, neque
vitis glandem ; sed aliqua est communio sccun-
dum naturam gennematis sive fructus ad id unde
est : humor enim qui est in vite, per fundum ra-
dicis a medulla extractus, potestate quidem aqua
est, conseculione vero quadam pcr natur: vias
permeans, et ex inferioribus ad id quod super-
emiaet confluens, in vini qualitatem mutatur, solis
radio cooperante, qui calore humidum e profundo
ad germen eliciens, propria et convenienti coc-
tione et maturitate bumorem efficit vinum : ita ut
secundum naturam humor ille qui est in vite nullam
cum vino ex ca producto alienationem sive diver-
sitatem habeat : ex illo enim hbunido, hoc bumi-
dum, meque quisquam aliam vini humiditatis
causam dixerit, nisi humorem, qui naturaliter
palnitibus inest. Qualitatum autem differenti:e,
nou secundum id quod humidum est, discrimen
inferunt, sed proprietas est quzelam, qux humidum
quod est in vino ab ea qua est in palmite astric-
tione discernit, vel ob dulcedinem, vel humiditatem
qui lorum alterutrum comitatur ita ut subjecto
idem sint, qualitatum vero differentiis distinguaatar.
sgilur quemadmodum cum ex Scriptura audivimus
unigenitum Deum Filium esse hominis ; ex hac
uominis relatione cum vero homine necessitudinein
et cognationem didicimus: sic quamvis secundum
sermonem adversariorum gennema sive germen
οὐσης τὴν χλΏσιν. Ὡς γὰρ οὐ λέγεται βάθρον vid; τοῦ
τεχνίτου, οὖδ ἄν τις εἴποι τῶν σωφρλνούντων, ὅτι
ὁ οἰκοδόμος τὴν οἰχίαν ἑτεχνώσατο" ο)δὲ γένντµα
τοῦ ἀμπελουργοῦ τὸν ἁμπελῶνα κχατονὀμάζοµεν,
ἀλλ ἔργον μὲν ἀνθρώπονυ τὸ χατασχεύασμα” vlb)
6k ἀνθρώπου τὸν ἐξ αὑτοῦ γεννώµενον * ὡς ἂν, οἴμαι,
τὸ πρόσφορον δ,ὰ τῶν ὀνομάτων ἓν τοῖς ὑποχειμένοις
τηµαίνοιτο" οὕτως xal Yihv θεοῦ τὸν Μονογενῆ δι-
Δαχθέντες, οὗ Χτίσμα θεοῦ διὰ τῆς προστγορίας
ἐνοήσαμεν ταύτης, ἁλλ᾽ ὅπερ ἁληθῶς fj τοῦ 1οῦ ςωνὴ
τῷ σημµαινομένῳ ἑνδείχνυται. Εἰ δὲ aV ἀμπέλον
γέννημα ὁ οἶνος ὑπὺ τῆς Γραφῆς ὀνομάνεται * οὐδὲ
οὕτως Ex τῆς ὁμωνυμίας ταύτης ἐπὶ τῶν τῆς εὖσε-
θείας δογμάτων ὁ λόγος παραθλαέῄσεται. Οὺ γὰρ δρυὺς
) γέννημα 5b, οἶνόν φαμεν, οὐδὲ ἀμπέλου τὴν βάλανον.
'AXX et τὶς ἐστι χοινωνία χατὰ τὴν φὖσιν τοῦ γεν-
νιµατος πρὸς τὸ ὅδεν εστίν’ ἡ γὰρ Ey τῇ ἀμπέλῳνο-
τὶς, διὰ τοῦ πυθµένος τῆς ῥίνης, ὑπὸ τῆς ἐντεριώνης
ἑξελκομένη, τῇ δννάµει μὲν ὕδωρ ἐστὶν, ἀχολουθίᾳ δξ
τινι διὰ τῶν ὁδῶν τῆς φύσεως πορευοµένη, xal ἐκ
τῶν χατωτέρων πρὸς xb ὑπερχείμενον µεταβῤῥέουσα,
πρὸς οἴνου µεταθάλλει ποιότητα, συνεργούσης τι xol
τῆς ἡλιακΏς ἀγτῖνος, f δ:ὰ τῆς 0ερμότητος τὸ ὑγρὸν
ἐκ τοῦ βάθους ἐπὶ τὶν βλάστην ἑξέλχουσα, διὰ τῆς
οἰχείας xal καταλλήλου πέφεως, olvov τὴν ἰχμάδα
miU ὥστε xat φύσιν, µηδεµίαν ἁλλοτριότητα τὸ
ἐγχειμένην τῇ ἀμπέλῳ νοτίδα πρὸς τὸν οἶνον τὸν ἐξ
αὑτῆς ἁπογεννώμενον ἔχειν ἐξ ἐχείνου γὰρ τοῦ ὑγροῦ
τὸ ὑγρὸν τοῦτο, xal οὐχ ἄν τις ἑτέραν τῆς τοῦ olvou
ὑγρότητος αἰτίαν εἶποι, εἰ ph. τὴν φυσιχῶς ἐγχειμέ-
νην τοῖς χλήµασι νοτίδα * ai δὲ τῶν ποιοτήτων δια-
φοραὶ, οὐ τὴν χχτὰ τὸ ὑγρὺν παραλλαγὴν ἐμποιοῦσιν
ἀλλά τινος ἰδιότητος τὸ Ev τῷ οἵνῳ ὑγρὸν ἀπὸ τῆς Ev
τῷ χλήµατι διαχρινούσης στύφεως, f) γλυχύτητι, f
ὑγρότητι, θατέρῳ τούτων παρομαρτούσης) ὥστε τῷ
μὲν ὑποχείμενῳ ταὐτὸν εἶναι, ταῖς δὲ τῶν ποιοτήτων
διαφοραῖς ἐξαλλάσσειν. Οὐχοῦν ὥσπερ Y lov ἀνθρώπου
τὸν μονογενη θεὸν παρὰ τῆς Γραφῆς ἀχηχοότες. διὰ
the τοῦ ὀνόματος σ{έσεως τὴν πρὺς τὸν ἀλπηθινὸν
ἄνθρωπον οἰχειότητα µεμαθί]χαμεν ᾽ οὕτω χἂν γἐν.
νηµα χατὰ τὸν λόγον τοῦ ὑπεναντίου ὁ Yl λέγηται,
οὐδὲν ἧττον xaX διὰ τούτου τὸ xas' οὐσίαν οἰχεῖον αὖ-
τοῦ πρὸς τὸν γεγεννηχύτα μανθάνοµεν, διὰ τοῦ xal
Filius dicatur, nihilominus etiam per hoc, quod. p τὸν οἶνον γέννημα τῆς ἀμπέλου λεγόµενον, μὴ ἀλλό-
secundum essentiam proprium est οἱ conjunctum
cum eo qui genuit intelligimus. Quia cum vinum
dicatur gennema, sive frucius vitis, non tamen
alienum sive diversum invenitur secundum huzr.i-
ditalis rationem, ab ea naturali qux in vite inest
potestate. Sed quzx dicuntur ab adversariis si quis
sane examinel, ad nostrum dogma spectant ; scn-
lentia vero propriis ipsorum astructionibus re-
puguat, ubique quod secundum essentiam alienum
cst asserere cupide certantium. Atqui conjicere
nequaquam facile est, unde ad ejusmodi opiniones
adducti fuerunt. Si enim [ilii appellatio non
simpliciter ex aliquo esse significat, sed proprie
naturalem propinquitatem per id significatum per-
τριον εὑρεθῆναι χατὰ τὸν τῆς ὑγρότητος λόγον τῆς
φυσιχκῆς ἐγχειμένης τῇ ἀμπέλῳ δυνάµεως. ᾽Αλλὰ τὰ
μὲν λεγόμενα παρὰ τῶν ὑπεναντίων, εἴ "εις ὑγιῶς
ἑξετάδοι, πρὸς τὸ ἡμέτερον δόγµα βλέπει. 4 δὲ διά-
νο-α ταῖς ἰδίαις αὐτῶν χατασχευαϊς ἀντιρθέγγεται,
πανταχοῦ τὸ χατὰ τὴν οὐσίαν ἀλλότριον χγατασχευά-
ζειν φιλονεικούντων. Καΐτοι γε παντάπασιν ἄπορόν
ἐστι χαταστοχάσασθαι, ὄθεν πρὸς τὰς τοιαύτας ὑπο-
λήψεις ὑπήχθτσαν. Ei γὰρ fj τοῦ υἱοῦ προσηγορία
οὐχ ἁπλῶς τὸ Éx τινος εἶναι σηµαίνει, ἀλλὰ ἰδίως τὴν
χατὰ φύσιν οἰχείωσιν διὰ τοῦ σηµαινηµένου παρίστη-
σιν, ὡς αὐτός crow ὁ Εὐνόμιος' xax γέννημα δρυὸς
ovo; οὗ λέγεται, xal γεννήµατα τῶν ἐχιδνῶν, χαθώς
φησι τὸ Εὐαγγέλιον, ὄφεις el xaV οὗ πρόθατα.
CONTRA EUNOMIUM, L B. iil.
603
τε xal ἐπὶ τοῦ Μονογενοῦς fj τε τοῦ υἱοῦ xal A hifet, ut ipse au:umat Eunomius; et gennema sive
wipato; προσηγορία οὐκ ἂν πρὸς τὸ izz-
ἔχει τὴν οἰχειότητα" ἀλλ εἴπερ χατὰ τὸν
ὢν ὑπεναντίων xal γέννημα Ἀέγεται, xal
V φύσιν, ὡς ὁμολογοῦσιν, ἑἐστὶν dj τοῦ Υἱοῦ
τῆς οὐσίας ἐστὶ πάντως τοῦ γεγεννηχότος ὁ
t ἄλλου τινὸς τῶν ἔξω θεωρουµένων τῆς φὐ-
UL δὲ ἐχεῖθεν ἀληθῶς ἐστιν, οὑχ ἀπεξένωται
τοῦ ὅθεν ἐστὶν, ὡς καὶ ἓν τοῖς ἄλλοις ἐδείχθη -
τὸ γεννττὸν Ex τινος ὑποστὰν, ὁμογενές ἔστι
tip ἐξ οὗ γέχονεν.
fructus quercus vinum non dicitur, et genimina
sive progenies viperarum, sicut loquitur alicubi
Evangelium ?*, serpentes sunt et non oves, per-
spicuum est quod et in Unigenito sive filii sive gen-
nenatis appellatio nunquam ad id quod est diversi
generis necessitudinem habeat; sed si quidem se-
cundum adversariorum rationem etiam genneuns
dicitur, atque etiam secundum naturam, sicut
confitentur, est Filii nominatio, essentiz est pror-
sus ejus qui genuit Filius, non naturze alius cujus-
Drum qui exira considerantur. Quod si illinc vere est, non est prorsus alienus ab eo unde
ut in aliis demonstratum est; quia omne genitum ex aliquo subsistens ejusdem plane cest
ct nature cum eo ex quo genitum est.
τις ἁπαιτοίη τῆς θείας οὐσίας ἑρμηνείαν τινὰ Ὦ Quod si quis divinse essentiz interpretationem
(ραςν xaX ἐξέγτσιν, ἀμαθεῖς εἶναι τῆς τοι-
plac οὐχ ἀρνησόμεθα * τοσοῦτον ὁμολογοῦντες
τι οὐχ ἔστι τὸ ἀόριστον χατὰ «tv φύσιν ἔπι-
À ῥημάτων διαλγῳθΏνχαι. Τὸ γὰρ ph ἔχειν
| slav. µεγαλωσύνην, ἡ προφητεία Boi διαῥ-
ηρύσσουσα * ὅτι τῆς µεγαλοπρεπείας, τὶς δό-
ἁγιωσύντς αὐτοῦ οὐκ ἔστι πέρας. EL δὲ τὰ
Fw ἁπεράτωτα, πολὺ μᾶλλον αὐτὸς ἑχεῖνος
αν ὃ «lU ποτέ ἔστιν, οὐδενὶ Opto κατ οὐδὲν
ιαλαμθδάνεται. Ei οὖν dj διὰ τῶν ὀνομάτων τε
ἁτων ἑρμηνεία διαλαμθάνει πως τῇ σημασίᾳ
είμενον * τὸ δὲ ἀόριστον περ!λτφθῆναι οὗ δύ-
0x ἄν τις εἰχότως τὴν ἁμαθίαν ἡμῶν αἰτιά-
μὴ θρασυνοµένων κατὰ τῶν ἀτολμήτων. Τίνι
ματι διαλάδω τὸ ἀπερίληπτον; Atk ποίας
ξαγγείλω τὸ ἀνεχρώνητον; Ἐπεὶ οὖν χρεῖς-
| καὶ ὑγηλότερον τῆς ὀνομαστικΏῆς σημασίας
y Str] τ'μᾶν τὰ ὑπὲρ λόγον τε xal διάνοιαν
«μεν. Kdv ἐπεμθαίνῃ τῇ εὐλαβείᾳ ταύτῃ τοῦ
ὑπερφρονῶν παρ' ὃ δεῖ φρονεῖ», ἐν γέλωτι τὴν
ἡμῶν thy περὶ τῶν ἀκαταλεπτων ποιούμε-
. S00 ἀσχηματίστου καὶ ἀορίστου xai ἁμεγέ-
ιἀπόσου, Πατρός τε λέγω καὶ Υἱοῦ χαὶ Πνεύ-
lou, thv xatX τὸ ἀνόμοιον ἐπιγινώσχει
γῆν, xai προρέρει τοῦτο πρὸς ἔλεγγον τῆς
ἡμῶν, ὃ συνεχῶς παρὰ τῶν μαθητῶν της
προτείνεται’ τὸ, ᾿Υμεῖς προσχυγεἴτε ὃ οὐχ
tl τὴν οὐσίαν τοῦ προσχυνουµένου οὐκ οἵδατε"
Ἰησόμεθα χατὰ τὸν συμθουλὴν τοῦ mpoztzoo
εσμὸν τῶν ἀφρόνων * οὐδὲ διὰ τὸν φαυλισμὸν
[ατὰ zv ἀνεχφωνήτων θρασυστοµήσομεν *
m» τῷ λόγῳ Παῦλον διδάσχαλον τῶν ὑπὲρ
μυσττρίων ποιούµενο: ὃς τοσοῦτον ἀπέχει
May φύσ.ν ἑντὸς τῆς ἀνθρωπίντς περινοίας
ὥς χαὶ τὰ χρίµατα τοῦ θεοῦ ἀνεξερεύνητα
αἱ τὰς ὀδοὺς ἀνεξιχνιάστους. xal τὰ τοῖς &ya-
ὑτὸν ὑπὲρ τῶν Ev τῷ Bio τῷδε κατορθωθέν-
Υχελµένα, ὑπὲρ κατάληψι» εἶναι διισχυρίνε-
5 μήτε ὀφθαλμῷ λαφεῖν, μήτε ἀχοῇῃ παραδέ-
μήτε χαρδίαν χωρῆΏσαι δυνατὸν εἶναι. Ταῦτα
ιαθόντες ἁπὺὸ τοῦ Παύλου, θαῤῥοῦντες ἆπο-
ja, ὅτι οὗ µόνον τὰ χρίµατα τοῦ θεοῦ τῆς
Mh. su, Ἱ. ?* Ρρα]. οτι αν, 3.
"! Joan. τν, 22.
postulet, et descriptionem atque enarrationem, in-
doctos esse nos οἱ ignaros talis sapientia non
inficiabimur : sulum hoc tantum confitentes, quod
infinitum est secundum naturam nullo verborum
conceptu eomprehendi possc. Nam divinam ma-
jestatem non habere terminum nec posse cireum-
scribi, prophetia clare clamitat et praedicat : quod
magnificentie, glorie, sanctificationis ejus non
est finis 55, Quod si qux sunt. eirca ipsum infi-
nita sunt, multo magis ille ipse seoundum essen-
tiam quidquid tandem est nullo termino nulla parte
comprehenditur. Si igitur interpretatio quz fit per
nomina et verba complectitur quodammodo sighi-
ficatione quod subjicitur; quod autem infinitum
est non potest. comprchendi ; nullus inerito insci-
tiam nostram culpaverit, quod de non audendis non
audacter. loquamur. Quonam enim nomine quod
incomprehensibile est complectar? Qua voce enun-
tiabo quod nulla voce exprimi et enuntiari potest ?
Quoniam igitur Nuinen m. liusest omnique nominali
signiflcantia excelsius, quie orationem omnem et co:
gitationem superant silentio colere et adorare didici.
mus. Et si in hanc piam cautionem sive reverentiam
sermovis insultet, ille qui sapit eximie supra id quod
sapere oportet, nostram de incomprehensibilibus in-
scitiam irridens, atque ejiis quod figurze expers est,
quod infinitum. est, quod magnitudine caret, quod
quantum non est, Patris dico et Filii et Spiritu
sancti, secundum dissimile cognoscit d;fferentiam,
οἱ hoc profert ad nostra iuscitiz reprehensionem,
quod continuo ab erroris discipulis protenditur,
hoc nempe, Vos adoratis quod nescitis ο, si es-
sentiam ejus qui adoratur ignoratis : non secun-
dum prophete consilium opprobrium insipientum
metnemus, neque propter contemptum ipsorum
contra ea qui nulla voce possunt exprimi au-
dacter loquemur : Pau!um sermone imperitum (a-
cientes, qui magister fuit mysteriorum qua sunt
supra cognitionem; qui tantum abest ul divinam
naturam humana intelligentia et mente compre-
hendi posse existimet, ut etiam Dei judicia im-
perscrutabilia esse dicat, viasque non pervesu-
303
S. GREGORII NYSSENI
gabiles 3”, et quz: diligentibus ipsum pro perfeclis A τῶν ἐρευνᾶν ἐπιχειρούντων δννάµεώς bot
in hac vita ofliciis promissa sunt, supra o:»nem
mentis captum esse confirmet, ut neque ea oculis
videre, neque auditu percipere, neque corde co-
gitare quisquam- possit, **. llec igitur a Paulo
edocti confidentes asseveramus, quod non solum
judicia Dei altiora sunt virtute eorum qui ea per-
scrutari tentant, sed eliam viz cognitionis ejus
adbuc invia manent, nullisque vestigiis calcatze.
Hoc enim Apostolum velle significare arbitramur,
cum dixit vias impervestigabiles, qu:e ad incomprehensibile provehunt ;
inaccessa et impervia humanis rationibus cest illa cognitio, necdum quisqua
nem, quod
«epa: ἀλλὰ xal τῆς γνώσεως ὁδοὶ, µέχρε
ἀτριθεῖς τε καὶ ἀνεπίδατοι µένουσι, Τοῦτο *
µεθα τὸν ᾿Απόστολον αημᾶναι βουλόμενον, &
στους εἰπεῖν τὰς ὁδοὺς, ai πρὸς τὸ ἀχατάληςκ
φέρουσι, δειχνύντα διὰ τῆς λέξεως, ὅτι ἂν
ἐστι λογ,σμοῖς ἀνθρωπίνοις dj Ὑνῶσις ἑὧα
οὕπω τις ἐπέστησεν αὑτοῦ τὴν διάνοιαν τῇ
τοῦ λόγου πορεία, οὔτε τ! ἴχνος, οὔτε αημεῖον
πτικῆς ἐφόδου τοῖς ἁλήπτοις ἑνεσημάνατο,
ostendens per hane
cogitationem firmavit tali rationis progressu, neque ullum vestigium neque: signum «comprehens
tus ad incomprehensihilia indicavit.
Il:ec itaque cum ex magno Pauli ingenio didi- D — Tauza τοίνυν ἐκ τῆς ἀποστολιχῆς μεγαλος
cerimus, ex-his qua dicla sunt colligimus, quod
si Dei judicia nulla perscrutatione possunt inve-
niri, neque viz» pervestigari, et bonorum promissio:
omnem opinabilem conjecturam et verisimilitudi-
nem superat, quanto magis secundum ineflabile
atque inaccessibile superius est et excelsius ipsum
Numen omnibus his qux de ipso mente οἱ intel-
lectu concipiuutur, quorum tanien nullau esse co-
gnitionem a Deo edo us Paulus pronuntia:? pro-
pterea in n.bs ipsis confirmamus dognia quod
subsannatur, nos inferiores esse secundum cogni-
lionem his quae ο! n.s cognitionis modum excedunt,
confitentes, et vere nos adorare dicimus quod
scimus. Scimus autem glorie celsitudinem ejus
qui adoratur, eo ipso, quod non possimus ratio-
nibus comprehendere, sstimantes magnitudinem
inexcogitabilem, et quod a Domino Samaritanz
dictum est, et contra nos ab adversariis prolatun,
magis proprie adversus illos dicatur. Vos adoratis
quod nescitis, inquit Dominus ad Samaritanam ?*,
corporalibus notitiià in opinionibus de Deo przoc-
vupatam, cujus sermo praeclare perstiringitur :
qucd Samaritani Deum se adorare putantes, deinde
Deum corporaliter loco insidere arbitrantes, voce
tenus colunt, aliud quiddam potius quam Deum
adorantes. Nihil enim quod loco circumscriptuin
intelligitur, Numen est. Sed proprium est Deitatis,
ubique csse el per omnia meare, nulloque spatio
circumscribi. Quare sermo qui contra nos profertur
in accusationem, in ipsos Christi oppugnatores con-
vertitur. Ut enim locali quadam descriptione Deum
eontineri Samaritani putantes, reprehensi fuerunt
per ea qua audierunt, quia Adoratis quod nescitis,
et vobis cultus ad Deum spectans fit inutilis: num
qui putatur loco insidere, non est Deus . sic pro-
prie etiam ad hos novos Samaritanos liceat di-
cere, quod nomine &ysvvnalac ingenerationis, velut
loco quodam circumscriptam esse divinam essen-
tiam suspicautes, adoratis quod nescitis, sicut Deo
quidem servientes, sed ignorantes Dei infinitatem
excedere omnem significantiam nominum et com-
prehensionem.
31 Rom. xij 39. 351 Cor. ii, 9.
56 Joan. iv, 29.
θόντες, ἀναλογινόμεθα διὰ τῶν εἰρημένωνι i
χρίµατα ἑξερευνηθῆναι οὐ δύναται, xal al
ἐξιχνιάσονται, xal ἡ τῶν ἀγαθῶν ἐπαγγελί
ὑπέρχειται tf; ἀποστοχασμῶν εἰχασίας, qd
Àov τῷ µέτρῳ κατὰ τὸ ἄφραστόν τε χαὶ &m
στον, ἀνώτερόν ἐστι χαὶ ὑψηλότερον αὐτὸ ,
τῶν περὶ αὐτὸ νοουµένων, ὧν οὐδεμίαν εἷνα
ὁ θεοδίδαχτος ἀποφαίνεται Παῦλος ; χαὶ διὰ «
θαιοῦμεν ἐν ἡμῖν αὐτοῖς τὸ καταχλευαζόµεναι
ὁμολογοῦντες ἑλάττους εἶναι κατὰ τὴν vw
ὑπερθαινόντων τὴν γνῶσιν, xal προσχυνε]
ἀληθῶς ὅπερ οἵδαμεν, Οἴδαμεν δὲ τὸ ὖψοςα
τοῦ προσκυνουµένου, αὐτῷ τῷ μὴ δύνασθαι 4
σμοῖς καταλαθεῖν, ἀναλογιζόμενοι τὸ τοῦ |
ἀνείχαστον, xa τὸ mob; τὴν Σαμαρεῖτιν m
Κυρίου ῥηθὲν, καθ ἡμῶν δὲ παρὰ τῶν ἐχθί
φερόμεναν, πρὸς ἐχείνους ἂν μᾶλλον κνρίως
Τὸ γὰρ. ᾿}μεῖς προσκυνεῖτε ὃ οὐκ οἴἵδα
πρὸς τὴν Σαμαρεῖτιν ὁ Κύριος, σωματιχαῖς
ἐν ταῖς περὶ θεοῦ δόξαις προειλημμένην, Tie
λόγος χαθάπτεται’ ὅτι θεὸν προσχυνεῖν οἱ Zug
νοµίζοντες, εἶτα σωματικῶς ἐγκαθιδρύσθαι
θεῖον οἱόμενοι, µέχρι τῆς σφωνῖΏς εὐσεθοῦσιν
πρ)σχυνοῦντες xal οὗ Θεόν. οὐδὲν γὰρ ἐν πι
υοούμενον, θεῖόν ἐστιν ' ἁλλ᾽ ἴδιαν τῆς Θεό
πανταχοῦ εἶναι, xal διὰ πάντων Ἠχειν, x8
περιείργεσθαι. "Lave. περιστρέφεται τοῖς χ
χοις εἰς χατηγορίαν αὐτῶν ὁ χαθ᾽ ἡμῶν !
p ψένος λόγος. Ὡς γὰρ τοπικῇ τινι περιγραφΊ
περιέχεσθαι Σαμαρεῖται νοµίζοντες, ἕπετι
δι ὧν ἔχευσαν * ὅτι Προσκυνεῖτε ὃ οὐχ oli
ἀνόνητος γίνεται ὑμῖν dj λατρεία ἡ πρὺς €
πουσα” θεὸς γὰρ τόπῳ τινὶ καθιδρύσθαι νοµι
θεὸς οὐκ ἔστιν * οὕτως ἂν sir) κυρίως xal m
νέους Σαμαρείτας εἰπεῖν, ὅτι τῷ ὀνάματι τῆς
ynclac, οἷόν τινι τόπῳ περιειληφθαι τὴν !
σίαν ὑπονοοῦντες, προσκυνεῖτε ὃ οὐκ οἶδαει
μὲν λατρεύοντες, ἀγνοοῦντες δὲ ὅτι πάση
ὀνομάτων σημασίας xal περιλήψεως ὑπερπί
Θεοῦ τὸ ἀόριστον.
CONTRA EUNOMIUM, LID. ill.
ὰ ἐπὶ πλέον παρηνέχθη τῶν προκειµένων A — Sed longius de rebus propositis oratio excurrit,
(τοῖς ἀεὶ κατὰ «τὸ ἀχόλουθον ἐφευρισχομένοις
κ οὐχοῦν πάλιν τὴν ἀχολουθίαν ἑπαναλά-
Ἐκειδὴ τὴν προτεθεῖσαν αὐτῷ ῥῆσιν ἆπο-
g μαι διὰ τῶν εἰρημένων πεφανερῶσθαι, οὐ
ἂν ἀλήθειαν µόνον, ἀλλὰ xa πρὸς ἑαυτὴν
ἑναντίως. El γὰρ χατ αὐτοὺς f) φυσιχὴ σχέ-
«oU Υἱοῦ προσηγορίᾳ πρὸς τὸν Πατέρα συν-
, Xa πρὸς τὸν γεγεννηχότα, fj τοῦ γεννήµατος,
να Ὑραμματιχὴν φλυαρίαν, τὰς σημαντιχὰς
tQ φύσεως λέξεις τῆς σοφίας τούτων εἰς ὀνο-
σχῆμα παρατυπούσης, οὐχέτ' ἄν τις .ἀμφιδάλ-
&x φύσεως συνισταµένην τῶν ὀνομάτων πρὸς
σχέσιν, ἁἀπόδειξιν τῆς xat! οὐσίαν αὐτῶν οἱ-
9$, μᾶλλον δὲ ταυτότητος Ὑίνεσθαι. ᾽Αλλὰ μὴ
quasi perpetua serie ea qua per consequentias
inveniuntur sequens : quare consecutionem rursus
repetamus. Quandoquidem propositam ab ipso dic-
tionem abunde satis reor per ea qu: dieta sunt
declaratam esse, non solum veritati, sed etiam
sibiipsi esse contrariam. Si enim, ut ipsi volunt,
naturalis relatio Filii appellatione ad Patrem con-
stituitur, et ad eum qui genuit gennematis, id est
progeniei, velatio, secundumquamdam grammaticam
nugationem, signilleativas divinse nature dictiones
borum sapientia ad figuram nominum effingente,
non amplius quis ambigat, ex natura constitutam
nominum inter se relationem, necessitudinem vel
potius identitatis demonstrationem fieri. Sed ad-
λότω τὴν ἑναντίαν φωνὴν 6 ἡμέτερος λόγος. B versariorum vocem nostra non mutet neque repu-
4b δοχοίη τῇ ἀσθενείᾳ µόνῃ τῶν ἀντ'µαχοµέ-
δόγμα τῆς εὑσεθείας κρατύνεσθαι, ἀλλ' àv
κάλιστα τὴν ἰσχὺν ἔχειν. Ὡς οὖν ἐστι δυνα-
' εὐτονωτέρας τῆς συντγορίας βεθαιωθήτω
ἱμῶν αὐτῶν ὁ ἀντιχείμενος λόγος, ὡς ἂν τὸ
Mov τῆς δυνάµεως διαγνωσθείη χατὰ πολλὲν
Jatv, xal τὰ παραλελειμµένα παρὰ τῶν ἕναν-
: ἀχριδθή βάσανον τῆς ἀληθείας ἡμῶν προφε-
, "Eget γὰρ ἴσως ὁ τοῖς ἑναντίοις ἰσχυριζόμε-
οὗ πάντως fj τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ γεννήµατος
«ὐ χατὰ τὴν φύσιν οἰκεῖον παρἰστησιν. Καὶ
ι τέχνον τις ὀργῆς ἐν τῇ Γραςῇ λέγεται, xal
ας υἱὸς, xal γέννημα ἑχίδνης, χαὶ οὐ Of rou
€ τις φύσεως τοῖς τοιούτοις ὀνόμασι συν-
πωλείας υἱὸς ὠνομασμένος, χαὶ αὐτὴ χατὰ τὸ
ον $ ἀπώλεια. "Αλλο γὰρ τοῦ κατὰ tb» Ἰού-
εἰ ἕτερον τῆς ἁπωλείας τὸ σημµαινόμενον.
ς δὲ καὶ £x τοῦ ἑναντίου τὴν ἴσην κατασκευὴν
ἔχοι. Υἱοὶ γὰρ φωτός τινος xa υἱοὶ ἡμέρας
οι, οὐ ταὺτόν slot τῷ φωτὶ καὶ τῇ fiuépa
M λόγον τῆς φύσεως, xxl τέχνα τοῦ ᾿Αθραὰμ
γίνονται, ὅταν διὰ τῆς πἰστεως xal τῶν ἔργων
αν τὴν πρὸς αὐτὸν οἱχειώσωσι, χαὶ οἱ τῷ
εει τοῦ soU ἀγόμεγοι, χαθώς φησι» ὁ Απή-
υἱοὶ θεοῦ λέγονται, οὗ ταὐτὸν ὄντες τῷ θεῷ
v φύσιν * χαὶ πολλὰ τοιαῦτα παρὰ τῆς θεοπνεύ-
παφῆς ἔστιν ἀναλέξασθαι, δι ὧν ἡ ἁπάτη χαθά-
diet oratio. Ut non sola imbecillitate adversantium
pietatis dogma conflrmari videatur, sed in seipso
maxime robur habere. Quantum igitur fleri potest,
robustiore patrocinio a nobis ipsis adversariorum
sermo conllrmetur, ut ex multa nostra fiducia
quantum viribus superemus dignoscatur, ea etiam
quae ab adversariis sunt preterita ad veritatis
exactam probationem proferentes. Dicet fortasse
qui contrariis nititur et contendit fortiter, quod
non omnino fllii et. gennematis, sive progeniei
appellatio, quod secundum naturam est proprium
repraesentat; nam et in Scriptura fllius irz quis
dicitur, et perditionis filius, el gennema sive pro-
. genies. viperarum, neque ulla nature communitas
|. Οὐ γὰρ ταύτόν στι τῷ ὑποχειμένῳ Ἰούδας C
hi3 nominibus simul declarata est ; non enim idem
est cum subjecto Juda perditionis filius nomina-
tus, et ipsa secundum id quod intelligitur perditio.
Aliud enim significatum hominis Judz, aliud per-
ditionis, Similiter etiam e contrario zequalem con-
structionem sermo habere possit. Naw filii lucis
alicujus et filii diei qui dicuntur, non idem sunt
cum luce ct die, secundum natur: rationem, et
filii Abraham lapides flunt cum per fldem et opera
coznationem cum ipso sibi asciverint, et qui Spi-
rit» Dei aguntur, sicut loquitur Apostoius **, filii
Dei dicuntur, cum non sint idem cum Deo per
naturam : et multa ejusmodiex Scriptura divinitus
inspirata licet colligere, quibus fraus tanquam
χὠν τις ἐπηνθισμένη ταῖς Υραγιχαῖς µαρ- p imago effloresceus ex Scriptura testimonlis veritatis
4b τῆς ἀληθείας εἴδωλον ὑποχρίνεται,.
7» ἡμεῖς πρὸς τοῦτό φαµεν; Οἶδεν ἡ θεία
xat' ἁμφοτέρων τῶν ἐννοιῶν χεχρῆσθαι τοῦ
) «wvf. Ὥστε τισὶ μὲν Ex φύσεως, τισὶ δὲ
µαστῖν xal ἑπίχτητον εἶναι τὴν ταύτην mpos-
v. Όταν μὲν γὰρ υἱοὺς ἀνθρώπων xal υἱοὺς
piov, τὴν κατ οὐσίαν τοῦ γεννηθέντος πρὸς
V) γέγονε σχέσιν ἀποστμαίνει. Ὅταν δὲ υἱοὺς
ως ἡ τέχνα λέγη Θεοῦ, τὴν Ex προαιρέσεως
ην ἁγχιστείαν παρίστησι. Καὶ μέν τοι χαὶ
ἂν ἑναντίαν διάνοιαν, οἱ αὐτοὶ xaY vio "Ist
ἡ λοιμοὶ ὠνομάσθηταν, πρὸς ἑκάτερον νήπια
0m, viuit, 14.
simulacrum mentitur.
Quid igitur ncs ad hoc dicimus? In utroque
sensu filii voce uti novit divina Scriptura, ita
ut quibusdam a natura, quibusdam vero adjectitia
οἱ adveutitia sit talis appellatio. Cum enim filios
hominum dicit οἱ filios arietum, relationem que
est secundum essentiam geniti cum eo qui genuit
significat. Cum vero filios potentize vcl Dei filios
dicit, propinquitatem quz arbitrii libera voluntate
et electione flt, ostendit. Quinetiam contrario sensu
iidem et filii Heli et filii Delial nominati sunt,
ad utramque notionem filiorum appeH..tione cor-
607
S. GREGORII NYSSENI
gruenter conveniente. Quod enim filii lHJeli vocati A τῆς τῶν vlov προσηγορίας εὑαρμόστως ἐχούσης. Τῷ
sunt **, quod secundum naturam cognatum est,
cum illo habere peihibiti sunt. Belial vero filii
nominati ** , ob clectionis sive instituti pravitatem
accusali sunl, ut pole patrem in vitae ratione nou
emulantes, sed peccato suum consilium et vitae
institutum applicantes. [n natura igitur infima,
atque in his rebus nostris, quia quod humanum
e$t habet ad utrumque, ad vitium dico et virtu-
tem, aqualem propersionem, in nobis est, vel
noctis vel diei lilios lieri, manente nihilominus
secundum id quod praecipuum est in propriis ter-
minis natura. Neque enim ille qui propter vitium
ire ülius factus est, ab humana generatione alie-
natus est, neque is qui per electionem seipsum
bono familiarem adjuniit, per urbanitatem et ho-
nestam morum conformationem ex ho:uinibus na-
tus essc dici desiit ; sed natura in utrisque stante,
secundum electiones et vite instituta differentia
nomina propinquitatis sive necessitudinis induunt;
vel ut Dei filii per virtutem, vel contrarii. per
vitium fiant.
In divinis autem documentis qui naturalem ser-
vat ordinem Eunomius (ipsius enim verbis scri-
ptoris utar), et superius lectis insistens, et eum qui
genitus est gennema sive progeniem dicere non
recusans ; cum, inquit, ipsa genite essentiw, et filii
appeiialio talem nominum relationem sibi asciscat :
quo modo quod genitum est a generante alienat et
disjungit ab ea qua secundum essentiam est ne-
cessitudine? Nam de his qui propter crimina di-
cuntur filii vel gennemata sive germina, vel rursus
de eo quem laus ob talia nomina concomitatur,
ron licet dicere, quod quis vere ab ira genitus ir:e
fllius appelletur. Neque rursus diem quis habuit
corporaliter sua matrem, ita ut ejus filius fverit
nominatus , sed delectuum differentia ejusmodi
parit cognationis nomina. Hic dicit Eunomius , Fi-
lium cum sit. genitus, gennema , id est, progeniem,
dicere non recusamus, quoniam, inquit, genita essen-
iia el filii appellatio talem nominum affeciionem
sive relalionem sibi conciliet. Si igitur, quia filius
sit vere gennema (progenies) confitetur talem no-
ininum sibi ascisccre relationem ; quomouo habet
occasionem talem nominum causam accommodandi,
οἱ liis quz per translationem οἱ abusum dicuntur,
ct his quibus naturalis affectio, sive relatio, sicut
ait Eunomius, talem conciliat nuncupationem? IIoc
igitur verum est in iis solis quibus est confinis ad
viriutem οἱ vitium natura , in quibus &vpe quis
contraria assumit nomina, modo !ucis, modo vero
tenebrarum, factus filius, propter eam quam hab. t
cum honesto vel contrario affinitatem οἱ cognatio-
nem. Ubi vero contrarietas locum non habet, nul-
lus amplius filii vocem ex translatione celebrari
dicat, instarcorum qui ex instituto et delectu banc
sibi appellationem conciliant. Non enim cadem est
* | Reg. 1, 29. 1 | Reg. 1, 16.
D
* v9
μὲν γὰρ viol τοῦ "12 κληθῆναι, τὸ χατὰ φύσιν συγ-
γενὲς πρὸς ἐχεῖνον ἔχειν ἐμσ»τυρήθησαν. Λοιμοὶ δὲ
υἱοὶ χάατονοµασθέντες, ἐπὶ τῇ τῆς {ραδιρέσεως µο-
χθηρίᾳ χατηγορήθησαν, ὡς οὐχὶ τὸν πατέρα ζτληῦντες
τῷ Ρβίῳ, ἀλλὰ τῇ χαχίᾳ την προαίρεσιν ἑαυτῶν οι
χειώσαντες. "Emi μὲν οὖν τῆς χάτω φύσεως, xal τῶν
χαβ᾽ ἡμᾶς πραγμάτων, διὰ τὸ πρὸς ἑκάτερον ἑπιῤῥ--
πῶς τὸ ἀνθρώπινον ἔχειν, πρὸς χαχίαν λέγω xal ἀρε-
τὴν, ἐφ᾽ ἡμῖν ἐστιν, f| νυκτὸς ἢ ἡμέρας υἱοὺς vevé-
σθαι, μενούσης χατὰ τὸ πρεηγούµενον kv τοῖς ἰἱδίοις
ὅροις τῆς φὕσεως. COcs Ἱὰρ ὁ διὰ χαχίαν ὀργῆης τὲ-
χνον γενόμενος τῆς ἀνθρωπίνης Ἱλλοτριώθη γεννη- -
σεως, οὔτε ὁ τῷ ἀγαθῷ διὰ προαιρέσεως ἑαυτὸν oi—
χειώσας, τὸ ἐξ ἀνθρώπων φῦναι διὰ τῆς ἁἀστειότητος--
τῶν ἐπιττδευμάτων ἁπώσατο * ἀλλὰ τῆς φύσεως bo"
ἑκατέρων ἑστώσης, αἱ κατὰ τὰς προαιρέσεις δια-ο--
pai τὰ ὀνόματα τῆς οἰχειότητος ὑποδύονται ’ 7?) ccv
τέχνα δι ἀρετῆς, fj τοῦ ἀντιχειμένου διὰ χαχίας γινό-
µενοι.
Ἐπὶ δὲ γε τῶν θείων δογμάτων ὁ thv quatxiy
διασώνων τάξιν Εὐνόμιος' αὐτοῖς γὰρ χρήσοµαι τοῦ
λογογράφου τοῖς ῥήμασι ' xaY τοῖς ἄνωθεν ἐγνωσμέ-
vot ἐμμένων, xai γεννητὸν ὄντα γέννημα λέγειν
o) παραιτούµενος * τῆς γεγγηθείσης αὑτῆης, Gs
φησιν, οὐσίας, xal τῆς toU υἱοῦ προσηγορίας
τὴν τοιαύτη» τῶν ὀνομάτων οἰχειουμένης σγέ-
σι πῶς ἀλλοτριοῖ τῆς xav οὐσίαν οἰχξιότητος τὸ
γεννηθὲν τοῦ γεννήσαντος; ἐπὶ μὲν γὰρ τῶν ἐπὶ δια-
60)3j λεγομένων υἱῶν 7] γεννηµάτων, fj πάλιν Eg' ᾧ
ἔπαινός τις Ταρρμαρτεῖ τοῖς το:ούτοις ὀνόμααιν, οὗχ
ἔστιν εἰπεῖν ὅτι ἀλιθῶς τις παρὰ τῆς ὀργῆς Υεννη-
θεὶς, τέχνον ὀργῆς προσηγόρευται΄' 9250 a6 πάλιν
ἡμέραν τις σωματικῶς ἔσχεν ἑαυτοῦ μητέρα, ὥστε
νἱἰὸς ταύτης ὀνομασθῆναι * ἀλλ d] τῶν προαιρέσεων
διαφορὰ ποιεῖτα, τὰ τῆς τοιαύτης συγγενείας ὀνόμα-
τα. Ἑνταῦθα δέ φησιν ὁ Εὐνόμιος ^ ὅτι l'errntór
ὄντα τὸν vlór 1éyvnyjia. «1ἐγειυ οὗ παραιτούµεθα :
τῆς γεγνηθείσης, qno, οὐσίας καὶ τῆς τοῦ
vlov προσηγορίας civ cciaítgr Τῶν ὀνομάεων
σχέσι’ οἰχειουμένης. El οὖν διὰ τὸ ἀληθῶς Υέν-
νηµα εἶναι τὸν υἱὸν ὁμολογεῖ τὴν τοιαύτην τῶν Óve-
µάτων οἰχειοῦυσθαι σχέσιν, πῶς ἔχει χαιρὸν Egappó-
ζειν ttv τοιαύτην τῶν ὀνομάτων αἰτίαν τοῖς τε χατὰ
μεταφορὰν, Ex χαταχρῄσεως λεγοµένοις, χαὶ οἷς fj
φυσιχἣ σχέσις, χαθώς φησιν ὁ Εὐνόμιος, τὴν το:αύ»
την οἰχειοῦται χλῖσιν; Οὐκοῦν ἐπὶ µόνων ἀληθὲς τὸ
τοιοῦτόν ἔστιν, οἷς µεθόριος πρὸς ἀρετήν τε καὶ χα-
xíav ἡ φύσις' ἐφ᾽ ὧν πολλάχις τὰ ἑναντία τις µετα-
λαμθάνει τῶν ὀνομάτων, νῦν μὲν φωτὸς, πάλιν δὲ
σχότους, διὰ «ne πρὸς τὸ χαλὸν ἤ πρὸς τὸ ἑναντίαν
οἰχειώσεως, τέχνον Ὑινόμενος. Ὅπου ói τὸ ἑναντίαν
χώραν οὐχ ἔχει, οὐχέτ' ἄν τις τοῦ υἱοῦ τὴν φωνὴν b
μεταφορᾶς ἐπιφημίζεσθαι λέγοι, x20 ὁμοιότητα tur
ὅτὰ προαιρέσεως οἰκειουμένων ttv κλῆσιν. Οὐ γὰρ à
00
CONTRA EUNOMIUM, 8. Ill.
010
εἰς τοῦτον ἔλθοι τὸν λόγον, ὅτι ὥσπερ ἄνθρωπος ámo- A ratio, quod quemadmodum homo qui! «esebratum
ύάμενος τὰ ἔργα τοῦ σχότους, διὰ τῆς εὐσχήμονος
κωῆς φωτὸς γίνετα. tÉxvov * οὕτω xal ὁ μονογενὴς
6:ὸς, ix µεταδολῆς ix τοῦ χείρονος ἀντιλαμδάνει τὸ
προτιµότερον. "Ανθρωπος yáp τ'ς Gv, υἱὸς θεοῦ
Ὕἶνεται, διὰ τῆς πνευματιχῆς γεννήσεως Χριστῷ
συναπτόµενος * ὁ δὲ τὸν ἄνθρωπον δι αὐτοῦ θεοῦ
vibvy πο:ῶν, αὐτὸς ἄλλου υἱοῦ τοῦ χαριζομένου αὐτῷ
την υἱοθεσίαν υὑχ ἐπιδέεται, ἀλλ ὅπερ ἐστὶ χατὰ
φὖσιν καὶ ὀνομάζεται. "Ανθρωπος μὲν αὐτὸς ἑαυτὸν
ἀμείδει, τοῦ παλαιοῦ τὸν νέἐον ἀνταλλασσόμενος. θεὸς
δὲ, εἰς τί ἀλλαγήσεται, ὥστε ὃ μὴ ἔχει προσχτήσα-
σθαι; "Ανθρωπος μὲν ἑαυτὸν ἀπεκδυσάμενος, τὶν
θείαν ἐπενδύεται φύσιν. Ὁ δὲ ἀεὶ ὡσαύτω- ἔγων, τί
ἀποτίθεται, f) τί περιβάλλετα:; "Ανθρωπος μὲν υἱὸς
opera deposuit, per honestam vitam lucis filius
gignitur, sic etiam unigenitus Deus, ex mutatione
a deteriori quod honorabilius est accipit. Etenim
aliquis cum sit homo, filius Dei efficitur, cu per
spiritalem generationem Christo conjungitur. Qui
autem hominem per seipsum Dei filium cflicit, ipse
alio filio qui ei adoptionem gratificetur non indiget,
sed quod est secundum naturam, lioc etiam nomi-
natur. Ipse quidem homo seipsum immutat, pro
velere novun vindicans. Deus autem.ad quid mu
tabitur', ita ut quod non habet. acquirat? llome
quidem seipsum exuens divinam induit naturam :
qui vero semper eodeni modo se habet quid depo-
nit, vcl cireumvestit? Homo quidem Dei filius effi-
Θεοῦ γίνεται προσλαθὼν ἃ οὐκ ἔχει, xal ἀποθαλὼν & D citur, assumens quz non habet, et que babet al»
ἔχει. Ὁ δὲ µηδέποτε γεγονὼς ἓν xaxía, οὔτε ὃ λάδῃ,
οὔτε ὃ παταλίπῃ ἔχει. Πάλιν ὁ ἄ.θρωπος δύναται
πη μὲν ἀληθῶς τινος υἱὸς λέγεσθαι, ὅταν πρὸς τὴν
ςύσιν βλέπων τις λέγει, mij δὲ ix χαταχρήσεως,
ὅταν ἡ τοῦ βίου προαἰρεσις ἐπιθάλῃ τὸ ὄνομα. 'O δὲ
θεὸς, ἓν ὢν ἁγαθὸν, ἐν ἁπλῆ τς γαὶ ἀσυνθέτῳ τῇ
φύσει, πάντοτε ποὺς τὸ αὐτὸ βλέπει, χαὶ οὐδέποτε
ταῖς τῆς προαιῤέσεως ὁρμαῖς µεταθάλλεται, ἀλλ᾽ ἀεὶ
xai βούλεται ὅπερ ἐστὶν, xal ὃ ἔστι πάντως xal βού-
ἂετα,. Ὥστε δι ἀμφοτέρων Τἱὸς Θεοῦ χυρίως xal
ἀληθὼῶς ὀνομάνεσθα.. τῆς τε φύσεως ἐν ἑαυτῇ τὸ
ὀγαθὸν ἐχούστς, τῆς τε προαιρέσεως οὐκ ἀπεῤῥω-
γνίας τοῦ χρεΐττονος. Ὡς pi ἂν ix χαταχρῄσεως
αὐτῷ τὴν φωνῆν ταύτην ἐπιχληθῆναι. Οὐκοῦν οἳ-
δεµίαν ἔχει χώρα», ἅπερ ἐκ προσώπου τῶν ἐναντίων
ἰαυτοῖς ἀντεθήχαμεν, ταῦτα ἐπὶ γραφῇ τῆς κατὰ
φύσιν οἰχειότητος παρὰ τῶν ἑναντίων προφέρεσθαι.
Ἁλλ' οὐκ οἱδ ὅπως f| διότι μισοῦντές τε xal
ἀποστρεφόμενοι τὴν ἀλήθειαν, υἱὸν μὲν αὐτὸν ὀνομά-
ζουσι», ὡς δ ἂν μὴ τὸ xav οὐσίαν χοινὸν διὰ τῆς
(ωνῆς ταύτης µαρτυρηθείη, της ἐγχειμένης τῷ ὁνό-
µατι σηµασίας την φωνἣν χωρίσαντες, χενὸν τὸ ὕνο-
μα τοῦ υἱοῦ xai ἀσήμαντον τῷ Μονογενεῖ χατλλεί-
πουσι, µόνον αὐτῷ τὸν Φέφον τῆς φωνῆς χαριζόµενοι.
Καὶ ὅτι ταῦτα ἀληθή λέγω, xaY οὗ παραστοχάζοµαι
^60 σχοποῦ τῶν ὑπεναντίων, φανερῶς ἔστιν ἐξ αὑτῶν
ὧν χατεπιχειροῦσι τῖς ἀληθείας μαθεῖν. Τοιαῦτα γάρ
ἐοτιν ἃ παρ) αὐτῶν ἐπὶ κατασχευῇ τῆς βλασφηµίας
jiciens : qui autem omni semper caruit vitio, neque
quod capiat habet, neque quod relinquat. Rursus
homo potest partim vere dici filius alicujus, cuin
ad naturam respiciens quis dicit, partim ex abusi,
cum vite iustitutum ei nomen imposuit. Deus. au-
tem qui est unum bonum in simplici et incomposita
natura, semper ad idein. intuetur, neque unquam
propositi impulsionibus commutatur, sed semper
vult id quod est, et quod est omnino etiam vult :
ita ut per utraque proprie et vere Dei Filius sic
ποιη]ποίυι, cum et cjus natura in seipsa bonum
habeat, tum quod ejus voluntas ab eo quod melius
est, nunquan possit abrumpi. ltaque vox hac de
ipso non ex abusu prouuntietur. Nullum igitur
habent locum quz ex persona adversariorum nobis
ipsis opposuimus, ut h»c ab adversariis e sceri-
ptura cognationis secundum naturam proferantur.
Sed nescio quomodo vel quamobrem odio ha-
bentes, vel aversantes veritatem, filium quidem
ipsum nominant, ne vero quod et .secundum es-
sentiam commune est per hanc vocem testatum
esset, ab inposita nomini significantia vocem se-
parantes, inane filii nomen et nihil significans
Unigenito relinquunt, solum vocis sonum ei grati-
ficantes. Quod hzc vera dico, neque a scopo ad-
versariorum aberro, licet ος his quse ipsi adversus
veritatem moliuntur , liquido perdiscere. Talia
enim sunt quie. ab ipsis ad astruendam blasphe-
εροφέρετα:, ὅτι πολλὰ τοῦ Μονογενοῦς ὀνόματα παρὰ D miam proferuntur, quod multa Unigeniti nomina
τς θείας Γραφῆς ἐδιδάχθημεν, λίθον, ἀξίνην, mé-
τραν, θεµέλιον, ἄρτηων, ἄμπελον, θύραν, 055v, ποι-
ίνα, πτγὴν, ξύλου, ἀνάστασιν, διδάσχαλον, φῶς,
χαὶ ἆλλα τοιαῦτα πολλά * ἀλλ' οὐδὲν τούτων χατὰ thv
πρόχιιρον ατµασίχν εὐσεβές ἔστιν ἐπὶ τοῦ Κυρίου
νοούντας λέγειν. "HE γὰρ ἂν εἴη τῶν ἁτοπωτάτων, τ
ἁδύματόν τε xal ἄθλον, ἁπλοοντε xal ἀσχημάτιστον,
τες ἐμφαινομέναις τιὶ τῶν ὀνομάτων στµασίαις
ἑαμορφοῦσθαι νοµίζειν. "foi: ἀξίνην ἀχούσαντας,
3) τοιόνὸι σχημα τοῦ σι» γρου νοεῖν, f φῶς τὸ ἐν-
εριον, $ ἄμτελον τὴν Ex φυτείας χληµάτων, T, 5!
Ἂν ἅλλων ἕχαστον, χαθὼς t; συν{θεῖα voziy ὑποτί-
ται, ἀλλ' ἐτὶ τὸ θεοπος--ἔστερον τὰς τῶν ὀνομάτων
Wo tuy μετενεγχόντες ἐμςάσεις, ἄλλο τι νουῦμεν, κὰν
ex divina Scriptura didicimus, lapidem, securim,
petram, fundamentum, panem, vitem, ostium,
pastorem, fontem, lignum, doetorem, lucem, ct
alia ejusmodi multa; sed horum nullum prompta
οἱ usitata significatione pium est de Domino intel-
ligentem dicere : vel enim. absurdissimum fueril
quod incorporeum est, et materie expers, sin-
plexque et figurze exsors, apparentibus quibusdam
noninum significationibus putare posse efformari.
lta ut securim. cum audierimus, talem ferri figu-
ram mente concipiamus, vel lucem quiz est in
aere, vel vitein ex plantatione palmitum, vel quid
aliornm unumquodque, sicut. consuetudo menti
suljicit : sed ad id quod magis Deo conveniat et
611
S. GREGORII NYSSENI
613
decorum sit horum neminum transferentes signifi- A οὕτω κατονοµάζωμεν, οὐχ ὡς ὄντα tt τούτων χατὰ
cantias, aliud quiddam intelligiinus, et sie nomi-
namus, non quod sit borum tale quid secundum
natura rationem, sed sic hic cum dicitur, aliud
quiddam praeter eo per hzc mente intelligitur.
Quod si talia nomina etiam vere de unigenito Deo
dicuntur, et nature demonstrationem non conti-
nent; consequens esse dicunt, neque filii signifi-
catum secundum przvalentem consuetudinem ad
nature interpretationem assumere, sed invenire
hujus vocis aliquam signilicantiam alteram ab ea
qua communis est et jn promptu. IH»c et ejusdem
modi philosophantur, ut astruant non csse Filium,
quod quidem est et dicitur. Nobis vero ad aliud
festinabat sermo, nempe ad demoustrandum recen-
tem Eunomii scriptionem falsam esse nec sibi
constantem et cohzrentem, neque veritali neque
Sibi ipsi consentaneam. Quoniam vero per que
ipsorum dogma accusamus, veluti blasphemiz
quoddam patrocinium oratione inductum est, prz-
clare se habeat de eo pauca disserere, deinde sic ad
Fas igitur est de lis aliquid dicere, et a congruente
proposito non aberrare. Quod eum sint multa nomina,
sicut illi aiunt, quae Unigeuito a Seriptura tribuuntur,
nullum aliorum per relationem cum eo qui genuit co-
gnaiüonem el adhzsionema habere dicimus. Non
enim sicut Patris Filium, sic vel lapidem, vel re-
surrectionem, vel pastorem, vel lucem, vel quid
aliorum ad Deum universorum referentes dicimus.
Sed licet ta:quam arte quadam et regula bifariam
divinorum nominum significantiam distinguere.
Quidam enim excelse el ineffabilis gloriz sive
majestatis indicationem babent : quzdam vero
providz dispensationis varielatem demonstrant.
[ία ut secundum hypothesin nisi esset id quod
beneficio afficitur, neque hz voces qui beneficium
indicant, his essent tributze. Quie autem quod Deo
convenit et decorum est declarant, etiam sine his
quorum gratia (it dispensatio, cognate ct pro-
prie unigenito Deo attribuuntur. Ut autem evi-
dentius hxc sententia nobis evoluta pateat, ipsa
nomina contemplemur. Nuuquam vitia nomina-
tus esset Dominus, nisi plantationis causa eo-
rum qui in ipso radicantur : neque pastor, nisi
τὸν λόγον τῆς φύσεως, ἁλλ᾽ ὡς ταῦτα μὲν λεγόμενο»,
ἄλλο δέ τι παρὰ ταῦτα διὰ τῶν λεγομένων νοούμενον.
Ei δὲ τὰ τοιαῦτα τῶν ὀνομάτων xal ἀλπηθῶς ἐπιλέ-
γεται τῷ μονογενεῖ Θεῷ, καὶ τῆς φύσεως οὐ περιέχει
τὴν ἕνδειξιν, ἀχόλουθον εἶναι λέγουσι, μηδὲ τοῦ υἱοῦ
τὸ σηµαινόµενον, χατὰ τὴν ἐπικρατοῦσαν συνήθειαν
εἰς την τῆς φύσεως ἑρμηνείαν παραλαμθάνειν, ἀλλ'
ἑξευρίσχειν τινὰ σηµασίαν ταύτης τῆς φωνῆς, ἑτέραν
παρὰ τὴν χοινἠν τε xaX πρὀχειρων. Ταῦτα xo τὰ
τοιαῦτα φιλοσοφοῦσι, πρὸς χατασχενυἣν τοῦ ph εἶναι
τὸν YU, ὅπερ ἔστι τε xal λέγεται. Ἡμῖν δὲ rp
ἕτερον μὲν ἣν σπεύδων ὁ λόγος, τὸν πρόσφατον τοῦ
Εὐνομίου λογογραφίαν δεῖξαι φευδη χαὶ ἀσύστατον,
χαὶ οὔτε πρὸς τὴν ἀλήθειαν, οὔτε πρὸ: ἑαυτὴν συµ-
ζωνοῦσαν. Ἐπεὶ δὲ δι ὧν κατηγοροῦμεν τοῦ δόγµα-
τος αὐτῶν, ο/όν τις συνηνορία τῆς βλασφημίας ἐπεισ-
Ίχθη τῷ λόγῳ; καλῶς ἂν ἔχοι περὶ «οὐτου πρότερον
ἐν ὀλίγῳ διαλαθεῖν, εἶθ᾽ οὕτως ἐπὶ τὴν ἀχολουθίαν
τῶν γεγραµµένων ἐπανελθεῖν.
Scriptorum consequentem seriem redire.
Tí τοίνυν ἐστὶν εἰπόντας mph; τὰ τοιαῦτα μὴ δια-
μαρτεῖν τοῦ προσήχοντος», "Ott πυλλῶν ὄντων, χαθὼς
xàxilvol φασι, τῶν ὀνομάτων, ἃ τῷ Μονογενεῖ παρὰ
της ΓραφΏς ἐπιλέγεται, οὐδὲν τῶν ἄλλων τῇ πρὸς τὸν
γεγεννηχότα φαμὲν ἀναφορᾷ τὸ προσφνὲς ἔχειν. O0
γὰρ ὥσπερ Υἱὸν τοῦ Πατρὸς, οὕτως f) λίθον, f| &vá-
στασιν, 1) ποιμένα, f| que, fj τι τῶν ἄλλων ἐπὶ τὸν
Θεὺν ὅλων ἑπαναφέροντες λέγομεν. Αλλ' ἔστιν olov
τέχνη τινὶ καὶ κανόνι διχῆ διελέσθαι τῶν θείων óvo-
µάτων thv σηµασίαν. Τὰ μὲν γὰρ τῆς ὑψηλῖς τε
xai ἀφράστου δόξης tijv ἔνδειξιν ἔχει, τὰ δὲ τὸ ποιχί-
λον τῆς προνοητιχκῆς οἰχονομίας ἑνδείχνυται ^ ὥστε
καθ) ὑπόθεσιν, εἰ μὴ τὸ εὐεργετούμενον εἴη, μηδὲ
τὰς φωνὰς ταύτας ἐπ᾽ αὐτῶν τετάχθαι, al τὴν εὑ-
εργεσίαν ἑνδείχνυνται. "Όσαι δὲ τὸ θεοπρεπὲς ἑρ-
µηνεύουσι, xal δίχα τῶν οἰκονομουμένων προσφνῶς
χαὶ χυρίως ἐφαρμόκονται τῷ μονογενεῖ θεῷ. Ὡς δ
ἂν ἐναργέστερον ἡμῖν ἐκχαλυφθεέη τὸ τοιοῦτο δόγµα,
ἐπ αὐτῶν ἔσται τῶν ὀνομάτων ἡ θεωρία. Οὐχκ ἂν
ἄμπελος ὠνομάσθη ὁ Κύριος, εἰ μὴ τῆς φυτεία; χά-
pt? τῶν ἐν αὐτῷ ῥιξουμένων * οὐδ' ἂν ποιμῆν, εἰ μὴ
τὰ πρόδατα τοῦ ofxou "Iapat ἁπολώλει ' οὐδ' ἰατρὸς,
εἰ μὴ τῶν νοσούντων χάριν, οὐδὲ τὰ λοιπὰ τῶν Óvo-
oves domus Ιθεεὶ periissent : neque medicus p µάτων ἐφ᾽ ἑαυτοῦ χατεδέχετο, μὴ διά τινος προνοη-
nisi "egrolantium causa, neque reliqua nomina in
seipsum reciperet , nisi per aliquam providam
vim efficientem commode eorum gratia qui bene-
ficio afficiuntur, has voces tanquam sibi proprias
ascisceret. Quid enim opus est singula percurren-
tem in bis quz certa sunt cb conceduitur sermonem
producere? Filius autem et dextera, et Unigenitus,
et Verbum, et Sapientia, et Virtus, et omnia hujus-
modi qua ad aliquid dicuntur, tanquam conjuga-
tione quadam relativa cum Patre omnium, dum
imul nominatur, dicitur. Dei enim virtus noinina-
tur, οἱ dextera et Dei sspientia et Patris Filius et
Unigenitus, et Verbum apud Deum, et. quicunque
gunt ejusmodi. Consequens igitur ex his dictis, cu-
τιχῆς ἐνεργείας προσφόρως ἐπὶ τῶν εὐεργετουμένων
τὰς φωνὰς οἰχειούμενος. Τί γὰρ δεῖ τὰ καθ) ἔχαστον
λέγοντα μτχύνειν Ev τοῖς ὁμολογουμένοις τὸν λόγον,
Υἱὸς δὲ xal Δεξιὰ, χαὶ Μονογενὴς, xal Λόγος, xal
Σοφία, xai Δύναμις, xal τὰ τοιαῦτα πάντα ὅσα πρός
τι λέγεται, χαθάπερ ἐν συξυγία τινὶ σχετιχῇ τῷ Πα-
τρὶ πάντων συνονομαζόμενος λέγεται. Θεοῦ vio
δύναµις ὀνομάζεται, xal θεοῦ δεξιὰ, xal θεοῦ σοφία.
χαὶ Πατρὸς Υἱὸς, xo Μονογενὴς, xal Λόγος πρὸς τὸν
θεὸὺν, χαὶ ὅσα τοιαῦτα. Οὐχοῦν ἀχόλουθον Ex τῶν εἰ-
ρηµένων ἑχάστου τῶν ὀνομάτων χατάλληλόν τινα τῷ
ὑποχειμένῳ, καὶ πρἐπουσαν ἐνθευρεῖν σηµασίαν -
ὡς ἂν μὴ τῷ διαμαρτεῖν τῆς ὀρθῆς διανοἰας περὶ τὸν
της εὐσεδείας πλημμελήσαιμεν λόγον. Ὥσπερ τοίνυν
615
S. GREGORII NYSSENI
àit dictum, ratio altera ex his qua» ante fuerunt A χατὰ τὸ προσῄκον λέγεται, ὁ ἕτερος λόγος ὑπὸ των
astructa. dissolvetur. Qui enim secundum illos
gennema sive progenies dicitur ob id quod genitus
sit, eadem de causa ipsum facturam vel creaturaui
dici natura non patitur. Plurimum enim utriusque
aominum differt significatio, decetque eum qui
recta ratiocinatione vocibus utitur, ad subjectum
intuentem verbis uti, ne qua in notitiis confusio nobis
contingat, improprie voces secundum significata mu-
tantibus. Ob eam causam artilicis opus id quod arte
elaboratum est nominamus: [filium vero hominis
eum qui ex illo procreatus est appellamus.
,. Neque opus filium, neque fllium opus quis-
quam hominum prudentum dixerit. Est enim
confundentis et conturbantis in falso nominun usu
veram significantiam, ita ut sit necesse duorum ho-
rum alterum de Uuigenito vere affirmare: siqui-
dem est Filius, creaturam non dici, si autem crea-
tus, a Filii appellatione remotum esse : sicut etiain
cavum et terra, et mare, ct quie singula sunt omuia
creata, filii appellationem non induunt: sed quo-
niam unigenitum Deum Eunowius genitum esse
testatur, atque ad. veritatis coinmeudationem οί
confirmationem adversariorum valeut:us est testi-
monium: omnino non esse ereatum, dum dicit
genilum esse, testatus est. Sed de his quidem hac-
tenus, Multis enim nobis sermonibus a(flueutibus,
ne multitudo modum exsuperet, de his quz pro-
posita sunt, liec dixisse sufficiet.
προκατεσχευσσµένων Óuahu0fosca.. Ὅ γὰρ διὰ τ)
γεννηθῆναι γέννημα χατ' ἐχείνους λεγόμενος, δι) αὐτὸ
τούτο ποίηµα xai χτίσμα λἐγεσθαι φύσιν ox ἔχει. —
Πλεῖστον γὰρ δήπου διενῄνοχε ἑχατέρου τὸ σηµαιν-. -.
µενον τῶν ὀνομάτων, καὶ προσέχει τὸν λελογισμέ ax
νως ταῖς φωναῖς κεχρηµένον, πρὸς τὸ ὑποχείμεις QU
βλέποντα κεχρῆσθαι τοῖς ῥήμασιν, ὡς ἂν uf, τιν s.
αὐγχυσιν περὶ τὰς Evvola; πἀθοιµεν, ἀνοικείως τι
σηµαινοµένοις τὰς φωνὰς ὑπαλλάσσοντες. Δια τοῦ | 7
τεχνίτου μὲν ἔργον τὸ διὰ τῆς τέχνης ἀπεργασς — ue
ὀνομάζομεν υἱὸν δὲ ἀνθρώπον τὸν ἐξ ἐχξίνου oov LL
προσαγορεύοµεν. Οὔτε bb «b ἔργον vibv, οὔτε αν -,,
τὸ ἔργον τῶν σωφρονούντων εἴἶποι τις ἄν. ΣνΥχέο'»» --,.
γάρ ἑστι xal ἀναθολοῦντος ἐν τῇ πεπλανημένη τῶν
ὀνομάτων χρῄᾗσει τὴν ἀλτθῃ σηµασίαν, ὥστε «τῶν
δύο τούτων τὸ ἕτερον ἐπὶ τοῦ Μονογενοὺς ἆλτθε ύε,
ἐπάναγχες * εἰ μὲν YU; ἐστιν, χτίσµα μὴ λέγεσθαι, -
εἰ δὲ κτιστὸς, τῆς τοῦ Ylou προσηγορίας &AXAozpu;-
σθαι' χαθάπερ xaX οὐρανὺς, χαὶ γη, χαὶ θάλασσα, xz
τὰ χαθ) ἔχαστον πάντα χτίσμαιτα ὄντα , τὴν το”. :
υἱοῦ κλῆσιν οὐχ ὑπολύεται. Ἁλλ ἐπειδὴ µαρτυς *-
γεννητὸν εἶναι τὸν μονογενΏη θεὸν ὁ Εὐνόμιος, loy, —7
ροτέρα δὲ πρὸς τὴν ἀληθείας αύστασιν ἡ τῶν ἑγθρῶ-- 7
μαρτυρία, xat τὸ μὴ κτιστὸν εἶναι πάντως διὰ τοῦ της;
γεννητὸν εἰπεῖν εἶναι, συνεμαρτύρησεν. ᾽Αλλὰ περ -λ
μὲν τούτων τοσαῦτα. Πολλῶν γὰρ ἡμῖν λόγων bre
ῥεόντων, ὡς ἂν μὴ τὸ πλήθος εἰς ἀἁμετρίαν ἐχπέσοσ «2D
τούτοις περὶ τῶν προτεθέντων ἀρχεσθησόμεθα.
.1
ΚΑΤΑ EYNOMIOY ΛΟΓΟΣ A'.
CONTRA EUNOMIUM LIBER QUARTUS.
6ΑΡΙΤΑ SEU SUMMARIA LIBRI QUARTI.
4. Quartus liber dissertationem de genimine, et tracta-
lionem de impassibili generatione Unigeniti continet,
et. illud : in Wineipio erat Verbum; praterea
natititatem ex. Virgiue dilucide explanat.
ιό
. Deinde ostendit, Eunomium, cum ea, que create
et terreneg hypostasi congruunt, ad. Unigeniti hy-
postusin accommodarit, id conatum esse, ut faceret
Unigenitum mutabilem, etin. creaturarum censum
re[erret.
9. Postea Primogeniti rationem ab Apostolo quater
commemoratam, mirabiliter explanat.
4. Rursus ἆε impassibilitate geuerationis Christi
iractial, ei stultitiam Eunomii refellit, dicentis ,
substantium. generatam. appellatione. Filii affici :
qui mor sui ipsius immemor habitudinem Filii
ad Patrem negat: ubi etium de Circes et Man-
dragoree phurmaco sermo est.
b. Iterum. ostendit Eunomium ab. ipsa veritute coa-
tiun orthodoxe doctrine patrociuari ; cum non
modo Patris, sed et Unigeniti substantiam maxime
propriam et primam co.fieiur.
ΚΕΦΑΛΑΙΑ TOY TETAPTOY ΛὺΓΟΥ.
α.. 'O τέταρτος «Ἰόγος τὴν περὶ τοῦ γεγνήµατο |}
φυσιο.Ἰογίαν, καὶ τὴν περὶ τῆς ἁ ταθοῦς }ενγή-
σεως του Moroyerovc, xal tó, Ἑν ἀρχῇ iv
ὁ Λόγος, ἔτι τε τὴν ἐκ Παρθένου γέννησι σα-
φῶς διερµηγεύει.
P. Εἶθ' οὕτως τὰ ἁρμέζοντα περὶ τῆς ὑποστά-
σεως της γης ταῦτα περὶ τοῦ Μονο]εγοὓς tiv
Εὐνόμιον εἰρηκέναι διε.έγξας, τρεπτὸν αὐτὸν,
xal κτιστὺ» βου.ἱόμεγον δεῖξαι ἀποδείκνυσυ.
Υ. Εἶτα τὸν περὶ τοῦ Πρωτοτόχου .2όγον πάλιν ὡς
παρὰ τοῦ Αποστόλου tezpáxic μνηµονευθέντα
θαυμασίως διέξεισιν.
δ’. Metá τούτων zd. τὸ ἁταβὲς τῆς τοῦ Κυρίου
1’ ήσεως, xal cé τοῦ Εὐνομίου dvónccr, ὡς thy
ΥΕΥΥηΘεισαν οὐσίον τὴν τοῦ Υἱοῦ προσηγορίαν
ἔχεω' εἰπόντος. πά.ὶ!ν δὲ ἐπι.ἰαθομένου, xal cip
τοῦ Υἱου πρὸς Ilucépa σχέσιν ἀρνουμένου, b
οἷς καὶ τὺ κατὰ Κίρκη», καὶ τὸ Marópayépo
διέξεισι φάρμακο».
ε. Πά.Ίι τε τὸν Εὐνόμιο" ὑπὸ τῆς ἀ-ληθεί
ἀναγκαζόμενον τῷ 'püc συνηγοροῦγτα δείχνν
δύγµατι, χυριωτάτην xul πρώτην, οὗ µόνον t
του Πατρὸς, ἆ.].1ὰ xal zi τοῦ Moroyerobe i
clay ópoJovcorca.
ς’. Ela τὸν περὶ τοῦ γεννητοῦ, καὶ ποιήµατος, — 6. Deinde de genito, (acra, εἰ creatura disserit :
xal ατίσµατος γυμ»' ἅι 16}ο2, xal τὸ ἀμεσί- el immediatum et impartibile subsiqnutit, εἰ kabi-
ταυτον’͵ xal ἀμέριστον τῆς οὐσίας, xal τὴν πρὸς tudinem ad. Creatorem et (actorem, impie ab Eu-
τὸν ατίσαντα xal πεποιηκότα σχέσιν ἀσεδῶς nomio et Theognosto doceri demonstrat.
xapá τε Εὐνομίου καὶ θεογνώστου Aepyópeva
e CONTRA EUNOM!UM, L1B. IV. 018
ἀποξείκνυσι.
E. Πρὸς τούτοις τὸ ἀσύγκριτεν τῶν μετὰ τὸν Υἱὸν ἹἽ. Ad hec. perspicue ostendit. ea, que post Filium
Tero . xal τὴν καχούργως παρὰ τοῦ Εὐ- condita sunt, cum Filio comparari uon posse :
νοµίου ἐπω οηθεῖσαν διὰ της rco Moroyerobe, simul eliam erudite ei clure redarguit ἰάοἱοἱα[γίαιὰ ,
xal tov YioU ὀνομασίας εἰς ἁπάτην τῶν dxpou- quam sub fictitia Filii appellatione αά simplicio-
ἐπικεχρυμμένηγ eléodcAarpsíar σαφῶς rum deceplionem Eunomius ne[arie commentus est.
xai ἐντέχγως διελέγχει.
Ww. Εἰθ᾽ οὕτως τὴν τοῦ Πατρὸς καὶ Υἱοῦ οὐσίαν — 8. Postea Patris et Filii substantiam invariatam esse
ἁπαρά. Ίακτογ δείχ/νσυ" ἐν ᾧ xal xo Aic παρ: smonsiral ; varios simul variationis el convenientie
aAAuyéóc xal ἁρμογίας ἐκδιδώάσκει, τὴν τε modos ad[erens, deque figura, sigillo, et charactere
µορφθὴν, xal eczpayita, xal χαρακτῆρα δια- dilucide disputans.
cagov. LÀ
σ. Ἔπειτα οὐσίαν τε xal γἐνγησιν διασαρἠήσας, 9. Subsiantie et generalionis ratione declarata, Eu-
tov Εὐνομίου x£ro.loyíar xal gAvagíar xpozá.Ao noinii inaniloquentiam εἰ garrulitstem. cymbalo
ἑοιχέναι ázoxa.Jet. Εἶτα τὰ περὶ τῆς rov Movo- similem pronuntiat. Quibus peractis ea, que a
Τενοὺς γεννήσεως παρὰ τοῦ pgeydAdcv Βασι- magno Dusilio de Unigeniti generatione dicta [ue-
«δίου ῥηθέντα, ὡς xepá Εὐνομίου κακῶς δια- runt, ab Eunomio perperam reprehensa esse, plu-
C.in0érza, cagoc Oe lérLac, τὸν Aóyor alf ci. num facit; el ita. libro finem imponit.
Κέρξος ο) ἄν εἴη xal «tv περὶ τοῦ γεννῆµατος A Opera pretium fuerit etiam. de gennemate sive
ευσιολογίαν vhv ἐπιμελῶς αὐτῷ φιλοσοφηθεῖσαν ἑ-- — progenie physiologianm, idest natura rationem, ab
ατάσαι τῷ DÓóio- φηοὶ τοίνυν (ἐρῶ δὲ κατὰ λέξιν — eo diligenter οἱ philosophice tractatam, nostra
τὸν καλλιγραφτθέντα λόγον αὐτῷ, χατὰ τῆς ἀληθείας) — oratione examinare ; dicit itaque (nam ad verbum,
πίς γὰρ οὕτως ἀμε.ὴς, xal τῆς τῶν ὄντων φί- — mirifice contra veritatem ab eo perscriptum ser-
εσεως drexioxextoc, ὡς ἀ]γοεῖν ὅτι τῶν σωμάτων» — monem referam) : Quis. euim ita. negligens et na-
Cea περὶ rnv ἐν τῷ γεγνᾷν xal γεν ἆσθαι, xowir — ture eorum que sunt ita improvidus considerator.
πε xal aácyew ἐξεταζόμενα, τά ce yevvorra — ul ignoret e corporibus que in terra dum generant
desevabi6oct τῆς ἰδίας οὐσίας, καὶ τὰ yeyvopeva «εἰ generantur, agunt et patiuntur, exploraniur, ea
πῆς αὐτῆς µετα]αμδάνει' zxépvxer, ἅτε xowüc — qua generant suam. essentiam. generatis communi-
«bonc ὑ.ιχκῆς αἰτίας, xal τῆς ἕξωθεν ἐπιῤῥεού- — care, et que gignuntur eamdem participare solere.
«ης χορηΤίας, τά τε 16) ώμεγα γενγνᾶται κατὰ — wipote quorum sit communis materialis causa et εκ-
«πάθος, xal τὰ γε}ὤντα κατὰ φύσιν οὐ καθαρὰν ΙΓίπεεσμο influens εορία, queque generantur affectu
ἴσχει τὴν ἐνέργειαν, διὰ τὸ παντοίοις πἀθεσι συ- p naturali generari, et que generant secundum. natu-
ἄνχθήῆναι τὴν «ὐσω; Ορᾶτε πῶς πρεπόντως τοῦ — ram non habere purum actum, quod eorum natura sít
ἐν ἀρχῇ ὄντος Λόγου θεοῦ διαλαμβάνει τῇ θεωρίᾳ chv— omnimodis a[fectibus involuta? Videle quam decore
προαιώνυν Ὑέννησιν, ὁ τὴν τῶν ὄντων φύσιν δι οἱ reverenter Verbi Dei, quod erat in principio,
ἀχρ:θείας ἑπ,σχεπτόμενος, σώματα περὶ Υῖν καὶ απίε secula generationem δια contemplatione
ὑλιχὴν αἰτίαν, xat πάθος Ὑεννώντων τε χαὶ γεννωµέ- — complectitur, qui eorum qus sunt naturam corsi-
νων, χαὶ πάντα τὰ τοιαῦτα, δι ὧν ἐρυθριάσειεν ἄν — derat, et corpora qua circa terra: sunt eorumque
τις τῶν νουν ἑχόντων xXv περὶ ἡμῶν λέγηται, στηλι- — materialem causam, affectus item generantium ct
τενοµένης τῷ λόγῳ τῆς ἐμπαθοὺς ἡμῶν φύσεως. gencratorum, el quie sunt hujusmodi omnia, quie
Ἅλλ' ἡ μὲν λαμπρὰ τοῦ λογογράφου περὶ τοῦ µονο- οἱ de nobis dicerentur, verecundus quis mente
γενοῦς Θεοῦ φυσιολογία τοιαύτη. Ἡμεῖς δὲ τὸ σχε — prseditus erubesceret, dum sic sermone nostra af-
Ώλιάτειν ἀφέντες (τί γὰρ ἂν χαὶ πλέον ὁ στεναγμὺς — feetibus obnoxia natura velut in cippo notatur et
ἡμῖν πρὺς χατάλυσιν τῆς τῶν ἐχθρῶν xaxla; συν- pingitur. Verumtamen splendida hujus scriptoris
αγωνίσα:το ;) τὸν νοῦν τῶν εἱρημένων ὅπως ἂν οἵοίτε «9 unigenito Deo πδέυτω descriptio talis est. Nos
, δγμοσιεύσωμεν. autem oniíssis lanentationibus (quid enim nobis
amplius ad inimicorum destruendam malitiam, gemitus vel suspirium profuerit?) sententiam eorum
que dieta sunt, quantum quidem poteriinus, tractabimus.
Περὶ ποίου γεννήματος ἡ θτωρία προὔχειτο, τοῦ C. De quo gennemate sive germine contemplatio
mark σάρχα σννισταµένου, fj τοῦ χατὰ τὸν µωνο- proposita est? an de eo quod secundum carnem
qevlj θεόν; Διπλῆς γὰρ οὔσης τῆς θεωρίας, ἐπέτε «nc — constituitur, an de eo quod est secundum unigeni-
θείας xe ἁπλῆς xai ἆθλου ζωῆς, xat ἐπὶ τῆς ὑλιχῆς tum Deum? Nam cum sit duplex contemplatio, una
τα παὶ ἐμπαθοῦς ὑποστάσεως, καὶ ὁμοίως λεγομένιτς — quidem de divina et simplici et immalteriali vita,
ἐπ) ἀμφοῖν τῆς εννήσεως᾽ ἀναγχαίως ἂν εἴη τρα- — altera vero de materiali et affectibus dedita subsi-
vis καὶ ἀσύγχντον τὴν διαστολὴν τῶν σηµαινοµένων — stentia, similiter cum de ambabus dicatur genera-
meefjoacÓat * µήπω τὴν ἀλήθειαν fj τῆς ytcvvfhs10; — tio, necessarium fuerit apertam et inconfusam
ὑμωνυμία παραλργίσηται. Ἐπειδὲ τοίνυν f$ μὲν διὰ — distinctionem constituere, nc generationis bonos
Ρατηοι.. Gn. XLV. 20
πι
S. GREGORII NYSSENI
670
nymia sive nominis ambiguitas veritatem fallaciter A σαρχὸς εἰς τὸ εἶναι zápobn; ὑλικὴ τίς ἔστι καὶ διὰ
pervertat. Quoniam igitur via qu:? per carnem ali-
quid esse facit, materialis quzedam est et per. affe-
etum provehitur, quod autem incorporeum nec
tangi potest οἱ informe οἱ ab omni inateriali con-
cretione liberum procul ab ouni affectione et per-
turbatione remotum est οἱ alienum : de qua genera-
tione quaritur hoc loco, spectare convenit, an de
incorruptibili et divina, an de obnoxia affectibus
et sordida. Sed nullus dixerit de unigenito Deo seter-
nam exsislentiam non proponi contemplationi hujus
sermonis. Quid igitur immoratur in hac corporali
nature ratione, in abominandg οἱ faedo sermonis
apparatu, naturam sordibus inquinans, libidines-
que human: generationis publicans proposito ar-
gumento relicto? Non enim animalem hanc genera-
tionem qu: per carnem perficitur discere cgebamus.
Quis enim ita stolidus ut seipsum intuens et quod
humanum est in scipso intelligens alium &ui ipsius
nature quarat interpretem, et scire indigeat neces-
sarios affectus qui in cerporis generatione consi-
derantur? Quod aliter quidem qui gignit, aliter vero
qui gignitur afficitur, ut ex hac doctrina homo
discat, quod ipse per affectum generat, et quod
alfectus ei fuerit generationis principium. H:ec enim
sive taceantur sive dicantur nihil interest, sive quis
divulgando naiure occulta enarret, sive silentio
involvat αυ non sunt efferenda in vulgus, naturam
B
πάθους προάγεται, τὸ δὲ ἀπώματον, καὶ ἀναφξς, xal
ἀνείδεον, xaX τής ὑλώδους ἐπιμιξίας ἐλεύθερον, πάσης
διαθέσεως ἐμπαθοῦς ἡλλοτρίωτα:' θεωρῆσαι προσήγει
περὶ ποίας γεννήσεως d ζήτησις f», τῆς ἀχηράτου
xai θείας, ἡ τής ἐμπαθοῦς καὶ ῥυπώτης. ἸΑλλ' οὐχ
ἄν τις εἴποι, τὸ μὴ περὶ τοῦ μονογενοῦς θεοῦ «tv
πρραιώνιον ὥπαρξιν προκεῖσθαι τῇ θεωρίᾳ τοῦ λόγο».
Τί οὖν ἐμφιλοχιωρςῖ τῇ σωματιχῇ ταύτῃ quatolovia
ἐν τῇ βδελυοᾶᾷ τοῦ λόγου διασκενῇ, χαταῤῥυπαίνω»
τὴν φύσιν, xal τὰ περὶ τὴν ἀνθρωτίνην γέννησθαν
πάθη δηµοσιξύων, καταλιπὼν τὴν προχειµένην ὑπὸ -
θεσιν; Οὐ γὰο τὴν ζωώδη ταύτην γέννησιν τὴν διὰ
σαρχὸς συνισταμένην μαθεῖν ἐδεόμεθα. Τίς γὰρ οὕτως
Ἀλίθως, ὡς ἑαυτὸν βλέπων xal νοῶν ἓν ἑαυτῷ τὁ
ἀνθρώπινον, ἄλλην ἑρμηνείαν τῆς ἑαυτοῦ ζητεῖν φύ-
σέως, xal δεῖσθαι μαθεῖν τὰ ἀναγχαῖα πάθη ὅσα τῇ
γεννήσει συνθεωρεῖτχι τοῦ σώματος; "Οτι ἄλλως μὲν
ὁ τίχτων, ἑτέρως δὲ τὸ τικτόµενον Ey πάθει γίνεται,
ὡς ἂν µάθοι Ex τῆς διδασχαλίας ταύτης ὁ ἄνθρωπος,
ὅτι αὐτός τε διὰ πάθους γεννᾷ., καὶ πάθος αὐτῷ τῆς
γεννήσεως ἤρξατο. Ταῦτα γὰρ xal σιωπώµενα xai
λεγόμενα, τὸ ἴσον ἔχε., χᾶν τις διεξείη δηµοσ,ε zov τὰ
χρύφια, xàv συγχαλύπτει τῇ σιωτῇ τὰ ἀπόλῥητα,
τὸ διὰ πάθους προϊέναι τὴν φύσιν ἡμῶν οὐκ ἡγνοή-
σαµαν ' ζητοῦμεν δὲ περὶ τῆς ὑψηλῆς καὶ ἀφράστου
περὶ τοῦ Μονογενοῦς ὑπάρξεως, xa0' fjv ἐκ τοῦ
Πατρὸς εἶναι πεπίστευται, σαφηνισθῆναι τὸν λόγον.
nostram aífectu sive appetitu ferri non ignoramus. Quzrimus autem ut oratio aperte tractet de illa
excelsa el non enarrabili unigeniti Dei exsistentia, secundum quam ex leo Patre esse creditus est.
ltaque cum lizc sit proposita inquisitio, novus C ἍὅΤαύτης τοίνυν προχειµένης τῆς ἑξετάσεως, 6 xat-
iste theologus fluxum et affectum et materialem
causam et functioneni quamdam sordibus non caren-
tem, οἱ extrinsecus aílluentem seminis largitionem
omniaque hujusmodi huic sermoni adjicit. llaud
scio quid ei acciderit, qui ob nimiam scientiam
nihil eorum qux» comprehendi nequeunt extra suam
cognitionem relictum esse gloriatur, et ineffabilem
f'ilii generationem se interpretari profitetur, a pro-
positis rebus discedens, anguille instar feculen-
tum lutum et cenum vilissimum cogitationum lu-
bricus subit, non secus quam ille nocturnus Nico-
demus qui cuim a Domino supernam generationem
doceretur, ad eam quz fiL in uteri sinibus, cogita-
tionibus trahebatur, et quomodo iierum in ventrem
matris ingrederetur, dubitabat, dicens ! : Quo pacto D
hoc potest fieri ? existimang quia senex denuo in
matris viscera ingredi, et in utero gestari non
posset, spiritualem generationem non posse fieri
neque consistere, se redarguturum csse. Sed illius
errantem opinionem Dominus corrigit, dicens, ea
qui sunt carnis et spiritus propria nullam habere
societatem, nec posse commisceri. Et hic scipsum
in sunilibus οἱ velit emendet : oportet eniin, ut opi-
nor, veritatis curatorem contemplari subjectum ex
lis quae ipsi propria sunt, non ex materialium ac-
cusalione calumniari eum qui materiz est expers.
Si enim homo, vel bos, vel aliud quid eorum que
! Joan. i11), 10.
νὸς θεολόγος ῥεῦσιν xal πάθος. xal ὑλικὴν αἰτίαν,
xaY ἑἐνέργειάν τινα (mou pij καθαρεύουσαν, καὶ
ἔξωθεν ἐπιῤῥἜουσαν χορηγίαν, καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα
τῷ λόγῳ προστίθησιν. Οὐκ οἷδα τί παθὼν ὁ τῷ ὑπερ:-
ῥάλλοντι τῖς σοφίας μηδὲν τῶν ἁλήπτων ἕἔξω τῆς
ἑαυτοῦ γνώσεως χαταλ.,πέαθαι λέγων, xal τὴν ἄδ-
ῥητον τοῦ ἀἱοῦ γέννησιν ἐπαγγελλόμενος, ἀποστὰς
τῶν προχειµένων, ἐγχέλυος δίχην εἰς τὸν ἑλνώδη
βόρθορον τῶν λογισμῶν καταδύεται' χατὰ τὸν νυ-
χτερινὸν ἐχεῖνον Νικόδηµον, ὃς την ἄνωθεν γέννησιν
τοῦ Κυρίου διδάσχοντος πρὸς τὸν iv µήτρᾳ χόλπον
τοῖς λογισμοῖς χατεσύρετο * xai πῶς ἂν ix δευτέρου
πάλιν ἑντὸς τῆς νηδύος Υένοιτο, διηπόρει, λέγων
Πῶς δύναται τοῦτο γενέσθαι; νοµίζων τὸ uh δύνα-
σθαι τὸν πρεσθύτην διὰ σπλάγχνα πάλιν χυοφρορη-
Ünvat µητρῷα, τὴν πνευματικὴν γέννησιν διελέγξευ
ἀσύστατον. ᾽Αλλὰ χἀχείνου τὴν πεπλανηµένην ὑτό-
ληψιν διορθοῦται ὁ Κύριος, ἅμιχτα λέγων εἶναι τὰ
τῆς ααρχὸς xal τοῦ πνεύματος ἰδιώματα. Καὶ οὗτος
ἑαυτὸν ἐν τοῖς ὁμοίαις, εἰ βούλεται, διορθούαθω. Ati
γὰρ, οἶμαι, τὸν φροντιστὴν τῆς ἀληθείας ἐκ τῶν
ἰδίων θεωρεῖν τὸ προχείµενον, μὴ διὰ τῆς τῶν ὑλιχῶν
χαττγορίας διαθάλλειν τὸν ἄθλον. Ei γὰρ ἄνθρωπος,
?| βοῦς, ἡ ἄλλοτι τῶν διὰ σαρχὸς τικτοµένων οὗ xa-
θαρεύει πάβους γεννῶν f] γεννώµενος: τί τοῦτο πρὸς
τὴν ἁπαθῃ xat ἀκήρατον φύσιν; Οὐδὲ γὰρ τὸ θνητοὺς
ἡμᾶς εἶναι, τὴν ἀθανασίαν τοῦ Μονογεγοῦς παραγρά-
οι
CONTRA EUNOMIUM, LiB. 1V.
6212
φεται' οὐδὲ ἡ πρὸς καχίαν cgo] τῶν ἀνθρώπων, A per carnem gignuntur, non purum est ab affectu
ἀμφίδολον ἐπὶ τῆς θείας φύσεως εἶναι παρασκευάζει
τὸ ἄτρεστον΄ οὐδὲ ἄλλο τι τῶν ἡμετέρων xal ἐπὶ «hv
Εεὸν μεταφέρεται, ἀλλά τις ἅμικτός ἑστι xaX ἆχοι-
γῶνητος ἡ ἰδιότης τῆς ἀνθρωπίνης τε xal τῆς θείας
ζωής" xal παρήλλακται παντάπασι τὰ γνωριστικὰ
ἰδιώματα, ὡς µήτε ταῦτα ἐπ ἐχείνης, μήτε τὸ ἔμπα-
Mv ἐπὶ ταύτης ἐχεῖνα χαταλαμδάνεσθαι.
dum gignit vel gignitur, quid lioc ad natnram im-
patibilem et incorruptibilem ? Non enim quod nos
mortales sumus, Unigense immortalitatem prescri-
bit; neque hominum ad vitium propensio, divinse
nAurs immutabilitatem dublain reddit : neque no-
strorum quidquam ad Deum transfertur. Sed hu-
manc et divine naturse certa quaedam est ἱπιπιὶρία,
insociabilis et incommutabilis proprietas : sed modis omnibus ejusmodi proprietates, quibus utraque
Balura distinguitur et a se invicem discernitur, longo intervallo distant, «t neque liec. in iila,
Meque rursus vice versa in hac ille comprehendantur.
Πῶς οὖν ὁ Εὐνόμιος, τῆς θείας προκειµένης τῷ
λόγῳ γεννήσεως, ἀφεὶς τὸ προχείµενον, τὰ ἐν τΆ
Tl διεξέρχεται, οὐδεμιᾶς ἡμῖν περὶ τούτων πρὸς
αὐτὸν οὔσης ἀμφισθητήσεωυς; ᾽Αλλὰ πρόδηλος ὁ σχο-
αὺς τοῦ τεχνίτου, iva τῇ mob; τὸ πάθος διαδολῇ
παραγράγῃ τοῦ Κυρίου τὴν γέννησιν. Ἐφ' of; ἔγωγε B
τὸ χατὰ τὴν βλασφημίαν παρεὶς, θαυμάζω τῆς ἀγχι-
Ἆίας τὸν ἄνθρωπον, πῶς µέµνηται τῆς οἰχείας
σπουδῆς, ὃς τὸ δεῖν γέννημα τὸν Yiby εἶναι καὶ λέγε-
σθαι, διὰ τῶν προειρημένων χατασχευάσας, νῦν
πιρὶ τοῦ μὴ χρῆναι γένντσιν περὶ αὑτὸν ἐννοεῖν
ἀγωνίνετα,. El γὰρ πᾶσα Ὑέννησις, χαθὼς οὗτος
οἵεται, συνεζευγµένην ἔχει τῶν κατὰ xb πάθος διάθε-
σιν' ἀνάγχη πᾶσα διὰ τούτων ὀμολογεῖσθαι, ὅτι τὸ
τω πάθους ἀλλότριον συναλλοτριοῦται πάντως xai
τῆς Ὑεννήσεως. Ki γὰρ ταῦτα συνηγµένως psv ἆλ-
Me vozltat, vb πάθος τε xal ἡ γέννησις, ὁ τοῦ ἑνὸς
Ὀύτων ἀμέτοχος οὐδ ἂν πρὸς τὸ ἕτερον τὴν χοι-
νωνίαν ἔχοι. Πῶς οὖν γέννημα διὰ τὴν γέἐνησιν M-
Τει, τὸν ὅτι οὐκ ἑ (εννήθη διὰ τῶν νῦν παρ᾽ αὐτοῦ
λαγχομένων ἀποδειχνύμενον; xai ὑπὲρ τίνος μάχεται
πρὸς τὸν δάσχαλον ἡμῶν τὸν συμβουλεύοντα μὴ
χατατολμᾷν ἐπὶ τῶν θείων δογμάτων τῆς ὀνοματο-
πούας, ἀλλὰ γεγεννῃσθαι μὲν ὁμολοχεῖν, μὴ mapa-
εχηµατίζειν δὲ τὴν ἔννοιαν ταύτην εἰς ὀνόματος εὖύ-
αον ὥστε γέννημα τὸν γεννηθέντα προσαγορεύειν,
Mc τῆς φωνῆς ταύτης ἐπὶ τῶν ἀφύχων, f) ἐπὶ τῶν
εἰς εἰχόνα πονηρἰας παρτιληµµένων, ὑπὸ τῆς Γραφῆς
τεταγµένης; Αλλ' ὅταν μὶν παρ) ἡμῶν λέγηται τὸ
δεῖν σιιυπᾶσθαι τὴν qur» τοῦ γεννήµατος, τὴν ἅμα-
yov ἐχείντν ῥητοριχὴν προχειρίζεται, συµπαραλαμ-
ἑάνων t4 συμμαχίαν καὶ τὴν γραμματιχὴν Ψυχρο-
λοτίαν ΄ καὶ διὰ τῆς τεχνιχῆς τῶν ὀνομάτων εἴτε πα-
βαγωτῆς, εἴτε παρωνυµίας, εἶτε οὑχκ οἵδ' ὅπως δεῖν
λέχειν ταῦτα προσέχει, διὰ τούτων τοὺς σνυλλογι-
σμοὺς συμπεραίνει, γέννηµα τὸν γεννηθέντα λέγειν οὐ
φαραιτούµενος. Ἐπειδὰν δὲ τοῦτο δεξάµενοι τὴν τοῦ
ἀνάματος ἔννοιαν θεωρήσωμεν, ὡς τοῦ χοινοῦ τῆς
οὐσίας ἐντεῦθιν αυνδειχνυµένου * πάλιν ἀνατίθεται
ας ἰδίας φωνὰς, καὶ περὶ τοῦ μὴ γεννηθῆναι τὸ γέν-
νηµα διατείνεται, τῇ ῥυπώσῃ φυσιολογίᾳ τοῦ σωµα-
τεποῦ τόχου thv χαθαράν τε καὶ θείαν xat ἆπαθη
οοὗ Ἱυρίου παραγραφόμενος γέννησιν ' ὡς οὐκ ἔνδε-
χάρανον τὰ δύο κατ’ αὐτὸν ἐπὶ τοῦ θεοῦ συνδραμεῖν,
46 τα πρὺς τὸν Πατέρα γνήσιον, xat τὴν ἀπάθειαν
τῆς φύσεως ἀλλ εἰ μὲν τὸ ἀπαθὲς εἴη, οὐχ εἶναι
thv Υέννησιν, εἰ δὲ τὸ γνήῆσιόν τις ὁμολογοίτ, xai
πάθος τῇ γεννίσει πάντως συµπαραδέχεπσθαι.
Quomodo igitur Eunomiuss com divinam genera-
tionem enarrare proposaerit, omisso proposito, qu:
in terra (unt oratione persequitur, eum inter nos
de his nulla sit controversia? Sed evidens est vafri
et callidi artificis scopus, ut ealumnia cjus genera-
tionis quae (it ex affectu sive appetitu, pervert:t
Domini generationem. In quibus ego, praetermissa
blasphemia, hominis ingenium et solertiam οὐ -
miror, quomodo sui studii meminit. qui Filium
oportere esse dicique genwema (germen) sive pro-
geniem ex pradiclis astruit, nunc nom oportere
generationem in ipso intelligere contendit. Si enim
omnis generatio , ut ipse autumat, conjunctam liabet
ex affectu sive motu dispositionem; per ha:c om-
hino necesse confiteri, quod ab affeetu alienum est,
simul etiam a generatioue alienari. Si enim hzc
eopulate inter se intelliguntur et affectus et genc-
ratio, qui horum wnius est expers, neque cum
altero habet communionem. Quomodo igitur. gen-
nema (germen) per generationem dicit eum quem
C non genitum esse ex iis qua modo ab ipso sunt
dicta demonstrat? Cujus causa coetra magistrum
nostrum pugnat, consulentem in divinis decretis
non audendum esse nomina fingere, sed genitum
quidem esse eoufMtendum, minime vero fingendam
esse notionem hanc ad nominis formam: ita ut
genitum gennema sive progeniem appellemus, cum
hsec vox proprie de inenimis, vel per metaphoram
de his qui ad imaglnem improbitatis mores fingunt,
4 sacra Seriptura ponatur? Sed eum a nolis dicitur,
hane vocem gemnema (germen) sibntio praeter-
eundam esse, lLanc imexpugnabilem rhetoricam
profert, et ad auxilium etiam assumit yrammati-
cum sermonem frigidum et inanem : atque pér ar-
tiflciosam nominum sive derivationem, sive deno-
minationem, sive nescio quomodo haec sint enun-
tianda , per hzc svllogismos concludit, non recu-
sans eum qui genitus est dicere geunema seu ger-
men. Tum vero οἱ hoc nomen acciplentes, hujus
notionem perspiciamus, ut etiam inde communio
θεοί demonstretur, rursus proprias voces ες”,
ponit, et gennema ad illud quoque quod non geni-
tum est extendit, sordida physiologia corporal:s
partus puram et divinam et affectibus noa obnoxiam
Domini generationem describens : ae si hze duo
juxts ejus opinionem non possint in Dco concerrere,
el quod cum Patre germanum esl, et naturse ἁπά -
θειαν, affectuum vacuitatem: sed si quod affectu
693
'S.'GREGORII NYSSENI
ex
caret fuerit, non esse generationem : quod si quis confiteatur quod germanum est, affectum. etiam. eum
generatione admittere.
Non sic sublimis Joannes, non sic vox illa tonans Α Οὐχ οὕτως 6 ὑγηλὸς Ἰωάνντς, οὐχ οὕτως ἐχείνη
wieologi: praedicat mysterium, qui etiam Filium
Dei nominat, omnique opinione affectibus herente
expurgat praeconium. Ecce enim quomodo auditum
preparati οἱ ante sanat in procmiis Evangelii.
Quanta porro in doctore providentia, ne audientiura
aliquis in humiles et abjectas opiniones corruat,
ad.absurdas quasdam suspiciones ex inscitia lu-
brico lapsu incitatus! Ut enim quam longissime ab
affeciu που exercitatum «auditum abduceret, non
Filium dixit in procmio, nog Patrem, non genera-
tionem ; ne quis in primis vel Patrem audiens, ad
promptam et notam hujus nominis significationem
traheretur, vel Filium praedicari cuim didicisset,
consuelo more et usitato significatu hec nomen
animo comprehenderet, et in generationis vocabu- B
lum procideret, tanquam in lapidem offensionis :
sed Patris loco principium nominat, et pro verbo,
genitus est, posuit verbum, erat, et loco Filii , τὸν
Λόγον, Verbum, et ait : In principio erat Verbum *.
Quis ir liis affectus? dic milii: οἱ crat, ct Verbum:
mum affectus fuil principium? num in affecta
erat? num per affectum, ó Aóyo;, Verbum? Vel quo-
uiam in-dietis nop est affectus, neque quod. pro-
prium et germanun est hoc prseconio enuntiatur.
Atqui quomodo aliter magis el clarius id quod se-
oundum essentiam commune est et germauumn,
quedque co:zternum Verbi cum principie, quam per
heec verba expressum esset? Non enim dixit, Ex
principio genitum est Verbum, ne quadam exten-
siva notione a principio Verbum disjungeret; sed
simul cum principio predicavit commune, cum
dixit et de principio οἱ de Verbo, nempe erat ; ne
principio posterius esset Verbum, sed praeconio
auditum anteverteret, priusquam solum prineipium
in seipso admilteret, cum principii lide congressus.
Beinde ait, Et Veréum erat. apud. Deum ?. Adhuc
evangelista nostrum timel rude et inexercitatum
ingenium, adhuc metuit nostram infantiam et im-
peritiam , nondum fideicomwittit auditui Patris
appellationem, ne quis eorum qui magis carnem s$3-
piunt, cum Patrem audierit, mox matrem οκ con-
sequente animo suo fingat οἱ imprimat. Sed ueque
adhuc Filium nominat in hoc pracunio : suspicatur
1 βροντέα φωνὴ τὸ τῆς θεολογίας χηρύσσει µυσ-{-
piov * ὃς καὶ Υἱὸν ὀνομάζει 800 , xa πάσης ἔμπα-
θοῦς. ὑπολήψεως ἐχκαθαίρει xb χέρυγµα. "Moo γὰρ
πῶς προθεραπεύει τῆν ἀχοὴν Ev τοῖς προοιµῖοις τοῦ
Εὐαγγελίου. Ὅση γὰρ kv τῷ διδασχάλω προμίθεια
τοῦ Mf) τινα τῶν ἁχουόντων clc ταπεινὰς ὑπολίδεις
χαταπεσεῖν, πρὸς ἁτόπους τινὰς ὑπονοίας EE ἁμαθείας
ὑπολισθήσαντα | Ὡς γὰρ ἂν μάλιστα T5550 πάθους
ἀπαγάγοι την ἀγύμναστον &xobv, οὐχ Yiby εἶπεν ἐν
προοιµίῳ, οὗ Πατέρα, οὗ γέννησιν, ἵνα μὴ τις iv
πρώτοις 1| Πατρὸς ἀχηύσας, κατασυρῇ πρὸς τὴν πρὀ-
γχιρον ἔμφασιν τοῦ ὀνόματος, 7) Yi,v μαθὼν χηρυσ-
σόµενον, χατὰ τὴν ὧδε συνῄθειαν νοῇσῃ τὸ ὄνομα,
Ἡ προπταίσῃ τῷ ῥῆματι τΏς γεννίσεως, ὡς λίθυ
προσκόµµατος * ἀλλ ἀντὶ μὲν Πατρὺς, ἀρχὴν ὀνομά-
ζει, ἀντὶ δὲ νοῦ ἐγεννήθη, τὸ ἣν, ἀντὶ δὲ τοῦ Υἱοῦ,
τὸν Λόγον, καὶ φησίν» Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος. Wctoy
ἐν τούτοις πάθος; εἰπέ μοι’ χαὶ fv, καὶ Λόγος. μὴ
πάθος ἡ ἀρχλ, μὴ ἐν πάθει τὸ fv, μὴ δ.ὰ πάθους ὁ
Αόγος; Ἡ ἐπειδὴ πάθης ἐν τοῖς εἰρημένοις οὐχ ἔστιν,
οὐδὲ τὸ οἰκεῖον αυνεκφαΐνεται τῷ κηρύγματι. Καΐν
τοιγε πῶς ἂν ἑτέρως μᾶλλον διαρανείη τὸ xav οὗ-
σίαν χοινόν τε xal γνήσιο», καὶ τὸ συναϊδιάζου τοῦ
Αόγου πρὸς τὴν ἀρχὴῆν, 7| διὰ τούτων τῶν λόγων; Οὐ
γὰρ εἶπεν, "Ex τῆς ἀρχῆς ἐγεννήθη 6 Λόγος, ἵνα μὴ
τινι παρατατικῷ νσήµατι τῆς ἀρχῆς δαᾳινεύξη τὸν Λό-
γον, ἀλλ ὁμοῦ τῇ ἀρχῇ συνεχήρυσξε, χοινὸν εἰπὼν
τῆς ἀρχῆς τε xal τοῦ Λόγου τὸ ἓν ἵνα μη ἔφυστε-
Ρήσῃ μετὰ τὴν ἀρχὴν ὁ Λότος, ἀλλὰ φθάσῃ την &xoly
τῷ χηρύγµατι, πρὶν µόνην την ἀρχὴν ἐφ᾽ ἑαυτῆς
παραδέξασθαι, τῇ περὶ τῆς ἀρχῆς πίστει συνελθών.
Εἶτά φησι, Καὶ ὁ Λόγος ἦν «πρὸς τὸν Θεόν. "Exc δὲ.
δοικεν ἡμῶν ὁ εὐαγγελιστὴς τὸ ἀγύμναστον, ἔτι
φοθεῖται ἡ μῶν τὸ νηπιῶδές τε «καὶ ἀπαίδευτον. Οὕπω
χαταπιστεύει τῇ ἀχοῇ τὸν τοῦ Πατρὺς προσηγορίαν,
ἵνα µή ὃις τῶν σαρκωδεστέρων Πατέρα μαθὼν, xal
µητέρα κατὰ τὸ ἀχόλουθον διὰ τῆς διανοίας ἀνατυπι-
σηται. "AX οὐδέπω οὔτε Υὸν ὀνομάνει ἐν τῷ κηρύτ-
ματι. ὑποπτεύει yàp ἔτ' ἡμῶν τὴν πρὸς τὴν χάτω
φύσιν σννῄθειαν, μὴ τις Yiby ἀκούσας, ἐξανθρωπίνη
τὸ θ:ῖον δι ἐμπαθοῦς ὑπολήψεως, Διὰ couv ἔπανα-
λαμδάνων τὸ χάρυγµα, Λόγον πάλιν ὠνόμασεν, ad
ταῦτα φυσιολογῶν τῷ ἀπίστῳ. Ὡς Υὰρ ὁ σὸς λόγος
enim nostram ad naturam imap) censuetudinem, p χα) ἐκ τοῦ vou ἀναφαίνεται καὶ o) μεσιςεύεται πάθει
ne quis audito Filii nomine ad hominis formam
divinitatem turbida quadam et affectu plena opi-
nione reduceret. Quapropter praeconium repetens
rursus Verbum nominavit, hzc tibi naturali modo
deolarans infideli. Ut enim tuus sermo ex mente
prodit, aeque affectui medius intermiscetur : sic
etiam ilic Verbum cum audisti, et ne affectuin ex
aliquo intelligas, ideo repetito preconio ait, Et
Verbum erat apud Deum. O quomodo Deo adnectit
Verbum | imo vero, quomodo infinitum cum infinito
* joan. 1, 1. *. ibid. Qoa
οὕτως χἀκεῖ Λόγον ἀκούσας, xai οὐκ Ex τινος νοῄσεις
τὸ πάθος. Διὰ τοῦτό φῃσιν ἀναλαθὼν πάλιν τὸ xí.
puyua, Καὶ ó Λόγος ἦν αρὺς τὸν Θεόν. Ὢ πῶς T3-
ραμετρεῖ τῷ Θεῷ τὸν Λόγον * μᾶλλον δὲ, πῶς συµπα- -
ῥατείνει τῷ ἀπείρῳ τὸ ἄπειρον Ι 'O Αόγος ἦν xpóc
τὸν Θεόν ' πρὸς ὅλον τὸν Θεὸν πάντως ὅλος ὁ Λόγος.
Οὐκοῦν ὅσος ὁ θεὸς, τοσοῦτος δηλαδὴ xal ὁ Λόγος ó
πρὸς αὐτὸν ὧν ' ὥστε εἰ ὁ θεὸς περιώρισται, καὶ ὁ
Λόγος πάντως Bv ὄρῳ. Εἰ δὲ τοῦ Θεοῦ i ἀπειρία
διαδαίνει τὸν ὅρον, οὐδὲ τούτῳ αυνθεωρούµανος Λό-
CONTRA EUNOMIUM, LIB. 1v.
ie xai μέτροις διαλαµθάνεται. Οὐ γὰρ ἄν τις A extendit! Verbum erat apud. Deum :
ἡ πάσῃ τοῦ Πατρὺς τῇ θεότητι συνθεωρεῖσθαι
ον, ὡς ἂν μὴ τοῦ Θεοῦ τὸ μὲν ἐν Λόγῳ ctr,
υμνὺν τοῦ Λόγου ἑλέγχοιτο. Πάλιν πατρικὴ
kvvou φωνὴ, πάλιν τῶν νηπιαζόντων τιθη-
hv ἀχοὴν ὁ εὐαγγελιστὴς τῷ χηρύγµατυ οὕπω
ν ηὐξήθημεν ἐν ταῖς πρώταις φωναῖς, ὡς
ούσαντες οὐκ. ἂν ὀἀλίσθοιμεν, διὰ τῆς συνῄθους
ως. Διὰ τοῦτο πάλιν ὁ χἠρυξ ἀναθεῶν kv τῇ
wv ἔτι Aóvov οὐχ Υἱὸν ἀνεχκήρυξεν, εἰπών'
ὃς ἦν ὁ Λόγος. Πρῶτον εἶπεν ἐν dp ἣν, εἶτα
ἵνα fv, νῦν τὶ ἐστιν λέγει. Διὰ τῆς τρίτης
εως τελεῖ τὸν σχοπὸν τοῦ χγρύγµατος. Οὐ
fov, qrot, τινὰ τῶν χατὰ τὸ πρόχειρον voou-
ἁλλὰ θεὺν χηρύσσω Ev τῷ τοῦ Λόγου πρρσρἢ-
[toc Υὰρ ὁ Λόγος, ὃς ἓν ἀρχῇ fjv, xaX πρὸς τὸν
» 00x ἄλλο τι παρὰ τὸν θεὸν fjv, ἀλλὰ xat ab-
€ fv. Καὶ συνεχῶς διὰ τῆς ἑπαναλήψεως
ων ταῖς µεγαλοφωνίαις ὁ xfipu£, τοῦτον λέ-
Θεὸν τὸν kv. τῷ χηρύγματι προδηλούμµενον.
εἶναι δι’ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, χαὶ ζωὴν εἶναι,
'ἀνθρώπων, χαὶ φῶς ἀληθινὸν ἐν σχοτίᾳ λἀμ.-
i ὑπὸ τῆς σχοτίας οὐκ ἁμαυρούμενον, τοῖς
εδημοῦντα, xal ὑπὸ τῶν ἰδίων οὐ λαμθανόµε-
, Gápxa Ysvóp.evov, xaX διὰ τῆς σαρχὸς τῇ àv-
) Χατασκηνοῦντα φύσει. Καὶ τοσαῦτα προδιεξ-
αἱ τοιαῦτα, τότε Πατέρα λέγει, καὶ Μονογενῆ
i, ὅτε οὐχέτι κίνβυνος fv τις τῷ διὰ τοσούτων
ρμένψ, πρός τινα ῥυπῶσαν κατολισθῆσαι δ.ά-
κ τῆς τοῦ Πατρὸς σηµασίας' Ἐθεασάμεθα γὰρ,
μὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς Μονογεγοῦς
Κιτρύς.
035
apud totum
Deum prorsus totum Verbum. Ergo quantus Deus,
tantum procul dubio etiam Verbum, quod spod
ipsum est. Quare si Deus termino circumscriptus
est, Verbum quoque in termino. Quod si Dei immen-
sitas sive inflnitas terminum pertransit, neque
Verbum quod cum hoe mente cernitur, termino aut
mensuris comprehenditur. Nemo enim negaverit;
Verbum cum omni Patris deitate simul conspici, ne
Dei pars aliqua esse in Verbo, pars vero nuda Ver-
bo redarguatur. Rursus paterna Joannis vos : ite-
rum infantium ου μπι evangelista suo praconio
nutricatur: nondum. tantum in primis vocibus
aucti sumus, quin si Filium audissemus, propter
consuetam et cognitam significationem lapsi now
D fuissemus. Propterea rursus przco tertia voce cla-
mans, adhuc Verbum, non Filium edixit, dicens, Et
Deus erat Verbum. Primum dixit in quo erat,
deinde apud quem, nunc quid est dicit, Tertia re-
petitione przeonii scopum absolvit. Non enim.
Verbum, inquit, eorum aliquod au: prompte in-.
lelliguntur, sed Deum praedico bac Verbi (Λόγου)
dictione : hoc. enim Yerbum, quod ia principio
erat, et apud Deum erat, non aliud quidquam pra-
ter Deum crat, sed et. ipsum Dous erat. Et jugiter
per resumplionem magnilleis vocibus invalescens
pmeco, hunc Deum dicit, hoc praeconio sive edicto.
palam declaratum. Hocesse per quod omnia facta
sunt, et vitam esse atque lucein hominum, et lucem
veram in tenebris fulgentem, et a tenebris. nou
hebescentem, in suis versans, ei a suis non rece-
ptum, et earnem factum, et per carnem in humana
requiesceus, sive tanquam in tabernaeulo habitans. Atque talia cum ante esposuisset, tuum.
dicit, et Unigenitum nominat, cum nullum amplius periculum imminet ei qui per totidem pete
t est, ne in sordescentem illabatur cogitationem ex Patris significantia :
loriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Paire.
πρὺς ταῦτα τῷ εὐαγγελιστῇ, εἰπὲ τὰ σοφά
κα, Εὐνόμιος, ὅτι πῶς Πατέρα, xai πῶς Μο-
χατονοµάνεις τῷ λόγῳ; Πάσης σωµατικῆς
εως διὰ πάθους ἐγεργουμένης. ᾿Αποχρίνε-
πάντως ὑπὲρ αὐτοῦ ἡ ἀλήθεια:, ὅτι ἄλλο θεο-
ἑστὶ µυστήριον, καὶ ἄλλη τῶν ῥευστῶν σωµά-
σιολογία. Πολλῷ τῷ µέσῳφ ἀπ᾿ ἀλλήλων ταῦτα
ἔχισται * 5l συνάπτεις διὰ τοῦ λόγου «à
;; Πῶς τῷ ῥυπῶντι λόγῳ τὸ χαθαρὸν µολύνεις
Widimws enim, in-
Ad hze dic evangelist:», o Eunomi, dic tua docta
inventa. Quomodo Patrem, quomodo Unigenam no-
minas sermone ? cum omnis corporalis generatio per.
affectum. efficiatur. Tibi pro ipso respondet ve-
rilas : quod aliud est. theologis mysterium, alia
corporum qua sunt in fluxu physiologia (natura
ratio). Lengo medio hec a se invicem, tanquam
muro interjecto, dissita sunt : quid oratione qus
misceri et sociari nullo modo queunt- consuis?
me γεννήσεως; Πῶς διὰ τῶν παθῶν τοῦ σώ- p quomodo sermone impuro et sordido divinse gene-
τεχνολοχεῖς τὸ ἀσώματον, Mh ix τῶν κάτω
ὄχει τὰ ἄνω. Υἱὸν Θεοῦ χηρύσσω. τὸν Κύριον,
«τὸ ἐξ οὐρανῶν Εὐαγγέλιον διὰ τῆς φωτεινῆς
ς οὕτως ἐχήρυξεν ' Οὗτος γὰρ, φησὶν, ὁ Υἱός
ἁγαχητός. Οὐ μὲν ἐπειδὴ Yloy ἐδιδάχθην, πρὸς
& τοῦ υἱοῦ σημασίας χαθειλχύσθην Ex τοῦ Óvó-
ἀλλὰ xa ix τοῦ Πατρὸς οἶδα, xaX Ex. τοῦ πά-
ὦκ οἶδα. Ἐγὼ δὲ xai τοῦτο τοῖς εἱρημένοις
how: ὅτι οἶδά τινα καὶ σωματικὴν γέννησιν
εύουσαν πάθους, ὡς καὶ ἐν τούτῳ Φευδῃ τοῦ
lou τῆς σωματικῆς γεννήσεως τὴν φυσιολογίαν
ith. i8, 17.
rationis puritatem conspurcas? quomodo. per cor-
poris affectus quod est incorporeumn arcbiteclaris ?
Noli es bis quee sunt infima et deorsum caduca, de
supernis et divinis philosophari. Dei Filium prse-
dico Dominum, quod etiam e eclo Evangelium per
licidam nebulam sie edixit: lie enim, inquit,
Filius meus dilectus *; Non tamen postquam Filium
edoctus sum, ad vulgares ülii significantias ex no-
mine attractus fui, sed ex Pawre novi, ex affectu
non novi. Ego autem hoc etiam dictis addam : quod
eliam. scio aliquam corporalem generationem ab
62]
S. GREGORII NYSSENI
ees
alfeciu liberam ct puram, Quare it hoc falsa Euno- A ἀπελεγχθῆναι ' εἴπερ εὑρεθείη σώματος τόχος πάθος
mii corporalis physiologiu, id est, naturalis dis-
pulaiio , redarguitur, siquidem aliquis corporis
partus affectum non habens inveniatat. Dice enim,
Verbumne factum e&t caro, annon ? Non dices non
esse factum. Factum est igitur, nec est qui inli-
cietur. Quomodo igitur ia carne. manifestatus est
Deus *? Per partum, profecto dices. Cujus igitur,
an meministi? perspicuum quod Virgiuis, et quod
in ea geuituni, ex Spiritu sancto erat, et quod im-
pleti sunt dies ut ipsa parerct, et peperit*, et nihilo-
minus incorruptibilitas sive integritas cum partu
couservata est. Deinde generationem ex matre mu-
liere affectu puram credis esse (si credis) : divinam
vero εἰ incorruptam ex Patre nou adamittis, ne in
generatione affectum animo concipias? Sed mani-
feste scio, quod iste affectuis non refugiat in deg-
mate, qui nec principium in divina incorruptibili-
que natura inspicit, sed ut omnis ereauurse
οὐ προσδςξάµενος. Εἰπὶ vàp, ἐγένετο σὰρξ 6 Λόγος
ἡ οὐχί; Οὐχ ἂν εἴποις μὴ] γεγενῃσθαι. Γέγονε τοίνυν,
xat οὐκ ἔστιν ὁ ἀρνούμενος. Πῶς οὖν ἐφανερώθη Ev
σαρκὶ ὁ 8zóc ; Διὰ τόχου, πάντως ἑἐρεῖς. Ποίου οὖν
φούτου µνησθείς; f| δήλον ὅτι τῆς παρθενίας, χαὶ ὅτι
τὸ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν Ex Πνεύματος ἁγίου ἣν, χαὶ ὅτι
ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι τοῦ τεχεῖν αὑτὴν, xal ἔτεχς,
καὶ οὐδὲν ἦττον ἡ ἀφθαρσία συνδιεφυλάχθη τῷ τόκερ,
Eia τὴν ix µέρυυς γυναιχὸς γέννησιν χαθαρὰν πά-
θους εἶναι πιστεύεις (εἴτε πιστεύεις), τὴν δὲ θείαν τε
xai ἀχήρατον ix τοῦ Πατρὸς οὐ δέχῃ, ἵνα μὴ πάθος
νοήσῃς περὶ τὴν γέννησιν. ᾽Αλλ οἶδα σαφῶς, ὅτι οὐχ)
τὸ πάθος αὑτῷ φευχτὀν ἐστιν Ev τῷ δόγµατι, ὃ μήτε
την ἀρχὴν ἑνορᾷ τῇ θείᾳ τε καὶ ἀκηράτῳ φύσει ' ἀλλ'
Hl ὅπως ἂν ὁ ποιητὴς πάσης τῆς κτίσεως µέρος νομισθῇ
τῆς χτίσεως, ταῦτα κατασχευάζει πρὸς τὴν ἄρνησιν
τοῦ Μονογενοὺς θεοῦ, τῇ ἑσχηματισμέντ περὶ τὸ
πάθος εὐλαθείᾳ συνεργῷ χρώµενο».
conditor pars esse creature puletur, hzc adsiruit ad abnegationem unigeniti Dci, figura!a eirca
affectum: cautione adjutrice uteus,
Atque hoe demonstrat liquido per qus& conira
ea qua sunt dieta certat, dicens, genitam esse a
Patre Filii eseantiam, nou per absoessum ργο/δείακε,
nen per deffuxum vel divisionem ab ejus qui genuit
conjunciione avulsam, nen per incrementum per[e-
ctam, non per alterationem trans(ormatam, sed sola
ejus qui genuit voluntalg sorlitam, δὲ esset. Quis
enim ignorat, pisi qui mentis oculos penit«s clau-
sos habeat, quod Filius per ea. qui ab Eunornio
Καὶ τοῦτο δείχνυσι περιφανῶς δι’ ὧν τοῖς εἰρη-
µένοις ἑπαγωνίζεται λέγων, γεγεγ}ήσθαι παρὰ τοῦ
Πατρὸς τοῦ Σἱοῦ ti» οὐσίαν, οὐ κατὰ ἕκτασιν
προδΛηθεῖσαν, οὗ κατὰ ῥεῦσι' 1) διαίρεσιν τῆς
τοῦ γενγήσαντος συµφυΐῖας ἀποσπασθεῖσαν, ob
κατὰ αὔξησιν ταλειωθεῖσαν, οὗ xatà ἆ 2λοίωσρ"
µορφωθεισαν, µόνῃ δὲ τῇ βουλήσει τοῦ γενντ]-
σαντος εὸ εἶναι «ἑαχοῦσαν. Τίς γὰρ ἀγνοεῖ διὰ τού-
των τῶν μὴ παντελῶς μεμυχότων τὰ τῆς φυχῆς
sumt dieta, pars creature esse astruitur? Quid C αἰσθητήρια, ὅτι µέρος τῆς κτίσεως ὁ Υϊὸς εἶναι διὰ
enim vetat hec omnia sicut sunt in dictione, et
de aliorum unoquoque qus» in creatura intelli-
guntur, dicere? Et si videtur, alicui eorum qua
creata cernuntur, sermonem accoumodemus ; quod
si non eamdem habet conseculionem, contra nos
ipsos sententiam dicemus, utpote qui ludificantium
moro, e& nom exacta et. veritatem decente cura
eorum sermonem examinemus. Submutato itaque
Filii mwmine totum ad vorbum legamus sermo-
mem. Dielmus enim a Paire genitam esse torre
essentiam, non per abscessum vel divisionem ab
ejus qui genuit conjunctione divulsam, neque per
accretienem perfectam, non per alterationem pro-
jectam, sed eola voluntate ejus qui genuit, ut esset,
sortitam. Estme aliquid ex iis qua dicta sunt,
quod eum terrse subeistemtia non conveniat? Ne-
minem arbitror id esse dicturum ; non enim Deus
extentus terram propagavit, neque fluens vel $6e--
ipsum dividens ab ea quib $ecum est conjunctione,
hujus eseeniiam exsistere fecil; neque ex parvo
ad magnitudinem, per eams quie sensim ft accre-
tionem, períecit ; neque ullam versionem vel alte-
rationem subiens in teryz speciem transformatus
est; sed ei satis fuit, ad eorum quse genita sunt
essentis subsistentiam, voluntas. ipse enim dixit,
et facta sunt, ita ut generationis nomcn, non dis-
* || Timoth. 10), 10. * Matth. i, 18.
τῶν εἰρημένων παρὰ τοῦ Εὐνομίου χατασχευάζεται»
Τ{ γὰρ κωλύει ταῦτα πάντα, καθώς ἐστιν ἐπὶ λέξεως,
xai περὶ τῶν ἄλλων ἑκάστου τῶν ἓν τῇ χτίσει θεω-
ῥουμένων εἰπεῖν ; Καὶ εἰ δοκεῖ, αυναρμόσωμέν τινι
τῶν κατὰ τὴν xsictv φαινομένων τὸν λόγον * κἂν μὴ
τὴν αὐτὴν ἀχολουθίαν ἔχει, x20" ἡμῶν αὐτῶν xaX τὴν
φηφον * τὸν λόγον ἐξοίσομεν, ὡς ἐπηρεαστικῶς, χαὶ οὐ
μετὰ τῆς Λρεπούσης τῇ ἀληθείᾳ φροντίδος ἕξετα-
ζόντων τὸν λόγον. '᾿Υπαλλάξαντες τοίνυν τὸ ὄνομα
τοῦ Υἱοῦ, τὰν ἐπὶ λέξεως ἀναγνωσόμεθα λόγον. φαμὲν
γὰρ Υεγεννῆσθαι παρὰ τοῦ Πατρὸς τῆς γῆς τὴν οὐ-
αίαν, οὗ κατ’ ἕκτασιν fj διαίρεσιν τῆς τοῦ γεννήσαν-
τος συμφυῖας ἀποσπασθεῖσαν, οὐδὲ κατὰ αὔξησιν
τελειωθεῖσαν, οὐ χατ᾽ ἀλλοίωσιν προδληθεῖσαν, µόνῃ
δὲ τῇ βουλήσει τοῦ γεννήσαντος τὸ εἶναι λαχοῦσαν.
Μή τίς ἔστι τῶν εἰρημένων πρὸς τὴν τῆς γῆς ὑπό-
στασιν ἀναρμοστία; Οὐδένα ἂν οἶμαι τοῦτο εἰπεῖν:
οὔτε γὰρ ἐχταθεὶς ὁ θεὺς τὴν γῆν προεδάλετο, οὔτε
fot ἡ τεμὼν ἑαυτὸν τῆς πρὸς ἑαυτὸν συμφυῖας
τὴν οὐσίαν ταύτης ὑπέστησεν * οὔτε ἐκ μικροῦ πρὸς
μέγεθος διὰ τῆς κατ ὀλίγον αὐξήσεως ἑτελείωσςν'
οὔτε τινὰ τροπὴν ἢ ἀἁλλοίωσιν ὑποστὰς εἰς τὸ τῆς
γῆς εἶδος διεµορφώθη ' ἀλλ ἠρχέσεν αὐτῷ πρὸς ὑπό-
στασιν τῆς τῶν γεγονότων οὐσίας ἡ βούλησις. Δύ-
τὸς γὰρ εἶπε, καὶ ἐγεννήθησαν : ὥστε xal τὸτῆς Υεν-
νῆσεως ὄνομα μὴ ἀπβδειν τῆς κατὰ τὴν γῆν ὑποστά-
CONTRA EUNOMIUM, LIB. 1V.
920
EL οὖν ἐπὶ τῶν µυρίων τοῦ κόσμου ταῦτα λέ- A crepet a terra subsistentia, Si igitur in. mundi
ηθές ἐστι, τίς ἔτι λείπεται περὶ τοῦ δόγµατος
ἱντίων ἀμφιθολία; "Οτι μέχρι ὁημάτων αἰὸν
Μτες, ἓν τῶν διὰ χτίσεως γεγονότων εἶναι
μλάζουσι, µόνοις τοῖς χατὰ τὴν τάξιν πρεσ-
Εροτεταγµένον τῶν ἄλλων. Καθάπερ ἐπὶ τῆς
μχῆς ἔστιν εἰπεῖν, πάντα μὲν Ex ταύτης elvat
ιδήρου χατασχευάσµατα, προγεγενῆσθαι 65
y λοιπῶν ἀπεργασίας, τό τε τῆς πυράγχρας xal
σρύρας ὄργανον, δι ὧν τυποῦται πρὸς thv
b σίδηρος ' o9 μὴν ἐπειδὴ πρωτεύει τοῦτο τῶν
ἤδη τις καὶ διαφορὰ χατὰ τὴν ὕλην ἐστι,
ἐκτυ ποῦντος ὀργάνου, xal τοῦ σχηματικομένου
! κατὰ τὸ ὄργανον. Σέδηρος xai τοῦτο κἀχεῖνο,
χῆμα προγενέστερον τοῦ ἑτέρου τὸ ἕτερον.
ὕτη τῆς αἱρέσεως fj περὶ τοῦ Ylou θεολογία’
ιν οἴεσθαι ὃ-.αφξρειν κατ οὐσίαν αὐτόν τε τὸν
xai τὰ παρ) αὐτοῦ γεγονότα, πλὴν τῆς κατὰ
ειν διαφορᾶς. Τές τοίνυν τῶν καὶ ὁπωσουν εἰς
ενοὺς συντελούντων, τῶν v: μορίων τοῦ
» καὶ τοῦ πεποιηχότος τὺν κόσµην τὸν αὐτὸν εἷ-
οὐσίας λόγον συντίθεται, Ἐγὼ μὲν γὰρ«φρίττω
ισφηµίαν, εἰδὼς ὅτι ὧν ὁ λόγος αὐτὸς , τούτων
: οὐδὲ dj φύσις διάφορος. Ὡς γὰρ Πέτρου καὶ
ου xai τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων ὅ τε λόγος τῆς
χοινὸς, xaX i| φὗτις µία ' τὸν αὐτὸν τρόπον
Feu; ἔχοι κατὰ τὴν ᾳὖσιν ὁ Κύριος τοῖς τοῦ
µέρεσιν ' zip ἂν ἐν ἐχείνοις κατανοήσωσιν,
ὑποχεῖσθχι καὶ τοῦτον κατ ὀὄνάγχην ὁμολο-
* . , . C
V. AXAX μὴν ὁ χύσμος οὐκ εἰσαεὶ Ówgivet*
τ' αὐτοὺς καὶ ὁ Κύρο; μετὰ τοῦ οὐρανοῦ xal
6 παρελεύσεται' εἶπερ ὁμοιογενῶς ἔχοι τῷ
Ei b: αὐτὸς ἁἴδιος ὁμολογεῖταιι ἀνάγχη πᾶσα
yv χάσµον τῖς θξίας φύσεως ἅμοιρον οἴξσθαι"
τῷ Ἀονογενεξ κατὰ την χτίσιν συµθαίνοι.
πρὸς ὃ τι φέρτται ὃ-ὰ τῆς χαλῆς ταύτης ἀχολου-
λόγος, οἷόν τις λίθος ἀποῤῥαγεις ἀχρωρείας,
b τὸ πρανὲς ὑπὸ τοῦ ἰδίου βάρους συνελαυνό-
Ἀνάγχη γὰρ 3| xal τὰ τοῦ κόσμου στοιχεῖα
Iv. Ἑλληνικὴν µαταιότητα σεθάσµια φαίνεσθαι,
; τὸν Yibv προσκυνεῖσθαι ' οὑτωσὶ δὲ σχοπή-
' ἐξ οὐχ ὄντων γεγενῖσθαι τὴν χτίσιν φαμὲν,
νοητην xai ὅση τῆς αἰσθητῆς ἐστι φύσεως ᾽
καὶ περὶ τοῦ Κυρίου χηρύσσουσ,. θελίµατι
ώντα συστῖναι τὰ γεγονότα Ἀέγομεν ' ταῦτα
pi τοῦ Ἀ]ονογενοῦς διξφέρχονται. Οὐκ ἐκ τῆς
εἶναι τοῦ πεποιηκότος, οὔτε τὴν ἀγγελικὴν
οὔτε τὴν ἐγχόσμιον πεπιστεύχαµεν * κἀχεῖνον
τῆς τοῦ Πατρὸς οὐσίας ἀλλοτριοῦσι. Δουλεύειν
«παντα τῷ θελήµατι τοῦ πεποιηχότος ὁμολο-
| ταύτην ἔχουσι xal περὶ τοῦ Μονογενοῦς τὴν
V. Οὑχουν ἐξ ἀνάγκης xal τὰ ἄλλα πάντα ὅσα,
ἐπὶ ταύττς νοῄσωσι, ταῦτα xaX τῷ Μονογενεῖ
σουσι, χαὶ ὅπερ ἂν ἐχείνῳ πιστεύσωσι, τοῦτο
: τῆς χτίσεως ὑπολήφονται, ὥστε εἰ Θεὸν ὁμο-
ετὸν Κύρ:ον, ; aV τὴν λοιπὴν κτίσιν θεοποιέσω-
(65 ταῦτα τῆς θείας φύσεως ἀμοιρεῖν διορί-
«τον αὐτὴν ὑτόλητιν vas m τοῦ Μονον νοῦς
particulis haec dicere verum cst, quanam adhuc
restat de dogmate adversariorum dubitatio? quia
verbo tenus Filium nomiuantes, unum eorum qua
per creationem genita sunt astruunt, solis ordinis
privilegiis et primigeniis primi εξ maximi nalu
filii aliis praepositum : quemadmodum im fabrica '
ferraria licet dicere, omuia quidem ex bac esse quae
ex ferro fabricata sunt, prius autem conflata quz ad
reliquorum operas requiruntur, et forcipis et mallei
instrumenta, quibus ad usum ferrum formatur ;
non tamen quoniam boc aliis anteit, jam aliqua
secundum materiam differentia quaerenda est, et
instrumenti imprimentis et ferri quod per instru-
mentum figuratur : ferrum enim et koc et illud,
D figura .alterum altero. prius. genitum est.
Talis de Filio hzereseos est theologia : quia nihil
secundum essentiam differre putet et ipsum Do-
minum et qux ab ipso producta sunt, excepta
ordinis differentia. Quis igitur est eorum qui quo-
cunque modo inter Christianos censentur, qui
mundi partium et ejus qui mundum condidit , eam-
dem esse rationem essentiz assentiatur? Ego qui-
de: blasphemiam referens perhorresco, sciens
quorum est eadem ratio, horum omnino naturam
non differre. Ut enim Petri et Joannis et reli-
quorum hominum ratio essenti:e communis, sic οἱ
natura upa: similiter si codem modo se haberet
secundum naturam f)oininus cum mundi partibus,
qua quidem in illis intellexerint, his subjici et
lunc necessario confiteantur. Atqui wuwndus non
semper idem permanet : ergo juxta eorum ορὶ-
nionem, Dominus etiam cum coelo ef terra prater-
ibit : siquidem ejusdem gencris esset cum mundo.
Quod si ipsc selernus censetur, necesse est om-
nino neque hunc mundum divine natura expertem
putare : siquidem hoc Unigenito per creationem
contingeret. Vides quo ex hac preclara conse-
quentia fertur sermo, sicut quidam lapis e promon-
torio abruptus, suo in preceps pondere devolvitur.
Necesse enim cliam mundi elementa secundum
Gracam vanitatem vencranda et colenda videri,
vel neque Filium adorari : sic autem considere-
mus : ex niliilo creaturam factam esse asserimus,
D et qu:e mente οἱ qua sensu. percipitur ; heec etiam
de Domino praedicant. Dei voluntate omnia qux
sunt facta, constitisse dicimus : h:ec etiam de Uni-
genito enarrant. Non ex essentia cjus qui fec:t,
constare, neque creaturam angelicam, neque qux
iu mundo est naturam credimus ; illum quoque
a Patris essentia alienum esse et disjunctum vo-
lunt. Cuneta. quie sunt ejus qui fecit voluntati
servire conlitemur; idem sentiunt de Ὀπίκοπίϊο,
l]gitur necessario quecunque alia de hac intel-
lexerint, eadem omnia Unigenito accommodant :
et quod de illo crediderint, hoc etiam in creatura
opinabuntur, Quaic si Dominum Deum confiten-
tur, reliquam ctiam creaturam. deificaverint. Quod
si hic divine naturi expertia definiunt, canidem
0651
$. GREGORII NYSSENI
652
opinionem de Unigenito non negabunt. At nullus A οὐκ ἀρνήσονται. 'AXA& μὴν οὐδεὶς τῶν σωφρονούντιον
sobrius οἱ prudens creature attribuit divinitatem.
Non igitur reliquum tacitus praetereo, ne linguam
adversariorum blasphemig et impio convitio videar
applicare. Illi potius qux consequuntur enuntient,
quibus os ad blasphemiam exercitatum est. Ratio
autem etiam conlicescentium est perspicua. Duo-
rum enim alterum necessario consequetur, vel
manifeste unigenitum Deum rojicient, ita ut am-
plius apud illos neque sit neque dicatur ; vel si
ei divinitatem assignant, omni quoque creature
zqualiter atribuent; vel denique fugientes eam
que in ulroque est manifestam impietatem, ad
pium sermonem confugient, ipsumque creatum
noi esse procul dubio assentientur, ut Deum ipsum
vere esse confiteantur.
Quid alia pereequentem, quacunque necessario
ex hoc priucipio sermoni subsunt impia convitia,
diutius opus est immorari? Qui ad id quod conse-
quens est respicit, ex his quxe dicta sunt. intelliget,
quod mendacii pater, quod mortis auctor, peccati
inventor, cum sit creatus in intelligente et incor-
porea nalura, non a natura prohibitus eet quiu per
mutationem fieret quod quidem est. Quod enim
mutabili constat essentia, cum in utrumque per
libertatem sui arbitrii moveatur, vim nature et
potestatem babet electionis sive propositi momen-
tum concomitante;n, ita ut illud flat ad quod clectio
ipsvm deduxerit. lgitur etiam Dominum contrario-
rum capacem ἀε[πίθηί, qui ad angelicam honoris
equalitatem ipsum abstrahunt per creationem. Sed
altam vocem Pauli audiant, quomodo hunc solum
Filium vocatum esse ait, quia sit angelorum natura
quid melius, et prastabilius. Cuinam enim quondam
angelorum dixit: Filius meus es. (uw? Et. rursus,
cum inducit in orbem terrarum Primogenitum, dicit,
Et adorent eum omnes. augeli Dei. Et ad angelos
quidem dicit: Qui facit angelos suos spiritus, εἰ
ministros suos ignis flammam. Ad Filium autem,
Sedes tua, Deus , in seculum saculi : virga. rectitu-
dinis, virga regni twi *-*. Et alia quicunque cum
hi$ prophetia de Deo loquens persequitur. Addit
cliam ex alio cantico quz conveniunt : T& a prin-
cipio, Domine, terram (undasti, et opera manuum tua-
τῇ χτίσει προσμαρτυρεῖ τὴν θεότητα. Οὐκ ἄρα xal
σιωπῶ τὸ λειπόμενον, ὡς ἂν μὴ γρῄσαιμι τῇ τῶν
ἐχθρῶν βλασφημίᾳ τὴν γλῶσσαν. Ἐχεῖνοι λεγέτω-
σαν τὸ ἐκ τῆς ἀχολουθίας ἐπιφερόμενον, οἷς τὸ στόμα
πρὸς τὴν βλασφημίαν καταχεγύμναστα.. Ὁ δὲ λόγος
xai σιωπώντων δῆλός ἐστι. Δύο yàp τὸ ἕτερον ἐξ
ἀνάγχτς ἔσται, Ἡ φανερῶς ἀποχειροτονῆσουσε τὸν
μονογενῆ Θεὸν, ὥστε µηχέτι παρ᾽ ἐχείνοις xal εἶναι
τοῦτο καὶ λέγεσθαι; f| εἰ προσμαρτυροῦσιν αὑτῷ τὶν-
θεότητα, xai πάτῃ τῇ χτίσει τὸ ἴσον προαμαρτυρή--
σουσιν * ἢ τὸ λειπόµενον, φεύγοντες την &g' ἑχάτεραε
προφαινομέντν ἀσέθειαν, ἐπὶ τὸν εὐσεθῆ χαταφεύξον-
ται λόγον, xal τὸ μὴ κτιστὺν εἶναι πάντως συΥχα-
ταθήσονται, ἵνα Θεὸν αὐτὸν ἀληθῶς εἶναι ὁμολογή-
gt93*.
T δεῖ τὰ ἄλλα λέγοντα διατρίδειν, Ex τῆς apyt«
ταύτης ὅσα χατ ἀνάνχην ὑπέστη τῷ λόγῳ τὰ βλασ-
Φήματα: Συνῄήσει γὰρ διὰ τῶν εἰρημένων ὁ πρὺς
τὸ ἀκόλουθον βλέπων, ὅτι καὶ ὁ τοῦ ψεύδονς πατῇρ,
à τοῦ θανάτου δημιουργὸς, ὁ τῖς χαχίχς εὑρετῆς,
χτιστὸς ὢν ἐν νοερᾷ τε xoi ἀσωμάτῳ φύσει, oüx
ἑχωλύθη ὑπὸ τῆς φύσεως διὰ μεταθολῆς γενέσθαε,
ὅπερ ἔστι. Τὸ γὰρ τρεπτὸν τῆς οὐσίας , Eg' ἑχάτερον
κατ ἐξουσίαν χινούµενον, ἀχολουθοῦσαν ἔχει τῇ τῆς
προαιρέσεως ῥοπῇ τὴν τῆς φύσεως δύναμιν" ὥστε
ἐχεῖνο γενέσθαι πρὸς ὅπερ ἂν ἡ προαίρεσις αὐτῆς
ἀφηγήσεται. Οὐχοῦν δεχτικὸν χαὶ τῶν ἑναντίων τὸν
Κύριον διορίσονται, ὡς πρὸς ἀγγελιχὴν ὁμοτιμίαν
αὐτὸν κατασπῶντες διὰ τῆς κτίσεως. Αλλ᾽ ἀκουσά-
τωσαν τῆς μεγάλης τοῦ Παύλου φωνΏς , πῶς µόνον
τοῦτον Yiby χεκλῆσθαί φησι, διὰ τὸ εἶναι οὐχὶ τῆς τῶν ᾿
ἀγγέλων, ἀλλὰ τῆς κρείττονος φύσεως. Tivi Τὰρ εἶπέ
ποτε τῶν ἀγγέλων, Υἱός µου el σύ; Καὶ ὄταν πάλιν
εἰσαγάγῃ τὸν Πρωςότοκον εἰς civ οἰκουμένην,
1έγει Καὶ προσκυγησάτωσαν αὐτῷ πάντες ἅ]ν-
γε.Ίοι Θεοῦ. Κάὶ πρὺς pàr τοὺς ἀγγέ.Ίους «Ἰέγει *
0 ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα, καὶ τοὺς
ἀειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς gAóya. Πρὸς δὲ τὸν
Υἱὀν, Ὁ θρόνος σου. ὁ θεὸς, εἷς τὸν alkova toU
αἰῶνος, ῥάδδος εὐθύτητος ἡ ῥάόδος τῆς βασι-
Λείας σου * xaX ὅσα ἄλλα μετὰ τούτων ἡ προφητεία
θεολογοῦσα διέξεισι. Προστίθησι δὲ xal ἀφ᾽ ἑτέρας
ὑμνῳδίας τὰ πρόσφηρα' τὸ, Σὺ κατ ἀρχὰς τὴν
rum sunt celi: et quz sequuntur omnia, eo usque: D γῆν ἐθεμεΊίωσας, Κύριε, xal ἔργα τῶν χειρὼν
Tu autem idem es, et anni tui non deficient '* : qui-
bus verbis immutabilitas et :eternitas divine natu-
re describitur. Si igitur Unigeniti deitas tanto su-
pereminet naturam angelicam, quanto servis prze-
stantior est qui possedit : quomodo communem
faciunt, vel cum sensu perceptibili ereatura crea.
tionis Dominum, vel cum angelorum natura, eum
qui ab ipsis adoratur? hzc de modo exsistentiae
ipsius disserentes, qua singulis creaturis proprie
accommodari poterunt, quemadmodum jam ab hz-
resi perbibitum de Domino sermonem terra creatio-
EO
155 Hebr. i, ὁ sqq.; Psal. n, 7; xcvi, 17; cm,
σού &lcw οἱ οὗρανοί ' xaX τὰ ἐφεξῆς πάντα , ἕως
τοῦ, Σὺ δὲ ὁ αὐτὸς εἶ, xal τὰ ἔτη σου οὐκ ἑχ.λεἰ-
φουσι" δι ὧν τὸ ἀναλλοίωτόν τε καὶ τὸ ἀῑδιον ὑπο-
γράφει τῆς φύσεως. Ei οὖν τοσοῦτον ὑπέρντιται της
ἀγγελιχῆς φύσεως τοῦ Μονογενοὺς ἡ δεύτης » ὅσον
διαφέρει τῶν δούλων ὁ χεχτηµένος * πώς κοινοπηιοῦ-
σιν, Ἡ nob; τὴν αἰσθητὴν χτίσιν τὸν τῆς κτίσεως
Κύριον, ἡ πρὺς τὴν τῶν ἀγγέλων φύσιν τὸν ὑπ' αὐ-
τῶν προσκυνούµενον; ταῦτα περὶ τοῦ τρόπου τῆς
ὑπάρξεως αὐτοῦ διεξιόντες, ἃ τοῖς χαθ᾽ ἕχαστον τῶν
ἐν τῇ κτίσει θεωρουµένων χυρίως ἐφαρμοσθήσεται"
ἐς ιν. Ἱ. !* Psal. οἱ, 26 sqq.
CONTRA EUNOIMUM, LIB. IV.
634
καθὼς ἤδη viv ἀποδοθέντα περὶ τοῦ Κυρίου λόγον A ni proprie et native accommodari posseostendimus.
ὑπὸ τῆς αἱρέσεως τῇ χατασχευῃ τῆς γῆς προσφυῶς
ἔχοντα χαὶ οἰκείως ἑἐδείζαμεν. Αλ)’ ὡς ἂν µή τι τοῖς
ἐντυγχάνουσι τοῖς πόνοις ἡμῶν ἀμφίδολον ὑπολίποιτο,
τῶν τινα συνηγορίαν τοῖς αἱρετιχοῖς δόγµασι παρ-
εχοµένων , ix. τῆς θεοπνεύστου Γραφῆς ἄξιον ἂν el
xai τοῦτο τοῖς ἑξητασμένοις παρ᾽ ἡμῶν προστεθΏναι.
Ἑροῦσι γὰρ ἴσως ἐξ αὐτῶν τῶν ἀποστολιχῶν ὧν
ἡμεῖς ἐπεμνίσθημεν , ὅτι Πῶς ἂν πρωτότοχος χτί-
στως ὠνομάσθη, εἰ μὴ τοῦτο ἣν, ὅπερ f) χτίσις ἐστί;
Πᾶς γὰρ πρωτότοχος οὗ τῶν ἑτεροφνῶν , ἀλλὰ τῶν
ὁμογενῶν ἐστι πρωτότοχος , ὡς ὁ Ῥου6ὶμ τῶν μετ
ἐχεῖνον ἀριθμουμένων προτερεύων χατὰ .τὸν τόχον,
πρωτότοχος ἣν ἀνθρώπων ἄνθρωπος. Καὶ ἄλλοι
φολλοὶ τῶν συναριθµουµένων ἁἀδελφῶν πρωτότοχοι
λέγονται. Λέγονσι τοίνυν, ὅτι Ἡνγπερ ἂν πάσης
τῆς κτίσεως οὐσίαν γοήσωµεν, καὶ τὸν ταύτης
£pwtótoxor τῆς αὐτῆς εἶναι «έγομεν. El μὲν
οὖν ὁμοούσιός ἐστι τῷ Παερὶ τῶν ÓAov f πᾶσα
ατίσις , τοῦτο καὶ cóv πρωτότοκο» αὐτῆς εἶναι
οὐκ ἀρνησόμεθα. El δὲ διαφέρει κατὰ τὴν οὐσίαν
τῆς αείσεως ὁ τῶν ÓAor θεὸς, ἀγάγκη zaca
μηδὲ τὸν πρωτότοκον ταύτης κοιγωνεῖν τῷ 8509
τῆς οὐσίας «έχει. Ἡ μὲν οὖν τῆς ἀντιθέσεως
χατασχευὴἡ τοιαύτη , οὐδὲν ἀγεννέστερον, οἶμαι, παρ᾽
ἡμῶν ἀντιτεθεῖσα τῷ λόγῳ, ἣν ὡς εἰχὸς ἣν ἀντεπ-
ενεχθΏναι παρὰ τῶν µαχομένων ἡμῖν. "A δὲ πρὸς
ταῦτα γινώσχειν χρὴ , νῦν ὡς ἂν οἷοί τε ὦμεν τῷ
λόγῳ σαφηνισθήσεται. Τετράχις εἴρηται παρὰ τοῦ
Αποστόλου bv πᾶσι τοῖς λόγοις αὐτοῦ, τοῦ πρωτο-
τόχου τὸ ὄνομα * διαφόρως δὲ, χαὶ οὐ χατὰ τὸν αὐτὸν
«ρόπον τοῦ ὀνόματος τούτου thv μνήμην πεποίηται.
Nov μὲν γάρ cns. Πρωτότοχον πάσης τῆς xci-
σεως' πἀλ.ν 6k Πρωτότοκον év zoAJoic ἀδε.λφοῖς,
εἶτα, Πρωζότοχον éx τῶν γεκχρῶν. Ἑν δὲ τῇ πρὸς
Ἑδραίους , ἀπόλυτόν ἐστιν ἐφ) ἑαυτοῦ μνημονενθὲν
τοῦ ερωτοτόχον τὸ ὄνομα. Λέγει γὰρ οὕτως, "Ocav
é& zd. εἰσαγάγῃ τὸν πρωτότοκον εἰς τὴν οἱ-
χουµένην , «έχει. Καὶ προσκυγησάτωσαν αὑτῷ
πάντες ἄγγεοι αὐτοῦ. Οὕτω δὲ τούτων διηρηµέ-
νων, καλῶς ἂν ἔχει ἔἕχαστον τούτων ἐφ᾽ ἑαυτοῦ διελέ-
σθαι χωρίς πῶς τῆς χτ/σεώς ἐστι πρωτότοκος, xat
πώς bv πολλοῖς ἀδελφοῖς , χαὶ πῶς ἐφ᾽ ἑαυτοῦ χωρὶς
ἑκάστου τούτυν μνημονευθεὶς , ὅταν πάλιν εἰσάγηται
Sed ne quid eorum qua hsereticis decretis pairo-
cinium aliquod prebeant, dubium ct ambiguum,
his qui in hos nostros labores incident, relictum
sit, ex divinitus inspirata Scriptura hoc etiam di-
gnum fuerit quod his qus a nobis exposita fuerunt,
adjiciatur.
Nam fortasse ex ipsis apostolicis verbis, quorum
nos meminimus, dicent iuterrogantes, Quomodo
primogenitus creature nominatus est, si non hoe
erat, quod creatura est ? Omnis enim primogenitus
non eorunique sunt diverse nature, sed qua sunt
cjusdem generis est primogenitus : sicut Ruben pri-
mogenitus erat eorum qui post illum recensentur, ut-
potequi primus,secundum partum, hominum homo: et
B alii multi fratrum qui cum eis numerantur, primogc-
niti dicuntur. Dicunt itaque, Quamcunque omnis crea-
ντα essentiam mente conceperimus,hujus etiam primo-
genitum esse ejusdem essentig necesse est. Si igitur
ὁμοούσιος (simul essentialis) est Patri universorum
omnis creatura, hoc. etiam primogenitum ipsius esse
non negabimus. Quod si differt secundum essentiam
a creatura. universorum Deus, necessarium est om-
nino neque primogenitum ejus participem dicere cum
Deo essentie. (a) Contrariz igiturobjectionis astru-
ctio talis est, nostro sermoni opposita (qua nil vi-
lius et ignobilius puto), digna hercle qux ab adver-
sariis nostris opponeretur nobis. Quas autem ad
hec nosse oportet, nunc pro viribus nostris ora-
tione declarabitur. Quater ab Apostolo in omnibus
ejus sermonibus primogeniti nomen dictum est,
seJ differenfer, neque eodem modo nominis hujus
mentio facta est. Modo enim dicit Apostolus, Pri-
mogenilum omnis creature !! : rursus, Priimogenitum
in muliis fratribus '* : deinde, lrimogenitum ex mor-
tuis **. |n Epistola vero ad lHebraos absolutum est
in seipso commemoratum primogeniti nomen. Sic
enim dicit : Cum vero rursus inducit primogenitum
in. orbem terrarum, dicit : Et adorent eum omnes an-
geli ejus '*. His sic distinclis, oper:e pretium erit
lerum unumquodque in seipso seorsim distin-
guere, quomodo omnis creatura est primogenitus,
et quoinodo in imultis fratribus, et quomodo pri-
mogenilus ex mortuis, el quomodo in seipso sine
εἰς την οἰχουμένην , προσχωνεῖται ὑπὸ πάντων τῶν D horum unoquoque commemoratus, cum rursus in-
ἀγγέλων αὐτοῦ. Οὑχοῦν ἀπὸ τῶν τελευταίων εἰ δοχεῖ,
εἷς τῶν προχε,µένων θεωρίας ἀρξώμεθα,
Ὅεαν zxá.ur εἰσαγάγῃ, φᾳησὶ, τὸν πρωζότοχο» εἰς
τὴν oixovpérny- ἡ τοῦ d. προσθήκη, τὸ μὴ πρώ-
«ως Ύίνεσθαι τοῦτο διὰ τῆς χατὰ ihv λέξιν ταύτην
σημασίας ἑνδείχνυται. Ἐπὶ γὰρ τῆς ἑπαναλήφεως .
τῶν ἅπαξ γεγονότων τῇ λέξει ταύτῃ χεχρήµεθα.
Οὐχοῦν τὴν ἐπὶ τῷ τέλει τῶν αἰώνων φοδερὰν αὐτοῦ
ἐπιφάνειαν σηµαίνει τῷ λόγῳ : ὅτε οὐχέτι ἐν τῇ τοῦ
ἁοόλου χαθορᾶτῳ μορφῇ, ἀλλ᾽ ἐπὶ τοῦ θρόνου τῆς
*! Coloss. t, Τσ. !* Rom. vin, 99.
33 Col. 1, 18; 1 Cor. 15, 10.
ductus fuerit in orbem, adoratur ab; omnibus an-
gelis ejus. Α postremis igilur, si videlur, propo-
sitorum speculationem exordiamur.
Cum iterum, inquit, inducit primogenitum in or-
bem : adjectio particula iterum, hoe non primo
fleri per hanc dictionis significantiam ostendit.
Nam in repetitione eorum quz semel facta sunt,
hac dictione utimur. lgitur in fine szculorum ter-
ribilem ejus apparitionem hoc sermone significat :
quando non amplius in servi forma conspicitur,
sed in solio regni magnifice sedens, et ab angelis
" ουν. 1, 6; Psal. civ, 7.
(a) Corruptum exemplar Grecum suspicor lioc in loco. Conscutiunt tamen Codd. Davarieus οἱ Li-
vincian'is ap. Gretserum.
655
5. GREGORII NYSSENI .
656
omnibus circum ipsum adoratus. Propterea qui A βασιλείας μεγαλοπρεπῶς προχαθήµενος, xal ὑπὸ
semel in orbem ingressus, primogenitus factus ex
mortuis, οἱ fratrum et omis creature primogoni-
tus, cum iterum ingredietur in terrarum orbem,
judicans ipsum orbem in justitin, sicut testatur
vaticinium, non repudiat primogeniti nomen, quod
semel pro nobis accepit : sed sicut in nomine JESU
omne genu se curvat ei qui supra omne nomen
est !5-1*, gic etiam eum qui in nomine primogenili
venit, omnis angelorum plenitudo obviam facta
adorat, ob hominum revocationem affecta gaudio,
quam, quia sit noster factus primogenitus, rursus
ad gratiam quz a principio fuit revocavit, siqui-
dem gaudium fit angelis super his qui ex peccato
resipiseentes salvi fiunt ** . Quocirca usque nunc
congemiscit crealura illa, et condolescit nostra
vanitati !, multam suam et detrimentum Judi-
cans nostram perditionem, cum revelatiofacta fue-
rit filiorum Dei, quam pro nobis semper exspectant
et przestolantur, et cum salva fuerit ovis cum su-
perna illa centuria : (nos autem omnes sumus, hu-
mana natura, hxc ovis, quam, quia faetus primo-
genitus, bonus pastor servavit !*:)tunc pracipue
in vehementi pro nobis gratiarum actione Deo ado-
rationem adducent ei , qui propter priinógenituram
revocavit eum qui a patrio lare longe abscesserat.
τῶν ἀγγέλων πάντων περὶ αὐτὸν προσχυνούμενος.
Atà τοῦτο ὁ ἅπαξ εἰσελθὼν εἰς τὴν οἰκουμένην, πρω-
τότοχος γενόμενος ἐκ τῶν νεχρῶν τε xal ἁδελφῶν,
xai πάσης τῆς χτίσέως, ὅταν πάλιν εἰσέρχηται εἰς
τὴν οἰχουμένην ὁ χρίνων τὴν οἰχουμένην ἓν διχαιο-
σύνῃ, χαθὼς ἡ προφητεία λέγει, οὐχ ἀποθδάλλει τοῦ
πρωτοτόχου τὸ ὄνομα, ὃ ἅπαξ ὑπὶρ ἡμῶν χατεδέ-
ξατο * ἀλλ ὡς Ev ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν γόνν χάµπτει,
τῷ ὑπὲρ πᾶν ὄντι ὄνομα, οὕτως καὶ τὸν ἐν τῷ ὁνό-
ματι τοῦ πρωτοτόχον γενόµενον προσκυνεῖ ἁπάντωνρ
ἀγγέλων τὸ πλῆρωμα, τῇ ἀνακλήσει τῶν ἀνθρώπων
ἐπευφραινόμενον, ἣν διὰ τοῦ γενέσθαι ἡμῶν πρωτό-
τοχος, πάλιν cei; τὴν ἐξ ἀρχῆς χάριν ἀνεχάλέσατο.
Ἐπειδὴ Υὰρ χαρὰ γίνεται τοῖς ἀγγέλοις ἐπὶ τοῖς
B ἀνασωζομένοις ἐξ. ἁμαρτίας" διότι µέχρι τοῦ νῦν
συστενάζει ἡ Χχτίσις ἐχείνη xal συνωδίνει τῇ xa
ἡμᾶς µαταιότητι, ζηµίαν οἰχείαν γχρίνουσα τὴν.
ἡμετέραν ἀπώλειαν, ὅταν ἡ ἁποχάλυψις γένηται τῶν
υἱῶν τοῦ Θεοῦ , ἣν ὑπὲρ ἡμῶν ἀεὶ καραδοχοῦσι xol
πεχδέχονται, xal ὅταν ἁποσωθῇ τῇ ἄνω ἑχατοντάδι
τὸ πρόθατον' ἡμεῖς δὲ πάντες ἐἑσμὲν dj ἀνθρωπίνη.
φύσις τοῦτο τὸ πρόθατον ὃ διὰ τοῦ γενέσθαι πρω-
τότοχος, ὁ ἁγαθὸς ποιμὴν ἀνεσώσατο ' τότε διαφε-
ῥρόντως Ev. ἐπιτεταμένῃ τῇ ὑπὲρ ἡμῶν εὐχαριατίᾳ,
προσάξουσι τῷ θεῷ τὴν προωσχύνηαιν τῷ διὰ τῆς
πρωτοτοχίας ἀναχαλεσαμένῳ τὸν τῆς πατρῴας ἑστίας ἀποφοιτήταν-α.
His 4 nobis sic intellectis, nullus amplius du-
bitet, cujus grati» ex mortuis fit primogenitus, vel
Ἱούτων δὲ οὕτως ἁἑμῖν νοηθέντων , οὐχέτ) ἄν τις
περὶ τῶν λοιπῶν ἀμφιθάλλοι, ὅτου χάριν T) νεκρῶν
creature vel in multis fratribus. Hzc enim omnia ad ϱ γίνεται πρωτύτοχος, ἡ κτίσεως, 3| Ev πολλοῖς ἆδελ-
eumdem scopum spectant, etsi in unoquoque secun-
dum proprietatem insignis quzdam Πδιίο apparet.
Primogenitus ex mortuis fit, qui primus per seacres
mortis dolores solvit, utomnibus etiam viam faciat ad
partum qui tit ex resurrectione. In fratribus rursus
primogenitus factus, qui novo regenerationis partu
prior genitus est in aqua, cujus partum colunibze
volatus obstetricatus est. Per quem eos qui cum
ipso similis generationis participes sunt, sibi fra-
tres asciscit, οἱ primogenitus eflicitur eorum qui
postipsum cx aqua et spiritu regenerantur. Et ut suin-
matim dicam, cum sint tres in nobis generationes,
quibus vivificatur humana natura, una e corpore, al-
tera secundum regenerationis mysterium, tertia per
speratam ex mortuis denuo resurrectionem, in his
tribus primogenitus dicitur. Duplex quidem cum sit
Fegeneralio, quie per ulirumque efücitur, et per
baptisma, et per resurrectionem, ipse factus dux οἱ
princeps eecunduin utramque, in carne aulem
primogenitus (it, primus et solus ignotum nature
partum in seipso per Virginem novum molitus, cu-
jus nullus in. tot. hominum generationibus aucior
exstitit. Si hac secundum rationem intellecta fue-
rint ; neque creatur: significatum, cujus primoge-
nitus cst ignorabitur. Duplicem enim nature nostre
creationem cognovimus: primam, secundum quam
formati sumus οἱ secundam, per quam reforniati
15-15 Philipp, iq, 10.
** Matth. xvii 45, 11; Luc.
φοῖς. Ilávza γὰρ ταῦτα πρὸς τὸν αὐτὸν oxonóy βλέ-
πει, χᾶν ἑχάστῳ τι χατὰ τὸ ἱδιάζον ἑμφαίνηται νόη-
pa. Πρωτότοχος γὰρ ἐκ τῶν νεχρῶν γίνεται ὁ πρῶ-
τος δι) ἑαυτοῦ τὰς ὠδῖνας τοῦ θανάτου λύσας , fva
xaX πᾶσιν ὁδοποιήσῃ τὸν. ἐξ ἁναστάσεως τόχκον. "Ev.
ἁδελφοῖς δὲ πάλιν πρωτότοκος γινόµενος , ὁ τοῦ xat-
vou τῆς παλιγγενεσίας τόχου προγεννηθεὶς Ev τῷ
ὕδατι, οὗ τὰς ὠδῖνας dj πτῆσις τῆς περιστερᾶς
ἐμαιεύσατο. Δι) οὗ τοὺς συμμµετασχόντας αὐτῷ τῆς
ὁμοίας γεννήσεως ἀδελφοὺς ἑανυτοῦ ποιεῖ , χαὶ πρω-
τότοχος Ὑίνεται των μετ αὐτὸν γεννωµένων Ex τοῦ
ὑδατός τε καὶ τοῦ πνεύματος. Καὶ σννελόντι φάναι,
τριῶν οὐσῶν ἐν ἡμῖν τῶν γεννήσεων, δι ὧν ζωο-
ποιεῖται dj ἀνθρωπίνη φύσις * τῆς μὲν ἀπὸ σώματος,
τῆς δὲ χατὰ τὸ τῆς παλιγγενεσίας µυστήριον * τῆς
δὲ , διὰ τῆς ἑλπιξομένης Ex τῶν νεχρῶν πάλιν ἆνα-
στάσεως, ἓν ταῖς τρισὶ πρωτότοκος Ὑίνεται. Της μὲν
διπλῆς παλιγγενεσίας τῆς δι’ ἀμφοτέρων ἑνεργουμέ-
νης, διά τε τοῦ βαπτίσματος καὶ διὰ τῆς ἀναστά-
σεως, αὐτὸς γενόμενος ἀρχηγὸς καθ) Exá1spov , Ev
ὃξ τῇ σαρχὶ πρωτότοχος γίνεται ' πρώτος xal pó-
νος τὸν ἄγνωστον τῇ φύσει τόχον &q' ἑαυτοῦ διὰ τῆς
παρθενίας καινοτοµήσας, οὗ μηδεὶς Ev ταῖς τοσα”.
ταις τῶν ἀνθρώπων γενεαῖς καθηγἠσατο. El ταῦτσ
τοίνυν χατὰ λόγον νενόηται , οὐδὲ τὸ τῆς κτίσεως
σηµαινόµενον, ἧς πρωτότοχός ἐστιν , ἀγνοηθήσεται.
Διπλῆν γὰρ τῆς φύσεως ἡμῶν τὴν χτίσιν ἐγνώχα
xv, 7. !5 Βοιι, vin, {9. !* Mattb. xvii, 12.
607
CONTRA EUNOXIUJM, LIB. iV.
638
μεν. viv τε πρώτην καθ᾽ fjv ἐπλάσθημεν, xal τὴν A fuimus; sed non opus esset secunda crcationc,
Biuvipav xa0' fv ἀνεπλάσθημεν. 'AXJÀ οὐχ ἂν dv
ος δευτέρας ἡμῶν κτίσεως χρεία, εἰ μὴ τὴν πρώτην
δ.ὰ τῆς παραχοῆς Ἱχρειώσαμεν. Ἐχείνης τοίνυν xa-
Ἀσιωθείσης τε xai ἀφανισθείσης , ἔδει χαινὴν ἐν
Χριστῷ γενέσθαι χτίσιν, χαθώς φησιν ὁ Απόστολος.
Οὐδὲν ἔτι τῶν πεπαλαιωµένων ἐπὶ τῆς δευ-έρας κτί-
σεως ἀξιοῖ βλέπειν, Ἀπεκδυσάμεγοι, λέγων, τὸν πα-
«ἑαιὸν ἄνθρωπο», σὺν ταῖς πράξεσι xal ταῖς ἐπιθυ-
µίαις αὐτοῦ, ἐνδύσασθε τὸν xawór ἄγθρωπογ τὸν'
χατὰ θεὺν κτισθέντα" καὶ, EU τις ἐν Χριστῷ, qnot,
χανἡ κτεἰσις' τὰ ἀρχαῖα παρη.10εν, lov γέγονε
χαινἁ * εἷς γὰρ χαὶ ὁ αὐτὸς τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως
πποιητὴς , καὶ τὸ xaz' ἀρχὰς xat τὸ μετὰ ταῦτα ᾽
τότε λαδὼν χοῦν ἀπὺ τῆς γῆς, τὸν ἄνθρωπον ἔπλασε'
πάλιν λαθὼν τὸν Ex τῆς παρθενίας χοῦν , οὐχ ἁπλῶς
τὸν ἄνθρωπον ἔπλασεν, ἀλλ ἑαυτῷ περιέπλασε.
Τότε ἔχτισεν, μετὰ ταῦτα ἑχτίσθη * τότε ὁ Λόγος
σάρκα ἐποίησεν , μετὰ ταῦτα ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο,
tva µετασχευάσῃ πρὸς πνεῦμα τὴν ἡμετέραν σάρχα
διὰ τοῦ συμμετασχεῖν ἡμῖν σαρχότητος χαὶ αἵματος.
Ταύτης τοίνυν τῆς καινῆς ἓν Xpiostp χτίσεως, fic à
αὐτὸς χαθτγέσατο, πρωτότοχος ὠνομάσθη , πάντων
ἁτοαρχὴ Υενόμενος , καὶ τῶν εἰς ζωῆν γεννωµένων,
καν τῶν δι ἀναστάπεως νεχρὼν ζωοποιουμένων, ἵνα
x3 νεχρῶν xal ζώντων χυριξεύσῃ, xal ὅλον διὰ τῆς
ἓν ἑαυτῷ ἀπαρχῆς συναγιάσῃ τὸ φύραμµα. "Ott γὰρ
. οὗ κατὰ τὴν προαιώνιον ὕπαρξιν ἐφαρμόξεται τῷ
YUp τὸ πρωτότοχον, ἡ του Μονογενοῦς προσηγορἰα
nisi primam per prevaricationem inuilem reddi-
dissemus. llla igitur inveterata, obsoleta et cva-
nida, novam in Chliristo ficri creaturam erat ne-
cesse, sicut ait Apostolus : nihil amplius vetusto-
rum in secunda creatura censet intueri : Exuentes,
inquiens, veterem hominem cum actibus οἱ cepidi-
tatibus ejus, induite novum hominem qui secunduin
Deum creatus est **, Et, Si qua in Christo, inquit, nova
creatura : vetera pra'terierunt, ecce nova facta sunt?*;
unus enim ct idem human:e naturz factor, qui fe-
cit et quod ab initio, et quod postea faetum est,
tunc ex pulvere accepto hominem finxit ; rursus
pulvere ex Virgine sumpto, non simpliciter homi-
nem formavil, sed sihi ipsi affinxit. Tunc creavit,
postea creatus est ; tune Verhum carnem fecit, postea
vero Verbum caro factum est, ut carnem nostram
ad spiritum converteret ; quia sit nobiscum parti-
ceps factus carnis et sanguinis. Ilujus igitur novae
in Christo creature, cujus ipse dux fuit, primoge-
nitus est vocatus, omnium factus primitiz, οἱ eo-
rum qui ad vitam generantur, et eorum qui per
resurrectionem ex mortuis vivificantur, ut mor-
Luis ct vivis dominetur, atque ul totam per pri-
mitias in seipso sanclificet. conspersionem. Quod
enim non secundum antle-wternam exsistentiam
Filio primogeniti nomen applicatur, Uni;cniti ap-
pellatio testatur. Nam qui vere Unigenitus est,
fratres non habet. Quomodo cnim quis esset uni-
διαμαρτύρεται. Ὁ γὰρ ἀληθῶς Μονογενὴς ἁδελφοὺς ϱ genitus qui cum fratribus. annumeratur? sed ut
οὐκ ἔχει. Πῶς οὖν ἄν τις εἴη μονογενῆς Ev ἀδελφοῖς
ἀριθμούμενος; ἀλλ ὡς λέγεται θεὺς χαὶ ἄνθρωπος,
Y'Uc Θεοῦ xal Yib, ἀνθρώπου' μορφὴ γὰρ θεοῦ xai
μορφὴ.δούλου, τὰ μὲν κατὰ τὴν ὑπάρχουσαν φύσιν
Cr), τὰ δὲ χατὰ.τὴν φιλάνθρωπον οἰχονομίαν γενόµε:
φας οὕτω xal μονογενὶς θεὸς iv, Πρωτότοχος πά-
σης κτίσεως γίνεται, Μονογενῆς μὲν ὢν ἓν τῷ πα-
ερώῳ χόλπῳ, iy δὲ τοῖς διὰ τῆς χαινῆς κτίσεως
σωζοµένοις πρωτότοκος τῆς κτίσεως xal γενόμενος
xat λεγόμενος. Ei δὲ, καθὼς 1j αἴρεσις βούλεται , διὰ
«b προχατεσχευάσθαι τῆς λοιπῆς χτίσεως πρωτότο-
x0; λέγεται, οὗ συμφωνεῖ τοῖς παρ᾽ αὐτῶν περὶ τοῦ
μονογενοῦς 8:00 κατασχευαζομένοις τὸ ὄνομα. Οὐ
Τὰρ τοῦτό φῆσιν, ὅτι Παρὰ τοῦ Πατρὸς ὁμοίως ὅτε
Ye «αἱ τὰ πάντα ἐγένετο" ἀλλὰ ποίηµα μὲν τοῦ
Βατρὸς τὸν μονογενῆ θεὸν λέγουσιν, τούτου δὲ τὰ ἄλλα
πάντα * dp τοίνυν λόγῳ κτιαθῆναι τὸν Υἱὸν δογµατί-
οντες, Πατέρα τοῦ χτίδµατος τὸν θεὺν ὀνομάζουσε,
«p αὐτῷ λόγῳ πάντως παρὰ τοῦ μονοχενοῦς θεοῦ τὰ
φάντα κατεσχευάσθαι λέγοντες, οὗ πρωτότοχον τῶν
δι αὐτοῦ γεγενηµένων, ἀλλὰ Πατέρα κυριώτερον αὖ-
«bv ἀνομάνονσι, τῆς αὐτῆς bm ἀμφοτέρων πρὸς τὰ
ατίσµατα σχέσεως, τὴν αὐτὴν χατὰ τὸ ἀχόλονθον
προσηγορίαν ποιούσης. El γὰρ χυρίως tou ibíou
πτίσµατος ὁ ἐπὶ πάντων Geb; οὐ πρωτότοκος , ἀλλὰ
Πατὴρ ὀνομάζεται, τῷ αὐτῷ λόγῳ πάντως xat τῶν
ἱδίων χτισµάτων Ἡκτὴρ ὁ μονογενὴς 8:5; οὗ πρω-
9? (:οἱους. i, 9, 10. 3 Il. Cor. v, 17.
dicitur Deus et homo, Filius Dei et Filius liomi-
nis; forma enim Dei et forma servi, partim qui-
dem secundum naturam exsistentein cum sit, par-
Liin vero cum sit factus secundum liumanitatis dis-
pensationem : sic eliam unigenitus Deus cum sit,
primogenitus omnis creaturz efficitur. Unigenitus
quidem in paterno sinu, in his vero qui per novam
creaturam servantur, primogenitus creature et
factus et dictus. Quod si, ut vult hzresis, quia sit
ante omnem creaturam conditus, primogenitus di-
citur, bis qux ab ipsis de uhigenito Deo astruun-
lur primogeniti nomen non consonat. Non enim
hoc aiunt : Quia a Patre similiter et Filius οἱ re-
liqua omuia facta sunt; sed facturam Patris uni-
D genitum Deum dicunt; hujus autem, nempe Uni-
geniti, alia omnia. Quo igitur sermone creatum
esse Dei Filium docentes, Patrem creature Deum
nominant, eodem plane sermone ab unigenito Deo
omnia condita esse dicentes, non primogeuitum
eorum qua per ipsum sunt producta, sed Patrem
magis proprie nominant; cum eadeni) qua cst in
utrisquc cum creaturis relatio, eamdem ex conse-
cutione appellationem faciat. Si enim proprie ille
qui est in omnibus Deus, propria creatura? non
primogenitus, sed Pater nominatur, eadem ratione
omnino et propriarum creaturarum Pater unigeni-
tus Deus non proprie primogenitus nominabitur :
ο
S. GREGORII NYSSEN!
640
ita ut prorsus impropria et supervacaneasit primo- A τότοχος χυρίως ὀνομασθήσεται' ὡς ἄχυρον κατὰ
geniti appellatio, nec in hzeretica notione locum
habeat. |
Sed ad eos qui divin: generationi affectum as-
sumunt et connectunt, redeundum est; ac per hoc
vere genitum esse Dominum negant, ne affectum
intelligant. Nam quod dicunt omnium generationi
affectum insitum et copulatum, ac propterea existi-
mandum esse Filium ab opinione secundum gene-
rationem valde alienum esse, ut pure extra affe-
etum permaneat Numen : deceptu facilibus et in-
caulis fortasse rationem aliquam habere haec opi-
nie videri potest, sed mysteriorum divinorum
disciplina eruditis et excultis, ex probatis et con-
cessis prompta est in manu reprehensio. Quis enim
ignorat generationem esse quzPin veram et beatam
vitam nos adducat, non quz est eadem cum ea
quas ex sanguibus et voluntate cgrnis constat, in
qua et fluxus et mutatio et qua sensim fit perfectio
et alia quaecunque in hac considerantur genera-
tione ? Altera vero generatio ex Deo est et coelestis ;
etut ait Evangelium '*, quze desuperesse credita est,
que quidem carnis et sanguinis affectus non ad-
mittit.
Jam adversarii audeant duorum alterum affir-
mare: vel non esse generationem quz Πί desuper,
vel si sit, per carnis affectum esse. Atqui esse as-
centiuntur, et in ipsa affectum non inveniunt ; non
igitur omnis generatio cum affectu data colizret ; €
ced quz affectibus obnoxia est et indita, materia-
lis , qui vero affectuum est expers et pura, imma-
terialis est. Quze. igitur necessitas, qui vis cogit
ea quz sunt carnis propria, incerrruptibili Filii ge-
nerationi affricore et aspergere, et ludificando car-
nalem hanc et infimam generationem indecora phy-
siologia, a paterna familiaritate sive necessitudine
Filium excludere? Quod si et in nobis generatio
quidem utriusque vite dux est et magistra ; sed
qua per carnem, carnalis et. affectibus obnoxiz,
spiritalis vero pure. Nec eorum qui modo quo-
cunque Christianorum numero adscripti sunt, huic
orationi quisquam contradixerit, quomodo in di-
vina incorruptibili natura de generatione cogitan-
tem fas sit affectum suspicari. Hoc etiam amplius
dictis additum examinemus : Si propter affectum
carnalem fidem derogant impassibilitati divinz ge-
nerationis,.ex iisdem exemplis qux sunt in nobis
dico, neque ipsum mundi Conditorem ab omni af-
πάντα xal παρέλχουσαν εἶναι τοῦ πρωτοτόχου τήν
προσηγορίαν, ἐπὶ τῆς αἱρετιχῆς ἐννοίας χώραν οὐκ
ἔχουσαν.
"KB ἐπανιτέον πρὸς τοὺς τῇ θείᾷ γεννήσει vb
πάθος συνάπτοντας , xal διὰ τοῦτο ἁπαρνουμένους
τὸ ἁληθῶς γεννηθῆναι τὸν Κύριον, ἵνα μὴ πάθος
νσίσωσι. Τὸ γὰρ λέγειν ὅτι συνέζευχται πάντων τῇ
γεννέσει τὸ πάθος, χαὶ διὰ τοῦτο χρῆναι τῆς κατὰ
thv Υέννησιν ὑπολήφεως ἀλλοτρίως ἔχειν τὸν 1 ὃν
οἵεσθαι, ὡς ἂν χαθαρῶς ἔξω πάθους διαµένοι τὸ
θεῖον, τοῖς μὲν εὐεξαπατήτοις ἴσως ἄν τινα λόγον
ἔχειν δοχοίη * τοῖς δὲ πεπαιδευµένοις: τὰ θεῖα µν-
στῄρια πρόχειρος Ex τῶν ὁμολογουμένων 6 ἔλεγχος,
Τίς γὰρ οὐκ οἵδεν, ὅτι γέννησις ἡμᾶς εἰς τὴν ἆληθι-
νἠν τε καὶ µακαρίαν ἀνάχει ζωὴν , οὐχ fj αὐτὴ οὖσα
τῇ ἐξ αἵμάτων xal θελήµατος σαρχὸς συνισταμένη,
Ev ᾗ καὶ ῥύσις, καὶ dj µεταθολὴ xal ἡ χατ᾽ ὀλίγον
προστελείωσις, xal ὅσα ἄλλα περὶ ταύτην θεωρεῖται
τὸν γέννησιν, Ἡ δὲ ἑτέρα £x τοῦ Θεοῦ xai οὐράνιος,
xaX χαθὠώς φτσι τὸ Εὐαγγέλιον, ἄνωθεν εἶναι πετι-
στευµένη, fitt; τὰ σαρχὸς xal αἵματος οὗ παραδέχε-
ται πάθη.
"H τολµησάτωσαν oU ἑναντίοι τῶν δύο τὸ ἕτερον
ἀποφήνασθα., 9| μὴ εἶναι τὴν ἄνωθεν γέννησιν, fj
διὰ πάθους εἶναι. ᾽Αλλὰ μὴν xa εἶναι συντίθενται, ᾿
καὶ τὸ πάθος ἐπ᾽ αὐτῆς οὐχ εὑρίσχουσιν * οὐχοῦν οὗ
πᾶσα γέννησις τῷ πάθει συμπέφυχεν' ἀλλ' ἐμπαθὴς
μὲν dj ὑλιχὴ, χαθαρὰ δὲ πάθους ἡ ἄῦλος. Τίς οὖν ἡ
ἀνάγχη τὰ σαρχὺς ἴδια τῇ ἀκηράτῳφ τοῦ Υἱοῦ γεννή-
σει προστρίθεσθαι, xal διὰ τοῦ χωμῳδεῖν την χάτω
γένντσιν τῇ ἀσχήμονι φυσιολογίᾳ τῆς πατριχῆς ol-
χειότυτος τὸν Υἱὸν ἀποχλείειν; Εἰ δὲ χαὶ Eg! ἡμῶν
Υέννησις μὲν ἑκατέρας χαθηχεῖται ζωῆς” dXX ἡ μὲν
δ.ὰ σαρχὸς, ἐμπαθοῦς, fj δὲ πνευματιχὴ, χαθαρᾶς'
χαὶ οὐχ ἄν τις ἀντείποι τῷ λόγῳ τῶν ἐπωσοῦν.ὲν Χρι-
στιανοῖς ἀριθμουμένων, πῶς ἔστιν ἐπὶ τῆς ἀχηράτου
φύσεως γέννησιν ἐννοήσαντα πάθος ὑπολογίζεσθαι.
Ἔτι δὲ xal τοῦτο τοῖς εἰρημένοις προσεξετάσωµεν”
El διὰ τὸ περὶ «hv σάρχα πάθος ἀπιστοῦσι «fj, ἆπα-
θείᾳ τῆς θείας γεννήσεως, Ex τῶν αὐτῶν ὑποδειγμά-
των,τῶν ἐν ἡμῖν λέγω, μήτε δημιονργὸν ἀπαθη «bv
D θεὸν πιστευέτωταν. El γὰρ πρὸς τὰ ἡμέτερα τὸ θεῖον'
χρίνουσιν, οὔτε γεννᾷν τὸν θεὸν οὔτε χτίζειν όμολο-
Υ{σουσι’ τούτων γὰρ οὔθ' ἕτερον kv. ἡμῖν ἐνεργεῖτας».
[ δίχα πόνου xat Όλης(α)]. Ἡ οὖν ἀμφόεερα τῆς θείας
φύσεως χωριξέτωσαν, τὴν χτίσιν τε xal τὴν γέννηαιν —
fectu sive passione liberum et vacuum credant. Si
enim humano more divinam majestatem judicant,
neque Deum generare neque creare confitebun-
tur : horum enim neutrum in nobis efficitur.
Vel igitur ambo a divina natura, creationem et ge-
uerationem, separent, ut per utraque Deo impassi-
ἵνα δι ἑχατέρων τῷ θεῷ τὴν ἀπάθειαν φυλάξωσι -
xai χαθόλου τὴν εἰς τὸν Μονογενη πίστιν kx τοῦ δόγ” —
pato; αὐτῶν ἐχδαλέτωσαν, ὡς ἂν ἔξω πάθους «D
Πατὴρ φυλάσσοιτο, µῆτε ἓν τῷ γεννᾷν. µολυνόμενοσςς
3, εἰς τὸ ἕτερον ἁπαθῶς ἐνεργεῖσθαι συγχωρῶαι πα
τῆς θείας δυνάμεως , μήτε περὶ τοῦ ἄλλου Cuyoyuammm
** Joan. 1, 15.
quam habet codex Boicus, τούτων γὰρ οὐθέτερον alil"
(a) Uncis inclusa deerant in ex. Graeco. — Nec :L co
ἡμῖν ἀπαθῶς ἑνεργ.
comparent in Doico et Livin:anco. Lectio vcra est
ea
CONTRA EUNOMIUM, 11D. IV.
612
χείτωσαν. El γὰρ χτίσει δίχα πόνου xai ὕλης , xai A bilitatem sive affectuum vacuitatem custodiant ; et
γεννᾷ πάντως δίχα πόνου χαὶ ῥεύσεως.
funditus universam in Unigenitum fldem suo dog-
mme expellant, ut Pater extra affectum custodiatur, neque in generando con:aminetur; vel ad al-
terum nempe impassibiliter sive absque ullo affectu operari divinam virtutem concedant, neque de al-
tero altercentur. Si enim creat absquo labere et materia, eliam generat prorsus absque labore et
fluxu. ME
"Eyw δὲ πάλιν χαὶ πρὸς τοῦτον τὸν λόγον συνηγο-
ροῦντά pot τὸν Εὐνόμων. Λέξω δὲ συντεμὼν ἐν ὀλίγφ
τὴν φλυαρίαν αὐτοῦ, πᾶσαν διὰ βραχέων ἐπιδραμὼν
τὴν διάνοιαν ' ὅτι Οἱ ἄνθρωποι οὗ τὰς 0Aac ἡμῖν
χατασχενάζουσι», d.AAà τὸ εἶδος μιόγον ἐπιτεχ-
φῶνται τῇ 04g: αὕτη τῶν παρ) αὐτῶν ῥηθέντων διὰ
πολλῆς φλναρίας ἐστιν dj διάνοια. El οὖν Ev τῇ χάτω
γεννήσει σύλληγιν xaX διάπλασιν ἐννοῶν ἀπαγορεύξι
διὰ τοῦτο τὴν χαθαρὰν τῆς γεννήσεως ἔννοιαν, ἆχο-
λούθως χατὰ τὸν αὐτὸν λόγον τῆς ὧδε χτίσεως περὶ
tb εἶδος πονούσης, ὕλην δὲ συνεχπορίνειν τῷ εἴδει μῃ
ὀυναμένης, ἁπαγορευέτω διὰ τοῦτο xaY δημιουργὸν
εἶναι τὸν Πατέρα οἴεσθαι. Εἰ δὲ μὴ βούλεται χατὰ τὸ
ἀνθρώπινον τῆς δυνάµεως µέτρον ἐπὶ τοῦ θεοῦ ttv
χτίσιν νοεῖν, μηδὲ τὴν θείαν γέννησιν ἐκ τῶν ἀνθρω-
πίνων διαδαλέτω. Ὡς ὁ) ἂν μᾶλλον αὐτοῦ τὸ ἀχριθές
τε χαὶ περιεσχεμμένον iv τοῖς λεγομένοις qavspbv
χατασταίη , μικρόν τι τῶν παρ) αὐτῶν ῥηθέντων πά-
Avv. ἐπανσλήφομενυ.
Wet γὰρ τὰ ποιοῦντα καὶ πάσχοντα xouwrstr
ἁ1λ1ή.1οις τῆς «ύσεως, καὶ μετὰ τὴν ἐκ σωμάτων
γέννησιν τὰς τεχνικὰς ἐπὶ τῶν Ao» δημιουργίας
ἐκτίθεται. Σχεφάσθω τοίνυν ὁ ἀγχίνους ἀχροατῆς δ.ὰ
«ούτων, πῶς ἐχπίπτει τοῦ ἴδίου σχοποῦ τοῖς δεὶ
κατλ τὸ συμθὰν παρευρισχοµένοις ἐπιπλανώμενος.
Τὸ ποιοῦν xal πάσχον Ev τοῖς διὰ σαρχὸς Υινομένοις
ἐπὶ τῆς αὐτῆς αὐσίας ópd * ὡς τοῦ μὲν, µεταδιδόντος
εἲς οὐσίας ' τοῦ δὲ, µετέχοντος.. Οὕτως οἵδε δι’ ἀχρι-
δείας ἐν «ἡ τῶν ὄντων φύσει ὁρᾷν τὴν ἀλήθειαν,
ὥστε χωρίένειν τῆς οὐσίας τὸν µεταδιδόντα xal τὸν
µετέχοντα , xal Kov ἐφ᾽ ἑαυτοῦ δίχα τῆς οὐσίας
εἶναι λέγειν τούτων ἑχάτερον. Ὁ γὰρ βεταλαμθάνων
4 μεταδιδοὺς , ἕτερος πάντως £o: παρὰ τὸ µετεχό-
μενό, τε χα) διδόμενον. Ὡς δεῖν πρότερον to" ἑαυτοῦ
υεῖσθαί «va χαῦ᾽ ὑπόστασιν ἰδίαν ὀρώμενον. Εἶθ᾽
οὕτω λέγειν περὶ αὐτοῦ f| διδόναι, Ἡ ἔχειν, 11 ὃ μὴ
προέχει προσίεαθαι. Καὶ τοῦτον οὕτως ἐπιγελάστως p
ἑχκτύσας τὸν λόγον, τῷ ἑφεξῆς mv Ῥαυτὸν ἆνα-
Ἱρέπων ὁ σοφὸς οὐχ αἰσθάνεται. Καὶ γὰρ ὁ τὴν ὑπο-
αχειµένην Όλην διὰ τῆς τέχνης πρὸς τὸ δσχοῦν σχηµσ-
ὕζων, ποιεῖ τι άντως διὰ τῆς Evepyelac, χαὶ t ὕλη
παρὰ τοῦ ἐνεργοῦντος τὴν τέχντν ἐν τῷ πάσχειν τὸν
«εχηματισμὺν ἀναδέγεται. Οὐ γὰρ ἁπαθὴς χαὶ ἀντί-
τυπος fj Όλη µένουσα, τὴν Ex τῆς τέχνης μορφὴν
παραδέχεται. El τοῖνυν xal ἐπὶ τῶν χατὰ τέἔχνην
ἑνεργουμένων οὐχ ἄν τι Υένοιτ, μὴ πάθους xal
ὀνεργείας συνδεδραµτχότων ἀλλήλοις πρὸς τὸ γινό-
µενον. πῶς ἔστ, διὰ τούτων ἐφιστάναι τοῖς παρ
ἑαυτοῦ λεγοµένοις τὸν λογογράφον of2302:, ὃς Ev πά.
θε: xat tvepysía την χοινωνίαν τῆς οὐσίας ἀποραινή-
ενος, χινδυντύει μῆ µόνον τῷ γευνηθέντι προσµαρ-
llabeo autem rursus aJ hanc rationem mihi patro-
cinantem Eunomium. Ὀυμοίδα aulem breviter
ejus importuna garrulitate, omnem paucis comple-
ctar sententiam : quod homines non materias nobis
construunt, sed. specie. solam in. materia fabrican-
tur, Hzc est eorum qu: ab ipsis multis nugis dicta
sunt, sententia. Si igitur propterea quod in ima
generatione conceptionem et conformationem intel-
ligit, idcirco puram generationis intellectionem
repudiat ; consequenter per eamdem rationem crea-
tionis qu:e lic fit. per artem, qu? quidem circa
formam ct speciem laborat, sed materiam forni
subninistrare non valet, hac etiam de causa Patrem
mundi opificem esse vetet existimare. Quod si
non vult secundum humanum potenti: modum in
Deo creaturam imtelligere, neqne divinam genera-
tionem ex iis qu:e lrominibus accidunt ealumnietur.
Ut autem ejus subtilitas et accurata. consideratio
in dictis manifestior et clarior constituatur, exi-
guum quiddam eorum quz ab ipsis dicta sunt, ite-
Tum repetenus,
Ait enim, que agunt et patiuntur communem in-
ler se naiuyram habere; οἱ post — generationem que
fit. ex corporibus,artificiosas in materiis operum e[-
fectiones exponit. Ex his itaque solers et acutus au-
ditor consideret, quomodo a proposito suo SCOpo
excidit semper in his qus fortuito et ex eventu in-
venit aberrans. Quod agit et patitur in his quz
per carnem gignuntur in eadem essentia videt;
cum illud quidem suam essentiam communicet,
hoc vero participet. Sic in corum qua sunt natura
subtiliter et accurate novit veritatem cernere, ita
ut ab essentia separet et distrahat eum qui parti-
cipem facit, et eum qui particeps efficitur; atque
alium inseipso citra essentiam horum utrumque
dicat esse. Qui enim particeps est, vel qui commu-
micat, alius omnino est ab co quod participatur
vel coinmunicatur. Ita ut prius oporteat in seipso
intelligi aliquem qui in propria sibi quadam sub-
sistentia cernatur, tum demum sic dicere de ipsu,
vel dare vel accipere, vel quod non prius habct
appetere. Atque ubi hunc sic ridiculum sermonem
ezspuit; eo quod deinceps sequitur rursus seipsum
evertere iste sapiens non sentit. Etenim qui sub-
jectam materiam per artem ad id quod sibi vi-
detur, figurat, facit aliquid omnino hae actione
sive operatione : et materia ab eo qui artem ezer-
cet, patiendo conformationem accipit. Non enim
manens impatibilis et renitens niateria ex arte
formam admittit. Si igitur in hisqu:ze arte efflciun-
tur rii! fleri potest, nisi perpessio et actio simul a
id quod fit concurrant, quomodo putandum cst per
hac scriptorem in suis dictis constare, qui in pec-
613
S. GREGORII. NYSSENI
6:4
pessione cL actione communionem essentie pro- Α τορεῖν πως πρὸς τὸν γθγεννηχότα τὸ χοινὸν τῆς οὐ-
nuntians, videlur non solum ei qui gcnilus est
attribuere quodam modo cum co qui genuit com—
miunem cssentiain, verum etiam omnem creaturam
cum eo qui fecit ejusdem essentiz facere ? Siqui-
dein quod agit et quod patitur codem genere inter
se habere sccundum naturam definit. [taque per quz
construit quod vult, per hzc destruit el evertit quod
studiose contendit, sua repugnantia ὁμοουσίου (simul
essentialis) gloriam firmiorem reddens.Si enimex ali-
quo generatio ejusqui genuit essentiam in eo qui ge-
nitus est demonstrat : artificialis autero constructio,
qua per actionem et passionem perficitur, secundum
bujus rationem ad essentize communionem addu-
cit et id quod facit οἱ id quod efficitur; genitum
esse Dominum passim in suis scriptis iste scriptor
asiruens. Ergo per qua a Patris essentia Domi-
num alienat, per hzc ipsi cohzrentiam sive con-
nexionem attribuit. Si enim neque per generatio-
»em, neque per artis fabricationem juxta hujus
rationem essentiae separatio conspicitur, quod qui-
dem si dederit esse, Dominum sive creatum sive
gennema, id est progeniem, dixerit, per ambo
σίας ' ἀλλὰ xal πᾶσαν τὴν κτίσιν τῷ πεποιγχότι
πο͵εῖν ὀμούαιον; Εἴπερ τὸ ποιοῦν χαὶ τὸ πάσχον ὅμο-
γενῶς ἔχειν ἀλλήλοις κατὰ τὴν φύσιν ὀρίξεται. Οὐχ-
οὔν δι ὧν χατασχευάζει ὃ βούλεται, διὰ τούτων
ἀνατρέπει τὸ σπουδαζόµενον, ἰσχυροτέραν τῇ «ap
ἑαυτοῦ µάχῃ ποιῶν τὴν τοῦ ὁμοουσίου δύξαν. El γὰρ
ἡ μὲν Ex τινος γέννησις τὴν τοῦ γεγεννηχότος οὐσίαν
ἐν τῷ γεννηθέντι δείχνυσιν ΄ ἡ OE τεχνιχὴ χατασκενἡ,
δι ἐνεργείας τε xal πάθους ἀποτελουμένη, χατὰ ον
τούτου λόγον εἰς xotwovlav οὐαίας ἄγει τὸ ποιοῦν τε
xai τὸ γώόµενον’ γεγεννῆσθαι τὸν Κύριον πολλαχη
τῶν ἰδίων συγγραμμάτων ὁ λογογράφος χατασχευά-
(ov. "Apa δι ὧν ἀλλοτριοῖ τῆς τοῦ Πατρὸς οὐσίας
τὸν Κύριον, διὰ τούτων αὐτῷ προσμαρτυρεῖ τὴν σ»ν-
B ἀφειαν. El γὰρ μὴ διὰ γεννήσεως, μήτε διὰ χατα-
αχευῆς χατὰ τὸν τούτου λόγον ὁ τῆς οὐσίας χωριαμὸς
χαθορᾶται’ ὅπερ ἂν δῷ elvat τὸν Κύριον, εἴτε χτιστὸν
εἴτε γέννημα, δι’ ἀμφοῖν τὸ χατ᾽ οὐσίαν οἰχεῖον προσ-
εμαρτύρησεν, ὁ Ev τῷ ποιοῦντι xal πάσχοντι, Y&v-
νῶντι χαὶ γεννωµένῳ, τὴν τῖς φύσεως χοινωνίαν
τεχνολογήσας. Αλλὰ πρὸς τὸ ἑφεξῆς τοῦ λόγου τρε-
πώµεθα.
quod est secundum essentiam proprium testatus est, qui imn agente el patiente, in generante eti eo
qui gignitur, naturz communionem arte saa tradidit. Sed. ad id quod deinceps sequitur in ejus
oratione pergamus.
Oratos velim lectores non zxgre ferre examina-
uonis sublimitatein, qua iu immodicam prolixitu-
dinem non sponte sermonem protrahit. Non enim
de quibuslibet periculum est, ut si forte quid prz-
termiseriinus eorum qua accuratiore indigent con-
teniplatione,leve damnum faciamus, sed dc spei sum-
ma periclitamur. Proponitur enim vei ut Cristiani
simus, non ab bhazretica pernicie perversi : vel ut
omnino ad Judaicas vel gentiles opiniones pertra-
liamur : ut igitur nobis neutrum horum contingat,
ne per abnegationem Filii vere geniti Judaicis do-
cumentis circumferamur, neque per adorationem
ereatura exhibitam io precipitium gentilium si-
mulacris servientium corruamus; necessario in
disputatione ea de re suscepta immorabimur, posi-
tis Eunomii verbis, qux» sic habent : llis itaque
sic divisis, merito quispiam dixerit principalissi-
snam et primam et solam actu Patris. subsisientem
,Ilapgavoupat δὲ τοὺς ἐντυγχάνοντας pi; δυσχερα(-
νειν τῇ ἀχριθείᾳ τῆς ἐξετάσεως, εἰς πλῆθος ἀπού-
σιον προσαγούσης τὸν λώγον. OO γὰρ περὶ τῶν τυ-
χόντων ὁ χἰνόννος, ὥστε τι παραδραµόντας τῶν φι-
λοπονωτέρας δεοµένων τῆς θεωρίας, ἐν ὀλίγῳ τὴν
ζηµίαν παθεῖν, ἀλλ αὐτῷ τῷ κεφαλαίῳ τῆς ἑλπίδος
ἐγχινδυνεύομεν. ΠἩρόχειται γὰρ 3 Χριστιανοὺς εἶναι,
μὴ παρενεχθέντας ὑπὸ τῆς αἱρετιχΏς ἁπωλείας - ἢ
πάντως πρὸ Ἰουδαϊκάς τε xal ᾿Ἑλληνικὰς ὑπολήψεις
χατασυρῆναι. Ὡς ἂν οὖν µηδέτερον πάθοιµεν τὼν
ἀπειρημένων, µῆτε διὰ τῆς ἀρνήσεως τοῦ ἁληθὼς
γεννηθέντος Ylou, τοῖς Ἰουδαϊκοῖς δόγµασι συµφε-
ῥόµενοι, μήτε διὰ τῆς τοῦ χτίσµατος προσχυνῄσεως
τῷ πτώµατι τῶν εἰδωλολατρούντων συγχαταπίπτογ-
τες, ἀναγχαίως προδιατρίγοµεν τῷ περὶ τούτων λόγῳ,
θέντες αὐτὴν τοῦ Εὐνομίου thv ῥῆσιν ἔχουσαν οὕτως"
Οὕτω δὲ τούτων διῃρηµένων, εἰκύτως cuim τις
ἂν viv χυριωτάτη» xai πρώτην καὶ µόνην, &vep-
essentiam in seipsam recipere gennemalis sive geni- D Υείᾳ τοῦ Πατρὺς ὑποστᾶσαν οὐσίαν, εἰς ἑαυτὴν
ture εί faciura εἰ creatura appellationes. E& paulo
post, Solus autem Filius, ait, Patris actu con-
sistens incommunicabilem habet naturam, et cum
eo qui genuit relationem. Et in precedentibus : Ge-
nitum gennema.sive genituram, dicere non recusandum
esse inquit, cum. essentia ipsa genila et Filii appel-
lutio talem ncminum affectionem sibi vindicet, pro-
priamque reddat. I
Cum igitur tam aperta et clara sit in his dictis
repugnantia , hujus dogmatis laudatorum soler-
tiam οἳ subtilitatem subit adinirari. Incertum
cnim fueril ad quod eorum qus ab ipso sunt
dicta versi non in reliquum peccent. Prior ser-
δέχεσθαι τὰς τοῦ yeyripacoc xal ποιήµατος xal
κτίσματος προσηγορίας. Καὶ μετ ὀλίγα, Μένος
δὲ ὁ Υἱὸς, φητὶν, τῇ cov Πατρὺς ἐνεργείᾳ συστὼς
ἀχοιγώ»μτον ἔχει τήν v6 φύσιν, καὶ ci πρὸς εὖν
1ε)Εγγηκότα σχέἑσι». "Ey δὲ τοῖς πρὺ τούτου ' Tóe
Τενγητὸν γέννημα Aérew μὴ παραιτεῖσθαι — qma,
τῆς Τεγγηθείσης αὐτῆς οὐσίας xal τῆς τοῦ χοῦ
προσηγορίας τὴν τοιαύτην τῶν ὀνομάτων οἐκειου-
pérnc σχέσυ..
Οὕτω τοίνυν προδήλου τῆς ἐν τοῖς εἱρημένοις οὔ-
σης ἑναντιότητος, θαυμάζειν ἔπεισί uoc τῆς ἀγχινοίας
τοὺς ἐπαινετὰς τούτου τοῦ δόγµατος. ΄Απορον γὰρ
ἂν εἴη πρὸς ὅ τιτῶν εἰρημένων παρ᾽ αὑτοῦ τραπέν-
τες, οὐχ ἂν πλημμελοῖεν εἰς τὸ λειπόμενον. Ὁ πρό-
4:15
CONTRA EDNUMIUM, LID. 1V
6406
τερος κατεσχεύαζε λόγος αὑτῷ, την γεννηθεῖσαν xal A mo ei astruebat, genitam. essentiam. οἱ filii appel-
τὴν τοῦ Y lou προσηγορίἰαν τὴν το'αύτην τῶν ὀνομάτων
οἰχειοῦσθαι σχέσιν’ ἡ νῦν τεχνολογία τὸ ἑἐναντίον
φησὶν, Ἀχοινώνητον ἔχειν τὸν Υἱὸν τὴν πρὸς τὸν
}εγενγχότα σχέσιν. Ἐὰν τῷ πρώτῳ πισ-εύσωσιν,
οὐ παραδέξονται πάντως τὸ δεύτερον * ἐὰν πρὸς τοῦτο
ῥέψωσι, χατὰ τῆς πρώτης ὑπολήψέως στῄσονται. Τίς
αὐτοῖς διαλύσε: τὴν μάχην; Τίς μεσιτεύσει τῷ ἐμ-
φυλίῳ πολέμῳ; Tí, συµθιδάσει πρὸς συµφωνίαν τὴν
στάσιν; αὑτῆς τῆς εὐχῆς πρὸς ἑαυτὴν Ex τῶν λεγο-
µένων µεριζοµένης, καὶ πρὸς τὴν ἑναντιότητα τῶν
δογμάτων διελχοµένων. "H τοῦτο τῆς προφητείας
ig τάχα αἴνιγμα, ὃ περὶ τῶν Ἰουδαίων φησὶν ὁ
Aa6l5 ’ ὅτι Διεσχίσθησαν καὶ οὐ κατεγύγησα».
"oo γὰρ οὐδὲ πρὸς τὴν ἑναντίωσιν τῶν δογμάτων
lationem talem nominum sibi ascisccre οἱ vindi-
care relationem, at pr:esens cjus artifivioga disser-
tatio contrarium nunc asserit : Incommunicabilem
inquit Filium habere cum eo qui ipsum genwit. re-
lationem. Si primo fidem habent, nullo prorsus
modo secundum admillent ; si ad hoc vergant,
adversus primam opinionem stabunt, Quis ipsis
pugnam dirimet? Quis bello. civili medius interve-
niet? quis seditionem ad concordiam coire faciet ,
cum hoc votum ad seipsum ex dictis sit divisum,
et in contrarium dogmala sint distracta? An hoc
propheti: fortasse est enigma, quod de Judzis in-
quit David, quod Divisi sunt et. non compuncii'*'.
Ecce enim neque ad dogmatum contrarietatem di-
διασχικόµενοι τὴν τοῦ πλημμελήματος αἴσθησιν B scissi, sui erroris sensum habent; sed amphorarum
ἔχουσιν. Αλλὰ φέρονται διὰ τῶν ὥτων, ἀμφορῶν
ὄχην πρὸς τὸ δοχοῦν τῷ µετατιθέντι περιαγόµενοι.
Ἠρεσχεν αὐτῷ thv γεννηθεῖσαν οὐσίαν προσφυῶς
thv τοῦ Ylou προσηγορίαν ἔχειν εἰπεῖν, εὐθὺς χαθ-
άπερ οἱ νυστάνοντας τοῖς εἰρημένοις ἐπένευσαν ' µετ-
έρετο πάλιν πρὸς τοὐναντίον τὸν λόγον * καὶ ἀρνεῖ-
ται τοῦ Yloo την πρὸς τὸν γεγεννηχότα σχέσιν΄ má-
lw oi φἰίλτατοι χαὶ τούτῳ συννεύουσιν, ὥαπερ αἱ
ti»y σωμάτων σχιαὶ, τῇ αὑτομάτῳ µιµήσει πρὸς τὴν
τοῦ προάγοντος συμμετασχηματίκονται χίνησιν, ὅπη-
«ερ ἂν ἐθέλῃ πρὸς τοῦτο ῥέποντες, κἂν ἑαυτῷ µά-
χηται, xal τοῦτο χαταδεχόµενοι. "Αλλος τις οὗτος
Ὁμηριχὸς χυχκεὼν, οὗ τὰ σώματα τῶν Φαρμακευο-
µένων ἀλλάσσων εἰς ἁλόγων μορτὰς, ἀλλὰ χατὰ τῶν
ψυχῶν ἐνεργῶν τὴν ἐπὶ τὸ ἅλογον αὐτῶν µεταμόρ-
σωσιν. Περὶ μὲν γὰρ ἐχείνων ὁ λόγος φησὶν, ὅτι gé-
ὅσιος αὐτῶν ὁ νοὺς fv, ἀλλοιωθέντος πρὸς τὸ θη-
ριῶδες τοῦ εἴδους. Ἐνταῦθα δὲ τῶν σωμάτων αὐτοῖς
ἐν τῷ χατὰ φύσιν διαµενόντω», πρὸς τὸ ἄλογον αἱ qu-
yat μεταπλάσσοντα.. Καὶ ὥστερ Exct φησιν ἡ ποιη-
4h τερατεία , εἰς διαφόρων θτρίων εἴδη τοὺς φαρ-
μαχευθέντας ἀλλάστεσθαι, κατὰ τὸ ἀρέσχον τῇ παρα-
σοφιζομένῃ τὴ» φύσιν’ τὰ αὐτὰ καὶ νῦν γίνεται παρὰ
τοῦ ιρχαίου τούτου χρατῆρος. Οἱ γὰρ ἐμπίνοντες
the Ὑεγοητευμένης ἁπάτης ἐκ τοῦ αὐτοῦ σνγγράµ-
µατος, εἰς διαφόρων δογμάτων µορρὰς ἀλλοιοῦνται,
νυν μὲν τούτῳ, πάλιν δὲ τῷ ἑτέρῳ μορφούμενοι. Καὶ
kzi τούτοις οἱ γλυχύτατοι κατὰ τὴν τοῦ μύθου δια-
σκευἠν, ἀγαπῶσιν ἔτι τὸν τῆς 50:10:76 ἁλογίας αὖ-
vol; ἐξηγούμενον. Καὶ οἷόν τινα καρπὸν χρανίας, 1)
βάλανον, τοὺς διαῤῥιπτοµένους παρ) αὐτοῦ λόγους
ὑποχεχυφότες ἐχλέγουσιν * συῶν δίχην πρὸς τὰ χα-
μαιῤῥιφῃ τῶν δογμάτων λαιμάργως ἑπιτρέχοντες,
τοῖς δὲ ὑφηλοῖς τε xai οὐρανίοις ἐνατενίζειν φύσιν
οὐκ ἔχοντες. Διὰ τοῦτο τὴν ἐπὶ τὰ ἑναντία τοῦ λόγου
παρατροπὴν οὐχ ὁρῶσιν, ἀλλὰ τὸ ἐπ αὐτοὺς ἐλθὸν
ἀνεξετάστως ἁρπάνονσιν. Otov ὃ ἂν ἣν χαὶ καθάπερ
easi τῶν διὰ μµανδραγόρου χεχαρωµένων κχὠματί
σινι xat δυσκινησίᾳ κρατεῖσθαι τὰ σώματα * τὸν αὐτὸν
τρόπον χαὶ τούτοις διάχειται τὰ τῆς quais αἰσθητή-
Qa , πρὸς "ἣν σύνεσιν τῆς ἁπάτης ἀποναρχήσανται
$5? * Psal, xxxiv, 16.
instar per aures feruntur, ad arbitrium ejus qui
transversos agit circumacti, Plaeuit ipsi dicere
genitam essentiam conjuncte sive adligsse Filii ap-
pellationem habere, inox instar dorinitantium dictis
annuerunt : iterum in contrarium sermonem
transtulit, et negat Filii cum eo qui genuit rela-
tionem : huic rursus carissimi condicunt , quem-
admodum corperum umbras spontanea imitatione
ad motum progredientis configurantur, quocunque
voluerit ad id sese contrahentes et vergentes, tam-
etsi ipse sibi repugnet, hoc etiam approbantes.
Altera sane est quadam Homerica miscellanea po-
tio, non corpora eorum qui veneno inGciuntue im-
mutans in brutorum animalium fguras, sed in
animas vires suas exserens, et in id quod brutum
estet ratione caret transformationem efliciens. De
illis enim fabula ait, quod firma ipsorum mens
erat, immutata in ferinam humana forma. Bic vero
corporibus in naturali figura permanentibus, in
brutam et rationis expertem naturam anima trans-
formantur. Et ut illic narrat poetica prodigiosa
fabula, in differentium belluarum species veneimo
infectos sive iucantatos iminutari, sicut placebat
veneficie naturam adulteranti ac pervertenti ; eadem
etiam nunc fiunt a Circeo bujus poculo; qui enit
maleficum errorem et prosigias ex ejus scripto
bibunt, in diversorum dogmatum formas transmu-
tantur ; nunc quidem in hoc, rursus vero in alterum
D transformati. Atque in his dulcissimi, secundum
fabulxz apparatum, amant etiam eum qui $e ipsis
erroris eL amentie ducem οἱ magistrum praebet.
Et veluti quemdam corni fructum vel glandem,
proni et ab ipso projectos sermones in terram
curvi colligunt, porcorum instar, ad humi projecta
dogmata avidis faucibus adcurrentes, ad excelsa
autem el coelestia intentis oculis contueri et spe-
ctare ncqueuntes. Quapropter ad contraria ora-
tionis perversionem nou vident, sed quidquid ad
ipsos venerit, inexplorato abripiunt. Quemadmo-
dum aiunt corpora eorum qui mandregors» esu
velernosi facti sunt, profundo quodam sopore et
(41
S. GREGORII NYSSENI
048
stupore corripi, haud secus horum animi sentiendi A Δεινὺν μὲν οὖν xal τοῖς χεχρυµμµένοις ἔόλοις Ex τινος
Instrumenta afliciuntur ad erroris intelligentiam
torpescenlia. Grave quidem est. occultis dolis ex
quadam fÍallaci argumentatione per ignorantiam
detineri. Verumtamen venia dignum erratum sive
infortunium, si non esset voluntarium : sed con-
sulto et data opera οἱ adhibito studio ad mali ex-
perientiam pertrahi, non ignorantem calamitatem,
omnem infortuuiorum exsuperantiam pertransit.
Quis talia fando temperet a laerymis? Quis juste
non doleat? cum audimus, quod piscium quidam
gulosi nudum quidem propinquans ferrum fugiunt,
ad escam vero decepti, spe cibi bamum pertrahunt
et devorant, In. quibus autem malum provisum est
ac precognitum, sponte ad hujus perniciem ve-
nire, piscium amenlia miserabilius est. lili enira
ad interitum. occultum per ingluviem illecti sunt;
isti. vero circum nudum impiet.tis hamum hiant,
affectu quodam et assensu ratione carente interi-
tum amantes. Quid enim bac contrarietate apertius,
quam dicere eumdem esse genitum et creaturam et
sus alienari a Filii significantia?
Sed μου quidem hactenus. At fortasse non abs
re fuerit proposite 3 nobis dictionis Eunomii
omnem consequenter perspicere sententiam, ad
orationis principium cursu revocato. Que enim
sunt ezaminata et exquisita propter manifestam
diclorum repugnantiam, prompte nos ab extremis
ejus verbis contradictionem exordiri commoserunt. (
Hzc igitur ab Eunomio sunt dicta : Sic igitur his di-
visis merito quis dixerit, principalissimam et primam
et solam actu Patris. subsislentem. essentiam in sei-
psam recipere geunematis sive geniture et. facture,
et creature appellationes. Primum igitur eos qui
sermoni aures attentas habent, velini in memoriam
sibl revocare, quod maxime propriam et principa-
Jissimam etiam Patris essentiam in prima scripta
oratione autumat; per hzc verha sermonem pro-
ducens; quod omnis secundum nostra dogmata
completur sermo ex suprema el principalissima
essentia, Et hic principalissimam dicit et primam
Unigeniti essentiam. Quare ab utroque libro Eunomii
voces componentes hunc ipsum testem communis
παραλοχισμοῦ χκάτὰ τὸ λεληθος ἑνσχεθῆναι. ΗἩλὴν
ἀλλὰ συγγνωστὸν τὸ ἀτύχημα, ὅταν ἀκούσιον ᾗ, 5)
δ ix προνοίας τινὸς xal σπουδῆς τοῦ xaxou thv
πεῖραν ἑφέλχεσθαι, pi ἁγνοοῦντα τὴν συμφορὰν,
πᾶσαν ὑπερθολὴν δυστυχηµάτων παρέρχεται. Πῶς
γὰρ οὐχ ἄξιον σχετλιάξειν, ὅταν ἀχούομεν ὅτι xal
τῶν ἰχθύων ol Ἀλίχνοι, γυμνὸν μὲν προσεγγίκοντα
τὸν σίδηρον φεύγουσι, πρὸς δὲ τὸ δέλεαρ ἁπατώμενοι,
τροφΏς ἐλπίδι χατασπῶσι τὸ ἄγχιστρον ; "Ev olg 5
πρόδηλόν ἐστι τὸ χαχὸν, αὐτομολεῖν ἐχουσίως tri
τὸν ὄλεθρον τοῦτον, χαὶ τῆς τῶν ἰχθύων ἁλογίας ἑστὶν
ἀθλιώτερον. Οἱ μὲν γὰρ πρὸς τὸν κεχαλυμμένον διὰ
γαστριµαργίας ὑπήχθησαν ὄλεθρον ' οἱ δὲ γυμνὸν
περιχαίνουσι τΏς ἀἁσεθείας τὸ ἄγχιστρον * διά τινος
Β ἀλόγου προσπαθείάς ἁἀγαπῶντες τὸν ὄλεθρον * τί γὰρ
ἂν ταύτης τῆς ἑναντιότητος γένοιτο προδιλότερον,
7| τὸ λέγειν ὅτι ὁ αὐτὸς xal ἐγεννήθη, xai χτίσμα ἐστὶ,
xaX «b προσφυὲς ἔχει τῆς τοῦ’ Yioo χλίσεως, xai
πάλιν ἀλλοτριοῦτα: τῆς τοῦ Υἱοῦ σημασίας;
Filii nomen hahere coguatum οἱ adhzereus, et. τας-
Αλλὰ ταῦτα μὲν eig τοτοῦτων. Χρίσ:μον ὃ ἂν
ἴσως εἴη, τῆς παρατεθείσης ἡμῖν τοῦ Εὐνομίου óf-
σεως πᾶσαν ἀχολούθως ἰδεῖν τὴν διάνοιαν, ἐπὶ τὴν
ἀρχὴν ἀναδραμόντας τοῦ λόγου. Τὰ γὰρ vov ἓν-
ετασθέντα, διὰ τὸ προφανὲς τῆς τῶν εἱρημένων ἕναν-
τιότητος, προχείρως ἡμᾶς ἐχίνησεν Ex τῶν τεκευτα(ω»
the ἀντιῤῥήσεως ἄρξασθαι. Εἴρηται τοίνυν παρὰ του
Εὐνομίου ταῦτα ' Οὕτω δὲ τούτων διπρηµένων, εἰ-
χότως gaím tic ἂν τὴν χυριωτάτην καὶ πρώςην
xal μύνην ἐγεργείᾳ τοῦ Πατρὸς ὑποστᾶσαν οὐ-
cí«v, εἰς ἑαυτὴν δέχεσθαι τὰς τοῦ γεννἧἡματος
xal ποιήματος καὶ κτἰσµάτος zpconroplac. Βρὼ-
τον τοίνυν ὑπομνπσθῆναι τοὺς τῷ λόγῳ προσέχοντας
βούλομαι, ὅτι χυριωτάτην εἶναι xal τὴν τοῦ Πατρὸς
οὐσίαν, ἓν τῇ πρώτη λογογραφίᾳ orci: διὰ τούτων
τροαγαγὼν τῶν ῥπμάτων τὸν λόγον, ὅτι πᾶς ὁ τῶν
xa0' ἡμᾶς δογμάτων συμπληροῦται λόγος ix εἲς
ἀνωτάτω xal χυριωτάτης οὐσίας. Καὶ ἐνταῦθα xv-
ριωτάτην λέγει xal πρώτην τοῦ Μηνογενοὺς τὴν o5-
clav. Οὐχοῦν συνθέντες -ἀφ᾽ ἑκατέρου βιδλίου τὰς
Εὐνομίου φωνὰς, αὐτὸν τοῦτον παραστησόµεθα µάρ-
essentia citabimus, qui alibi tale quiddam protulit: p τυρα τοῦ χοινοῦ τῆς οὐσίας τὸν ἑτέρωθί που τὸ
quod quorum ezedem appellationes,horumnatura nulla
inrediffert.Non enim quz natura distant iisdem appel-
lationibus significasset, qui sibi ipsi pugnat.Sed quo-
uiam una in Patre οἱ Filioessentis ratio, ob id omni-
no principaliasimam quidem illam, principalissimam
vero et banc esse ait. Huic etiam rationi hominum
consuetudo adsitipulatur, qus nulli quod est princi-
palissimum applicat, cui nomen non vere et secun-
dum naturam competat. Cujusmodi ex abusu quodam
simulacrum aliquod hominem dicimus. Sed proprie
et principaliter hac voce nominamus animal, quod
in natura. demonstratur; et Deum similiter idolum
interdum et daemonium, et ventrem novit Scripture
sermo appellare. Sed hzec tamen quod hujus nominis
τοιοῦτον &moprnvápevov * ὅτι ὧν al αὐταὶ Ίπροσ-
ηγορίαι , τούτων οὐδὲν f; φύσις διάφορος. Οὐ γὰρ ἂν
διεστῶτα ^T] φύσει τῇ ταυτότητι τῶν προσηγοριῶν
διεσήµαινεν, ὁ ἑαυτῷ μαχόμενος. Ἁλλ ἐπειδὴ
εἷς ἐν Πατρὶ καὶ Υἱῷ 5 τῆς οὐσίας λόγος, διὰ τοῦτο
πάντως χυριωτάτην μὲν ἐχείνην, κοριωτάτην δὲ xal
ταύτην εἶναί φησι. Μαρτυρεῖ δὲ τῷ λόγῳ χαὶ ἡ τῶν
ἀνθρώπων συν/θεια, μηδενὶ τὸ χυριώτατον ἐφαρμό-
ζουσα, ᾧ μὴ συναληθεύεται τῇ φύσει τὸ ὄνομα. Όἷον
ἄνθρωπον ix χαταχρήσεως τὸ ὁμοίωμα λέγομεν-
ἀλλὰ χυρίως τῇ φωνῇ ταύτῃ κατονοµάξοµεν «b
ζῶον τὸ iv τῇ φύσει δειχνύµενον. Καὶ θεὸν ὡσαύτως
εἴδωλον ὅταν καὶ δα.µόνιον, καὶ χοιλίαν οἶδεν ὁ τῆς
ΓραφΏς λόγος προσαγορεύειν' ἀλλ' οὐχὶ καὶ τὸ κύ-
CONTRA EUNOMIUM, LID. 1V.
650
xol τὰ ἄλλα τάντα κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον. A proprium est non habent et reliqua hujusmodi. In
MI τις χατὰ τὴν ἐνύπνιον φαντασίαν Xéve-
' οὐχ ἔστι χυρίαν βρῶσιν τὴν φαντασίαν cl-
περ τοίνυν ἐπίσης δύο τινῶν ἀνθρώπων
πν ὑφεστηχότων, ἑχάτερον αὐτῶν χυρίως τῇ
)σαγορεύομεν τοῦ ἀνθρώπου, εἰ δὲ τὴν ἄφυ-
εἰχόνα πρὸς τὸν χατὰ ἀλήθειαν ἄνθρωπον
βριθµήσειεν, δύο μὲν ἂν εἶποι, τόν τε ἆλη-
καὶ τὸ ὁμοίωμα, οὐχέτι δ ἂν χαὶ τὸ κύριον
κς προσμαρτυρήσειεν' οὕτως εἴπερ ἄλλο τι
' τοῦ Πατρὸς οὐσίαν ἡ «o9 Μονογενοῦς quiate
A 60x ἂν χυριωτάτην ἑχατέραν τῶν οὐσιῶν ὁ
κος ὠνόμασε. Πῶς Υὰρ ἄν τις τὰ διαφέραντα
τῇ ταυτότητι τῶν ὀνομάτων σηµάνειεν; Ἁλλ'
somnis quidam edisse per visionem dicitur, sed
visionem sive imaginationem non licet dicere
propriam escam. Quemadmodum igitur duobus
eque hominibus secundum naturam exsistentibus,
utrumque ipsorum proprie hac voce hominem ap-
pellamus, quod si inanimam quis imaginem cam *
homine secundum veritotem componens numera-
verit, duos quidem dixerit, et eum qui vere est, et
per similitudinem dicitur; sed. non amplius utris-
que quod hujus nominis est proprium assignaverit:
sic si quid aliud et diversum a Patris essentia
Unigeniti natura mente conciperetur, non amplius
maxime propriam utramque essentiam bic scriptor
:ἀλῆθεια καὶ διὰ τῶν πολεμούντων αὑτῇ p Ποπιμᾶβοοί. Quomodo enim quis φυ natura dif-
fat, μὴ δυναµένου καθάπαξ μηδὲ tv ταῖς
ρῶν φωναῖς ὑπερισχύειν τῆς ἀληθείας τοῦ
Διὰ τοῦτο τῷ στόµατι τῶν ἀντικειμένων
εἱδότων ἃ λέγουσιν 6 τῆς εὐσεθείας άναχη-
λόγος χαθάπερ xai ἐπὶ τοῦ Καϊάφα τὸ
' ὑπὲρ ἡμῶν τοῦ Κυρίου πάθος προηγό-
ὑχ εἰδότος ὃ λέγει. (0ὐχοῦν εἰ χοινὸν ἐπ'
ων τῆς οὐσίας τὸ χυριώτατον, τοῦ Πατρὸς
, toU Υἱοῦ : τίνα χώραν ἔχει τὸ παριλλάχθαι
ας ἀλλήλων λέγειν; Ἡ πῶς ἐν αὐταῖς f
βυνατὠτερόν τε xal μεῖσον xal πρητιµότερον
ται διαφορᾶ, τῆς χυριωτάτης οὐσίας οὖδε-
µαδεχοµένης ἑλάττωσιν; Τὸ γὰρ ἀτελῶς Sv,
lv fj, χυρίως οὐκ ἔστιν, οὗ φύσις, οὐ δύνα-
ἀξίωμα, οὐκ ἄλλο τι τῶν χαθ᾽ ἕχαστον θεω-
ν οὐδὲν. ὥστε d xat' οὐσίαν τοῦ Πατρὸς
, Χαθὼς ἡ αἴρὲσις βούλεται, τὸ ἀτελὲς τῆς
X) Μονογενοῦς διελέγχει. El οὖν ἀτελὴς, οὐ
εἶ δὲ χυριωτάτη, χαὶ τελεία πάντως. Τέ-
p *b ἑλλιπὲς ὀνομάνεσθαι φύσιν οὐχ ἔχει,
Mk συγχρ:τιχῶς ἀντιπαρατιθεμένου τελείου
£toy, διαφοράν τινα χατὰ πλεονασμὸν ἡ ἕλ-
ινοµένην δυνατόν ἔστιν ἐπινοῆσαι. Μία γὰρ
ov, ὥσπερ ἐπὶ χανόνος, dj τελειότης, οὔτε
μένη τῷ λείποντι, οὔτε ἀνωμαλοῦσα τῷ
ντι. Τὴν μὲν οὖν ὑπὲρ τοῦ καθ ἡμᾶς
ς τοῦ Ἐὐνομίου συνηγορίαν, ἰχανῶς Ex τῶν
uy ἔστιν ἰδεῖν: μᾶλλον δὲ οὐ τὴν ὑπὲρ ἡμῶν
, ἀλλὰ τὴν πρὸς ἑαυτὴν μάχην. Δι ὧν γὰρ
po» δόγµα τοῖς ἰδίις συνἰστησι λόχοις,
τοῦ τρέπει τὰ µτχανήµατα. Ἡμεῖς δὲ πἀλ.ν
ραμμένοις χατ᾽ αὐτὴν τὴν λάξιν ἀχολουθίέσο-
ἂν φανερὸν γένοιτο πᾶσιν, ὅτι πλὴν τοῦ
µ χαχουργεῖν, οὐδεμίαν ἰσχὺν πρὸς τὴν xa-
παρ αὐτῶν λόγος ἔχει,
| e£ astus. Nos autem rursus scripta ad
, quod eorum sermo nullam habet vim
)uduntatem.
σωμεν tolvov τῶν εἱρημένων. Elxótuc
c ἂν τὴν χυριωτάτην καὶ πρὠτην καὶ µό-
ργείᾳ τοῦ Πατρὸς ὑποστᾶσαν οὐσίαν εἰς
δέχεσθαι τὰς τοῦ γενγήµατυς καὶ ποι-
n. xt, 51.
PATROL. GR. XLV.
ferunt iisdem nominibus signiliceret? Sed veritas
etiam per eos qui ipsam bello lacessunt videtur
manifestari, quia non potest omnino neque etiam
in inimicorum vocibus veritati ργῶνα:οτθ menda-
cium. Idcirco adversariorum ore quas dicunt ne-
scientium pietatis sermo przedicatur : quemadmo-
dum in Caipha salutaris pro nobis Domini passio
prenuntiabatur, nesciente quid diceret **. Ergo si
commune est in utrisque, quod essentiz est prin -
cipalissimum, Patre dico et Filio : quam causam
habet essentias a se invicem disjunctas et separa-
tas esse diceiudi? vel quomodo in ipsis cum eo quod
potentius et majus οἱ prastabilius est, inspicitur
differentia, cum principalissima essentia nullam
C imminutionem adnittat? Quod enim imperfecte
est, quodcunque fuerit, proprie non est, non na-
tura, non vis, non dignitas, non aliud quidquam
eorum qua in unoquoque spectantur. Ita ut Patris
qua est secundum essentiam eminentia, sicut vult
haresis, imperfectam Unigeniti essentiam ayguat.
Si igitur imperfecta, non est principalis et propria.
Si autem principalissima est et maxime propria,
etiam perfecta omnino. Quod enim deficit perfe-
ctum nominari natura non potest. Sed neque com-
parate, si cum perfecto perfectum componatur,
differentiam aliquam per redundantiam vel defe-
ctum factam fas est ihtelligere. Una enim in am-
bobus, sicut in norma, perfectio est, qua neque
cavatur sive vacuatur propter defectum, neque
rudis est οί inaequalis propter redundanti:in.
Quare pro nostro dogmate Eunomii patrocinium
abunde satis ex his quz dicta sunt licet perspi-
cere, limo vero non pro nobis studium, sed secum
dissidium, Per quie enim nostrum dogma suis
commendat sermonibus, in seipsum vertit machi-
verbum sequemur, ut manifestum οἱ planum fiat
aliam ad vitium, quam malitiose et dolose no-
Audiamus igitur ea qu:» sunt ab eis dicta. Me-
rito dixerit aliquis maxime propriam et primam
ei solam aciw Patris subsistentem essentiam ad seipsam
admittere gennemalis sive genitur:e et. facture. et
21
651
S. GREGORII NYSSENI
6552
crcalure appellationes. Quis ignorat creaturze vo- A sfpazoc xal κτίσματος προσηγορίας. Τίς οὐχ οἶδεν
cem in Dei Filio dictam id esse quod Ecclesiam ab
haeresi separet ? Quamobrem cum sit apud omnes
eerla concessaque secundum dogma differentia,
eum qui demonstrare nilitur suas opiniones no-
sliris veriores, quid agere congruentlius erat? Αη
scilicet proprium sermonem conficere, ex iis ra-
tionibus quibus demonstrare possit oportere Do-
minum existimare creatum esse? an vero hoc
pretermisso, audientibus persuadere et affirmare,
quod ος quie dubia sunt οἱ controversa, omnino
sunt certa, vera et concessa? lllud equidem af-
firino : fortasse autem etiam omnes quibus est in-
telligentia, hoc a contradicentibus exquirent ,
ut quod dissertationis principium est, id primo
stabiliant super aliqua basi et fundamento cui
contradici non possit : hoc autem sic constituto
tum demum in iis quz sequuntur. acriter instent
εἰ decertent, Hic autem, omisso illo stabilimine
quod oporteat ipsum creatum esse pulare, caetera
persequitur, non subsistenti. propositioni ratioci-
palionum consequentiam accommodans : quale
quid usu venit his qui vanis cupiditatibus animum
applicantes profunde cogitant, vel ad regnum vel
ad aliud quiddam eorum qua vehementer expe-
tuntur cogitationibus effusi. Non ut ipsis aliquid
eorum quie summo studio expetunt eveniat, agi-
tant animo, sed tanquam eo przsente sibiipsis dis-
ponunt οἱ dispensant pro arbitrio fortunz felici-
tatem : voluptate quadam in falsa rerum specie et
imagine ludentes animo vagantur. Sic nobis sa-
piens iste scripter, tritam multum et vulgatam
svam dialecticam nescio ubi sopiens, priusquam
id de quo queritur demonstraverit, tanquam par-
vulis.quibusdam pueris captiosam hanc et incon-
ditam sui dogmatis futilitatem sive importunam
loquacitatem confabulando obtrudit, velut narra.
Lionem quaimndam petulantem et lascivain exponens.
Dicit enim Patris actu subsistentem essentiam re-
cipere gennematis (geniturz) et facture οἱ crea-
ture appellationem. Quazvam ratio. demonstravit
velut fabrili quadam operatione Filium subsistere :
Patris vero naturain inefficacem velut. ad Filii hy-
postasim. manere? hoc enim erat de quo ambige-
batur, et quod quarebatur, utrum subsistentia
Patris Filium genuit, utrum quid eorum que
estrinsecus comitantur naturam, hunc fecit. Quo-
niam igitur Ecclesia divina doctrina erudita Uni-
genitum credit vere esse Deum, et deorum multi-
tudinem abominatur, et propterea naturarum dis-
crimen non admittit, ne essentiarum differentia
in nurerum divinitates incidant, quod quidem
non est aliud quam deorum turbam in vitam indu-
ὅτι τὸ χωρίζον ἀπὸ τῆς αἱρέτεως τὴν Ἐκχλησίαν, ἡ
τοῦ χτἰσματός ἐστι φωνὴ ἐπὶ τοῦ Ylou λεγοµένη;:
Οὐχοῦν ὁμολογουμένης παρὰ .πᾶδσι τῆς χατὰ «b δό-
γµα.δια ρορᾶς, τὸν ἐπιχειροῦντα δειχνύειν τῶν ἡμε-
τέρων τὰς ἰδίας ὑπολήψεις ἀληθεστέρας, τί πράττειν
εὐλογώτερον ἣν; Κατασχενάζειν δηλονότι τὸν ἴδιον
λόγον, δι ὧν οἷόν τε fjv, ἀποδειχνύντα κτιστὸν τὸν
Κύριον εἶναι δεῖν οἵεσθαι; "H τοῦτο παρέντα, vopo-
θετεῖν τοῖς ἀχούουσιν, ὡς ὁμολογούμενα τὰ άμφιν
θαλλόμενα λέγειν» Ἐγὼ μὲν ἐχεῖνό φημι ' τάχα &
xal πάντες οἷς µέτεστι διανοίας, τοῦτο παρὰ τῶν
ἀντιλεγόντων ἐπιζητήσουσι, τὸ τὴν ἀρχὴν τοῦ λόγου
πρῶτον ἐπί τινος ἀναντιῤῥήτου βάσεως στήσαντας,
Σὕτως τοῖς ἀχολούθοις ἐναγωνίζεσθαι. Οὗτοσὶ τοίνυν
D ἀφεὶς τὴν περὶ τοῦ χρΏναι κτιστὸν αὐτὸν οἴςσθαι
χατασχενὴν, τὰ ἐφεξῆς διεξέρχεται’ τῷ ἀνυποστάτῳ
λήμματι τὴν τῶν λογισμῶν ἀκολούθειαν ἁρμόνων:
οἷόν τι πάσχουσιν οἱ ταῖς µαταίαις ἐπιθυομίαις χατὰ
ψυχὴν ἐμθαθύνοντες, ἢ πρὸς βασιλείαν ἡ πρὸς ἄλλο
τιτῶν σπουδαζομένων ταῖς ἐννοίαις διαχεόµενοι. Οὐχ
ὅπως ἂν γἐνοιτό τι τῶν σπουδαξοµένων αὐτοῖς ἑ πινοοῦ-
σιν' ἀλλ ὡς τούτου παρόντος διατιθέασιν ἑαυτοῖς xal
οἰχονομοῦσι πρὸς τὸ δοχοῦν τὸ εὐτύχημα, διά τινος
ἡδονης τοῖς ἀνυπάρχτοις ἐπιπλανώμενοι. Οὕτως
ἡμῖν xai ὁ σοφὺς λογογράφος τὴν πολυθρύλλητον
ἑαυτοῦ διαλεκτιχὴν οὐκ οἶδα ὅπου χαταχοιµήσας,
πρὶν ἀποδείξῃ περὶ τοῦ ζητουμένου, καθάπερ «tat
παιδίοις διαμυθολογεῖται τὴν ἁπατηλὴν ταύτην καὶ
ἀχατάσχευον τοῦ καθ) ἑαυτὸν δόγµατος Φφλυαρίαν,
οἷον διἠγηµά τι παροίνιον ἐχτιθέμενος. Λέχει γὰρ
τὴν ἑνεργείᾳ τοῦ Πατρὸς ὑποστᾶσαν οὐσίαν δέχε-
σθαι τὴν τοῦ γεννήµατος καὶ ποιήµατος καὶ χτίσµα-
τος προσηγορίαν. Τίς ἀπέδειεε λόγος ἑνεργείᾳ
τινὶ κχατασχευαστιχῇ τὸν Yibv ὑποστηναι, τὴν δὲ
φύσιν τοῦ Πατρὸς ἀνενέργητον ὡς πρὸς τὴν ὑπό-
στασιν τοῦ Υἱοῦ μεῖναι; Τὸ γὰρ ἀμφιδαλλόμενόν
τε χαὶ ζητούμενον, τοῦτο ἓν ' εἴτε fj οὐσία τοῦ Πα-
τρὸς ἐγέννησε τὸν Υἱὸν, εἴτε τι τῶν ἔξωθεν παρεπο-
µένων, τῇ φύσει τοῦτον εἰργάσατο. Tre volvov 'Ex-
χλησίας χατὰ τὴν θείαν δ,δασκαλίαν ἀληθῶς Θεὺν
εἶναι τὸν Movoyevi πιστευούσης, τὴν δὲ πολύθεον
δεισιδαιµονίαν βδελυσσοµένης, xai διὰ τοῦτο τὴν
τῶν φύσεων διαφορὰν οὐ προσδεχοµένης, ὡς ἂν μὴ
p τῇ παραλλαγῇ τῶν οὐσιῶν ὑπὸ ἀριθμὸν αἱ θειότητες
πίπτοιεν, "ὅπερ οὐδέν ἐστιν ἕτερον, T) τὴν πολυ-
θεῖαν πάλιν ἐπεισάγειν τῷ βίῳ» ταῦτα τοῖνυν τῆς
Ἐχχλησίας ἰδιωτιχῶς διδασχούσης, ὅτι ἐκ τῆς οὐ-
σίας τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ, ἀληθινὸς θεὸς xav οὐσία'
ὁ Μονογενἠς ἐστι Θεός’ τὸν ἀντιθαίνοντα τοῖς ἔγνω-
σµένοις, πῶς ἀνατρέπειν ἔδει τὴν προειλημμένηῳ
ὑπόληψιν; Οὐχὶ τὸ χατασχευάζειν τὸν ἀντικείμενον
λόγον διά τινης ὁμολογουμένης ἀρχῆς σνναποδει--
χνύοντα τὸ ἁμοίθολον; Οὐκ ἂν οἶμαί τινα τῶν νοῦν
ἐχόντων ἕτερόν τι παρὰ ταῦτα ζητῆσαι. Αλλ’ οὗτος
ἀπὸ τῶν ἀμφισθητουμένων ἄρχεται, xal ὡς ἀποδνεκ-
δειγµένων, ἀργὴν τῷ ἔφεξης δίδωσι λόγῳ. Απο"
δειχθέντος γὰρ πρότερον ὅτι διά τινος ἐνεργείας ὁ
YU ὑπέστη ' τίς ἂν fv μάχη πρὸς τὸ ἑτόμενον,
cere : hec igitur Ecclesia cum populariter doceat,
quod ex essentia veri Dei, verus Deus secundum
essentiam. Unigenitus est Deus, eum autem qui
lis concessis et cognitis decretis repugnat et
contradicit, quomodo anticipatam opinionem ever-
tere oportebat ? Nonne debuit oppositum sermonem
CONTRA EUNOMIUM, LiB. IV.
e
vti δέχεσθαι τὴν τοῦ ποιήµατος προσηγορίαν A construere et conficere ex aliquo vero et concesso
την δι᾽ ἑνεργείας τινὸς ὑποστᾶσαν οὐσίαν ;
Ε ἂν ἁχατάσχευον jj τὸ προηγούµενον, πῶς
ἔχει τὸ ἐφεπόμενον, εἰπάτωσαν οἱ τῆς ἁπάτης
βροι. Καὶ γὰρ sU τις πτηνὸν γενέσθαι xat
Σιν δοίη τὸν ἄνθρωπον, περὶ τῶν ἑφεξῆς obx-
Ἰήσεται. Καὶ πτῄσεται γάρ πως ὁ πτηνὺς Υε-
κ» xài ἄνω τῆς γῆς ἑαυτὸν ἀνάξει µετάρσιος
περύγων OU ἀέρος φερόμενος ἀλλὰ σχεπτέον
9 Ὑένοιτο πτηνὸς, ὁ τὴν φύσιν οὐ λαχὼν ἐν-
». Τούτου δὲ μὴ ὄντος, µάταιον τὸ μετὰ τοῦτο
κι.
principio demonstratione facta ejus quod dubium
et controversum erat? Neminem arbitror eorum
qui mentis sunt compotes aliud quidquam prater
lac quaerere. Sed iste ab incertis et dubiis exor-
ditur, et tanquam demonstratis sequenli sermoni
dat principium. Si enim hoc prius esset demon-
stratum, actu quodam et operatione extranea Fi-
lium subsistere, quz controversia esset ad id quod
sequitur, nempe dicere essentiam actu aliquo sub-
sistentem in seipsam admittere facturz appella-
tionem? Quandiu hoc antecedens rude nec prz-
sm fuerit, quomodo robur habebit consequens? dicant hujus erroris sive fraudis patroni.
Wi quis verbi gratia ex hypothesi hominem alatum concederet, de sequentibus ron amplius
retor. Nam alatus factus volabit sursumque supra terram sese altollet passis alis suspensus,
limis per aerem feretur. Sed quomodo esse queat alatus, considerandum, qui naturam aeriam
ΕΜ sortitus. Quod cum non ita sit, vanum est quod postea sequitur exponere.
ZIvoz; τοίνυν τοῦτο πρῶτον ἐπιδειξάτω, τὸ µά- D
μπιστευχέναι τὴν Ἐκκλησίαν ἁληθῶς εἶναι τὸν
yt, Υἱὸν, οὗ χατὰ θέσιν εἰσποιπθέντα φευδω-
Πατρί - ἀλλὰ χατὰ φύσιν γεννητῶς ἐκ τοῦ by-
FX, μὴ ἀπεξενωμένον τῆς τοῦ γεννήσαντος
€. Ταῦτα πρῶτον ὡς Ψευδη διελεγξάτω, xal
mpi τῶν ἀχολούθων διεξιὼν πιθανὸς ἔσται.
ὃ ἂν τὸ πρῶτον ἀναπόδειχτον T, φλυαρίας
ἐμφιλοχωρεῖν τοῖς δευτέροις. Kal pot μηδεὶς
ρυέτω xai τὸ παρ ἡμῶν διομολογούμενον διὰ
εενῆς χυρωθῆναι ΄ ἀρχεῖ γὰρ εἰς ἀπόδειξιν τοῦ
399 λόγου τὸ Έχειν πατρόθεν Ίχουσαν πρὸς
rhv παράδοσιν, οἵόν τινα χλῆρον δι’ ἀχολουθίας
| ἁποστόλων διὰ τῶν ἐφεξῆς ἁγίων παρατεµ.-
t* οἱ δὲ πρὸς τὴν καινότητα ταύτην µετα-
tg τὰ δόγµατα, πολλῆς ἂν δἐοιντο τῆς Ex τῶν λο-
y συμμαχίας, εἰ μέλλοιεν μὴ τοὺς χονιορτώδεις
νθρώπων καὶ εὑριπίστους, ἀλλὰ xal τοὺς ἐμ-
οτε xai βεθηχότας ταῖς διανοίαις προσάγεσθαι;
ἂν ἀχατάσκευος αὐτοῖς χαὶ ἀναπόδεικτος ὁ
προφέροιτ᾽ ἂν, τίς οὕτως ἑλίθιης xal κτηνώ-
e τῶν εὐαγγελιστῶν «κε xal ἁποστόλων, xa
ιαθεξής ἐν ταῖς Ἐκκλησίαις διαλαµφάντων,
στέρα» τὴν διδασκαλίαν διὰ τῆς ἀναποδεί[-
ῥλυαρίας ποι]σασθαι ;
(μεν δὶ χαὶ τὸ διαφορώτατον τῆς ἀγχινοίας τοῦ
άφου, ὅπως τῇ περ!ουσίᾳ τῆς διαλεχτιχῆς ἐμ.
€ πρὸς τοὐναντίον εὐμηχάνως τοὺς ἀχεραιοτέ-
μφέλχεται. Προσέῤῥιψε τῇ τοῦ ποιἠµατος xal
rtog προσηγορίᾳ χαὶ τὴν φωνὴν τοῦ γεννήµατος,
εἰς ἑαυτὴν δέχεσθαι τὰ ὀνόματα ταῦτα τοῦ
hv οὐσίαν. Καὶ ὥσπερ ἓν µεθυόντων συνεδρίῳ
spy οἴεται μηδενὶ κατάφορον ἑαυτοῦ τὴν περὶ
μα χαχουργίαν γενῄσεσθαι. To γὰρ συνάψαι
/ημα τῷ χεἰσµατί τε xal τῷ ποιήµατι, ἐχχλέ-
ἡγεῖται την κατὰ τὸ σηµαινόμενον τῶν ὀνομά-
αφορὰν, διὰ τῆς τῶν ἀκοινωνήτων συντάξεως.
τὰ goQà τοῖς διαλεγτικῖς μηχανῆματα ^ ἁλλ
ok ἰδιῶται τῷ λόγω, τὸ μὲν εἶναι τοῦτο κατὰ
ονΏν καὶ τὴν γλὠσσσν, ὅπερ ὁ λόγος περὶ ἡμῶν
llle igitur hoe primum ostendat Ecclesiam fru-
stra credidisse vere esse unigenam Filium, non
adoptione ascitum falsi nominis Patri; sed secun-
dum naturam per viam generationis ex eo qui est
essislentem; non externum neque alienum ab
cjus qui genuit natura : hzc primum ut falsa ar-
guat, et tunc. de consequentibus disputator pe.-
suasorius erit. Sed quandiu primum indemonstra-
tum fuerit, nugatorium est in secundis inhzrere.
Nullus mihi subcrepet quod illud etiam quod a
nobis pro confesso habetur, rationibus et argu-
mentis indigeat confirmari et probari; sufficit
enim ad nostri sermonis demonstrationem quod
habeamus a patribus venientem ad nos traditio-
nem, velut hxreditatem quamdam per successio-
C nem ex apostolis per sanctos sequentes transmis-
sam. Qui autem ad novitatem hane transmutant
dogma multis indigerent rationum argumentis et
auxiliis, si non pulverulentos et agitatu faciles sive
Euripi more mobiles homines, sed etiam graves οἱ
constantes et propositi tenaces essent ad suam
sententiam adducturi. Quandiu autem rudis nec
probabilis et indemonstratus eorum sermo ita
proferetur, fatuus et brutus habebitur, ut qui
evangelistarum et apostolorum, et eorum qui dein-
ceps in Ecclesiis illuxerunt, doctrinam infirmiorem
indemonstrabili garrulitate faciat.
Sed scriptoris solertim et ingenii prewstantis-
simum acumen perspiciamus, quomodo quidem
affluentia experientiz dialecticz in contrarium facile
simplieiores attrahit. Factur:z et creature appella-
tioni vocem etiam genneniatis (id est, progeniei)
adjecit cum dixit, Filii essentiam in seipsam hzc
nomina recipere; et velut in ebriorum consessu
concionans nemini putat suum in dogmate malefi-
cium planum et perspicuum fore. Nam creaturz ct
faclure compingendo gennema (genituram) nomi-
num differentiam secundum significatum clam ct
furtim se tollere existimat, h:ec nomina qua nul-
lam inter se habent communionem, simul cormn-
ponendo. Hzc sunt docta dialecticz machinamenta ;
eed nos rudes οἱ imperiti sermone, lioc. quidem
035
S. GREGORII NYSSENI
656
esse secundum vocem el linguam, quod quidem A δείχνυσιν, οὐχ ἀρνούμεθα. Ὡτία δὲ, χαθώς eua ὁ
de nobis demonstrat oratio, non inficiamur. Au-
riculas autem, sicut ait Propheta, nobis aptatas
esse et compositas ad auditum bene intelligentem
confitemur. Propterea per compagem nominum que
nullam inter se habent communionem, ad sighni-
ficatorum confusionem neutiquam inducimur. Nam
etsi magnus Apostolus in eodem orationis contextu
nominet ligna et fenum et stipulam, aurumque et
argentum et lapides pretiusos 1235 tamen et nu-
merum eorum qua recensuit summalim compu-
tamus, atque etiam naturam eorum qua nominata
sunt proprie et singulariter prout cuique convenit
non ignorabimus; sic etiam nunc gennema et fa-
ctura cum de eodem nominata sint, ex vocibus ad
Προφήτης, χατηρτίσθαι xa ἡμῖν «pic &xohw εὖ-
σύνετον, ὁμολογοῦμεν. Διόπερ οὐδὲν διὰ τῆς συν-
αφείας τῶν ἀκοινωνήτων ὀνομάτων εἰς την τῶν ση-
µαινοµένων σύγχυσιν ὑπαγόμεθα * ἀλλὰ x&v ὁ μέγας
Απόστολος χατὰ ταὐτὸν ὀνομάση ξύλα χαὶ χόρτον,
καὶ χαλάμην, χρυσὀν τε καὶ ἄργυρον xaX λίθους τι-
µίους * xat τὸν ἀριθμὸν τῶν µνηµονευθέντων ἐπὶ xs-
φαλαίου συλλογιζόµεθα, xal τὴν φύσιν ἑχάστου τῶν
κατωνοµασµένων ἱδιαζόντως οὐκ ἀγνοῄσομεν ' οὕτω
καὶ νῦν γεννήµατος xal ποιήµατος χατὰ ταὺτὸν µνη-
µονευθέντων, Ex τῶν φωνῶν ἐπὶ τὰ σηµαινόµενα
µεταθάντες, οὐ τὴν αὐτὴν ἑχάστῳ τῶν ὀνομάτων Ev-
θεωροῦμεν διάνοιαν. "Αλλο γάρ τι τὸ κτίσμα, xal
ἕτερον σηµαίνει τὸ γέννημα * ὥστε χἂν ἐχεῖνος µι-
significata transeuntes, non eamdem in quoque B γνύῃ τὰ ἅμιχτα" ὁ συνετὸς ἀκροατὴς διακεχριµένως
nominum intelligentiam intuemur : aliud enim
τὸ χτίσμα (creatura), aliud vero significat τὸ γέν-
νηµα (genitura sive progenies) ta ut etsi ille
misceat ea quà nequeunt commisceri : intelli-
gens auditor distincte audiet et demonstrabit ex
his esse qus fieri non possunt, γεννήµατος ge-
niturz et χτίσµατος facturze appellationem unam
aliquam in seipsam recipere naturam. Si enim
horum alterum vere dici posset, mendacium neces-
sario erit alterum. Quare si χτίσμα factura esset,
ἀκούσεται xal δείξει τῶν ἀδυνάτων εἶναι την τοῦ γεν-
νήματος xaX τὴν τοῦ χτίσµατος προσηγορίαν, μίαν
τινὰ φύσιν εἰς ἑαυτὴν δέχεσθαι. El γὰρ τὸ ἕτερον
ἀληθεύοιτο τούτων, Ψεῦδος- ἐξ ἀνάγχης ἔσται ο
ἕτερον. Ὥστε εἰ χτίσµα εἴη, μὴ εἶναι γέννημα * xai
τὸ ἔμπαλιν, εἰ γέννημα λέγοιτο, ἀλλοτριοῦσθαι τῆς
ἐπωνυμίας τοῦ κχτίσµατος. Αλλά φησιν ὁ Κὐνόμιος,
εἰς ἑαυτὴν δέχεσθαι τοῦ Υἱοῦ τὴν οὐσίαν τὰς τοῦ
γεννήµατος xal ποιήµατος xal κτίσματος προσ
ηγορίας.
non esset γέννημα (genitura) : et. vice veraa, si Ὑέννημα (genitura) diceretur, alienaretur a [αοίυτα»
nomine. Sed ait Eunomius, in seipsam recipere Filii essentiam γεννήµατος (genitura) et ποιήµατος
(facture) et χτίσµατος (creature) appellationes.
Sed nunquid per ea quse sequuntur hunc sine
Μή τι διὰ τῶν ὑπολοίπων κατησφαλίσατο τὸν ἀχέ-
capite et sine radice sermonem conlirmavit, qui ϱ φαλον τοῦτον xai ἄῤῥιζον λόγον, ὃς οὖδεμιᾷ διὰ τῶν
quidem ex iis quze prius dieta sunt nullo robore
fundatus est ad id quod superzdificatum est?
Λη etiam reliqua eadem vanitate laborant, a nullo
ex rationibus petito auxilio robur adepta ; sed latam
οἱ inconditam velut in somniorum narratione bla-
sphemiz expositionem habentia? Dicit enim dictis
haec annectens : Immediatam quidem sive nullo
intercurrente medio habentem generationem, impar-
libiliter autem servantem cum eo qui genuit el fecit,
et creasit relationem. Si enim, eo dempto quo dicit,
immediatum et impartibilem, ipsam in seipsa ver-
borum sententiam spectemus, inveniemus quod
ubique doctrine delirium et meras nugas nulloque
rationis momento confirmatum sermonem auribus
πρώτων κατεθλήθη πρὸς τὸ κατασχευαζόμενον δυνά-
µει; Ἡ xat τὰ λοιπὰ τῆς αὐτῆς ἔχεται µαταιότητος,
οὐχ ἀπό τινος τῆς Ex τῶν λογισμῶν συμμαχίας τὴν
ἰσχὺν προλαθόντα» ἀλλὰ διεξοδιχήν τε xal ἀχατά-
σχευον ὥσπερ ἐπὶ τῆς τῶν ὀνείρων διηγήσεως τὴν τῆς
βλασφημίας ἔχθεσιν ὄχοντα; Λέγει γὰρ τοῖς εἰρημέ-
νοις ἐπισυνάψας ταῦτα * ὅτι Ἀμεσίτευτον μὲν ἔχου-
σαν τὴν» γένγγησιν, ἁμερίστως δὲ σώζουσαν τὴν
πρὸς τὸν Teyevvnxóra καὶ πεποιηκόεα καὶ κεί-
σαντα σχέσι». El γὰρ τὸ ἁμεσίτευτόν τε καὶ ἁμέ-
ριστον χαταλιπόντες, αὐτὴν ἐφ᾽ ἑαυτῆς θεωρήσαιµεν
τὴν τῶν ῥημάτων διάνοιαν, εὑρήσομεν ὅτι πανταχοῦ
τὸ ληρῶδες τῆς διδασκαλίας δι οὐδενὸς ἰσχυροποιού-
µενον λόγου ταῖς ἀχοαῖς τῶν ἁπατωμένων προσρίπτε-
deceptorum projicit. Eum qui genuit, inquit, et D ται. Τὸν γεγενγηκότα, φησὶ, xal κτίσαντα καὶ
qui creavil, et qui fecit. Hxc etsi tria viden-
tur, duorum tamen sensuum significantiam habent,
quia du: sunt ex eis voces que mwquivalent et
conveniunt inter se in eodem sensu. Nain τὸ ποιεῖν,
hoc est facere, et τὸ χτίσειν (a), id est creare, idem
est prorsus; verum generatio differt ab utrisque.
Cum igitur communis hominum opinio ad diffe-
rentiam sensus ex verborum significantia dividatur ;
** [ Cor, 11, 19.
(a) Hoc verbum est secundum Graecam plivrasim ;
nàm pro eodem τὸ χτίζειν el τὸ ποιεῖν Graeci
ponunt. Latini autem differre dicunt : nam creare
ποιήσαντα. Taura κἂν τρία δοχεῖ, δύο ναηµάτων
ἔχει τὴν σηµασίαν, τῷ τὰς δύο φωνὰς ἰσοδυναμεῖν
ἀλλήλαις κατὰ τὴν ἔννοιαν. Τὸ γὰρ ποιῆσαι τῷ χτίσαι
ταὐτόν ἐστιν * ἕτερον δὲ τὰ παρὰ εἱρημένα ἡ Ὑέννησις.
Της οὖν χοινῆς τῶν ἀνθρώπων ὑπολήψεως, πρὸς δια-
φόρους ἐννοίας Ex τῆς τῶν ῥημάτων σημασίας µερι-
ζομένης, τίς ἡμῖν ἐπέδειξε λόγος παὐτὸν εἶναι τῇ
γεννήσει τὸ ποίηµα" ἵνα τὴν µίαν οὐσίαν τῇ τῶν
proprie dicitur, ex nihilo, facere vero ex sliqua
subjecta niateria.
e51
CONTRA EUNOMIUM, LIB. 1V.
058
ῥημάτων διαφορᾷ προσαρµόσωμεν; Ἔως γὰρ ἂν ἡ A qu: ratio nobis ostendit idem esse cum genera-
συνήθης χρατῇ σημασία τῶν λέξεων, xat μηδεὶς có-
ῥίσχεται λόγος ὁ µετασχευάζων εἰς τὸ ἑναντίον τὰς
99v ῥημάτων ἑμφάσεις ' οὐχ ἑνδέχεται ulav τινὰ
φύσιν πρὸς τὴν τοῦ ποιήµατος xal γεννήµατος Év-
γοιαν διασχισθῆναι. Ἐπειδὴ γὰρ ἐφ᾽ ἑαυτοῦ λεγόμε-
voy τούτων ἑχάτερον, ἰδιάζουσαν ἔχει τὴν ἑρμηνείαν,
ἀνάγχη πᾶσα, οἰχείαν τε xal συγγενή τοῖς ὀνόμασι
συνεπινοεῖσθαι xal τὴν σχετιχὴν συζυγίαν. Καὶ γὰρ
τὰ λοικὰ τῶν πρός τι λεγομένων, οὗ πρὸς τὸ ἀλλό-
εριόν τε καὶ ἀχατάλληλον ἔχει τὴν οἰχειότητα. ᾽Αλλὰ
xliv σιωπηθῇ πρὸς ὃ λέγεται, αὑτομάτως μετὰ τοῦ
πρωτοτύπου xal τὸ συνεζευγµένον ἀχούεται * οἷον δη-
μιουργὸς, δοῦλος, φίλος, υἱὸς, χαὶ τὰ τοιαῦτα. Πάντα
TÀp ὅσα τῇ πρὸς ἕτερον ἀναφορᾷ θεωρεῖται, τὴν οἱ-
χείαν ἕχαστον, xal συνηµμµένην τοῦ δηλουµένου συγ-
ένειαν διὰ τῆς προσηγορἰας παρἰστησιν, ἅμιχτον
ἔχοντα τὴν πρὸς τὸ ἑτερογενὲς χοινωνίαν. Οὔτε γὰρ
«90 δημιουργοῦ τὸ ὄνομα τῷ υἱῷ συνέζευχται, οὔτε
ἡ τοῦ δούλου φωνὴ πρὸς τὸν δηµιουργχὸν ἀναφέρεται,
οὕτε ὁ φίλος τὸν δοῦλον ἑδήλωσεν, οὔτε ὁ υἱὸς τὸν δε-
εκότην * ἀλλὰ φανερὰν xal διαχεχριµένην τούτων ἑκά-
στου τὴν πρὸς τὸ χατάλληλον συζυγίαν ἐπιγινώσχο-
μεν, νοοῦντες διὰ μὲν τοῦ φίλου ἕτερον φίλον, διὰ δὲ
τοῦ δούλου τὸν χύριον τὸ δὲ ἔργον διὰ τοῦ δημιουργοῦ,
xal διὰ τοῦ υἱοῦ τὸν πατέρα. Οὕτω τοίνυν xat τὸ γέν-
νηµα πρός τι τὴν χυρίαν ἔμφασιν ἔχει. Οὐχοῦν συν-
ἑνευχται τῷ μὲν γεννήµατι ὁ γεννῄσας, τῷ χτίσµατι
6 χτίσας (a). Καὶ δεῖ πάντως, εἴγε μὴ μέλλοιμεν σύγχυ-
σίν τινα τῶν πραγμάτων διὰ τῆς τῶν ὀνομάτων
tione facturam , ita ut unam eamdemque essen-
tiam verborum differentiz€ accommodemus? Donec
enim dictionum familiaris significantia prevaluerit,
et nulla inveniatur ratio que verborum in con-
trarium transmutet notas significationes, non fieri
potest ut una aliqua natura ad facture et geniture
notitiam discindatur : quandoquidem in seipso
cum dicitur horum utrumque, peculiarem habet
interpretationem, necesse est prorsus, propriam-
que et cognatam eum nominibus mente concipere
mutuam et velativam conjugationem. Nam et reliqua
que relata dicuntur, non ad alia quz diversi sint
generis relationem sive necessitudinem habent;
sed etiamsi relatorum alterum taceatur, nihilo-
minus sponte cum primitivo ctiam conjugatum
intelligitur. Veluti opifex, servus, amicus, filius,
et que sunt ejusmodi. Omnia enim quz per rela-
tionem ad alterum considerantur,propriam et co-
harentem ad id quod declaratur cognationem per
appellationeni animo représentant, nullamque om-
nino cum eo quod est diversi generis communio-
nem possunt admittere. Neque enim opificis nomen
cum filio conjugatum est; neque servi vox ad
opilicen refertur, neque amicus servum declaravit,
neque filius dominum : sed apertam et distin-
ctam horum cujusque inter se conjugationem co-
gnoscimus, per amicum mente concipientes alterum
amicum, et per servum, dominum : opus vero
per opificem, per filium, patrem. Sic igitur hoc
ὑπαλλαγῆς ἐμποιῖν, σώζειν ἑχάστῳ τῶν πρός τι λε- C nomen γέννημα (genitura) cum aliquo confertur,
(ομένων τὸ οἰχείως συσσηµαινόµενον.
ille qui genuit τῷ γεννήµατι (genitura) conjunctus
confusionem quamdam per nominum immutationem
suam et propriam servare significationem.
Φανερᾶς οὖν οὕσης τῆς τῶνλέξεων τούτων ἑννοίας,
πρὸς ὅ τι βλέπει, πῶς ὁ διὰ τῆς λογιχῆς τεχνολογίας
τροάγων τὰ δόγµατα, τὴν οἰχείαν τῶν πρός τι διά-
νοιαν, ἐπὶ τῶν ὀνομάτων τούτων 0) χατενόησεν» Αλλ᾽
ἀρμόξειν ofstac τῷ πεποιηχότι τὸ γέννημα, τῷ γε-
γεννηχότι τὸ ποίηµα, λέγων τοῦ Υἱοῦ τὴν οὐσίαν εἰς
ἑαυτὴν δέχεσθαι τὰς τοῦ γεννήµατος χαὶ ποιήµατος
xai κτίσματος προσηγορίας ' ἀμέριστον δὲ σώζειν
την πρὸς τὸν γεγεννηχότα χαὶ ποιῄσαντα xaX χτίσαντα
et cum eo liabet propriam significationem. Itaque
est, et creator creature coheret, et nisi rerum
inducere velimus, omnino oportet cuique relatorum
Cum sit itaque harum dictionum notitia mani-
festa ad quod respicit hic, qui per diaiecticum
artificium dogmata profert, quomodo propriam re-
latorum vim et sententiam in his nominibus non
animadvertit? Sed. genituram factori et facturam
genitori conjugare autumat dicens, Filii essentiam
in seipsam admittere γεννήµατος (geniturz) et
ποιήµατος (factura) et (κτίσματος) creature ap-
pellationes; impartibilem vero servare cum eo qui
σχέσιν. Τὸ γὰρ lv πρᾶγμα πρὸς διαφόρους χαταµε- D genuit et qui fecit, et creavit relationem. Rem enim
βισθῆναι φύσιν οὑχ ἔχει. AX) ὁ μὲν Υἱὸς τῷ Πατρὶ
κροφφχείωται:, xat τὸ γεννηθὲν τῷ γεννήσαντι * «b δὲ
ποίηµα πρὸς τὺν πεποιηχότα τὴν ἀναφορὰν ἔχει "
πλὴν εἰ µή τινα χατάχρησιν ἐν ἁδιαφόρῳ τινὶ συν-
ηθείᾳ ῥημάτων χυριωτέραν ἡγοῖτό τις εἶναι τῆς προσ-
φυοὺς σημασίας...
T... (0) οὖν λογισμοῖς, xat ποἰοις, κατὰ τὴν ἅμαχον
διαλεχτιχὴν ἑχείνην εἰν τοὐναντίον τὰς δόξας τῶν πολ-
λῶν µεταστήσᾳς ταῦτα χατεπουσιάσας διέξεισιν ' ὅτι
φοῦ ἐπὶ πάντων θεοῦ καὶ χτίστου xal Πατρὸὺς νοον-
(a) Lege ex cod. Bavarico ap. Gretser., οὐχοῦν
αονὲζ. τῷ μὲν yevvfjuas: ὁ γεννέσας, ὁ δὲ xsloag τῷ
χτίζματ..
unam ad diversas relationes distribui naturae non
est consentaneum. Sed Filius quidem Patri naturali
necessitudine conciliatus est, quod genitum est cum
eo qui genuit, factura cum eo qui fecit habet
mutuam relationem ; nisi fortasse aliquam abu-
sionem in indifferente quadam verborum corisue-
tudine magis propriam quis esse existimel quam
sit naturalis significatio.
Quibus igitur rationibus, e! qualibus secunduin
inexpugnabilem illam dialecticam in contrarium
opiniones multorum transmutans hzc pro libito
persequitur. Quod cum in omnibus Deus et crea-
(b) Idem cod., Τίτιν οὖν λο(ισμοῖς x. π., quod
interpres vidit.
659
S. GREGORII NYSSENI
GRO
tor, el Pater intelligatur οἱ dicatur,Filius ad utrasque À µένου τε xal λεχομένου, ὁ Yibo ποὸς ἁμφοτέρας τὰς
appellationes apposite et congruenter se habeat, et
ercatura simul et genitura dicatur. Nam cum con-
suetudo et exacta loquendi forma haec nomina
apte discernat, et generationis nomen usurpet in
his qux» gignuntur ex ipsa essentia; nomen vero
creature in lis quz foris et extra construentis
naturam consistunt. Quapropter in traditione co-
gnitionis Dei, dogmata divina nobis tradiderunt
Patrem et Filium, non creatorem et opificium ;
ne quis mentis alienata: error ad blasphemiam fie-
ret, si ad alienum et peregrinum hujusmodi ap-
pellatio Filium depelleret, et ne aditum aliquem
haberent hec impia dogmata, qua Unigenitum
Patris a familiaritate sive necessitudine quz est
secundum essentiam separant et distrabunt. Nam B
qui dicit facturz appellationem Filio congruere,
dicel procu! dubio per consequentiam etiam factu-
re Filii sppellationem natura convenire. Quare
si Filius est creatura, etiam celum filius, et sin-
gula que facta sunt a Domino secundum hunc
scriptorem filii appellatione cognominantur. Si enim
ille, non quia communem cum eo qui genuit na-
turam habeat, hoc nomine appelletur, sed quia
creatus est, Filius nominatur : eadem dabit ratio,
et agnum, et canem, et ranam, et quicunque
voluntate facientis subsistunt, fllii appellatione
nominari. Quod si liorum unumquodque quia sit
extra filii naturam, filius non est; neque Deus
dicitur consequenter omnino, qui vere et proprie
est Filius, propterea quod ex eadem natura cum
co qui genuit constet, Filius est, et Deus esse
asseritur. Sed generationis notionem abominatur,
el hoc nomen criminans carnalis nature ratione
a divinis secrelis separat : sed abunde satis
in antecedentibus pro his sermo ostendit, quod
secundum Prophetam, ilic trepidaverunt timo-
σε ubi non erat. timor **. Si enim in hominibus
non omnem generationem demonstratum est ex
affectu sive passione constare, sed aliam quidem
materialem per affectum; aliam vero spiritalem
puram et incorruptam. Quod enim generatum est
ex spiritu, spiritus et non caro gignitur; in spi-
ritu nulla patibilis conspicitur affectio. Quoniam
προσηγορίας ἐπιτηδείως ἔχει, xal χτίσµα xal vév-
vua κατὰ τὸ loov λεγόμενος. Τῆς γὰρ τοῦ λόγου
συνηθείας τα xat ἀχριθείας οἰχείως διαχρινούσης τὰ
τοιαῦτά τῶν ὀνομάτων, xal τὸ μὲν τῆς γεννήσεως
ὄνομα ἐπὶ τῶν ἐξ αὐτῆς τῆς οὐσίας γεννωµένων λε-
γούσης * «b δὲ τῆς κτίσεως ἐπὶ τῶν ἔξωθεν τῆς τοῦ
χατασχευάζοντος φύσεως ἐπισταμένων. Καὶ διά
τοῦτο τῶν θείων δογμάτων kv τῇ παραδόσει τῆς θεο-
γνωσίας Πατέρα xa χἱὸν παραδεδωχότων, o0 χτέστην.
xai ἔργον' ὡς ἂν μὴ τις Υένοιτο παραφορὰ πρὸς τὸ
βλάσφημον, εἰς τὸ ἀλλότριόν τε xal ξένον τῆς τοιαύ-
της προσηγορίας τὸν Υἱὸν ἁπωθούσης, μηδέ τινα
πάροδον λάθοι τὰ ἄθεα δόγµατα, τὰ τῆς καθ) οὐσίαν
οἰχειότητος τὸν Μονογενη τοῦ Πατρὸς ἀφορίζοντα.
'O λέγων τῷ Yl τὴν τοῦ ποιήµατος ἁρμόζειν προσ-
ηγορίαν, ἐρεῖ πάντως χατὰ τὸ ἀχόλουθον xa ἐπὶ τοῦ
ποιήµατος τὴν τοῦ Υἱοῦ κλῆσιν προσφυῶς ἔχειν. Ὥστε,
εἰ ὁ Υἱὸς χτίσµα, χαὶ οὐρανὸς υἱὸς, xat τὰ καθ᾽ ixa-
στον τῶν γεγονότων χυρίως xacà τὸν λογογράφον τῇ
τοῦ υἱοῦ προσηγορἰᾳ χατονοµάζεται. El γὰρ ἐχεῖνος
οὐχὶ τῷ χοινωνεῖν τῷ γεγεννηχότι τῆς φύσεως ἔχει
τὸ ὄνομα, ἀλλὰ καθὸ χτιστός ἐστι, χατὰ τοῦτο Υἱὸς óvo-
µάζεται’ ὁ αὐτὸς δώσει λόγος, xaX ἀμνὸν, καὶ χύνα,
καὶ βάτραχον, καὶ πάντα ὅσα θελήµατι τοῦ πεποιηχό-
τος ὑπέστη, τῇ τοῦ υἱοῦ προσηγορίᾳ χατονοµάζεσθαι.
Ei δὲ τούτων ἕκαστον διὰ τὸ ἔξω τῆς τοῦ :υἱοῦ φύσεως
εἶναι υἱὸς οὐχ ἔστιν * οὐδὲ Θεὸς λέγεται χατὰ τὸ &xó-
λουθον πάντως ὁ κυρίως Yibe, διὰ τὸ ἐξ αὐτῆς εἶναι
τοῦ γεγεννηχότος τῆς φύσεως, Υἱός ἐστιν, xal Geb;
εἶναι ὁμολογεῖτα.. ᾽Αλλὰ µυσάττεται τὴν τῆς γεννή-
σεως Évvotav, xal ἀφορίζει τῶν θείων δογμάτων τῇ
σαρχώδει φυσιολογίᾳ διαδάλλων τὸ ὄνομα. Αλλ' ἱκᾶ-
νῶς ὑπὲρ τούτων ἐν τοῖς φθάπασιν ὁ λόγος ἀπέδειξεν,
ὅτι κατὰ τὸν Προφήτην, Φοδοῦνται φόδον οὗ obx
ἔστι φόδος. El γὰρὲπὶ τῶν ἀνθρώπων οὗ πᾶσα viv-
νησις ἐδείχθη χατὰ πάθος συνισταμένη" ἀλλ᾽ ἡ μὲν
ὑλιχὴ διὰ πάθους, fj δὲ πνευματιχὴ χαθαρὰ καὶ ἀχή-
ρατος. Τὸ γὰρ γεγεννηµένον ἐκ τοῦ πνεύματος, πνεῦμα
xaX οὐχὶ σὰρξ γίνεται, τῷ δὲ πνεύµατι οὐδεμία παθη-
τικὴ συνθεωρεῖται διάθεσις. Ἐπειδῇ διὰ τῶν χαθ'
ἡμᾶς ὑποδειγμάτων ἀναγχαῖον ἐφάνη τῷ λογογράφφ
τὴν θείαν ἐπιλογίζεσθαι δύναμιν, πεισάτω ἑαυτὸν
ix τοῦ ἑτέρου τῆς γεννήσεως τρόπου τὸ περὶ τὴν
igitur per exempla nostra necessarium apparuit p) θείαν γἐννησιν ἀπαθὰς ἐννοεῖν. ᾽Αλλὰ τὰς «pelo ταύ-
huic vanissimo scriptori vim divinam ac poten.
tiam considerandam esse, discat et sibi persuadeat
ex alio generationis modo in divina generatione
quod affectus sit expers intelligere. Sed has tres
inter se appellationes confundens, quarum duz
aquas habent vires , putat se auditores arripere
per duarum vocum secundum significatum com-
munionem, ita ut tertiam idem significare arbi-
; Wentur. Quoniam enim facture et creatur: ap-
pellatio, id quod factum est extra naturam ejus
qui fecit esse demonstrat, his vocem τοῦ γεννή-
µατος [geniture] adaptat, ut hoe etiara nomen cum
** Psal. xni, 5.
τας µετ ἀλλήλων προσηχορἰας συγχέας && ὧν ἰσο-
δυναμοῦσιν αἱ δύο’ συναρπάζειν οἴεται τοὺς ἀκούοντας
διὰ τῆς τῶν δύο φωνῶν χατὰ τὸ σηµαινόμενον χοι-
νωνίας, τὸ xal τὴν τρίτην ὡσαύτως οἴεσθαι. Ἐπειδὴ
yàp f) τοῦ ποιήµατος xal χνίσµατος προσηγορία tto
τῖς τοῦ πεποιηχότος φύσεως εἶναι τὸ πεποιηµένον ἓν-
δείχνυται, προσάπτει τούτοις τὴν φωνὴν τοῦ γεννή-
µατος * ὡς ἂν xal τοῦτο τοῖς προε:ρηµένοις συνερµη”
νεύοιτο. ᾽Αλλὰ τὸ τοιοῦτον εἶδος τοῦ λόγου χαχουργία,
xaY ἁπάτη xal φεναχισμὸς ὀνομάξεται, οὗ πεφρον-
τισµένη xol τεχνιχή τις ἀπόδειξις. Μόνη yàp ἡ διὰ
πῶν ὁμολογουμένων φανεροῦσα τὸ ἀγνυυύμενον, ἀπό-
661 CONTRA EUNOMIUM, LIB. IV. . 662
δειξις λέγεται. Τὸ δὲ παραλογίψεσθαι διὰ χαχουργίας A predictis eadem interpretatione comprehendat. Sed
xat ὑποχλέπτειν τὸν ἔλεγχον, χαὶ συγχεῖν ἐν ταῖς ἐπι- talis species sermonis malitia, et fraus eL impostura
πολαίοις ἁπάταις τὴν διάνοιαν τῶν, καθώς Φησιν ó — nominatur, non prudenter ct accurate excogitata
Ἀπόστολος, χατεφθαρµένων τὸν νοῦν, οὐκ ἄν τις τῶν οἱ artificiosa demonstratio; sola enim qu: ex certis
σωφρονούντων ἀπόδειξιν τεχνιχὴν ὀνομάσειεν. et concessis el notis, id quod ignoratur clare
docet, demonstratio dicitur, sed per malitiam falsa argumentatione uli et surripere argumentum, et
apparentibus fallaciis confundere intelligentiam eorum, qui, ut ait Apostolus ** ', mentem depravatam
et improbam habent, nullus eorum qui modeste supiunt artificiosam demonstrationem nominarit.
Αλλὰ πρὸς τὴν ἀχολούθειαν µετέλθωμεν. Ἀμεσί- Sed ad ea qu:x sequuntur transeamus. Immedia-
ταυτον δέ φησιν εἶναι τῆς οὐσίας τὴν γέννησιν, — (am et nullo. intercurrente medio conjunctam essen-
καὶ ἀμερίστως σώᾷιν τὴν πρὸς τὸν yeyevrnxóra — tie generationem asserit; atque. impartibiliter. ser-
xal ποιήσαντα καὶ κτίσαντα σχέσιν. El μὲν οὖν — vare cum eo qui genuit et. qui fecit et qui. creavit
τὸ ἀμέριστόν τε xal ἀμεσίτεντον εἰπὼν τῆς οὐσίας, relationem. Si cum impartibile essentize et imme-
ἐν τούτῳ τὸν λόγον ἕστησεν, οὐκ ἂν τῆς εὐσεθοῦς diatum dixit, in co sermonem sislerel, non a pia
ὑπολήψεως παρετράπη, ἐπεὶ καὶ παρ ἡμῶν ὁμολο- p ei religiosa opinione deflecleret, quia etiam a no-
Yelvac τοῦ YloU τὸ πρὸς τὸν Πατέρα συναφέἑς τε xai — bis conceditur Filii cum Patre connexio et imme-
ἀμεσίτευτον ὡς μηδὲν εἶναι τὸ διὰ µέσου τούτων — diatio, quia nihil sit quod per horum medium inse-
παρενειρόµενον, Ó μεταξὺ τῆς τοῦ Υἱοῦ mph; τὸν ratur, quod inter Filii cum Patre compagis sive
Πατέρα συναφείας εὑρίσχεται, μὴ διαστηµατιχόν — connexionis medium inveniatur. Non intervallo
τι νόημα, ph αὐτὸ τὸ ἀχαρές τε xal ἄτομον, ὃ διχῆ distincta notio, non ipsum minimum et indivi-
τεµνοµένου τοῦ χρόνου, τῷ παρῳχηκότι τε xal t — duum, quod neque secari neque dividi ob. exigui-
Κέλλοντι, χατὰ τὸ ἐνεστὼς ἁμερῶς ἐφ᾽ ἑαυτοῦ νοεῖ- — tatem potest ; cum tempus bifariam dividatur, pra-
ται, οὔτε τοῦ παρῳχηχότος, οὔτε μέλλοντος µέρος —terito et futuro, przsens in seipso impartibiliter
γενέσθαι δυνάµενον, διὰ τὸ εἶναι χαθόλου ἁδιάστατόν intelligitur quod neque przeteriti, neque futuri pars
τε xal ἄτομον, xoi ὅπερ ἂν προστεθῇ, ἀνεπίδηλον. ^ esse potest, quia omni dimensione careat, silquo
Τὸ οὖν χαθαρῶς ἆμεσον, οὐδενὶ τοιούτῳ µεσιτεύεσθαι continuum et individuum, οἱ si quid adjectum fue-
Myoptv. Οὐ yàp ἂν ἔτι ἄμεσον εἴη «b µέσῳ τινὶ — rit,inconspicuum. Quod igitur pure medii expers
διειργόµενον. El τοίνυν κἀχεῖνος ἁμεσίτευτον εἶναι — egt, nullo tali. intercurrente medio dividi potest ;
εἰπὼν τοῦ Υἱοῦ την Υέννησιν, μηδὲν τῶν εἰρημένων ποπ enim ainplius esset medii expers, quod aliquo
ἐπήνεγχε, τὴν εὐσεθῶς νοουμένην τοῦ Ylou πρὸς τὸν C medio coercetur. Si igitur ille qui cum dixit im-
Πατέρα συνάφειαν Σδογμάτισεν. Ἐπειδὴ δὲ χαθάπερ — mediatam esse Filii generationem,nihil eorum quae
μεταμεληθεὶς ἐφ᾽ οἷς εἴρηχεν, εὐθὺς ἐπήγαγεν, ὅτι — ab ipso dicta sunt intulisset, eain quz pie cum
Σώζει τὴν πρὸς τὸν γεγενγηχότα xal πεποιηκότα, — patre intelligitur. Filii connexionem suo dogmate
καὶ κτίσαγτω σχέσιν, ἐμόλυνε τοῖς δευτέροις τὰ — comprobasset. Sed quoniam velut penitentia du.
πρότερα, τῷ χαθαρῷ λόγῳ τὴν βλάσφημον φωνὴν — ctus ob ea. quie dixit, continuo subjunxit, quod
ἐπεμέσας. Δῆλον γὰρ ὅτι χἀχεῖ τὸ ἀμεσίτευτον, οὗ — servat cum eo qui genuil, el fecit, el. creavit, rela-
πρὸς τὸ εὐσεθὲς βλέπει. "AV ὡς ἄν τις λέγοι μεταξὺ — tionem, posterioribus priora contaminavit, et in
τοῦ fÀou καὶ τοῦ χαλχέως µμεσιτεύειν τὴν σφύραν — sermonem purum blasphemiam et impiam vocem
ταύτης δὲ εἶναι chv χατασχενὴν ἁἀμεσίτευτον. Οὕπω — evomuit. Perspicuum enim illic τὸ ἀμεσίτευτον
Υὰρ τῶν ὀργάνων ὑπὸ τῆς τέχνης ἐξευρημένων, ἐἔπι- (immediatum) cum dixit, non quod pium est re-
vola τινὶ τὴν σφύραν t ἑτέρου τινὸς ὀργάνου παρὰ —spicere, sed ut si quis dicerej inter clavum et z-
τοῦ τεχνίτου πρώτην γενέσθαι, xat οὕτω διὰ ταύτης — rarium fabrum medium intervenire malleum, hujus
và ἄλλα. Ταῦτα xal περὶ τοῦ Μονογενοῦς vo:lv ἡ τοῦ — autem structuram οἱ fabricationem | medio carere.
ἁμεσιτεύτου λέξις τὸν λογογράφον ἑνδείχνυται. Καὶ — Nondum enim instrumentis ab arte inventis. soler-
οὗ uóvos Ev τούτῳ πεπλάνητσι κατὰ τὴν ἁτοπίαν τοῦ D tia quadam | malleum per aliud quoddam instru-
δόγματος ὁ Εὐνόμιος ' ἀλλ' ἔστι καὶ ἐν τοῖς θεογνώ- — mentum ab artifice primum factum esse, et sic
qup πεπονηµέγοις τὸ ἴσον εὑρεῖν' ὃς φησι τὸν Θεὸν ῥοιτ hunc alia. Hzc de Unigenito vanum hunc scri-
βουλόμενον τόδε τὸ πᾶν χατασχευάσαι, πρῶτον τὸν — ptorem intelligere dictio ἀμεσιτεύτου (medio caren-
Yibv οἷόν τινα κανόνα τῆς δημιουργίας προὔποστή- (β]οφοπάϊ. Nec solus in hoc per absurditatetm
σασθαι. 0Οὐδὲ ἐχεῖνος συνιδὼν ἐν τῷ λόγῳ τὸ ἄτοπον — dogmatis deceptus est. Eunomius,. sed etiam in
ὅτι τὸ μὴ ἑαυτοῦ χάριν, ἀλλὰ δι ἄλλο τι ἀτιμότερόν — libris a Theognosto conscriptis quid simile licet
ἐστ: πάντως τοῦ OU ὅ γίνεται, ὡς τὸ γεωργιχὸν ἔργα- ἰπνεπίτα, qui dicit Deum volentem hoc universum
λεῖον τῆς ζωης χάριν ἐπιττδεύομεν οὐ μὴν ἐπίσης — construere, primum Filium. velut. quamdam nor-
τιμᾶται τῇ ζωῇ xal τὸ ἄροτρον. Οὕτω τοίνυν χαὶ εἰ mam opilicli prius substituisse. Nec ille sermonis
διὰ τὸν xóspov ὁ Κύριος, καὶ οὐχὶ δ. ἐχεῖνον τὰ — hujus absurditatem intellexit, quod nempe non est
πάντα, προτιµότερα ἂν εἴη τοῦ Κωρίου πάντα, ὧν — suiipsius gratia, sed propter aliud quiddam vilius
χάριν ἐκεῖνον γενέσθαι λέγουσι. Τοῦτο xai vov διὰ τοῦ — est prorsus co propler quod eflicitur, velut rusti-
λόγου χατασχευάζουσι δι ὧν ἀμεσίτεντον ἔχειν τὸν — cvm aliquod instrumentum vite gratia curamus,
*** [tom. i, 99, 50.
633
S. GREGORII NYSSENI
664
non tamen pari honore afficitur aratrum quo vita. A Yibv τὴν πρὸς τὸν κτίσαντα xai πεποιηχότα σχἑσιν
Sic igitur, si propter mundum Dominus el non
διισχυρίζονται,
propter illum omnia, bonore majore essent dignanda quam Dominus omnia quorum gratia illum
genitum esse asserunt. Hoc etiam nunc per hunc sermonem construunt, quo confirmant Filium ha-
bere ἁμεσίτευτον ( immediatam ) cum eo qui creavit et fecit relationem.
Sed benigne et comiter agit in reliquis, et dicit :
Cum nullo eorum qua per ipsam et post hanc facia
sunt comparari. Talia Domino veluti satellites fe-
runt et ministrant veritatis inimici per qux: mani-
festius blasphemia, id est, impium convitium con-
struitur. Dic mibi, quidnam est ex reliquis que
sunt secundum creaturam, quod cum altero com-
parationem habeat? cum omnino in unoquoque
appareat proprietas, qui non appetat cum rebus
lis qua sunt diversi generis communionem. Non g
cum terra codo est comparatio, non terre cum
stellis, non sideribus cum mari, non aque cum
lapide, non animalibus cum arboribus, non terre-
stribus cum volatilibus, non quadrupedibus cum
natatilibus, non brutis cum rationis participibus.
Et quid necesse in singulis morantem plura dicendo
persequi, et ostendere dé singulis rebus creatis
idem posse dici ? Quod quidem ut eximium et
precipuum Unigenito projectum est, quod nempe
cum nullo eorum quse post ipsum, et per ipsum
facta sunt comparationem habeat. Manifestum est
enim, quod quidquid separatim et in seipso consi-
deraveris, nec cum universo nec cum singulis
creaturis potest. comparari. Et quod in qualibet
Αλλά φιλανθρωπεύεται τοῖς ὑπολοίποις xaX qnalv:
Οὐδενὶ τῶν δὺ αὐτῆς καὶ μετ αὐτὴν γεγοµένων
συγκρίνεσθαι. Τοιαῦτα δορυφοροῦσιν οἱ τῆς ἆλη-
θείας ἐχθροὶ τῷ Kuplp, δὲ ὧν περιρανέστερον ἢ
βλασφημία κχατασχευάζεται. Τί γὰρ, εἰπέ uot, τῶν
ὑπολοίπων , ὅσα Κατὰ τὴν χτίσιν ἐστὶ, την πρὸς
ἕτερον σύγχρισιν ἔχει; Καθόλου τῆς ἓν ἑχάστῳ φαι-
νοµένης ἱδιότητος, οὐ προσιεμὲένης τὴν πρὸς τὰ ἔτε-
ρογενῆ χοινωνίαν. Οὐχ οὗρανῷ πρὸς γῆν ἔστιν d
σύγχρισις, οὐ ταύτῃ πρὸς τοὺς ἁστέρας, οὗ πρὸς τὰ
πελάγη τοῖς ἄστροις, οὗ πρὺς τὸν λίθον τῷ ὕδατι: o5
πρὸς τὰ δένδρα τοῖς ζώοις, οὗ πρὸς τὰ πτηνἁ τοῖς
χερσαίοις, οὗ πρὺς τὰ νηχτὰ τοῖς τετράποσιν, οὗ πρὸς
τὰ λογιχὰἁ τοῖς ἀλόγοις. Καὶ τί ἄν τις περὶ τῶν χαθ᾽
ἕχαστον λέγων διατρίδοι, δειχνὺς ὅτι ταὺτόν ἔστιν
ἐφ᾽ ἑχάστου τῶν ἓν τῇ χτίσει θεωρουµένων εἰπεῖν ;
Ὅπερ ὡς ἑξαίρετον τῷ Μονογενεῖ προσεῤῥίφη, τὸ
πρὸς μηδὲν των μετ αὐτὸν, xa δι’ αὐτοῦ γεγενη-
µένων τὴν σύγχρισιν ἔχειν. Φανερὸν γάρ ἔστιν, ὅτι
πᾶν ὅπερ ἂν ἐφ᾽ ἑαυτῶν νοῄσῃς, ἀσύγχριτόν ἐστι
τῷ παντί τε xal τοῖς καθ’ ἔχαστον. Καὶ ὅπερ ἐπὶ
τοῦ τυχόντος χτίσµατος ἀληθῶς ἔστιν εἰπεῖν, ὡς ixa-
νόν ἐστι τοῦτο xal αὕταρχες εἰς τιμὴν χαὶ δόξαν, τῷ
povoyevet θεῷ παρὰ τῶν ἐχθρῶν τῆς ἀληθείας ἆπο-
creatura verum est dicere, hoc velut idoneum et C χληροῦται. Καὶ τοιαῦτα χατασχευάσας, πάλιν ἓν τοῖς
sufficiens ad honorem et gloriam, unigenito Deo
3b inimicis veritatis assignatur. Hzc et ejusmodi
cum adstruxit, de czetero inanibus ipsum auget ho-
noribus, Dominum οἱ Unigenitum appellans, sed
ne per hzc nomina aliqua pia intelligentia el οαρὶ-
tatio auditoribus ingeneretur, illico his honoratio-
ribus appellationibus blasphema, id est, impia et
exsecranda verba immiscet. lta fert autem ejus
oratio : Utpote, inquit, cum neque essentia generata
cuiquam alteri locum ad. communionem relinquat
( unigenita enim est) , neque ejus qui fecit commu-
sis operatio cernatur. 0 contumeliam! ut inter
brutos et belluinos, vel insanos et fatuos concio-
natus quibus non est intelligentia, pro suo arbi-
trio per contraria sermonem circumagit. Imo vero
idem ei accidit quod visu privatis, quoniam et illi
sxpe in oculis cernentium indecore se gerunt, quia
neque ipsi videant, neque se videri suspicentur.
Quis enim in his qus dicta sunt non videt contra-
rietatem ? Quia sit generata, inquit, essentia, lo-
cum aliis ad communionem non relinquit ; unige-
nita enim, Et hoc locutus ut vera, vel ipse non
intuens, vel non putans se videri, qux nullam ha-
bent cum przdictis communionem, ut optime co-
haerentia et ordine procedentia addit, Unigeniti
essentiz ejus qui fecit operationem accommodans :
genitus enim cum eo qui genuit, et Unigenitus cum
Patre ex consecutione omnino habet relationem.
Et qui verum vult videre, non factoris operatio-
ὑπολοίποις ταῖς διαχένοις αὐτὸν ἀποσεμνύνει τιμαῖς,
Κύριον καὶ Μονογενῆ προσειπών, ἀλλ’ ὡς ἂν μή τις
εὐσεθὴς διάνοια διὰ τῶν ὀγομάτων τούτων τοῖς ἄχη-
χοόσιν ἐγγένοιτο, εὐθὺς χαταμίγνυσι τοῖς εὐσημοτέ-
pots τὰ βλάσφηµα. Ἔχει δὲ οὕτως ἡ λέξις "Ars δὴ,
φησὶ, µήτε τῆς γεγγηθείσης οὐσίας ἑτέρῳ ci
χώραν εἰς χοι’ωγίαν καταλειπούσης, µονογενὴς
γὰρ, µήτε τῆς τοῦ ποιήσαντος ἐνεργείας ποιυῆς
θεωρουµένης. Ὢ τῆς ὕθρεως! ὡς ἐν ἁλόγοις 1|
ἀνοήτοις δημηγορῶν, οἷς οὐκ ἔστι σύνεσις, χατ ἑξ-
ουσίαν διά τῶν ἑναντίων περιάχει τὸν λόγον" μᾶλλον
δὲ ταὐτὸν πάσχει τοῖς ἑστερημένοις τῶν ὄψεων, ἐπεὶ
x&xtlvot πολλάχις ἓν ὀφθαλμοῖς τῶν βλεπόντων ἄσχη-
μονοῦσι’ διὰ τὸ μὴ βλέπειν αὐτοὶ, μηδὲ ὁρᾶσθαι
D ὑποτιθέμενοι. Tívo; γὰρ οὐχ ἔστι συνιδεῖν τὴν ἐν
τοῖς εἰρημένοις ἑναντιότητα; Auk τὸ γεννηθῆναι, φη-
σὶν, fj οὐσία χώραν εἰς χοινωνίαν ἑτέροις οὐ xata-
λείπει μονογενὴς Υάρ᾽ xal τοῦτο εἰπὼν ὡς κατὰ
ἀλήθειαν, ἡ μὴ βλέπων αὐτὸς, f| μὴ νοµίζων ὁρᾶσθαι,
τὰ µηδεµίαν ἔχοντα χοινωνίαν ὡς στοιχοῦντα τοῖς
εἰρημένοις προστίθησι, τῇ τοῦ Μονογενοῦς οὐσίᾳ
τὴν τοῦ πεποιηχότος ἐνέργειαν ἑφαρμόσας. Ὁ yàp
γεννηθεὶς πρὸς τὸν γεγεννηχότα, χαὶ ὁ Μονογενὴς
πρὸς τὸν Πατέρα xatà τὸ ἀκόλουθον πάντως τὴν
ἀναφορὰν ἔχει" καὶ πρὸς τὴν ἀλήθειαν βλέπων, οὐ
πεποιηχότος ἑνέργειαν, ἀλλὰ γεννήσαντος φύσιν ky
τῇ τοῦ YloU θεωρεῖ συστοιχίᾳ. Ὁ δὲ χαθάπερ φυτῶν
f| σπερµάτων, fj τινος ἄλλου τῶν χατὰ τὴν χτίσιν
ἐπιμνησθεὶς, την τοῦ ποιῄσαντος ἐνέργειαν τῇ ὑπο-
CONTRA EUNOMIUM, LIB. 1V.
οῦ Μονογενοῦς παρατίθησιν. El μὲν γὰρ M- A nem, sed genitoris naturam in Filii conjugatione
ζλον, f| ἄλλο τι τοιοῦτον τῇ θεωρίᾳ προέχειτο"
Gov fjv προςπινοεῖν τὴν τοῦ πεποιηχότος ἑνέρ-
El δὲ ὁμολογεῖται χαὶ παρὰ τῶν ὑπεναντίων ὁ
vlc θεὺς, Υἱός τε εἶναι xal γεννητὸς ὑποστῆ-
ὥς ἁρμόξουσιν al αὐταὶ φωναὶ τούτῳ, xa τοῖς
ῥίων τῆς Χτίσεως ἑσχάτοις; Καὶ ὅπερ περὶ
ῥµηχος, ἡ Ξοῦ κώνωπος ἀληθῶς ἔστιν εἰπεῖν»
καὶ περὶ τοῦ Κυρίου λέγειν εὐσεδὲς εἶναι vo-
ww. El γάρ τις χαταµάθοι τὴν τοῦ µύρμηκος
οἷς ἰδιάξει πρὸς τὰ λοιπὰ τῶν ζώων, οὐχ ἂν
e ἀληθείας εἴποι τὴν τοῦ πεποιηχότος αὐτὸν
ww χοινην πρὸς τὰ ἄλλα μὴ θεωρεῖσθαι. "A
Ef τῶν τοιούτων λέγεται, ταῦτα xal ἐπὶ τοῦ
νοῦς ἀποφαίνονται' xal καθάπερ οἱ θηρεύον-
Ὄνται βόθροις τισὶν ὑπολαμθάνειν τῶν θηρίων
obov* χρύπτειν δὲ τὴν ἐπιδουλῆν διὰ σαθρῶν
tat ἀνυποστάτων τὰ στόµατα τῶν βόθρων Ent-
Ὄντες, ὡς ἂν ὑπόπεδος Φαΐνοιτο τῷ παρα-
p 6 βόθρος” τοιοῦτόν τι μηχανᾶται κατὰ τῶν &v-
ν fj αἴρεσις, τὸν βόθρον τῆς ἀσεθείας διὰ τῶν
wy τούτων xal εὐσεθῶν ὀνομάτων, οἷον διά τι-
απολαίου στέγης ἐπικαλύπτουσα, ὥστε τοὺς
έρους ταὐτὸν εἶναι τῇ ἀληθινῇ πίστει τὸ τού-
ῥυγµα διὰ τῆς τῶν ῥημάτων ὁμολογίας vopt-
, πρὸς φιλὸν τὸ ὄνομα τοῦ Υἱοῦ xal τοῦ Movo-
ἐπιδραμόντας, χενεμθατῆσαι τῷ βόθρῳ, τῆς
οσηγοριῶν σημασίας οὐχ ὑπερειδούσης αὑτῶν
3t, ἁλλ' εἰς τὸ τῆς ἀρνήσεως τοῦ Χριατοῦ
'0y χαταφερούσης. Διὰ τοῦτο γεννηθείσης οὗ-
ἔμνηται, μηδενὶ χώραν εἰς χοινωνίαν χατα-
a6» χαὶ Μονογενῆ ὀνομάζει. Ταῦτά ἐστι τὰ τοῦ
καλύμματα. Ἐπειδὰν δέ τις παραστὰς πρὶν
Φῆναι τῷ χάσµατι, χαθάπερ τινὰ χεῖρα τὴν
λόγου πεῖραν ἑπαγάγῃ τῷ λόγψ, βλέπει τὸν
Μλολατρείας ὄλεθρον ὑπωρυγμένον τῷ δόγµατι.
p θεῷ xal Yl θεοῦ προσερχόµενος, χτίσμα
ὑρίσχει τῇ λατρείᾳ προχείµενον. Διὰ τοῦτο
ἡ χάτω τὸ ὄνομα τοῦ Μονογενοῦς περιφέρου-
' εὐπαράδεχτος γένηται τοῖς ἁπατωμένοις ὁ
5 ὡς εἴ τις ἄρτῳ τὸ δηλητήριον χαταµίδας,
| τοὺς δεοµένους τῆς τροφῆς δεξιώσαιτο" οὐχ
µένους γυμνὸν προσίεσθαι τὸ φθοροποιὸν δη-
iv μὴ δελεασθέντας πρὸς τὸ φαινόμενον. Σο-
vuv κατά γε τὸν ἑαυτὸν πρὸς τὸ σπουδαξό- p
βλέπει. El γὰρ παντελῶς ἐξέδαλε τοῦ καθ)
δόγματος τὴν τοῦ Ylou φωνὴν, ἁπαράδεχτος
η τοῖς ἀνθρώποις ἐγίνετο, φανερῶς διαδοωµέ-
|. ἀρνήσεως iv προδήλῳ χηρύγματι’ vow δὲ
uy µόνον τὸ ὄνομα, τὸ δὲ σηµαινόμενον πρὸς
; Χτίσεως ἔννοιαν μεταγαγὼν, καὶ χατορθοῖ
ωλολατρείαν, xal ὑποχλέπτει τὸν ἔλεγχον.
πειδ]) οὐ χείλεσι τιμᾷν τὸν Geby προσετάχθη-
δὰ bv fyc φωνῆς ἡ εὐσέδεια κρίνεται ᾽ ἀλλὰ
κῶτον τῇ καρδίᾳ πιστευθῆναι τὸν Υἱὸν εἰς
ῥνην, χαὶ τότε ὁμολογηθῆνα: τῷ στόµατι εἰς
εν, xal οἱ ἐν χαρδἰαχ λέγοντες μὴ εἶναι θεὸν,
) στόµατι Κύριον ὁμολογῶσι, διεφθάρησαν,
6 Προφήτης φπα!. Διὰ τοῦτό φημι χρῆναι
contemplatur. Hic autem velut plantarum vel semi-
num, vel alicujus alius eorum quie sunt creata
mentione facta, operationem factoris subsistentiae
Unigeniti apponit. Si enim lapis vel lignum, vel
quid tale contemplationi esset propositum : copse-
quens esset mente percipere ejus qui fecit opera-
tionem. Quod si etiam adversarii confitentur uni-
genitum Deum et Filium esse et genitum subsi-
stere : quomodo ezdem voces huic congruunt, et
inflmis creaturze partibus ? et quod de formica vel
culice vere potest dici, hoc etiam de Domino di-
cere pium esse existimant. Si enim quispiam for-
micz maturam perdidicerit, quibus proprietatibus
peculiariter a reliquis animalibus separatur, non
extra veritatem dixerit ejus, qui fecit ipsam, ope-
rationem communem cum aliis non videri. Quz
igitur de talibus dicuntur, hzc de Unigenito pro-
nuntiant: et. quemadmodum venatores preripere
foveis quibusdam ferarum accessum dicuntur, in-
sidias autem putridis quibusdam operculis et soli-
ditatem non habentibus orificia fovearum coope-
rientes occultare, ut planum adjacenti profundum
videatur : tale quiddam adversus homines bhzresis
macbinatur, foveam impietatis per hac fausta εί
pia nomina veluti quodam superficiario tecto con-
tegens: ita ut qui minus rationis judicio valent,
idem cum vera fide horum praeconium per verbo-
rum confessionem existiment, ad exile nomen Filii
et Unigeniti accurrentes, per vacuam et inanem
foveam vadunt, appellationum significatione gres-
sum ipsorum non firmante, sed ad Christi abne-
gationis barathrum przcipites agente. Propterea
genitz essentize meimninit, nulli ad communionem
locum relinquentis, atque Unigenitum nominat.
Hzc sunt fovez operimenta. Cum autem aliquis
adstans, priusquam biatu eti voragine subreptus
fuerit, veluti quamdam manum, nempe per scr-
monem factam experientiam, sermoni adjunxcrit,
idololatriz interitum dogmate suffossum perspicit ;
sic enim ad Deum οἱ Dei Filium accedens, Dei
creaturam cultui propositam invenit. Ideoque sur-
sum et deorsum Unigeniti nomen cireumferunt,
ut incautis et deceptis interitus plausibilis facile
acceptetur, veluti si quis mortifero veneno pani
admisto egentes cibo ad mortem invitatos dextera
apprehendisset. Quia nisi inescati essent et specie
decepti, perniciosum et letale venenum nunquam
admisissent. Prudenter igitur et ad mentem suam
apposite ad id quod intendit, respicit. Si enim fun-
ditus e suo dogmate Filii vocem exclusisset, error
hominibus non acceptus fuisset, palam negatione
reclamante aperto et propatulo praeconio: nunc
autem solo relicto nomine, significato ad creaturae
notitiam traducto, falsum deorum cultum instau-
rat et reprehensionem declinat. Sed quoniam non
labiis Deum colere jussi sumus : neque vocis sono
pietas censetur, sed oportet primum cordein Fi-
lium credere ad justitiam, tuncque ore confiteri ad
667 S. GREGORII NYSSENI 665
salutem **; et qui corde dicunt non esse Deum , A πρὸς τὸν νοῦν βλέπειν διὰ τῆς λέξεως, ἡμέτερος xal
etsi ore Dominum confitentur, tamen corrupti sunt
et nequam, sicut ait Propheta?*.. Quocirca dico
oportere mentem perspicere per dictionem, noster
hic sermo est et non adversariorum. Quod si quis
Filii nomen creature apponit, falsorum deorum
cultoribus adscribetur. Nam etilli et Dagon, οἱ Bel, et
οὐχὶ τῶν ἑναντίων ἐστὶ (a) λόγος. EL δξτις Υἱοῦ ὄνομα
τῇ χτίσει τίθεται, ἐν τοῖς εἰδωλολάτραις τετάξεται.
Καὶ γὰρ ἐχεῖνοι xa τὸν Δάγων, καὶ τὸν Βηλὸν, xol
τὸν δράχοντα θεὺν ὠνόμαζον, ἁλλ᾽ οὐ διὰ τοῦτο xal
τὸν Θεὸν προσεχύνουν, OU γὰρ Geb; τὸ ξύλον, xai ὁ
χαλχὸς xai τὸ θηρίον.
draconem Deum noininabant, sed non propterea Deum adorabant; non enim Deus lignum, et zs et bellua.
Sed quid necesse es( conjecturis sententiam
quzrentes sermone abditam fallaciam revelare, et
- fortasse occasiones praebere audientibus, quod tan-
quam non vere nos hzc inimicis objicimus ? Ecce
enim nobis nudam exponit blasphemiam, nullo B
velamine dolum sive fraudem occultans, sed auda-
cter absurda loquens libera voce : sic enim scripta
habent : Nos equidem, inquit, nihil aliud invenien- .
tes proler essentiam Filii quod generationem capiat,
in eadem essentia. putamus oportere appellationes
ordinare, sive nudis et exilibus verbis dicamus Filium
εἰ genitum, sive hac ab essentia. divellamus, ex. his
incitati essentias a se invicem separatas distare fir-
miler tenemus. Nihil opusesse puto absurditatein
que in his dictis est, nostris sermonibus repre-
hendi. lpsa enim scriptorum lectio salis potest
blasphemiam notare; sic enim perspiciumus:
Essentias Patris et Filii separatas a se differre au-
tumat. Quid igitur per παρηλλαγμένον (id est, dis-
crepans et diversum) significatur? Primum ipsam ς
diclionis vim et significationem separatiun examine-
mus, ut magis per bujus verbi interpretationem
impium convitium detegatur. Dicitur ergo in con-
suetudinis abusione hoc nomen τῆς παραλλα-
γῆς, in corporibus quidem, quando ex resolutione
vel alia perpessione membrum aliquod a naturali
concentu perversum et detortum fuerit. Nam ex
contraria positione affecti membri cum eo quod
sanum est, in deterius perversionem ejus quod
perpessum fuit παραλλαγήν nominamus. liu his au-
tem qui in moribus secundum virtutem et vitium
dilerunt, cum intemperans vita pure et tempe-
ranti opponitur, vel justo injustus, vel mansuelo
el pacifico et quieto, iracundus, bellicosus, et qui
iram recondere non potest: et omnino quidquid D
melioris oppositione in vitio accusatur παρηλλάχθαι
dicitur (id est discrepare). Quia non illisinvicem acci-
dant qua in utrisque sunt insignia indicia , honesti
tlicoet deterioris. Praeterea παρηλλάχθαι (discrepare)
dicimus qualitates αυ in elementis considerantur,
quas ex contrario sibi invicem occurrunt, corruptri-
cem vim mutuo habentes, ut calidum et frigidum,
vel siccum ei humidum, vel omnino siquid alteri
«contrario opponitur et quod in his nullo modo
potest coire, παραλλαγΏς nomine (id est, differen-
lie, sive discrepantie) interpretamur. Et quidquid
prorsus dissonat ab altero in his indiciis, ex quibus
*! Rom. x, 10. ** Psal. xui, 1 sqq.
(a) Locus sie restituendus ex cod. Bavar... . πρὸς
τὸν νοῦν βλέπειν τῶν προθαλλοµένων Of0cv τὰ "s
πίστεως ῥήματα, μὴ πρὸς τὰς φωνὰς δελεάζεσθαι. El
οὖν Υἱὸν λέγων οὗ πρὸς χτίσμα βλέπει διὰ τῆς λέξεως,
ἐμέτερος καὶ οὐχὶ τῶν ἐνσντίὼν ἐστίν, Qua Latine
᾽Αλλὰ τί χρῆ χαταστοχαζοµένους τῆς διανοίας &va-
χαλύπτειν τῷ λόγῳ τὴν χεχρυμμµένην ἁπάτην, xal
παρέχειν ἴσως ἀφορμὰς τοῖς ἀχούουσιν, ὡς obx ἆλη- ᾿
θῶς ἡμῶν ταῦτα τοῖς ἐχθροῖς προφερόντων; Ἰδοὺ γὰρ
γυμνὴν ἡμῖν ἐχτίθεται την βλασφημίαν, δι’ οὐδενὺς
προκαλύμµατος τὸν δόλον ἐπικρυπτόμενος, ἀλλ
ἐμπαῤῥησιαξόμενος τοῖς ἁτόποις ἐλευθέρᾳ φωνῇ :
οὕτω δὲ ἔχει τὰ γεγραμμένα ᾽ Ἡμεῖς μὲν οὖν, φη-
olv, οὐδὲν ἕζερον εὑρίσχογτες παρὰ τὴν οὑσίαν
τοῦ Yiov τὸ δεχόµενον τὴν γἐνγησο, ἐπ αὐτῆς
τῆς οὐσίας τἀττει» οἱόμεθα δεῖν τὰς προσηγορίας,
εἴγε καὶ ψιοῖς ῥήμασι «Ἱέγομεν Ylóv καὶ γεγγη-
τὸν, εἶ γε savta τῆς οὐσίας χωρίσαιµε»ν, ἐκ τού-
tur ὁρμώμεγοι xal τὸ παρη.ἰἰάχθαι τὰς οὐσίας
ἁ1 λή.Ίω» πιστούµεθα. Οὐδὲν οἶμαι χρΏναι τὴν iv --
τοῖς εἰρημένοις ἀτοπίαν διὰ τῶν ἡμετέρων ἐλέγχεσθαι.
λόγων. Αὐτὴ γὰρ ἡ τῶν γεγραμµένων ἀνάγνωσιςς-
ἰχανὴ στηλιτεῦσαι τὴν βλασφημίαν. Οὑτωσὶ δὲ δια-
σχοπήσωμεν ᾿ Παρηλλάχθαι λέγει τὰς οὐσίας ἀλλήλων
τοῦ Υἱοῦ τε καὶ τοῦ Πατρός. Tl τοίνυν διὰ τοῦ ασ.
pnAAarvuérov σηµαίνεται, Πρῶτον αὐτὴν τὴν τῆς
λέξεως ἔμφασιν ἐφ᾽ ἑαυτῶν ἐξετάσωμεν, ὡς ἂν μᾶ)-
λον διὰ τῆς τοῦ ῥήματος ἑρμηνείας ἐχχαλυφθείη τὸ
βλάσφημον. Λέγεται τοίνυν ἓν τῇ χαταχρἠσει τῆς
συνηθείἰας τὸ ῥῆμα τῆς παραλλαγῆς, ἐπὶ σωμάτων
μὲν, ὅταν ix παραλύσεως f) τινος ἑτέρου πάθους
παρατραπῇ τι µέλος τῆς φυσιχῆς ἁρμονίας. Ἐκ γὰρ
τῆς πρὸς τὸ ὑγιαῖνον τοῦ πεπονθότος ἀντιπαραθί-
σεως την πρὸς τὸ χεῖρον παρατροπὴν τοῦ παραδεξα-
pévou τὸ πάθος, παραλλαγὴν ὀνομάζομεν. Ἐπὶ à
τῶν Ev Ἠθει xat! ἀρετὴν xal xaxíav διαφερόντων,
ὅταν ὁ ἀχόλαστος βίος ἀντιπαρατιθέμενος τῷ χαθαρῷ
τε χαὶ σώφρονι, ἢ τῷ διχαίῳ ὁ ἅδιχος, ἡ πρὸς τὸν
πρᾷόν τε xal εἰρηνιχόν τε xa ἡσύχιον, ὁ θυμώδης τε
καὶ πολεμιχὸς, χαὶ τὴν ópyhv ἁταμίευτος * xal «dy
ὅλως τὸ τῇ παραθέσει τοῦ χρείττονος &v χαχίᾳ χατη-
γορούµενον, παρηλλάχθαι λέγεται * τῷ μὴ συµ-
θαΐνειν ἀλλήλοις τὰ En ἀμφοτέρων γνωρίσματα, τοῦ
τε χαλοῦ rt χαὶ τοῦ χείρονος. Ἔτι παρηλλάχθαι
φαμὲν xal τὰς ἐπὶ τῶν στοιχείων θεωρουμένας ποιό-
τητας, ὅσαι κατὰ τὸ ἐναντίον ἀντιστοιχοῦσιν ἀλλη-
λαις, φθαρτιχὴν χατ᾽ ἀλλήλων ἔχουσαι δύναμιν, olov
τὸ θερµόν τε xav τὸ Φυχρὸν, ?| τὸ ξηρόν τε xaX τὸ ὑγρὸν,
7| ὅλως, εἴ τι ἑτέρῳ πρὸς τὸ ἑναντίον ἀντικαθέστηχε,
χαὶ τὸ ἓν ᾿ τούτοις ἀσύμθατον, τῷ τῆς παραλλαγῆς
διερμηνεύοµεν ῥήματι. Καὶ πᾶν ὅλως τὸ διαφωνοῦν
πρὸς τὸ ἕτερον ἐν τοῖς ἐπιθεωρουμένοις γνωρίσμασι,
sic vertes : Eam ob causam dico respiciendum essa
ad mentem eorum qui vocabula. fidei proferunt,et novem
solis vocibus inescari. Si igitur qui Filium nominat —
hoc vocabulo ad creaturam non respicit, noster est eai
non adversariorum.
£63
CONTRA EKUNOMIUM, LIB. IV.
οὐ
τῶν παρηλλαγμένων ἁστίν' ὡς ὑγίεια πρὸς vócov, A ejus vis et natura dignoscitur inter παρηλλα] μένα
xai πρὸς θάνατον fj ζωὴ, xal πρὸς εἰρήνην ὁ πόλεμος,
xai ἀρετὴ πρὸς χαχίαν, xal ὅσα τούτοις ἐστὶν ὁμοιό-
τροπα.
Τούτων δὲ ἡμῖν οὕτω διευχρινηθέντων, χατανοή-
σωµεν καὶ ἐπὶ λογογράφου, πῶς παρηλλάχθαι λέγει
τὰς οὐσίας ἀλλίήλων ἐπὶ τοῦ Πατρός τε xai Υἱοῦ. Τί
εοῦτο λέγων; "Ap' ὡς τοῦ Πατρὺς μὲν ὄντος χατὰ
φύσιν, τοῦ δὲ ὙΥἱου παρηλλαγμένου τῆς φύσεως; Ἡ
τὴν τῆς ἀρετῆς παρατροπὴν τῷ ῥήματι τούτῳ διερµη-
νεύει, χωρίζων τῷ τῆς παραλλαγΏς ὀνόματι τὸ χαχὺν
ἀπὸ τοῦ χρείττονος, ὡς ταύτην μὲν ἓν τῷ χαλῷ τὴν
οὐσίαν βλέπεινι, Ev δὲ τῷ ἑναντίῳ τὴν ἄλλην; ἡ χατὰ
τὸν λόγον τῆς τῶν στοιχείων ἑναντιώσεως, xal τὴν
θείαν οὑσίαν παρηλλάχθαι την ἑτέραν ἐκ τῆς ἑτέρας
διισχυρίδεται; 1] ὡς ἔχει πρὸς εἰρήνην ὁ πόλεμος, xat
πρὸς θάνατον ἡ ζωὴ, χαὶ τὴν πρὸς τὰ τοιαῦτα πάντα
τῷ τοιούτῳ τρόπῳ µάχην ἑνορᾷ ταῖς οὐσίαις; Ὡς μὴ
ἂν αὐτὰς μετ) ἀλλήλων συµθῆναι' τῷ τὴν µίξιν τῶν
ἑναντίων δαπανητικην χατὰ τῶν µιγνυµένων ἔχειν
thv δύναμιν. Καθώς φησι περὶ τοῦ τοιούτου δόγµα-
τος fj παρο:µιώδης Σοφία, ὅτι ὕδωρ xoi mop οὐ μὴ
εἴπωσιν, Αρχεῖ. τὴν ἰσοπαλῆ τε xal ἱποστάσιον τῶν
ἑναντίων φύσιν, καὶ τὴν κατ᾽ ἀλλήλων φθορὰν διὰ τοῦ
αἴνίγματος ἐρμηνεύουσα xaz' οὐδὲν τούτων εἶναι λέ-
τει την ἓν ταῖς οὐσίαις ἐχείναις παραλλαγὴν xa0-
ορᾷν, Οὐχοῦν εἰπάτω τὸ παρὰ ταῦτα νοούμενον. Ἁλλ)
95x ἂν εἰπεῖν ἔχοι ' κἂν τὰ συνἠθη λέγει ' ὅτι ὁ Υἱὸς
πρὸς τὸν γεγεννηχότα παρήἠλλακται. Τούτῳ γὰρ μᾶλ-
Àov fj ἀτοπία τῶν παρ) αὑτοῦ λεγομένων ἑλέγχεται ’ σ
τί γὰρ οὕτω πρησφυῶς τε xal ἁρμοδίως ἄλλῳ ἄλλο
ἑμφύεταίΥ τε xal ἑναρμόζεται, ὡς fj σχετικῃη πρὸς
τὸν Πατέρα τοῦ Yiou σημασία; ᾿Απόδειξις δὲ τούτου,
ὅτι xà» μὴ τὰ δύο ῥηθῇ ταῦτα ὀνόματα, τῷ ἑνὶ καὶ
«b παρατεθὲν συσσηµαίνεται ' οὕτως ἔγχειται xal
ἑνήρμοσται τῷ ἑτέρῳ τὸ ἕτερον, xal ἓν τῷ ἑνὶ χαθ-
αρᾶται ἀμφότερα, ὡς μὴ ἂν Eg' ἑαυτοῦ νοηθῆναι τού-
των τι χωρὶς τοῦ ἄλλον. Τὸ δὲ παρηλλαγμένον, τῷ
ἁρμόκοντι πάντως ἐξ ἑναντίου xal νοεῖται xal λέγε-
ται. Οἷον fj σπάρτος πρὸς τὴν εὐθεῖαν ἁρμοδίως
ἔχει, τὸ δὲ σχολιὸν τῷ εὐθεῖ παρατιθέµενον, οὐχ
ἁρμόξεται ' χαὶ τοῖς μουσιχοῖς σύνηθες τὴν συµφω-
νίαν τῶν τόνων ἁρμονίαν πρησαγορεύειν, ἀνάρμοστον
δὲ τὸ ἔχτροπόν τε xal ἁπρόσχορδον. Οὐχοῦν ταὐτόν
(id est, disjuncta) ponitur, ut sanitas a morbo,et vita
a morte, et a pace bellum, et virtus a vitio, el quz
sunt ejusdem modi, omnia a se invicem dissident.
His autein sic distinctis in. hoc scriptore cogite-
mus, quomodo dicit essentias in Patre ac Filio παρτλ-
λάχθαι (disjunctas) esse a se invicem. Cur hoc dicit?
an quia Pater est secundum naturam, et Filius παρηλ-
λαγμένος (discrepans) a natura? vel virtutis παρα-
τροπήν (perversionem) hoc verbo interpretatur, se-
parans παραλλαγΏς (differentiz) nomine, quod malum
est a meliore, ut lianc in pulchro et honesto essen-
tiam inspiciat , in contrario vero alteram? vel secun-
dum rationem contrarietatis elementorum etiam
divinam essenliam alteram ab altera παρχλλάχθαι
(discrepare) confirmat? an ut se habet bellum cum
pace, et vita cum morte, et puguam cum talibus
et omnibus hoc modo in essentiis intuetur? Ita ut
ipse non inter se coeant, quia contrariorum mis-
tionem consumptricem habeant secundum vim
eorum qua miscentur. Sicut. de tali dogmate pro-
verbialis ait Sapientia, quod aqua et ignis nunquam
dixerint : Sufficit *'; qualem in pugna οἱ equilibrem
contrariorum naturam et mutuam inter se perni-
eiem hoc znigmate significans. An nullo horum in
illis essentiis παραλλαγέν (differentiam) dicit se
conspicere? dicat igitur quod prater hzc. intelligi-
tur; sed non dicere possit. Quod si inusitata pro-
ferat, quod Filius ad eum qui genuil παρήλλαχ-
ται (differt): lloc. enim etiam magis eorum quz ab
ipso dicuntur absurditas redarguitur. Quid enim
ita agnate, apte et congruenter aliud alii innascitur
et convenit, quam relativa cum Paire Filii signifl-
cantia ? Quod sic demonstrari potest: nam etsi
heec duo nomina dicta non fuerint, per unum alte-
rum quod ei adjunctum est consignificatur. Sic
incumbit et congruit alteri alterum, et in uno
ulraque conspiciuntur, ut nihil horum in ipso intel-
ligi possit sine altero. Quod autem παρηλλαγμέ-
voy (discrepans vel disjunctum), congruenti prorsus
ex contrario et intelligitur et dicitur ; u* funiculus
ad rectam lineam congruenter se babet ; obliquum
vcro recto cum adjicitur non congruit. Quin etiam
musicis familiare est consonantiam appellare to-
ἐστι παριηλλαγμένον τε εἰπεῖν καὶ ἀνάρμοστον. El D norum harmoniam, id est concentum sive con-
οὖν 7zapf)Aax:a. χατὰ τὸν τῆς αἱρέσεως λόγον πρὸς
την τοῦ Πατρὸς οὐσίαν, ἡ τοῦ μονογενοὺς θεοῦ φύ-
σις, οὐδὲ ἁρμόκεται πάντως * τὸ δὲ ἑνάρμοστον οὐχ
ἓν γέντται ἓν ἐχείνῳ ᾧ ἐναρμοσθῆναι οὐ δύναται.
Ὥστερ yàp μιᾶς οὔστς μορρῆς, ἐπί τε τοῦ χηροῦ
xaX τῖς iv τῇ σφενδόνῃ γλυφίδος, ὅταν ἐντεθῇ πάλιν
«f σῳενδόνῃ, ὁ ἐχτυπωθεὶς παρὰ ταύτης xnp^s ἕναρ-
µόσει τὸν περὶ ἑαυτὸν χαραχτΏρα τῷ περιέχοντι τοὺς
ἔδίους χαταλαμθάνων τύπους ἓν τῷ χαράγµατι, πρός
τς τὰ χοῖλα διαδυόµενος, xaY τὰς ἑξοχὰς τῆς Ὑλυρῖς
[δίοις ἀναδεχόμενος τύποις. El δὲ ξένος τις xal ἆλ-
Ἀότριος τύπος ἑντεθείη τῇ γλυφῇῆ τῆς σφενδόνης, τρα-
χύνει καὶ συγχεῖ τὴν ἰδίαν μορφὴν τοῖς ἀνοιχείοις
*' Prov, xxx, 15.
cordiam, discors autem id quod inconcinnum est et
dissonum nec fidibus congruum. Ergo idem est
dicere παρηλλαγμένον (id est, alienum et inusita-
tum), et discrepans et discors. Si igitur secundum
h:ereseos sermopem cum Patris essentia unigeniti
Dei natura παρήλλαχται (disjuncta est) neque
prorsus congruit : congruum autem quid esse non.
potest cum illo cui non potest congruere neque
adaptari. Quemadmodum enim si una eademque
forma fuerit et in cera et. incisura sive sculptura
qua estin annuli pala, cum rursus indita fuerit
pale, expressa ab ca cera characlerem sive figuram
circa scipsam adaptat, circuitu suo impressas ab
611
S. GREGORII NYSSENI
eT2
ipso figuras occupans et complectens in sculptura , A χαράγµασι περιγλύφων τὸ εἶδος. ᾽Αλλὰ μὴν 6 Ev τῇ
et ad cava subiens, et sculpture eminentias suis
formis excipiens. Quod si peregrina aliqua aliena
figura fuerit indita sculpturz ρα] annuli, exaspe-
rat οἱ confundit propriam formam alienis notis
speciem circumsculpentibus. Verumtamem qui est
in forma Dei non alio quodain charactere preter
Patrem formatus est, quia sit character substantiz
Patris** ; forma autem Dei idem penitus est cum
substantia. Ut enim in forma servi factus in essen-
tia servi formatus est ** : non nudam et simplicem
in seipso formam assumpsit, et ab essentia dis-
junctam, sed essentia simul cum forma significatur:
sic prorsus qui dixitipsum in forma Dei esse, per
formam, essentiam indicavit. Si igitur iv forma
μορφῇ τοῦ θεοῦ ὑπάρχων, ox ἄλλῳ τινὶ χαρακτΏοι
παρὰ τὸν Πατέρα µεμόρφωται, χαρακτὴρ iv τῆς τοῦ
Πατρὸς ὑποστάσεως ' ἡ δὲ μορφὴ τοῦ θεοῦ ταὐτὸν τῇ
οὐσίᾳ πάντως ἑστίν. Ὡς γὰρ ἓν τῇ μορφῇ τοῦ δού-
λου γενόμενος, τῇ οὐσίᾳ τοῦ δούλου ἐνεμορφώθη, οὗ
ψιλὴν ἀναλαθὼν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ τὴν μορφὴν, οὐδὲ τῆς
οὐσίας διεζευγµένην * ἀλλ' fj οὐσία 7f) μορφῃ συσση-
μαίνεται» οὕτως πάντως xal ὁ ε)πὼν αὐτὸν Ev μορφῇ
θεοῦ εἶναι, τὴν οὐσίαν διὰ τῆς pops ἑνεδείξατο.
Ei οὖν ἐν τῇ μορφῇ τοῦ θεοῦ ἐστι xal &v τῷ Πατρὶ
(jy ἑσφράγισται τῇ πατρῴχ δόξῃ, χαθώς φησιν ἡ τοῦ
Εὐαγγελίου φωνὴ fj Xévouca Τοῦτον ὁ Πατὴρ àc zpd-
Ίισεν ὁ Θεός διὸ xaX ὁ ἑωραχὼς τὸν Yiby ὁρᾷ τὸν
Πατέρα: ἡ τῆς ἁγαθότητος εἰχὼν, xai τὸ τῆς δόξης
Dei est, et in Patre cumsit, paterna gloria.signatus p ἀπαύγασμα, xal πάντα ὅσα τοιαῦτα, τὸ μὴ ἀναρμό-
est, sicut ait vox Evangelii qua dicit, Hunc Pater
signavit Deus **, quocirca qui vidit Filium videt
στως ἔχειν τοῦ Υἱοῦ τὴν οὐσίαν πρὸς τὸν Πατέρα
μαρτύρεται.
Patrem?! : bonitatis imago, et glorie splendor, et omnia quacunque ejusmodi Filii essentiam cum
Patre non habere discrepantiam testantur.
Ergo aperte et perspicue blasphemiz adversario-
rum instabilitas et futilitas ex dictis refellitur.
Si enim quz dissita sunt non congruunt ; qui au-
tem a Patre signatus est et in seipso Patrem
ostendit, et in Patre est, atque in seipso habet
illum, per omnia ostendit quod natura conjunctum
est, et concors et congruum. Per hzc igitur adver-
sariorum absurditas vehementer redarguitur :
sicut enim demonstratum est τὸ παρηλλαγμένον (id
est, quod dissitum est) incongruum et dissonum
esse : sic vice versa contradictorie quod bene con-
gruit et aptum est, conceditur omnino ἁπαράλλαχ-
to» (indivulsum sive incommutabile.) Ut enim
quod dissitum, non congruit, síc quod congruit ct
cohzret non disjunctum est : qui autem dicit Uni-
geniti naturam παραλλάττειν (differre sive discre-
pare) a Patris bona essentia, In ipso bono prorsus
"Apa προδήλως τὸ τῆς βλασφημίας τῶν ἀντιχει-
µένων ἁσύστατον διὰ τῶν tlpnu£vov ἑλέγχεται.
El γὰρ τὰ παρηλλαγμένα οὗ συναρµόζεται, ὁ δὲ
σφραγισθεὶς ὑπὸ τοῦ Πατρὸς, xai àv ἑαυτῷ δειχνὺς
τὸν Πατέρα, καὶ ἓν τῷ Πατρὶ ὢν, xai ἓν ἑαυτῷ ἔχων
ἐχεῖνον, διὰ πάντων δείχνυσι τὸ συμφυὲς καὶ εὐάρμο-
στον. "Άρα διὰ τούτων fj ἀτοπία τῶν ἑναντίων κατὰ
χράτος ἑλέγχεται. Ὡς γὰρ ἐδείχθη τὸ παρηλλαγμένον
ἀνάρμοστον, οὕτω τὸ ἔμπαλιν ἀναντιῤῥήτως ὁμολο-
χεῖται τὸ εὐάρμοστον ἁπαράλλακτον πάντως. Ὡς γὰρ
τὸ παρηλλαγμένον οὐχ ἁρμόζεται, οὕτω τὸ ἁρμοζό-
μενον οὐ παρήλλακται΄’ ὁ δὲ λέγων τῆς ἀγαθῆς τοῦ
Πατρὸς οὐσίας τὴν τοῦ Μονογενοῦς παραλλάττειν
φύσιν, ἓν αὐτῷ τῷ ἀγαθῷ τὴν' παραλλαγὴν πάντως
βλέπει. Τὸ δὲ τοῦ ἀγαθοῦ παρηλλαγμένον, τί ἐστι,
Ψοήσατε, οἱ ἄκαχοι, τὴν πανουργία», ἡ παροιμία
φησίν.
παραλλαγἠν (discrepantiam) videt. Quod autem a bono discrepat, quid est, Animadvertite, ο boni viri,
calliditatem, ait paroemia.
Sed hzc ut perspicuam habentia absurditatem
orationia cursu superabo; quod autem hzc prze-
cedit examinemus. Nihil inquit alterum inveniri
preter essentiam. Filii, quod generationem admittat ; '
quid intelligens hzc dicit? Duo enim discernens
a se invicem nomina, quzxque per hzc significantur
Αλλά ταῦτα μὲν ὡς πρόδηλον ἔχοντα τὴν ἁτοπίαν
παραδραμοῦμαι τῷ λόγῳ, τὸ δὲ πρὸ αὐτῶν ἐξετάσω-
μεν. Οὐδέν φησιν ἕτερον εὑρίσκεσθαι παρὰ chr
ovc(ax τοῦ YloU τὸ δεχόµενον τὴν mévymour: si
γοῶν ταῦτα λέγει; Δύο γὰρ ἀπ ἀλλήλων διακρἰνας
ὀνόματα, xal τὰ δι αὐτῶν σηµαινόµενα συνδιαχωρἰ-
simul secernens oratione, in seipso utrumque pro- Γ σας τῷ λόγῳ, ἐφ᾽ αὐτοῦ ἑχάτερον ἰἱδιαζόντως ἐχτίθε-
ptie et separatim exponit, Unum nomen est gene-
ratio, alterum nomen essentia. Accipit, inquit,
essentia generationem, ut qux sit aliud quid vide-
licet quam generatio. Si enim generatio essentia
esset, quod quidem assidue affirmat : ita ut dux
appellationes inter se 2equalem vim habeant secun -
dum siguificationem ; non dixerit quod essentia
generationem accipit; zquale enim esset dicere
quod essentiam essentia capit, vel quod generatio-
nem generatio accipit, si idem esset essentia et ge-
neratio. Igitur aliud quiddam generationem intelli-
git, aliud vero quid essentiam qui generationem
35 Hebr. 1, δ. 9 Philipp. 1, 7. ?? Joan. vi, 27.
ται, ἓν ὄνομα fj γέννησις, xal ἕτερον ὄνομα ἡ οὐσία.
Δέχεται, φησὶν, fj οὐσία τὴν γέννησιν, ἄλλο τι οὖσα
δηλονότι παρὰ τὴν γέννησιν. El γὰρ dj γέννησις οὐσία
Tv, ὅπερ δη συνεχῶς ἀποφαίνεται' ὥστε τὰς δύο
προσηγορίας ἰσοδυναμεῖν ἀλλήλων κατὰ τὴν ἔμφασιν,
οὐκ ἂν εἶπεν ὅτι δέχεται fj οὐσία τὴν γέννησιν ἴσον
Y&p ἂν ἣν τὸ εἰπεῖν, ὅτι τὴν οὐσίαν ἡ οὐσία, fj ὅτι
τὴν Υέννησιν ἡ Υέννησις δέχεται, εἴπερ ταύτῃ ἦν «fj
οὐσίᾳ ἡ Ὑέννησις. Οὐχοῦν ἄλλο μέν τι vost τὴν γεν-
νησιν, ἄλλο δὲ τι τὴν οὐσίαν fj τὴν γέννησιν δέχεται.
Οὐ γὰρ ἂν ἣν ταὐτὸ τῷ ὑποδεχομένῳ τὸ λαμθανό-
pevov. Τοῦτο μὲν οὖν ἡ aot] τοῦ λογογράφου «&yvo-
*! Joan. xiv, 9.
$75
CONTRA- EUNOMIUM, LIB. IV.
674
λογία φησίν. Et δὲ τις ἔγχειται vou; τοῖς εἰρημένοις, A accipit; non enim esset idem cum eo quod suscipit
ὀχρίνειν ἑπεσχεμμένος ἐπισχεφάσθω τὸν λόγον. Πάλιν
& τὸ ῥηθὲν ἀναλήφομαι.
0ὐδὲν ὅτερο» εὑρίσχειν λἐχει παρὰ τὴν οὐσίαν
τοῦ Υἱοῦ τὸ δεχόµενον τὴν γέγγησιν. ᾽Αλλά τὸ
μηδεμίαν ἐγχεῖσθαι τοῖς εἰρημένοις διάνοιαν, παντὶ
ὅῃηλόν ἐστι τῷ xol ὁπωσοῦν ἑπαῖοντι λόγον ΄ ὑπόλοι-
Toy δὲ ἂν εἴη τὴν βλασφημίαν cl; τὸ ἐμφανὲς àya-
γεῖν, ἣν διὰ τῶν ἁδιανοήτων τούτων χατασχευάζει
ῥημάτων. Βούλεται γὰρ, εἰ xal μὴ δύναται, διὰ τὴν
ἑρμηνευτιχὴν ἀτονίαν, ταύτην ἐμποιῆσαι τοῖς ἆχροα-
ταῖς τὴν διάνοιαν, ὅτι κατασκευαστἠ ἐστι τοῦ Υἱοῦ
à σηµασία ” γέννησιν δὲ ttv χατασχευἣν ὀνομάνει,
τῇ εὐσημοτάτῃ φωνῇ τὸ φριχτὸν περιστέλλων τῆς
βλασφηµίας' ὡς ἂν εὐπαράδεχτος γένοιτο fj τοῦ ἑχ-
τίσθαι τὸν Κύριον συγχατάθεσις, τῇ τῆς γεννήσεως
4iGst τῆς κατασχενῆς δηλουµένης. Λέγει τοίνυν ὅτι
1| οὐσία τὴν γέἐννῆσιν δέχεται, ἵν ὥσπερ ἐν ὑποχει-
μένῳ τινὶ πράγµατι πᾶσα χατασχενἣ θεωρῆται. OO
γὰρ ἄν τις εἴποι χατεσχευάσθαι ὅ μὴ ὑφέστηχεν,
οὕτως οἷόν τι χατασχεύασµα τὴν τοῦ Μονογενοὺς θεοῦ
φύσιν προτείνας τῷ λόγῳ τὴν ποίησιν. El τοίνυν τὴν
γέννησιν δέχεται ταύτην, qnot, τοιοῦτο σημᾶναι βου-
λόμενος ὅτι οὐχ ἂν fv, εἰ μὴ κατεσχευάσθη. Τί δὲ
ἆλλο τῶν ἐν τῇ χτίσει θεωρουµένων ἐστὶ μὴ γενόµε-
vov; Οὗρανὸς, 3, àhp, θάλαττα, πᾶν 6 τί πὲρ ἐστι,
γενόµενον πάντως ἑστίν. "Qv οὐδὲν ἂν ἂν, εἰ μὴ γε-
νόµενον ἦν. Πῶς οὖν ὡς ἐξαίρετόν τι τῇ τοῦ Movo-
γενοῦς ἐνεθεώρησε φύσει, τὸ εἰς αὐτὴν τὴν οὐσίαν
ἀναδέχεσθαι τὴν γἐννησιν; Οὕτω γὰρ thv χατασχευὴν
ὀνομάξει, ὡς τοῦ βομθυλίου καὶ τοῦ χώνωπος οὐχ
εἰς ἑαυτὸν, ἀἁλλ᾽ εἰς ἕτερόν τι map! ἑαυτὸν δεξα-
µένου τὴν γέννησιν. Οὐχοῦν ὁμολογεῖται διὰ τῶν γε-
χραμµένων, ὅτι xal πρὸς tà µιχρότατα τῆς κτίσεως
Μόρια, χοινοποιεῖται παρ) αὐτῶν τοῦ Μονοχενοῦς f,
οὐσία, xai xiv ἐπιχείρημα OV οὗ κατασκευάζεται fj
πρὸς *bv Πατέρα τοῦ Υἱοῦ ἁλλοτρίωσις, ἴσην ἰσχὺν
xai ἐπὶ τῶν xa0' ἕχαστον ἔχει. Τίς οὖν αὐτῷ χρεία
τῆς ποιχίλης ταύτης λεπτουργίας εἰς χατασχευὴν τῆς
χατὰ φύσιν ἁλλοτριότητος, δέον τὴν αὐντομον τῆς
ἀρνήσεως ὁδὺν τραπῆναι τῷ φανερῶς ἀπειπεῖν uh
ἐεῖν ὁμολογεῖΐσθαι τοῦ Yioo τὸ ὄνομα, μηδὲ τὸν µο-
id quod sumitur. Hoc quidem hujus scriptoris arti-
ficiosa disputatio asserit. Quod si qua dictis insidet in-
telligentia, qui judicare diligenter meditatus est, con-
sideret sermonem. Iterum quod dictum est resumam.
Nihil aliud licet invenire, inquit, preterquam
essentiam | Filii quod admitlat generationem. Sed
nullum subesse his dictis sensum cuivis perspi-
cuum est, vel quocunque modo sermonem au-
dienti. Reliquum fuerit blasphemiam in apertum
proferre, quam per hzc verba nullum sensum ha-
bentia construit. Vult enim, eisi non polest, per
interpretativam imbecillitatem hanc auditoribus
inserere sententiam, quod Filii significatio constructa
est, id est quid conditum indicans ; generationem
B enimstructuram nominat significantissima voce hor-
ribilem blasphemiam communiens, ut sitacceptissi-
ma assensio quod Dominus sit creatus, generationis
dictione structiram declarante. Dicit itaque quod
essentia generationem accipit, ut tanquam in ali-
quare subjecta omnis constructio spectetur. Non
enim quis dixerit constructum esse quod non sub-
8:8tal, sic velut quoddam sedificium Dei Unigeniti
naturam protendens sermone facturam. Si igitur,
inquit, generationem hanc accipit, hoc significare
volens, quod non esset, nempe Unigeniti essentia,
nisi condita esset. Quid autem aliud eorum quz in
creatura conspiciuntur est non factum ? Colum,
terra, aer, mare, quidquid est, omnino factum cst :
quorum nihil esset nisi factum esset. Quomodo igi-
iur ut eximium quiddam in Unigeniti natura spe-
eulatus est, nempe eam ipsam essentiam aceipere
generationem ? Sic enim creationem nominat, ut
bombylii (cujusdam apis obstrepere) et culicis,
non in seipsum, sed in alterum quiddam quam
seipsum qui accepit generationem. Igitur confitetuc
perscripta quod etiam cum minimis creaturz par-
ticulis ab ipsis Unigeniti essentia communis efficitur:
omnisque argumentatio qua ad Patrem Filii aliena-
tio construitur in singulis rebus vim habet zqua-
lem. Quid igitur ei fuit opus hac varia et subtili
arte, ut astruat Filii essentiam a natura Patris
alienam esse; cum oporteret compendiariam et
brevem viam abnegationis ingredi ad aperte negan-
voyez vr; Θεὸν Ev ταῖς Ἐκχλησίαις χηρύσσεσθαι, ἀλλὰ D dum et dicendum non esse Filii nomen confitendum,
thv Ἰουδαϊχὴν λατρείαν χυριωτέραν τῆς τῶν Χρι-
στιανῶν χρἰνειν ὁμολογίας, xal µόνον χτίστην xai
ἑημιουργὸν ὁμολογοῦντας τὸν Πατέρα, τὰ λοιπὰ
πάντα τῷ «fic χτίσεως ὑπάγειν ὀνόματί τε xat νοή-
ματι’ kv δὲ τούτοις τὸ τῶν ἄλλων προτεταγµένον
ἔργον ποίηµα λέγειν διά τινος κατασχευαστιχῆς ἑνερ'
Ὑείας Ὑενόμενον, xaX πρωτόχτιστον ἀντὶ μονογενοῦς
Θεοῦ xai ἀληθινοῦ Ylou προσαγορεύοντας;
neque unigenitum Deumin Ecclesiis predicandum ;
sed Judzorum cultum judicandum esse proprium
magis quam Christianorum confessionem, qui qui-
dem Judai solum creatorem et opificem condito-
remque Patrem confitentur, reliqua omnia notioni
εἰ nomini creature esse subjicienda; in his autem,
quod aliis prepositum est sive prius ordinatum
opus dicendum ποίηµα facturam, velut quadam fa-
beili constructione factam : et loco unigeniti Dei et veri Filii πρωτόχτιστον (primo creatum) appellandum?
Τούτων γὰρ χεχρατηχότων, εὐχολία πολλὴ πρὸς
Ὃν σχοπὸὺν αὐτῶν συμπερανθῆναι τὰ δόγµατα, πάν-
των χατὰ τὸ εἰχὸς ix τῆς τοιαύτης ἀρχῆς πρὸς τὸ
ἀπκόλουθον ὁδηγουμένων» ὅτι τὸν µήτε γεννηθβέντα,
μήτε ΥὈν ὄντα, διὰ δέ τινος ἑνερχείας ὑποστάντα
His enim przvalentibus, facillime ad ipsorum
scopum dogmata concluduntur, omnibus ut con-
sgntaneum ex tali principio ad id quod est conse-
quens directis : eum nempe qui neque genitus, no-
que Filius est, sed qui operatione quadam subsi-
0175 - 8. GREGORII NYSSENI 616
stil, communem cum Deo babere essentiam non A Χοινωνεῖν τῷ θεῷ τῆς οὐσίας οὐχ οἷόν τε. Ἔως ὃ) ἂν
posse. Quoad autem Evangeliorum voces przvale-
bunt, quibus Filins et Unigenitus et ex Patre et ex
Deo, et talia praedicatur : frustra delirabit
seipsum et suos talibus nugis fallens et deci-
piens. Nam cum Filii appellatio veram cum Patre
relationem clamitet, quis ita stupidus el vecors,
ut Joanne et Paulo, et reliquo choro sanctorum
germanas has voces et. necessitudinis indices prz-
dicantibus non ad illos respiciat, sed inanibus cre-
pitaeulis illectus cavillorum Eunomii doctrinam
amplectatur : ipsumque Eunomium veriorem docto-
rem existimet his qui a Spiritu afflati loquuntur
mysteria, et Christum in seipsis portant? Quem-
nam hunc Eunomium? Undead docendum Christia-
nos elatum ? sed hzc quidem omittantur. Atque ut
fieri potest. studium circa proposita cor nostrum
explanet, fidei zelo et ardore adversus blaspheman-
tes supra modum tumens. Quomodo enim ad iram
et odium non concitaremur, videntes Deum et Do-
minum, et vivificum, et Servatorem ab istis homun-
culis ludibrio affici, et veluti ceno conspurcari ? Si
enim mihi paurem carnis convitiis incesseret, vel
in meum benefactorem hostiliter se haberet, an
'mperturbato animo possem iram continere, et
ferre equo animo contra dilectos et charos injuriam?
Quod si animx mex Dominus, qui ipsam ante non
exsistentem fecit subsistere, et in servitulem re-
dactam redemit: qui vitae presentis gustum prze-
buit, et futuram praparavit ; qui ad regnum vocat,
et quomodo gehennz judicium fugiamus mandat;
parva dico hzc, neque adhuc communis Domini
majestate digna : qui ab omni creatura adoratur,
celestibus, terrestribus, subterrestribus, cui adsti-
terunt ministrorum celestium decem millia : ad
quem conversum est totum hoc omne quod hic ad-
ministratur et honesti desiderio tenetur; si hic ín
convitium hominibus exponitur, quibus non sufficit
solum seipsos particule hujus apostate, id est,
defectoris, adhzrescere, sed darmmnum arbitrantur
non etiam alios secum in barathrum sive voragi-
nem suis scriptis pertraxisse, ul posteris non de-
ficia ad interitum deductio : nunquid quis iram
in eos conceptam culpat? Sed ad ea quas sequuntur
recurramus.
Criminatur enim in sequentibus nos rursus hu-
manis similitudinibus Filii generationem dedeco-
rare, atque eorum qua a nostro patre de his scripta
sunt meminit: in quibus, inquit, duo cum signifi-
centur ex Filii voce, nempe ea quz flt per affectum
productio, et ea quz cum eo quí genuit intercedit
germauitas : iilud quidem quod indecorum et car-
nale est, in divinis sermonibus non admittere ; hoc
vero quantum ad testimonium gloriz€ Unigeniti est,
hoc solum in excelsis documentis assumere. Quis
igitur humanis opinionibus Filii generationem de-
decorat, qui quod passibile est et humanum exter-
minat a divina generatione, impassibiliter autem
Filium cum eo qui genuit copulat : an qui commu-
κρατῶσιν al τῶν Εὐαγγελίων φωναλὶ, δι ὧν Υὸς xat
Μονογενῆς xai ix τοῦ Πατρὸς xai ἐχ τοῦ θεοῦ, xol
τὰ τοιαῦτα χηρύσσεται' µάτην ληρήσει, ἑαυτόν τε
χαὶ τοὺς καθ) ἑαυτὸν διὰ τῶν τοιούτων φληνάφων
παραχρουόµενος. Τὴν γὰρ ἀληθῃ πρὸς τὸν Πατέρα
σχέσιν τῆς τοῦ Yloo προσηγορίας βοώσης. τίς οὕτως
λίθιος, ὡς Ἰωάννου xai Παύλου xai τοῦ λοιποῦ χο-
ροῦ τῶν ἁγίων τὰς Ὑνησίας ταύτας φωνὰς xai τῖς
οἰχειότητος ἑνδειχτιχὰς χηρυσσόντων, μὴ πρὸς ἑχεί-
νους βλέπειν, ἀλλὰ τοῖς διαχένοις χροτἆλοις τῶν Eb-
voulou σοφισµάτων διδασχαλίαν, τῶν διὰ τοῦ Πνεύ-
µατος λαλούντων μυστήρια, καὶ Xptazbv Ev ἑαυτοῖς
φερόντων, Εὐνόμιον ἀληθέστερον οἴεσθαι; Τίνα τοῦ-
τον Εὐνόμιον: Τὸν πόθεν εἰς τὸ χαθηγεῖσθαι Χρι- -
στιανοὺς ἑπαρθέντα; Αλλά ταῦτα μὲν ἑάσθω. κα]-α
ὡς ἔστι δυνατὸν ἡ περὶ τὰ προχείµενα σπουδὴ χατα---
λεαινέτω τὴν χαρδίαν ἡμῶν, ζήλῳ τῆς πίστεως xazii
τῶν βλασφημούντων ὑπεροιδαίνουσαν. Πῶς γὰρ ἔδτπα
ph παραχινηθΏναι πρὸς ὀργὴν χαὶ ἀπέχθειαν, iv tum
τὸν Θεὸν ἡμῶν xal Δεσπότην, xal ζωοποιὸν, χα
Σωττρα, παρὰ τῶν ἀνθρωπίσκων τούτων προπηλα.--
χίζεσθαι; Ei γάρ poc τὸν τῆς σαρχὸς ἑλοιδόρει mme
τέρα, Ἡ πρὸς τὸν εὑεργέτην εἶχε τὸν ἐμὸν δυσμενῶς,
&pa δυνατὸν ἦν ἁπαθῶς βαστάσαι τὴν χατὰ τῶν ἀγα-
πωµένων ὀργήν; Εἰ δὲ ὁ τῆς φυχῆς τῆς ἐμῆς Κύριος,
μὴ οὖσαν αὐτὴν ὑποστήσας , καὶ δουλωθεῖσαν ἔξαγη-
pásag* ὁ τῆς τε παρούσης γεύσας ζωῆς, χαὶ τὴν μέ]λ-
λουσαν παρασχευάσας * ὁ πρὸς βασιλείαν χαλῶν, xà
ὅπως ἂν φεύγοιμεν τὴν τῆς Υεέννης χατάχρισιν παρ-
εγγυῶν (μικρὰ λέγω ταῦτα xal οὕπω τῆς τοῦ χοινοῦ
Δεσπότου µεγαλωσύντς ἑἐπάξια), ὑπὸ πάσης τῆς
Χτίσεως προσχυνούµενος, ἑπουρανίων, ἐπιγείων, xa-
ταχθονίων ' ᾧ παρεστήχεσαν τῶν κατ’ οὑὐρανὸν λει-
τουργῶν μυριάδες * πρὸς ὃν ἑπέστραπται πᾶν ὅσον
ὧδε οἰχεῖται xal τοῦ καλοῦ τὴν ἔφεσιν ἔχει: εἰ οὗτος
ἔχχειται πρὸς λοιδορίαν ἀνθρώποις, οἷς οὐχ ἀρχεῖ
µόνον τὸ ἑαυτοὺς τῇ µερίδι τοῦ ἁποστάτου προσοι-
χειῶσαι, ἀλλά ζημίαν ποιοῦνται τὸ μὴ xal ἄλλους
εἰς τὸ αὐτοῦ βάραθρον μεθ) ἑαυτῶν ἐφελκύσασθαι διὰ
τῆς λογογραφίας ᾿ ὡς ἂν μὴ λείποι τοῖς ἐπιγινομένοις
ἡ πρὸς τὸν ὄλεθρον χειραγωγία. ἄρά τις µέμφετιι
τὴν ἐπὶ τούτοις Ópyhv; Αλλά πρὸς τὴν ἀχολουθίαν
ἑπαναδράμωμεν.
Διαθάλλει γὰρ kv τοῖς ἐφεξῆς πάλιν ἡμᾶς ὡς ταῖς
ἀνθρωπίναις ὁμοιότησιν ἀτιμάσοντας τοῦ Υἱοῦ τὸν
γἐννησιν, xai µέμνηταί ve τῶν γεγραμµένων τῷ
ἡμετέρῳ πατρὶ περὶ τούτων "ἐν οἷς φησι, δύο σηµαι-
νοµένων ἐχ τῆς τοῦ Υἱοῦ φωνῆς, tf; τε διὰ πάθους
συστάσεως, χαὶ τῆς πρὸς τὸν γεγεννηχότα γνησιό-
τητος * τὸ μὲν ἀπρεπὲς xal σαρχῶδες Ev τοῖς θείοις
μὴ προσ[εσθαι λόγοις * τὸ δὲ ὅσον εἰς papzuplav τῆς -
τοῦ Μονογενοῦς δόξης ἐστὶ, τοῦτο µόνον Ev τοῖς ὑψῃ-----
λοῖς παραλαμθάνεσθαι δὀγµασι. Τίς οὖν &vvuá ccm
ταῖς ἀνθρωπίναις ὑπολήφεσι τοῦ Υἱοῦ τὴν γἐννηδινακ--'
ὁ ἐξορίνων τῆς θείας ὙΥενήστως τὸ παθητὸν xal ἆγ----
θρώπινον, ἀπαθῶς δὲ συνάπτων τὸν Ylby τῷ γεννή---ᾱ
σαντι᾿ ἢ ὁ χοινοποιῶν πρὺς τὴν χάτω χτίσιν «by c
671
CONTRA EUNOMIUM, LIB. V.
673
πάντα παραγαγόντα elg Υένεσιν, ᾽Αλλὰ τὸ τοιοῦτον, A nem facit eum qui omnia ad generationem adduxit
ὡς ἔοιχεν, Ἡ χαινὴ αὕτη σοφία πρὸς ἀτιμίαν ἔοιχε
βλέπει, τὸ τῇ µεγαλειότητι τοῦ Πατρὸς τὸν Yibv
οἰχειῶσαι, μέγα δὲ xol ὑφηλὸν τὸ χαταγαγεῖν αὐτὸν
el; ὁμοτιμίαν τῆς ἡμῖν ὁμοδούλου χτίσεως. Ὢ χενῶν
ἐγχλημάτων 1 Βασίλειος ὡς ἀτιμάξων τὸν Υἱὸν δις-
θάλλεται, ὁ τιμῶν αὐτὸν χαθὼς τιμᾶται 6 Πατέρ.
Καὶ ἘΕὐνόμιος τῆς τιμῆς τοῦ Μονογενοῦς ὑπερμάχε-
ται, ὁ τῆς ἀγαθῆς φύσεως τοῦ Πατρὸς ἀφανίζων.
Τοιαύτην ἔσχε xoi Παῦλος αἰτίαν παρ) ἈΑθηναίοις
«tb πρὸς αὐτὴν ἑχείνων χατηγορούµενος, ὡς ξένα
χαταγγἑλλων δαιμόνια, ὅτε τὴν περὶ τοὺς δα/µονας
πλάνην τῶν εἰδωλομανούντων διήλεγχε xal πρὸς τὴν
ἀλήθειαν ἐχειραγώγει, χαταγγέλλων Ey τῷ ᾿Λρειο-
πάγῳ τὴν ἀνάστασιν. Ταῦτα xal νῦν οἱ νέοι Στωϊχοὶ
xai Ἐπιχούρειοι τῷ μιμητῇ τοῦ Παύλου προσφέρου-
σιν, οἱ εἰς οὐδὲν ἕτερον εὐχαιροῦντες, χαθὼς περὶ
τῶν ᾿Αθηναίων 1j ἱστορία φησὶν, Ἡ εἰς τὸ λέγειν τι
χαὶ ἀχούειν χαινότερον.Τἰ γἀρᾶν εὑρεθείη τούτων χαι-
γότερον, Yi; ἑνεργείας, xaX Πατὴρ χτίσµατος, χαὶ
θεὸς πρόσφατος ix τοῦ μὴ ὄντος ἀναφυόμενος, xat
ἀγαθὸν ἀγαθοῦ παρηλλαγμένον., Οὗτοί εἰσιν οἱ διὰ τοῦ
μὴ εἶναι αὐτὸν λέγειν, ὅπερ ἐστὶν ἡ τοῦ γεννήσαντος
εὖσις, τιμᾷν προσποιούµενοι ταῖς χαθηκούσαις τι-
μαῖς. "Ap' αἰδεῖται τὸ εἶδος τής τοιαύτης τιμῆς ὁ
Εὐνόμ.ος, εἰ μὴ πρὸς τὸν Πατέρα λέγοι τις αὐτὸν
οἰχειώσασθαι τῇ φύσει, ἀλλὰ πρός τι τῶν ἑτερογενῶν
thv χοινωνίαν ἔχειν; El γὰρ ὁ πρὸς τὴν χτίσιν χοι-
νοπο:ῶν *bv τῆς χτίσεως Κύριον, τιμᾶν Ev τούτοις
αὐτὸν διορίσεται, τιµάσθω χαὶ οὗτος πρὸς τὸ ἄλογον
Ἡ ἀναίσθητον χατὰ τὶν φύσιν κοινοποιούµενος. El C
δὲ τούτῳ χαλεπὸν xaV ἐφύθριστον ἡ πρὸς τὸ χεῖρόν
ἔστι χοινωνία, πῶς τῷ δεσποτεύοντι &v τῇ δυναστεία
αὐτοῦ τοῦ αἱῶνος, χαθώς φησιν 6 Προφήτης, τιµή
ἐστι, τὸ τῇ ὑποχειρίῳ χαὶ δουλευούσῃ φύσει συνγγχα-
ςατάττεσθαι; ᾽Αλλὰ ταῦτα μὲν εἰς τοσοῦτον.
55 Act. xvi), 17 sqq.
cum creatura infima ? Sed hoc tale,ut consentaneum
est, nova hac sapientia ad ignomiuiam videtur in-
tueri, nempe majestati Patris Filium conciliare, ma-
gnum autem et excelsum ipsum adducere ad equa-
iem honorein creature nobis conservae. O vana cri-
mina ! Basilius ut Filium dedecore afliciens insimu-
latur, qui colit ipsum, sicut colitur Pater. Et Euno-
mius pro honore Unigeniti pugnat, qui bona Patris
natura ipsum privat. lHujusiodi crimen apud Athe-
nienses quondam Paulus incurrit?*: cum accusare-
tur quod peregrina annuntiaret diemonia, cum tamen
circa daemones errorem eorum qui insano idolorum
cultui erant. dediti, reprehenderet, et ad veritatem
manu duceret, annuntians in Áreopago resurrectio-
B nem. llc etiam nuuc noviSioici et Epicurei imitatori
Pauli objiciunt, ad nihil aliud idonei, sicut de Athe-
niensibus historia refert, quam ut novi aliquid vel
dicerent vel audirent. Quid his novum magis in-
veniri posset, quam Filius operationis, et Pater
creatur, et Deus recens ex non ente enascens, et
bonum a bono disjunctum vel discrepans?lpsi sunt
qui quia dicunt ipsum nón esse id quod est ejus
qui genuit natura, colere se simulant convenienti-
bus honoribus. Nunquid talis honoris speciem verc-
tur Eunomius, si non cum Patre quis dicat ipsum
natura necessitudine devinciri, sed cum aliquo
eorum quz sunt diversi generis communionem ha-
bere? Si enim qui cum creatura communem facit
Dominum creature, colere in his ipsum definitur,
hic etiam eum honore afficiat, qui cum bruto ratip-
nis experte, vel cum sensu carente secundum na-
turam facit communem. Quod si huic acerba et con-
tumeliosa videtur cum deteriore communio ; quo-
modo dominanti in potentatu ipsius seculi, sicut
ait Propheta, honor est in subdite et servientis
naturzz ordinem redigi ? Sed hzec quidem hactenus.
ΚΑΤΑ EYNOMIOY ΛΟΓΟΣ E.
m
' CONTRA EUNOMIUM LIBER QUINTUS.
--
ΚΕΦΑΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΕΜΠΤΟΥ ΑΟΓΟΥ.
α”, 'Ο δὲ πέμπτος «Ίόγος τὰ παρὰ τῆς τοῦ dao-
στό]λου Πέτρου «Φωνῆς ῥηθέγτα ἑπαγγέ..εται
εἰπεῖν, ἀναθά.ἰ.Ίεται δέ. Kal πρέτερον μὲν περὶ
της κτίσεως δια.λέγεται, ὅτι μηδὲν αὐτῆς ἐστι
σεδάσμµιον, ἀ 1.1’ ἁπαιδεύτῳ καὶ ἀσθενεἴῖ διανο/ᾳ
α.Ιανηθέντες οἱ ἄγθρωποι, xal τὺ xáA.loc αὑτῆς
θαυµάσαντες, τὰ µέρη τοῦ χέσµου ἐθεοπο΄η-
σαν. Ἐν o καὶ civ Ἡσαῖου ῥήσιν τὸ, Ἐγὼ
θεὺς πρῶτος, παγχἀ.Ίως ξιηρμήνει σεν,
8t. Εἶτα τὴν Πέτρου διέξεισι (oir, ὅτι Κύριον xal
Χρ.στὸν ὁ θεὸ;ς αὐτὸν ἐποίησεν. "Er ᾧ καὶ τὴν
παιὰ Εὐνυμίου ἀντίῤῥησιν, ἦν κατὰ τοῦ ἁγίον
CAPITA SEU SUMMARIA LIBRI QUINTI.
4. Quintus liber explanationem dicti cujusdam sancti
Petri apostoli promittit, sed differt. Ac primum
quidem de creatura disserit; nullam scilicet illa-
rti venerandam. esse (nempe instar. Dei); scd
homines partim inscitia, *bartim mentis imbtcilli-
late in errorem abducios, paries mundi ob earum
pulchritudinem in. devrum. numerum retulisse.
Ubi etiam dictum illud Isaic : Ego Deus primus
sum, admodum scite interpretatur.
2. Hlud D. Petri dictum explicat, quod Deus ipsum
Dominum et Christum fecerit, Ubi etiam Eunon:ii
oppugnalionem, qua ob dictum hoc S. Basilium
079 S. GREGORII NYSSEN
aggressus est, convitia insuper el triviales contu-
melias ab Eunomio eructatas commemorat.
9. Quibus ipse mirabili quadam et nova demonstra-
lione virtutis ac polentie crucifixi occurrit, ad-
dens, subjectionem illam fuisse nature humane,
non ejus, quam Unigenitus a Patre acceperat. Ubi
etiam signum crucis, et Christi appellationem, ut
et dona ex unione divine nature cum. humana
nobis concessa, explicata reperias.
diro
. Falsam esse ostendit calumniam Eunomii dicentis,
magnum Basilium asseruisse, hominem in homi-
nem erinanitum esse, et Unigeniti exinanitionem
contigisse, quando in passione homo Christus passus
est, déélarat.
. Postea. non duos Christos, neque duos Dominos,
sed unum Christum, et unum Dominum esse docet,
naturasque divinam et humanam conjunctas, εἰ
utramque inconfuse el impermistim proprietates
t
suas conservasse, et propler unionem communes '
etiam operationes appellari, Deumque in se servi
eiiam af[fectiones et passiones suscepisse : εἰ natu-
ram humanam pariler cum divina honorari et
conglorificari, quod unita natura divina huma-
nam quasi in se transtulerit, copiose et erudite
ostendit.
680
Bac Asiov διὰ τὴν τοιαύτην fro éxoncace,
rác τε Aoi£oplac xal ὄδρεις ὑφειμέγας ἐξέθετο.
Υ’. Πρὸς dc ἁπάντησις θαυμαστή τις καὶ ξένη
xal ἀπόδειξις τῆς cov σταυρωθέντος δυνἆμεως,
xal ὅτι τῆς ἀγθρωπίνης φύσεως, οὐ trc του
.Μονογεγοὺς παρὰ τοῦ Πατρὸς ἡ ὕπογις TéTors.
Kal ἑρμηγεία τοῦ σταυρικοῦ σχήματος, xai της
τοῦ Χριστοῦ προσηγορίας, xal τὰ éx της ἄνα-
Ἀραβαίσης θεότητος τῷ ἀγθρωπίνῳ χαρισθέντα
6
Ta06. .
6. Εἶτα τὴν Εὐνομίου συχοφαντίαν, oc ἄνθρω-
zov εἰς ἄνθρωπον κεχενῶσθαι τὸν µέγαν Ba-
σἰ.1ειον Aéyorca, ψευδή ἁποδείχνυσι, καὶ τὴν
τοῦ MovoyeroUc χένωσιν, ἐπὶ ἀνακ.]ήσει τοῦ
πεπονθότος ἀνθρώπου γεγογέγαι ἀποφαίνει.
e'. Μετὰ τοῦτο οὐ δύο Χριστοὺς, οὐδὲ δύο Κυ--..
ρίους, à AA. ἕνα Χριστὸ», xal ra. Κύριον ἁπο---.
δείκνυφι, καὶ ὅτι ἡ θεία φύσις cà ἀνθρωαπί
μιχθεῖσα ἁἀσυγχύτους ἑκατέρας φύσεως tügm,
ἰδιότητας διετήρησε, xal διὰ τὴν συμφυΐαπαν
κοινὰς καὶ τὰς évspyelac χκατονοµμάζεσθαι cm
prix&, τοῦ τε θείου εἰς ἑαυτὸν xal τὰ Λάθη τό
δού.ου ἀναἰαμδάνοντος, καὶ τοῦ ἀνθρωπίνοπας
τῇ Δεσποτικῇ cuui συνδοξαζοµένου, κα; τῇ Cm
μοι τῆς ἀνακραθείσης θείας φύσεως εἰς cam,
την tnc ἀνθρωπίνης ἀναποιηθείσης, διὰ omm,
Aov παγσόφως ἐξέθετο.
Jam vero de Petri apostoli voce*, cura majore et Α Περὶ δὲ τῆς Πέτρου τοῦ ἀποστόλου φωνῆς και.
vigilantiore industria tempus poscit ut disquiramus,
' et examinemus quz 3b ipso Eunomio et nostro
patre (a) de hoc sunt dicta. Quod si accurata et
diligens speculatio prolixiorem orationem in mul-
tam disputationem extendat, ignoscet procul dubio
benignus et candidus auditor, non insimulans nos
nugari et inscite garrire, seed in eum qui causam
praebuit culpam transterens, mili brevia quzdam
prius de propositorum inquisitione percurrere con-
cedatur, neque hec fortassea proposito scopo
rerum seriarum absona. Nihil eorum quz per crea-
tionem facta sunt, adorandum esse ab hominibus,
sermo divinus lege sancta jussit: ut ex omni fere
a Deo inspirata Scriptura tale licet perdiscere. Moses,
tabulz, lex, deinceps prophetz, Evangelia, aposto-
lorum decreta omnium, ex zxquo vetant ad creatu-
ram intueri. Αο quidem longum esset singula or-
dine qux? huc pertinent apponere, sed etsi pauca
ex multis ex divinitus inspirato testimonio de-
prompta in medium proferamus, nibilominus tamen
scrmo fide dignum testimonium in se continet,
quia divinorum unumquodque ad veritatis mani-
festationem, vim zqualem obtinet, etsi minimum
fuerit. Nam cum bifariam de his quz sunt, divisa
sit opinio: in creaturam, etin naturam increatam (5) :
8i, quod nunc ab adversariis contenditur, preva-
luerit : ita ut dicant Dei Filium creatum esse, ne-
cesse est omnino, vel evangelicum preconium
sperni, nec Deum Verbum quod in principio erat
adorari, quia sit nefa? latrie cultum creaturz ad-
bibere: vel si quidem prze pudore non audeant negare
* Act. vil.
(o) D. Basilium intelligit.
poc ἂν εἴη φιλοπονώτερον διεξετάσαι τὰ εἰρημένα
αὐτῷ τε τῷ Εὐνομίῳ, χαὶ τῷ ἡμετέρῳ πατρὶ περὶ
τούτου. Ei δὲ εἰς πλήθος ἑχτείνοι τὸν λόγον ἡ &xpi-
61 θεωρία, συγγνώσεται πάντως ὁ εὐγνώμων ἆχραα-
τῆς, οὐχ ἡμᾶς ἁδολεσχεῖν αἰτιώμενος, ἁλλ᾽ ἐπὶ «bv
τὴν ἀφορμὴν δεδωχότα τὴν αἰτίαν ἑπαναφέρων, xal
pot συγχεχωρήσθω βραχέα τινὰ προδιεξελθεῖν τῆςο
τῶν προχειµένων ἐξετάσεως * οὐδὲ ταῦτα τυχὸν τοῦ
σχοποῦ τῶν σπουδαζοµένων ἁπάδοντα. Οὐδὲν τῶν
διὰ κτίσεως Ὑεγονότων σεθάσµιον εἶναι τοῖς àv-
θρώποις ὁ θεῖοᾷ ἐνομοθέτησε λόγος ὡς bx πάστς
μιχροῦ δεῖν ἔστι τῆς θεοπνεύστου Γραφῆς τὸ τοιοῦτο
μαθεῖν. Ὁ Μωῦσης, αἱ πλάχες, ὁ νόμος, ol χαθεξης
προφῆται, τὰ Εὐαγγέλια, τῶν ἀποστόλων τὰ δόγµατα
πάντων, ἑἐπίσης ἁπαγορεύουσι τὸ πρὸς τὴν xslatv
βλέπειν. Καὶ μαχρὸν ἂν cr, τὰ xa0* ἕχαστον ἑφεξῆς
παρατίθεσθαι παρὰ τῶν εἰς τοῦτο φερόντων * ἀλλὰ
χᾶν ὀλίγα τῆς θεοπνεύστου μαρτυρίας &x πολλῶν
παραθώµεθα, ἐπίσης πάντως ὁ λόγος τὸ ἀξιόπιστον ^
ἔχει. διότι τῶν θείων ἕκαστον εἰς φανέρωσιν ἀληθείας
τὸ ἴσον ἔχει, x&v ἑλάχιστον T. Διχη γὰρ διῃρημµένης
τῆς περὶ τῶν ὄντων ὑπολήψεως, efc τ6 τὴν χτίσιν xai
εἰς την ἄχτιστον φύσιν, ἐὰν ἐπιχρατήση τὸ παρὰ τῶ)
ἑναντίων νῦν σπουδαζόµμενον * ὥστε χτιστὸν εἶναι
τὸν Yibv τοῦ θεοῦ λέγειν, ἀνάγχη πᾶσα, f) ἀθετεῖσθαι
τὸ εὐαγγελιχὸν χήρυγµα, xal μὴ προσχυνεῖσθαι τὸν
àv ἀρχῇ ὄντα Λόγον θΕὸν, διὰ τὸ μὴ δεῖν προσάγευν
τὴν λατρείαν τῇ χτίσει, Ἡ εἴπερ δυσωποίη τὰ dv
C Εὐαγγελίοις θαύματα, δι’ ὧν πρὸς τὸ σεδάζεσθαι xai
προσκυνεῖν τὸν Ev ἐχείνοις δηλούµενον ἑναγόμεθα,.----
εἰς ὁμοτιμίαν ἄγειν τὸ χτιστὸν xal τὸ ἄχτιστον. Είπα
(5) Id est, in Creatorem et res creatas.
CONTRA EUNOMIUM, LID. V.
68d
δόγμα τῶν ὑπεναντίων xal ὁ χτιστὸς προσκ»- A qux sunt in. Evangeliis miracu'a, quibus ad co-
ehe, οὐδεμίαν iv τῇ φύσει τὴν προτίµησιν
We ἄλλης κτίσεως χαὶ εἰ τοῦτο κρατήσειεν͵,
pylav τινὰ πάντη xaX δημοχρατικἣν αὐτονο-
à δόγµατα τῆς εὐσεθείαχς µετενεχθήσεται.
ἂρ μὴ µίαν εἶναι τὴν προσκυνουµένην φύσιν
ὣσιν οἱ ἄνθρωπο:, ἀλλ᾽ εἰς διαφόρους θεότητας
Οίαις ἀπενεχθῶσιν, οὐχ ἔστιν ὃς στῆσει την περ)
) ὑπόληψιν προῖοῦσαν διὰ τῖς κτίσεως ἀλλὰ
ἐν τῇ χτίσει θΣῖον, ἁρορμὴ πρὸς τὴν ἴσην
ιν τῷ μετ ἐχεῖνο θεωρουµμένῳ Ὑγενήσετα; '
τῷ ἐφεξῆς, χαὶ διὰ πάντων, Ex τῆς ἆχολου-
ὕτης ἡ πλάνη διενεχθήσεται' τῆς πρώτης
διὰ τῶν παραχειµένων µέχρι τῶν ἑσχάτων
Ys.
lendum et ad adorandum eu:n qui in illis revelatur,
inducimur; necesse est, inquam, pari honore affi-
cere quod creatum est, et quod increatum. Si qui-
dem secundum adversariorum dogma etiam creatus
Deus adoraretur, nullam in natura przrogativam
haberet prx alia creatura : quod si hoc przvaluc-
rit, ad anarchiam certe et multitudinis cffrenatz
quamdam prorsus licentiam, et popularem suis lcgi:
bus pro libidine utentem statum pietatis dogmata
Lransferentur. Cum enim non unam esse naturam
qui adoretur crediderint homines, sed ad diversas
Deitatis naturas notitiis animo informatis abrepti
fuerint, non est qui procedentem per creaturam
divinitatis opinionem possit sistere ; sed quod in
1 divinum existimatuin fuerit, utde eo quod post illud consideratur cadem opinio animis homi-
feneretur, occasio fiet ; et illud ei quod deinceps, sicque per omnia ex hac consecutione error
ur, prima fallacia per propinqua sive apposita usque ad extrema percurrente.,
rtt οὐχ ἔξω τι τοῦ εἰχότος παραστοχάκοµαι, D. Quod autem a. vero. alienum minime conjicio;
toy τοῦ λόγου παραστήσοµα; μάρτυρα, τὴν
νο νῦν ἐπιχρατοῦσαν ἐν τοῖς Ἕλλησι πλάνην.
γὰρ ἁταιδεύτῳ xal μιχροφυεῖ διανοίᾳ πρὸς
Χτίσεως χάλλη θαυμαστικῶς διετέθησαν , οὗ
ry τε καὶ ὁδηγῷ τῷ θαύματι τῶν φαινοµέ-
€ thv τοῦ ὑπερχειμένου χάλλους χατανόησιν
ιάμενοι ' ἀλλὰ µέχρ: τῶν χαταλαμθανοµένων
ἑαυτῶν τὴν διάνοιαν, καὶ ἔχαστον τῆς χτί-
gos ἰδιαξόντως ἐθαῦμασαν. Διὰ τοῦτο οὐχ Ev
µόνῳ τῶν φαινομένων τὴν περὶ τὸ θ:ῖον
y ἕστησαν ἀλλὰ πᾶν τὸ Ev τῇ χτίσει βλε-
!- θεῖον ἑνόμισαν, Καὶ οὕτω τοῖς μὲν Al-
; περὶ; τὰ νοερὰ πλεῖον ἐνεργηθείσης τῆς
αἱ µυρίαι τῶν δα:µόνων μορφαὶ εἰς φύσεις
ριθµήθησαν. Tct; δὲ Βαθυλωνίοις ἡ ἁπλανὴς C
£u περιφορὰ θεὺς ἑνομίσθη, ὃν xal BT
αν. Οὕτω δὲ καὶ τοὺς ἐφεξῆς ἑπτὰ, fj Ἑλλη-
τδιότης Ιδιαζόντως θεοποιῄσασα, ἄλλον ἄλλοις
να της ἁπάτης ἰδιάζοντα λόγον , ὑπέχυφε.
γὰρ τούτους iv ἀλλέλοις ἀναστρεφομένους
Χλους χατανοήσαντες , ἐπειδὴῃ περὶ τὸ ἀχρό-
ελανήθησαν, δι᾽ ἀχολούθου xal µέχρι τοῦ ἐσγά-
αὐτὴν πλάνην συνδιεσώσαντο. Καὶ πρὸς τού-
όν τε τὸν αἱθέρα, χαὶ τὸν ὑποχεχυμένον ἀέρα,
γῆν xaX τὴν θάλασσαν καὶ τὴν ὑποχθόνιον
αἱ αὐτῖς 6: τῆς γῆς ὅσα χρειώδη xaX ἀναγχαῖα
y ἀνθρωπίνην ἐστὶ ζωὴν, οὐδὲν ὅτι τῆς θείας
μον εἶναι φύσεως ἑδογμάτισαν. ᾽Αλλ' ἑχάστῳ
ὑπέχυγαν , δι ἑνός τινος τῶν Ey τῇ χτίσει
οµένων πᾶσιν ἑαυτοὺς τοῖς ἑφεξῆς τῆς χτί-
ορίοις χαταλουλώσαντες. Ὡς εἴγε χἀχείνοις
v ἐς ἀρχῆς χατεφάνη τὸ πρὸς τὴν χτίσιν βλέ-
9x ἂν εἰς την πολυθεῖαν ταύτην ἁπάτην ἁπ-
ὀτσαν. Ὡς ἂν οὖν μὴ ταὐτὰ πάθοιµεν xal
à πρὸς thv ἀληθινὴν θεότητα βλέπειν παρὰ
Mgr διδασχύµενοι, πᾶν τὸ χτιστὸν ἔξω τῖς
ύσεως νοεῖν ἐπχιδεύθτμεν, µήνην δὲ τὴν ἄχτι-
ὐσιν λατρεύειν τε χαὶ σεθάνεσθαι, Tfj; χαρα-
”τι xal Υνώρισµα τὸ μήτε ἄρχεσθαι τοῦ εἶναί
μήτε παύεσθαι εἶναι. Οὕτως τοῦ μεγάλου
PATROL, Gg. XLV.
^
fide dignum testem producam, nempe ad hoc usque
tempus inter Graecos pravalentem errorem. Post-
q1am enim homines imperita οἱ pusilla cogitatione
ac sententia ad creature pulchritudines mirabili-
ter affecti sunt, non eorum qua cernebantur ad-
miratione ceu msanuductore οἱ optimo duce ad su-
pereminentis pulchritudinis cognitionem sunt usi,
sed ad ea usque qu:e mente comprehendi possunt,
suam intelligentiam stiterunt ; el creaturze partem
unamquamque peculiariter admirati sunt. Qua-
propter non in uno quodam solo eorum quae ocu-
lis. cernuntur divinitatis opinionem stabilierunt ;
sed quidquid in creatura cernitur, numen ezxisti-
maverunt. Et sic /Egyptiis quidem circa naturas
intellectuales amplius invalescente errore, innu-
merabiles demonum forms ad deorum naturas
aunumerate sunt. Apud Babylonios vero orbis cceli
inerrans Deus existimatus est, quem ctiam Bel
nominaverunt. Bic etiam orbes iuferiores scptem,
Grecorum vanitas modo peculiari cum deos feciss
set, alii alium secundum erroris quamdam ratio-
nem peculiarem subjecit. Nam cum hos omnes
orbes in seipsos volvi animadvertissent, quando-
quidem circa suminum erraverunt, per consequens,
usque ad ultimum et citimum cundem errorem
conservarunt. Preterea ipsum aztherem, atque sub-
fusum aerem, terramque οἱ mare et subterraneam
sorlem sive extremitatem, et hujus ipsius terre
p d'secunque ad vilam humanam tuendam et susten-
tandam sunt utilia et necessaria, nihil est. quod
divin: natur: exsors esse docuerint; sed unum-
quodque horum ut Deum venerati sunt; propter
unum horum aliquod quz in creatura przfulgent.
seipsos omnibus subsequentibus ordine creatura
partibus in servitutem addicentes. (uod si a prin.
cipio nefas visum fuisset in creaturam oculos con-
vertere, non in lianc multitudinis deorum fraudem
ct imposturam erroribus decepti incidissent. Ne
igitur etiam nobis eadem contingant, qui in veran?
deitatem intueri a sacra Scriptura docemur ; quid?
23
635 S. GREGORII NYSSENI 685
quid creatum est, id extra. divinam naturam in- A Ἡσαϊῖου διὰ τῆς j'me αὐτοῦ φωνῆς περὶ τῶν δογ-
telligere eruditi sumus; sed solam increatam na-
turam colere οἱ adorare, cujus character et nota,
οἱ signum est, neque coepisse esse, neque desi-
nere. Cum maguus Isaias excelsa. voce de his dc-
cretis sic theologice vaticinatus fuerit, qui ex Dei -
peraona inquit : Ego primus, et ego novissimus, et
ante me Deus non est facius, et post me Deus non
erit *. Ómnibus enim exactius οἱ perfectius evan-
gelic;e pietatis sciens mysterium magnus hic pro-
pheta, qui etiam. illud admirabile et inopinatum
signum Virginis signilicavit, et Filii generationem
evangelizavit, atque nomen illud Filii manifeste
protulit; hic. igitur, qui omnem per Spiritum cir-
cumplexus est veritatem, ut omnibus divinz na-
turae character esset notissimus, quo vere ens ab
co quod actum exstitit discernimus ; hoc ait, ex
persona Dei : Ego sum primus, et ego post hac, et
ante me Deus non fuit, et post me non est. Quoniam
igitur, neque ante Deuin, Deus ; neque post Deum,
Deus ; quod enim post Deuimn, creatura est ; quod
autem u'tra Deum, nihil ; nihil vero, Deus nonest;
imo vero quod supra Deum, ipse est ille in zeterna
beatitudine, nulla re determinatus: quoniam igi-
tar haec vox spiritualis ore prophetico est cnun-
uata, ex liac decretum hoc sive dogma discimus
quod una quiedam est divina natura contiuua se-
cum et indivulsa,prius ct posterius in seipsa non
admittens, tametsi in Trinitate predicatur ; nihil
corum quas in ipsa considerantur antiquius, neque
posterius habens. Quoniam igitur Dei hzc vox: sive
enim Patris des hunc sermonem esse, sive Filii,
ex à:quo per utrumque pietatis dogma confirmatur;
sive enim Pater hzc dicat, testificatur Filio, quod
non est post ipsum. Si eniin Deus est Filius, quod
autem est post Patrem, Deus non est : perspicuum
quod in Patre et non post Patrem Filium esse sermo
testatur. Sive Filii det aliquis hanc vocem esse,
quod Non exstitit ante me, doctrina manifesta erit
simul eum principii zeternitate comprehendi eum
qui in principio consideratur. Si quis igitur post
µάτων τούτων θεολογήχαντος, ὃς Ex τοῦ Üzlog mpos
ώπου φησίν ' Εγὼ πρῶτος, καὶ ἐγὼ μετὰ cavea,
καὶ ἔμπροσθέν µου θεὺς οὖκ ἐγένετο, καὶ μετ epi
θεὺς οὐκ ἔσται. Πάντων γὰρ μᾶλλον ἀχριθῶς εἰδὼς
τὸ τῆς εὐαγγελιχῖς εὐσεθείας µυστήριον ὁ μέγας co-
τος mof nc, ὁ καὶ τὸ παράδοξον ἐχεῖνο της Παρ-
θένου μηνύσας, καὶ τοῦ Παιδίου την γέννησιν εὖαγ-
γελισάµενος, καὶ τὸ τοῦ Υἱοῦ ὄνομα ἐχεῖνο σαφῶς
παραστήσας ' οὗτος τοίνυν ὁ πᾶσαν ἐμπεριειληφὼς
διὰ τοῦ Ηνεύματος ἓν ἑαυτῷ τὴν ἀλήθειαν, ὡς ἂν
μάλιστα πᾶσι Υένοιτο δῆλος ὁ τῆς θείας φύσεως χα-
ρακτὴρ, δι οὗ τὸ ὄντως ὃν διαχρίνοµεν ἀπὸ τοῦ YE-
νοµένου ' τοῦτό ΦφΠησιν ἐκ προσώπου τοῦ θεοῦ. ὅτι
'Eyo εἰμι πρῶτος καὶ ἐγὼ μετὰ ταῦτα, καὶ ἔἕμπρο-
b σθε» ἐμοῦ θεὺς οὐ véyore, καὶ μετ ἐμὲ οὐκ ἔστιν.
Ἐτεὶ οὖν οὔτε τὸ πρὸ τοῦ θεοῦ, θεός ' οὔτε τὸ μετὰ
τὸν θ:ὺὸν, θεός ' τὸ μὲν γὰρ μετὰ τὸν θ:ὸν, χτίσις '
τὸ CX ἐπέγχεινα τοῦ θζοῦ, οὐδὲν * «b δὲ olj0iv, θεὺς
οὐχ ἔστιν ' μᾶλλον 05 τὸ ἐπέχεινα τοῦ ΘΞοῦ αὐτὺς
ἐχεῖνος ἐν τῷ ἁἲδίῳ µαχαριότητι πρὸς οὐδὲν ὁρινό-
µενος ἐπεὶ οὖν ἡ φωνὴ αὕτη f; πνευματικὴ ἐν τῷ «
προφητικῷ στόµατι λαλγθεῖσα , δόγμα δ.ὰ τούτου-α
μανθάνομεν ὅτι µία τίς ἐστιν ἡ Οξεία φύσις, αυν---
εχῆς πρὸς ἑαυτῶν xai ἁδιάσπαστος, τὸ πρότερον καπ
ὕστερον ἐφ᾽ ἑαυτῆς οὐ προσιεµένην xXv ἐν Τριάδ- -
χηρύσσηται” οὔτε πρεσέύτερόὀν τι τῶν ἐν αὐτῇ, θεων»-.
ρουµένων, οὔτε μεταγενέστερον ἔχουσα. Ἐτπεὶ οὖ ν
θεοῦ 1j φωνή "ἐἑάν τε τοῦ Πατρὺὸς δῷς εἶναι «5v λόγον,
ἐάν τε τοῦ 1ἱοῦ, ἐπίσης δι ἑκατέρωυ τὸ δύγμα τῆς
εὐσεθείας χρατύνεται. Ἐὰν μὲν γὰρ ὁ Πατδρ ταῦτα
λέγπ, μαρτυρεῖ τῷ Ylà τὸ μὴ μετ αὑτὸν εἶναι. E!
γὰρ θεὸς μὲν ὁ Υἱὸς, πᾶν δὲ μετὰ τὸν Πατέρα Gd;
οὑκ ἔστι, ὅπλον ὅτι τὸ ἓν τῷ Ηατρὶ, καὶ pij μετὰ tbv
Πατέρα τὸν Υἱὸν εἶναι ὁ Ἰόγος μαρτύρξται. Eze τοῦ
Υἱοῦ δοέη τις εἶναι τὸν φωνὴν ταύτην, τὸ, OD véyorer
ἔμπροσθέν µου * διδασκαλία σαφὴς ἔσται τῇ της ἁρ-
yn; ἀϊδιότητι συγκαταλαμθάνεσθαι xai τὸν ἐν τῇ
ἀρχῃ θεωρούµενον. EL τις οὖν μετὰ τὸν Θεόν iot,
χτίσις τοῦτο xai οὗ θὲὸς διὰ τῶν εἰρημένων εὑρίσχε-
ται. Τὸ γὰρ μετ ἐμὲ ὃν, φησὶ, θεὸς οὐχ ἔστι.
Deum est, creatura certe, οἱ non Deus per ca quz dicta sunt invenitur. Quod enim,ait, post me est,
Deus non est.
llac igitur prius a nobis de liis que sunt, expo- Ὁ ὓΤαύτης τοίνυν προξχτεθείσης ἡμῖν τῖς περὶ τῶν
sita speculatione, tempus jam fucrit propositum
sermonem examinare. Dictum est igitur a Petro ad
Judaos quod Dominum ipsum et Christum fecit (a)
Deus, hunc ipsum Jesum quem 9ος crucifixistis ?.
Dicitur autem a nobis, non ad Unigeniti divinita-
tem pium esse referre verbum, fecit, scd ad servi
formam secundum tempus adventus in carne, non
sine inysterio et certa ratione el dispensatione.
id est, per incarnationem factam. Qui autem in
contrarium hunc sermonem violenter torquent,
ante ;ernam generationem hac voce fecit ab Apo-
* ]sa.. χει, 2; xvi, 19. ? Act, n, 56.
(a) Verbum fecit non ad essentiam divinam Εἰ-
Π Dei, sed ad statum et summam dignitatem Γ6-
ὕντων θεωρίας, χαιρὸς εἴη τὸν προχείµενον ἐξετάσα:
λόγον. Οὐχκοῦν εἴρηται μὲν παρὰ τοῦ Πέτρου πρ»
τους Ἰουδαίους, ὅτι Πύριο» αὑτὸν xal Χριστέν''
ἐποίησεν ὁ θεὸς , τοῦτον τὺν Ἰησοῦ» ὃν ὑμεῖστ
ἐσταυρώσατε. Λέγεται δὲ παρ ἡμῶν, οὗ xp; τα
θεῖον τοῦ Μονογενοῦς εὐσεθὲς εἶναι τὸ ἐποίησεν àva —
φέρειν, ἀλλὰ πρὸς τὴν τοῦ δούλου μορφὴν τὴν κατ-3
χαιρὸὺν τῖς iv σαρχὶ παρουσίας οἰχονομιχῶς Yevcme
µένην * οἱ δὲ πρὸς τοὺναντίον τὸν λόγον βιαζόμενοι
τὴν προαιώνιον τοῦ Υἱοῦ γέννησιν τῇ ἐποίησε-
φωνῇῃ παρὰ τοῦ Αποστόλου δ,ασηµαίνεσθαι λέγουσ
ferendum est, in quam Christus servi formam ge
rens evectus cst.
685
Προθέντες
έτίας ἀμφοτέρας τὰς ὑπολίφεις ἐπισκεάμενοι, τῷ
ἀχροατῇ τν κρίσιν τοῦ ἀλτθοῦς χαταλςίγομεν. ᾽Άλλὰ
τῆς μὲν τῶν ἑναντίων διανοίας ἱκανὸς ἂν εἴη συν-
{νορος αὐτὸς ὁ Εὐνόμιος, oix ἁγεννῶς iv τούτοις
ἀγωνισάμενος , ὥστε τὸν ἐχξίνου λόγον ἐπὶ λέξεως
δι:ςελθόντες, ἐντελῶς τὸν ὑπὲρ τῶν μαχομένων ἡμῖν
λόγον διελευσύµεθα "τοῦ Oi καθ ἡμᾶς δ/γµατος
fuii κατὰ δυνατὸν προστγσόµεθα, τοῖς παρὰ τοῦ
μΞγάλου Βασιλείου zpoeettüsta d ὅπως ἂν οἷοί τε
ὤμεν, κατ ἴχνος ἐπύμενοι * οἱ δὲ τῇ ἀληθείᾳ διὰ τῆς
δν αγνώσέεως δικἀκοντὲς, καθώς φτσ i ες τῶν προφη-
τῶν, Άρμα δίκαιο κρἰνγατε, uy; ταῖς φιλονείχοις
προλήφξσιν, ἁλλὰ τῇ δεικνυµένῃ διὰ τῆς ἐξετάσεως
ἀλπθεία δύντὲς τὰ νικητέρια. Καὶ παρίτω γε πρῶ-
τος ὁ τῶν Ἱμετέρων κατήγορος, ὥσπερ ἐν διχασττ-
ρἱῳ τὰ γξεγραμμένα λέχων'
ἰρημένοις , xal τὸ ἐποίησεν ἐπὶ
λαθεῖν παραιτούµενος, ὁμοῦ τε
χυνόμενος, τίθησι μὲν τοῖς ἁτοστό-
FA; uror μηδὲ τῶν εἰς σχχιὰ ῥλασρτμεῖν αὖ-
τους ἐσπουξακότων, δύο δὲ σαφῶς Χριστοὺς, xal
620 Κυρίους ἐπεισάνει τοῖς ἑκυτοῦ δόγµασι καὶ λό-
T«s^ φησὶ qàp* Ὡς οὗ ccr ἓν ἀρχῇ ἔντα Λόγον
Κύριον καὶ Ἀρ/στὸν ὁ θείο ἐποίησεν ,dAdà cór
χεγωώσατα ἑαυτὸν &lc oggi Cov.lov,xul στα ρω-
θέντα ἐξ ἀσθεγείας. Καὶ γράφει δὲ ὁ µέγας Βα-
clio; δ.αῤῥίδην οὕτως. Ἔτι δὲ οὐξὲν ἡ τοῦ ἆπο-
στόλου ὃδ:άνοια, ἡ τὴν» πρὸ αἰῶνος ὑπόστασιν τοῦ
Μονογενοὺς ἡμῖν παρίσττησι, περὶ f ὁ λόγος ἐν τῷ
παρόντι * o) γὰρ περὶ τῆς οὑσίας αὐτῆς τοῦ θεοῦ
Λόγου «oU ἐν ἀρχῃ ὄντος πρὸς τὸν θεὸν, ἁλλὰ περὶ
τοῦ κενώσχντος ἑαντὸν ἓν τῇ τοῦ δοῦλου μοργῇ, xal
γενομένου συµµόρφου τῷ σώμµατι τῆς ταπεινώσεως
ἡμῶν, χαὶ στα)ρωβέντος ἐξ ἀσθενείας, σαφῶς δια-
λέγετα.. Καΐτοι τοῦτο παντι γνώοιµον, τῷ γναὶ µι-
χρὸν ἐπιστήσαντι τες ἀποστολικῆς λέξεως τῷ 8ου-
λέματι, ὅτι οὐχὶ θεολογίας ἡμῖν παραδίδωσι τρόπον,
ἀλλὰ τοὺς τῆς οἰκονομίας λόγους παρεισάγε.. Κύριον
γὰρ αὐτὸν, φη1], xal Ἀριστὸὺν ὁ θεὺὲς ἐποίησε, τοῦ-
τον τὸν Ιησοῦ», ὃν ὑμεῖς ἑσταυρώσατε’ τῇ δει-
χτικῆ φωνῇ πρὸς τὸ ἀνθρώπινον αὐτοῦ xal βλεπό-
μενον πᾶσ', προδήλως ἑπερειδόμενος. Ταῦτα μὲν οὖν
ὁ τῷ τῶν ἁποστόλων Pouf uazt τὸν ἑαυτοῦ νοῦν ὑπ-
αλλάξας, οὗ γὰρ Om δέμις einst y ἐπιστῆσας, uf ποτέ
1:; τοσαύττν χαταγηφίσα!ιτο παράνοιαν ἀνδρῶν ὁσίων,
3 1i πρὸς τὸ τῆς εὐσεθείας xf pov pa λογάδων * ὥστε
"qw ἐχείνων διδασχαλἰαν εἰς τοσαῦτην ὑπερθολὴν
€ oc! πουσαν εἰσυθρίνειν. OL τὸν ἑαυτῶν Ar pov εἰς τῆν
^E cy ὁσίων pv μην ἀναέροντες, ποίας οὗ µεστολταρα-
ax 5s; Ποίας οὖχ ἁτοτίας γέµοντες, οἱ τὸν ἄνθρωπον
ας 0; ἄνθρωπον χεχενῶσθαι δοξάποντες, xat διὰ τούτου,
Uwby i$ ὑπαχοῖς ἑαυτὸν ταπεινώσαντα τῇ τοῦ δούλου
ἅκορφῇ. σύμμορφον εἶναι τοῖς ἀνθρώποις καὶ πρὶν taj-
"try ἀναλαθεῖν τὴν μορφἣν κατασχενἀκοντὲς; Καὶ tl;,
ε
ον
ὃς οὐσίας 259 Y
τὸν σταυρὸν.ἔπαισγ
* Deut. 1, 16 ; Joan. vn, 24.
CONTRA ELNOMIUM, LID. V
τοίνυν ἓν τῷ µέσῳ τὸν λόγον, x31 à ἀχρι- A Stolo significari autumant. Cum itaque in medium
086
sermonem proposuerimus, subtiliterque et accu-
rate ambas opiuiones expenderimus, auditori ju-
dicium veri relinquemus. Sed adversariorum in-
telligeutix:e idoneus fucrit patronus ipse Eunomius,
qui in his non segniter certavit. ltaque cum illius
sermonem ad verbum percurrerimus, tuum demum
rationes eorum qus pro adversariis nostris fa-
ciunt enarrabimus. Ad confirmationem vero
nostri dogmatis proponemus ea qux: sunt a magno
Basilio prius exposita, qux quidem quantum fieri
poterit e vestigio sequemur. Alii autem ex hac le-
ctione pro veritate judicium ferentes, sicut pro-
phetarum quidam oit : Justum judicium judicate ὃν
non contentiosis anticipatis opinionibus, sed veri-
tati per inquisitionem demonstrare victoriz? prze-
mia attribuentes. Primus jam nostrorum huc pro-
deat accusator, tanquam in foro scripta recitans (a):
c Insuper, hoc etiam verbum fecit in essentia Filii
sumere recusaus, sunulque ad crucem erubescens
imponit quidem apostol:s quie nullus neque ex his qui
ad sinistra, id est ad infausta vel inepta,ipsos impiis
conviciisineessere vehementer conati suntzduosautem
Christos aperte et duosDon:inos inducit suis decretis
οἱ sermonibus: dicit enim: Quod ron eum qui tin priu-
cipio erat Verbum, Dominum et Christum Deus fecit,
sed eun qui exinanivil. seipsum in formam servi, et
crucifixum ex infirmitate, lic autem scribit aperte
Dasilius iste magnus. Przeterca vel nullus est apostoli
sensus, vel eam qua est ante secula, liypostasim Unis
geniti nobis reprzsentat, de qua serio in przesenti j
non enim de essentia ipsa Dei Verbi, quod in prin-
cipio erat apud Deum, sed de eo qui seipsum ex-
inanivit in forma servi, et qui factus est conformis
corpori humilitatis nostri, quique crucifixus est
ex infirmitate, manifeste disserit. Et hoc quidem
cuivis, vel mediocriter attendenti, quid sibi velit
illud dictum apostolicum, cognitu facile est, non
theologi:& nobis modum tradere, sed avcononia,
id est, de mysterio incarnationis rationes inducere.
Dominum, inquit, ipsumet Christum Deus fecit hunc
ipsum Jesum, quem vos in crucem cgistis. Voce de-
monstrativa ad humanitatem ipsius, et ad id quod
ab omnibus videbatur aperte intendens ; hzc igitur
D profert iste qui apostolorum sententiz et intentioni
propriam mentem submutat ; nefas enim cst di-
cere quod intelligat, nequando quis tanta? amentia
insimulel viros sanctos, ct ad pietatis przdicatio-
nem selectos , ita ut illorum doctrinam in tantum
deficientem contumeliose audeat asserere. Quiergo
suas nugas οἱ deliria ad sanctorum memoriam re-
ferunt, qua non pleni sunt perturbatione ? qua non
absurditate referti? qui hominem in hominem cva-
cuatumesse opinantur, etper hoc eum qui pro sua
obedientia seipsum humiliavit formam servi acci-
piens, conformem hominibus fuisse etiam priusuant
(4) Verba sunt Eunomii hzretici, Basilii agni scripta refellere conantis;
ε8ῖ
hancformam assumpsisset, przestruunt. Ο vos om- A ὦ x
nium socordissimi, qui servi formam habet, formam
serviassumit ? quomodo quis seipsum in eo quod jam
est exinanierit ? Nullam enira ad hacc invenietis ma-
'hinam, sitis licet cum ad dicendum tum ad sentien -
dum impossibiliaaudacissimi. Sed quomodo nonom-
nium vos estis maxi me miserandi, hominem pro om-
nibus hominibus passum esse opinantes , ipsique
illorum redemptionem attribuentes? Si enim non
de Verbo quod erat in principio, et quod Deus erat,
beatus Petrus disserit, sed de eo qui videbatur,
et qui seipsum exiuanivit, sicut ai Dasilius Se-
ipsum autem exinanivit is qui videbatur homo in
servi formam : qui vero exinanivit seipsum ad
mam, ad hominis generationem seipsum
minis generationem exinanivit seipsum. Sed et
ipsa rerum natura repugnal ipsis, contradicit
ctiam manifeste is ipse qui hanc dispensationem
in sua Theologia celebravit; non eum hominem
qui videbatur sed ipsum Verbum quod erat in
principio, εἰ qui Deus erat, carnem assumpsisse
dicens: quod quidem aliis verbis idem est ac si
diceret, servi formam sumpsisse. Qui igitur hzc
credibilia existimatis, ab errore discedite, desinite
hominem exinanitum esse opinari Quod si non
potestis incredulis persuadere, allera voce et se-
cunda sententia perfidiam sive incredulitatem sol-
vite. ln memoriam revocate eum qui dixi Qui in
Jorma Dei eum esse! non rapinam arbitratu. est
S. GREGORII NYSSENI
058
w ὑμεῖς ῥᾳθυμότατοι, μορφΏν ἔχων ξούλου,
μορφὴν ἀναλαμθάνει δούλου; Πῶς 8 ἄν τις ἑαυτὸν -
εἰς τοῦτο χενώσειεν ὅπερ ἑατίν; Ob μὲν οὖν εὑρέσετε
τούτων «wi μηχανὴν, xaizep ὄντες xo) qmod λέγειν
xal φρονεῖν ἀμήχανα. Πῶς δὲ οἱ οι πάν-
των ὑμεῖς, ἄνθρωπον ὑπὲρ ἁπάντων ἀνθρώπων πε-
πονθέναι δοξάζοντεςν xal co: τὴν ἑαυτῶν ἀνατι-
θέντες λύτρωσιν ; El γὰρ μὴ περὶ τοῦ ἐν ἀργῇ ὄντος
Aéyou καὶ Θεοῦ ὄντος ὁ µακάριος διαλέγεται Πέ-
τρος, ἀλλὰ περὶ τοῦ βλεπομένου καὶ κενώσαντος
ἑαυτὸν, καθώς φησι Βασίλειος" Ἐχένωσεν δὲ ὁ βλε-
πόµενος ἄνθρωπος ἑαυτὸν εἰς δούλου µορφήν" ὁ δε
χεγώσας ἑαυτὸν εἰς δούλου μορφῆν, εἰς ἀνβρώπου
Ὑένεσιν ἐχένωσεν ἑαυτὸν, ὁ βλεπόµενος ἄνθρωπος
εἰς ἀνθρώπου Ύένεσιν ἐκένωσεν ἑαυτόν. "AX ἀντι-
itur qui jam videbatur homo ad ho- B μάχεται μὲν cojos καὶ αὐτὴ τῶν πραγμάτων fy
φύσις : ἀντιφθέγγεται δὲ περιφανῶς xat αὐτὸς ὁ τῇ
θεολογίᾳ τὴν οἰκονομίαν ταύτην ὑμνήσας ' οὐ τὸν βλε-
πόμενον ἄνθρωπον, ἀλλ αὐτὸν chr ἐν ἀρχῇ ὄντα Me
ov, καὶ θεὺν ὄντα. σάρκα à ων ὅπερ
ἄλλαις φωναῖς lov ἐστι τῷ μορτῆν δούλου λαθεῖν.
Oi μὲν οὖν ταῦτα νομίζετε πιστὰ, µετάθεσθε τοῦ
πλάνου, παύσασθε τὸν ἄνθρωπον elg ἄνθρωπον χε-
κενῶσθαι δοξάζοντες. ΕΙ δὲ οὐχ ἰκανοί ἔστε πείθειν
ἀπίστους, ἑτέρᾳ φωνῇ καὶ τὴν ἀπι-
στίαν λύσατε, Ὑπομνήσθητς "Oc ἐν
μορρῆ Θεοῦ ὑπάρχων. οὐχ ἁρπαγμὲν ἡγήσωτο
τὸ εἶναι Ίσα Θεῷ, dAX ἑαυτὸν ἐχένωσε popghr
δού.ου «αξών" οὐ γάρ ἐστιν ἀνθρώπων οὖδεὶς ὃς
τοῦτον οἰκειώσεται τὸν λόγον. Οὖδεὶς τῶν πώποτε
ese se qualem Deo, sed. semetipsum. exinanivit € γενομένων ἁγίων μονογενῆς ἂν θεὺς, Ὑενόμενος ἄν-
formam servi accipiens*, Nullus enim est hominum,
qui hunc sibi vindicet et peculiarem faciat sermo-
nem. Nullus unquam sanctorum qui fuerunt, uni-
genitus fuit Deus, homo factus Hoc enim est in
forma Dei exsistentem servi formam sumere. Si
igitur de eo qu. semetipsum ad formam servi exi-
manivit beatus Petrus disserit : semetipsum au-
tem ad servi formam exinanivit qui in principio
erat Verbum, et Deus qui est Unigenitus; deco
qui erat in principio et Deus erat, beatus Petrus
disserit, et hunc docet factum esse Dominum et
Christum *. Hanc. quidem pugnam ipse secum
versat Basilius, et celare ostendit, neque intentioni
Sive sententie apostolorum suam mentem allen-
tam reddere, neque suorum sermonum servare
consequentiam : ex quibus vcl inzqualitatem ser-
monis sui animadvertens, concedit eum qui erat
in principio Verbum, et Deum qui erat, factum
esse Dominum, vel pugnantibus pugnantia con-
suens, et in liis contentiose permanens, alia adji-
^iet hostiliora : duos astruens esse Christos, et
duos Dominos : si enim alter quidem qui erat. in
principio Deus Verbum : alter vero qui semet-
ipsum exinanivit οἱ formam servi assumpsit; Do-
minus autem et Deus Verbum per quem omnia
Dominus autem et. Christus. hic Jesus qui eruci-
* Philipp, n, 6. ** Act. i1, 20.
ὂρωπος. Τοῦτο γάρ ἐστιν ἓν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχοντα,
μορφὴν δούλου λαβεῖν. Ei τοΐνυν περὶ τοῦ κενώσαν-
τος ἑαυτὸν εἰς τὴν τοῦ δούλο» µορφὴν ὁ µακάριος
διαλέγεται Πέτρος" ἑχένωσε δὲ ξαυτὸν εἰς τὴν δούλου
μορφὴν ὁ ἐν ἀρχῇ Qv Λόγος, καὶ θεὺς Qv µονογενῆς,
περὶ τοῦ ἐν ἀρχῇ ὄντος καὶ Θεοῦ ὄντος ὁ µακάριος
διαλέγεται Πέτρος, καὶ τοῦτον ἐκδιδάσκει Ὑεγονέ-
γαι Κύριον καὶ Χριστόν. Ἰαύτην μέντοι τήν μάχην
αὐτὸς πρὸς ἑαυτὸν ἀναστρέφει Βασίλειος xal δεί-
χνυται σαφῶς, οὔτε τῷ βουλήματι τῶν ἀποστόλων
τὸν ἑαυτοῦ νοῦν ἐπιστήσας, οὔτε τῶν οἰκείων λόγων
Φφυλάττων τὴν ἀχολουδίαν ἐξ ὧν f συναισθόµενος
τῆς ἀνωμαλίας αυγχωρέσει τὸν bv ἀρχῇ ὄντα Λόγον
καὶ θεὺν ὄντα γεγονέναι Κύριον μαχόμένοις μαχό-
µενα συνάπτων xal τούτοις παραµένων φιλονεί
ἕτερα προσθήσει πολεμιώτερα " δύο κατασχ.
εἶναι Χριστοὺς, καὶ δύο Κνρίους"' εἰ γὰρ ἕτερος μὲν
ὁ ἐν ἀρχῇ ὢν Bebo Λόγος" ἕτερος δὲ ὁ χενώσας ἑαυτὸν
καὶ μορφὴν δούλου λαθών" Κύριος δὲ καὶ ὁ θεὸς Λόγος
δὲ οὗ τὰ ihe οὗτος ὁ Ἴη-
αοῦς, ὁ σταν
xax' αὐτὸν Κύροι καὶ Χριστοί Τοῦτον μὲν οὖν οὐδεὶς
παραιτήσεται λόγος vig οὕτω περιρανοῦς βλασφη-
μίας. El δέ τις τοῦτο αυνεστάµενος φαίη τὸν αὐτὸν
μὲν εἶναι τὸν ἓν ἀρχῇ Λόγον καὶ Ὑενόµενον Κύρεον,
κατὰ δὲ τὴν iv σαρχὶ παρονσίαν Ὑεγενῆσθαι Κύριον
639 CONTRA EUNOMIUM, LIB. V. ος
xai Ἀριστὸ», ἀναγχασθήσεται πάντως εἰπεῖν, πρὸ 4 fixus cst, posteaquam sunt facta omnia : duo se-
«i iv σαρχὶ παρουσίας μὴ εἶναι τὸν Ylby «Κύριον.
Αλλὰ γὰρ εἰ καὶ Βασ.λείῳ, καὶ τοῖς xav αὐτὸν ἁπί-
στοις 6900 Κύριοι καὶ Χριστοὶ χαταγγέλλοντα, φεν-
ὥς, ἀλλ᾽ ἡμῖν γε etg Κύριος καὶ Χριστὸς, δι’ οὗ τὰ
πάντα γἐγονὲν, οὗ κατὰ προχοπὴν γενόμενος Κύριος,
ἀλλὰ mob πάσης κτίσεως, xal πρὸ πάντων αἰώνων
ὑποστὰς Κύριος Ἰησοῦὺς, δι οὗ τὰ πάντα" τοῦτο πάν-
των ἡμᾶς τῶν ἁγίων συμφώνως ἐχδιδασχόντων, xal
χαταγγειλάντων δυγµάτων τὸ χάλλιστον. "0 τε γὰρ
µαχάριος Ἰωάννης τὸν Θθεὺν Λόγον, δι’ οὗ τὰ πάντα
χέγονεν, Ev σαρχὶ γεγενῆσθαι διδάσχει, λέγων’ Καὶ ὁ
Αόγος σὰρξ ἀγένετο ὅ τε θαυμασιώτατος Παῦλος.
εἰς ταπεινοφροσύντν ἑνάγων τοὺς προσέχοντας αὐτῷ
τὸν νοῦν, Χριστὸν Ἰησοῦν λένε; τὸν Ev μορφῇ θεοῦ
ὑπάρχοντα , xal χενώσαντα ἑαυτὸν εἰς δούλου µορ-
«tjv, xal τατει’ωθέντα µέχρι θανάτου, θανάτου δὲ
«σταυροῦ ' xai πάλιν ἓν ἑτέροις, Κύριον τῆς δόξης
«ὀνομάζει τὸν σταυρωθέντα. El γὰρ Éyrocav, φησὶν,
«οὖκ ἂν τὸν Κύριον τῆς δόξης ἑσταύρωσαν ' χαὶ
«πολύ Ys τούτου γυμνότερον αὐτὴν thv οὐσίαν ὀνο-
Μάνει Κύριον, εἰπών' Ὁ δὲ Νύριος τὸ zr&vpá
«ἐστιν. Ei τοίνυν ἐν ἀρχῃ Aóvoc, καθὸ πνεῦμα, Κύ-
qus καὶ τῆς δόξης Κύριος ΄ τηῦτον δὲ τὸν Κύριον
Ξιαὶ Χριστὸν ἐποίησεν ὁ θεός ' αὐτὸ τὸ πνεῦμα xaY
by θεὸν Aóvov ἐποίησεν ὁ 8zbz , χαὶ οὐχ ἄλλον τινὰ
Ἀκύριον, ὃν ὀνειροπολεῖ Βασίλειος. »
cundum ipsum Domini οἱ Christi : hunc quidem
nulla excusabit oratio, tam aperte οἱ manifestie
impietatis sive blasphemix reum. Quod si quis lioc
commendans dixerit eumdem esse eum qui in
principio erat Verbum, et factum Dominum, sed
per carnis assumptionem οἱ praesentiam factum
esse Dominum et Christum : cogetur omnino di-
cere ante adventum in carne non esse Filium Do-
minum. Verumenimvero tametsi Dasilio οἱ se-
eundum ipsum infidelibus duo Domini ct Christi
falso annuntiantur, tamen nobis unus Pominus et
Christus, per quem omnia sunt facta, non secun-
dum profectum sive. progressum factus Dominus,
sed ante omnem creaturam et ante omnia saecula
p exsistens Dominus Jesus, per quem omnia, hoc nos
omnibus sanctis una concordique voce et con-
sensu docentibus atque decretorum puicherrimum
. aununtiantibus : iuterdum enim beatus Joannes
Deum Verbum, per quem omnia facta sunt, in.
carne factum esse doccet,dum dicit, £t Verbum caro
[actum est*. FA Paulus omnium admirabilissimus,
ad humilitatem exhortans eos qui ipsi mentem
adhibent, Christum Jesum dicit eum qui in forma
Dei exsistit, et qui semetipsum exinanivit formam
servi accipiens : Et qui humiliavit seipsum factus
obediens usque ad mortem, mortem aulem crucis *.
££ rursus in aliis, Dominum glorie nominat eum qui in crucem actus est. Si enim cognovissent, inquit,
Dominum glorie, non crucifixissent *. Et hoc. multo nudius ipsam essentiam nominat Dominum cum
«lixit : Domiuus autem spiritus est. Si igitur qui in principio erat Verbum, quatenus spiritus, Dominus
«est et glorie Dominus : hunc autem Dominum et Christum fecit Deus: ergo et ipsum spiritum
«t Deum Verbum fecit Deus, nec alium quemdam Dominum quem somniat Basilius (a). »
Ἡ μὲν δη κατηγορία, τοιαύτη. Δοχεῖ δὲ uot χρη- C — Accusatio quidem talis est. Mihi autem videtur
ναι πρῶτον ἐπὶ κεφαλαίων ἕκαστον τῶν ἔπενηνε-
γμένων ἐν ὀλίγῳ διεξελθεῖν * εἶθ᾽ οὕτως εὐθῦύαι τῷ
Ἰόγῳ τὰ εἰρημένα, ὡς ἂν τοῖς v: χρίνουσι τὴν ἁλη-
θειαν εὐμντμόνευτος ἡ καθ ἡμῶν εἴη γραρῇ, τρὸς
fv ἀπολογέσασθαι χρή * χαὶ ἡμεῖς ἓν τάξει xat ἀχο-
λουθίᾳ τῶν ἐγχλημάτων ἕχαστον διαλύσαιµεν. Ἐπαι-
σχύνεσθαίέ φησιν ἡμᾶς τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ , xal
χατηγορεῖν τοὺς ἁγίους , xat ἄνθρωπον εἰς ἄνθρωπον
χεχενῶσθαι λέγειν, καὶ πρὸ τῆς διὰ σαρχὸς παρου-
cia; τὴν τοῦ δούλου μορφὴν ἔχειν τὸν Κύριον οἴξσθαι,
xi ἀνθρώπῳ ἀνατιθέναι zt,» λύτρωσιν, xal δύο Xpt-
ποὺς τε χα) Κυρίους ἐν τῷ δόγµατι λέχειν ' ἢ εἰ pri
"te, πρὸ τοῦ πάθους μὴ λέγειν εἶναι τὸν μονογενη
ριστόν τε xal Κύρ'ου. Ὡς ἂν οὖν φύγωμεν τὴν
Μλασφτμίαν ταύτην, πεποιῖσθαί φησι ὃςῖν τοῦ You
*hv οὐσίαν ὁμολογεῖν, ὡς καὶ τοῦ ᾽Αποστόλου Πέτρου
*b τοιοῦτο δόγµα τῇ ἰδίᾳ βεθαιοῦντος φωνῇ. Ταῦτα
τῆς χατηγορίας ssi τὰ κεφάλαια ' τὰ Υὰρ ὅσα πρὸς
τν xat ἡμῶν λοιδορίαν πεφιλοπόνηται, ὡς οὐδὲν
συντελοῦντα πρὸς τὸν σχοπὸν, σιωπἠσοµαι. Τάχα
"ip ἡ τοιαύτη τῶν λόγων καταφορὰ , xazá τινα te-
Ἰναὴν θεωρίαν συνήθης ἐστὶ τοῖς ῥητορεύουσε, 5
Joan. 1, 14. * Philipp. 1,8. "I Cor. n, 8.
oportere primum sigillatim unumquodque eorum
quz illata sunt brevi sermone percurrere : deinde
$ic oratione quis sunt dicta adamussim dirigere,
ut et veritatem judicantibus memoratu facilis sit
conira nos suscepti accusationis libellus, ad quem
defensio paranda est, et ut nos ordine et optima
serie, criminum unumquodque diluamus. Nos ait
super cruce Christi erubescere et sanctos crimi-
nari et hominem in hominem exinanitum esse di-
cere, atque ante adventum per cainem , Dominum
servi formam habere putare ; et homini redemptio-
nem attribuere, duosque Christos ct Dominos in
dogmate asserere; vel si non hoc asscerimus, sal-
tem illum ante passionem non dicere unigenitum
esse Christum et Dominum. Ut igitur hanc. blas-
phemiam sive impiam cffensionem fugiamus, opor-
tere autumat nos contiteri factam esse Filii essen-
tiam, cum sic etiam Petrus apostolus tale dogma
propria voce confirmet. {ο accusationis sunt ca-
pita; nam qu:cunque ad maledicentiam et convitía
contra nos sunt elaborata , ut ad rem nihil perti-
nentia tacitus przeteribo. Fortassis enim talis ora-
nd. Mucusque verba sunt Eunomii adversus Basilium M. a Gregorio Nysseno ad verbum relata et
"^,
691
S. GREGOR;I NYSSENI
601
tionum impetus artificiosa quadam ratione decur- A μείζονα χατηγορίας ὄγχον ἑδβευρημένη. Ὑδθριξέτω
rens oratoribus familiaris est ad majorem accusa-
tionis tumorem inventus. Quare contumeliose agat
sua arie hic sophista, et probris ac &xvis dictis
nos juveniliter lacessat eL incitet : ac inter certa-
mina longiores spiritus producens, appellet nos
iuertissimos, omnium maxime miserabiles, turbido
et absurdo motu plenos; et quidquid vult pro suo
jure nos omnium vilissimos et contemptissimos
subsannet, et turpi fama differat ; nos sustinebi-
mus; dedecus est enim viro prudenti, non sane
convitiantem audire, sed ad ea quz dicuntur con-
vitia retorquere. Utile etiam aliquid habet fortasse
ipsum contra nos suo ingenio usum fuisse; nam
imaledicam suam in nos linguam exercens, fortasse
breves inducias pugna contra Deum faciet. Igitur
contumeliis et atrocibus injuriis satietur el im-
pleatur pro sua licentia, non erit qui contradicat.
Neque enim si quis tetrum et graveolentem spiret
odorem propter corporis intemperiem , vel propter
pestilentem et malignum morbum, provocaret bene
valentem ad infortunii admulationem, ita ut velit
par pari referre, ac per proprium morbum insua-
vitatem ejus qui male olet arcere : talium enim
misereri el non imitari communis consulit natura.
Quare przxtermissis talibus qux» labore et studio
τοίνυν διὰ την τέχντν ὁ σοφιστῆς, xal τοῖς xa0'
ἡμῶν ὀνείδεσιν ἐναχμαζέτω' μεταξὺ τῶν ἀγώνων
ταῖς χαταφοραῖς ἐμπομπεύων, χαλείτω πάντων ῥᾳᾷ -
θυµοτάτους , xal πάντων ἑλεξινοτάτους, ταραχῆς τε
xa ἁτοπίας πλἠρεις' xal πάντων ὅτι βούλεται φαυ-
λιζέτω κατ ἐξουσίαν ἡμᾶς, χαὶ ἡμεῖς ἀνεξόμεθα "
αἰσχύνη Υάρ ἔστι τῷ Υε νοῦν ἔχοντι, δὺ τὸ λοιδο-
ροῦντος ἀχούειν, ἀλλὰ πρὸς τὸ ῥηθὲν ἐπιστρέφεσθαι.
Ἔχει δέ τι xal χρῄσιμον ἴσως τὸ καθ ἡμῶν αὐτὸν
χεχρῆαθαι τῇ φύσει" τάχα γὰρ τὴν χαχήγορον αὐτοῦ
γλῶσσαν εἰς ἡμᾶς ἀσχολῆσας, μικρὰν γοῦν ἔχεχει-
ρίαν τῆς χατὰ τοῦ θεαῦ µάχης ποιῄσεται. Οὐκοῦν
ἑμφορείσθω κατ ἐξουσίαν τῶν Ὀδρεων, xat ὁ ἀντι-
λέγων αὖκ ἔσται. Οὐδὲ γὰρ eU τις ἄτοπον xol ὃνσ-
ὣδες πνέοι χατὰ σωματικὴν δυσχρασίαν, fj χατά τινα
λοιμώδη xal δύστροπον ἀῤῥωστίαν, προχαλέσαιτο ἂν
τὸν ὑγιαίνονγτα πρὸς ζήῆλον τοῦ δυστυχήματος , ὣς
ἐθέλεσθαί τινα τῷ ἴσῳ δι αἰχείας νόσου την τοῦ
ὁδωδότος δυσωδίαν ἀμύνασθαι. Ελεεῖν γὰρ οὗ μιμεῖ»
σθα: τοὺς τοιούτους ἡ κοιν] συμθουλεύει φύσις. Οὐχτ
οῦν παρέντες ὅσα τοιαῦτα κατὰ σπουδὴν τῷ λόγῳιν
χατέµιξεν, σχώπτων, σχετλιάζων, ἀγαναχκτῶν, Aotbo-
ρούµενος, µόνον τὸν περὶ τῶν δογμάτων ἐπισχεφώ--
µεθα λόγον. ᾽Αναλαθόντες τοίνυν ἐξ ἀρχῖην ἐν µέρει
πρὸς ἔχαστον τῶν ἐγχλημάτων στησόµεθα.
sermoni admiscuit, cavillando , lamentando, moleste graviterque ferendo, οἱ convitiando, solum de
doctrina sermonem consideremus. ltepetentes igitur a principio vicissim contra singula crimina stabi-
Inus.
Principium accusationis erat, nos crucis pudere. ϱ
Eorum certe qui ad talem deflexerunt opinionem,
magis proprium fuerit crimen conari crucem pu-
dendam efficere. Si enim similiter ab utrisque
passionis dispensatio credita est, nos quidem Deum
per crucem manifestatum sie arbitramur colendum
esse ei honore afficiendum sicut Pater colitur οἱ
honoratur; istis vero passio fit impedimento, quo-
minus unigenitum Deum :equaliter ac Patrem qui
jpsum genuit glorificent. Igitur in contrarium ver-
tuntur sophist:e crimina, et quibus nos criminari
putat, suam in suis decretis impietatem divulgat.
Perspicuum est enim quod hujus causa Patrem su-
pra Filium ponit, majoribusque auget honoribus,
quia crucis infamia in ipso non cernitur ; ob eam-
que causam in deterius immutatam esse Filii natu-
ram contendit, quia crucis probrum in ipsum so-
lum refertur, quod Patrem non attingit, Nullus
autem existimet me solam secundum ejus mentem
consecutionem scripti sequentem hac dicere. Cum
'Apyh τῆς κατηγορίας ἣν, τὸ ἐπαισχύνεσθαι ἡμᾶς
cov σταιρόν. Toy γὰρ πρὸς τὴν τοιαύτην παρατρα-
πέντων ὑπόληψιν οἰχειότερον ἂν εἴη τὸ ἔγχλημα τοῦ
χατασχευάζειν ἐν αἰσχύνῃ τὺν σταυρὸν ποιεῖσθαι. El
γὰρ ὁμοίως μὲν παρ ἀμφοτέρων fj χατὰ τὸ πάθος
οἰχονομία πεπίστευται, ἡμεῖς δὲ τὸν διὰ σταυροῦ
φανερωθέντα θεὸν οὕτως τιμᾷν οἱόμεθα δεῖν χαθὼς
τιμᾶται ὁ Πατὴρ, τοῖς δὲ τὸ πάθος ἐμπόδιον γίνεται
πρὸς τὸ δοξάζειν τὸν μονογενήη θεὸν ἐπίσης τῷ γε-
γεννηχότι Πατρί᾽ ἄρα περιτρέπεται πρὸς τοὺναν-
τίον τῷ σοφιατῇ τὰ ἐγχλήματα, xat δι’ ὧν χατηγορεῖν
ἡμῶν οἵεται , την ἰδίαν δημοσιεύει κατὰ τῶν δογμά»
των ἀσέθδειαν. Δῆλον γὰρ ὅτι τούτου χάριν ὑπερτίθησι
τοῦ 1οῦ τὸν Πατέρα, xaY ταῖς µείζοσιν ἁποσεμνύνει
τιμαῖς , ὅτι 1; κατὰ τὸν στανρὸν αἰσχύνη περὶ αὐτὸν
D οὐχ ὁρᾶται ’ καὶ διὰ τοῦτο πρὸς τὸ χεῖρον παρηλλά-
χθαι τοῦ Υἱοῦ τῆν φύσιν διισχυρίτεται, ὅτι τοῦ σταν»
pou τὸ ὄνξιδος εἰς αὐτὸν ἀναφέρεται µόνον , τοῦ Πα -
τρὸς οὐχ ἁπτόμενον. Καὶ μτδεὶς οἰέσθω µε póvr τῇ
κατὰ τὸν νοῦν ἁχυλουθία τῆς λογογραφίας ἑπόμενον «
ταῦτα λέγειν. Προσδιελθὼν γὰρ τοῦ λόγου πᾶσαν vhvem
φιλοπόνως συγχειµένην iv αὐτῷ βλασφημίαν , twm
τοῖς μετὰ ταῦτα σαφῶς εὗρον γυμνῇ τῇ λέξει ταύ----
την ἑἐχτεθεῖσαν ὑπ αὐτοῦ τὴν βλασφημίαν. Καὶ, εἴ :
δοχεῖ, παραθήσοµαι τῇ ἀκολωυθίᾳ τῶν ἑμῶν Ayo
τὰ παρ αὐτοῦ γεγραµµένα, ὄχουτα οὕτως" qnod
γάρ᾽ El μὲν ἔχει δεικνύγαι καὶ τὸν ἐπὶ πάντωπας
Θεὸν , ὅσπερ ἐστὶν ἁπρόσιτον οῶς, ἐν caopx-m
yevó[tvor, ἢ γενέσθαι δυνγἀµενον, ὑπ ἑξουσίας--
ἐθεῖν, προστάγιιασι» ὑπακοῦσαι, }όµεις ἁγόρωαε»
cnim legendo percurrissem omnem orationis ejus
accurate compositam ab ipso blaspheniam, in sc-
quentibus manifeste nuda dictione banc expositam
reperi blasphemiam. Et,si videtur,in orationis me:
serie ea quz ab ipso scripta sunt. apponam , quz
sic se habent : ait enim: Si quidem demonstrare po-
test etiam. Deum qui in omnibus est, qui quidem lux
V est inaccessa, in carne factum esse vel fieri posse,
«ub potestatem venisse, imperiis obediissc , humanis
πάμε gubernatum fuisse, crucem tulisse , dicat
*
bw
693
' CONTRA EUNOMIUM, ΗΝ. V.
(ει
πίνοις ποιτεύεσθαι, σταυρὺν ἐνεγκεῖν , loov A equalem luci luczm. Quis igilur crucis pudore affi-
Asryéro τῷ purl τὸ góc. Τίς οὖν ὁ ἑπαισχυνόμε-
νος τῷ σταυρῷ; ὁ xal μετὰ τὸ πάθος προσχυνῶν
Ica Πατρὶ τὸν Ὑἱὸν, ἢ ὁ xai πρὸ τοῦ πάθους ὑδρί- ’
ζων, οὗ µόνον τῇ πρὸς «tv κτίσιν ópoztula , ἀλλὰ
xai τῷ χατασχευάζειν τῆς ἐμπαθοὺς αὐτὸν εἶναι
φύσεως, ph ἀνελθόντα πρὸς ctv τῶν παθηµάτων
πεῖραν, εἰ μὴ δεχτιχὴν eTye τῶν τοιούτων τὴν φύσιν;
Ἡμεῖς μὲν γὰρ xoi τὸ spa ᾧ τὸ πάθος ἑδέξατο,
τῇ θείᾳ φύσει χα-ακραθὲν, ἐχεῖνο πεποιῆσθαί φα-
μεν διὰ τῆς ἀναχράσεως, ὅπερ ἡ ἀναλαθοῦσα φύσις
ἑστί. Τοτοῦτον ἁ πέχοµεν τοῦ μικρόν τι περὶ τὸν µο-
νογενη θεὸν ἐννοςῖν, ὡς εἴ τι xal τῆς χάτω φύσεως
διὰ τὴν φιλάνθρωπον προσελέφθη olxovouíav, καὶ
τοῦτο πιστεύειν µεταπεποιῆσθαι πρὸς τὸ θᾳῖόν τε
χαὶ ἀχήρατον * ὁ δὲ σημεῖον τῆς πρὸς τὸ ταπεινότε-
pov xav οὐσίαν παραλλαγτΏς τὸ περὶ τὸν σταυρὸν
πάθος πεποίηται. Οὐκ οἶδα ὅπως τὴν ὑπερθάλλουσαν
τῆς δυνάµεως ἑνέργειαν, χαθ᾽ ἣν καὶ τοῦτο ἠδυνήθη,
τεχμέριον ἀσθενεία; ποιούµε»ος * οὐδὲ τοῦτο συνεὶς,
ὅτι οὐδὲν χατὰ τὴν ἑαυτοῦ φύσιν κινούμενου ὡς ἐπὶ
παραδόξῳ θαυμάζεται’ ἀλλ ὅσα τοὺς ὄρους Ex6al-
νει τῆς φύσεως, ταῦτα μάλιστα πάντων Ev θαύματι
γίνεται, καὶ πρὸς ταῦτα πᾶσα μὲν ἐπιστοέφεται
ἀχοὴ , πᾶσα δὲ διάνοια τείνετα, τὸ παράδοςον θαυ-
µάζουσα. Ac) xal πάντες οἱ τὸν λόγον κηρύσσοντες,
ἐν τούτῳ τὸ θαῦμα τοῦ μυσττρίου καταμτνύουσιν,
ὅτι θεὺς ἐφανερώθη ἐν σαρχὶ, ὅτι Ὁ Λόγος σὰρξ
ἐγένετο , ὅτι τὸ φῶς ἐν τῇ oxotía ἔλαμφεν, ὅτι 1)
ζωὴ θανάτου ἐγεύσατο, xaX πάντα τὰ τοιαῦτα βοῶσιν
οἱ χήρυχες , δι) ὧν πλεονάσεται τὸ θαΌμα τοῦ διὰ
τῶν ἔξω τῖτς φύσεως τὸ περιὸν τΏς δυνάμεως ἑαυτοῦ
φανερώσαντος. Αλλὰ χἂν ἑχείνοις ὑθρέςειν δ.ὰ ταύτα
box , xai τῆς πρὺς τὸν Πατέρα ὁμοτιμίας διὰ τὴν
Ξερὶ τὸν σταυρὺν οἰχονομίαν τὸν Yi» ἀποσχοινίσω-
αν. ἡμεῖς χαθὼς παρέξωχαν ἡμῖν οἱ ἀπ ἀρχῆς
εὐτόπται χα) ὑπηρέται τοῦ λόγου γενόµενοι, διὰ τῶν
ἁγίων Γραφῶν πεπιστεύκαμεν ὅτι ὁ ἐν ἀρχῦ ὃν
θιὸς, µετὰ ταῦτα, χαθώς φητιν ὁ Βαροὺχ, ἐπὶ τῆς
γῆς ὤφθη , xal τοῖς ἀγθρώποις συνανεστράφη,
ἀντάλλαγμα τοῦ ἡμετέρου θανάτου γενόμενος, ἔλυσε
ἐά τῆς ἰδίας ἀναστάσεως τὰ δεσμὰ τοῦ θανάτου, xal
ὡδοποίησε πάση σαρχὶ δι ἑαυτοῦ τὴν ἀνάστασιν,
ὀμόθρονός τε χα) ὀμόδοξος ὢν τῷ lolo Πατρὶ, xav
citur? ille qui post passionem Filium zequaliter ae
Patrem adorat, an is qui etiam ante passionem con-
tumeliose afficit, non solum eum creatura honoris.
equalitate, verum etiam aflirinando ipsum esse na.
(αγ affectibus obnoxix, non venisse ad passionum:
experientiam , nisi habuisset. naturam talium ca-
pacem? Nos quidem etiain corpus, quo passionem
suscepit, divin nature contemperatum , illud fa-
cium ease per temperationem dicimus, quod quidem
est natura qua assumpsit. Tantum. abest ut. quid
exiguum de unigenito Deo sentiamus : ita ut.si
quid etiam natura inflimz assumptum est, propter
dispensationem hominum generi benevolam, hoc
etiam credamus ad id quod divinum est et immor-
tale transformatum esse : liic autein ad. id. quod:
humilius est secundum essentiam mutationis si-
guum sive argumentum fecit passionem quam in
cruce sustulit, Nescio quo modo exsuperantem po-
tentia efficacitatem sive operationem, sccundum
quam hoc etiam potuit, certum in(irmitatis indi-
cium facit; neque hioc intelligens quod niliil quod
secundum naturam movetur, admodum mira-
bile praeterque opinionem videtur: sed. quicunque
nature fines superant, h»c maxime omnium sunt:
in admiratione, et ad li:»c omnis auditus converti-
tur. Oinis enim intelligentia. tenditur, dum ali-
quid inusitatum et inopinabile suspicit et admira-
tur. Quocirea omnes qui verbum pr:edicant, in licc
miraculum inysterii declarant : quod Deus mani-
festatus est in carne*, quod Verbum caro facium
est !? : quod lux in tenebris splenduit, quod vita
mortem gustavit, omniaque hujusmodi procones
clamitant, per qux exundat miraculum cjus, qui
per ea qux: sunt extra naturam manifestavit suae
potenti: exsuperantiami. Verumtamen licet illis con-
tunieliam facere propter hzec. videatur, et ab zequali
honore cum Patre per crucis dispensationem Filium:
tanquam funiculo disjungant; nos autem sicut tra-
diderunt nobis qui ab initio oculati testes οἱ spe-
clatores, et administratores verbi fuerunt, per san-
ctas Scripturas credidimus, quod qui erat in prin-
cipio Deus, postea,sicut vaticinatur Baruch , in
terra visus est, et cum hominibus conversatus est *',
ἀξίαν τῶν βεδιωµένων, ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς κρίσεως D nosti mortis permutatio sive redemptio factus,
"otf. 3t: τὴν φῆφον τοῖς χρινοµένοις.
per suam resurrectionem mortis vincula solvit,
Viamque omni carni stravit per suam/resurrectionem, in eodem solio, in eadem gloria et splendore
€um $uo Patre sedens, pro merito el dignitate eorum quz in vita gesta sunt, in diejudicii iis qui
j'udicabuntur sententiam laturus est.
Ταῦτα περὶ τὸν ἑσξαυρωμένον ἡμεῖς πεπιστεύχα-
μεν ^ xaX διὰ τοῦτο ὑπερυγοῦντες χατὰ τὸ ἡμέτερον
τῆς δυνάµεως µέτρον οὐχ ἀπολήγομεν᾽ ὅτι ὁ μηδενὶ
πωρητὸς διὰ τὴν ἄφραστον αὐτοῦ καὶ ἁπρόσιτον µε-
Ὑπαλειότητα, πλὴν ἑαυτῷ χαὶ τῷ Πατρὶ xa τῷ Πνεύ-
ματι τῷ ἁγίῳ, οὗτος καὶ πρὸς χοινωνίαν τῆς
ἁσθενείας ἡμῶν χατελθεῖν ἡδυνήθη. Οἱ δὲ ταύτην
ἀπόδειξιν τῆς χατὰ τὴν φύσιν ἀλλοτριότητος τοῦ Ylou
* 1 Timoth. 11, 16. '* Joan. 1, 14.
. Hac nos de erucifixo credimus; et propter lioc
pro modo nostre facultatis superextollere non desi-
nimus ; quoniam qui a nullo capi potest propter
ineffabilem ejus et inaccessibilem majestatem, nisi
a seipso et Patre et Spiritu sancto : hic etiam ad
infirmitatis nos:rad communionem descendere potuit.
Isti vero hac demonstratione utuntur, ut probent
alterius essc natura Filium cum Patre, quod nempe
!'! Baruch i1, 28.
eos
S. GREGORII NYSSENI
Filius per carnem et crucem Doininus est manife- A πρὸς τὸν Πατέρα ποιοῦνταε, τὸ διὰ σαρχὸς xaX czzs-
statua ; quod Patris quidem natura pura in impas-
sibilitate permaneat ; Filius vero quia ad humilita-
tem natura transmutata fuit, et ad carnis mortisque
experientiam venire non impossibiliter se habeat :
quasi non magna facta sit status mutatio; sed
quodammodo ad cognatum οἱ contribule ex simili
transierit, ex eo quod creatam quidem naturam
humanam, creatam etiam Unigeniti naturam sup-
ponat. Uter igitur jure accusatur, ob crucem eru-
bescere? an is qui de seipso vilia et humilia dicit?
an ille qui de sublimioribus contendit? Nescio si
hic accusator Pauli magnam vocem audivit : qui sic
Deum in cruce cognitum deprimit, qualia et quanta.
ille ore magniloquo de cruce enarrat. Qui enim
per tanta et talia miracula seipsum notum facere
potest : Absit, inquit, in alio gloriuri nisi in cruce
Jesu Cliristi '*, et ad Corinthios dicit verbum eru-
cis virtutem Dei esse, his qui salvi fiunt 15. Ephe-
αἱ autem virtutem quidquid est superantem et
continentem crucis figura describit !*, in quibus
vult ipsos exaltatos nosse exsuperantem gloriam
virintis hujus : altitudinem et profunditatem οἱ
latitudinem et longitudinem nominans unumquem-
que apicem eorum qua in crucis figura conspiciun-
tur, propriis appellans nominibus , ita ut partem
supernam altitudinem dicat, profunditatem vero
quod post compagen subjicitur, transversum autem
per utrumque apicem sive antennam longitudinis et
lastudinis nomine significans (a). lta ut per hoc
uwagnum mysterium manifestetur, quiaccelestia, sub-
terranea οἱ oiinia eorum qua sunt extrema conti-
nentur et coercentur ab eo qui hanc ineffabilem
et inagnam virtutem in liac. crueis figura ostendit.
Sed in his criminationibus non amplius decertan-
dum esse arbitror, supervacaneum judicans ad-
versus calumniam argumentis obnixe et velemen-
ter contendere, przsertim cum veritas paucis de-
monstrata sit.
Quare ad alterum accusationis caput transeamus.
Dicit itaque sanctos a nobis in invidiam rapi, et
per calumniam peti. Sed si ipse audivit, calum-
niantium verba referat; quod si nos aliis dixisse
asserit, per tesles veram culpam ostendat : si vero
ex iis qu: scripsimus demonstrat, recitet dicta,et
culpam recipiemus ; atqui nihil tale proferre queat.
Nostra enim scripta cuivis examinanda et probanda
propouuntur. Si igitur neque ei dictum est, neque
ab aliis audivit, neque ex scriptis nostris tanquam
obsignatis tabellis potest convincere, tacere puto
oportere eum qui defensionem instituerit. Nam
adversus crimen quod nulla probatione subsistit,
preclara sane defensio est, omnino silere. l'etrusin-
quit apostolus, Dominum et Christum Deus fecit hunc
ipsum Jesum quem vos in crucem cgistis 15. Πο
poU φανερωθῆναι τὸν Κύριον’ ὡς τῆς μὲν φύσεως
τοῦ Πατρὸς καθαρᾶς ἓν ἁπαθείᾳ διαμενούσης * τοῦ
δὲ Υἱοῦ διὰ τὺ πρὸς «b ταπεινότερον παρηλλάχθαι
τὴν φύσιν, πρὸς σαρχός τε xai θανάτου πεῖραν o5x
ἀδυνατοῦντος ἑἐλθεῖν' ὡς οὐ πολλτες γενομένης τῆς
µεταστάσεως , ἀλλὰ τρόπον τινὰ πρὸς τὸ συγγενὲς
xai ὁμόφνυλον Ex τοῦ ὁμοίου μεταχωρούστς , διὰ τοῦ
χτιστὴν μὲν τὴν ἀνθρωπίνην , χτιστὴν δὲ xal τὴν
τοῦ Μονογενοῦς ὑποτίθεσθαι φύσιν. Τίς τοίνυν εἰχό-
τως ἐπαισχύνεσθαι τῷ σταυρῷ χατηγορεῖται; ὁ τὸ
ταπεινὰ περὶ ἑαυτοῦ λέγων, ἢ ὁ περὶ τῶν ὑψτλοτέ-
ρων ἀγωνιζόμενος ; Οὺκ οἶδα εἰ τῆς Παύλου peya-
λοφρωνίας ὁ χατήγορος fixouszv, ὁ οὕτω χατασµιαρ»-
νων τὸν ἐπὶ τοῦ αταυροῦ γνωρισθέντα Gzhv , οἵα xal
ὅσα ἐχεῖνος τῷ ὑπτλῷ στόµατι περὶ τοῦ σταυρἩ
διεξέρχεται ' ὁ γὰρ διὰ τοσούτων χαὶ τοιούτων 0α.-
µάτων ἑαυτὸν γνωρίζειν ἔχων, Mi] γένοιτο, φησὶν,
ἐπί τιγι d AAq καυχᾶσθαι, εἰ μὴ ἐπὶ τῷ σταυ(ῷ
τοῦ Χριστοῦ: xaX πρὸς Κορινθίους λέχει τὸν 1ό-
γον τοῦ σταυροῦ δύναμιν θεοῦ τοῖς σωνοµένοις
εἶναι ' Ἐφεσίοις δὲ τὴν τὸ πᾶν διακχρατοῦσάν τε xal
συνέχωσαν δύναμιν, τῷ σχἡµατι τοῦ σταυρο» χα-
ταγράρφει, Ev οἷς βούλεται αὐτοὺς ὑψωθέντας γνῶναν
την ὑπερθάλλουσαν δόξαν τῆς δυνάµεως ταύττς,
Uo; xai βάθος, χα. πλάτος, καὶ μῆχος xatovopá-
ζων, ἑχάστην χεραίαν τῶν χατὰ τὸ σχΏμα τοῦ στα»-
ροῦ ΟθΣωρουμένων , ἴδίοις προσαγορεύων ὀνόμασιν'
ὡς τὸ μὲν ἄνω µέρος, Όψος εἰπεῖν ' βάθος δὲ, τ
μετὰ τὴν συμθολὶν ὑποχείμενον * τὴν δὲ Evxápava
χαθ) ἑχάτερον xspaíav, τῷ τοῦ µήχους τε xa mái.
τους ὀνόματι διασηµαίνων ὡς ἂν διὰ τούτου φαὺ--
ρωθείη τὸ μέγα μυστέριον , ὅτι καὶ τὰ οὐράνια καὶ
τὰ χαταχθόνια, xaX πάντα τῶν ὄντων τὰ πέρατα δια-
χρατεἶται χαὶ συνέχετα. παρὰ τοῦ τὴν ἀπόῤῥητον
xai μεγάλην ταύτην δύναμιν Ev τῷ τύπῳ τοῦ στα»-
poo παραδεἰίξαντος. ᾽Αλλ οὐδὲν οἶμα. δεῖν πλέον
ταῖς αἰτίαις ταύταις Σναγωνίζεσθαι, περιττὸν χρίνωνι
ἐμφιλοτιμεῖσθαι τοῖς κατὰ τῆς συχοφαντίας ἑλέγχοις,
καὶ δι ὀλίγων τῆς ἁἀληθείας δειχθεἰίσης.
Qóxouv πρὸς ἕτερον ἔγχλημα τῷ λόγῳ µετέλθω:-
psv Διαέξά1.Ίεσθαι λέγει παρ) ἡμῶν τοὺς ἁγίους.
'AXX εἰ μὲν αὐτὸς ἀχήχοε, λεγέτω τὰ ῥήματα τῆς
χατηνορίας ' cl δὲ πρὸς ἑτέρους εἱρηχέναι λέγει,
D δειξάτω διὰ τῶν μαρτυρούντων ἀληθῃ την αἰτία".
Ei 6i ἀφ᾽ ὧν γεγρἀφἧκαμεν ἀποδείκνυσιν, ἀναγνώτω
τὰ εἰρημένα, xaY τὴν αἰτίαν δεξόµεθα *. ἀλλ᾽ οὐχ ἂν
Tt τοιοῦτον προσενεγχεῖν ἔχοι. Πρόχειται Υὰρ ravi
τῷ βουλομένω τὰ παρ᾽ ἡμῶν εἰς ἐξέτασιν. Ei δὲ µέ-
τε πρὸς αὐτὸν εἴρηται, μήτε ἑτέρων ἀχήκοξν, μήτε
διὰ τῶν γεγραμµένων ἔχει τὸν ἔλεγχον, σιγᾷν οἴμα:
χρῆναι τὸν ὑπὲρ τούτων ἀπολογούμενον. Πρὺς γὰρ
τὸ ἀνυπόστατον ἔγχλημα, πρέπουσα πάντως ἐστι,
ἀπολογία dj σιωπἠ. Πέτρος φησὶν ὁ ἁπόστολος,
Κύριον καὶ Xpwrrór ὁ θεὺς ἐποίησε τοῦτον τὲν'
ἸΙησοῦν ὃν ὑμεῖς ἑσταυρώσατε. Ἡμεῖς ταῦτα παρ'
" Galat, vi, 14. E Cor. 1, 18. ** Ephes. 1,18. !* Act. 1, 50.
(αἱ) Idem fusius docet D. Greg. Nyss. in. Caiccitetica oratione c. 53.
CONTRA EUNOMIUM, LIB. V.
6es
μεμαθτχότες φαμὲν, περὶ £v πᾶσαν βλέπειν A nos ab co edocti, dicimus in unum omnem dicto-
mp£vovy τὴν σύμφρασι», αὐτόν τε τὸν σταυρὸν,
ἀνθρώπτινον ὄνομα, καὶ τὸ δεικτικὸν τῆς
Δύο Υὰρ πράγµατα περὶ ἓν πρόσωπον ὁ τῆς
; λόγος γεγεννΏσθαί φησι’ παρὰ μὲν τῶν Ἰου-
à πάθος, παρὰ δὲ τοῦ θεοῦ τὴν τιμήν * οὐχ
ου μὲν πεπονθότος, ἑτέρου δὲ διὰ τῆς áv-
0g τετιμηµένου ᾽ xal σαφέστερον ἐφερμηνεύει
διὰ τῶν ἔφεξης Τῇ δεξιᾷ γὰρ, φηοὶν, τοῦ
Ἠῥωθείς. Τίς οὖν ὑψώθη; Ὁ ταπεινὸς δὲ, 1
ος; Τί δὲ ἄλλο παρὰ τὸ θεῖόν ἐστιν ὁ Ὕψιστος;
μὴν ὁ θεὺς ὑφωθῆναι οὐ δέεται, ὕψιστος ὤν.
b ἀνθρώπινον ὁ ἁπόστολος ὑψῶσθαι λέγει.
] δὲ διὰ τοῦ Κύριος xal Χριστὸς γενέσθαι.
το δὲ µετά τὸ πάθος ἐγένετο. 0ὐχοῦν, οὗ τὴν
νιον ὕπαρξιν τοῦ Κυρίου διὰ τοῦ ἐποίησε ῥή-
παρίστησιν ὁ ἁἀπόστολος, ἀλλὰ τὴν τοῦ τα-
πρὺς τὸ ὑγηλὸν µεταποίησιν, διὰ τῆς δεξιᾶς
ΑΦ γεγενημένην. Σαφηνίζεται γὰρ χαὶ διὰ τού-
βήματος τὸ τῆς εὐσεθείας µυστήριον. Ὁ γὰρ
bet τῇ δεξιᾷ τοῦ θεοῦ ὑφωθεὶς, φανερῶς ἑκ-
ει την ἀπόῤῥητον τοῦ μυσττρίου οἰχονομίαν.
δεξιὰ τοῦ θεοῦ ἡ ποιητικὴ πάντων τῶν ὄντων,
ὁ Κύριος, δι οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, καὶ οὗ
ὑπέστη τῶν ὕντων οὐδὲν, αὐτὴ τὸν ἑνωθέντα
ὑτὴν ἄνθρωπον εἰς τὸ ἴδιον ὕψος ἀνήγαγε διὰ
ἰχράσεως, ὅπερ ἐστὶν αὐτῆ χατὰ τὴν φύσιν,
N ποιῄσασα. Ἔστι δὲ αὐτὸ Κύριος χαὶ Βασι-
Κριστὸς γὰρ ὁ βασιλεὺς ὀνομάζεται ταῦτα
V ἐποίησεν. "Ὥσπερ γὰρ Ev τῷ ὑψίστῳ γενό- C
Ἱπερυφώθη, οὕτω xal τὰ ἄλλα πάντα ἐγένετο,
ἀθανάτῳ ἀθάνατος, Ev τῷ φωτὶ φῶς, ἐν τῷ
* ἄφθαρτος, ἓν τῷ ἀοράτῳ ἁόρατος, ἐν τῷ
)Χριστὸς, ἐν τῷ Μυρίῳ Κύριος. Πέφυχε γὰρ
y σωματιχῶν ἀναχράσξων, ὅταν πολλῷ τῷ
οὐ ἕτερον πλεονάτει µέρος, πρὸς τὸ ἔπιχρα-
ἄντως μεταποιεῖσθαι τὸ ἑλαττούμενον, Τοῦτο
| $00 μωστ.χοῦ λόγου σαφῶς διὰ τῆς τοῦ Πέ-
μυνῆς διδασχόµεθα, ὅτι τὸ ταπεινὸν τοῦ ἐξ
ας σταυρωθέντος, ἡ δὲ ἀσθένεια την σάρκα
μαθὼς περὶ τοῦ Κυρίου ἠχούσαμεν. Τοῦτο δὲ
πρὸς τὸ ἄπειρόν τε xal ἀόριστον τοῦ ἀγαθοῦ
σεως, οὐχέτι ἔμεινεν ἓν τοῖς ἰδίοις µέτροις
ὑμασιν * ἀλλὰ τῇ δεξιᾷ τοῦ θεοῦ συνεπήρθην
νετο ἀντὶ ὑποχειρίου Χριστὸς βασιλεὺς, ἀντὶ
9 Όψιστος, ἀντὶ ἀνθρώπου θεός. Τίνα τοίνυν
τῶν ἁποστόλων πολεμεῖν ἡμῖν σχηµατιζό-
εὗρεν ix τῶν γεγραμµένων κατὰ τῶν ἁγίων
Αλλὰ σιωπἀάσθω καὶ τοῦτο τὸ ἔγχλημα :
γὰρ οἶμαι xaX ἁγεννὲς εἶναι, πρὸς τὰ deut
ἁνατόδεικτα τῶν λεγομένων ἵστασθαι. "AAA
υφοδρότερον τῆς χατηγορίας µετέλθωμεν.
τὸν ἄνθρωπον κθχογὠσθαι Aéyew ἡμᾶς,
' &£ ὑπακοῆς ἑαυτὸν ταπειώσα»τα τῇ τοῦ
µορρῇ. σύμμορφον εἶναι τοῖς ἀνθρώποις,
lr ταύτην draJatsir τὴν μερωήν. Οὐδὲν
rum phrasim respicere; et ipsam crucem, οἱ huma-
num nomen, et vim vocis demonstrativam. Duas
enim res circa unam personam Scripture sermo
asserit fuisse factas, a Judzis quidem passionem,
a Deo autem honorem: non quod alius quidem
passus sit, alius vero per exaltationem sil honoratus,
quod clarius verbis sequentibus interpretatur, duin
dicit, Dextra Dei exaltatus. Quis igitur exaltatus
est? huinilisne an altissimus ? Quid autem aliud
quam Deus est ille qui est Altissimus? Atqui Deus
altissimus cum sit, non indiget ut sublimetur : igi-
tur apostolus quod humanun est, exaltatum esse
dicit. Exaltatus est auiem, quia Dominus οἱ Chri-
$tus factus est, Propter hoc autem post passio.
B nem factus est. Quamobrem apostolus non Do-
mini exaistentiam quie antecessit secula, per verbum
fecit, repraesentat, sed humilis ad excelsum muta-
tionem per dexteram Dei factam. Quinetiam per
hoc verbum pietatis mysterium declaratur. Qui
enim dixit quod dextra Dei exaltatus, manifeste
ineffabilem mysterii dispensationem evolvit. Quod
dextera Dei omnium qua suni est. effectrix, qua
quidem est Dominus, per quem omnia condita
sunt, et sine quo nihil corum qua sunt subsistit,
Hxc unitim secum hominem ad propriam celsitu-
dinem per temperationem extulit, quod quidem est
ipsa secundum naturam, etiam illum faciens. Est
autem ipsum Dominus εἰ Rex, Christus enim rex
nominatur, hec etiam illum effecit; ut enim iu
altissimo factus, superexaltatus est, sic etiam alia
omnia factus est, inimmortali immortalis, jin lucelux,
in incorruptibili incorruptibilis : in invisibili invisibi-
lis; in Christo Christus ; in Domino Dominus. Nam iu
corporalibus temperationibus, cum pars altera multa
mensura exuberat, qui minor est transformari
solet in eam partem quz praevalet: hoc etiam in
mystico sermone plane per vocem Petri docemur,
quod humilitas ejus qui ex inlirmitate crucifixus
est, ipsa autem infirmitas carnem declarat, sicut
de Domino audivimus; hoc autem per tempera-
tionem cum infinito et interminato non manusit in
propriis mensuris et proprietatibus, sed dextra Dci
sublime elatum est, atque servi loco Dominus fa-
clus est, et pro subdito Christus rex : proque liu-
mili altissimus, οἱ pro homine Deus. Quamnam
ergo qui pro apostolis bellum nobis inferre simu-
lat, ex scriptis contra sanetos ansam nactus est?
Sed hoc crimen silentio involvatur: angusti enim
ct degeneris animi esse reor, contra falsa et nulla
demonstratione firmata crimina stare. Sed ad ac-
cusationis veliementius οἱ validius telum perga-
mus.
Ait nos (a) hominem in hominem exinanitv;n
esse affirmare, atque eum qui semelipsum ex. olc-
dientia submisit servi forma sumpta, hominibus con -
[ormem esse, etium priusquam hanc formam assuvi-
» Basilium intelligit, qui de codem disserit lib. 1, contra Eunomium.
009
S. GREGORII NYSSENI
* 20
psisset. Nihil de dictione submutatum fuit, sed eadein A ὑπημείφθη τῆς λέξεως * ἁλλ᾽ αὑτὰ τὰ ῥίματα παρ)
verba a nobis translata. sunt. ex illius sermone in
nostrum : αἱ enim quid in nostris scriptis est tale,
(nostra enim dico αι sunt doctoris ,)nullus ora-
tori calumniam imputet, omnem imploro veritatis
curam; el nos testabimur. Quod si horum nihil
est in nostris scriptis, oratio non exilem: culpam
inducit. Sed tanquam liquido et plane demonstra-
tis succenset et. indignatur, prodigiosas loquaci-
tates nugis et perturbatione plenas, et salebras, et
talia vocans, Quid agendum sit non video. Quemad-
modum ad improvisas iras phrenitide laborantium
et furentium, anxii et perplexi non habent quid
consilii captent : sic ego ipse adversus hanc despe-
rationem nihil consilii οἱ remedii invenio. Ait ma-
gister (rursus enim ad verbum ejus sermonem re-
petam) quod non theologie modum nobis tradit, sed
dispensationis rationes. Iste autem accusator ex his
impulsus nos astruere hominem exinanitum in homi-
nem contendit. Qux horuw et illorum communio ?Si
dicimus apostolum non nobis modum theologi: tradi-
disse, sed suo sermone dispensationem secundum
passionem subostendisse, propter hoc hominis in ho-
minem exinanitionem et servi formam ante saecula et
adventu in carne antiquiorem ex Maria hominem di-
cere damnamur. Sed supervacaneum esse arbitror in
certis et confessis immorari; praesertim cum ipsa
veritas nos ab omni crimiue liberet. Tunc cnim
ascusantibus resistere oportet, quando quis in sc ip-
$uin calumniatori ansam prabuerit: in quibus au-
tem nullum est periculum suspicandi aliquid absur-
di, non falsi criminis ejus qui caluinniose accusatur,
sed accusantis furoris et jnsanix reprehensio,
accusatio constituitur. Sed quemadmodum ob cru-
cem erubescendi crimine falso accusati, per ca
qua sunt examinata in contrarium conversum re-
geri accusatori crimen demonstravimus ; sic ct
haac culpam in accusatores transferri ostendemus,
quod illi non nos ex simili ad simile Filii mutatio-
nem in cconomia (id esL dispensatione ) passionis
doceamus, Examinabimus enim quz ab utrisque
dicuntur inter se comparata et summatim posita.
Nos dicimus unigenitum Deum qui per seipsum
produxit omnia : unum autem corum quz? ab ipso
facia sunt, et humanam naturam esse, qux: cum
in peccatum lapsa fuisset, et idco in mortis corru-
ptionem incidisset, rursus ipsam per semetipsum ad
immortalem vitam traxisse per hominem, in quo
tanquam tabernaculo mansit, tota bumanitate in
seipso assumpta, alque suam vivificam virtutem
mortali et. corruptibili nature admiscuisse; no-
siramque mortificationem per attemperationem ad
sc in vitalem gratiam et virtutem transmutasse. Et
boc asserimus esse secunduin carnem Domini my-
&lerium : quia qui est incommutabilis in mutabili
gignitur, ut ab eo quod deterius est in melius
wansferens et immutans admistam dispositioni
piutabili vitiositatem, aboleret a natura absumptum
ip seipso peccatum. Nam Dcus noster ignis con-
ἡμῶν µετενήνεχ-αι ἀπὸ του ἐχείνου λόγου πρὸς τὺν
ἡμέτερον. El pév ἐστί τι τοιοῦτον ἐν τοῖς παρ ἡμῶν
γεγραμµένοις (ἡμέτερα γὰρ τὰ τοῦ διδασκάλου φτμὶ),
μηδεὶς ἐγχαλείτω συχοφαντίαν τῷ ῥήτορι, πᾶσαν
αἰτῶῷ φροντίδα τῆς ἀληθείας * xaX ἡμεῖς µαρτυρῄσο-
psy. El δξ τούτων μέν ἐστιν ἐν τοῖς γεγραμµένοις
οὐδὲν, ὁ λόγος δὲ οὐχ αἰτίαν ἐπάγει dO fjv. ᾽Α)λλ’ ὡς
ἐπὶ φανερῶς ἀποδξδειγμένοις ἀγαναχτεῖ καὶ ὁρτί---
ἐται, τερατείας, xaY λήρου, xai ταραχῆς πλέρεις---
xai ἀνωμαλίας, καὶ τὰ τοιαῦτα χαλῶν ' τί χρὴ toda
τειν οὗ συνορῷ. Καθάπερ οἱ πρὸς τὰς ἀπροφασῶς
στους ὀργὰς τῶν φρενιτιζόντων ἁμηχανοῦντες om.
ἔχουσιν 6 τι βουλεύσονται, οὕτως οὐδὲ αὐτὸς EEsupi me
τινὰ πρὸς τὴν ἁμηχανίαν ταύτην ἐπίνοιαν. Oros
D διδάσχαλος (πάλιν γὰρ ἐπὶ λέξεως αὐτοῦ τὸν λό-χ-οι
ἐπαναλίζομαι), ὅτι οὐχὶ θεο.Ἰογίας ἡμῖν παρα.
δωσι τρόπο», ἀ..1ὰ τοὺς τῆς οἰκολομίας AÓTO tp,
Ὁ δὲ κατήγορος Ex τούτων ὁρμηθεὶς, ἄνθρωπον εἰ
ἄνθρωπον χεχενῶσθαι λέγει χατασχενάζειν ἡ μᾶ,,
Τίς κοινωνία τούτων κἀχείνων; El φαμὲν τὸν ἁπόστο-
λον μὴ θεολογίας ἡμῖν παραδεδωχέναι τρόπον, ἀλλὰ
τὴν κατὰ τὸ πάθος οἰχονομίαν ὑποδεῖξαι τῷ λόγω, δι 3»
τοῦτο ἀνθρώπου εἰς ἄνθρωπον κένωσιν, καὶ δούλοτ--2
μορφᾶν προαιώνιον, χαὶ τῆς ἐν σαρχὶ παρουσίσκ--ά
πρεσθύτερον τὸν ἐχ Μαρίας ἄνθρωπον λέγειν Oto za
λόµεθα. Αλλὰ περιττὸν οἶμαι τοῖς ὁμολονουμένοςα
ἐνδιατρίθειν, abt; τῆς ἀλτθσίας ἀφιείσις ἡμᾶς τα.
ἐγχλήματος. Tóc: γὰρ χρῆ τοῖς χατηγοροῦσιν ντε
καθἰστασθαι, ὅταν τις παθάσχῃ χα) ἑαυτοῦ το
συχοφάντῃ λαθὲν: ἐφ᾽ Qv Ob κἰνδυνός ἐστιν ont. oed
ὑπονοτγθηναί τι τῶν ἁτόπων, o) τῖς τοῦ συχοφαντοώ»
µένου διαθολῖς, ἁλλά τῆς τοῦ κατηγορηῦντος µανία--“
ἔλεγχος dj χατγγορία καθίσταται. 'AXA' ὥσπερ ἐπ —
αισχύνεσθαι τῷ σταυρῷ thy αἰτίαν ἔχοντες ἐδείξαμε- 9
διὰ τῶν ἑξητασμένων εἰς τοὐναντίον περιτρεπόµενον
τῷ χατηγόρῳ τὸ ἔγχλημα" οὕτω χα) τὴν αἰτίαν ταύτην
εἰς τοὺς χατηγόρους ἑπαναστρέφουσαν δείξοµεν᾽ x
ἐχείνων οὐχ ἡμῶν τὴν ἐξ ὁμορίου πρὸς τὸ ὅμοιον τοῦ
Υἱοῦ µετάστασιν ἐν τῇ χατὰ τὸ πάθος olxovopla δογµα:
τιςόντων. Ἐξετάσομεν γὰρ παράλληλα θέντες ἐπὶ χε-
φαλαίον τὰ παρ) ἑχατέρων λεγόμενα. Ἡμεῖς Φαμὲν
τὸν μονογενῆη θεὸν δι) ἑαυτοῦ παραγαγόντα τὰ πάντα,
Ev δὲ τῶν παρ᾽ αὐτοῦ γεγονότων, χαὶ την ἀνθρωπίνην
D φύσιν, ἧς πρὸς xaxlav ἀποῤῥυείσης, xal διὰ τοῦ
γενομένης ἐν τῇ τοῦ θανάτου φθορᾷ, τιάλιν αὐτὴν δὲ
ἑαυτοῦ πρὸς τὴν ἀθάνατον ζωὴν ἑ/ρελχύσασθαι διὰ
τοῦ ἀνθρώπου, ᾧ κατεσχήνωσεν, ὅλον ἀναλαδόντα
πρὸς ἑαυτὸν τὸ ἀνθρώπινον, καὶ τὴν ζωοποιὸν αὐτοῦ
δύναμιν τῇ θνητῇ xal ἐπιχήρῳ χαταµίξαι φύσει’ χαὶ
τὴν ἡμετέραν νέχρωσιν διὰ τῆς πρὸς δξαυτὸν ἀναχρά-
σεως εἰς ζωτικὴν µεταποιῆσαι χάριν καὶ δύναμο.
Καὶ τοῦτό φαµεν εἶναι τὸ κατὰ τὴν σάρχα τοῦ Κν-
píoo µυστήριον * ὅτι ὁ ἄτρεπτος Ev τῷ τρεπτῷ 17
vevat, ἵνα πρὺς τὸ χρεῖττον ἀλλοιώσας, xai μετα
θαλὼν Ex τοῦ γείρονος τὴν ἐμμιχθεῖσαν τῇ «pend
διαθέσει χαχίαν, ἐξαφανίσῃ ἀπὸ cfc φύσεως ἐν Bav
τῷ τὸ καχὸν δαπανήσας. Ὁ γὰρ θεὸς ἡμῶν op καν
αναλίσχον ἐστὶν, ᾧ ἑναρανίζεται πᾶσα xaxiag Όλα
—
CONTRA EUNOMIUM, LIB. V.
poc λόγος. 'O δὲ κατήγορο: τί φησιν; O0 Α sumens est !*, quo peccati materia omnis con-
xtrór τε xal ἄκτιστον τῷ διὰ κτίσεως γε-
καὶ διὰ τοῦτο πρὸς κακία» ἀ.ὶ.λοιωθέντι,
Ρῆναι. dA Aà καὶ αὐτὸν κτιστὸν ὄντα πρὸς
ιὲς ἐ.1θεῖν ἑαυτῷ καὶ ὁμόςυ-Ίον, οὗὖκ ἐξ
Ίσης «ὐσεως διὰ φι.Ίαγθρωπίαν τὴν τα-
av ὑποδύντα φύσιν, dJAA' ὅπερ ἦν, τοῦτο
y. TQ γὰρ γενικῷ τῆς προσηγορίας, Ev
των ἐστὶ τῶν Ex τοῦ μὴ ὄντος ὑποστάντων,
σεως ὄνομα. αἱ δὲ peprxaX τῶν Ev τῇ χτίσει
ἔνων διαφοραὶ, ταῖς τῶν ἰδιωμάτων παραλ-
ἑτέρα. τῆς ἑτέρας διενηνόγχασιν. "Dove εἰ
1kv ἐχεῖνος, χτιστὺς δὲ ἄνθρωπος, αὐτὸς εἰς
εενώθη χατὰ τὴν Βὐνομίου φωνήν * xat οὐ
παπεινὸν Ex τοῦ ὑπερέχοντος, ἁλλ᾽ Ex τοῦ
poe τὸ ὁμότιμον µετεχώρησε, πλὴν τῆς χατὰ B
xa «b ἀσώματον ἱδιότητος. Πρὸς τίνα τοίνυν
τῶν διχαζόντων ἐνεχθήσεται φιφος; 1| τίς
ιἦμασιν ἐχείνοις ὑπεύθυνος ἀναφανήσεται ;
τοῦ θεοῦ τοῦ ἀκτίστου τὸν χτιστὸν σεσῶ-
ων, f| ὁ τῷ χτίσµατι τῆς σωτηρίας ἡμῶν
5 τὴν αἰτίαν ;
οὐχ ἄδηλος τῶν εὐσεθούντων fj χρίσις. 'O
ιδῶς ἐπιστάμενος τὴν διαφορὰν τοῦ χτιστοῦ
ἄχτιστον' ὧν ἡ παραλλαγὴ χνριότητι xal
Καραχτηρίσεται τοῦ μὲν ἀχτίστου θεοῦ δε-
€ ἐν τῇ δυναστείᾳ αὐτοῦ τοῦ αἰῶνος, χαθώς
Προφήτης ' πάντων δὲ τῶν ἐν τῇ χτίσει δου-
103
sumpta evanescit. Hic noster est. sermo. Accusa-
Lor autem quid ait? Non. immutabilem et increa-
(um. ei qui per crealionem factus. est, et. ob id in
vitium mulalo, admistum esse : sed εί ipsum crea-
tum exsislentem ad sibi cognatum οἱ contribule venisse,
non ez supereminenli natura propter. benevolentiam
in genus humanum humiliorem, inquit, subiisse na-
turam, sed quod erat, hoc. factum. Nam generali
appellatione, unum de omnibus est eorum qui ex
nihilo substiterunt, creaturze nomen, sed particu-
lares eorum quz in creatura considerantur differen -
tiw, proprietatum discriminibus alix ab aliis dis-
crepant. Quare si creatus quidem ille, creatus vero
bomo, ipse in seipsum evacuatus est secundum
Eunomii vocem ; nec ad humile ex. superexcellente,
sed ex simili ad id quod in honore aquale est,
transiit, excepta proprietate qua est corporis ad id
quod corporís est expers. In quein igitur justa ju-
dicantium sententia feretur, vel quis criminibus
illis obnoxius pronuntiabitur? An ille qui a Deo
increato creatum salvum factum esse dicit, an qui
salutis nostrt& causam creature assignat?
Sed non obscurum est pie sentientium judicium.
Qui enim exacte scit creati cum increato differen-
tiam, quorum discrepantia dominatione et servi-
tute notatur; cum increatus Deus dominetur in po-
testate sua in szeculum δει], sicut ait Propheta:
omnes vero creaturz serviant, secundum ejusdem
) κατὰ τὴν τοῦ αὐτοῦ Προφήτου φωνὴν, Ἡ C Proplietze vocem, quas ait: Omnia serviunt tibi '* ; qui
πι Τὰ coópzavca CovAa cá ὁ ταῦτα τοί-
πιµελείας χατανοήσας οὐκ ἀγνοεῖ πάντως τὸν
ίας εἰς δουλείαν τὸν Μονογενη µετοιχίκοντα.
ἰουλεύει μὲν ἡ κτίσις πᾶσα xac τὸν Παῦλον,
& xav Εὐνόμιον τοῦ Μονογενοὺς fj οὐσία, οὗ
v χαταμιχθῆΏναι δούλοις, ἀλλὰ δοῦλον ἓν δού-
έοθαι διὰ τῶν δογμάτων οἱ ἐναντίοι πάντως
νάζουσιν. ᾽Αλλὰ μὴν τὸ πρὸ τῆς Ev σαρχὶ
ας ἐν δούλου μορφῇ λέγειν εἶναι τὸν Κύριον,
τι τῷ διαθάλλειν ἡμᾶς ὡς µέλανας τοὺς
, xaX ζοφώδη τὸν ἥλιον, χαὶ τὸν οὐρᾳνὸν χθα-
καὶ τὸ ὕδωρ ξηρὺν, xai πάντα λέγοντας τὰ
. 'O γὰρ οὐκ ἐξ ὧν ἀχήχοέ τι χατασκενά-
λὰ χατ᾽ ἰδίαν ὁρμὴν τὸ δοχοῦν ἀναπλάσσων,
iy τοιούτων φειδέσθω χαθ᾽ ἡμῶν ἐγχλημάτων,
ép ἐστιν ὑπέρ qs τούτων» ἡμᾶς καὶ ὑπὲρ
εὐθύνεσθαι, τῷ μηδὲν τούτων τὰς ἀρχὰς Ex
ετέρων ἔχειν, Ὁ γὰρ Ev τῇ τοῦ Πατρὸς 662
ἠθινὸν Yibv εἶναι διοριζόµενος, πῶς ἂν tv
δούλου τὴν αἰώνιον τοῦ Μονηγενοῦς δόξαν
s; Ἐπειδῆ τοίνυν δοχεῖ τῷ λογογράφῳ λέγειν
φροντίζει δὲ τοῦ δοχεῖν εὑπροσώπους τὰς
χατασχευάγειν, οὐδὲν περ.ττὺν ἂν εἴη xa
ον τοῖς ἀσυστάτοις τῶν ἐγχλημάτων ἑναγωνί-
yàp ἡ ἐφεξτς κατηγορία παραπλήσιον τὸ
rov ἔχει, δύο γὰρ Χριστοὺς xat δύο Κυρίους
Hebr. xu, 39. '" Psal. cxvin, 94.
D
hec igitur diligenter animadvertit, von ignorat
omnino eum qui Unigenitum ex servitute in servi-
tutem migrare facit. Si enim omnis creatura servit,
ut ait Paulus, creata est autem Unigeniti essentia,
ul censet Eunomius : non Dominum servis permi-
slum, sed servum inter servos factum csse su:8
decretis omnino adversarii astruunt. Verumtainen
ante adventum in carne in servi forma esse Donu-
num affirmare, perinde est acsi calumniarentur nos
dicere nigras stellas et. caliginosum solem et cce-
jum ad terram depressum, et aquam siccam, et om-
nia qu: sunt. ejusmodi : qui enim non ex auditis
quid astruit, sed pro suo impulsu quod sibi vide-
tur fingit, neque parcat contra nos ejusmodi cri-
mina intendere. Nihil enim interest utrum pro liis
an pro illis judicium subeamus, quia nibil horum
ex iis quz asserimus principium habere potest.
Qui enim in Patris gloria verum Filium esse deter-
minat, quomodo in servi forma xternam Unigeniti
gloriam contumelia afficeret? Quoniam vero huic
scriptitatori placet maledictis incessere: ipsiquo
est cur ut videatur plausibiles et speciosas accu-
sationes instruere: non supervacaneum et in-
. utile fuerit, criminibus instabilibus ct falsis resi-
stere.
Etenim sequens accusatio simile absurdum ba-
bet ; duos enim Christos et duos Dominos dicere nos
Τ05 S. GREGORII NYSSEM 104
insimulavit, non ex nostris scriptis accusationem Α λέγειν ἡμᾶς ἠτιάσατο, οὐχ Ex τῶν ἡμετέρων ἑλέγχευ
instituens, scd ad arbitrium pro suo jure men-
dacio utens. Quoniam igitur in ejus potestate est
quidquid lubet dicere, cur parce et stricte men-
titur, duos solos Christos a nobis induci aflirmans?
dicat pro suo jure, si ei videtur, nos decem €hristos
asserere, οἱ decies totidem, et ad mille numerum
producat, ut juvenilius οἱ inconsidcratius calum-
niam apprehendat. Nam blasphemia in duobus et
in pluribus Christis equale habet, criminaque non
probata, nec demonstrata similiter qualia sunt,
Ostendat igitur nos asseverare duos Dominos ct
duos Christos, ut de decies mille reprehensione
facta contra nos sententiam ferat. Sed ex nostris
scriptis nos convincere contendit. Rursus quie a
magistro dicta sunt dispiciamus, per quie iste con-
tro nos pulat crimina intentare. Non theologie
modum nobis tradit, inquit, sed «aconomig sive
dispensalionis rationes, qui dicit, quod Dominum
ipsum εἰ Christum fecit Deus. hunc. Filium quem
υ05 crucifixistis : voce demonstrativa ad id quod
humanum est et quod. cernitur omnibus incumbens.
Ilec igitur sunt scripta. Hi vero duo Christi, undo
ab Eunomio per id quod dictum est intrusi sunt?
ulrum dicere demonstrativam vocem, ad id quod
apparet incumbere, hoc duorum Christorum con-
stitutionis certam habet probationeim ? Igitur negare
decet et hoc, nempe superexaltatum esse ab ipso
post passionem Dominum, ne duos Altissimos di-
eere aecusemur. Siquidem Altissimus quidem qui
in principio est. Verbum Deus, superexaltatus au-
tem post passionem qui ex mortuis resurrexit,
sicut ait Apostolus. E duobus enim necessario
alterum eligendum est, vel dicendo superexaltatum
esse post passionem, quod quidem zqtuale est huic
assertioni, Dominum factum esse et Christum, im-
pietatis apud Eunomium reuin vocari, vel accu-
sationem declinando inficiari confessionem super-
exaltationis ejus «qui passus cst.
Sed ad hzc rursus oportet accusatoris sermonem
nostre causs dictionis patrocinium przstituere.
Que itaque sunt ab illo posita ad verbum re-
citabimus, per que noster sermo constituitur, ad
liunc. inodurm : Beatus. Joannes, inquit, Deum Ver-
bum per quem omnia facta sunl, in. carne factum
esse docet, dum dicit : « Et Verbum caro facium
est '*. » Àn intelligens quas scribit, h:zec orationi sux
adjicit? Equidem non arbitror ipsum scire horum
verborum sententiam. Nam si quis accurate qua
dicuntur consideraret, nullam in his et qua» a
nobis, et quie ab illo dicuntur, inter se repugnan-
tiam inveniret. Nos enim ea etiam qua per carnem
dispensata sunt seorsim spectamus, et divinam
viriutem in seipsa intelligimus. [lle similiter, ut
nos, eum qui in principio erat Verbum in carne
wanifestaum esse dicit, neque alius quisquam
jpsum, neque ipse seipsum unquam accusavit, ut
μα Joan. |, 14.
την αἰτίαν ἔχων, ἀλλὰ πρὸς τὸ δοχοῦν xat! ἑπονσίαν
τῷ φεύδει χρώμενος. Ἐπεὶ οὖν ἐπ᾽ αὑτῷ ποιξῖται τὺ
λέγειν ἃ βούλετα:, τί µιχρολόγως φέρει τὸ φεῦδες,
δύο μόνους Χριστοὺς λέγεσθαι παρ) ἡμῶν κατασχευά-
ζων »λεγέτω xav' ἐξουσίαν, εἰ δοχεῖ, χαὶ δέχα Χρι-
στοὺς πρεσθεύειν ἡμᾶς, xal δεχάχις τοσούτους, xal
εἰς χιλίους τὸν ἀριθμὸν ἑκτεινέτω, ὡς ἂν νεανιχώτε.
pov τῆς συχοφαντίας ἀντιλαμθάνοιτο. "HM τε γὰρ
βλασφημία, xaX ἐπὶ δύο xat ἐπὶ πλειόνων Χριστῶν
τὸ ἴσον ἔχει, καὶ τὸ ἀναπόδεικτον τῶν ἐγχλημάτων
ὡσαύτως ἴσόν ἐστι. Δείξας τοίνυν τὸ δύο λέγειν ἡμᾶς
Κυρίους xai δύο Χριστοὺς, ὡς περὶ µυρίων civ
ἔλεγχον ποιησάµενος, τὴν καθ) ἡμῶν φῆφον ἑἐχέτω,
'AXX Ex τῶν ἡμετέρων ἡμᾶς διελέγχειν φησί. Πάλι
B γὰρ τὰ εἱρημένα τῷ διδασχάλῳ διασχεφψώµεθα, δὺ
ὧν οὗτος οἵεται χινεῖν χαθ᾽ ἡμῶν τὰ ἐγχλήματα. 0ὐ
θεο.Ίογίας ἡμῖν παραδίδωσι τρόπον. qna, d.Llà
τοὺς τῆς οἰκονομίας «όλους, ὁ Aéqoy. ὅτι Κύριο
αὐτὸν xal Χριστὺν ἐποίησεν ὁ θεὸς, τοῦτον cir
Υἱὸν ὃν ὑμεῖς ἐστανρώσατε, cn δεικτιχῇ φωγῇ
πρὸς có ἀνθρώπινον αὐτοῦ καὶ β.Ίεπόμενον πᾶσιν
ἑπερειδόμενος. Τὰ μὲν οὖν γεγραμµένα ταῦτα οἵ-
δὲ δύο Χριστοὶ πόθεν παρὰ τοῦ Εὐνομίου δἀἁ τοῦ c£—7
ρηµένου εἰσεχυχλήθησαν; "Apa τὸ τὴν δεικτιαίδό
φωνὴν πρὸς τὸ φαινόμενον εἰπεῖν ἑπερείδεσθαι, τοὺς
τῆς τῶν δύο Χριστῶν χατασχενῆς τὴν ἁπόδειξιν ἔχει--
Οὐχοῦν ἀρνεῖσθαι προσῄχει, xal τὸ ὑπερυψωβῆνακς;
παρ᾽ αὐτοῦ μετὰ τὸ πάθος τὸν Κύριον, ὡς ἂν μὴ xa
C δύο Ὑψέστουςλέγειν αἰτιαθείημεν εἴπερ Ψφιστος μὲ.
ὁ iy ἀρχῇ ὧν Λόγος θεὸς, ὑπερυψωθῆναι δὲ μετὰ τή’
πάθος ὁ Ex νεχρῶν ἀναστὰς, χαθώς φησιν 6 ᾿Απόστο--
λος. Τῶν δύο γὰρ ἔστιν ἐξ ἀνάγχης ἑλέσθαι τὸ ἔτε---
Qo», 3| λέγοντας ὑπερυψῶσθαι μετὰ τὸ πάθος, Orca
ἴσυν τῷ Κύριον γενόµενον xaX Χριστὸν, ἀσεθείας παρὰς
τῷ Εὐνομίῳ φἑρειν γραφὴν, fj τὴν χατηγορίαν ἐχ-
Χλίνοντας, ἀρνεῖσθαι τὴν ὁμολογίαν τῆς τοῦ παθόντος
ὑπερυφώσεως.
᾽Αλλὰ χοὴ πρὸς ταῦτα πάλιν τὸν τοῦ χατηγόρου
λόγον συνήγορον τῆς ἡμετέρας ἀπολαγίας προστή-
σασθαι. Οὐχοῦν ἑροῦμεν ἐπὶ λέξεως τὰ παρ᾽ ἐχείνου
τεθέντα, δι ὧν ἡμέτερος συνίσταται λόγος, τοῦτον
τὸν τρόπον * Ὁ µακάριος, qnoi, ἹἸωάνγης τὸν θεὺν
D λόγον, δὺ οὗ τὰ πάντα γέγονεν, ἐν σαρκὶ Teze-
νῆσθαι διδάσκει Aéyov * « Καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ép
γετο.} "Apa συνιεὶς ἃ γράφει, ταῦτα τῷ ἰδίῳ λόγω
προστίθησιν; Ἐγὼ μὲν οὐκ οἶμαι τὸν αὐτὸν xal vy
τούτων εἰδέναι διάνοιαν, xal πρὸς τὸν ἡμέτερον δια”
µάχεσθαι λόγον. El áp τις ἀκριθῶς ἐπισχέφαιτο τὰ
λεγόμενα, οὐδεμίαν ἓν τούτοις εὑρήσει πρὸς ἄλληλα
τῶν τε παρ) ἡμῶν καὶ τῶν παρ) ἐχείνου λεγομένων
τὴν µάχην. Ἡμεῖς τε γὰρ xai τὰ διὰ σαρχὸς olxoe
µηθέντα χατ' ἰδίαν ὁρῶμεν, xal τὴν θείαν δύναμιν
ἐφ)᾽ ἑαυτῆς νουῦμεν ' ἐκεῖνός τε παραπλησίως ἡμῖν
τὸν Ev ἀρχῇ Λόγον ἐν σαρχὶ πεφανερῶαθαι λέγει, xa
οὔτε ἄλλος τις αὐτὸν, οὔτε αὐτὸς ἑαυτὸν Ἱτιάσστὸ
CONTRA EUNOMIUM, LID. V.
106
ὡς δύο Aóyov; x1p333ova, τόν τε Ey ἀρχῇ A duo Verba pradicantem, οἱ quod in principio erat,
«τὸν σάρχα γενόμενον, Otós γὰρ πάντως ὅτι
'0; ὁ αὐτός ἐστι τῷ Aóvto, ὁ Ev σαρχὶ φανεὶς
Baby ὄντι. Ἡ δὲ σὰρς οὐχ ἡ acr, τῇ θεότητι *
αποιτθῆναι χα) ταύτην πρὸς την θεότητα,
ἄγχης $a μὲν ἑφαρμόζειν τῷ Os Λόγῳ,
«fj τοῦ δούλου popu. El οὖν ἐχεῖνος οὐκ
Dep δ.ὰ τῖς τοιαῦτης ὁμολογίας τῶν Λόγων
Xs ἡμεῖς πρὸς δύο Χρ.στοὺς διαµερίζειν
εν διαθαλλόµεθα; οἱ τὸν ἐκ τοῦ πάθους
θέντα, τοῦτον Κὐριόν τε zal Χριστὸν γεγε-
[γοντες, διὰ τῆς πρὺς τὸν ὄντως ΚΌριον xal
ἐνώσεως, εἰδότες δι᾽ ὧν µεμαθήχκαμεν, ὅτι 1)
φύτις ἆξὶ µία χαὶ Ἡ αὑτὴ χαὶ ὡσαύτως
ἡ δὲ σχρξ χαθ᾽ ἑαυτὴν μὲν ἐστι τοῦτο, ὅπερ
el quod in carne factum est, Novit enim pror-
sus idem Verbum esse, quod in carne apparuit
cum eo quod erat apud Deum. Caru autem nou
eadem est cum divinitate : priusquam haoc ad
divinitatem transiret, ut necessario aliqua quidem
Dco Verbo congruerent, alia vero form:e servi. SI
igitur ille non ipsum accusat per talem confes-
sionem Verborum dualitatem inducere, quomodo
nos ad duos Christos fidem dispertiri per calum-
niam diciiur? qui superexaltatum ex passione,
eum Dominum οἱ Christum factum esse asserimus,
per unionem cum vero Domino et Christo, scien-
Les ex iis qux didicimus, quod divina quidem na-
tura semper una eademque et eodem modo se
$&vEt περὶ αὐτῆς ὁ λόγος τε xav ἡ αἴσθησις' p habet; caro vero per semetipsam boc quidem est,
lax δὲ πρὸς τὸ 8ziov, οὐχέτι ἓν τοῖς ἑαυτῖς
καὶ ἰδιώμασι μένει, ἀλλὰ πρὸς τὸ ἐπικρατοῦν
-ερέχον ἀναλαμθάνεται. Διαμένει δὲ ἀσύγχυ-
µε τῆς σαρχὸς καὶ τῶν τῆς Ὀεότητος ἰδιωμά-
ωρία, ἕως ἂν ἐφ᾽ ἑαυτῶν θεωρεῖται τούτων
;οἷόν τι λέγων’ 'Ο Λόγος πρὸ τῶν αἰώνων fjv:
; ἐπὶ τῶν ὁσχάτων ἐγένετο χρόνων. Καὶ οὐχ
αστρἑφας εἴποι, f) ταύτην προαιώνιον εἶναι,
; ἑσχάτοις γεγενησθαι τὸν Λόγον. Ἡ σὰρςξ
je ἔστι «ὔσεως' ἐνεργητιχῆς δὲ ὁ Λόγος. Καὶ
b δημιουργικὴ τῶν ὄντων, οὔτε fj θεότης πα-
ἴχει τὴν δἼναμιν. Ἑν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεὸν
' &v τῇ τοῦ θανάτου msípa ὁ ἄνθρωπος' xal
ἡδίου τὸ ἀνθρώπινον , οὔτε θνητὸν τὸ θεῖον.
quod de ipsa ratioque et sensus assumit; sed cum
divinitate temperata non amplius in suis terminis
et proprietatibus manet, sed ad id quod przevalet et
supereminet assumitur. Carnis tamen et divinitatis
proprietatum inconfusa permanet contemplatio ,
quandiu in se ipsis horum utrumque spectatur:
tale quid dicens : Verbum ante szxcula erat, caro
vero jin extremis temporibus facta est. Nec quis
retrovertens dixerit, vel hanc ante s:xcula fulsse,
vel in novissimis temporibus Verbum factum esse.
Caro patibilis est nature; verbum autem est agen-
tis. Neque ipsa est corum qu:e sunt opifex sive
conditrix, neque divinitas vim patibilem habet.
In principio apud Deum erat Verbum: in. mortis
λλα πάντα χατὰ τὸν αὐτὸν θεωρεῖται «pó- C experimento est homo: neque ab zterno huma-
E ζωοποιεῖ τὸν Λάξαρον ἡ ἀνθρωπίνη φύσις,
pott τὸν χείµενον dj ἁπαθὴς ἑξουσία, ἀλλ
μὲν ἀνθρώπου τὸ δάκρυον" ἡ δὲ ζωὴ τῆς
οὓς οὐ τρέφει τὰς χιλιάδας fj ἀνθρωπίνη
. οὔτε τρέχει ἐπὶ τὴν συχήν dj παντοδύναµος
Τίς ὁ χοπιῶν ἐχ τῆς ὁδοιπορίας, xal τίς ὁ
Boy «bv χόσµον ὑποστήσας τῷ λόγῳ; Τί τὸ
Je ἀπαύγασμα; Τί τὸ τοῖς ἥλοις διαπει-
Ἠοία μορφὴ ἐπὶ τοῦ πάθους ῥαπίζεται,
ε ἐξ ἁϊδίου δοξάνεται; φανερὰ γὰρ ταῦτα
τις ἑφερμηνεύσῃ τῷ λόγῳ, ὅτι αἱ μὲν
τοῦ δούλου, Ev ᾧ ὁ Δεσπότης αἱ δὲ τιμαὶ
πότου περὶ ὃν ὁ δοῦλος ὡς διὰ τὴν συν-
€ xai συμφυῖαν χοινὰ Ὑίνεσθαι ἑχατέρας τὰ
nitas est, neque divinitas est mortalis. Et alia
omnia eodem modo spectantur; neque humana na-
tura viviflcat Lazarum, neque jacentem plorat
impatibilis potestas. Sed hominis propria est la-
cryma; vita vero est viti» qux revera est. Non
humana mendicitas pascit multa hominum millia »
non ad ficum currit omnipotens potestas, Quis
fatigatur ex. itinere, et quis absque labore univer-
sum mundum verbo subsistere facit? Quis gloriae
splendor? Quid quod clavis est trans(ixum ? Quz
facies in passione colaphis infligitur? ct quas ab
eterno glorificatur? H:ec enim sunt clara, etiamsi
quis sermone non explicet , quod plage et ver-
bera sunt servi, in quo Dominus ; honores autem
a, τοῦ Δεσπότου τοὺς δουλιχοὺς µώλωπας εἰς D Domini, cirea quem servus : ita ut per coim-
ναλαμθάνοντος, xat τοῦ δούλου τῇ Δεσποτικῇ
νου τιμῇ διὰ τοῦτο γὰρ χαὶ τοῦ Κυρίου τῆς
σταυρὸς λέγεται, xal πᾶσα γλῶσσα ἑξομολο-
Fe Κύριος Ἰησοὺς Χριστὸς εἰς δόξαν θεοὺ
χρὴ καὶ τὰ λοιπὰ κατὰ τὸν αὑτὸν διελεῖν τρό-
ιἠώμεθα, τί τὸ ἀποθνῆσχον , καὶ τί τὸ χατα-
θάνατον ΄ τί τὸ ἀναχαινούμενον χαὶ τί τὸ
ην. Κενοῦται μὲν γὰρ fj θεότης, ἵνα χωρητὴ
ωπίνῃ φύσει γένηται' ἀναχαινοῦται δὲ τὸ ἀν-
llipp. n, 14.
pagem et nexum naturalem communia fiant utrius-
que utraque, Domino serviles vibices assumente, et
servo Dominico honore glorificato : ob eam causam
enim et Domini gloriz crux dicitur, et omnis lingua
confitetur, quia Dominus Jesus Christus in gloria
est Dei Patris '*.
Quod si oportet reliqua etiam eodem modo dis-
tinguere, consideremus quid quod moritur, et quid
quod mortem dissolvit : quid etiam id quod re-
novatur, et quid quod exinanitur. Exinanitur enim
divinitas, ut capi possit in humana natura : re-
101
S. GREGORII NYSSENI
798
novatur vero quod humanum est, cum fit divinum A θρώπινον, διὰ τΏς πρὸς τὸ θεῖον ἀνακράσεως Üciav
per tempera:;ionem cum divinitate. Quemadmodum
enim aer sive spiritus in aqua non continetur,
eum aliquo graviori corpore conclusus οἱ contra-
cius in aqua profunditate relictus fuerit, sed ad
cognatum sibi recurrit priucipium, aqua autem
S»pe cum recursu spiritus attollitur, in subtili
quadam et in modum membran: tenui superficie
aerio circulo incurvata : sie eliam vera vita in
carne sila ad seipsam post passionem cum re-
currit : etiam caro qui? circum ipsam a divina
immortalitate in altum sublata est, a. corruptione
ad id quod est incorruptibile sursum compulsa. Et
quemadmodum in ligno ignis intra superficiei
conditus ct sopitus, videntium vel tangentium fallit
$2pe sensum; suscitatus autem apparet : sic in
morte, quam fecit pro sua potestate, qui animam
$uam a corpore disjunxit, cum ad Patrem dixit :
Pater, tibi in manus commendo spiritum meum ?? ;
qui, sicut dixit, potestatem habet iterum ipsam
sumendi : hic confusione qux ab hominibus est
contempta, quia sit Dominus glori, veluti vitze
in natura corporis conteclo suscitabulo, sive igni-
culo, iu dispensatione secundum mortem rursus
accendit, et suscitavit potentia su:& deitatis, quod
mortificatum erat vefovens, et sic in d.vinie po-
tenti:e infinitatem breve illud natura nostr: li-
bamentum cum infudit, quod quidem ipse erat,
hoc et.illud fecit, servilem formam, Dominum:
et hominem ex Maria natum, Christum; et cru-
cifixum ex imbecillitate, vitam et potentiam : atque
oninia quzcunque in Deo Verbo pie considerantur,
etiam in assumpto a Verbo faciens. lta ut non per
divisionem peculiariter in utroque hac videantur
esse, sed cum divinitate temperatione, secundum
id quod prapotentius est recreata corruptibilis
natura, potentie deita*is particeps facta sit, uL
Si quis dicat, aceti guttam vasto mari immistam,
per hujusmodi mistionem maris qualitates induisse,
quia non amplius secundum naturam hujus liquo-
ris qualitas in 1mmensitate prepotentis immaneat.
Sic noster sermo non numerum Christorum, ut
criminatur Eunomius, sed unionem hominis cum
Deo affirmans, mortalis cum immortali, servi cum
γινόµενον. Ὡς γὰρ o) κρατεῖται πνεῦμα iv ὕδατι
ὅταν τινὶ τῶν Ῥαρυτέρων συγχατασπασθξἓν tvazo-
λειφοῇ τῷ βάθει τοῦ ὕδατος, ἀλλ' ἐπὶ τὸ συγγενὲς
ἀνατρέχει; τὸ δὲ ὕδωρ πολλάκις τῇ ἀναδρομῆ τοῦ
πνεύματος συνεπαίρεται, Ev λεπτῇῃ τινι xal ὑαξνώδει
τῇ ἐπιφανείᾳ ἀερώδει κύκλῳ περικυρτούμενον ᾿ οὕτω
xai τῆς ἁλτθινῆς ζωῖς τῆς ἐγχειμένης τῇ σαρχὶ πρὺςς
ἑαυτὴν μετὰ τὸ πάθος ἀναδραμούσης ' xai ἡ περι
αὐτὴν σὰρξ συνεπρθη ὑπὺ τῖς θεῖνῆς ἀθανασίαςςς
ἁπὺ τῆς c Ἕθορᾶς συνανωσθεῖσα ἐπὶ τὸ ἄφθαρτον. Κας:
ὥτπερ τὸ ἐν τῷ ξύλῳ πῦρ ἐντὸς πολλάκις τῖς bm
φανείας χρυπτόµενον, λανθάνει τῶν ὀρώντων T, ca
ἁπτομένων τὴν αἴσθησιν * ἀναζωπυρούμενον δὲ game,
ροῦται’ οὕτως καὶ ἐν τῷ θανάτῳ ὃν πεποίηται x σι
D Σξουτίαν 6 διαζεύξας τὴν ψυχῆν ἀπὸ τοῦ σώματος. ,
εἰπὼν πρὸς τὸν ἴδιον Πατέρα, ὅτι Ἐν ταις χερί
σου παρατίθηµι có πγεῦμά µου ᾽ 6, καθώς eria,
ἐξουσίαν ἔχων πάλιν λαθεῖν αὐτὴν , οὕτως ὁ της dy
ἀνθρώποις αἰσχύνης χαταφρονῄσας , διὰ τὸ εἶναι τῆς
δόξτς Κύριος, οἱονεὶ συγχαλύφας 5b τῆς ζωῆς ἐμ-
πύρευµα τῇ φύσει τοῦ σώματος, Ev τῇ κατὰ dy
θάνατον οἰχονομίᾳ, πάλ ιν &visé τε xal ἀνεζωπύρτοέ
τῇ δυνάµει τῆς ἰδίας θεότητος. τὸ νεχφωθὲν ἀνα”
θάλύας, xai οὕτως τῷ ἀπείρῳ τῆς ΟεῖχΏς δ.νάµεω:
τὴν βραχεῖαν ἐχείνην τῆς φύσεω: Ἱμων &zapytY
ἀναχέας ' ὅπερ αὐτὸς fjv, τοῦτο χἀχεῖνο ἑποίτσε, tty
δουλικὴν μορφὴν Κύριον καὶ τὸν ἄνθρωπον τὸν ἐχ
Μαρίας Χριστόν’ xai τὸν ὀταυρωθέντα EG ἁσθενε las
ζωὴν xal δύναμιν’ xal πάντα ὅσα Ev τῷ Gso Mg
χἀτὰ τὸ εὐσεθὲς θεωρεῖται, xai ἐν τῷ ἀναληφθέντι
παρὰ τοῦ Λόγου ποιῄσας. Ὡς μὴ κατὰ διαίρετυ
ἰδιαζόντως ἐφ᾽ ἑκατέρου ταῦτα δοχεῖν εἶναι, ἀλλὰ dd
πρὸς τὸ Θεῖον ἀνακράσει κατὰ τὸ ἐπικρατοῦν ἀνα-
ποιηθεῖσαν τὴν ἐπίχηρον φύσιν, μεταλαδεῖν τὴν τῇ
θεότητος δύναμιν , ὡς εἴ τις λέγοι, ὅτι τὴν σταγθά
τοῦ ὄξους ἐμμιχθεῖσαν τῷ πελάγει, θάλασσαν ἡ pit
ἐποίωσε, τῷ µηκέτι τὴν κατὰ φύσιν ποιότητα 500
ὑγροῦ τούτου iv τῇ ἀπειρίᾳ τοῦ ἐπικρατοῦντος cup
pévety * οὕτως ὁ ἡμέτερος λόγος οὐχ ἀριθμὸν Xpe
ἀτῶν, καθὼς χατηγορεῖ ὁ Εὐνόμιος, ἀλλὰ ἕνωσιν τὸ
ἀνθρώπου πρὸς τὸ θεῖον πρεσδεύων, τὴν τοῦ Üvrtoi
πρὸς τὸ ἀθάνατον, καὶ τὴν τοῦ δούλου πρὸς τὸν Ki-
piov, καὶ τὴν τῆς ἁμαρτίας πρὸς τὴν δικαιοσύνην, χαὶ
Domino, peccati cum justitia; exsecrationis cum p «hv τῆς χατάρας πρὺς τὴν εὐλογίαν, και τὴν
benedictione; hominis cum Christo transmutatio-
nem, facturam nominat. Quis igitur sycopbhantis
relinquitur sermo? Quod nos duos Christos dogmate
nostro pradicemus : si eum qui a principio in-
creabiliter est in Patre, Dominum et Christum,
et Verbum Deum factum esse negamus. Beatum
vero Petrum breviter secundum carnem mysterium
obiter demonstrantem dicere, secundum ante de-
monstratam intelligentiam, definivimus. Quia quod
ex imbecillitate crucifixum est, et ipsum propter
prevalentem inhabitantis potentiam illud factum
est, quod ille qui inhabitavit est et. nominatur,
Christus et Dominus, sicut diximus.
9 Luc. xxi, 46; Psal. xxx, 6.
τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν Χριστὸν µεταστοιχείωσνι
ποίησιν ὀνομάξων. Τίς οὖν ἔτι τοῖς συχοφάνταν
ὑπολείπεται λόγος; Ὡς δύο Χριστους ἡμῶν ἓν τῷ
δόγµατι χηρυσσόντων, εἰ τὸν ἐξ ἀρχῆς ἀχτίστως iX
τοῦ Πατρὸς ὄντα, Κύριον καὶ Ἀριστὸν. xai Aóyov χαὶ
8cby οὐ λέγομεν πεποιῄσθαι. Toy δὲ µαχάριον Πέτρον
iy βραχεῖ τὸ κατὰ τὴν σάρχα μυστήρῳν παροδιαῦςε
ἐνδειχνύμενον λέγειν διοριζόµεθα, χατὰ τὴν προακὸ»--"
δεδειγµένην διάνοιαν. "Οτι τὸ σταυρωθὲν ἐξ dcm
νείας, xai αὐτὸ διὰ τὴν ἐπικρατήσασαν τοῦ iE
κῄήσαντος δύναμιν, ἐκεῖνο γέγονεν ὅπερ ὁ ἑνοιχὴας-πα
ἔστι τε χαὶ ὀνομάζεται, Χριστὸς καὶ Κύριος, χα ἃ
εἰρήχαμεν.
CONTRA EUNOMIUM, LIB. VI.
710
ΚΑΤΛ EYNOMIOY ΛΟΓΟΣ Q..
CONTRA EUNOMIUM LIBER SEXTUS.
ΚΕΦΑΛΑΙΑ TOY EKTOY ΛΟΓΟΥ.
ὁ ἕκτος δὲ Aóyoc οὗ qv ἄνθρωπον ccv
“ωσηρίᾳ τῶν ἀνθρώπων éA0ó0rza, ὡς ὁ Εὐὺ-
(c τὺν μένα» Bacílewv εἶπεν εἰρηχέναι,
ὥς διαθά.Ί.ῖων, δείχνυσι»͵, ἆ.1.Ἰὰ τὸν µονο-
του Θεοὺ Υἱὸν σάρκα ἀνθρωπεία» ἔνδυ-
rov, xal µεσίτη» θεοῦ xal ἀνθρώπων γε-
rov, παθητὸν σαρκὶ, ἁπαθῆ τῇ θεότηει
ο:ἀμεγο», τὸν Εὐνόμιον συκοφάντην ἁπ-
p.
| xdAw τῆς τοῦ Πέτρου µἐμνγηται φωνῆς
Ἑποίησε, xal τῆς ἐκ τῆς πρὸς Εδραίους,
Ισ, ᾿Απόστολον xal ἀρχιερέα τὸν Ἱησοῦν
Θεοῦ γεγενῆσθαι ' ἱχανῶς τε ὑπὲρ τῶν παρὰ
µίου éxayüérror αὐτῷ ἑγκάημάτων ἁπο-
σάµεγος, αὐτὺν τὸν Εὐνόμιον συν ηγοροῦγ-
ος τοῦ μµεγά.Ίου ἁποδείκνυσι Βασιμείου
€, xal ύριον τὸν μονογεγή Ylóvr σάρχα
γάμενυν γεγογέναι Aérorca.
ειτα τὸ πρὲς τὸν Φί]ιππον ῥηθὲν παρὰ τοῦ
ον, 'O ἑωρακὼς iui, τὸν ἐν τῷ ἁιὶ-Ίοιω-
|! σώμαει ὄντα, ἑώραχε τὸν Πατέρα, θαυ-
uc διέξεισω. Ἐν ᾧ xal τὸ κατὰ τὸ giáy-
ov πάθος τοῦ ΚΜυρίου, xal τοῦ Πατρὸς
ἐς, δηµιουργικόν τε καὶ προγοητικὀν xal
τών ἀνθρώπων συμφυῖαν, καὶ εἰς τὰ ἐξ
διετέθησαν ἀνά-υσι παγκάνως διε.λή-
v.
: πάλι τὴ» παρὰ τοῦ Πέτρου nci ἆνα-
4’, ὅτι Κύριον xal Χριστὸν ὁ Geb; αὐτὸς
σε, καὶ διὰ πο. Ίων cvAAomicuoY ταύτην
Όφως διασα-ήσας, £v ταύτῃ τὀν Εὐνόμιονγ
ϱθῷ συνηγοροῦγτα δεἰχνυσι δόγµατι ' ἐν.
άτε θεῖα xal ἀνθρώπινα órógaca διὰ civ
φύσεων dráxpacur ἑκατέρᾳ φύσει &pup-
€, tó* «Ίόγονγ π.Ίηροι.
CAPITA SEU SUMMARIA LIBRI SEXTI.
4. Sextus liber ostendit, eum qui pro salute hominum
venit, non fuisse nudum merumque hominem, ut
magnum Basilium asseruisse Eunomius mendaciter
calumniabatur : sed unigenitum Dei Filium carnem
humanam induisse, factumque mediatorem Dei et
hominum, passibilem carne, impassibilem divini-
tale ; et Eunomium sycophantam agere demonstrat.
. Jterum meminit dicti a S. Petro prolati (Act. i.
Certissime ergo sciat oninis domus Israel, quia
et Pominum eum, et Christum fecit Deus ) et illius
ad Hebraos, quod ait. Christum a Deo Apostolum
et summum Pontificem factum esse: e/ cum pro-
lixa satis apologia accusationes contra Basilium
ab Eunomio productas diluisset, ostendit ipsum
Eunomium Basilii dictis subscribere, et unigeni-
tum Filium carne assumpta Dominum factum esse,
a[firmare.
. lliud Domini ad Philippum: Qui videt me, m
corpore mulato existentem, vidit et l'atrem, miri-
fice explanat. Ubi eiiam in benignissima Passione
Domini, Patris impassibilitatem, et. vim creandi,
ac providentiam, ei hominum in natura convenien-
tiam, el in ea, ex quibus compositi sunt, resolu-
. lionem perquam pulchre docet,
et
. Deinde resumpto Divi Petri dicto, Quem Dominum
et Christum Deus ipse fecit, multisque syllugis-
mis sapientissime declarato , ostendit Eunomium
hic eliam recte doctrine astipulari; tandemque
divina et lumana nomina propter naturarum unio-
nem wirique nature accommodans, librum ter-
minat.
αἰσθάνομαι πέρα τοῦ δέοντος ἐμφιλοχωρή- À Sed sentio ultra quam oportet nobis indulsisse,
τόπῳ, τῆς ἀνάγχης τῶν νοημάτων πρὸς τὴν
! ἡμᾶς ταύτην ἐξαναγούσης, ἐἑπαναληττέον
ἰχολουθίαν τῶν ἐγχλημάτων, ὡς ἂν μηδὲν τῶν
έντων t; uiv ἀναπολόγητον παραδράμοιμεν.Μαὶ
, εἰ δοχεῖ, τοῦτο σχεφώµεθα, ὅπως ἡμᾶς al-
χοινὺν ἄνθρωπον τὴν τοῦ παντὸς σωτηρίαν
κέναι λέγειν. Ἰοῦτο γὰρ ci. xai διὰ τῶν ἐξ-
νων μετρίως Ίδη προαποδέδειχται, ἀλλ' ὡς ἂν
"tuy ἐχχαθαρθείη τῶν ἐκ διαθολΏς χρινόντων
Tag, bv ὀλίγῳ πάλιν διαληγόμεθα. Ἡμεῖς
Ν ἀπέχομεν εἰς χοινὸν ἄνθρωπον τῆς μεγάλης
lp λόγον χάριτος thv αἰτίαν ἀνάγειν, ὥστε
Πέτρου χαὶ Παῦλον, ?j elg οὐράνιον ἄγγελον
η τις την τοιαύτην εὐεργεσίαν, ἀνάθεμα λέ-
ύτον χατὰ τὸν Παύλου νόµον. Οὔτε γὰρ Παῦ-
ανρώθη ὑπὲρ ἡμῶν, οὔτε εἰς ἀνθρώπινον t6a-
et in hoc loco libentius moram fecisse, notionum
necessitate ad hanc contemplationem nos subve-
hente, quare criminum consequentia resumenda est,
ut nihil eorum quz nobis objecta et illata fuerunt,
indefensum praetereamus. Ac primum si videtur
consideremus quo modo nos accusat communem
sive purum hominem universi salutem operatum
esse dicere. Hoc enim etsi per ea quz sunt me-
diocriter excussa et examinata jam demonstratum
est: lamen ut prorsus eorum qui ex calumnia
judicant expurgata sit opinio, paucis rursus disse-
remus. Tantum abest ut ad communem hominem
ingentis omnemque rationem superantis grati
causam adducamus, ut etiam si quis ad Petrum
vel Paulum, vel ad coelestem angelum talem opera-
tionem referret, diceremus hunc, secundum Pauli
T! S. GREGORII NYSSEN! | 319
legem, anathema (id est sacrum, devotum, detesta- A
bilem). Neque enim Paulus pro nobis crucifixus
est ; neque in humanum nomen sacro lavacro tincti
sumus. llaud tamcn quoniam vim Christi salutem
humana natura przxstantiorem esse confitemur, jam
adversariorum dogma contra veritatem praevalet :
his enim propositus cst scopus, prastruere per
omnia, Filii cssentiam a Patris essentia alienam
esse el diversam : nec solum geniti cum inge-
nito differentia, verum ctiam patibilis cum impa-
tibili oppositione, quod secundum essentiam est
dissimile, detonstrare obnixe contendunt. Atque
struitur.
Non minus etiam per ea qui nunc dicuntur ma-
nifestum est. Nam si eos qui natura human: pas-
sionem attribuunt accusat : ipsam omninodivinitatem
passioni vult subjicere. Cum enim sit duplex et am-
bigua opinio, utrum divinitas an humanitas perpessa
fuerit : horum unius accusatio, ejus quod relinquitur
plane fit przstructio. Si igitur eos qui passionem
in homine intuentur accusant, illos prorsus qui Filii
divinitatem passibilem dicunt, laudabunt. (Quod
autem astruitur, patrocinium absurditatis dogmatis
ipsorum efficitur. Si enim juxta illorum rationem
patitur Filii divinitas; Patris vero in omni impas-
$ibilitate secundum essentiam custoditur : iuipas-
sibilis igitur natura ab ea quz perpessioni
obnoxia est alienatur. Quandoquidem hoc quod
dicitur, quantum verbis circumscribitur, breve
quidem est, sed omnis in dogmate pravitatis prin- C
cipia et hypotheses przxbet : justum fuerit lectores
non responsum concisum et breve, sed quod vali-
dum est et tutum postulare. Nos igitur neque
bomini salutem nostram attribuimus, neque in-
corruptibilem εἰ divinam naturam patibilem et
corruptibilem esse admittimus, sed quoniam divinis
vocibus omnino et indubitanter oportet fidem
habere, quz Deum Verbum in principio esse
praedicant, post vero Verbum caruem factum in
terra visum esse et cum hominibus conversatum,
convenientes voci divinz notiones in fide accipimus.
Cum enim audimus, quod lux est, et virtus, et
justitia, et vita, et veritas, quodque omnia per ip-
sum facta sunt, hec omnia et ejusmodi fide
digna et certa facimus ad Verbum Deum referentes. D
Cum vero dolorem, et somnum, et egestatem, etiam
turbationem, et. vincula, et clavos, et lanceam,
et sanguinem, et vulnera, et. sepulturam, et mo-
numentum, et quascunque alia ejusmodi, etsi
prius demonstratis, modo subcontrario habere sc
videantur: nihilominus et fide digna certa, veraque
affirmamus, ad carnem spectantes, quam per fidem
cum verbo accepimus. (Quemadniodum non licet
carnis proprietates in Verbo quod erat in principio
contemplari: sic contra, neque ea qu: sunt divi-
nitatis propria, in natura carnis fas est intelligere.
Quamobrem cum de Domino doctrina evangelica
sit mista, et.ex. sublimibus, Deoque quadrantibus,
atque ex humilibus utrumque intellectum, utrique
πτίσθηµεν ὄνομα. Ob μὴν ἐπειδη x pzíttto τῆς ἆνθρω-
πίνης φύσεως εἶναι τὴν σωτήριον τοῦ Χριστοῦ δύναμιν
ὁμολογοῦμεν, Άδη τὸ δόγμα τῶν ὑπεναντίων τὸ χατὰ
τῆς ἁληθείας χρατύνεται. Toi; μὲν Υὰρ σχοπός ἔττι
διὰ πάντων χατασχευάσαι τὶν τῆς οὐσίας τοῦ Υἱοῦ
πρὸς ttv τοῦ Πατρὸς ἀλλοτρίωσιν, xai οὗ µόνον τῇ
τοῦ γεννητοῦ πρὸς τὸ ἀγέννητον διαστολή, ἁλλὰ xol
τῇ τοῦ παθητοῦ πρὸς τὸ ἁπαθὲς ἀντιθέσει, τὸ χατ'
οὐσίαν ἀνόμοιον ἀποδειχνύειν σπουδάτονσι. Καὶ τοῦτο
γυμµνότερον μὲν ἐν τοῖς τελευταίοις τοῦ λόγου χατα---.
σχκευάζεται.
hoc in postremis sermonis partibus nudius con—
Φανερὸν δὲ xa διὰ τῶν νῦν λεγομένων οὐχ fj: 208
ἐστιν. El γὰρ αἰτιᾶται τοὺς τὸ πάθος τῇ ἀνθρωπί-»
φύσει ἀνατιθέντας , βούλεται πάντως αὐτὴν τῷ cám e
ὑπαγαχεῖν τὴν θεότητα. Διπλῆς γὰρ οὕσης xat ἅμαρε.
θόλου τῆς ὑπολίψεως, εἴτε τὸ θεῖον εἴτε τὸ ἀνθρώτςι-
voy $y πάθει γέγονεν, ἡ τοῦ ἑνὸς κατηγορία, xata-
σχευἣ πάντως τοῦ λειπομένου γίνεται. El τοίνυν al.
τιῶντα, τοὺς τὸ πάθος περὶ τὸν ἄνθρωπον βλέποντας,
ἐπαινέσουσι πάντως τοὺς ἐμπαθῆ λἐγοντὰς τοῦ Υἱοῦ
την θεότητα. Τὸ δὲ κατασκευαζόµενον, συνηγδρία
της toU δόγµατος αὐτῶν ἁτοπίας Ὑίνεται. El γὰρ
πάσχει μὲν χατὰ τὸν λόγον αὐτῶν τοῦ Υἱοῦ ἡ θεό-
της ἡ δὲ τοῦ Πατρὸς ἓν ἁπαθείᾳ πάσῃ φυλάσσεται
κατὰ τὴν οὐσίαν' ἡ ἀἁπαθῆς ἄρα φύσις πρὸς τὴν
παραδεχομένην τὸ πάθος ἀλλοτρίως ἔχει. Ἐπειδὴ
τοίνυν βραχὺ μὲν ὅσον ἐν τῇ περιγραφῇ τῶν ῥτμά-
των ἐστὶ τὸ λεγόμενον, πάσης δὲ τῆς περὶ τὸ δόγμα
καχίας τὰς ἀρχὰς χαὶ τὰς ὑποθέσεις παρέχεται, 6i-
χαιον ἂν εἴη τοὺς ἐντυγχάνοντας μὴ τὸ σύντομον τῆς
ἀποχρίαεως, ἀλλά τὸ ἀσφαλὲς ἀπαιτεῖν. Ἡμεῖς &oí- .
νυν οὔτε ἀνθρώπῳ «hv σωτηρίαν ἑαυτῶν ἀνατίθεμεν,...
οὔτε τὴν ἀχήρατον xal θείαν φύσιν ἐμπαθὴ xat ἑτι[-----
xnpov εἶναι καταδεχόμεθα" ἀλλ’ ἐπειδὴ χρὴ πάντωςς-
πιστεύειν ταῖς θείαις φωναῖς, at Θεὸν τὸν ἐν ἀρχὮι
ὄντα Λόγον χηρύσσουσιν ' μετὰ ταῦτα δὲ τὸν Λόγον
σάρχα γενόμενον ἐπὶ τῆς γῆς ὀφθῆναι , xal τοῖς ἀν-
θρώποις συναναστραφῆναι, τὰ πβόσφορα τῆς θείας
φωνῆς νδήµατα τῇ πίστει δεχάµεθα. "Οταν μὲν yàp
ἀχούωμεν ὅτι φῶς ἐστι, xal δύναµις, καὶ δικαιοσύνη,
χαὶ ξωῇ, καὶ ἀλήθεια, καὶ ὅτι πάντα δι) αὐτοῦ ἐγένετο"
πάντα ταῦτα xal τὰ τοιαῦτα πιστὰ ποιούµεθα , εἰς
τὸν Λόγον τὸν Θεὸν ἀναφέροντες. "Όταν δὲ λύπην,
καὶ ὕπνον, καὶ ἔνδειαν, xat ταραχὴν, xai δεσμὰ, wet
ἥλους, xat λόγχην, xaX αἷμα, καὶ τραύματα, xai τα-
qv, χαὶ μνημεῖον, χαὶ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα, xXv ὑτπεναν-
τίως ἔχῃ τοῖς προαποδεδοµένοις, οὐδὲν ἧττον πιστά
το xal ἀληθῃ εἶναι δεχόµεθα, πρὸς τὴν σάρχα βλέ-
ποντες, ἣν τῇ πίστει μετὰ τοῦ λόγου παρεδεξάµεθα.
Ὡς οὐχ ἔστι τὰ τῆς σαρχὸς ἰδιώματα τῷ ἐν ἀρχῇῃ ὄντι
ἐπιθεωρηθῆναι Aóyt * οὕτως αὖ πάλιν οὐδὲ τὰ τῆς
θεότητος ἴδια ἐν τῇ τῆς σαρχὸς φύσει χατανοῆσαι.
Διὸ μεμιγµένης τῆς εὐαγγελιχῆς περὶ τοῦ Κυρίου
διδασχαλίας διά τε τῶν ὑψηλῶν τε xol θεοπρεπῶν
χαὶ διὰ τῶν ταπεινῶν, ἑχάτερον τῶν νοημάτων ἑχα-
τέρῳ τῶν ἐν τῷ μυστηρίῳ νοουµένων χαταλλίλως
ἁρμότομεν, τὸ μὲν ἀνθοώπινον τῷ ἀνθρωπίνῳ, τὸ δὲ
CONTRA EUNOMIUM, LIB. VI.
114
! τῇ θεότητι, xat φαµεν ὅτι xao θεὺς ὁ Υἱὸς, A eorum qux in mysterio intelliguntur, inter se
$ πάντως ἐστὶ xal ἀχήρατος. El δέ τι πάθος
δὐαγγελίῳ περὶ αὐτοῦ λέγοιτο, δ.ὰ τοῦ ἀνθρω-
πάντως τοῦ δεχοµένου τὸ πάθος τὸ τοιοῦτον
jesv. Ἐνεργεῖ Υὰρ ὡς ἀληλῶς fj θεότης διὰ
gi αὐτὴν σώματος σωτηρίαν, εἶναι τῆς μὲν
: τὸ πάθος, τοῦ δὲ Θεοῦ τὴν ἑνέρχειανι χᾶἂν τὸν
μολον εἰς συνηγορίαν τινὲς τοῦ ἑναντίου χαθἑλ-
ὄγματος, λέγοντα , ὅτι Τοῦ ἰδίου Υἱοῦ οὐκ
εεο” χαὶ, Ὦ θεὲς τὸν ἑαυτοῦ Υἱὸν ἔπεμψεν,
EK τοιαῦτα πρὸς τὴν θείαν φύσιν ἐν τῇ τοῦ πά-
ἱκονομίᾳ, καὶ οὐχὶ πρὸς τὸ ἀνθρώπινον βλέπειν
οὐδὲν ἧττον τῶν ὑγιῶν δογμάτων οὐκ ἀφεξό-
αὑτοῦ τοῦ Παύλου γυµνότερυν τὸ περὶ τούτου
avro; ἡμῖν μυστήριον. Πανταχοῦ γὰρ τῷ
πίνῳ µέρε: τοῦ Χριστοῦ τὴν τοῦ πάθους olzo-
' προσμαρτυρεῖ, λέγων Ἐπειδὴ γὰρ δι ἀν-
v ὁ θάνατος, καὶ δὲ ἀνθρώπου ἀνάστασις
»» χαὶ, 'O θεὸς ἑαυτοῦ Υἱὸν πέµνας, ἐν
ματι σαρχὸς ἁμαρτίας, xaréxpure τὴν ἆμαρ-
v τῇ capxí* ἐν τῇ σαρχὶ γάρ φησιν, οὐκ àv
τητι΄ xal, Εσταυρώθη ἐξ ἀσθενείας' τὴν
διὰ τῆς ἀτθενείας σηµαίνων’ ζῇ δὲ ἐχ δυ.ά-
τεθεῖον διὰ τῆς δυνάμεως ἐνδεικνύμενος" xal,
gre τῇ ἁμαρείᾳ, «oov ἔστιν τῷ σώµατι, Cj
Θεῷ , 100 ἔστι τῇ θεότητ.. Ὥστε διὰ τούτων
κευάζεσθαι, ὅτι ὁ μὲν ἄνθρωπος τοῦ θανάτου
rto* ἡ δὲ ἀθάνατος φύσις τὸ χατὰ θάνατον οὗ
Εατο πάθος * χα),Τὺν μὴ Tvórca ἁμαρτίαν,
ἡμῶν ἁμαρτίαν ἐποίησε' πάλιν ἁμαρτίαν
ων thv σάρχα.
το δὲ xiv ix παρόδου λέγωμεν, οὐκ ἀχρη-
Ὃν ἴσως δοχεῖ τοῦ προκειµένου τὸ ἐπεισόδιον.
Hh Υὰρ εἰπόντος τοῦ ἁγίου Πέτρου, Κύριον αὐ-
8 Χριστὸν ἐποίησε. xaX πάλιν τοῦ ἁποστό-
ἀύλου πρὸς ἘἙδραίους, ὅτι Ἱερέα ἐποίησα"
ει τν ᾿Εποίησε φωνὴν ὁ Εὐνόμιος, ὡς ἓν-
kh» τῆς προαιωνίου ὑπάρξεως. Καὶ διὰ τούτου
& εἶναι τὸν Κύριον χατασχευάνειν οἴεται δεῖν.
σάτω τοίνον τοῦ Παύλου λέγοντος, ὅτι Té μὴ
α ἁμαρτία ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτία» ἐποίησε.
Ἐποίησεν ἐπὶ τοῦ Κυρίου, Éx τε τῆς πρὶς
lous ἐπιστολῖς, χαὶ ἐχ τῖς Πέτρου φωνῆς εἰς τὸ
ὦνιον ἀναπέμπει νόημα, καλῶς ἂν ἔχοι, καὶ τὴν
Ja φωνὴν, f, φησιν, ὅτι Αιαρτίαν αὐτὺν ὁ θεὸς p
σεν, εἰς τὸν πρώττν τῆς οὐσίας ἀνάγειν ὑπό-
^ Καὶ διὰ τούτο πεπριῃσθαι αὐτὸν καθ) ὁμοιό-
τῶν ἄλλων μαρτυριῶν, ἀποδειχνύειν πειρᾶσθαι,
ἣν ᾿Εποίησεν λέξιν εἰς τὴν οὐσίαν ἀνενέγκοι,
ύθως ἑαυτῷ ποιῶν, χαὶ τὴν ἁμαρτίαν 3v τῇ οὐ-
Av. Ei δὲ τοῦτο διὰ τὸ περιφανὲς τῆς ἀτοπίας
νοιτο, xai τὴν Er ἑσχάτων οἰχονομίαν διὰ τοῦ
»Αμαρτίαν ἑποίησεν, ἑνδείχνυσθαι τὸν ᾿Από-
) Mot , πεισάτω ἑαυτὸν διὰ τῆς αὐτῆς ἀχολου-
κἀχεῖ τὸ Ἑκοίησε πρὸς τὴν οἰχονομίαν βλέ-
om. vin, 32. ᾗ ibid. 3; Galat. iv, 4.
y, vt, 10. ? tl Cor, v, 21. * Act. i1, 36.
PATROL. Gn, XLY.
3 | Cor. xv, 21.
* [jebr. v, 6.
acecommodamus, et quol humanum humanitati,
quodque exce'sum est divinilati; et asserimus,
quod quatenrs Deus est Filius, imnpatibilis prorsus
est ct incorruptibilis. Quod si in Evangelio per-
pessio et affectio aliqua dicatur, per humanitatem,
quas talem affectum suscepit, operatus est. Divi.
nitas enim per corpus assuimptun) salutem vere
operatur, carnis quidem passionem esse, Dei vero
operationem , tametsi quidam Apostolum contrarii
dogmatis patronum ac defensorem attrahunt di-
centem, quod proprio Filio non pepercit *, et,
Deus suum Filium misit *, queque sunt hvjusmoli,
qux divinam naturam in passionis dispensatione,
non vero humanitatem spectare videntur : nihilo-
minus a sacris decretis non recedemus, ipso Paulo
nudiss de hoc mysterium nobis explanante. Ubi-
que enim Christi parti humanz passionis dispensa-
tionem assignat, cum dicit : Quoniam per hominem
mors, et per hominem resurrectio mortuorum 3,
Et : Deus suum Filium cum misit, in similitudine
carnis peccati, in curne peccatum condemnari: in carne,
inquit*, non in divinitate; et: Crucifixus est ex infirmi-
tate, carnem per infirmitatem signiflcans * vivit autem
ez eirtute*, divinitatem per virtutem demonstrans ;
et : Mortuus est peccato, id est corpori : vivit autem
Deo*,id est divinitati. Quare per hzec astruitur quod
liomo mortem gustavit : immortalis vero natura nior-
tis passionem non aecepit. Et: Eum qui peceatum non
novit, pro nobis peccatum fecit " : rursus. peccatum
carnem nominans. .
lloc autem etiam obiter dicamus, non inutilius
forte principali proposito videbitur adventitium hoc
acroama. Siquidem sancto Petro dicente, Domi-
num ipsum εἰ Christum fecit *; et ruráus apostolo
Paulo ad Hebreos : quod sacerdotem fecit* : abripit
Eunomius verbum fecit ut. exsistenti2» ante gxcula
demonstratirum, Ac per hoc putat oportere p:ze- .
struere Dominum quid facttium esse. Audiat is
Paulum dicentem, quod eum qui non norit peccutim,
pro nobis peccatum fecit 19. Si verbum fecit de Do-
mino, alque ex epistola ad febrsos, et ex Petri
voce ad seternam notionem remittit, przclare ha»
beat, et hauc ibi vocem quz ait, quod peccatum
ipsum fecit Deus, ad pri:uam essentiz subsistentiam
revocare, οἱ ex hoc teetinmonio, ut de aliis jun
fecit, demonstrare conari, ipsum factum esse. Ita
ul dictionem fecit. ad essentiam referat, sibi jpsi
cohzrenter faciens, et peccatum ín essentía re-
spiciat. Qued si hoc propter abeurditatis perspi-
cuitatem dicere erubescat, atquein extremis tempo-
ribus factam cecononiam,id est digpensatione-n.diczt
Apostolum ostendere ex eo quod dixit, Peccatum
fecit ; sibi ipsi persuadeat per eamdem conuse-
quentiam, οἱ illic verbum fecit ad ec^uomiam
respiecre.
* Rom. vi, 3.
! JJ Cur, xin, 4,
19 Rom. vi, 10.
22
1215
S. GREGORII NYSSENI
11;
Sed revertamur rursus ad id unde digressi Α AX)" ἐπανέλθωμεν πάλιν ὅθεν ἐξέδημεν. Mupla
sumus; sexecnta enim alia przier hzc ex ipsa
Seriplura possumus colligere. Nec putet quis-
quam divinum Apostolum iu seipsum divisum sibi
ipsi contraria sentire ; ac pro confirmatione suorum
dogmatum pugnantibus ad argumentandum in
utramque partem ex equo per sua scripta ma-
terias prebere : siquidem invenerit quis diligenter
exquirens, quod ad unum exacte ejus sermo re-
spicit. Neque in sententiis, neque in notionibus in-
certat: ubique cnim humani cum divino tempe-
rationem pr:edicans, nihilominus in utroque quod
cuique proprium est intuetur, ut etiain humana
infirmitate per communionem cuim incorruptibili
in id quod melius est transimnutata: et divina po-
tentia non a propria dignitàte excidente, per eam
quam habet connexionem cum eo quod est liumile.
Cum igitur dicit quod Filio non pepercit **, verum
Filium discernit a generatis et (a) adoptatis : his
dico, qui per ejus imperium producti sunt ad ge-
Rcrationem : proprii additione quod secundum na-
turam est familiare significans. Ac ne quis im-
mortali naturz passionem crucis affricet, per alia
manifes'iora talem emendat errorem, mediatorem
ipsum Dei et hominum, et hominem et Deum no-
minans, ut cum duo de uno dicuntur, congruuin
intelligatur in utroque: ín eo quod divinum est
impassibilitas, in eo quod est humanum, in pas-
sione dispeusatio, cum intellectus distinguat οἱ
γὰρ πρὸς τούτοις ἄλλα δυνατόν ἐστιν Ex τῆς αὐτῖς
Γραφῆς πρὸς τὸν σχοπὸν ἀναδέξασθαι. Καὶ μηδεὶ»
οἰέσθω τὸν θεῖον ᾿Απόστολον χαθ᾽ ἑαυτοῦ πρὺς τὰ Evav-
«(a µερίζεσθαι, τοῖς µαχοµένοις χατὰ τὰ δόγµατα
πρὸς τὴν εἰς ἑχάτερον ἐπιχείρησιν ix τοῦ ἴσου παρ-
ἐχειν διὰ τῶν ἰδίων τὰς ὕλας ^ εὗροι γὰρ ἄν τις ἀχρι-
θῶς ἐξετάζων, ὅτι ποὺς Bv αὐτῷ βλέπει δι ἀχριθείας
6 λόγος. Καὶ οὐκ ἐπ'διστάζει ταῖς ἐπινοίαις παντα-
χοῦ γὰρ τὴν τοῦ ἀνθρωπίνου πρὸς τὸ θεῖον ἀνάχρασιν
χηρύσσων, οὐδὲν ἧττον &v ἑκατέρῳ τὸ ἴδιον χαθορᾷ.
ὡς καὶ τῆς ἀνθρωπίνης ἁσθενείας διὰ τῆς πρὸς τὸ»
ἀχήρατον κοινωνίας πρὸς τὸ χρεῖττον ἀλλοιωθείσης»
xai τῆς θείας δυνάµεως οὗ συγχαταπιπτούσης τῇ
πρὸς τὸ ταπεινὸν συναφείᾳ τῆς φύσεωςὸ "Όταν οὖν
λέγῃ, ὅτι ToU Υἱοῦ οὐκ ἐφείσατ», τὸν ἀλπθινὸν YU»
ἀντιδιαστέλλει τοῖς γεννηθεῖσι καὶ ὑψωθεῖσι καὶ ἀθε-
τήσασι * τούτοις λέγω, τοῖς διὰ προστάγµατος παρ.
αχθεῖσιν εἰς Υένεσιν ' τῇ τοῦ ἰδίου προσθήκη τὸ χατὰ
τὴν φύσιν οἰκεῖον ἑπισημαίνων. Καὶ ὡς ἂν pf) τις τῇ
ἀχηράτῳ φύσει τὸ χατὰ τὸν σταυρὸν πάθος προστρί-
6οιτο, δι ἑτέρων τρανοτέρων τὴν τοιαύτην ἔπανορ-
θοὔται πλάνην, µεαίτην αὐτὸν θεοῦ καὶ ἀνθρώπων,
καὶ ἄνθρωπον καὶ θεὸν ὀνομάζων, ἵν) Ex. 109 τὰ δύο
περὶ τὸ ἓν λέγεσθαι, τὸ πρόσφορον νοοῖτο περὶ ἑχά-
τερον’ περὶ μὲν τὸ θεῖον, ἡ ἀπάθεια, περὶ δὲ τὸ
ἀνθρώπινον ἡ κατὰ τὸ πάθος οἰχονομία., αὐτῆς οὖν
ἐπινοίας διαιρούσης τὸ κατὰ φιλανθρωπίαν μὲν
ἠνωμένον, τῷ δὲ λόγῳ διακρινόµενον. "Όταν δὲ τὸ
dividat, quod propter benignitatem in homines C ὑπερχείμενόν τε xal ὑπερέχον πάντα νοῦν xrpuo-
quidem unitum est, ratione autem distinctum οἱ
discretum. Cum autem quod supereminet et superat
omnem intellectum pradicat,altioribus usus est nomi-
nibus, in omnibus Deum et magnum Deuni, et virtu-
tein Dei, et sapientiam, et talia nominando. Cum
vero omne necessario propter nostram infirmitatem
assumptum perpessionum experimentum sermone
describit : ex nostro simul utrumque nominat, lo-
minem ipsum appellans, non communem facicns
cum reliqua natura per vocem eum qui significatur
(P)utin utraque quod pium est conservetur et liuma-
nitate per assumptionem glorificata, et divinitate per
accommodationem exinanita. Sed qui det. quidem
perpessionibus lumagam partem, operetur vero
ejus qui perpessus est resurrectionem per divinam D
virtutem. Et sic mortis experimentum ad eum qui
particeps factus est naturz patibilis refertur, pro-
pter hominis secum unionem, Atque illa excelsa
et Deo. decora nomina in hominem descendunt.
lta ut. Dominus glorie is qui in cruce visus ost,
nominetur, propter temperationem nature ipsius
cum co quod est liumile, et quod gratia nominum
ex divino ad humanum transeat, Ob eai causam
varie differenterque ipsum tradit, modo quidem
eum qui de coelis descendit, modo e muliere ge-
! lom. vi, 32.
(6) Hoc invenitur in Justiniani ed. De fide adv. hzreses.
(b) Textus Grzcus corruptus. — Medicinam facit cod.
Bavar., οὗ χοινοποιῶν πρὸς τὴν λοιπὴν φύσιν διὰ τῆς φωνῆς
τὸν διελούµενον, ἀλλ) ὥστε περὶ ἑκάτερον τὸ 2ὐσεθὲς σν)α-
ση, τοῖς ὑψηλοτέροις χέχρηται τῶν ὀνομάτων, ἐπὶ
πάντων θεὺν, xa µέγαν Οςὺν, χαὶ δύναμιν 8&0»,
καὶ σοφίαν, xai τὰ τοιαῦτα χαλῶν. Πᾶσαν bb την
ἁ αγκαἰως διὰ τὸ ἡμέτερον ἀσθενὲς συμπαραληφθεῖ-
cav τῶν παθηµάτων πεῖραν ὑπογράφων τῷ λόγῳ,
ἐκ τοῦ ἡμετέρου χατονοµάζει τὸ συναμφότερον *
ἄνθρωπον αὐτὸν προσαγορεύων, οὐ κοινοποιῶν Tp
τὴν λο:πἣν φύσιν διὰ τῖς φωνῆς τὸν 6... « έραν
τὸ εὐσέδειαν φυλαχθῆναι, τοῦ τε ἀνθρωπίνου διὰ τῇ;
ἀναλίψεως δοξαζοµένου, xal τοῦ θείου διὰ τῆς συγ-
χαταθάσεως χενουµένου (b) ἀλλὰ διδόντος μὲν τοῖς 7:1-
θήµααι τὸ ἀνθρώπινον µέρος * ἐνεργοῦντος δὲ τὴν
τοῦ πεπονθότος ἀνάστασιν διὰ τῆς Ὀξείας δυνάμεως.
Καὶ οὕτως fj te τοῦ θανάτου πεῖρα ἐπὶ τὸν κεκοινω»
νηχότα τῆς ἐμπαθοὺς φύσεως ἀναφέρέται διὰ τὴν toU
ἀνθρώπου πρὸς αὐτὸν ἔνωσιν * xat τὰ ὑψηλά τε xat
θεοπρεπῆ τῶν ὀνομάτων ἐπὶ τὸν ἄνθρωπον χαταθαἰ-
νει. Ὡς καὶ Κύριον τῆς δόξης τὸν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ
φανέντα χατονοµάσεσθαι, τῇ τῆς φύσεως αὐτοῦ πρὸς
τὸ ταπεινὸν ἀναχράσει, xal τῆς τῶν ὀνομάτων χάρι-ος
ἐκ τοῦ Θείου πρὸς τὸ ἀνθρώπινον αυμμετελθούστς.
Διὰ τοῦτο ποιχίλως xax διαφόρως αὐτὸν παραδίδωσε,
νῦν μὲν τὸν ἐξ οὐρανῶν κατελθόντα, νυν δὲ τὸν ix
γυναιχὸς γεννηθέντα, καὶ θεὸν προαιώνιον, xaY ἐπ
ἑσχάτων ἡμερῶν ἄνθρωπον, οὕτως xai ἁπαθὴς ὁ
χθῆναι τοῦ τε ἀνθρωπίνου Σι τῆς ἀναλήψεως δοξαζομένου. x: t
τοῦ θείου διὰ τῆς σνγχαταθάσεως μὴ μολωνομένου. Inirg
idem cod., xai οὕτως οὔτε τοῦ θαν. x13.
CONTRA EUNOMIUM, ΙΒ. VI.
718
vie θεὺς, xa παθητὸς 6 Χριστὸς εἶναι πιστεύε- Α nitum, et Deum ante s:ecula, et in extremis diebus
ἡ ὃ λόγος διὰ τῶν ἑναντίων οὗ ψεύδεται, τὸ
ϱρον ἑχατέρῳ τῶν ὀνομάτων Ev τοῖς νοήµασιν
ύζων. El οὖν ταῦτα φρονεῖν ἐκ τῆς θεοπνεύστου
αλίας ἐμάθοµεν ' πῶς ἀνθρώπῳ κοινῷ τὴν αἱ-.
Re σωτηρίας ἡμῶν ἀνατίθεμεν ; EL δὲ τὴν τοῦ
lov Πέτρου ἘἙποίησεν φωνὴν, οὐκ εἰς τὸ προ»
y τῆς ὑποστάσεως, ἀλλ᾽ εἰς τὸ πρόσφατον τῆς
plac βλέπειν διοριζόµεθα, τί τοῦτο χοινωνεῖ
κλήματι; Ὁ γὰρ µέγας οὗτος Απόστολος, τὸ
ἣν τοῦ δούλου μορφὴν ὀρώμενον, ἐχεῖνο διὰ τῆς
feo; πεποιῃσθαί φησιν, ὅπερ ὁ ἀναλαθὼν xac
υτοῦ φύσιν fiv. Καὶ γὰρ ἐν τῇ πρὸς Ἑδραίους
M, τὸ ἴσον ἔστι παρὰ τοῦ Παύλου μαθεῖν λέ-
» ἀπόστολον χαὶ ἀρχιερέα τὸν Ἰησοῦν παρὰ
QU γεγενῆσθαι, πιστὸν ὄντα τῷ ποιῄσαντι αὐ-
ἀχεῖ γὰρ τὸν τῷ ἰδίῳ αἵματι περὶ ἁμαρτιῶν
ἱερατιχῶς ἱλεωσάμενον, ἀρχιερέα χατονοµάσας)
! πρώτην τοῦ Ἀονογενοὺς ὑπόστασιν διὰ τῆς
σεν λέξεως ἁἀπαγγέλλει, ἀλλὰ τὴν συνἑθως
KM τῶν ἱερέων ἀναδείξεως ὀνομαζομένην χάριν
Ιτῆσαι θέλων, φησὶ τὸ ἐποίησεν. Ἰπσοῦς γὰρ,
; eno: Ζαχαρίας, ὁ ἀρχιερεὺς, ὁ μέγας, ὁ τὸν ἴδιον
s τοῦτ) ἔστι «b ἴδιον σῶμα, ὑπὲρ τῆς χοσμιχῆς
rl&c ἱερουργίσας, ὁ διὰ τὰ παιδία τὰ χεχοινωνη:
σαρχός τε χαὶ αἵματος xal αὐτὸς παραπλησίως
ετασχὼν τοῦ αἵματος, οὗ χαθὸ ἓν ἀρχῇ fiv, Λόγος
ὶ θεὺς, xal ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων, χαὶ ὢν laa
ἁλλὰ xa0b ἐχένωσεν ἑαυτὸν Ev τῇ τοῦ δούλου
j, xaX προσήγαγε προσφορὰν χαὶ θυσίαν ὑπὲρρ
* οὗτος ἐγένετο ἱερεὺς, πολλαῖς ὕστερον γενταῖς,
τὴν τάξιν Μελχισεδέκ. Οἵδε δὲ πάντως τὸ περὶ
v µυστήριον, ὁ pit παρέργως τῷ πρὸς Ἑδραίους
μελῄσας λόγῳ. ᾿Ὁμοίως οὖν ἐνταῦθά τε ἱερεὺς
πόστολος, χἀχεῖ Κύριος χαὶ Χριστὸς πεποιῆσθαι
αι’ τὸ μὲν, ὡς πρὸς τὴν ὑπὲρ ἡμῶν οἰχονομίαν᾽
διὰ τὴν πρὸς τὸ θεῖον τοῦ ἀνθρωπίνου µεταθο-
£ xai µεταποίησιν ποίησιν γὰρ ὁ Απόστολος
tiv µεταποίηαιν. Οὐκοῦν πρόδηλος fj συχοφαν-
By ἑναντίων, τὰ τῆς οἰχονομίας ῥήματα εἰς τὴν
μΜώνιον ὑπόστασιν ἐπηρεαστιχῶς ἁρπαξόντων.
γὰρ ὁμοίως ἐμάθομεν παρὰ τοῦ Αποστόλου
σχειν Χριστὸν νῦν τε χαὶ πρότερον, οὕτως εἷ-
»x; τοῦ Παύλο», ὅτι El xal ἑγγώκαμέν ποτε κατὰ
Χριστὸν, ἆ11ὰ νῦν οὐχέτι γινὠώσχομεν,
χείνης τῆς γνώσεως τὴν πρόσχαιρον οἰχονομίαν
σης, τοῦτο δὲ τὴν ἀῑδιον ὕπαρςιν. Οὐχοῦν μετρίως
ὁ λόγος ὑπὲρ τῶν ἐγχλημάτων ἀπολελόγηται, τὸ
δύο vor ei Χριστοὺς ἢ Κωρίους, µέτε ἑναισχύ-
1t τῷ σταυρῷ, μήτε χοινὸν ἄνθρωπον ὑπὲρ του
ου πεπονθέναι δοξἆκειν, μὴτε μὴν τὸ ἐποίησεν
την τῆς οὐσίσς χατασκευὶν οἴεσθαι φἑρειν.
&k τοιαύτης ἡμῶν ὑπολήφεως, οὗ μικρὰν ἔχει
αὐτοῦ τοῦ χατηγόρου τὴν συμμαχίαν ὁ λόγος,
€ μεταξὺ χαταςορικῶς ἡμῖν ἑπελαύνων τὴν γλῶσ-
παὶ τοῦτο προφέρει, ὅτι Ταύτην μέντοι µάχην
)e πρὲς ἑαυςὺν ἀγαρέρει Βασίαειος, κὰὶ δεί-
Philipp. n, 6 sqq. !' llebr. un, f.
D
9 Zach. 11, 1.
hominem, sic etiam impatibilis unigenitus Deus,
et patibilis Christus esse creditur, nec sermo per
contraria mentitur, applicans et accommodans utri-
que nominum quod congruum est secundum sensum.
Si igitur hec sapere ος divinitus inspirata doc-
trina didicimus : quomodo homini communi salutis
nostre causam attribuimus? Quod si beati Petri
vocem [fecit non ad subsistentiam sternam, sed
ad recentem exconomiam (id est dispensationeu:)
respicere. determinamus, quid hoc commercii ha-
bet cum crimine? Magnus enim hic Apostolus,
quod in servi forma videtur, illud per assumptionem
factum esse ait !*, quod quidem ille qui 3ssumps.t
secundum suam naturam erat. Etenim in epistola
ad Hebreos squale ex Paulo discere licet, dum
dicit, apostolum et pontificem confessionis nostrz,
Jesum a Deo constitutum esse, fidelem ei qui fecit
illum !*, Illic enim eum qui proprio sanguine
pro peccatis nosiris sacriüce sive sacerdotaliter
placavit, pontificem €um nominavit; non primaui
Unigeniti subsistentiam per dictionem fecit renun-
tiat, sed usitato more in sacerdotum indicatione
nominatam gratiam reprezsentare volens, ait, fecit.
Jesus enim, sicut inquit Zacharias, magmus sacer-
dotum princeps **, qui proprium agnum, lioc est pro-
prium corpus pro mundi peccato immolavit, qui
propter flliolos qui participes sunt carnis οἱ san-
guinis, similiter ipse sanguinis particeps factus,
non quatenus in principio erat Verbum et Deus,
etiam in forma Dei exsistens, et cum Deo sequa-
liter se habens, sed qua seipsum exinanivit in
forma servi, et se oblationem et sacrificium obtu-
lit pro nobis, lic erat sacerdos multis post gene-
rationibus secundum ordinem Melchisedech. Novit
plane de hoc mysterium, qui non frigide et lan-
guide in sermone ad Hebrzos collocutus, Similiter
igitur, ibique sacerdos et apostolus, et illic Domi-
nus et Christus factus esse dicitur, partim quidem
ut ad eeconomiam (id est dispensationem) pro no-
bis; partim vero propter humanitatis in divinita-
tem transformationem et instaurationem. Nam Apo-
stolus ibi ποίησιν factwram — intelligit. µεταποίη-
σιν refeclionem sive. instaurationem. | Manifesta
igitur calumnia adversariorum, «economie (dis-
pensalionis)vocabula ad aeternam ante sxcula suh-
sistentiam calumniose rapientium. Neque enim
similiter et nunc et prius ab Apostolo Christum
cognoscere didicimus, sic dicente Paulo : E! si ali-
quando cognovimus secundum carnem Christum,
sed nunc jam non novimus !* ; quasi illa quidem co-
gnitio temporariam dispensationem declaret, haec
vero steruam ersistentiam indicet. Non igitur
mediocriter criminibus refellendis ratio nobis do-
fensionem attulit, quod neque duos Christos, vel
Dominos existimemus, neque crucem erubescamus,
neque communem hominem pro mundo passum
' ll Cor. v, 16.
719
S. GRECORII NYSSENI
720
opinemur: neque verbum fecil, ad cssenti.e prz- A χγυται cagic οὐδὲ cQ βου.ἱήματι τῶν ἁποστόλων
struetionem referendum esse putemus. Πως autem
nostra cum talis sit. opinio, non parvum liabet ab
ipso accusatore auxilium oratio. In quibus duiu
vehementer et impetluose in nos linguam vibrat,
οἱ hoc objicit, quod hanc ipse secum repugnantiam
refert Basilius, atque aperte ostendit, neque seuten-
tia apostolorun eatem. adhibere, neque suorum
sermonum conseculionem servare, ex quibus vcl iuce-
qualitatis conscius. concedet Verbum quod erat. iu
principio, οἱ Deus erat, factum esse Dominuin, vel
pugnantibus pugnantia compingii. Πίο euim ctiam
noster esi scrmo quein profert Eunomius, dicens
eum qui in principio erat Verbum ct Deus erat,
Tactum esse Dominum. Eins cnim quod erat οἱ Deus,
ἑαυτὸν ἐπιστήσας, οὔτε τῶν οἰκείων Aórov pvAdrt-
των τὴν ἁκολουθίαν * ἐξ ὧν f) συν αισθύµενος της
ἀνωμα.Ίίας συγχωρήσει τὸν ἐν ἀρχῇ ὄντα ΛόΤον,
xal θεὸν ὄντα, γεγογέναι Κύριον. ἢ µαχομέγοις κα.
χόµεγα cvráazei, Οὗτος γὰρ καὶ ὁ ἡμέτερος λόγος
6v φησι xal ὁ Εὐνόμιος, ὁ τὸν £v ἀρχῇ ὄντα Λόγον καὶ
Θεὸν ὄντα γεγονέναι Κύριον λέγων, "Dv γὰρ ὅπερ ἣν
χαὶ θεὸς xat Λόγος, καὶ ζωὴ xai φῶς, χάρις τε xal
ἀλέθεια, καὶ Κύριος, xal Χριστὺς, καὶ πᾶν ὑφιιλόν τε
xaX θεῖον ὄνομα £v τῷ προσληφθέντι ἀνθρώπῳ, ὃς οὐδὲν
τούτων ἣν, tá τε ἄλλα ἐγένετο ὅσα ὁ Λόγος Tv, καὶ µε-
τὰ τῶν ἄλλων χαὶ Χριστὸς χαὶ Κύριος, χατά vs τὴν
διδασκαλίαν Πέτρου, καὶ χατὰ τὴν ὁμολογίαν Εὐνομίουο
οὐχ) τῖς θεότητος κατὰ προχοπήν τι “"ροσλαμθανεύ-
et Verbum,et vita, οἱ lux, gratiaque et. veritas, et D σης, ἀλλὰ τῇ φύσει τῇ θεἰᾳ πάσης ὑνηλῆς ἀδίας Ev-
Dominus, et Cliristus, et omne excelsum divinum-
que no:nen in assumpto homine, qui nihil horum
erat, aliaque omnia factus est quecunque Verbum
erat : et cum aliis etiam Christus et. Dominus
secundum Petri doctrinam, et secundum Eunomii
confessionem, non divinitate per progressum quid
θεωρουµένης, οὕτω γίνεται xaX Ἀύριος καὶ Χριστὸ»,
οὐ τῇ θεότητι ἐπὶ τὴν τῆς χάριτος προσθίχην ἐρχόμε-
vog; ἀγε. Ίιπὶς yàp ἀγαθοῦ παγτὲς ἡ τῆς θεότη-
τος ὡμολόγηται φύσις * ἀλλὰ τὸ ἀνθρώπινον εἰς τὴν
τῆς θεότητως µετουσίαν ἄγων, fj διὰ τοῦ Χρ:στοῦ τα
xai τοῦ Κυρίου σηµαίνετχι.
adipiscente, sed in natura divina omni excelsa dignitate elucescente, sic lit et Dominus et Christus, noR
secundum divinitatem ad gratie accessionem veniens, mullo enim destituta. bono divinitatis natura
pro confesso habetur, scd quo.] humanum est ad divinitatis participationem adducens, qe per Christum
ct Dominum siguificatur.
Ας de his quidem suTicit. Quod au:em in ca-
himniam nostri dogmatis ab Eunomio dicitur, quod
in seipsum exinanitus sit Christus, jam abunde C
per ea que suut dieta .exquisitum est, per qua
demonstratum cat, ipsum suam blasphemiam nostro
dogmati affiicare. Non enim qui naturam immuta-
bilem subiisse creatam et mortalem confitetur, a
simili ad simile transitum dicit, sed qui nullam
omnino migralionem.a :nagnificentia nature ad
id quod lumilius est cogitat. Si enim creatus est
jlle secundum ipsorum sernionem : creatus autein
ct homo; funditus miraculum praedicationis verbi
subreptum est, cl in his qux dicuntur nihil eel
admirabile et inopinatum, si creatura ipsa in seipsa
facta sit. Sed nos qui ex vaticinio didicimus dextre
XExcelsi immutationem.; dexteram Patris Dei po-
lentiam sive virtutem dicimus universi cond&ri-
cem, qua quidem est ipse Doininus, non ul pars
ex (oto pendens, scd ex illu quidem (nempe Deo)
, cum sit, in seipsa secundum propriam subsisten-
tiam conspicitur. lloc dicimus, quod neque dextra
secundum rationem matura ab illo demutata est,
cujus est dextra : neque mutatio ejus alia quzedain
preter eam qi» carnis est (a) a perspicacibus
visis, qua quidem faciebat opera a. Patre, dextia
Dei, et est ct intelligitur; qua. vero carnis vela-
mento obducebatur secundum id quo; oculis cerne-
batur, alius sive diversus ab eo quod erat natura
conspiciebatur. ]deo ad Philippum dicit, sulum
quod mutatum erat carneis oculis intuentem :
Respice per mutatum id quod est immutabile et
(a) Locum ex cod. Davarico sic supple, οὔτε ἀλλοίωσις
αὐτῆς ἄλλη τις παρὰ τὴν τῆς σαρχὸς οἰχθνομίαχν λέγεσθαι δύ-
ναται ΄ ἦν γὰρ ὡς ἀληθῶς ἡ δεξιὰ αὐτὸς ὁ ἐν σαρχὶ φανερωθεὶς
Θεὸς δι αὐτῆς τῆς σαρχὸς τοῖς διορατιχοΐς καθορώμενος.«Νθ-
D p»; ἐξηρτημένη τοῦ 0209, ἁλλ ὡς ἐς
Καὶ περὶ μὲν τούτων ἀπόχρη. Τὸ δὲ ἐπὶ διαθολῇ
τοῦ καθ) ἡμᾶς δόγματος παρὰ τοῦ Εὐνομίου λεγόµε-
νον, ὡς εἰς ἑαυτὸν τοῦ Χριστοῦ χενωβέντος, Ώδη μὲν
ἑκανῶς διὰ τῶν εἰρημένων ἑξήτασται ' δι ὤν ἁποδέ-
δεικται τὴν ἑαυτοῦ ῥλασφημίαν τῷ ἡμετέρῳ δόγµατι
προστριθόµενος. Ob γὰρ ὁ τὴν ἄτρεπτον φύσιν όμο-
λργῶν ὑποδύναι, τὴν χτιστὴν xa ἐπίχηρον, τὴν Ex
τοῦ ὁμοίου μεταχώρησιν λέγει, ἀλλ' ὁ µτδεµίαν µετά-
στασιν ἀπὸ τοῦ μεγάλου τῆς φύσεως ἐπὶ τὸ ταπεινό-
τερον ἐννοῶν. El γὰρ χτιστὸς μὲν ἐχεῖνος χατὰ τὸν
λόγον αὐτῶν, χτιστὸς δὲ ὁ ἄνθρωπος * διεκλάπη πάν-
τως τὸ θαῦμα τοῦ λόγο», καὶ παράδοξον Ev τοῖς λεγο- —
µένοις ἐστὶν οὐδὲν, τῆς κτίσεως αὐτῆς ἐν ἑαυτῇ yevo-
µένης. 'AXM ἡμεῖς µεμαθηχότες παρὰ τῆς mpoyn-
τείας τὴν ἀλλοίωσιν vf, δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου δεξιὰν
τοῦ Πατρὸς τὴν τοῦ θεοῦ λέγομεν δύναμιν, τὴν motn-
τιχὴν τώ παντὸς, f; ἐστὶν ὁ Κύριος, οὐχ ὡς pí-
Exzivou μὲν
οὖσα, &o' ἑαυτῖς δὲ xax' ἰδίαν ὑπόστασιν θξωρουμέντ.
Τοῦτό «αμεν, ὅτι οὔτε ἡ δεξ.ὰ κατὰ τὸν λόγον τῆς φὺ:
σεως Exslvou παρήλλακται, οὗ ἐστι δεξ.ά’ οὔτε ἀλλοίω-
σις αὐτῆς ἄλλη τις παρὰ τὴν τῖς σαρχὸς, τοῖς διρρα-
τιχοῖς χαθορώμενος xa)b μὲν ἐποίει τὰ ἔργα παρὰ
τοῦ Πατρὸς, ὃτξ.ὰ τοῦ θξοῦ χαὶ (v xal νοούμενος ᾽
ἐν ᾧ δὲ περιείχετο τῷ τες σαρχὺς προκαλύμμµατι χατὰ
τὸ βλεπόμενον, ἀλλοῖος παρ ὃ τῇ φύσει ἣν θξωρού--
µενος. Διὰ τοῦτο πρὸς Φίλιππον λέγει tbv ποὺς µόνον
τὸ ἀλλοιωθὲν ἀτενίζονυτα, ὅτι [λλέπεδιὰ τοῦ ἀλλοιωθέν-
της τὸ ἀναλλοίωτον, x&v τοῦτο ἵδῃς, αὐτὸν τὸν Πατέρα.
ὃν ζητεῖς ἰδεῖν, ἑωραχὼς el. Ὁ γὰρ ἑωρακὼς épé,
οὗ τὸν ἐν τῇ ἀλλοιώσει φαινόμενον, ἀλλὰ τὸν ἀλιθῶς
que alia hujus dexterz diversitas preter eam, quam es
carne assumpla habet, adferri potest : erat enim vere dex-
lera ipse Deusincarne manifestatus, eL per carnem ab illis,
quibus perspicacior intellirendi facultas erst, ecgoitus.)
CONTRA EUNOMTIUM, LIB. VI. | 723
V ἓν τῷ Πατρὶ ὄντα, αὑτὸν ἐχεῖνον ἑωραχὼς A semper idem. Et si hoc videris, ipsum Patr.m
εὖν ἓν ᾧ εἰμι, τῷ τὸν αὐτὸν χαρακτῆρα τῆς θ:6-
kn" ἀμφοῖν χαθορᾶσθαι. Τὴν οὖν ἀχέρατον »1ὶ
| καὶ ἄχτιστον φύσιν, Ev τῷ παθητῷ τῆς κτί-
γεγενησθαι π.στεύοντες, xal ix τούτων νοοῦν-
hy ἀλλοίωσιν ' πῶς αὐτὸν εἰς ἑαυτὸν χεχξ-
t λέγειν χατηγορούμεθα παρὰ τῶν τὸν ἴδιον
τοῖς ἡμετέροις δύυµασιν ἐπιθρυλλούντων; Τοῦ
τιστοῦ πρὸς τὸν κτιστὸν di κοινωνία, οὐδεμία
ἔστιν ἀλλοίωσις. Κτιστὴν γὰρ δεξιὰν τῆς
ου φύσεω. λέγειν, Εὐνομίου μόνου, xai τῶν τὰ
τούτῳ φρονούντων ἐστίν. 'O Υὰρ ὀφθαλμὸν
τρὸς τὴν ἀλίθειαν βλέποντα, olov τὸν "ΥΦ.στον
οιαύτην xai τὴν δεξιὰν τοῦ Ὑψίστου χατόνετα:,
ον ἀχτίστου, ἀγαθοῦ ἀγαθὴν, ἀῑδίου ἀῑδιον, µη-
[v ἀϊδιότητα τοῦ γεννητῶς εἶναι αὐτὴν ἐν τῷ
χαταθλάπτοντος. Ὥστε λέληθεν ἑαυτὸν ὁ χατ-
; τοῖς ἰδίοις ὀνείδεσι καθ ἡμῶν χρώµμενος, πρὸς δὲ
i πάθει προσπτα!οντας, xal διὰ τούτου χατα-
τοντας τὴν τῶν οὐσιῶν ἑτερότητα ὡς τοῦ
$ μὲν διὰ τὸ ὑπερέχον τῆς φύσεως οὐ mapa-
νου τὸ πάθος, τοῦ Ylou 65 διὰ τὸ χαταδεὲς
ιρηλλαυμένον πρὸς τὴν τῶν παθηµάτων χοινω-
υγχατιόντος,
quem quzris videre, intuitus cs. Qui enim vidct
me *, non cum qui apparet in mutatione, sed
vere me, qui suin in Patre, ipsum illum videbit
in quo sum, quia idem character divinitatis in
ambobus conspicitur. Immortalem igitur et impa-
tibilem et increatam naturam in patibili creatura
credentes, et in his mutationem intelligentes, quo-
modo ipsum in seipsum exinanitum esae dicere
insimula:mur ab iis qui suam rationem prz no-
stris decretis venditant? Creati enim ad creatum
cominunio, nulla est dextrie mutatio. Nam creatani
dextram increalz nature autumare, solius est
Eunomii, et eorum qui similia cum eo sentiunt.
Qui enim oculum habet ad veritatem contuenteum,
D qualem Altissimum videt, talem et dexteram Altis-
simi contemplabitur : increatam increati, boni bo-
nam, zternam zterni, cum niljl aeternitatem ejus
offendat, quod per modum generationis sit in Pa-
tre. Quare fefellit scipsum accusator, dum propriis
conviciis.et probris, contra, nos ulitur, nesciens. se
hoc proferre adversus eos qui in passionem. im-
pinguni, et per. hoc essentiarum diversitatem (alte-
ritatem) prastüuunt: quasi Pater quidem propter
B excellentiam sive eminentiam passionem non admittat, Filius vero propter defeclum οἱ
latum statum ad perpessionum communionem descendat.
τα προσθεῖναι βούλομαι τοῖς εἰρημένοις, ὅτι
χατὰ ἀλήθειαν πάθος ἐστὶν ὃ μὴ εἰς ἁμαρτίαν
0ὁδὲ χυρίως ἄν τις τὸν ἀναγχαῖον τῆς φύ-
Hac dictis adjicere volo : quod secundum ve-
ritatem nulla est. passio, qte nou ad peccatum
ferat. Neque proprie quis necessariam maturam
εἰρμὸν πάθος λέγοι, βλέπων ὁδῷ προϊοῦσαν ἐν (. Seriem, πάθος, id est passionem, seu affectum dixe-
τινὶ xa ἀχολουθίᾳ τὴν -σύνθετον φύσιν. Ἡ γὰρ
τεροφυῶν στοιχείων πρὸς ἄλληλα συνδρομῆ,
τὴν τοῦ σώματος ἡμῶν κατασκενὴν, σὐνθεσίς
τι διὰ πλειόνων ἀνομοίων ἁρμοζομένη. Ἐκλυ -
δὲ τῷ χαθήχοντι χαιρῷ τῆς συνδεούσης τὸν
ποιχείων συνδρομὴν ἁρμονίας, πἀᾶλιν τὸ σύν-
εἰς τὰ ἐξ ὧν συνέστηχεν ἀναλύεται. Ἔργον
tt τοῦτο μᾶλλον, xal οὐχὶ πάθος t5; φύσεως.
γὰρ τὸ ἐξ ἑναντίου τῇ χατὰ τὴν ἀρστὴν ἆπα-
νοούµενον, χυρίως προσαγορεύοµεν πάθος ' οὗ
' τῇ χοινωνίᾳ τῆς ἡμετέρας φύσεως ἀἁμέτοχον
ναι τὸν τὴν σωτηρίαν ἡμῖν χαρικόμενον πὲε-
'χαμεν, τὸν πεπε,ρασμένον χατὰ πάντα xa
"t4 χωρὶς ἁμαρτίας. Too μὲν οὖν κατὰ ἁλή-
πάθους, ὃ προαιρἐσεώς ἐστι νόσος, οὐκ ἔχοι-
ἓν Αμαρτίαν γὰρ, φησὶν, οὐκ ἐποίησεν,
εὑρέθη δό.ος ἐν τῷ στύµατι αὑτοῦ * τῶν
; φύσεως ἡμῶν ἰδιωμάτων, X διά τινος συν-
; xai χαταχρήσεως ὁμωνύμως λέγεται πάθη,
v μετασχεῖν ὁμολογοῦμεν τὸν Κύριον, γεννἠ-
xal τροφῖῆς, xat αὐξήσεως, ὕπνου τε xal xó-
αἱ ὅσα πρὸς τὰς αωματικὰς ἀχθηδόνας ἡ duy
ὥς σννδιατίθεσθαι πέφυχε, τὴν τοῦ ἑνδέοντος
| ix τοῦ σώματος ἐπὶ τὴ» quy τῆς ὀρέξεως
νούστς, χα) λύπης αἴσθησιν, χαὶ δειλἰαν πρὸς
ου, χαὶ ὅσα τοιαῦτα, πλὴν εἰ uf) τι πρὸς ἆμαρ-
ἰχολουθίαν φέρει, Ὥσπερ τοίνυν τὴν διὰ πάντων
joan. iv, 9. | Ilebr. ιν, 15.
rit, spectans via progredientem in ordine quodam
et consecutione compositam naturam. Nan elemen- :
torum diversi generis inter se concursio ad cor-
poris nostri constructionem, compositio quada:in
est ex pluribus dissimilibus congruenter conflata.
Resoluta autem convenienti tempore, quz elemen-
torum concursum colligabat harmonia; rursus
conpositum in cà ex quibus constabat dissolvitur.
lloc igitur natur: potius opus est quam πάθος
id est passio, sive affectio. Soluui enim quod ex
contrario ei quz secundum virtutem est, τῇ ἀληθείᾳ,
impassibilitati intelligitur, proprie πάθος, passio -
nem vocamus, cujus etiam in cominunione nostra:
natur expertem permansisse eum qui nobis salu-
B tem gratificatur, credidimus, qui per omnia secun-
dum similitudinem tentatus est, absque peccato "*.
Ejus igitur qui vere est aífectus, qui quidem mor-
bus est electionis sive consilii, non particeps fuit :
Peccatum enim (inquil) non [ecit, mec in ore ejus
dolus inventus est '* : proprietatum autem nature,
que per aliquam consuetudinem et abusionen
wjuivoce dicuntur πάθη, id est, passiones , harum
participem fuisse Dominum cenfitemur, ut gene-
rationis, nutritionis, accretionis, somnique el las-
situdinis, et aliorum quibus naturaliter anima ad
corporeas molestias el dolures solet affici, ejus
quod opus est desiderium, ex corpore ad aniiaim
'* T Petr. n, 22; Isa. Liu, 9.
795
S. GREGORII NYSSENI
πι
appetitu extendente, et doloris sensum οἱ timidi- A αὐτοῦ διήχουσαν δύναμιν κατανοοῦντες, ἓν obpovép
tatem ad mortem, et quecunque ejusmodi, przter
id quod ad peccati consecutionem fert. Quem-
admodum igitur ipsius virtutem per omnia pene-
trantem animo comprehendentes, in colo et in
aere, ei terra, et mari, οἱ si quid superceleste
et subterraneum, ubique, et per omnia ipsum esse
credimus, nihil autem eorum in quibus est illum
esse dicimus. Non enim celum est is qui ipsum
palmo continente universum complexus est ; neque
terra, qui continet. gyrum, sive ambitum terrz,
neque rursus aqua, qui humidam complectitur na-
turam; sic neque per dictaa carnis affectiones
venientem ipsum affectibus obnoxium esse dicimus :
sed ut eorum quz sunt auctorem et universi com-
prehensorem, atque ineffabili potentia propri: ma-
guificentiz quidquid movetur gubernantem, et quod
stat in. fixa stabilique basi conservantem. Atque
in nobis natum esse dicimus ad sanandum pec-
eati morbum, concinne congruenterque affectui sive
passioni medicinz efficaciam accommodantem ; ut
noverat conferre parii creaturze zgrotanti, sic sana-
tionem inducentem., Conducebat autem sic tactu cu-
rari affectum ejus, cui cura et medicina adhibeba-
tur. Non tamen quoniam infirmitatem curat, idcirco
ipse morbo et passioni obnoxius fuisse putandus
est, Neque enim de hominibus tale quid diccre con-
suetudo permittit. (jui enim zgrotum tangit, ut
curet, non eum morbi participem esse dicimus, sed
segrotantà gratificari et liberaliter ad sanitatem re-
ditum prebere, non autem morbi participem esse
dicimus, neque enim illum affectus, sed contra Ille
* woorbum tangit; si igitur qui per artem corporibus
bonum aliquod operatur, non languidus et :grotus,
sed humanus, et benefactor, et id genus nominibus
appellatur: eur ut liumilem, abjectam et ignobilem
circa nos dispensationem calumniantes, per hanc
prompte Filii essentiau imminutam esse astruunt,
quod Patris quidem natura sit perpessionibus et
affectionibus superior, Unigeniti vero a passione
nou libera et pura?Si enim scopus dispensationis
per carnem, non ut Dominus perpessionibus fieret
ebnoxius, sed ut humani generis amator et bene-
volus ostenderetur ; benignus autem et benevolus
erga humanum genus Pater esse non ambigitur ;
in iisdem igitur est Pater cum Filio, si quis ad
scopum velit spectare. Quod si Pater mortis dis-
- solutionem non operatus est, nihil mireris. Etenim
eiiam omne judicium dedit Filio, ipse neminem
judicans **, nou quod non possit vel servare quod
perierat, vel judicare eum qui peccaverat, per
Filium hsc faciens, sed quia per suam potentiam
per quam omnia operatur, hzc etiam faciat; po-
tentia autem Patris est Filius. Quare qui per Filium
salvi faeti sunt, potentia Patris servati sunt. Et
qui ab hoc judicantur, Dei justitia judicium sub-
eunt. Christus enim est Dei justitia, que per
1* Jogn. v, 49.
τε xal ἀέρι, xai γῆ, xai θαλάσσῃ, χαὶ el τι ἔπου-
ράνιον, καὶ ef τι χαταχθόνιον, πανταχοῦ μὲν xaX διὰ
πάντων αὐτὸν εἶναι πιστεύοµεν, οὐδὲν δὲ τούτων τῶν
ἐν ᾧ ἐστιν, ἐχεῖνον εἶναί φαµεν. Οὐ γὰρ οὐρανός
ἐστι, διειληφὼς αὐτὸν τῇ περικρατητιχῇ τοῦ παντὺς
σπιθαμῇ, οὐδὲ γη, ὁ χατέχων τὸν γύρον τῆς γῆς
οὐδὲ ὕδωρ πάλιν,ὁ τὴν ὑγρὰν περιέχων φύσιν » οὕτως
οὐδὲ διὰ τῶν λεγομένων τῆς σαρχὸς παθηµάτων -
ἑλθόντα, ἐμπαθῆ αὐτὸν εἶναί φαµεν. ᾿Αλλ ὡς τῶν
ὄντων αἴτιον, xal τοῦ παντὸς περιδεδραγµένον, xal
τῇ ἀφράστῳ δυνάµει τῆς ἰδίας µεγαλειότητος, πᾶν
τό τε χινούμενον οἰαχίζοντα, xal τὸ ἑστὼς Ev παγίῳφ
συντηροῦντα τῇ βάσει, καὶ Ev ἡμῖν γεγχενῆσθαί φα-
μεν ἐπὶ θεραπείᾳ τῆς κατὰ τὴν ἁμαρτίαν νόσον,
καταλλήλως τῷ πάθει τὴν ἑνέργειαν τῆς ἰατριχῆς
ἁρμοσάμενον, ὡς Ίδει συμφέρειν τῷ ἁῤῥωστοῦντι
μέρει τῆς κτίσεως, οὕτως ἑπαγαγόντα τὴν ἴασιν'
συνέφερε δὲ τῇ ἐπαφῃ τὸ πάθος ἰάσασθαι οὕτω xal
ἰασάμενον. UO μὴν ἐπειδὴ ἰἱατρεύει τὴν ἀῤῥωστίαν,
διὰ τοῦτο xal αὐτὸς ἐμπαθῆς γεγενῆσθαι νοµίζεται,
Οὐδὲ γὰρ ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων τὸ τοιοῦτον λέγειν ἡ
συνήθεια δίδωσι. Τὸν γὰρ θεραπευτικῶς ἁπτόμένον
τοῦ νενοσηχότος, οὐκ αὐτὸν µετέχειν τῆς ἀῤῥωστίας
φαμὲν, ἀλλὰ xal τῷ νοσοῦντι χαρίζεσθαι τὴν εἰς
ὑγίειαν ἐπάνοδον, χαὶ μὴ µετἐχειν τῆς ἀῤῥωστίας
φαμὲν οὐδὲ γὰρ ἐχείνου τὸ πάθος, ἀλλὰ τὸ ἔμπαλιν
ἐχεῖνος τοῦ ἀῤῥωστήματος ἅπτεται. El οὖν ὁ διὰ τῆς
τέχνης ἀγαθόν τι τοῖς σώμασιν ἐνεργῶν, οὐχὶ νω-
C θρός τε xai ἄῤῥωστος, ἀλλὰ φιλάνθρωπός τε καὶ
εὐερχέτης, xal ὅσα τοιαῦτα κατονοµάδεται' τί ὡς
ταπεινὀν τε χαὶ ἄδοξον τὴν περὶ ἡμᾶς οἰχονομίαν
διαθάλλοντες, διὰ ταύτης τὸ πρὀχειρον παρηλλάχθαι
τοῦ Υἱοῦ τὴν οὐσίαν χατασκευάζουσιν, ὡς τῆς τοῦ
Πατρὸς μὲν φύσεως ἀνωτέρας τῶν παθηµάτων οὔ-
σης, τῆς δὲ τοῦ Μονογενοῦς οὗ χαθαρευούσης τοῦ
πάθους; El γὰρ ὁ σκοτὼς τῆς διὰ σαρχὸς οἰχονομίας,
οὐ τὸ ἔμπαθη γενέσθαι τὸν Κύριον, ἀλλὰ τὸ φιλάν-
θρωπον ἐπιδειχθῆναι’ φιλάνθρωπος δὲ xat ὁ Πατὶρ
εἶναι οὐχ ἀμφιδάλλεται. ἐν τοῖς αὐτοῖς ἐστιν ἄρα τῷ
Υἱῷ 6 Πατὴρ, εἰ πρὸς τὸν σχοπόν τις ἐθέλοι βλέπειν,
Ei δὲ οὐχ ὁ Πατηρ ἑνήργησε τὴν τοῦ θανάτου χατά-
λυσιν, θαυµάσῃς μηδέν. Καὶ γὰρ xat τὴν χρίσιν πᾶ-
σαν ἔδωχε τῷ Υἱῷ, αὐτὸς χρίνων οὐδένα, οὗ τῷ μὴ
Ἑ δύνασθαι Ἡ σῶσαι τὸν ἀπολόμενον, Ἡ χρῖναι τὸν
ἁμαρτήσαντα, δ.ὰ τοῦ Yloo ταῦτα ποιῶν, ἀλλὰ τῷ
διὰ τῆς ἰδίας δυνάµεως, OU fic τὰ πάντα ἐργάξεται,
καὶ ταῦτα ποιεῖν' δύναµις ὃδ τοῦ Πατρός ἐστιν ὁ
ΥἹός. Οὐχοῦν οἱ διὰ τοῦ Υἱοῦ σωθέντες, τῇ δυνάµει
ποῦ Πατρὺς ἐσώθησαν. Καὶ οἱ παρὰ τούτου χρινόµε-
vot, τῇ διχαιοσύνῃ τοῦ Θεοῦ τὴν χρίσιν ὑπέχουσι.
Χριστὸς γάρ ἐστιν ἡ τοῦ Θεοῦ δικαιοσύνη, 1j διὰ τῆς
εὐαγγελιχῆς ἀποχαλυπτομένη, χαθώς φῃσιν ὅ "An£-
στολος, x&v εἰς τὸν χόσµμον ἵδῃς ὅλον, χἂν εἰς τὰ
µέρη τοῦ χόσµου τὰ συμπληροῦντα τὸ ὅλον, πάντα
ταῦτα τοῦ Πατρός ἐστιν ἔργα, τῆς δυνάµεως αὑτοῦ
ἔργα γενόµενα, xal οὕτως ἀληθεύει δι’ ἀαφοτέρων ὁ
725
, CONTRA EUNOMIUM, LID. VI.
1326
Aóvdg* xai πάντα τὸν Πατέρα ἐργάδεσθαι Ἰέγων' A Evang:licam doctrinam revoelatur, sicut ait Αροςίυ-
xal χωρὶς τοῦ You γίνεσθαι τῶν ὄντων οὐδέν ' ἡ γὰρ
τῆς δυνάµεως ἑνέρχεια, εἰς τὸν οὗ ἐστιν dj δύναμµις
τὴν ἀναφορὰν ἔχει. Ἐπεὶ οὖν δύναμις τοῦ Πατρὸς ὁ
Υιός. πάντα τὰ ἔργα τοῦ Υἱοῦ, τοῦ Πατρός ἐστιν
ἔργα. "Oct γὰρ οὐχὶ φύσεως ἀσθενείᾳ, πρὸς τὴν τοῦ
πάθους οἰκονομίαν, ἁλλ᾽ ἐξουσίᾳ θελήματος ἔρχεται,
μυρίας ἔστιν Ex τοῦ Εὐαγγελίου παραθέσθαι φωνὰς,
ἃς σιωπήσω διὰ τὸ πρόδηλον, ὡς ἂν μὴ τοῖς ὁμολο-
Τουμένοις ἑνδιατρίόων, ὁ λόγος μηχύνοιτο. El μὲν
οὖν χαχὸν τὸ Υινόµενον, οὐ τὸν Πατέρα µόνον, ἀλλὰ
χαὶ τὸν Υἱὸν τοῦ χαχοῦ χωριστέον. El δὲ ἀγαθὸν ἡ
σωτηρία τῶν ἀπολωλότων,χαὶ οὗ πάθος, ἀλλὰ φιλαν-
θρωπία τὸ γεγενηµένον ἐστί' τί ἀλλοτριος τὸν
Πατέρα τῆς ἐπὶ τῇ σωτηρ/ᾷ ἡμῶν εὐχαριστίας, τὸν
διὰ τῆς ἰδίας δυνάμεως, ῆτις ἐστὶν ὁ Χριστὺς, τὴν
ix τοῦ θανάτου ἐλευθερίαν τοῖς ἀνθρώποις κατεργα-
σάμενον; Αλλ' ἑπανιτέον πάλιν ἐπὶ τὸν σφοδρὺν
λοχογράφον, χαὶ τὴν σύντονον ἐχείνην χαθ ἡμῶν
ῥητορείαν ἀναληπτέον ἡμῖν. Αἰτιᾶται τὸ μὴ λέγειν
πεποιῄσθαι τοῦ Yloo τὴν οὐσίαν ἡμᾶς, ὡς ἑναντιου-
Βάρους τῇ φωνῇ Πέτρου, Κύριον αὐτὺν καὶ Χριστὸν
ἐποίησε, τοῦτον τὸν Ἰησοῦν ὃν ὑμεῖς ἑστανρώ-
cats. Καὶ πολύς ἐστιν ἀγανακτῶν ἐπὶ τούτοις xal
λοιδορούµενος, xai χατασχενάνει δι ὧν οἴεται δ.-
εἰέγχειν τὸν ἡμέτερον λόγον.
lus **, sive totum mundum inspicias, sive partes
mundi qux totum complent, hzc omnia sunt Patris
opera, potentiz ipsius opera facta, sicque de am-
bobus vere dicit sermo, dum ait Patrem omnia
operari, et sine Filio nihil eorum qu: sunt fleri:
potentie enim efficacitas ad eum cujus est po-
tentia relationem habet, Quoniam igitur Patris
potentia Filius est, omnia opera Filii sunt Patris
opera. Quod enim non naiure inürmitate ad pas-
sionis dispensationem, sed potes:ate voluntatis
venit, infinitas voces ex Evangelio proferre liceret,
quas omittam, quia hoc satis perspicuum esi, ne
iu certis οἱ confessis immorans, sermo longius
protrahatur. Quod si malum est id quod factum est,
D non solum Patrem, sed etiam Filium a malo se-
parare oportet. Si autem bonum eorum qui pcrie-
runt salus, non passio, sed in hominum genos
amor et benevolentia quod factum est: cur Patrem
a gratiqrum actione ob salutem nostram alienas ,
qui per propriam potentiam, que quidem est
Christus, libertatem a morte hominibus operatus
est ! Sed ad vehementem orationum scriptorem re-
deundum est, et €oncitata illa contra nos eloquentia
resumenda nobis est. Aecusat nos, propterea quod
non dicamus essentiam Filii factam esse, ut Petri
voci adversantes dicentis, Dominum ipsum el 1 Christum [ecit, hunc Jesum quem vos crucifizistis. Multusque est
ob hzc indigne ferens, et conviciis proscindens, et construit ea quibus putat se nostrum sermonem refutare.
Ἴδωμεν τοίνυν τῶν ἐπιχειρημάτων τὴν δύναμιν. Videamus igitur vim argumentorum : Ecquid, in-
Kal τίς, qno, ὦ πάντων ὑμεῖς ῥᾳθυμότατοε,
µορφρὴν ὄχων δού.ου, uopptir ἀναλαμδάνει δού-
1ου; Οὐδεὶς τῶν νοῦν ἑχόντων, πρὸς αὐτὸν ἑροῦμεν
ἡμεῖς, τὸ τοιοῦτον ἂν εἴποι, πλὴν εἰ µή τινες xa0-
όλου της ἑλπίδος τῶν Χριστιανῶν ἡλλοτρίωνται. Οὗτοι
δέ ἔστε ὑμεῖς οἱ ἐγχαλοῦντες ῥᾳθυμίαν ἡμῖν, ὅτι μὴ
ατιστὸν τὸν χτίστην χαταδεχόµεθα. Ei γὰρ μὴ φεύδεται
δ.ἁ τοῦ προφήτου λέγων τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὅτι Τὰ
σύμπαντα δοῦλα πὰ, xal misa ἡ κτίαις δουλεύει,
χτιστὸς δὲ χαθ᾽ ὑμᾶς ὁ Υἱὸς, ὁμόδουλής ἐστι πάντως
τοῖς σύμπασι, τῷ χοινωνεῖν τῆς κτίσεως, εἰς «5
ποινωνεῖν xai τῆς δουλείας συγχαθελκόµενος. Tip δὲ
δουλεύοντι πάντως ὑμεῖς xal τὴν ξουλιχὴν μορφὴν
φεριθήσετε. 05 γὰρ δεῖ δοῦλον ὁμολογοῦντας τῇ φύ-
quit, ο inertissimi omnium ! servi formam habens
[ormam servi accipit? Nos ei respondebimus, Nullus
eorum qui mente sunt przditi tale quid dixerit,
nisi eorum aliqui, qui omnino a Christianorum
spe alienati fuerint. Sed vos isti estis qui nos iner-
tiz et stuporis accusatis, qui creatum Creatorem
non admittimus. Si enim non mentitur qui per
prophetam dicit Spiritus sanctas : quod Cuncta
serviunt, et omnis creatura servit; creatus autem
secundum vos Filius, conservus penitus est cum
universis, quia cum creatura communicat, et ad
servitutis communionem simul adigitur. Ei autem
qui servit prorsus vos servilem formam circumpo-
nitis. Non enim jam servum natura confitentes, ob
ει τῷ προσωπείῳ τῆς δουλείας ἐπαισχυνθήσεσθαι. D servitulis personam erubescere vos oportet. Quis
TG οὖν, à δριμύτατοι ῥητόρων, ὁ Ex τῆς δουλικῆς
μορφΏς τὸν Υἱὸν εἰς ἄλλην δούλου µεταθ:δάζων µορ-
φὶν. 6 τὸ ἄχτιστον αὐτῷ προσμαρτυρῶν, (p xat τὸ
μὴ δουλεύειν συναποδείχνυται; Ἡ μᾶλλον οἱ διαῤ-
ῥήδην βοῶντες ὑμεῖς δοῦλον εἶναι τοῦ Πατρὸς τὸν
Yi, χαὶ πρὸ τῆς τοῦ δούλου μορφῆς xai ὑπ' αὐτοῦ
πυριεύεσθαι; Οὐ δέοµαι διχαστῶν ἑτέρων, aol τὴν
qz pi τούτων ἐπιτρέπω droov. Οἶμαι γὰρ μὴ ἂν οὕτω
φοὺς τὴ» ἀλήθειαν ἀναιδῶς τινας ἔχειν, ὥστε τοῖς
ὁμολογουμένοις δι΄ ἀναισχυντίας ἑνίστασθαι. Πρόδη-
4o» ὙΥὰρ παντὶ τὸ λεγόμενον, ὅτι τὸ δοῦλον τῇ
φύσει, τοῖς ἰδιώμασι τῆς δουλείας χαρακττρίζεται,
ἔδιον vip δουλείας ἡ χτίσις. ὍὉ οὖν δοῦλον αὐτὸν
bra τὴν ἡμετέραν λέγων ὑπεληλυθέναι μορφὴν,
$ [1 18.
igitur, ο oratorum acutissime, ex servili forma Fi-
lium in aliam formam servi transfert, an ille qui
ei increatam naturam alitribuit, qua etiam non
servire simul demonstratur? an potius vos qui
clamantes propalatis Patris Filium servum esse, et
ante servi formam, ipsius imperio subjici? Non
alios judices postulo, tibi de iis committo senten-
tiam. Neminem enim arbitror sic adversus veri-
tatem impudenter afüci, ut certis ct concessis pre
impudentia incunctanter adversar velit. Quod enim
dicitur cuivis notum est οἱ perspicuum: quod id
quod natura servum est, servitutis proprietatibus
et notis insignitur ; proprium enim servitutis est
creatum esse, Qui igitur ipsum servum dicit no-
711
s. GREGORII NYSSENI
798
siram subiisse formam, ille est plane qui ex servi- A ἐχεῖνός ἐστι πάντως ὁ Ex δουλείας εἷς δουλείαν τὸν
tute in servitutem Unigenitum remigrare facit. Sed
dictis reluctatur, et dicit paululum infra ; Cuz
erim interjecta sunt, quia mediocriter in praceden-
tibus examinata sunt nunc transcendam : ut ad di-
cendum et sentiendum impossibilia audaces nos
calumnians, niiseratione etiam dignissimos appel-
lans, hxc adjicit : Si enim non de Verbo quod erat
in principio et erat Deus, beatus Peirus disserit : sed
de eo qui videbatur, et qui seipsum eximanivit, sicul
ait Basilius ; qui autem videbaiur homo seipsum ezi-
uanivit in serwi formam; qui awtem seipsum in
formam servi exinanivit, in hominis generationem
seipsum eziuanivit.
Fortasse quidem continuo ex iis qux perlecta
Μονογενῃ µετοιχίζων. 'AXX' ἐἑπαγωνίζεται τοῖς ci-
ρηµένοις, xal φησι μιχρὺν ὑποθάς' Τὰ γὰρ ἐν τῷ
µέσῳ, διὰ τὸ μετρίως &v τοῖς προάγουσιν ἐξετασθῇ-
ναι, νῦν ὑπερθήσομαι ὡς τολμηροὺς εἰς τὸ λέγεν
καὶ φρονεῖν ἀμήχανα διαθάλλων, ἐλεεινοτάτους τε
πρασαχορεύσας, ταῦτα προστίθησιν El γὰρ μὴ
περὶ τοῦ ἐν ἀρχῃ ὄντος Λόγου, xal θεοῦ ὄντος,
ὁ µακάριος διαἰέγεται Πέτρος". ἆ.11ὰ περὶ vov
BAszonévov xal xevocartoc ἑαυτὸν, καθὠς gn
cuv ὁ BaclAswc, ἐἑχέγωσεν ἑαυτὸν δὲ ὁ BAszó-
ιενος ἄνθρωπος [ἑαυτὸν] εἰς δού.Ίου popghr,ó
δὲ χεγώσας ἑαυτὸν elc δού.ου μορφὴν, eic dr
θρώπου ἠένεσιγ ἑχέγωσεν ἑαυτόν.
Τάχα μὲν οὖν εὐθὺς ix τῶν ἀνεγνωσμένων
sunt, auditorum judicio deprehensa est constru- B ποοπεφώραται τῇ χρίσει τῶν ἁχουόντων, τῆς τοῦ
ctionis hujus sermonis calliditas simul et ameutia.
Nihilominus paucis verhis eorum qux ab ipso dicta
sunt refutationem subjiciemus : non ad eversionem
tam indocti et insciti commenti, quod etiam per se
spud attente audientes eversum est: sed ne τἰ-
deamur prxtextu et specie contemptus vilitatis ser-
1monis, despicere quod propositum est inexcussum.
Sic gita sermonem consideremus : Quznam apo-
stoli vox ? Notum sit, inquit, quod Dominum ipsum
Christum fecit Deus *!. Deinde velut si quis scisci-
tatus esset. in quo facta esset talis gratia, ceu
digito subjectum ostendit : ἤμπο, inquit, Jesum
λόγου κατασχευῆς ἢ τε χαχουργία xal τὸ ἀνόητον"
πλὴν δι ὀλίγων xoi παρ ἡμῶν ὁ τῶν εἱἰρημένων
ἔλεγχος προστεθήσεται ΄ οὐκ εἰς ἀνατροπὴν τοσοῦταν
τοῦ ἀπαιδεύτου σοφίσµατος, ὃ δι ἑαυτοῦ παρὰ τοῖς
ἔχουσιν ἀχοὴν ἀνατέτραπται ' ἁλλ ὡς ἂν μὴ δοχοίηυε,
ἐν προσχήµατι τοῦ χαταφρονεῖν τῆς εὐτελείας τοῦ
λόγου περιορᾷν τὸ προτεθὲν ἀνεξέταστον. Ούὐτωαὶ
τοίνυν τὸν λόγον ἐπισχεφώμεθα". Τίς ἔστιν ἡ τοῦ
ἀποστόλου φωνή; Γγωστὺν ἔστω, φησὶν, ὅτι Κύ-
piov. αὐτὺν καὶ Χριστὺν ἐποίησεν ὁ θεός. Εἶτα ὡς
ἂν πυθοµένου τινὸς περὶ τίνα γέἐγονεν ἡ τοιαύτη χά-
pte, οἱονεὶ δακτύλῳ τὸ ὑποχείμενον δειχνύει, Tovro,
εἰπὼν, Ἰησοῦν ὃν ὑμεῖς ἑσταυρώσατα. Τί περὶ .
τούτου φησὶν ὁ Βασίλειος; "Oct ἡ δειχτικἡ τοῦ λόγου «
φωνὴ, τοῦτον πεποιῆσθαι Χ ριστὸν λέγει xal Koptovuu
τὸν παρ᾽ αὐτῶν τῶν ἀχουόντων ἑσταυρωμένον. Ὑμεῖας-
γὰρ ἑσταυρώσατε, φησί’ xal εἰχὸς ἦν τοὺς aivnsa—
quem vos crucifizistis. (wid de eo inquit Basilius ?
quod hzc vox sermonis demonstrativa bunc factum
esse dicit Christum et Dominum, qui ab ipsis au-
dientibus crucifixus fuerat. Vos enim, ait, crucift-
xistis. Et verisimile erat eos qui contra ipsum
cedem postulaverant, auditores fuisse sermonis.
Mon enim a cruce ad Petri concionem multuin
sberat tempus. Quid igitur ad hoc profert Euno-
mius ?*: Nisi de eo quod erat in principio Verbum,
€ Deus erat, disserit Petrus, sed. de eo qui videtur,
quique seipsum exinanivit, sicut ait Basilius :
Exinanivit autem qui cernitur homo in servi. for-
mam. Subsiste. Quis hoc dicit: quod rursus se-
ipsum exinanivit qui cernitur homo in servi formam ;
vel quis astruit, quod ante apparitionem per carnem,
crucis facta est passio? Neque enim erux ante
µένους τὸν χατ᾽ αὐτοῦ φόνον, ἀκροατὰς εἶναι τοῦ λό--
γου. 0ὐδὸ γὰρ πολὺς ἣν ὁ ἀπὸ τοῦ σταυροῦ πρὸς τὴν ὅη--
μηγορίαν τοῦ Πέτρου χρόνος. Τί οὖν πρὸς ταῦτα προ-
φέρει ὁ Ἐὐνόμιος: El μὴ περὶ τοῦ ἐν ἀρχῃ ὄντος A£-
Ίου, καὶ θεοῦ ὄντος ὁ ugxdpioc δια λέγεται Πέτρος,
dAAà περὶ τοῦ β.Ίεπομένου, καὶ κεγώσαγτος éav-
τό», καθώς φησιν ὁ BaclAs«c* ᾽Εχέγωσεν δὲ ὁ β.1ε-
πόµεγος ἄνθρωπος εἰς 6ovAov µορφή». Ἐπίσχες
τίς τοῦτό φησιν, ὅτι πάλιν ἑαυτὸν ἑχένωσεν Ó ῥλεπό
µενος ἄνθρωπος εἰς δούλου μορφῆν, 7) τίς χατασχενά-
ζει, ὅτι πρὸ τῆς διὰ σαρχὸς ἐπιφανείας, τὸ χατὰ τὸν
corpus, neque corpus ante servi formam. Sed Ὦ σταυρὺν Υέγονε πάθος; Οὖτε γὰρ ὁ σταυρὸς «p
quidem Deus in carne manifestatur ; earo autem
qu: Deum in seipsa ostendit, postquam implevit
per seipsam magnum mortis mysterium, in excelsum
et divinum per teinperationem transmutatur, facta
Christus et Dominus , in illud transformata οἱ
immutata quod quidem erat qui inilla carne seipsum
manifestavit. Sed si nos rursus hzc diceremus,
eum qui in cruce demonstratus est in alterius ho-
minis generationem exinanitum esse, quod nos di-
cere iste veritatis propugnator astruit, hoc ad
verbum composito cavillo : Si qui videtur homo,
Ínquit, exinanivit seipsum in servi formam — qui
*! Act. i, οὐ,
τοῦ σώματος, οὔτε τὸ σῶμα πρὸ τῆς τοῦ δούλου µορ-
φῆς' ἀλλ᾽ ὁ μὲν θεὸς Ev σαρχὶ φανεροῦται, fj 65 σὰρι
ἡ τὸν θεὸν ἓν ἑαυτῇ δείξασα, μετὰ τὸ πληρῶσαι ὃν
ἑαυτῆς τὸ μέγα τοῦ θανάτου µυστῄριον, μεταποιεῖται
πρὸς τὸ ὑψηλόν τε χαὶ θεῖον δι’ ἀναχράσεως, Χριστ:
γενοµένη xal Κύριος, εἰς ἐχεῖνο μετατεθεῖσα xi
ἀλλαχεῖσα, ὅπερ ἣν ὁ Ev ἐχείνῃ τῇ σαρκὶ ἑαυτὸν qe
νερώσας. 'AXX εἰ ταῦτα λέγοιμεν πάλιν ἡμεῖς, 5"
ἐπὶ τοῦ σταυροῦ δειχθέντα εἰς ἄλλου ἀνθρώπου γέν-
σιν κεπενῶσθαι, ὃ λέγειν ἡμᾶς ὁ προαγωνιστὴς ὦ-
τος τῆς ἀληθείας χατασχευάζει, συνθεὶς οὑτωσὶ x13
τὴν λέβιν τὸ σόφισµα΄ El ὁ β.επόμενος, quot, b»
CONTRA EUNOMIUM, LID. VI.
150
c ἐκένωσεν ἑαυτὸν εἰς δυύ.Ίου μορφήν ὁ A autem. exinanivit seipsum ín serei formam, in ho-
ώσας ἑαυτὸν εἰς δού.Ίου µορφὴν, εἰς ἀν θρώ-
Irecir. ἑχέγωσεν ἑαυτόν ' ὁ β.Ίεπδμεγος ἄγ-
c εἰς ἀγθρώπου γέἐέγεσω ἑχέγωσεν ἑαυτόν.
ug μέμνηται τῆς προχειµένης σπονδῆς | πῶς
σχοπὸν συμπεραίνει xbv λόγον | Χριστὸν πε-
iat xal χατὰ τὸν ῥλεπόμενον ἄνθρωπον, φησὶν
ναι τὸν ἁπόστολον ὁ Πασίλειος» ὁ δὲ δεινὸς
καὶ ἀγχίνους τῶν εἱἰρημένων ἀνατροπεύς' El
,οὐσίαν, qnoi, τοῦ ἐν ἀρχῇ ὕντος πεποιῆσθαι
ὁ Πέτρος, ἑχένωσεν ἑαυτὸν βλεπόμενος ἄνθρω-
$ δούλου μορφὴν. 'O δὲ χενώσας ἑαυτὸν εἰς
μορφὴν, εἰς ἀνθρώπου γένεσιν ἑχένωσεν ἑαυ-
Ἱττῆμεθα τῆς ἀμάχου ταύτης σοφίας, Εὐνόμιε.
ἤλεγχται χατὰ χρᾶτος τὸ μὴ πρὸς τὸν ἐξ ἆσθε-
minis generationem. seipsum. exinanivit : qui igitur
videlur homo, in hominis generationem seipsum ezi-
nanívil.
O quomodo propositi studii memor est! quomoda
Secundum scopum conclusionem co:ficit ! Christum
factum esse et secundum hominem qui cernitur,
apostolum dixisse ait,Basilius: hic autem vehe-
mens et solers dictorum eversor : Si non essentiam,
inquit, ejus qui erat in principio factam esse dicit
Petrus, qui oculis cernitur homo in servi formam
seipsum exinanivit. Qui autem exinanivit semet-
ipsum in servi formam in hominis generationem
scipsum exinanivit. O Eunomi, hac inexpugnabili
sapientia victi sumus. Refutata sunt potenter, per
σταυρωθέντα βλέπειν τοῦ ἁποστόλου τὸν λό- D ca quibus didicimus, apostoli sermonem non re-
"ὧν ἐμάθομεν. Ὅτι ἂν τοῦτο 2ὕτως ἔχειν πι-
ὑμεν, πάλιν ὁ βλεπόµενος ἄνθρωπος ἕτερος
t, εἰς ἄλλην ἀνθρώπου χενούμενος γένεσιν.
$gy ποτὲ παίζων χατὰ τῶν ἀτολμήτων, Οὐκ
σεις ἓν οὕτω γελοίοις σοφίσµασι τὸν τῶν θείων
ρίων ἐχλύων 660v ; Οὐχἐπιστραφήση vov γοῦν,
| ph πρότερον πρὸς τὸ γνῶναι ὅτι ὁ µονογε-
ὃς, ὁ ὧν ἐν τοῖς χόλποις τοῦ Πατρὸς, Λόγος ὢν
ισιλεὺς xai Κύριος, xal πᾶν ὑψηλὸν ὄνομά τε
npa, οὐδὲν τῶν ἀγαθῶν γενέσθαι προσδέεται,
by τῶν ἀγαθῶν πάντων τὸ πλίρωμα. 'O δὲ εἰς
µαθαλλόμενος, ἐκχεῖνο γίνεται ὃ μὴ πρότερον ἣν;
p οὖν ὁ μὴ γνοὺς ἁμαρτίαν, ἁμαρτία γίνεται,
ῃ thv ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, οὕτως πάλιν fj
ἵνη τὸν Κύριον σὰρξ, Χριστὸς xaX Κύριος vlve-
μὴ ἣν τῇ φύσει εἰς τοῦτο µεταποιουµένη διὰ
αχράσεως. δι ὧν µανθάνοµεν, ὅτι οὔτ' ἂν ἐν
à θεὸς ἐφανερώθη, cl μὴ 6 Λόγος σὰρξ ἐγένετο "
v µετεπριήθη πρὸς τὸ Oclov ἡ περὶ αὐτὸν τοῦ
που σὰρξ, εἰ μὴ τὸ φαινόμενον ἐγένετο Χριστός
(Κύριος. Αλλάδιαπτύουσιτὸν ἰδί... (a) τοῦ ἡμε-
κηρύγματος, οἱ τῇ οὐσίᾳ τοῦ θεοῦ διὰ τῶν συλ-
iov Σμδατεύοντες, xaX βούλονται τὸν πάντα τὰ
ια παράγοντα εἰς γένεαιν, αὐτὸν ἀποδεῖξαι µέρος
he χτίσεως, χαὶ σύμμαχον τῆς τοιαύτης σπου-
ἣν φωνὶν τοῦ Πέτρου πρὸς χατασχευὶν τῆς
ἡμίας ἑρέλχοντες, τοῦ πρὸς τοὺς Ἰουδαίους ϱί-
, ὅτι Γνωστὸν Ecco παντὶ τῷ οἵκῳ Toga,
Ἶριον αὐτὸν καὶ Χριστὸν ἐποίησε, τοῦτον
ισοῦν ὃν ὑμεῖς ἑσταυρώσατε * ταύτην τοῦ
v εἶναι τοῦ μονογενοῦς θεοῦ τὴν οὐσίαν, προ-
ται τὴν ἀπόδειξιν. Τί οὖν, εἰπέ pot, μὴ πρὸ
ol Ἰουδαῖο, πρὸς οὓς ὁ λόγος ἐγένετο; μὴ προ-
€ ὁ σταυρός; Μὴ πρὸ πάσης κτίσεως ὁ Πωά-
Mà πρῶτον Ἰησοῦς, xal μετὰ ταῦτα Λόγος ;
εσδυτέρα 1| σὰρξ τῆς θεότητος: Mh πρὸ τοῦ
) ὁ Γαδριὴλ τῇ Μαρίᾳ εὐαγγελίζεταε; Οὐχ ὁ
ατὰ Χριστὸν ἄνθρωπος, ἐπὶ Καΐσαρος Αὐγού-
hv ἀρχὴν λαμόθάνει διὰ γεννήσεως, ὁ δὲ Ev ἀρχῇ
rog θεὸς, βασιλεὺς ἡμῶν προαιώνιος, χαθὼς ὁ
| Cor. τη, 4, 9? Act. u, 0.
Lege ἰδιωτισμὸν cx codice Bavarico.
spicere ad eum qui ex infirmitate crucifixus est **.
Quod si hoc ita ésse crediderimus, rursus qui vi-
detur homo, alius gignitur, in aliam hominis gene-
rationem exinanitus. Non cessabis aliquando ludere
contra non audenda? non erubesces in tam ridiculis
cavillis divinorum mysteriorum exsolvere metum?non
converteris nunc certe, siquidein non prius ad cogno-
scendum quod unigenitus Deus qui erat in sinu
Patris, Verbum, etiam rex οἱ Dominus, et omne
excelsum nomen el cogitamen, nihil bonorum fieri
indiget, ipse cum sit omnium bonorum plenitudo.
Hic autem in quid mutari potest, ut fiat illnd quod
prius non erat? Quemadmodum igitur qui non
novit peccatum, peccatum fit, ut tollat peccatum
mundi: sic rursus caro que Dominum accepit,
Christus et Dominus efficitur, quod non erat na-
tura in hoc transmutata per temperationem. Ex
quibus discimus, quod Deus non in carne manife-
status esset, nisi Verbum caro factum esset ; neque
caro hominis qux? circumdedit ipsum in divinitatem
transmutata fuisset, nisi quod apparebat factum
esset et Christus et Dominus. Sed despuunt... no-
strze praedicationis, qui per syllogismos in essentiam
Dei irruunt, et volunt eum qui omnia quz sunt ad
ortum adduxit, demonstrare ipsum partem esse
creatur, atque in auxilium talis conatus vocem
Petri ad blasphemize prestruetionem pertrahunt,
qui ad Judzos dixit: Notum sit omni domui Israel,
p quod Dominum ipsum et Christum fecit hunc Jesum
quem vos crucifixistis** : hac. voco. unigeniti Dei
essentiam creatam esse demonstrare prztendentes.
Quid igitur, dic mihi, num ante seculum Judzi ad
quos factus est sermo? num ante mundum crux?
num ante omnem creaturam Pilatus? num primum
Jesus, et postea Verbum? num divinitate antiquior
caro ? num ante mundum Gabriel Marie faustum
annuntiat? Non hic quidem secundum Christum
homo, imperante Cesare Augusto, principium sumil
per generationem, sed hic qui in principio eral
Verbum Deus Rex noster, ante aeternus, sicut Pro-
"
2004 — .
491
S. GREGORII NYSSENI
131
pheta testatur. Non vides qualem inducis verbo A προφήτης μαρτύρεται», Οὐχ 6pig otav ἐπάχεις τῷ
confusionem, omnia sursum ac deorsum juzta
proverbium confundens? Quinquagesimus post pas-
sionem efat dies, quando h:xec Judaxis Petrus con-
cionabatur dicens, quod Et Dominum ei Christum
ipsum Deus fecit hunc ipsum Jesum quem vos cru-
cifixistis. Sed quem vos, inquit, crucifixistis, hunc
[ecit Deus Christum et Jesum, ut ex his perspicuum
esset: quod non illud quod ante szcula, sed quod
post dispensationem factum est intelligit Petrus.
Quomodo igitur non vides totam in eo quod de-
monstratur sermonis versari notitiam ; sed ridicu-
lus videris in puerili sophismatis plexu dicens , si
eum qui videbatur et Christum et Dominum factum
esse a Deo credimus: necessarium esse rursus in
hominem post exinaniri Dominum, ei secundam B
$ubire generationem? Quid magis per hzc vestrum
dogma confirmatur? quomodo per dicta regis crea-
tura essentia creata demonstratur? Ego vero con-
trarium dico, nostra per ea qua nobis repuguant
defendi, et prz nimia attentione egregium locuto-
rem non advertisse quod ad absurdum certe dispu-
tatiencm propellens, quibus conatur evertere, per
liaec his quibus bellum infertur, opitulatur. Si enim
ex eo quod supereminet ad id quod est humile cre-
dendum est factaui esse Jesu demigrationem : sola
autem supereminet creatur:x divina et increata na-
tura, creatus autem homo: fortasse perspiciens ex
propria ratione ad veritatem convertetur, assen-
tiens propter benevolentiam οἱ benignitatem erga
homines, quod increatum est factum esse in creato.
Quod si putat creatum Dominum se demonstrare
per id quod demonstrarit, eum qui erat Deus hu-
manae naturae participem factum esse: multa ejus-
modi ad eamdem probationem astruendam invenien-
tur, ex simili patrocinium orationi implentia. Εἰ-
enim quoniam Verbum erat et Deus erat: posthzc
sutem, sicut ait prophela **, In terra visus, ei cum
hominibus conversatus est, unum ex creatis esse
per hac demonstrabitur. Quod si hzc longe absunt
ab his quae quiruntur, neque sitnilia plane propo-
eitis accommodata sunt. ldem est enim secundum
sensum, eum qui erat in principio Verbum, mani-
festatum esse posthec bominibus dicere; et qui
λόγῳ τὴν σύγχυσιν, τὰ ἄνω χάτω xatà τὴν παροι-
μίαν χυχῶν; Πεντηχοστὴ μετὰ τὸ πάθος ἡμέρα ἂν,
ὅτε ταῦτα τοῖς Ἰουδαίοις ἐδημηγόρει ὁ Πέτρος λέγων,
ὅτι Τοῦτον ὃν ὑμεῖς ἑσταυρώσατε Χριστὸν καὶ Ko-
ριον ὁ θεὸς ἐποίησεν. Αλλὰ ὃν ὑμεῖς, qvolv, éccav-
ρώσατε,εοῦτον ἐποίησεν ὁ θεὺς, Χριστόν τε καὶ Ki-
ριον. ὡς δῆλον Ex τούτων εἶναι, ὅτι οὐ τὸ πρὸ τῶν
αἰώνων., ἀλλὰ τὸ μετὰ τὴν οἰκονομίαν ὁ Πέτρος λέχει.
Πῶς οὖν οὐχ ὁρᾷς ὅλην περὶ τὸ δειχνύµενον &va-
᾿στρεφομένην τοῦ λόγου τὴν ἔννοιαν, ἀλλὰ γελοιάζες
ἐν τῇ µειραχιώδει πλοχῇ τοῦ σοφίσµατος, λέγων El
τὸν φαινόμενον Χριστόν τε xal Κύριον πεποιῆσθαι
παρὰ τοῦ Θεοῦ πεπιστεύχαµεν, ἀνάγχην εἶναι πάλιν
εἰς ἄνθρωπον μεταχενοῦσθαι τὸν Κύριον, xaX δευτέ-
pav ὑποδύεσθαι γέννησιν; Τί μᾶλλον διὰ τούτων τὸ
καθ’ ὑμᾶς δόγµα χρατύνεται; Πῶς διὰ τῶν εἱἰρημέ-
νων fj τοῦ βασιλέως τῆς Χτίσεως οὐσία χτιστῇ ἀπο-
δείχνυται; Ἐγὼ μὲν γὰρ τοὐναντίον qnl, τὰ ἡμέ-
«epa. διὰ τῶν µαχοµένων ἡμῖν συναγορεύεσθαι, xal
ὑπὸ τῆς ἄγαν προσοχῆς μὴ συνεωραχέναι τὸν ῥήτοραι,
ὅτι πρὸς τὸ ἄτοπον δῆθεν ἐξωθῶν τὸν λόγον, bU ὧν
ἀνατρέπειν ἐπιχειρεῖ, διὰ τούτων τοῖς πολεμωμένοις
συναγωνίζεται. Eb yàp ἐκ τοῦ ὑπερέχοντος πρὸς τὸ
ταπεινὸν πιστεύειν χρὴ Ύεγενῆσθαι τοῦ Ἰησοῦ τὸν
᾽μετάστασ:ν' µόνη δὲ ὑπέρχειται τῆς κτίσεως ἡ θεία
τε xaX ἄκτιστος φύσις, χτιστὸς δὲ ὁ ἄνθρωπος ' τάχα
διαθλέψας διὰ τοῦ ἰδίου λόγου πρὸς τὴν ἀλήθεια)
µετατάξεται, συνθέµενος ἐν vip χτιστῷ χατὰ φιλαν-
θρωπίαν Υεγενῖσθαι τὸ ἄκτιστον. El δὲ οἵεται xtt-
στὸν ἀποδειχνύειν τὸν Κύριον, διὰ τοῦ δεῖξαι θεὸν
ὄντα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως μετεσχηχέναι, πολλὰ
τοιαῦτα πρὸς τὴν τοῦ (cou χατασχευὴν εὑρεθήσεται,
ἐκ τοῦ ὁμοίου τὴν συνηγορίαν πληροῦντα τῷ λόγῳ.
Καὶ γὰρ ἐπειδὴ Λόγος fjv xa θεὸς ἣν ' μετὰ ταῦτα
δὲ, καθώς φησιν ὁ προφήτης, Ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη xal
τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη, ἓν τῶν χτισµάτων
εἶναι διὰ τούτων ἀποδειχθήσεται. El δὲ ταῦτα πόῤῥω
τῶν ζητουµένων, οὐδὲ τὰ ὅμοια πάντως τοῖς πραχει-
µένοις ᾠχείωται. σον γάρ ἑατι κατὰ τὴν ἔννοιαν
τὸν ἐν ἀρχῇ ὄντα Λόγον μετὰ ταῦτα πεφανερῶσθαι
τοῖς ἀνθρώποις διὰ σαρχὸς λέγειν, xax Ev μορφῇ tov
ὑπάρχοντα, τὴν τοῦ δούλου μορφὴν ὑποδύεσθαι. "Qv
erat in forma Dei formam servi habuisse. Quorum p) εἰ τὸ ἕτερον εἰς χατασχευὴν τῆς βλασφημίας ἀνόνη-
si alterum ad blasphemiz prastructionem est in-
utile, necesse est οἱ reliquum abjicere. Sed humane
«t benevole nobis consulit ab errore desciscere,
et quam ipse prastruit subinde indicat veritatem :
Eum qui erat in principio, inquit, Verbum et Deus,
hunc factum esse docet Petrus apostolus. Siquidem
ille nobis somnia fingeret et qux: in sonmis con-
tingit divinationem narraret, nihil fortasse periculi
essel ipsi concedere ad quidvis pro suo arbitratu
adducere visionis senigmata. Sed quia divinas voces
dicit ipse se enarrare, non tutum est nobis pro
sua licentia ei indulgere verba perperam interpre-
** Baruch iij, 37.
tov, συναποθαλεῖν ἀνάγχη xa τὸ λειπόμενον. ᾽Αλλὰ
συμδουλεύει φιλανθρώπως ἡμῖν μµεταθέσθαι τοῦ
πλάνου, xai ὑποδείχνυσιν fjv αὐτὸς χατασχενά-
ζει ἀλήθειαν. Τὸν ἓν ἀρχῇ. Φησὶν, ὄντα Aóvov xol
θεὸν, τοῦτον πεποιῆσθαι διδάσχει ὁ ἁπόστολος Πί-
τρος. 'AAX εἰ μὲν ὀνείρους ἡμῖν ὑποχρίνεται, xol
τὴν ἐνύπνιον ἐπηγγέλλετο μαντιχὴν, χίνδυνος ἣν
ἴσως οὐδεὶς πρὸς τὸ δοχουν συγχωρεῖν αὑτῷ παραγα”
γεῖν τὰ τῆς φαντασίας αἰνίγματα. Ἐπεὶ δὲ τὰς θείας
φωνὰς ἑἐξηγεῖαθαί φησιν, οὐχέτ ἀσφαλὲς ἡμῖν xat"
ἐξουσίαν αὐτῷ διδόναι παρερμηνεύειν τὰ ῥήματα.
T! φηπιν ἡ Γραφή; "Ott Κύριον xal Χριστὺν éxolst-
CONTRA EULNOMIUM, LIB. VI.
T3à
Θεὺὸς τοῦτον τὸν "Incovr. ὃν ὑμεῖς éccav- A tari. Quid ait Scriptura? Dominum et Christum fecit
8. θὐχοῦν πάντων χατ αὐτὸν συνδραµόντων,
μετιχῆς φωνῆς τοῦ ἀνθρωπίνως ὠνομασμένου,
"v μιαιφονησάντων χαττγορίας , τοῦ κατὰ τὸν
iw πάθους, ἐξ ἀνάγχης Ἡ διάνοια πρὺς τὸ φαι-
v βλέπει. '0 δέ φησι ταῦτα μὲν λέγειν Πέτρον '
ωσθαι δὲ διὰ τῆς ἐποίησεν λέξεως τὴν προαιώ-
σίαν. ᾽Αλλὰ τίτθαις μὲν f] γραῖϊῖδίοις ἀχίνδυ-
Γχωρεῖν παίξειν πρὸς τὰ µειράχια , xal πρὸς
Wvta µετάγειν τὰς τῶν ἑνυπνίων ἑμφάσεις "
b θεοπνεύστου φωνῆς προχειµένης ἡμῖν εἰς
εν, Χωλύει € μέγας ᾿Απόστολος τὰς γραώδεις
nae προσίεσθαι. Σταυρὸν γὰρ ἀχούσας, τὸν
v voi), xal ἀνθρώπινον ὄνομα διδαχθεὶς, ὁρῷ
ἰουμένην ὑπὸ τοῦ ὀνόματος φύσιν. Τοῦτον οὖν
φεποιῆσθαι παρὰ τοῦ Πέτρου Κύριον xal
Ww, τὸν ἐν ὀφθαλμοῖς ἡμῶν γεγενηµένον, λέ-
à ἀμφιδάλλω. Ἐπειδὴ xat συμφωνοῦσι πρὸς
ug οἱ ἅγιοι, τοῖς τε ἄλλοις πᾶσι, xal περὶ
cb µέρος. Ὡς yàp αὐτὸς τὸν ἐσταυρωμένον
πεποιῆσθαι λέγει, οὕτω xal Παῦλός φησιν
περυφῶσθαι μετὰ tb πάθος καὶ τὴν ἀνάστα-
καθὸ Θεός ἐστι xav ἐχεῖνο ὑφούμενον' (τί
ἔρχειται τοῦ θείου ὕψους ἀνώτερον, ὥστε πρὸς
λέχειν τὸν θεὸν ὑφοῦσθαι; ) ἀλλά τὸ ταπεινὸν
Δρωπίνης φύσεως ὑφοῦσθαι λέγει, δεικνύντος,
τοῦ λόγου τὴν τοῦ ἀναληφθέντος ἀὐθρώπου
b Ὄφος τῆς θείας φύσεως ἑξομοίωσίν τε xal
. Ἐοῦτο τοίνυν σηµαίνειν xal μέγαν πεπιστεύ-
Πέτρον, tv τῷ λέχειν τὺν Κύριον ἐπὶ τοῦ
ῦ γεγενῆσθαι, διὰ τῆς χατὰ πάντα πρὸς τὸ
κώσεως, ἐχεῖνο γενόμενον ὃ τὸ θεῖόν ἐστιν. El
καὶ συγχωρήσει ἐν αὑτῷ παρεξηγεῖσθαι τὴν
κυνὴν, οὐδὲ οὕτως πρὸς τὸν σχοπὸν τῆς αἱ-
6 λόγος συµπερανθήσεται. Δεδόσθω γὰρ περὶ
ἀρχῇ ὕὄντος λέχειν τὸν Πέτρον, ὅτι Κύριον
xal Χριστὸν ἐποίησε τοῦτυν τὸν Ἱησοῦν
ic ἑσταυρώσατε. Εὑρίσχομεν γὰρ οὔτε διὰ
tij βλασφηµίαν ἰσχύν τινα κατὰ τῆς ἀληθείας
ουσαν ' Κύριο», φησὶν, αὐτὸν καὶ Χριστὺὸν
Ἡν ὁ θεός. Eig tl τοίνυν τῶν εἰρημένων
έρειν χρὴ τὸ ἐποίησεν ; τίνι τῶν ἐν τῇ φρά-
µένων τὴν φωνὴν ἐφαρμόσομεν;, Τρία Ὑάρ
b προχείµενα! οὗτος, xal Κύριος xai Χριστός:
ούτων τὴν ἐποίησεν συσχενάζει φωνὴν;
ὑδεὶς οὕτως χατὰ τῆς ἀληθείας θρασὺς, ὡς
ὅτι μὴ πρὸς τὸν Χριστόν τε xal Κύριο) τὰ
αν βλέπει. Ὄντα γὰρ αὐτὸν 6 τί move v, Χρι-
αἱ Κύριον γεγενησθαι παρὰ τοῦ Πατρὸς ὁ
φησίν. Οὐκ ἑμὸς ὁ λόγος, ἁλλ᾽ αὐτοῦ τοῦ µα-
) τῷ λόγῳ.
γὰρ ἐν αὑτοῖς τοῖς προχειµένοις τούτοις ἡμῖν
ασιν, οὑτωσὶ τοῖς ῥήμασι λέγων Περὶ του ἐν'
ὕντος xal Θεοῦ ὄντος, ὁ µαχάριος δια.ἲδ-
Πέτρος, καὶ τοῦτον ἐκδιδάσχει γεγογέναι
' καὶ Χριστόν. Οὐχοῦν τὸν ὄντα ὅ τί ποτε xal
στὸν γεγονέναι χαὶ Κύριον ὁ Εὐνόμιος λέγει,
καὶ περὶ τοῦ Δαθὶδ ἱστορία φησὶν, ὅτι Υὲὸς ὢν
gai, xal τῶν ποιµνίων ἐπιστατῶν, εἰς βασ.λέα
Deus hunc Jesum quem vos crucifixistis. Omnibus
igitur in eumdem concurrentibus et voce demon-
sirante eum qui humane nominatus est, et accusa-
tione eorum qui czede se polluerant, et passione
secundum crucem: necessario ad id quod apparet
intelligentia verborum referenda est. Hic autern
Eunomius ait Petrum hzc quidem dicere, et per
verbum fecit quie est ante sccula essentiam de-
monstrare, Sed nutricibus et aniculis concedere
cum infantulis et parvulis ludere nihil affert peri-
culi, et ad qualibel suas in somniis visiones tradu-
cere: sed cum a Deo inspirata vox ad expositionem
proponitur, vetat magnus Apostolus aniles et ina-
nes voces affectare. Crucem enim audiens, cru-
cem intelligo, et humanum nomen doctus, video
declaratam per id nomen naturam. Hunc igitur cuin
didici ex Petro factum esse Dominum et Christum,
eum qui in nostris oculis factus est dicere non am-
bigo, praesertim cur sancti sibi concordes sint in-
vicem in aliis omnibus, tum in lac parte. Ut enim
ipse crucifixum factum esse dicit Dominum : sic et
Paulus ait ipsum superexaltatum esse post passio-
nein et resurrectionem, non qua Deus est, secun-
dum illam rationem exaltatum : quid eninr Dei alti-
tudine altius supereminet, ut ad illud Deum extolli
dicat? sed quod humans nature humile est ex-
altari dicit, demonstrante, ut puto, sermone assumpti
hominis ad divinz naturz celsitudinem, simnilitu-
diuemque et unionem. IIoc igitur magnu:n Petrum
significare credimus, dum dicit Dominum in cruce
factum esse, propier in omnibus cum divinitate
unitionem illud factum quod Deus est. Quod si quis
etiam concedet in ipso recte interpretari divinam
vocem, neque sic ad scopum hzreseos concludetur
oratio. Detur enim Petrum loqui de eo qui erat in
principio, quod Dominum ipsum et Christum f[ccit
hunc Jesum quem vos crucifizistis. Comperimus cnim
neque per hoec blasphemiam vim aliquam contra
veritatem assumere: Dominum, ait, ipsum et Chri-
stum. fecit Deus. Ad quid igitur horum dictorum
verbum fecit referendum est? cui eorum qua in hac
locutione posita sunt vocem aptabiinus? Tria enim
sunt : hic, et Dominus et Christus : cum quo horum
p verbum fecit construit? Sed nullus cst tam audax
et temerarius veritatis oppugnator, quin dicat ver^
bum fecit ad Christum et Dominum respicere : ipsum
enim cuim esset, quod quidem jam erat, Christum
et Dominum factum esse a Deo Petrus asserit.
Non meus est sermo, scd ejus qui nos oppugnat
orationc.
Ait enim in his ipsis quz examinanda nobis pro-
posuimus, sic verbis dicens: De eo qui in principio
erat Deus, beatus disserit Petrus, et hunc docet fa-
citum. esse Dominum et Christum. Érgo eum cum
esset quod quondam etiam erat, Christum factum
esse et Dominum, ait Eunomius, qualia certc etiam
de David historia dicit: quod filius cum esset Jess;e,
οἱ gregibus prafectus, in rcgem unctus fuit : non
135
S. GREGORII NYSSENI
196
quod unetio tunc primum ipsum hominem fecerit, A £yols0n* oóx ἄνθρωπον αὐτὸν τηνιχαῦτα ποιούσης
sed cum esset quod quidem erat secundum suam
naturam, ex privato in regen: mutaverit. Quid igi-
tur? magisne per hzc Filii essentiam factain esse
pristruitur, si, quemadmodum ait Eunomius, in
principio ipsum qui erat; et Deus erat, et Dominum
et Christum Deus fecit? Dominatio enim non essen-
tie nomen scd potestatis est, et Christi appellatio
regnum ostendit, alius autem regni, alius natura
sermo. Verumtamen hzc circa Filium Dei facta
esse ait Scriptura. Consideremus igitur quod magis
pium estet consentaneum. Quemnam per profectum
alicujus bonorum excelsiorum participem fieri fas
est et pium dicere, Deum an hominem ? Quis ita
mente pucr, qui putet Deum accessione et augmento
ad perfectum ferri? De liumana autem natura tale
cogitare non est dissentaneum, quandoquidem vox
evangelica manifesto — secundum humanitatem
Domino attribuit incrementum. Jesus enim, ail,
proficiebat atate, et sapientia, et gratia **, Quid
igüur magis consentaneum est ex apostoli voce
supponere Deum qui erat in principio ex accessione
et profectu Dominum faetum esse, quam quod hu-
mie est humana natur: ex communione cum di-
vinitate ad dignitatis celsitudinem assumi ? Etenim
David propheta ex persona Domini inquit : Ego
constitulus sum rez ab eo **. Perinde ac si diceret,
Christus factus sum, Et rursus, tanquam ex per-
sona Patris ad Filium : Dominare in medio inimico-
rum tuorum *', ldem cum Petro dicens, Dominus (c
fias inimicorum tuorum. Quema/'modum igitur
rcgni constitutio non essentie significat constru-
ctionem, sed ad dignitatem provectionem, et qui
jubet dominari, non tunc fleri, quod non erat ju-
bct, sed ei qui est contra rebelles dat. imperium :
sic beatus Petrus Christum, hoc est regem omnium
factum esse cum dicit, adjecit, ipsum, ut ab essen-
tia et his qu:e in hac spectantur separet sermonem.
Cum enim esset id. quod est, qux? dicta sunt fecit,
Si igitur fas esset in. supereminente natura dicere
aliquid fleri per profectum et. augmentum, quale ex
privato regem, ex hunili excelsum, et ex servo do-
minum : fortasse etian vocem Petri divin: Unige-
niti essenti:e deceret. accommodare. Quoniam au-
tem divina natura quodcunque unquam esse credita
est, semper eodem modo se habet, omni quidem
accessione superior, imminutionis vero non cest
capax, necesse omnino est, ad id quod humanum
est, sermonem revocare ; qui enim Deus Verbum,
quod quidem erat in principio, hoc etiam nunc
est, eLin zeternum permanet. Semper Rez, semper
Dominus, Altissimus semper et . Deus, nihil horum
ex profectu factus, sed omnia qui est in potentia et
virtute nature, quzcunque etiam dicuntur. Humana
vero natura, per assumptionem ad divinitatem
exaitata, aliud quid cum esset, et aliu] quid facta,
proprie et vere Christus οἱ Doniinus facta esse dici-
1.5 Luc. 11, 59.
3** Psal. 11, 0. 3 Psal. civ, 2.
tf: yplosog , ἀλλ ὄντα xazà τὴν αὐτοῦ φύσιν ὅπερ
vóyyavev , ἓξ ἰδιώτου πρὸς βασιλέα µετατιθείστς,
Τί οὖν μᾶλλον διὰ τούτων τὸ πεποιησθαι τοῦ 1ου
τὸν οὐσίαν κατασχευά»εται͵ εἰ, χαθώς φησιν ὁ E5-
νόµιος, ἓν ἀρχῇ αὐτὺν ὄντα, xal θεὺν ὄντα, xaX Κύ-
piov, καὶ Χριστὸν ὁ θεὸς ἐποίησεν; Ἡ γὰρ χυρώτης
οὐχὶ οὐσίας ὄνομα, ἀλλ ἐξουσίας ἐστὶ, xal ἡ τοῦ
Χριστοῦ προσηγορία τὴν βασιλείαν ἑνδεξκννται, ἄλλος
δὲ τῆς Βασιλείας, xal ἕτερος ὁ τῆς φύσεως λόγος.
ἸΑλλὰ μὴν ταῦτα περὶ τὸν Υἱὸν τοῦ θεοῦ γεγενησθαί
φησιν dj Γραρἠ. Οὐχοῦν ἐπισχεψώμεθα τὸ μᾶλλο
εὐσεθὲς xal ἀχόλουθον. Τίνα χατὰ προχοπὴΏν µετ-
έχειν τινὸς τῶν ὑψηλοτέρων εὐαγές ἐστι λέγειν; εν
θᾳὺν, f| τὸν ἄνθρωπον; Τίς οὕτω vat; τὴν διάνοιαν,
ὡς οἴεσθαι «b θεῖον ἐχ προσθήχης ἐπὶ τὸ τέλειον
φἐρεσθαι; Περὶ δὲ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τὸ τοιοῦ-
τον ὑπονοεῖν, οὖχ ἔξω τοῦ εἰχότος ἐστὶ, σαφῶς τῷ
Κυρίῳ τῆς τοῦ Εὐαγγελίου φωνῆς τὴν κατὰ τὸ ἀν-
θρώπινον αὔξησιν προσμαρτυρούσης * Ἰησοὺς Υὰρ
προέκοπτε, φτοῖν, ἡ«λικίᾳ καὶ σοφἰᾳ καὶ χάραι.
Τί τοΐνυν εὐλογώτερόν ἐστιν ἐκ τῆς τοῦ ἆ ποστόλου
φωνῆς ὑποτίθεσθαι; τὸν Ev ἀρχῇ ὄντα θεὸν, Ex mpe-
χοπῆς Κύριον γενέσθαι, Ἡ τὸ ταπεινὸν τῆς ἀνθρωπί-
νης Φύσεως, ix τῆς πρὸς τὸ θεῖον χοινωνίας, εἰς τὸ
04^ τῆς ἀξίας ἀναλαμθδάνεσθαι; Καὶ γὰρ ὁ προ-
φήτης Δαθὶδ ὡς ix προσώπου τοῦ Κυρίου qnoi,
ὅτι Εγὼ δὲ κατεστάθη» βασιλεὺς ὑπ αὐτοῦ» πα-
ραπλήσιον λένων τῷ, Ἀριστὸς ἑγενόβην. Καὶ πάλιν
ὡς Ex τοῦ Πατρὸς πρὸς τὸν Κύριον, Κατακυρίευε,
φησὶν, ἔν' µέσῳ τῶν ἐχθρῶν cov* ταντὸν λέγων τῷ»
Πέτρῳ, τὸ, Κύριος γίνου τῶν ἐχθρῶν σου. Ὥσπερ τοί-
νυν fj τῆς βασιλείας σηµαίνει χατάστασις, οὗ τὴν τῆς
οὐσίας κατασχευἓν, ἀλλά τὴν εἰς τὸ ἀξίωμα πρὀ»δον,
καὶ ὁ χαταχυριεύειν ἐγχελενόμενος, o9 τότε γίνεσθαι
τὸ μὴ ὃν χελεύει, ἀλλὰ τῷ ὄντι δίδωσι τν χατὰ τῶν
ἀπειθούντων ἀρχέν ' οὕτω χαὶ ὁ µαχάριος Πέτρος
Χριστὸν, τοῦτ' ἔστι βασιλέα πάντων γεγενῆσθαι λέγων,
προσέθτκε τὸ, αὐτὸν , ἵνα χωρίσῃ τῆς τε οὐσίας χα
τῶν περὶ ταύτην θεωρουµένων τὸν λόγον. "Όντα γὰρ
ὅπερ ἐστὶ, τὰ εἰρημένα ἐποίησεν. El μὲν οὖν εὐαγὲς
fw ἐπὶ τῆς ὑπερεχούσης φύσεως τὸ χατὰ προχοπῇν
τι γενέσθαι λέγειν, οἷον ἐδ ἰδιώτου βασιλέα, xal ix
ταπεινοῦ ὑφηλὸν, xai ἐκ δούῦλου Χύριον, ἔπρεπο
D ἴσως καὶ τὴν τοῦ Πέτρου φωνὴν τῇ θείᾳ τοῦ Movo-
γενοῦς ἑφαρμήκειν οὐσίᾳ. Ἐπεὶ δὲ τὸ θεῖον 6 τί ποτ:
εἶναι πεπίστευται, πάντοτε ὡσαύτως ἔχει, προσθήχτς
μὲν πάσης ἀνώτερον, µειώσεως δὲ ἀνεπίδεχτον,
ἀνάγχη πᾶσα πρὸς τὸ ἀνθρώπινον ἄγειν τὸν λόγο.
Ὁ γὰρ θεὺς Λόγος, ὅπερ ἓν ἀρχῇ fjv, τοῦτο xai νῦν
ἐστι, xaX εἰσαεὶ διαμένει. "Act βασιλεὺς, ἀεὶ Κύριο,
"Ὕψιστος ἀεὶ xaX θεὸς, οὐδὲν τούτων Ex προχοπῆςγ:-
νόµενος, ἀλλὰ πάντα ὢν Ev τῇ δυνάµει τῆς φύσεως,
ὅσα xal λέγεται. Ὁ δὲ ἐξ ἀνθρώπου διὰ τῆς ἀναλῆ-
Ψεως πρὸς τὸ θεῖον ὑψωθεὶς, ἄλλο τι Gv, xoi ἄλλο Te
νόµενος , χυρίως xal ἀληθῶς Χριστὸς καὶ Kip
γεγενῆσθαι λέγεται. "Ex δούλου γὰρ αὐτὸν Κύρών
CONTRA EUNOMIUM, LIB. VII.
meyetplou βασιλέα, xai Χριστὸν ἐξ ὑπηχόου A tur : ex servo enim ipsum Dominum el ex suljecto
καὶ τὸ ταπεινὸν ὑπερύφωσε, xat τῷ τὸ &v-
! ἔχοντι ὄνομα, ἑχαρίσατο τὸ ὑπὲρ πᾶν
αἱ οὕτω γέγονεν fj ἄῤῥητος ἐχείνη µίᾷις xaX
Wis ἀνθρωπίντς βραχύτητος πρὸς τὸ θεῖον
ἱναχραθείστης. Ad xal τὰ μεγάλα χαὶ 0εο-
Ὃν ὀνομάτων, τῷ ἀνθρωπίνῳ χυρίως ἑφήρ-
χαὶ τὸ ἔμπαλιν διὰ τῶν ἀνθρωπίνων ἡ
ετονοµάςεται. Ὁ γὰρ αὐτὸς καὶ τὸ ὑπὲρ πᾶν
nm, χαὶ ἐν τῷ ἀνθρωπίνῳ τῷ χατὰ Ἰησοὺῦν
mà πάσης προσκυνεῖτα. τῆς Χτίσεως. Ἐν
wópazi, φτσὶν, Ιησοῦ πᾶν γόνυ κάμψει,
lev, xal ἐπιγείων, καὶ καταχθογίων ' καὶ
«cca ἐξομο.ογήσεται, ὅτι Κύριος Ἱη-
δόξαν θεοῦ Πατρός. ᾿Αλλά ταῦτα μὲν εἰς
ipp. 1, 10,
recem, et Christum ex obediente fecil : et quod
humile objectuuique erat. superexaltavit. Atque ei
qui humanum habebat nomen, quod superat omne
nomen, gralificatus est. Et sic facta est illa incffa.
bilis mistio et coitio brevitatis humanz temperate
cum divina tmaguitudine. Quocirca el magna
Deoque decora nomina human: nature proprie
accommodata sunt; el. contra per humana deitas
nominatur ; hic. enim ipse habet nomen quod est
supra omne nomen, et in humana natura secuudum
nomen Jesu ab omni adoratur creatura. luquit
enim, ul in nomine Jesu omne. genu flectatur, ccele-
sium , terrestrium εἰ infernorum, el omnis lingua
confiteatur, quod Dominus Jesus in. gluria est Dei
Patris *5. Se] hzc hactenus.
ΚΑΤΑ ΕΥΝΟΜΙΟΥ ΛΟΓΟΣ Z.
CONTRA EUNOMIUM LIBER SEPTIMUS.
P6AAAIA TOY EBAOMOY ΛΟΓΟΥ.
| δὲ «Ίόγος τὴν Κνρίου «έξι οὐκ οὐ-
| , κατὰ «iy. Εὐγομίσου ἔχθεσιν, ἆ 1.1’
ix τ6 τῶν apóc Κοριγθίους διαφόρων
sal τῶν πρὸς Εδραίους, τῆς τε τοῦ
| gurnc ἀποδείκνυσι. llolld τε περὶ
«τος xal Κυρίου θαυμαστῶς φιοσοφή-
ιόν Κὐνόμιον) ἀπὸ τῶν ἰδίων éAéyyet ῥη-
' τοῖς ὀρθοῖς συνηγοροῦντα, καὶ μὴ βου-
»r, δόγµασι, καὶ τοῖς ἰδίοις βα.].Ίόμενον'
[ο
«Ἰάγει, ὅτι ἡ προσφυὴς τῶν ὀνομάτων
rd .πράγµατα σχέσις ἁμετάθετές ἐστιν,
Mec τὸν περὶ Tevvnrov xal ἀἁγεγγήτου
ὡς κά» Ίιστα διέξεισι.
d περὶ παροα.ἲΊαγῆς ὁνοιιάζων, καὶ zpa-
διεξιὼν, περὶ τοῦ ávev altí(ac áyerrn-
αἱ ἀἁνυπάρκτου, olor. Σκι’ δαγοῦ καὶ Μι-
ρου, xal Β.Ιίτυρι, xal KüxAozoc, καὶ
Ine, τῶν μὴ ὅ-ῖως Τεν ηθέντω», διεξε.ὶ-
ἆ κατ οὐσίαν dAAócpia, φθαρτιχὰ d Ai-
τώρχργτα δείκνυσι, ὡς zip ὕδατος, xal
χπὰ ἆ.Ι.1ή.Ίων. ᾿Επὶ δὲ Πατρὸς καὶ Υἱοῦ
»τῆς οὐσίας οὔσης, καὶ ἐν à 19ή.Ίοις τῶν
των Órtwr, οὐδεμία τῇ φύσει Ad6n éz-
τα .1έγει ὅτι πάντα τὰ ἓν τῇ κτίσει ὄγτα
ατα παρὰ ἀνθρώπων ὠνόμασται. El καὶ
xc παρ᾽ ἑκάστου καλείται ἔθνους, ὡς
τοῦ ἀγεννήτου παρ ἡμῶν ὡὠνόμασται :
δὲ τῆςθείας οὐσίας προσι,γορίαν xvpíar,
lac ἔχουσαν «ύσεως Éuzacir, 3] καθό Ίου
αι, ἢ ἡμῖν ἄγνωστον εἶναι.
dre περὶ τοῦ ἔντος, καὶ ἀγενγήτου καὶ
» δια Λεχθεὶς, περί τε τῆς ὁμυουσιότητος,
τών οὗρανίων δυγάµεων, τὸ μὴ παρη -
rov τῆς οὐσίας δείξας. ἁ.ι]ὰ tiv τῶν
ἀζων διαρορὰ», τὸν Aóyor zAnpot.
CAPITA SEU SUMMARIA LIDRI SEPTIMI.
1. Libro septimo nomen Domini non esse nomen essen-
lie, ut Eunomius opinabatur, sed dignitatis, ex
variis ad Corinthios et ad Mebracs dictis, ex
ipsius Domini vocabulo demonstrat. Et post multa
mirabiliter de Spiritu et Domino disputata, ex pro-
priis verbis ostendit, Eunomium rectis dogmatibus,
lamelsi nolentem, propriisque — telis. percussum
patrccinari, -
9. Dicit naturalem et. insitam vocabulorum ad res
habitudinem — esse immutabilem ; postea disputa-
tionem de genito ei ingenito pulcherrime exsequitur.
9. Quibus expeditis de nominum et rerum differentia
disserit, et de illo, quod cum omni causa careat,
ingenitum et non subsistens est, cujusmodi Sciu-
dapsus, Centaurus, Blituri, Cyclops, Scylla, qum
, nunquam omnino nala sunt: ea etiam que secun-
dum substantiam sibi adversantur, se muluo cor-
rumpere dicit: nam ignis aquam corrumpit, et
alia, alia. Cum autem in Patre et Filio natura
communis sit , et proprietates unius in allero sint,
et vice versa, nihil detrimenti nature impendet.
4. Docct omnia, que in rerum natura condita sunt,
nomina ab hominibus accepisse : licet varie a va-
riis nationibus appellentur, quemadmodum etiam
a nobis iugeniti, seu innascibilis, appellatio orta
est. Al dicine essentiv nomen proprium, quod di-
tinc natura vim exprimat, vel penitus non esse,
tel nobis ignotum esse.
. Multis vero de ente, de ingenito, de bono et de
consubstaniialitate disputatis, ostenso insuper cae
lestes viriutes nou substantia, sed dignitate differre,
libro finem imponit.
C
199
Quoniam autem ait. Eunomius nomen ος, Do- A
minws, de essentia Unigeniti, non de dignitate
enuntiari, atque Apostolum ad hac testem citat
dicentem ad Corinthios : Dominus autem Spirilus
est *, opportunum quidem fuerit, neque bunc cjus
errorem incorrectum despicere. Dictionem Dominus
essentiz significativam asserit, et ad hujus opinionis
demonstrationem — dictum sermonem adducit. Vi-
deamus igitur si quid commune habet hoc quod
proponitur. Dominus, inquit, Spiritus est. Hic vero
Scripturam pro suo arbitrio exponens, essentiam
nominat dominationem ; et. ex iis quie dicta sunt,
putat ad probationem certam hunc sermonem addu-
cere. Sed si dictum esset a Paulo, Dominus essen-
lia est, nos etiam diclis assentiremur. Quoniam
vero a Deo inspiratus. sermo Dominum Spiritum
esse dicit : Eunomius vero dominationem dicit
essentiam; nescio unde vim et robur ejus sermo
possit habere,uisi forte rursus etiam spiritus dictio-
nem a Scriptura poni pro essentia dicat. Quam-
obrem inquiramus diligenter utrum alicubi spiritus
dictione usus Apostolus, essentiam per hanc vocem
indicavit. Ipse, inquit, Spiritus conteslatur. spiritui
nostro * ; el, Nullus novit qua sunt hominis nisi spi-
rius qui esl in spso *; et, Littera occidit, spiritus civi-
ficat *; et, Si spiritu facta carnis mortificaverilis,
vivelis *; et, Si spirilu vivimus, spiritu inceda-
mus *. Ecquis Apostoli voces de hac re enume»
rando percenseat , in quibus per banc dictionem
essentiam significari nusquam comperimus? Nam
qui dicit, quod ipse Spiritus testimonium dal spiritui
nostro, nihil aliud indicat przter Spiritum sanctuin,
in mente fidelium insitum. Etenim mentem suorum
sermonum sspe spiritum nominat, qua cum spi-
ritus communionem accepit, bis qui acceperunt,
adoptionis dignitas accedit : et hoc, Nullus
novit ea qug sunt hominis, nisi spiritus qui est in ipso.
Si etiam homo de essentia, οἱ spiritus similiter,
duas essentias in homine esse ex iis quae dicta
sunt, astruitur. Qui autem dicit litteram occiderc,
Spiritum vero vivilicare, nescio quomodo essentiam
littere opponit : vel rursus quomodo Πίο putat
Peulum dicentem, spiritu oportere facta corporis
totlere, ad essentiam adducere spiritus significatum.
ll'ud vero vivere spiritu et ambulare spiritu, hoc p
etam prorsus extra intelligentiam fuerit, si ad
essentiain spiritus significatum referatur. Per aliud
enim quidnam el non per essentiam, vilze sumus
participes omnes qui in vita sumus? deinde, de hoc
scilicel consilium nobis dat Apostolus : essentia
vivere ; quasi diceret : Per vos ipsos et non per alios
vite participes estis. Si igitur nusquam hunc pro-
prie licet sensum percipere, quomodo hic rursus
lhypocritas somniorum imitatus, pro essentia jubet
spiritumcapere, ut concludat syllogistice dictionem
Dominus dc essentia exponendam cesse? Si enim
Spiritus essenlia est, οἱ Dowinus est spiritus, Domi-
S. G&«EGORH NYSSENI
740
Ἐπεὶ δὲ φησι την Κύριος λέξιν τῆς οὐσίας τοῦ
Μονογενοὺς, οὐ τῆς ἀξίας χατηγορεῖσθαι. χαὶ τὸν
Απόστολον τούτοις ἐπιμαρτύρεται λέγοντα πρὸς Ko-
ῥρινθίους’ *O δὲ Κύριος τὸ Ilvevyd ἑἐστιν'' εὔχαιρον
ἂν εἴη μηδὲ ταύτην αὐτοῦ τὴν πλάντν περιιδεῖν
ἁδιόρθωτον. Τὴν Κύριος λέξιν τῆς οὐσίας εἶναι σηµαν.
τικὴν διορίζεται, καὶ εἰς ἁἀπόδειξιν τῆς ὑπολήψεω,
ταύτης ἐπάγει τὸν ῥηθέντα λόγον. "Ίδωμεν τοίνυν d
τι χοινὸν τοῦτο προχείµενον ἔχει. 'O Κύριος, qno,
τὸ Πγεῦμά ἐστι. Ὁ δὲ τὴν Γραφἣν πρὸς τὸ δοχοῦν
ἐξηγούμενος, οὐσίαν ὀνομάζει τὴν χνριότητα, xal
διὰ τῶν εἰρημένων οἴἵεται τὸν λόγον εἰς ἁτοίδειξιν
ἄγειν. Αλλ' εἰ μὲν εἴρητο παρὰ τοῦ Παύλου, Ὁ &
Κύριος οὐσία ἐστὶν, xal ἡμεῖς τοῖς λεγοµένοις ἄν ουν-
εδράµοµεν. Ἐπεὶ δὲ ὁ μὲν θεόπνευστος λόγος τὸ
D Πνεῦμά φησιν εἶναι τὸν Κύριον * ὁ δὲ Εὐνόμιος οὗ-
clav λέχει τὴν χυριότητα᾽ οὐκ οἶδα πόθεν ὁ λόγος
αὐτῷ τὴν ἰσχὺν ἔχει, εἰ μὴ τάχα πάλιν xal τὴν τῷ
πνεύματος λέξιν ἀντὶ τῆς οὐσίας λέγοι παρὰ τῇ
Γραφῇ κοῖσθαι. Ἑξετάσωμεν τοίνυν e που τῇ τοῦ
avsUpacoc λέξει χρησάµενος ὁ Απόστολος, τὴν oj-
σἰαν διὰ τῆς φωνῆς ἑνεδείξατο. Αὐτὸ, φησὶ, τὸ
Πνεῦμα συμμαρτυρεῖ τῷ απγεύματι ἡμῶν" xat, Οὐ-
δεὶς olóe τὰ τοῦ ἀνθρώπου εἰ μὴ τὸ αγεῦμα τὸ
ἐν αὑτῷ' xat, Τὸ γράμμα ἀποκτείνει, τὸ δὲ πνεύμα
ζωοποιεῖ" xaX, El πνεύματι τὰς πράξεις τοῦ σώμα-
τος θανατοῦτε, ζήσετε' xa, El ζῶμεν αγεύματιν
πγεύματι καὶ στοιχῶμε». Καὶ τίς ἂν ἑξαριθμήσαιτα
τὰς τοῦ ᾿Αποστόλου περὶ τούτου φωνάς ἓν αἷς οὐ--
δαμοῦ τὴν οὐσίαν διὰ τῆς λέξεως ταύτης σηµαινο-
µένην εὑρίσχομεν, Ὁ γὰρ λέγων, ὅτι Αὐςὸ τὸ
Ilvsvpa συμμαρτυρεῖ τῷ απγεύμαει ἡμῶν , οὐδὲν
ἕτερον ἢ τὸ ἅγιον ἑνδείχνυται Πνεῦμα, τὸ τῇ διανοίᾳ
τῶν πιστῶν ἐγγινόμενον, Καὶ γὰρ xal τὸν νοῦν πολ-
λαχη τῶν ἑαυτοῦ λόγων πνεῦμα χατονοµάτει, ὦ
δεξαµένου τὴν χοινωνίαν τοῦ πνεύματος, παραγίνεται
τοῖς δεξαµένοις τὸ τῆς υἱοθεσίας ἀξίωμα * xai τὸ,
Οὐδεὶς οἷδε τὰ tov ἀνγθρώπου, εἰ μὴ τὸ xvsbpa τὸ
ér αὐτῷ. El καὶ ὁ ἄνθρωπος χατὰ τῆς οὐαίας, xe
τὸ πνεῦμα ὡσαύτως, δύο οὐσίαι ὁ ἄνθρωπος Ex τῶν
εἰρημένων εἶναι κατασκευάζεται, Ὁ δὲ τὸ γράμμα
λέγων ἀποχτεννύναι, ζωοποιεῖν δὲ τὸ πνεῦμα, οὖχ oli
ὅπως οὐσίαν ἀντιδιαστέλλει τῷ γράμµατι’ 3) πάλιν
πῶς οὗτος οἵεται λέγοντα τὸν Παῦλον, πνεύματι δεῖν
τὰς πράςεις τοῦ σώματος ἀναιρεῖν, ἐπὶ τὴν οὐσίαν
ἄγειν τὸ τοῦ πνεύματος σημµαινόµενον. Τὸ 6b (fv
πνεύμµατι, xal στοιχεῖν πνεύματι, τοῦτο xal παντά-
πασιν ἔξω διανοἰας ἂν εἴη, εἰ πρὸς τὴν οὐσίαν τὸ τοῦ
πνεύματος σημαινόμενον φέροιτο. Tiv. γὰρ ἄλλῳ χαὶ
οὐχὶ τῇ οὐσίᾳ τοῦ ζῆν µετέχοµεν ἅπαντες οἱ ἐν τῷ
(v ὄντες; Elsa περὶ τούτου συμθουλὴν ἡμῖν ὁ
Απόστολος χατατίθεται ΄ οὐσίᾳ ζᾖν, ὡς ἂν εἰ ἔλεγεν,
ὅτι Δι ὑμῶν αὐτῶν xal μὴ δι ἑτέρων τῆς ζωῆς μετ
έχετε. Ei οὖν οὐδαμοῦ ταύτην χυρίως ἔστι περί
ληφθῆναι τὴν ἔνννιαν, πῶς ἐνταῦθα πάλιν τοὺς ὑπο-
χριτὰς τῶν ὀνείρων μιμούµενος ἀντὶ τῆς οὐσίας X:-
λεύει τὸ πνεῦμα παραλαμβάνεσθαι, ἵνα σομπερᾶῃ
ΣΗ Cor. 10, 17. * Rom. vi, 16. ΤΙ Cor. i 0! * Hl Cor. i51, 6. a Rom. vir, 15. * Gal. v, 25.
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Υ..
742
ιτιχκῶς tb κατὰ τῆς οὐσίας συγχεῖσθαι τὴν Α nus igitur prorsus essentia invenitur. O. qnomodo
λέξιν, El γὰρ τὸ πνεῦμα οὐσία ἐστὶν, ὁ δὲ
*b πνεῦμά ἐστιν, ὁ Κύριος οὐσία πάντως
αι. Ὢ πῶς ἀνανταγώνιστος f) τοῦ ἐπιχειρῇ-
Ίναμις! Πῶς ἔστιν ἐκδῦναι xol ἀναλῦσαι τὴν
ν ταύτην τῶν ἀποδείξεων ἀνάγχην; ὁ Κύρ.ος
οὐσίας λέγεται, πῶς τοῦτο χατασχενάζων ;
οἷν ὁ ᾽Απόστολος, Ὁ δὲ Κύριος τὸ πγεῦμά
οὖν τοῦτο πρὸς τν οὐσίαν; Αλλά τὸ πνεῦμα
τν ἀντὶ τῆς οὐσίας τετάχθαι τῶν ἀποδεικτχῶν
d τέχναι. Ταῦτα τᾶς Αριστοτελιχῆς τεχνο-
bk κατορθώματα. Διὰ τοῦτο ἐλεεινοὶ μὲν ἡμεῖς
) σὺν λόγον, οἱ τῆς σοφίας ταύτης ἀμύητοι
Feb, δὲ οὐ πάντως ὁ διὰ τῆς τοιαύτης ἐφόδου
ἀνιχνεύων), οὕτω νοεῖν τὸν ᾿Απόστολον, ὡς
' οὐσίας τοῦ Μονογενοῦς οἴεσθαι τὸ πνεῦμα D
οῦ τετάχθαι.
ὦν ἁρμόσεις κατὰ τὺ ἀχόλουθον: Οὐ vip
b νόηµα περιγράφεται. Εἰπὼν γὰρ ὁ Παῦλος,
ὅριος τὸ απγεῦμά ἐστιν, ἐπήγαγε, OO δὲ
pa Κυρίου, ὁ.ευθερία. El οὖν Κύριός ἐστιν
οὐσία δὲ τὸ πνεῦμα ' τίς πάλιν f$ τῆς οὐσίας
ία γὰρ οὐσία τὸ πνεῦμα χατὰ τὸν λόγον τὸν
p ὁστὶν ὁ Kopto;. Πάλιν τοῦ Κυρίου, ὃς ἐστι
ἕτερον λέγει πνεῦμα, τοῦτ' ἔστιν ἄλλην οὐσίαν,
qv ἑρμηνείαν. Οὐδὲν οὖν ἄλλο χατὰ τὸν ὑμέ-
Fyov, 1) οὐσίαν οὐσίας νοεῖ ὁ ᾽᾿Απόστολός, Κύ-
ὕμα, καὶ πνεῦμα Κυρίου διαῤῥίδην γράφων.
ὑνομίῳ μὲν ἐχέτω τὰ γεγραμµένα xav τὸ
ineluctabilis est vis argumentationis! Quo::odo
licet exuere et resolvere hanc inexpugnabilem de-
monstrationum necessitatem ? Dominus de cssentia
dicitur : quomodo hoc prazstruit?quia Apostolus in-
quit, Dominus spiritus est?. Quid igitur hoc ad essen-
tiam? Sed spiritum pro essentia poni jubent de-
monstrativarum argumentationum artes. Hxc sunt
Aristotelici artificii prz:»elara documenta : propterca
nos qui hujus sapienti: sacris non sumus initiati,
miserabiles secundum tuum sermonem ( beatus au-
tem non tamen omnino qui per talem argunienta-
tionem verum pervestigat ), sic intelligere Aposto-
lum, ut pro essentia Unigeniti, spiritum ab ipso
poni existimet.
Quomodo igitur quod consequitur aptabis ? non
enim his circumscribitur sensus, Postquam enim
dixit Paulus, Dominus autem spiritus. est, indu-
xit , Ubi autem spiritus Domini , libertas est. Si igi-
tur Dominus est essentia , essentia autem spiritus,
qua rursus essentia essentiae ? una enim essentia
spiritus, secundum tuum sermonem , qui quidem
est Dominus. Rursus Domini , qui est spiritus, al-
terum dicit spiritum, id cst, aliam essentiam , sc-
cundum tuam interpretationem. Nibil igitur aliud ,
secundum vestrum sermonem, quam essentiam es-
sentiz intelligit Apostolus, Dominum spiritum, ct
αὐτῷ ' ὃ δὲ ἡμεῖς περὶ τοντου Υινώσχομεν, (; spiritum Domini aperte scribens. Sed Eunomio qui-
ἐστιν Ἡ θεόπνευστος Γραφῇ, χαθὼς ὁ θεῖος
λος αὐτὴν ὀνομάνει, τοῦ ἁγίου Πνεύματός
ul. Τὸ δὲ βούλημα ταύτης, fj τῶν ἀνθρώπων
έλεια. Πᾶσα γὰρ. φησὶ, Γραφἡ θεόπνευστος
"poc. Ποιχίλη δὲ xat πολυειδὶς ἡ ὠφέλεια,
yov ó ᾿Απόστολος, πρὸς διδασχαλίαν, πρὸς
, πρὸς ἐπανόρθωσιν, πρὸς παιδείαν τὴν iy
wp. Τὸ ὃ) τοιοῦτο χέρδος, οὐκ ix τοῦ προ-
λαθεῖν ἔοτι τοῖς ἐντυγχάνουσιν * ἀλλ olov
τάσματί τινι τῷ σώματι τῆς Γραφῆς τὸ θεῖον
ετεται. . . . νοµοθεσία; τινὸς 1] ἱστορίας τῶν
v νοῦν θεωρουµένων προθεθληµένος. Διά τοι
Xue πρὸς τὸ σῶμα βλέποντας τῆς Γραφῆς, ὁ
λος χάλυµµα ἐπὶ τῆς χαρδίας ἔχειν φησὶ,
dem scripta habeantur prout ei placet ; quod autem
nos de hoc sentimus, tale est . Divinitus inspirata
Scriptura , sicut ipsam divinus Apostolus nominat ,
sancti Spiritus est Scriptura. llujus autem volun-
tas et intentio hominum est utilitas. Onnis , in-
quit, Scriptura divinitus inspirata et utilis * : va-
ria autem el multiplex utilitas, sicut ait idem
Apostolus, ad doctrinam, ad redargutionem, ad .
reprehensionem, ad correptionem, ad disciplinam ,
sive institutionem quz est in justitia. Tale autem
lucrum non in promptu est quibuslibet sumere, sed
veluti quodam involucro, corpore Scripture quod
divinum est suboccultatur . . . (a) quia videlicet
legis alicujus sanclio, vel rei gestqe narratio prz-
Ιύνασθαι πρὸς «hv δόξαν διαθλέφα. τοῦ πνεν- D tendatur iis rebus quz: mente debent. intelligi.
νόµου, χωλυοµένους διὰ τοῦ ἐπιθεθλημένου
πωπείῳ τοῦ νοµυθέτου χαλύμματος. Διό qvac
µια ἁποχτείγει, τὸ δὲ απνεῦμια ζωοποιεῖ"
ὅτι πολλαχη τῶν γεγραµµένων ἡ πρόχειρος
z, εἰ μὴ χατὰ τὸν προσήχοντα νοῦν ἐχληφθείη,
μοῦ πνεύματος ὑποδειχνυμένῃ ζωῇ τὸ ἑναν-
sl. Τοῦ μὲν, τὸ τέλειου τῆς ἀρετῆς iv ἆπα-
ἴσι τοῖς ἀνθρώποις νομοθετοῦντος * τῆς δὲ,
ραμμένων ἱστορίας, ἔστιν ὅπου xai ἀπεμ-
Or. m. 47. * Ii Tim. ni, 16.
ipple βούληµα ex codice Doico. Lex justitiz
tuit σὲ morti addicit : Evangelium confert
Quocirca Apostolus dicit, eos in corde velum ha-
bere, nec posse ad legis spiritalis gloriam con-
tueri, qui prohibentur per obductum faciei legisla-
toris velum. ldeo inquit, Littera perimit , spiritus
aulem vivificat , ostendeus, quoad szepe eorum quie
scripla sunt primus qui occurrit sensus, nisi juxta
convenientem interpretationem sumatur, coníra-
rium operatur ei vitze qux per spiritum subdemon-
siratur : cum spiritus quidem, id est, spiritualis
justitiam et vitam; quo etiam tendit legis sensus
Spiritalis, non litteralia.
119
S. GREGORII] ΝΥΡΡΕΝΙ
744
Scripture seasus, perfectionem virtus in omni A φαινόντων πραγμάτων τινῶν περιεχούσης thv ἔχθε-
alfectuum — vacuitate hominibus Ἱπιρογοί; littera
vero, Scripturarum historica narratio, alicubi etiam
dissentanearum sive abhorrentium quarumdam re-
rum contincat expositionem ; ac veluti natura af-
fectionibus concurrere videatur, quibus si quis
prompte attendat, mortis doctrinam litteram |fa-
cict. Eorum igitur qui corporalius in scripta inci-
dunt animi sentiendi instrumentis obductum esse
velamentum dicit ; qui vero ad id quod mente in-
telligitur, speculationem convertunt, veluti per-
sona quadam nudatam revelari gloriam littera in-
volutam. Quod autem altiore cogitatione invenitur ,
Dominum esse ait, qui quidem est spirilus : cum
enim ad Dominum se converterit , velamen auferri
dicit, Dominus autem spirilus est. lloc autem di- D
cil, servituti litterz dominationem spiritus oppo-
nens; ut enim ei quod interficit, 5ppouit id quod
vivificat , sic Dominum servituti adversari facit.
Ac ne confusionem aliquam patiamur de Spiritu
sancto, duin docemur per vocem Domini, ad Uni-
geniti opinionem adducti, propterea resumptione
sermonem communit, οἱ Dominum Spiritum di-
σιν, καὶ οἱονεὶ σνντρέχειν νομιζοµένης τοῖς τῆς φύσεως
πἀθεσιν, οἷς eU τις προσέχοι κατὰ τὸ πρόχειρον, θα-
νάτου διδασχαλίαν τὸ voippa ποιῄσεται. Τῶν μὲν
οὖν σωματιχώτερον τοῖς γεγραµμµένοις ἐντυγχανόγ-
τω», προθεθλῆσθαί φησι τῶν τῆς ψυχῆς αἰἱσθητη-
piov τὸ κάλυμμα” τῶν δὲ εἰς τὸ νοητὸν τὴν θεω-
ῥρίαν τρεπόντων, οἷον προσωπείου τινὸς γυμνωθεῖσαν
ἀναχαλύπτεσθαι τὴν ἐγχειμένην δόξαν τῷ χγράµµαιι,
Τὸ δὲ διὰ τῖς ὑψτλοτέρας χατανοῄσεως εὑρισχόμενον,
Κύριον εἶναί φησιν, ὅπερ ἐστὶ πνεύμα. Ἠνίκα γὰρ
ἂν ἐπιστρέφῃη πρὸς Κύριον, περιαιρεῖσθαι λέγει τὸ
xàloppa* Ὁ δὲ Κύριος τὸ πνεῦμά ἐστι. Λέχει δὲ
τούτο, τῇ δουλείᾳ τοῦ γράµµατος τὴν τοῦ Πατρὺς
ἀντιδιαιρῶν κυριότητα. Ὡς γὰρ τῷ ἀποχτεννύντι τὸ
ζωοποιοῦν ἀντιτίθεται' οὕτως ἀντιδιαστέλλει τὺν
Κύριον τῇ δουλεία. Καὶ ὡς ἂν µή τινα σύγχυσιν
πάθοιμεν περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος διδασχόµενοι
δι} τῆς τοῦ Κυρίου φωνῆς, πρὸς τὴν τοῦ Μονοχενοῦς
ὑπόνοιαν ἐναγόμενοι ' διὰ τοῦτο τῇ ἐπαναλήθει τὸν
λόγον χατασφαλίζεται, xal Κύριον τὸ Πνεῦμα εἰπὼν,
xai Πνεύμα Κύριον προσαγορεύσας, ἵνα τῷ τιμίψ
τῆς χνριότητος, τὸ τῆς φύσεως ὑπερέχον ἑνδείξηται,
xai τὸ τῆς ὑποστάσεως ἰδιάζον μὴ συγχέῃ τῷ λόγω...
'O γὰρ καὶ Κύριον αὐτὸν, xai Κυρίου Πνεῦμα εἰπῶνα,,
ἴδιόν τι παρὰ τὸν Μονογενῆη διδάσχει νοεῖν. (pare
χαὶ ἑτέρωθι Χριστοῦ πνεῦμα λέγει’ τὸ αὐτὸ τοῦτ-ια
χαλῶς xal μυστικῶς, τὸ κατὰ τὴν ἀχολουθίαν cam
δόγµατος εὐσεβὲς χατὰ τὴν εὐαγγελιχὴν παράδοσεψν
ὑπογράφων. Οὕτως ἡμεῖς οἱ πάντων ἐλεεινότατακ
cens, et Spiritum Doininum appellans, ut per di-
gnilatein. dominationis, naturze excellentiam de-
monstret, et hypostaseos sive person: proprieta-
tem non confundat sermone. Qui enim et Domi-
num ipsum el Spiritum Domini dicit, proprium
quid przter Unigenam intelligere docet : quemad-
modum et alibi Christi spiritum dicit : hoc idem
praeclare et mystice, id est arcanc, et quod con-
sentance pium est, secundum evangelicam tradi-
tionem designans. Sic nos qui omnium maxime
miserandi dicimur, ab Apostolo instituti,ex littera
qua occidit, ad spiritum vivificatorem transimus,
edocti ab eo qui in paradiso arcana ineffabilia di-
dicit, quod quzcunque sacra Scriptura dicit, Spi-
rilus sancti sint voces sive effata. Preclare certe
Spiritus sanctus locutus est per lsaiam prophetam,
prophetans patribus | nostris *. Hoc ad Judzus qui
Rom: erant cum dixit, Isai: voces infert. Et ad
llebrzeos cum prazeposuisset spiritum , in quibus ait,
Quapropter sicut dicit Spiritus 19, ille sanctus sub-
jicit psalmi !** verba, ex persona Dei fuse οἱ late
dicla. Et ab ipso Domino idem didicimus, qvod D
David non in se manens, id est, non secuudun
humanam naturam personans celestia annuntiabat
mysteria. Quomodo enim quis homo exsistens ϱ)-
leste colloquium Patris cum Filio novisset ?* sed
Spiiitu afflatus dixit, eiiam Dominum Domino
loqui que dixit. Si eniin David in. spiritu, inquit,
vocat. eum Dominum, quomcdo Filius cjus est !*?
Ergo Numine afflati sancti vates virtute Spiritus
sancti inspirantur : et idco omnis Scriptura divi-
nitus inspirata dicitur 13, quia sit divinz inspira-
tionis doctrina. Si corporeum involucrum circum
anferatur, reliquum Dominus est, vita εἰ spiritus ,
* Acl, xxviii, 20. !* Hebr, 1, 7.
!! Psal. xciv, 8.
παρὰ τοῦ Αποστόλου μυσταγωγούμενοι, Ex τοῦ ἆπο-
κτεννύντος Υράµµατος πρὸς τὸ ζωοποιοῦν µεταέα[-
νοµεν πνεῦμα, µαθόντες ταρὰ τοῦ µυηθέντος iv παρα”
δείσῳ τὰ ἄῤῥητα " ὅτι ὅσα 4| θεία Γραφὴ λέγει, «wi
Πνεύματός εἰσι τοῦ ἁγίου φωναί. Καά]ὼς γὰρ xpo-
αρήτευσετὸ Πνεῦμα có ἅγιον ' τοῦτο πρὸς τοὺς vati
Ῥώμτν Ἱουδαίους εἰπὼν. τὰς 'Hoatou φωνὰς ἔπι-
φέρει’ xal πρὸς Ἑδραίους τὸ πνεῦμα προτάξας, tv ole
φησιν, ὅτι Διὸ χαθὼς «Ἰέγει τὸ [Ireiya τὺ ἅγιον,
ἐπάγει τὰ τῆς ψαλμῳδίας ῥέματα, τὰ ix προσώτο
τοῦ θεοῦ διεξοδικῶς εἰρημένα. Καὶ παρ) αὑτοῦ δὲ τοῦ
Κυρίου τὸ ἶσον ἐμάθομεν, ὅτι Δαβὶδ οὐκ ἓν ἑαυτῷ
µένων, τοῦτ ἔστιν οὗ κατὰ τὴν ἀνθρωπίντν φύτιν
φθεγγόμενος, τὰ οὐράνια διεξἠει µυστέριχ. Mó; yàp
ἄν τις ἄνθρωπος Gv, τὸν ἐπουράνιον διάλογον τοῦ
Πατρὸς πρὸς τὸν YUv γνοίη; Αλλ' ἐν Πνεύματι ὧν,
xai Κύριον εἶπε τῷ Κυρίῳ λαλεῖν ἃ εἴρηχεν. El γὰρ
Δαθὶδ ér πνεύµατι, roS, xa.lei αὐτὸν Küpior, πῶς
Yióc αὐτοῦ ἐστι»; Οὐκοῦν τῇ δυνάμει τοῦ Πνεύματος
οἱ θεοφορούμενοι τῶν ἁγίων ἑἐμπνέονται. Καὶ διὰ
τοῦτ» πᾶσα Γραφὴ θεόπνευστος λέγεται, διὰ τὸ τή
θείας ἐμπνεύσεως elvat διδασκαλἰαν. El περιαιρεθείη
τὸ σωματιχὸν τοῦ λόγου προχάλυµµα, τὸ λειπέµενον
Κύριός ἐστι, καὶ ζωὴ xal πνεῦμα, χατά τε τὸν µέγαν
Παὔλον, xai κατὰ thv τοῦ Εὐαγγελίου φωνήν. Ὁ μὲν
γὰρ Παῦλος τῷ ἐπιστρέφαντι ἐχ τοῦ γράμματος πρ
τὸ πνεύμα, οὐχέτι τὴν ἀναιροῦσαν δουλείαν, ἆλλλ
" Matth. xxn, ο. ο HE Tim. ii, 16.
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Vil.
746
; χαταλαμθάνεσθαι, ὃς τὸ ζωρποιὸν πνεῦ- Α juxta magnum Paulum et Evangelii vocem. Nain
δὶ ὑφηλὸν Εὐαγγέλιον φησί * Τὰ ῥήματα
à αγεῦμά ἐστι καὶ ζωὴ, ὡς γυμνὰ ὄντα
«ou προχαλύµµατος. Οὐσίαν δὲ τοῦ Μο-
) πνεῦμα νοεῖν, τοὺς ὀνειροπόλους ἂν
μᾶλλον δὲ χατὰ περιουσίαν πολλὴν xal
Ww χρησόµεθα , xai διὰ τῶν ἑναντίων
απλίσομεν τὴν ἁἀλήθειαν. Ἔξεστι γὰρ
αι παρὰ τῶν Ἰσραηλιτῶν τὸν Αἱγύ-
ποεΏσαι τὸν ἐχείνυν πλοῦτον ἡμέτερον
πνεῦμα λέγεται τοῦ Yiou ἡ οὐσία, πνεῦμα
Óóg* οὕτω γὰρ λέγει xal τὸ Εὐαγγέλιον"
Πατρὸς οὐσία πάντως λέγεται πνεῦμα.
y ἑχείνων λόγης ἐστὶ, τὰ ἀνομοίως προ-
καὶ χατὰ τὴν φύσιν ἀνομοίως ἔχειν συν-
τως, τὰ ὡσαύτως λεγόμενα, μτδὲ χατὰ
ἱλλοτριῶσθαι πρὸς ἄλληλα. Ἐπεὶ οὖν χατὰ
τῶν πνεῦμα λέγεται τοῦ Υἱοῦ xal τοῦ
Ισία * τὸ μὴ εἶναι της οὐσίας διαφορὰν,
σαφῶς ἀποδέδειχται.
Paulus ei qui s? a littera ad spiritum converterit ,
non amplius interticientem servitutem , sed Domi-
num dixit comprehendi, qui vivificus est spiri.
tus. Sublime autem Evangelium dicit - Verba que
ego loquor, spiritus sunt et vita **, ut qux nuda sint
et vacua corporali velamento. Essentiam autem
Unigeniti spiritum intelligere somniorum interpre
tes dixerimus. Quin etiam pro corollario illorum
rationibus utemur, et adversariorum telis verita-
tem arnabimus. Licet enim lsraelitis "Egyptum
depradari et eorum divitias ornatum nostrum fa-
cere et nostra. Si spiritus dicitur Filii essentia,
spiritus autem Deus, sic enim ait Evangelium,
atque etiam Patris essentia prorsus dicitur spi-
ritus. Sed solum illorum ratio hzc est, quod ea
quas dissimililer dicuntur , etiam secundum natu-
ram dissimiliter se habent; concluditur prorsus
quod ea quà eodem modo dicuntur, neque secun-
dum naturam sunt inter se alienata ct diversa,
ritur secundum rationem ipsorum, Filii et Patris essentia dicitur spiritus, non essenti
| esse, per hxc manifesto demonstratum est. '
(ip µετὰ ταῦτά φησιν ὁ Εὐνόμιος, ὅτι
MAaypgéror οὐσιῶν, παρη.1λαγμέγαι
ὶ αἱ σημαγτικαὶ τῆς οὐσίας εἰσὶ zpoc-
Ep' ὧν δὲ µία καὶ ἡ αὐτὴ φωνὴ, dr
ται xal τὸ τῇ αὐτῇ προσηγορίᾳᾷ δη.1ού-
µε διὰ πάντων ὁ δρασσόµενος τοὺς σοφοὺς
wpyla αὐτῶν, τοὺς μιαχροὺς πόνους τοῦ
Χαὶ τοὺς µυρίους ἐπὶ τοῖς πονηθεῖσιν
phe τὴν σύστασιν τοῦ χαθ) ἡμᾶς δόγματος
. El γὰρ πνεῦμα μὲν ὁ θεὸς ἓν τῷ Εὐαγ- C
αι) πνεῦμα δὲ τοῦ Μονογενοῦς ἡ οὐσία
ὑνομίου χατασχευάζετα:, τῷ ὀνόματι πρὸς
ηδεμιᾶς ὑπούσης διαφορᾶς, οὐδὲ τὰ ση-
πάντως ὑπὸ τῶν ὀνομάτων ἀπ' à) foy
φύσιν διενεχθήσεται. Κάμοὶ δοχεῖ καλῶς
δρανῃ ταύτην xal ἄπληχτον σχιοµαχίαν
αὐτῷ συγγεγραµµένην, πρὸς χατηγορίαν
χσχάλου λόγων, παραδραμεῖν ἀνεξέταστον.
ip ἰχανὺς της τῶν εἱἰρημένων ἐστι µαταιό-
ὺς 6 λόγος δι ἑαυτοῦ βοῶν τὴν ἀσθένειαν,
τοιούτοις ἓν ἀγωνίᾳ συµπλέκεσθα:, loóv
αἱ νεχροῖς ἐπεμθαίνειν. Ἐχθέμενος γὰρ
πεποιθίσεως ῥῆσιν τοῦ διδασκάλου cti,
ῥαλὼν xa διαπτύσας, xai ἀντὶ τοῦ µηδε-
ἔξειν ἐπαγγειλάμενος, ταὺτὸν ἔπαθε τοῖς
v παίδων ' of, τὸ ἀτελὲς xal ἄωρον τῆς
3 τὸ τῶν αἰσθητηρίων ἀγύμναστον οὐκ
σι τῶν φαινομένων τὴν χατανόησιν. Διὰ
ixi; πιχρὸν ὑπὲρ χεφαλῆς εἶναι τοὺς ἁστέ-
ντες, βώλοις τιαὶν ὑπὸ παιδικῆς ἀνοίας
ie Χαταλιθά:ουσιν. Elza χαταπεσούσης τῆς
xpóto χαὶ Ὑγέλωτι πρὸς τοὺς ἠλιχιώτας
Gt, ὡς ἐπ᾽ αὐτοὺς τοὺς ἁστέρας τῆς Bo-
σης. Τοιοῦτος ὁ τῷ βέλει τῶν νηπίων τὴν
/αλών' ὃς γαθάπερ ἁστέρας τινὰς τοὺς
vi, 64.
PATROL. ὑπ. XLV.
D
Paulo post vero ait Eunomius : ADisjunctarum
essentiarum disjuncta sunt prorsus esseniice siguifica-
tive. appellationes. 1n quibus vero una eademque
vor, umwm penitus erit quod eadem appellatione
declaratur. Quare per omnia qui corripit sapien-
tes in astutia ipsorum, longos labores scriptoris
hujus et infinitos ob elaborata sudores ad nostri
dogmatis commendationem circumduxit. Si enim in
Evangelio spiritus Deus dicitur; spiritus autem
Unigeniti essentia ab Eunomio astruitur, cum nulla
subsil differentia nominis cum nomine, neque si-
gBificata prorsus sub nominibus inter se secun-
dum naturam different. Ac mihi videtur przclare
habere hanc imbellem et minime ledentem um-
bratilem pugnam deinceps ab ipso conscriptam,
ad doctoris sermonum accusationem, inexpun-
ctam sive inexcussam pretercurrere. Reprehensio
enim satis valida est et idonea vanitatis dictorum ,
ipse serino per se clamans imbecillitatem. Talibus
aulem in lucta et. certamine complicari, aequale
est ei quod dicitur in mortuos insultare. Cum enim
multa confidentia et persuasione dictionem quam-
dam doctoris exposuisset , ante calumniatus et ex-
secratus , et pro nibilo esse se monstraturum pol-
licitus, idem ipsi accidit quod stultis ct infantibus,
quibus imperfecta et nondum matura iptelligentia,
οἱ instrumentorum sensuum inbecillitas non dat
exactam eorum qtue apparent cognitionem : pro-
pterea szpe acerbum supra caput esse stellas ab
ipsis previsas putantes, glebis quibusdam pr:e pue-
rili amentia lapidant. Deinde cum gleba cecidit ,
cum plausu et risu ad suos aquales gloriantur,
sublatis cervicibus, perinde ac si iclus ad stellas
ipsas pervenisset. Talis est hic qui telo infantium
veritatem percuss;t, qui tanquam quasdam stellas
94
1
S. GREGORII NYSSENI
158
superlucentes illos docteris sermones cum. prius Α ὑπερλαμπεῖς ἐκείνους τοῦ διδασκάλου προεκθέμενος
exposuisset, et proculcata et bumi repente intelli-
gentia, c te:ra terrenos et instabiles projecit. ser-
moues. Qui tantum sublimati , quantum non ha-
heant unde ceciderint, casu et temere suopte pon-
dere subversi sunt. Magri cnim Basilii dictio sic ad
verbum habet (a) : Etenim quis huic sermoni mentis
compos εί sobrius consenserit , ()uorum | nomina
sunt. differentia, horum eliam essentias dissidere ,
necesse cst? Nam Petri, el Pauli, et ut semcl dicam,
omnium hominum appellutiones quidem sunt. diffe-
rentes : omnium tamen essendia una. Quocirca in
plurimis iidem inter nos. sumus, solis autem mo-
prietatibus que in singulis considerantur alii ab aliis
differimus. ldeoque sequitur appellationes, que sin-
gulos designant et notant, nom esse. essentiarum si-
gnificatrices, sed proprietatum. Cum igitur audieri-
mus hoc nomen Petrum, non essentiam ejus hoc no-
mine mente concipimus ; essentiam aulem nunc dico
non maleriale subjecium, sed proprietatum que. in
ipso spectantur notitiam. informamus. lec igitur
magnus dicit. Qui autem dictis repugnat , quali
contra nos utitur solertia, cui abunde vacat inuti-
libus οἱ frivolis tempus et otium conterere, ex ipsa
Eunoinii conscriptione licet cognoscere.
Non enim mihi volupe est meis inserere labori-
bus nauscosam hujus oratoris loquacitatem, insci-
tiamque ipsius οἱ amentiam in medio meorum
sermonum notare et insectari : encomium enim et
laudem nescio quam exponit eorum verborum qua
siguificantiora sunt, et subjectum magis declarant, C
οἱ usitata sibi dictione componit οἱ compingit in
triviis quzedam dictiuncularum abjecta οἱ lacera
vestimenta. Rursusque infelix Isocrates (b) cousu-
mitur et corroditur, verba et figuras ad composi-
tionem proposite sibi dictionis depilans et degla-
brans. luterdum etiam. lebreus Philo — idem
patitur ex propriis laboribus dictiunculas sibi coms
planans : sed neque sic adhuc perfecte elaboratug
est ipsi variis coloribus depictus et distinctus ser-
monum textus, sed omne argumentum, et. omnis
petitio, sive intentio notionunt, atque omuis arti-
liciosa pra:structio ipsa, circa seipsam defluxit :
et quale quid circa bullas solct contingere, cum in
aliquam aquarum congeriem desuper stillantes
gutte decidunt, spuinosas eruptiones efficiunt, quz
simul atque extumuerint, repente dilapss cadunt,
nullum proprie consistenti:e in aquis vestigium
subinde relinquentes : tales hujus scriptitatoris
notionum ampullz, qux simul atque project fue-
rint, nullis tangentibus exstinguuntur. Nam post
illos insolubiles apparatus et philosophiam in
somnis apparentem, per quam nominum differen-
tiis asseruit divisam essentiam comprehendi , velut
quidam spumosus tumor per fluxum qui abducitur
alicui corpori duriori illisus dilabitur : sic incassum
(a) Verba D. Basil. habentur libro wu contra
Eunomium.
(6) Isocrates tres pene Olympiadas consumpsit
λόγους, χαμόθεν Ex τῆς πεπατηµένης xat χαµαιῤῥι-
ToU, δ.ανρίας, τοὺς γεώδεις τε χαὶ ἁστάτους ἔῤῥιφε
λόγους οἳ τοσοῦτον ὑψωθέντες, ὅσον μὴ ἔχειν ὅθεν
πέσωσιν αὐτομάτως, τῷ ἑαυτῶν βάρει περιετράπη-
σαν. Ἡ μὲν γὰρ τοῦ µέγάλου Βασιλείου ῥῆσις οὕτως
κατὰ τὴν λέξιν ἔχει' Καΐτοι τίς ἂν τῷ «Ἰόγῳ τούτφ
σωφρονῶν πρόσθοιτο ' ὅτι ὧν τὰ ὀνόματά ἐστι
διάφορα, τούτων παρη.ὲ.λάχθαι xal τὰς οὐσίας
ἀνάγκη: Πέτρου γὰρ xul Παύ.-ου xal dxataxJAoc,
ἀνθρώπων προση]γορίαι μὲν διάφοροι οὐσία δὲ
πάντων µία. Διόπερ ἐν τοῖς π.λείστοις οἱ αὐτοὶ
ἆ.1.1ἠ.Ίοις ἑἐσμὲν, τοῖς δὲ Ιδιώμασι uóroic τοῖς
περὶ ἕκαστον θεωρουμµέγοις, ἕτερος ἑτέρου διενη-
»vóyapyer."O0ev xal προσηγορίαι οὐχὶ τῶν οὐσιὼν
elei ση/ιατικαὶ, ἀ.1ὰ τῶν ἰδιωμάτων, al τὸν
καθ ἕνα χαρακτηρίζουσιν. "Οταν οὖν ἀχούσω-
μεν Πέτρου, οὗ τὴν οὐσίαν αὐτοῦ νοοῦμεν ἐκ
τοῦ ὀνέματος' οὐσίαν δὲ «έχω vvv, οὗ τὸ ὑ'ι-
xev ὑποκείμενον, ἆ 11ὰ τῶν ἰδιωμάτων τῶν περὶ
αὐτὸν θεωρουµένων τὴν Erroiav ἐνζιυ πούμεθα. '
Ταῦτα μὲν ὁ μέγας φησίν. 'O δὲ μαχόμενος τοῖς εἰ-
ρηµένοις, ofa χέχρηται καθ᾽ ἡμῶν τῇ εὐστοχίᾳ, ὅτῳ
σχολὴ τοῖς ἀνονήτοις ἐνευχαιρεῖν. ἓξ αὐτῆς τοῦ Eü-
νοµίου τῆς συγγραφῆς δ.δασχόµεθα.
Οὐ γάρ pot φίλον τοῖς ἐμοῖς παρεντιθέναι πό--
votg τὴν ναυτιώδη φλυαρίαν τοῦ ῥήτορος, καὶ τὸ
ἁμαθὲς αὑτοῦ καὶ ἄνουν διὰ μέσου τῶν Équov λόγων
ἑνστηλιτεύεσθχι. Ἔπαινον γάρ τινα διεςέρχεται λόγων
τῶν σημαντικῶν, τὸ ὑποχείμενον φανερούντων᾽ xdi
διὰ τῆς συνήθους ἑαυτοῦ λέξεως συντίθησι xal δια”
κολλᾷ τὰ ἐν τριόδοις ἀπεῤῥιμμένα τῶν λεξειδίων fa-
χώματα. Καὶ πάλιν ὁ τλήµων Ἰσοχράτης περιεσθίε-
ται ῥήματά τε χαὶ σχήματα πρὺς τὴν αύνθεσιν της
προχειµένης ᾿ παρατιλλόμενος. Ἔστι ὃξ ὅπου χαὶ ὁ
Ἑδθραῖος Φίλων τὰ ἴσα πάσχει, Ex τῶν ἰδίων πόνων
συντρανίζων αὑτῷ τὰ λεξείδ.α" καὶ οὐδὲ οὕτως ἑξειρ-
γάσθη τὸ πολυχέντητον τοῦτο xal πολύχρωμον τῶν
λόγων ἐξύφασμα' ἀλλὰ mi, ἐπιχείρημα, xal πᾶσε
προθολὴ νοηµάτων, xai πᾶσα παρασχευὴ τεχνιχὴ,
αὐτὴ περὶ ἑαυτὴν χατεῤῥύη: καὶ οἷόν τι περὶ τὰς
πομφόλυγας συµδαίνειν εἴωθεν, ὅταν πρός τινα σὐ-
στασιν ὑδάτων ἄνωθεν αἱ σταγόνες φερόμεναι, τὰς
ἀφρώδεις ἑπαναστάσεις ἐργάπονται, al ὁμοῦ τε συν»
D έστησαν, xal παραχρΏμα διέπεσον, μηδὲν τῆς ἰδία
συστάσεως τοῖς ὕδασιν ἴχνος ὑπολειπόμεναι * τοιαῦται
τῶν τοῦ λογογράφου νοημάτων al φυσαλίδες, Opt
τῷ προθληθῆναι δίχα τῶν ἁπτομένων χατασδεννύµε-
ναι. Μετὰ γὰρ τὰς ἀλύτους ἑκείνας χατασκευλς, καὶ
τὴν ἐνύπνιον φιλοσοφίαν, δι’ Tj; ταῖς τῶν ὀνομάσων
παραλλαγαϊς τὸ διῃρηµένον εἶπε τῆς οὐσίας κατα:
λαμθάνεσθαι, χαθάπερ τις ἀφρώδης ὄγχος κατὰ ῥοῦν
ἀπαγόμενος, ἑνσείσας τινὶ τῶν στερεωτέρων διέπεσεν’
οὕτω κατὰ τὸ αὐτόματον ὁ λόγος φερόµενοςι x8)
ἁπροόπτως τῇ ἀληθείᾳ προσενεχθεὶς, τὴν ἀνυπύστα»
τον ταύτην καὶ πομφολυγώδη τοῦ ψεύδους σύστασιν
in scribenda oratione panegyrica. Vide Plat. De glcrie
(hen.
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Vil.
To90
| gh ὃν διεσχέδασεν. Λέγει γὰρ τοῖς ῥῆμασι A οἱ temere dum fertur oratio, et ex improviso in
€ Τίς οὕτως ἡλίθιος, xat τῆς ἀνθρωπίνης xa-
χεως ἐχτὸς, ὡς περὶ ἀνθρώπων ὃ-αλεγόμενος,
v εἰπεῖν ἄνθρωπον, τὸν δὲ ἵππον, xaXov * συγχρί-
Είποιμι ἂν πρὸς αὐτὸν ἐγώ Καλῶς ὀνομάζεις
ν τὸν οὕτως περὶ τὰς φωνὰς ἁμαρτάνοντα, χαὶ
pat πρὸς συνηγορἰαν τῆς ἀλτθείας µάρτυρι cof,
) τῆς ἑσχάτης ἑστὶν ἠλιθιότητος, τὸν μὲν ἵππον,
ἄνθρωπον λέγειν, εἴπερ ἄνθρωποι χατὰ ἁλί-
εἷεν ἀμφότεροι” τῆς ἴσης πάντως παραπληξίας
θεοῦ μὲν τοῦ Πατρὸς, θεοῦ δὲ τοῦ Υἱοῦ εἶναι
Εευµένου, τὸν μὲν χτιστὸν, τὸν δὲ ἄχτιστον
» ὡς ἐχεῖ τῆς ἀνθρωπότητος, οὕτως καὶ ἐνταῦθα
ὕτητος ojx ἐπιδεχομένης τὴν πρὸς τὸ ἕτερο-
παρατροπὴν τοῦ ὀνόματος. "O γάρ ἐστιν τὸ
! πρὸς τὸν ἄνθρωπον, τοῦτο xal ἡ χτίσις πρὸς
ὕύτητα, χατὰ τὸ Tcov μὴ δυναµένη τὸν αὐτὸν
ασθαι τῷ προάγοντι λόγον. Καὶ ὡς οὐκ ἔστιν
rbv ἐφαρμόσαι ὅρον τῷ λογιχῷ τε xaX τῷ τε-
δι (διίσταται γὰρ φυσιχκῶς ἑχάτερον ἀπὸ τοῦ
| τῷ ἰδιάζοντι), οὕτως οὐδὲ τὴν χτιστήν τε xol
Ὢν οὐσίαν διὰ τῶν αὐτῶν ἑρμηνεύσεις, τῶν
ύτης λεγομένων τῆς οὐσίας, οὐχ ἐφευρ.σχομέ-
| Dy. ὡς γὰρ οὐχ εὑρίσκεται τὸ λογικὸν Ey
οὐδὲ £v ἀνθρώτῳ τὸ μονώνυχον' οὕτως οὔτε τῇ
ἡ θεότης, οὔτε τῇ θεότητι τὸ διὰ χτίσεως εἶναι"
| Geb, , πάντως xal ἄκτιστος, εἰ δὲ χτιστὸς, οὗ
Ei µή τις ἄρα διὰ χρἠσεώς τινος xal συνηθείας
, Φιλὸν ἐπὶ τὴν χτίσιν ἄγοι τὸ τῆς θεότητος
» Χαθάπερ χαὶ ἵπποις τιοὶ τὰ ἀνθρώπινα τῶν
εων παρὰ τῶν ἱππικῶν ἐπιθέθληται: ἀλλ'
| ἵππος ἄνθρωπος, κἂν ἀνθρωπίνῃ προσηγορίᾳ
Bá etat, οὔτε τὸ κτίσμα θεὸς, xdv προσµαρ-
ty αὐτῷ τινες τὴν φωνὴν τῆς θεότητος, φθόγγον
Ὃν iv δυάδι συλλαθῶν χαριζόμενοι. Ἐπεὶ οὖν
ἔχθη χατὰ τὸ αὐτόματον ὁ τῆς αἱρέσεως λόγος
εὖν ἀλήθειαν, αὐτὸς ἑαυτῷ συμδουλευσάτω τοῖς
ις ἐμμένειν΄ χαὶ prb ἓν τρόπῳ τὰς ἑαυτοῦ
; ἀνατίθεσθαι, ἀλλὰ τῷ ὄντι νοµίσειν ἡλίθιον
καὶ παρεξεστηχότα , τὸν τὸ ὑποχείμενον μὴ ὡς
ὀνομάζοντα, ἁλλ᾽ ἀντὶ ἀνθρώπου ἵππον, xal
ὁρανοῦ θάλασσαν, xal ἀντὶ θεοῦ λέγοντα κτί-
καὶ urbs οἱέσθω παρὰ λόγον ἀντιδιαιρεῖσθαι
εῷ τὴν χτίσιν, ἀλλὰ πρὸς τοὺς προρέτας xol
τοὺς ἀποστόλους βλεπέτω. Ὁ μὲν γὰρ προφή-
"meiv ἐκ προσώπου τοῦ Πατρὸς, ὅτι "Il χείρ
ποίησε πάντα ταῦτα, χεῖρα τὴν τοῦ Μονογε-
ὤναμιν τῷ αἰνίγματι λέγων’ ὁ δὲ Απόστολος
j Πατρὸς εἶναι τὰ πάντα, xal διὰ τοῦ Υἱοῦ τὰ
.λέγει’ συµθαίνε, δὲ πως τὸ προφητιχὸν πνεῦμα
αστολιχῇ διδασχαλίᾳ καὶ ταύτῃ διὰ πνεύματος
ένῃ. Ἐχεῖ τε γὰρ τὰ πάντα τῆς χειρὸς ἔργα τοῦ
άντων ὁ προφήτης εἰπὼν, διαστέλλει τὴν τῶν
ὕτων φύσιν πρὸς τὸν ποιῄσαντα. Ὁ δὲ ποιῄσας
διὰ τῆς ἰδίας χειρὸς τὰ πάντα, ὁ ἐπὶ πάντων
τὴν μὲν χεῖρα ἔχων, τὰ δὲ πάντα δι αὑτῆς
όμενος. Καὶ ἐνταῦθα πάλιν ὁ ᾿Απόστολος τὴν
ποιεῖται τῶν ὄντων τομἠν΄ τὰ πάντα μὲν τῆς
33, xLvir, 12. !* 1 Cor. viii, 6.
D
veritatem allapsa, hanc instabilem et ampullarem
mendacii constitutionem in nihilum dissipavit. His
enim verbis dicit: Quis ita stupidus εἰ vecors οἱ
humanitatis exsors, ut de hominibus disscrens,
hunc quidem hominem, illum vero equum dixerit,
ipsorum comparatione facta? At ego ipsi dixerim :
Praeclare nominas stolidum et hebetem, et bardum
sic circa voces aberrantem : et ad veritatis patro-
cinium te utar teste. Si enim est extremze stolidi-
tatis et fatuitatis, hunc quidem equum, illum vero
hominem dicere, si quidem vere ainbo essent homi-
nes : equalis prorsus stuporis est cum Dcus qui-
dem Pater, Deus vero Filius esse credatur, hunc
quidem creatum, illum vero increatum affirmare,
cum nec illic humanitas, nec hic divinitas, ad id
quod diversi generis est nominis perversionem
possit admittere. Quod enim est rationis expers al
hominem, hoc etiam creatura ad divinitatem, cum
ex ::quo non possit admittere eamdem cum produ-
cente rationem. Et quemadinodum non potest
eadem definitio congruere rationis participi, ct
quadrupedi : distat enim alterum ab altero natura-
liter sua peculiari proprietate : sic neque cercatam
el increatam essentiam per eadem interpretaberis,
cum ea quz de ista dicuntur essentia, non inve-
niantur in alia : sicut enim in equo rationale non
invenilur; neque in homine, quod unam solidam-
que habet ungulam : sic neque in crcatura divini-
las, neque in divinitate quod per creationem csse
comperitlur. Sed si Deus cst, ctiam prorsus increa-
tus : si creatus est, non est Deus. Nisi quis usu
quodam ei consuetudine loquendi tenue nomen
divinitatis ad creaturam trahat, quemadmoduin ct
equis quisbusdam humana nomina ab equestribus
sunt indita : sed neque equus liomo, etsi humana
appellatione nominatur, neque crcatura Deus, quam -
vis ei quidam vocem divinitatis attribuant, sonum
iuanem in syliabarum dualitate gratificantes. Quo-
niam igitur temere et fortuito liereseos sermo
veritati consensit, ipse sibi consulat propriis im-
manere; nec per tropum sive figuram suas. voces
attribuere, sed vere et realiter existimare stolidum
esse, neque sui compotem, eum qui non wt est
suhjectum nominat, sed pro lomine equum, ct
pro celo mare, et pro Deo creaturam dicendo :
et ne quis existimet , przter rationem creaturam
Deo ex adverso opponi, sed ad prophetas, et ad
apostolos respiciat. Nam proplieta inquit cx per-
sona Patris : Manus mea haec omnia [ecil '*, per
manum, Unigeniti virtutem obscure siguificans.
Apostolus vero ex Patre esse omnia, et per Filium
omnia dicit !*; propheticus autem spirilus consen-
tit apostolic:e ductrins, quae etiam per eumde:n
spiritum facta est. Hlic enim omnia opera manus
ejus qui est in omnibus propheta cuim dixit, natu-
ram eorum quz lacta sunt, ab eo qui fecit distin-
guit ac separat. Qui autem manu propria fccit
791
S. GREGORII NYSSENI
152
omnia, is est super omnia Deus ; manum quidem A ποιητιχῆς ἑξάπτων αἰτίας, οὐκ ἓν τοῖς mim 03 τὸ
habens, omnia vero per ipsam operatus. Et hic
quidem Apostolus eamdem eorum quie sunt sectio-
n?m facit, omnia quidem causz effectrici. adnec-
tens, non ín omnibus autem id quod efficit aunu-
merans : ita ul liquido et clare per hzc naturz
creati et. increati differentia recte. doceatur, et
aliud quidem quod eflicit. secundum propriam na-
turam, aliud. vero quod gignitur. demonstretur.
Quoniam igitur omnia a Deo, Deus autem Filius ;
pNeclare ereatura divinilati ex adverso opponitur:
Unigeniti autem natura. aliud quiddam et diversum
ποιοῦν ἑξαριθμήσας' ὡς σαιρῶς διὰ τούτων τὸ tfj
"ύσεως δ.άφ.ρον τοῦ χΧτιστοῦ πρὸς τὸ ἄκτιστον δι.
ξαχθῆναι' καὶ ἄλλο μὲν τὸ ποιοῦν χατὰ τὴν ἰδίαν
φύσιν, ἕτερον δὲ τὸ γινόµενον δείχνυσθαι. Ἐπεὶ οὖν
τὰ πάντα Ex τοῦ θεοῦ, θεὸς δὲ ὁ Υλός' χαλῶς f) χτίσις .
ἀντιδιαττέλλεται τῇ θεότητι» τοῦ δὲ Μονογενοῦς ἄλλο
τι παρὰ τὴν τῶν πάντων ὄντων φύσιν’ xal οὐδὲ τῶν
µαχοµμένων τῇ ἁληθείᾳ πρὸς τοῦτο ἐνισταμένων'
ἀνάγχη πᾶσα xal τῷ Υἱῷ κατὰ τὸ ἴσον ἀντιδιαιρεῖ-
σθαι τὴν κτίσιν. Εἴπερ ud φεύδονται δι’ αὐτοῦ Υεγε-
νῆσθαι τὰ πάντα τῶν ἁγίων αἱ φωναὶ μαρτυρύμεναι.
vere est ab omnium qua facta sunt. natura : cum neque hi qui veritati adversantur hoc inficientur:
necesse cst omnino similiter Filio creaturam ex adverso opponi. Siquidem non mentiuntur sanctorum
voces testantes per ipsum faeta esse omuia.
Cum igitur Deus unigenitus in divinis Scriptu- B — so «olvuv τοῦ μονογενοῦς Ev ταῖς θείαις xrpus-
ris przdicetur, suum sermonem intelligat Euno-
mius, atque omnis stuporis οἱ vecordi:e condemnet
eum qui divinitatem in id quod creatum est et in-
creatum distribuit; secundum similitudinem ejus
qui dividit hominem in equum et in hominem :
dicit enim ipse post nugatoriam loquacitatem qu:
est ia medio, paululum progressus, quod immuta-
bilis nominum cognata cum rebus relatio. Noc
eliam ipse ratione comprobans, quia sit firma,
vera appellationum cum subjecto familiaritas. Si
igitur nomen d'vinitatis unigenito Deo adliese et
conjuncte impositum est, assenlietur autem oin-
nino, etsi velit nobiscum diinicare οἱ colluctari,
non mentiri Scripturam, neque dissonantem a na-
tura Unigenito imponi divinitatis nuncupatienem,
sibi ipse ex suis scriptis persuadeat. Quod si im-
mutabilis adh:xrens nominuin ad res relatio, Deus
autem et Dominus dicitur, non potest differentia
aliquam secundum divinitatis notitiam in Filio et
in Patre mente, percipere : siquidem in ambobus
commune est hoc nomeu : imo vero non hoc so-
lum, sed longa est nominum recensio, quibus Uni-
genitus cum Patre immutabiliter οἱ indifferenter
nominatur, bonus, incorruptibilis, justus, judex,
longaniniis, misericors, zternus, sempiternus, el.
quicunque magnifice natur: οἱ potentie signifi-
cantiam ostendunt, cum nulla fiat in co subira-
ctio, secundum aublimitatem intelligentiz in aliquo
nominum. Sed tantum divinarum appellationum
nimeruim, veluti conniventi oculo praeteriens, ad
unum solum respicit, genitum et ingenitum, tenui
οἱ infirmo funiculo, quod fluctuat et circumfertur
erroris flatibus, dogma committens.
Dicit enim, neminem, qui veritatis curam habeat,
genitorum quidquam nominare ingenitum, neque eum,
qui est in omnibus Deus, Filium vel genitum : hoc
autem non amplius nostris indiget sermonibus ad
redargutionem ; non enim velamentis quibusdam
pro suo more dolum contegit, sed absurdo similem
facit inversionem, dum dicit, neque gcnitorum
quidquam dici ingenitum, neque qui est in omni-
bus Deus, Filium, vel genitum nominari : nibil
proprie et peculiariter unigeniti Filii divinitati 4
σοµένου Γραφαῖς, νοησάτω τὸν ἴδιον λόγον Εὐνόμιος,
xal καταγνώτω πᾶσαν Ἠλιθιότητα τοῦ τὸ Θεῖον τῷ
χτιστῷ xal ἀχτίστῳ χαταμµερίξοντος) χαθ)᾽ ὁμοιότητα
τοῦ τὸν ἄνθρωπον εἰς ἵππον διαιροῦντος xat ἄνθρω-
πον᾽ λέγει γὰρ αὐτὸς μετὰ τὴν διὰ µέσου φλυαρίαν
μικρὸν ὑποδὰς, ὅτι Ἀμετάθετος ἡ προσφυὴς τῶν
ὀγομάτων πρὸς τὰ πράγματα σχέσις. Τοῦτο xat.
αὐτὸς ἐπιφηφίζων τῷ λόγῳ, τῷ πάχιον εἶναι ciam
ἀληθῃ τῶν προσηγοριῶν πρὸς τὸ ὑποχείμξνον οἰχειό--
τητα. Ei οὖν τὸ θεότητος ὄνομα τῷ μονογενεῖ zug»
προσφυῶς ἐπιχέχληται, συνθῄσεται δὲ πάντως, xiv
πρὸς ἡμᾶς ἐθέλῃ διαπληκτίζεσθαι, τὸ μὴ φεύδεσθαι
τὴν Γραφὴν μηδὲ ἁπάδουσαν τῆς φύσεως ἐπιχεῖσθαι
τῷ Μονογενεῖ τὴν τῆς θεότητος χκλῆσιν, πεισάτω δε
τῶν ἰδίων ἑαυτόν. "Οτι εἰ ἀμετάθετος ἡ προσφνὴς τῶν
ὀνομάτων πρὸς τὰ πράγµατα σχέσις, θεὸς δὲ ὁ Κύ-
ριος λέγεται, οὐ δύναται διαφοράν τινα xavà τὴν τῆς
θεότητος ἔννοιαν ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ χαὶ τοῦ Πατρὸς &vvot-
cav ἐπείπερ χοινὸν ἐπ ἀμφοτέρων τοῦτο τὸ ὄνομα'
μᾶλλον δὲ οὐχὶ τοῦτο µόνον, ἀλλὰ πολύς ἐστιν óvo-
µάτων κατάλογος, οἷς ἁπαραλλάχτως ὁ Μονογενῆς τῷ
Πατρὶ συνονοµάξεται, ἀγαθὸς, ἄφθαρτος, ólxato; ,
χριτῆς», µαχρόθυµος, ἑλεήμων, ἀῑδιος, ἀτελεύτητος"
πάντσ ὅσα τοῦ μεγαλείου τῆς φύσεώς τε καὶ τῆς
δυνάµεως τὴν σηµασίαν ἑνδείχνυται, οὐδεμιᾶς ὑπο-
στολῆς κατὰ τὸ ὑψηλὸν τῆς ἐννοίας ἓν τινι τῶν óvo-
µάτων ἐπ᾽ αὐτοῦ γινοµένης' ἀλλὰ τὸν τοσοῦτον ἀρι-
θμὸν τῶν θείων προσηγοριῶν oiov µεμυχότι τῷ
p ὀφθαλμῷ παροδεύων, πρὸς Ev μόνον διαθλέπει, τὸ
γεννητὸν xal ἀγέννητον, λεπτῷ τε καὶ ἀπθενεῖ τῷ
πείσµατι, τὸ χλυδωνιζόμενόν τε xat «τεριφερόμενο,
τοῖς πνεύµασι τῆς πλάνης δόγµα πιστεύσας.
Φησὶ γὰρ µηδένα τῶν ἀληθείας xegportixó-
των, οὔτε τῶν γεννητῶν οὐδὲν ὀνομάξειν drér-
vntor, οὔτε τὸν ἐπὶ πάντων θεὸν, Yióy 1) vevvit
τόν. Τοῦτο δὲ οὐχέτι τῶν ἡμετέρων ἐπιδέεται λόγων
πρὸς ἔλεγχον. Οὐδὲ γὰρ προκαλύμμασί τισι xatà τὸ
σύνηθες αὐτῷ περισχέπει τὸν δόλον᾽ ἀλλ) ἴσην ποιεῖ-
ται τοῦ ἁτόπου thv ἀναστροφὴν, Ey τῷ λέγειν, μήτε
τῶν γεννητῶν λέγεσθαί τι ἀγέννητον, µήτε τὸν ἐπὶ
πάντων θεὸν Υἱὸν f] γεννητὸν ὀνομάζεσθαι” οὐδὲν χατὰ
«5 ἰδιάζον τῇ μονογενεῖ τοῦ, Yloo θεότητι παρὰ τὰ
155
CONTRA EUNOMIUM, LIB, VII.
194
λοιπὰ τῶν γεννητῶν ἀποχρίνας, ἀλλ᾽ ὁμοτίμω; ποιεῖ- A reliquis quie per oreationem facta sunt, tribuens et
«ται τὴν πρὸς θεὸν διαστολὴν πάντων τῶν γεγονότων’
οὐχ ἐξελὼν τὸν Yiby τῶν πάντων. Καὶ διὰ τῆς τῶν
ἁτόπων bnÜcv ἀναστροφῆς, φανερῶς τὸν Υἱὸν τῆς
θείας ἀφίστησι φύσεως, λέγων μήτε τι τῶν γεννητῶν
ἀγέννητον, μήτε τὸν θεὸν Yiby f) γεννητὸν λέγεσθαι,
τῇ ἀντιδιαιρέσει σαφῶς τὸ φρικτὸν ἐχχαλύπτων τῆς
βλασφηµίας ' διαστείλας Υὰρ τὰ γεγονότα πρὸς τὸ
ἀγέννητον, ἐν τῇ κατὰ τὸ ἀντίστροφον ἐἑπαγωγῆ o)x-
έτι τὸν ἀγέννητον, ἀλλά τὸν θεὸν εἶπεν Yiby f Υεννη-
τὸν ἀδύνατον εἶναι λέγειν, δειχνὺς διὰ τῶν εἰρημένων,
ὅτι τὸ μὴ ἀγέννητον θεὸς οὐκ ἔστι, καὶ ὅτι τοσοῦτον
ἀπέχει ὁ μονογενῆς θΣὸς διὰ τὸ γεννητὸν εἶναι τοῦ
εἶναι θ:ὸς, ὅσον xat ὁ ἀγέννητος τοῦ γεννητὸς εἶναι
ᾗ λέγεοθαι. 00 γὰρ ἀγνοίᾳ τῆς χατὰ «by λόγον àxo-
λουθίας ἀσύμφωνόν τε καὶ ἀνάρμοστον ποιεῖται τῶν
τεθέντων τὴν ἀναστροφὴν, ἀλλὰ χαχουργῶν τῆς εὐσε-
θείας τὸν λόγον, ἀντιδιαστέλλει τῷ γεννητῷ τὴν θεό-
τητα, τηῦτο δι ὧν λέγει χατασχευάζων, ὅτι τὸ μὴ
ἀγέννητον θεὺς οὖκ ἔστιν. "H γὰρ ἀλτθὴς ἀχολουθία
τοῦ λόγου τις ἣν, εἰπύντα μηδὲν τῶν γεννητῶν εἶναι
ἀγέννητον, ἑπαγαγεῖν ὅτι οὐδὲ εἴ τι κατὰ φύσιν ἐστὶν
ἁγέννητον, γεννητὸν εἶναι δύναται. 'Ὁ γὰρ τοιοῦτος
λόγος χαὶ τὸ ἀλτθὲς ἔχει, xal τῆς βλασφημίας xz-
χώρισται. Nov δὲ τῷ προθεῖναι μὲν ὅτι τῶν γεννητῶν
οὐδέν ἐστιν ἀγέννητον, ἐπαγαγεῖν δὲ ὅτι οὐδὲ γεννητὸς
ὁ θεὸς, σαφῶς τοῦ εἶναι Θεὸν τὸν μονογενή Osbv
ἀφορίνει' δ.ὰ τοῦ μὴ ἀγέννητον αὐτὸν εἶναι, τὸ μηδὲ
θεὺν αὐτὸν εἶναι χατασχευάξων. "Ap! οὖν ἑτέρων ἔτι
πρὸς ἀπόδειξιν τῆς ἑχτόπου ταύτης βλασφημµίας τῶν
ἑλέγχων δεόµεθα; Καὶ οὐκ ἀρχεῖ τοῦτο µόνον ἀντὶ C
στήλης γενέσθαι τῷ Χριστομάχῳ, τῷ xasaazsoásovst
διὰ τῶν εἰρημένων μὴ εἶναι Θεὸν τὸν ἐν ἀρχῃ bvxa
A4Yvov có»; Τί οὖν Ext χρῆ πρὸς τοὺς τοιούτους συµ-
πλέχεσθαι; 0ὐδὲ γὰρ τοῖς τερὶ τὰ εἴδωλα xal τὸ ἐπι-
6ώμιον λύθρον ἀσχολοιµένοις διαπλεχόµεθα, οὐχὶ τῷ
συντίθεσθαι τῇ ἁπωλεία τῶν εἰδωλομανούντων, ἀλλά
τῷ βαρνυτέραν εἶναι την νόσον αὐτῶν τῆς παρ ἑμῶν
θεραπείας. Ὥσπερ τοίνυν τὴν εἰδωλολατρίαν αὑτὸ
χατχµμηνύει τὸ ἔργον, xaX τρολαμθανόντων τῶν χα-
τηγόρων τὸν ἔλεγχον τὸ χαχ»ν £v παῤῥησίᾳ τολμώμε-
νον’ οὕτω xai ἐνταῦθα σιγᾶν οἶμαι ὃςῖν τὸν τῆς εὗσε-
G.las συνἠγορον, πρὸς τὸν βοῶντα χαθ᾽ ἑαυτοῦ mep:-
φανῶς τὴν ἀσέθειαν. Καθάπερ χαὶ ἐπὶ τῶν τῷ χαρ-
secernens, sed zqualem facit eorum omnium qux
per generationem facta xunt cum Deo differentiam,
ab omnibus non excepto Filio. Et per absurdoru:h
certe inversionem manifeste Filium a divina natura
abstrahit, cuin dicit, neque genitorum quidquam
ingenitum, neque Deum, Filium vel genitum dici,
hac oppositorum divisione ligrribilem blasphemi:tm
aperte recludeus. Cum enim ea quas facta sunt ab
ingenito distinxisset, mox in ea qua per inversio-
nem fit inductione, non amplius ingenitum, sed
Deum dixit Filium vel genitum nullo posse modo
dici, per hzc dieta demonstrans, quod illud quod
non est ingenitum, non est Deus, et quod tantum
abest, ut unigenitus Dcus sit Deus, quia sil ροη]-
D tus, quantum etiam ingenituis μὲ sil. genitus
vel dicatur. Nec enim ignoratione cjus qui secun-
dum rationem est consequentiz, inconcinnam et
incongruam facit positorum inversionem, sed ma-
litiose et dolose pietatis sermonem depravans,
opponit genito divinitatem, hoc per ca qua dicit
prestruens : quod. illud quod non est ingenitun,
non est Deus. Nam vera quadam hac csset ratio-
nis consequentia, dicere quod nili! eorum quz genita
sunt, est ingenitum, ac proiude inferre, quod neque
si quid secundum naturam est ingenitum geni-
tum esse potest. Talis enim oratio et ver:im con-
tinet et a blasphemia separata est. Nunc vero pro-
ponentem, quod eorum qu:e genita sunt nihil est
ingenitum, inferre quod neque genitus est Deus,
manifesto ab eo quod est Deus unigenitum Deum
alistrahere est : dum ex eo quod ipse non est inge-
nitus, neque ipsum esse Deum astruit. An igitur
aliis ad demonstiationem hujus tain insolentis blag-
pliemize argumentis egemus? uec illud solum suf-
ficit instar. cippi liuic Christi oppugnatori, qui ex
dictis prxstruit non esse Deum, qui in principio
erat Verbum Deus? Quid. igilur amplius necesse
est adversus. hujusmodi haereticos. implicari? ne-
que enim cum his qui cirea idola. et super aras
effusum cruorem occupautur, nobis est negotium,
non quod iateritui eorum, qui insano cultu idolc-
rum tenentur, assenlianiur, sed quia gravior sit
eorum morbus quam omnis nostra medendi ratio.
χινώδει πάθει χεχρατηµένων ἄπρακτος 4$ ἰατρεία p Quemadmodum isitur 1dolorum cultum. declarat
μένει, διὰ τὸ ὑπερισχύειν τῆς τέχνης τὴν νόσον.
ipsum opus, el accusa:orum judicium przripit cri-
men quod in libera contumacia audenter coninittitur : sic arbitror hic oportere pietatis patronum conti-
cescere adversus eum qui contra seipsum impietatem in propatulo vociferatur. Quemadmodum etiam in
his qui carcinomate sunt obsessi, iners et. inofliciosa manet medicina, quia docta plus valet arte malum.
Πλὴῆν ἐπειδὴ τι μετὰ τὰ clpnuiva καὶ ἰσχυρό-
τερον ἑπαγγέλλεται λέγειν, ὡς ἂν ud φόθω τῶν δυνα-
τωτέρων χαθυφιέναι δοχοίηµεν τὴν ἀντίῤόητιν, xá-
x:ivo τοῖς εἰρημένοις προσεζστάσωμςν, Ἔδει, σπσὶ,
πάντων ἀφέμεγον, ἐπὶ τὲν ἰσχυρότερο» χωρῆσαι
Jóror. 'Exsirva φήσαιμι ür, ὅτι xal τῶν 0X αὑτοῦ
πρὺς Σ.1εΥχον προθ.ηθέντων ὀνομάτων παραδει-
χθάντω», οὐδὲν ἧετον à. ic ó παρ ἡμῶν ga-
νερωθήσεται «λόγος. Εἵπερ ἡ zapa. lla τῶν τὰς
ἱδιότητας σηµαόρτων ἑνομάτων τὴν παρα.-λα-
Verumtamen quoniam post ca qua jam ab co
dicta sunt, adhue aliquid valentius in medium ad-
ducturum se esse pollicetur, ne metu potentiorum
videamur contradictionciu remittere et pra varieari,
illud etiam subinde examinabimus.. Oportcebat, in-
quit, omnibus omissis, ad valcutiorem. rationem
venire. llla. utique. dicerim, quandoquidem cum ca
qua ab ipso ad reprehensionem nostram adducuntur
nomina recle demonstrata fuerint, nihilominus verue
noster manifestabilur serio. Siquidem nominum qua
155
S. GREGORII NYSSENI
156
proprietates. significant differentia, rerum eiiam de- A T ἐμφαίνει τῶν «πραγμάτων, dvdyxn δή xov
clarat discrepantiam, necesse est procul dubio conce-
dere etiam per differentiam nominum qua essentias
significani,simul demonstrari essentiarum discrimen. :
Atque hoc in omnibus ita esse quis compererit, dico
&ubstantiis, actionibus, coloribus, figuris εἰ aliis qua-
litatibus, ignem etiam et aquam differentes essentías
distinetis appellationibus significamus, aeremque εἰ
terram, frigidumque et calidum, et album et nigrum,
wel. triangulum εἰ rotundum. Quid enim opus cst
verba facere de spiritualibus essentiis, quas recen-
&'ns Apostolus per differentiam nominum, discre-
pintiam. essentiarum. pariter declaravit? Quis non
obstupuerit attonitus ad hanc inexpugnabilein ar-
gumenti vim? hercle ! premissione:n superat hic
συγχωρεῖν xal τῇ xapudAdarü τῶν tàc οὐσίας
σηµαιγὀγτων, συν»εμφαίνεσθαι τὴν παρα. λαγὴν
τῶν οὐσιῶν. Καὶ τοῦτο ἐπὶ πάντων οὕτως ἔχον
εὕροι τις ἂν, «έγω δὲ οὐσιῶν, ἐνεργειῶν, χρωµά-
τω», σχημάτων», τῶν (Aur ποιοτήτων. Πῦρ τε
γὰρ καὶ ὕδωρ, διαφόρους οὐσίας παρη. ἀαγμέναις
σηµαίνοµεν προσηγορίαις, ἀέξρα τε καὶ rv, $v-
χρὀν τε aD xal θερμὸν, Aevxór τε xal μέλαν, À
τρίγωνον xal περιφερὲές. Τί γὰρ δεῖ περὶ τῶν νοη-
τῶν «λέγειν οὐσιῶν, dc κατα.ἰέγων ὁ Απόστολος,
τῇ διαφορᾷ τῶν ἐνομάτων τὴν παρα. Ίαγὴν ày-
έφηνε τῶν obctoy ; Τίς o0x ἂν χαταπλαχείη pls
την ἀνανταγώνιστον ταύτην τοῦ ἐπιχειρβματος ὄυνα-
piv; Ὑπὲρ τὴν ἐπαγγελίαν ὃ λόγος φοδερωτέρα τῆς
serino! terribilior sane ininitatione hic conatus ! B ἀπειλῆς fj πεῖρα. Ἐπὶ τὸν ἰσχυρότερον, Φποὶν, ἕξω
Ad fortiorem, inquit, venian rationem. Quonam τῶν λόγων. Τίς οὗτός ἐστιν; "Οτι τῆς τῶν ἰδιωμάτων
h:ec est? quod cum per omnia qua proprielales διαφορᾶς διὰ τῶν ὀνομάτων γινωσχοµένης τῶν σηµαι--
significant proprietatum cognoscatur differentia, — vóvzov τὰς ἰδώτητας, ἀνάγκη δή που συγχωρεῖνα,
necesse est, inquit, concedere etiam differentias
essentiarum in. nominum differentiis denotari,
Quanam igitur hze sunt essentiarum appellationes
quibus in Patre et Filio nature dissidium demon-
stratum est? ignem dicit et aquam οἱ aerem, οἱ ter-
ram, frigidumque et calidum, album et nigrum, ct
triangulum οἱ circulum : vicit exemplis, superavit
valida potentique ratione, neque ipse contradico,
per incommutabilia nomina differentiam naturarum
commonstrari. Sed hoc solum non vidit hic acutus
οἱ perspicax ad intelligendum : quod hic. et Pater
Deus, οἱ Filius Deus, justusque et incorruptus,
ct omnia theologi:? nomina zequaliter de Patre et
Filio dicuntur ; quare si discrimen appellationum
differentiam naturarum significat, communitas no-
minum essentia communionem prorsus indicabit.
Et si concedenduin est divinam essentiam per no-
mina significari, has excelsos et Deo convenientes
voces divin naturz magis decuerit accommodare,
quam geniti et. ingenii cognominationem. Quia
bonum quidem ct incorruptum, justum et sapiens,
οἱ quecunque sunt ejusmodi soli proprie et con-
venienter superanti omnem 1nentem natur: eon-
gruunt. Genitum vero eliam cum his quie inter
inferiores creaturas sunt. viliora, nominis habet
communionem, siquidem canem et ranam genitam
dicimus, et omnia qua per generationem in lucem
eduntur. Quin etiam hoc. nomeu, ingenitum , non
solum de eo quod sine causa subsistit dicitur, sed
eliam cum co quod .non exsistit, habet necessitu-
dinem : ingenitus eliap dicilur scindapsus (a) : in-
genitus et Minotaurus, Scylla et Chimzra, non quod
ingenito modo se habeant, scd quia ne quidem
omnino in rerum natura sint, Si igitur diviniora
nomina Filio cum Patre sunt coummnunia , quacun-
que autem vel cum eo quod omnino non exsistit,
vel cum humilibus et abjectis nominis liabent coimn-
munionem, hac discrepant; robusta sane coutra
φησὶ, χαὶ τὰς τῶν οὐσιῶν δ,αφορὰς ἐν ταῖς τῶν óvo -
µάτων παραλλαγαϊς ἑρμηνεύεσθα,. Tívez οὖν αἱ τῶν
οὐσιῶν προσηγορίαι, δι ὧν ἐπὶ Πατρὸς καὶ Υἱοῦ τὸ
παρηλλαγμένον ἐδιδάχθη φύσεως; Πῦρ λέχει xa
ὕδωρ, xal ἀέρα, καὶ γην, Φυχρόν τε χα) θερμὸν, λεν-
Χόν τε xal μέλαν, τρίγωνον xal περιφερές * νενίχηχε
τοῖς ὑποδείγμασιν' ὑπερέσχε χατὰ κράτος τῷ λόγῳ,
o2ó: Υὰρ αὐτὸς ἀντιλέγω, τὰ διὰ πάντων ἀχοινώνητα
τῶν ὀνομάτων τὴν τῶν φύσεων διαφορὰν συνενδείχνν-
σθαι. ᾽Αλλὰ ταῦτα µόνον οὐκ εἶδεν ὁ ὀξὺς xa
διορατιχκὸς τὴν Otávotav , ὅτι ἐνταῦθα ὅ τε Πατὶρ
C O:b;, xai ὁ Υἱὸς θεὸς, δίχαιός τε xal ἄρθαρτος,
καὶ πάντα τὰ τῆς θεολογίας ὀνόματα χατὰ τὸ ἴσου
ἐπί τε Πατρὸς xai Υἱοῦ λέγεται’ ὥστε εἰ τὸ παρηλ-
λαγμένον τῶν προσηγοριῶν τὴν διαφυρὰν σημαίνει
τῶν φύσεων ᾿ ἡ χοινότης τῶν ὀνομάτων τὸ χοινὸν τῆς
οὐὑσίας πάντως ἑνδείξεται. Καὶ εἰ χρὴ συνθέσθαι
τὴν θείαν οὐσίαν δι ὀνομάτων µηνύεσθαι, πρέπον ἂν
εἴη τὰς ὑγπλὰς ταύτας χαὶ θεοπρεπεῖς φωνὰς ἑφαρ-
µόζειν τῇ θείᾳ φύσει μᾶλλον, fj τὴν τοῦ γεννητοῦ xài
ἀγεννήτου ἐπωνυμίαν. "Οτι τὸ μὲν ἀγαθόν τε xal
ἄΌαμτον, δἰχαιόν τὲ χαὶ σοφὸν, xoi ὅσα τοιαῦτα µή-
νη προσφυῶς τῇ ὑπερεχούσῃ πάντα νοῦν ἑφαρμότε-
ται φύσει. Τὸ 65 γεννητὸν καὶ πρὸς τὰ εὐτελῆ τῆς
χάτω Χτίσεως τὴν ὁμωνυμίαν ἔχει. γεννητὸν γάρ
φαμεν χαὶ χύνα xal Bátpayov, χαὶ πάντα ὅσα bi
Υεννήσεως ἔχει την mápobov. Αλλὰ xal τὸ ἀγέννητον
»ὄνομα, 02 µόνον ἐπὶ τοῦ ἄνευ αἰτίας ὑφεστῶτος λέγε-
ται, ἀλλὰ xal mob; τὸ ἀνύπαρχτον ἔχει τὴν οἰχειό-
τητα ' ἀγέννητος λέγεται χα) ὁ σχινδαφός: ἁγέννητα
ὁ Μινύτανρος, ἡ Σκύλλα, ἡ Χίμαιρα, οὗ τῷ ἁγεννὴ
tt; εἶναι, ἀλλὰ τῷ μὴ γενέσθαι ὅλως. El οὖν τὰ θειό-
τέρα τῶν ὀνομάτων χοινὰ τῷ Υἱῷ πρὸς τὸν Πατέρα
τὰ δὲ ὅσα ἡ πρὸς τὸ ἀνύπαρχτον, f| πρὸς τὰ τατεινὰ
τὴν ὁμωνυμίαν ἔχει, ταῦτα παρῄλλαχται * ἰσχυρὰ
τοῦ Εὐνομίου καθ᾽ ἡμῶν ἐπιχείρησις, αὐτὴ χρατύνει
εἲς ἁληθείας τὸ δύγµα, µηδσμίαν εἶναι χατὰ τὴν
φύσιν διαφορὰν μαρτυροῦσα, διὰ τὸ μηδὲ τοῖς ὀνέ-
. (a) Scindapsus vox fictitia, quie nihil revera exsistens significat, ut tragelaphus.
197
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Vil.
758
μασί τινα παραλλαγὴν χαθορᾶσθαι. El δὲ iv τῷ vcv- A nos Eunomii argumentatio, ipsa veritatis dogma
νητῷ xal ἁγεννήτῳ τὸ διάφορον τῆς οὐσίας τίθεται,
ὡς τῷ πυρὶ xaX τῷ ὕδατι’ χαὶ οὕτως οἴεται τὰ ὁνό-
pata χαθ' ὁμοιότητα τῶν iv τοῖς ὑποδείγμασιν εἰρη-
µένων διαχεῖσθαι, ὡς τῷ πυρὶ χαὶ τῷ ὕδατι πρὺς
ἄλληλα, πάλιν ἐνταῦθα τὸ φρικτὸν τῆς βλασφημίας
xai σιωπώντων» ἡμῶν φανεμοθῄσεται. Τὸ πῦρ γὰρ
καὶ ὕδωρ «φθαρτιχὴν χατ᾽ ἀλλήλων τὴν φύσιν ἔχει,
xai ἴσως ἑχάτερον ἐν τῷ ἑτέρῳ γενόµενον, τῇ ἐπι-
χρατίσει τοῦ πλεονάζοντος φθείρεται. El οὖν οὕτω
διεστάναι τοῦ ἀγεννήτου τὴν φύσιν πρὸς τὴν τοῦ Mo-
νογενοῦς δογµατίζει, πάντως xa τὴν φθαρτιχἡνταύ- ᾿
την ἑναντιότητα τῇ παραλλαγῇ τῶν οὑσιῶν ἑνυπάρ-
χτιν χατὰ τὸ ἀχόλουθον δίδωσιν * ὡς ἀσύμδατον αὐτῶν
διὰ τούτου xal ἀχοινώνητον εἶναι τὴν φύσιν, xal ἓν-
δαπανᾶσθαι τῷ ἑτέρῳ τὸ ἕτερον, εἰ tv ἀλλήλοις ἁμφό-
«tpa. ἢ μετ ἀλλήλων γένοιντο,
confirmat, nullam esse secundum maturam diffe-
rentiam testificans, quia in hominibus nulla-immu-
tatio, sive discrepantia cernatur. Quo si: in bis
nominibus, geniti scilicet et ingeniti, essenti;e dis-
crimen ponilur, sicut in ignc et aqua, sicque putat
nomina, per similitudinem eorum quz in exem-
plis dicta sunt, inter se afflci, sicut in igne et
aqua ipter se invicem : rursus hic horribilis blas-
phemia etiam tacentibus nobis manifestabitwr.
lgnis enim et aqua corruptivam inter se naturam
habent, et fortasse alterutrum in altero dum sit,
vieloria exsuperantis corrumpitur. Si igitur inge-
niti naturam cum natura Unigeniti dissidere docet,
omnino etiam hanc corruptivam contrarietate
B obj essentiarum differeutiam inesse ex consecu-
tione dat : ita ut propterea natura ipsorum mini-
me convenire et sociari possit, alterumque ab altero absumatur, si in se invicem utraque vel
una simul fuerint. .
Πῶς οὖν ἓν τῷ Πατρὶ ὁ Υἱὸς, καὶ οὐ φθείρεται, xoi
πῶς ἐν τῷ Yl ὁ Πατὴρ ὧν, εἰς τὸ δ.ηνεχὲς ἀντέχει
gh δαπανώµενος, εἴπερ d) τοῦ πυρὸς πρὸς τὸ ὕδωρ
ἐδιότης καὶ ἐν τῇ τοῦ γεννητοῦ πρὸς τὸ ἀγέννητον
διασώξεται σχέσει, καθώς φησιν ὁ Εὐνόμιος: Αλλ)
οὔτε γῆς πρὸς ἀέρα χοινωνίαν ὁ λόγος βλέπει ' f) μὲν
YÀg, σταθερὰ xal ἐμθριθὴς χαὶ ἀντίτυπος χαὶ κατωφε-
ghe χαὶ Bapeta, τῷ ὃΣ ἀέρ. Ex τῶν ἑναντίων fj φύσις.
Ὁμοίως τὸ λευχὸν χαὶ τὸ µόλαν ἓν τῇ ἐναντιότητι τῶν
χρωμάτων εὑρίσχεται. Καὶ τῷ τριγώνῳ τὸ περιφερὲς
μὴ ταὺτὸν εἶναι συντίθεται" ἐχεῖνο γάρ ἐστιν ἑχάτερον
kv τῷ λόγῳ τοῦ σχἠµατος, ὅπερ οὐχ ἔστι τὸ ἕτερον.
"Emi δὲ θεοῦ τοῦ Πατρὺς, χαὶ θεοῦ τοῦ Μονογενοὺς
Χἱοῦ. χατὰ τί βλέπε, τὴν ἐναντίωσιν, οὐχ εὑρίσχω.
Ἀγαθότης µία, σοφία, δ.χαιοσύνη, φρόνησις, δύναµις,
ἀφθαρτσία, τὰ ἄλλα πάντα ὅσα τῆς ὑγηλῆς ἐστι σηµα-
gíac, ko' ἑχατέρου ὡσαύτως λέγεται, χαλ τρόπον τινὰ
ἐν τῷ ἑτέρῳ τὸ ἕτερον τὴν ἰσχὺν ἔχει. "0 τὲ γὰρ Πα-
Tho διὰ τοῦ Υἱοῦ τὰ πάντα ποιεῖ, ó το Μονογενὴς δύ-
va. us ὢν τοῦ Πατρὺς, ἐν ἑαυτῷ τὸ mv χατεργάνεται.
Τίνα τοίνυν γρείαν πληροὶ πῦρ τε xa ὕδωρ εἰς ἁπό-
δειξιν τῆς ἐπὶ Υἱοῦ τε xal Πατρὸς χατὰ τὴν οὐσίαν
«ὁλλοτριύτητος, xa τίς ὁ ἰσχυρὸς Exslvog καὶ ànóp-
(B ττος λόγος, ὁ διὰ τούτων ἀποδειχνύμενος , ᾽Αλλὰ τολ-
μ]ροὺς ἡμᾶς ὀνομάζει τήν τε τῆς φύσεως ἑνότητα (a),
καὶ τὴν τῶν ὑποστάτεων διαφορὰν παραστήῄσαντας,
xa δεινά Qro: παρ) ἡμῶν τολμᾶσθαι, εἰ τοῖς ὑλικοῖς
ὑποδτίγμασι τῇ τῶν νοητῶν θξωρίᾳ τὸν λόγον προἀγο-
μεν. Καλῶς ὁ διωρθωτῆς τῶν ἡμξτέρων πταισµάτων *
χκαλὼς ἐπιχαλεῖ τὴν τόλμαν ἡμῖν τοῖς τὸ θεῖον διά
τῶν ὑλικῶν ἑρμηνεύουσι. Τί οὖν περὶ τῶν στοιχείων
ἐρεῖς, ὁ σταθερός τε χαὶ περιξσκεμμένος ; ᾿Αὔλον τῶν
γῆν, νοητὸν τὸ πῦρ, ἀσώματον τὸ ὕδωρ, ἔξω τῆς αἱ -
οθητῆς ἀντ'λήγεως τὸν &ipa. Οὕτω συντέτακταί σοι
πρὸς τὸν σχοσὸν ἡ διάνοια, οὕτω πανταχόθεν ὁξν-
ωπεῖς, ἄληπτον τοῖς ἀντιτεταγμένοις διεςάγων τὸν
λόγον, ὡς pf βλέτειν ἐν σταυτῷ τὰ κατὰ τῶν xa tr Yo-
ῥυυμένων iyxkhtua:i; CH 59 μὲν διὰ τῆς Όλης τὸ
Quomodo igitur in Patre Filius non corrumpitur,
et quomodo Pàter qui est in Filio in perpetuum
resistit non absumptus, siquidem proprietas ignis
ad aquam, etiam in ea quz est geniti cum ingenito
relatione servatur, sicut ait Eunoinius? Sed. neque
cam qua est terre cum. aere communionem sermo
spectat, siquidem terra stabilis, solida, rcenitens,
gravis, deorsum tendeus, aeri vero ex contrariis
natura inest. Similiter album et nigrum in colorum
contrarietate invenitur. Et circulum cuin triangulo
non idem esse consentitur. lllud. enim est. alteru-
trum in ratione (gura, quod nou cst alterum. At
in Dco Patre et Deo unigenito Filio secundum quid
contrarietatem respicit non invepio : una Lonitas,
sapientia, justitia, prudentia, polentia, immorla-
litas et alia omnia qu:ecunque sunt excelse — signi -
ficautize, in utroque eodem modo dicuntur, et quo-
dam moo in altero alterum robur habet. Nam ct
Pater per Filium omnia facit, et Unigenitus, cum sit
Patris potentia, in ipso cuncla operatur. Quai igitur
vicem implent ignis et aqua ad demonstraliouem
ejus qux est in Filio et Patre secundum. essentiam
diversitatis ? quanam robusta illa οἱ inexpugnabi-
lis ratio, quie per ο demonstratur? Sed nos. au-
daves uomiuat qui οἱ nature unitatem, οἱ per-
D sonarum differentiam astruimus, ct gravia dicit
nos audere, δἱ materialibus exemplis ad intelligi-
bilium contemplationem sermonem appellimus. No-
strorum erratorum egregius corrector audaciie οἱ
temeritatis nos aecusat, quod divinam naturam
materialibus exemplis explicemus. Quid igitur de
elen:entis dices qui ita Girmus cs et circumspectus?
inunaterialem ferram, ignem mente perceptibilem,
aquam. incorpoream, acrem extra sensibilem com-
prehensionem. Sic ad scopum tibi ordinata est. in-
telligentia, sic undique acute cernis incomprehen-
. sum adversariis educens sermonem, ut non. videas
iu tc ipso crimina qua reis objiciuntur? An tibi
(a) Sic supple ex codice Boico, ἀλλὰ τολμ. ἡμᾶς ὀνομ Πέτρου καὶ Παύλου τὲν τε τῆς φύτεως ἑνότητα.
1350 S. GREGORII NYSSENI 760
per exempla a rebus materialibus sumpta essen-
tiarum diversitatem prestruenti concedemus? Nos
autem qui per exempla quz a nobis capi possunt,
naturz proprietatem et communionem demonstra-
mus, repudiandi sumus ?
Sed Petrus, inquit, et Paulus ab hominibus no-
minati sunt, propterea in ipsis appellationes potue-
runt immutari. Quidnam eorum quz sunt non est
ab hominibus nominatum? te sermonis testem addu-
co. Si enim nominum immulatio signum et argu-
mentum facis, quod ab hominibus res siut noii-
nate, per hoc omnino eonflteberis omne nomen a
nobis rebus quz sunt inditum esse, cx eo quod
non ezdem voces et appellationes rerum apud om.
nes przvaluerint. Ut enim Paulus, qui prius Sau-
lus, et Peirus, ex Simone, s'c terra et. ccelum, et
48, et mare, et omnes creaturz partes non simi-
liter apud omnes nominatze sunt. Sed aliter quidem
apud llebreos, aliter apud nos, et apud singulos
differentibus nominibus appellantur. Si igitur vali-
dum est Eunomii argumentum, οῦ id Petrum et
Paulum sic postea vocatos esse przstruentis, quia
ab hominibus nomina sunt ipsis imposita ; noster
prorsus invalescet sermo ex similibus progrediens,
qui omnia à nobis essc nominata dicit, propterea
quod appellationes secundum gentium dilferentias
penitus immultentur. Quod si omnia sic se habent,
neque genitum prorsus neque ingenitum aliter :
siquidem hzc etiam sunt ex his qua nominantur.
Etenim eam qu: de subjecto nobis innascitur no-
tionem, sicut nominis formam assumentes, aliquan-
do verbis aliis quod mente conceptum est enun-
tiamus,res non immultantes, sed voces quibus res
nominamus. Nam res ut earum fert natura in se-
ipsis manent, intellectus autem res ipsas attin-
gens, quibus potest verbis sensum suum apcrit. Et
quemadmodum Petri essentia cum mutatione no-
minis non cominutatur : sic neque aliud. quidquam
eorum qua considerantur in nominum differenti
varietate permutatur. Quamobrem οἱ ingeniti vo-
cem a nobis inditam esse dicimus Patri, vero et
primo universorum auctori, nullumque in subjecti
significatione lieri detrimentum , si ex alia voce
idem cognoscamus. Fas enim est loco iugeniti
primum ipsum auctorem appellare; vel Patrem
Unigeniti, vel eum qui nulla ex causa subsistit,
multaque alia quad ad eamdem intelligentiam per-
tinent. Quapropter pet eosdem sermones quibus
adversum nos accusationem instituit, confirmat
nostra dogmata, cum dicit, non didicisse nomen
' quod sit divine nature signilicativum. Sed quod
quidem ipsa sit edocti sumus; vim autem sive
potentiam talis appellationis, qua ineffabilis et in-
definita natura comprelienditur, vel non esse om-
nino asserimus, vel plane nobis esse incognitam.
Quare familiares sibi uugas et fabulas praterimit-
tens, ostendat. significativas essentiarum | appella-
tiones οἱ per nominum discrepantiam subjectum
quoque dividat ac divellat. Sed quousque verus cst
À χατ) οὐσίαν ἀλλότριον χατασχευάζοντι συγχωρήσοµεν,
ἡμεῖς δὲ διὰ τῶν χωρητῶν ἡμῖν ὑποδειγμάτων οὐ
σιχεῖον τῆς φύσεως ἀποδειχνύντες ἁπόδλητοι:;
Ἁλλὰ Πέτρος, qnot, καὶ Παῦλος παρλ ἀνθρώ-
πων χατωνοµάσθησαν, χαὶ διὰ τοῦτο καὶ µετατεθῆναι
τὰς προσηγχορἰας ἐπ᾽ αὐτῶν δυνατὸν γέἐγονε. Τί &
τῶν ὄντων οὗ παρὰ ἀνθρώπων ὠνόμασται; Ek µάρ-
τυρα τοῦ λόγου προσάγοµαι. El γὰρ τὴν τῶν ὀνομά-
των µετάθεσιν σημεῖον ποιῇ τοῦ παρὰ ἀνθρώπων
χατωνοµάσθαι τὰ πράγµατα, συνθῄήσῃ διὰ τούτου
πάντως πᾶν ὄνομα παρ) ἡμῶν τεθεῖσθαι τοῖς οὖσιν,
ix τοῦ μὴ τὰς αὐτὰς τῶν ὑποχειμένων προσηγορίας
παρὰ πᾶσι χεκρατηχέναι. Ὡς γὰρ Παῦλος, ὁ πρότε-
B pov Σαῦλος, xa Πέτρος ἐκ Σίμωνος, οὕτω vj τε xal
οὐρανὺς, xaládhg, xal θάλασσα, xal πάντα τὰ τῆς
χτίσξως µέρη, οὐχ ὁμοίως παρὰ πᾶσιν ὠνόμασται *
ἀλλ' ἑτέβως μὲν παρ᾽ Ἑδραίοις, ἑτέρως δὲ map" ἡμῖν,
καὶ παρ᾽ ἑκάστοις τῶν ἐθνῶν διαφόροις ταῖς προσηγο-
ρίαις κατονοµάξεται. El οὖν ἰσχύει τοῦ Εὐνομίου τὸ
ἐπιχείρημα, Πέτρον xai Παῦλον διὰ τοῦτο µεταχε---
κλῆσθαι χατασχευάζοντος, διὰ τὸ παρὰ ἀνθρώπωασα
αὐτοῖς τὰς προσηγορίας τεθεῖσθαι, ἰσχύσει πάντωςς-
καὶ ὁ ἡμότερος λόγος Ex τῶν ὁμοίων ὁρμώμενος, eS
πάντα παρ) ἡμῶν κατωνοµάσθαι λέγων , τῷ πάντωω
τὰς προσηγορίας κατὰ τὰς τῶν ἐθνῶν διαφορὰς ἑνηλ.--
λάχθαι. Ei δὲ τὰ πάντα οὕτως, οὐδὲ τὸ γεννητὸν
πάντως χαὶ ἀγέννητον ἄλλως. Καὶ γὰρ χαὶ ταῦτα
τῶν μετονομαξομένων kocl. Τὸ γὰρ ἐγγινόμενον ἡμῖν
περὶ τοῦ ὑποχειμένου νόηµα, ὡς ὀνόματος τύπον
µεταλαμθάνοντες, ἄλλοτε ἄλλοις ῥήμασι τὸ νοηθὲν
ἐξαγγέλλομεν, οὐχὶ μεταποιοῦντες τὸ πρᾶγμα, ἀλλὰ
τὰ ῥήματα δι’ ὧν ὀνομάζομεν. Τὰ μὲν γὰρ πράγµαῖα
χαθὼς ἂν ἔχοι φύσεως ἐφ᾽ ἑαυτῶν μένει" ἡ δὲ διάνοια
τῶν ὄντων ἁπτομένη, δι) ὧν ἂν γένηται δυνατὸν ῥη-
µάτων, ἀνακαλύπτει τὸ νόηµα. Καὶ ὥσπερ οὐ συµµε-
τεθλήθη τῇ µεταθο)ῇ τοῦ ὀνόματος ἡ οὐσία τοῦ Πί-
τρου * υὕτως οὐδὸ ἄλλο τι τῶν θεωρουµένων kv τῇ τῶν
ὀνομάτων ἐπαλλαγῇ µεταθάλλεται. Διὸ xal τὴν o»)
ἀγεγγήτου φωνὴν παρ) ἡμῶν ἐπιτεθεῖσθαί φαμεν τῷ
ἀληθινῷ xal πρώτῳ Πατρὶ τῷ τοῦ παντὸς αἰτίῳ, χαὶ
μηδεµίαν ἐν τῇ σηµασίᾳ τοῦ ὑποχειμένου γίνεσθαι
βλάθην, εἰ ἐξ ἑτέρας φωνῆς τὸ ἴσον γνωρίσαιμεν.
p Ἔξεστι γὰρ ἀντὶ τοῦ εἰπεῖν ἀγέννητον, πρῶτον αἶτιον
αὐτὸν προσειπεῖν. 7 Πατέρα τοῦ Μονογενοῦς, 1j ἐκ
μηδεμιᾶς αἰτίας ὑφεστηχότα, xal πολλὰ τοιαῦτα ὅσα
πρὸς τὴν αὐτὴν διάνοιαν φἑρει. Ὥστε xal δι ὧν ἐγ-
χαλεῖ λόγων, κρατύνει τὰ ἡμέτερα δόγµατα * ὅτι ὄνομα
της θείας φύσεως σημαντιχκὺν οὐκ ἑἐμάθομεν. AX
τὸ μὲν εἶναι αὐτὴν ἐδ.δάχθηµεν, δύναμιν δὲ zpos-
πνορίας τοιαύτης δι ἧς ἐμπεριλαμθάνεται d) ἄφρ:-
στός τε xal ἀέριστος φύσις, fj οὐκ εἶναι καθ Gio)
φαμὲν, f] πάντως ἡμῖν ἄγνωστον εἶνα.. Ὥστε παρεὶς
τὴν συνήθη µνθολογίαν, δεικνύτω τὰς σημαντικὰς
τῶν οὐσιῶν προσηγορίας, xaX τῷ παριλλαγμένῳ ty
ὀνομάτων συνδιασχικέτω τὸ ὑποχείμενον. "Ew; ὃ ἂν
ὁτις Γραφης αλτΏσύσιλγος, ὅτι Ἀβραὰμ καὶ Mosis
οὐκ ἐχώρησαν την τοῦ ὀνόματος γνῶσιν * xal G1, θεὺν
CONTRA EUNOMIUM, LIB. VII. 103
; ἑώραχε πώποτε, xal εἶδεν αὐτὸν ἀνθρώπων οὐ- A Scripturzs sermo qui dicit, quod Abraham οἱ Mo-
οὔτε ἰδεῖν δύναται’ χαὶ ὅτι τὸ περὶ αὐτὸν φῶς
ειτον, xai τῆς µεγαλωσύνης αὐτοῦ πἑἐρας οὐκ
ἕως ἂν ταῦτα λαλῆται παρ ἡμῶν καὶ πιστεύη-
πῶς λόγος ὁ περίληψίν τινα καὶ ἑρμηνείαν τῆς
€0U φύσεως διὰ τῆς ὀνομαστιχῆς σηµασίας ἔπαγ-
µενος, ὅμοιός ἐστι τῷ διὰ τῆς ἰδίας παλάμης
y ἐχπεριλαμβάνειν οἰομένῳ τὴν θάλασσαν ; ὃ γάρ
Εειρὸς χοτύλη πρὸς πέλαγος ὅλον, τοῦτο πᾶσα
µς λόγων πρὸς τὸν ἄφραστον xai ἀπερίληπτον
ses non nominis habuerunt cognitionem, et quod
Deum nemo vidit unquani 7, et novit ipsum nul-
lus hominum, neque videre potest !* : quodquecir-
cum ipsum lux inaccessibilis et majestatis ejus
comprehensio non est, quandiu hzc proferuntur
a nobis atque creduntur, (quomodo sermo qui
aliquam de iufinila natura per nominis significan-
tiam, comprehensionem et interpretationem: polli-
cetur, similis est οἱ qui propria manu omne putat
complecti mare? quod enim est manus vola ad
1pelagus, hoc omnis sermonis vis Sive potentia ad ineffabilem et incomprcehensibilem natu-
Ἴτα δέ φαμεν, οὐχ ὡς ἀρνούμενοι τὸ ἁγεννήτως
τὸν Πατέρα, οὐδ' ὡς μὴ συντιθέμενοι τῷ γεννη-
ναι τὸν μονογενῆη θεόν. ᾽Αλλὰ καὶ οὗτος Υεγέν-
, κάχεῖνος οὐ γεγέννηται. Τί δὲ χατὰ τὴν φύσιν
ὁ δίχα γεννήσεως ὢν xal γεγεννῆσθαι πεπιστεν-
(Ax τῆς τοῦ γεννηθῆναι xal μὴ γεννηθῆναι ση-
6 οὐκ ἐδιδάχθημεν. Εἰπόντες γὰρ ὅτι οὗτος 1|
νηται, 7, οὐ γεγέννηται, διπλΏν ἐντυπούμεθα διὰ
ἱρημένων διάνοιαν * τῷ μὲν δειχτιχῷ τοῦ λόγου
ϱ) ὑποχείμενον βλέποντες, τῷ δὲ Γεγέννηται, ἢ
γέννητα:, τὸ τῷ ὑποχειμένῳ προσθεωρούμενον
εόµμεθα. Ὡς ἄλλο μέν τι περὶ τοῦ ὄντος νοεῖν,
M τι περὶ τοῦ ἐπιθεωρουμένου τῷ ὄντι. ᾽Αλλὰ
εντὶ ὀνόματι τῷ περὶ τὴν θείαν λεγομένῳ φύσιν,
τε πάντως συνυπακούεται, οἷον δέχαιος, ἄφθαρ-
θάνατός τς xal ἀγέννητος, χαὶ εἴ τι ἕτερον λέ-
, κἂν μὴ τῇ φωνῃ συμπαρομαρτοὺν τύχη τὸ
φοῦτο. 'AXA' f; διάνοια πάντως τοῦ φθξγγομένου
οῦ ἀχούοντος, τῷ ἔστι προσαπαρτίζει τὸ ὄνομα,
μὴ τοῦτο προσχέοιτο, κατὰ κενοῦ τὴν προστηγο-
είπτειν οἷον (χρεῖττου γὰρ ἐν ὑποδείγματι παρα-
& τὸν λόγον), εἰπόντος τοῦ Δαήὶδ, ὅτι 'O θεὺς
€ δίχαιος xal le xvpóc xal uaxpóüvpoc* εἰ μὴ
XEXOUOtt0 τῶν κατειλημμµένων ὀνομάτων ἑκάστῳ
τ), µαταία δόξα xal ἀνυπόστατος f) τῶν προσ-
ὢν ἀπαρίθμτσις. πρὸ; οὐδὲν ὑποχείμενον έρει-
η * συνυπαχονοµένου δὲ τοῦ ἐστὶν ἑχάστῳ τῶν
των, ἰσχύσει πάντως τὰ εἰρημένα περὶ τὸ ὃν
μενα. Ὥσπερ τοίνυν εἰπόντες ὅτι χριτῆς ἐστι,
iv τῆς κρίσεως, ἑνέργειάν τινα περὶ αὑτὸν
zp£v* διὰ δὲ τοῦ ἐστὶ τῷ ὑποκειμένῳ τὺν
ἐπεθάλομεν, σαφῶς διδασχόµενο, 8X τούτων,
v αὐτὸν νοµίσειν τῇ ἑνεργείᾳ, τὸν τοῦ εἶναι Ἰό-
Ότως xal Ex τοῦ εἰπεῖν, ὅτι ευ }ητὺς 7] dyér-
' ἐστι, µερίκομεν πρὸς δ.πλῆν ὑπύληγιν τὴν διά-
διὰ μὲν τοῦ ἐστὶ νοοῦντες τὸ ὑποχείμενου, δια
| γεΥ ητόὸς 3| ἁγέλγήτος, τὸ προσὸν τῷ ὑπο-
Ap χαταλαμθάνοντες. Καθάπερ voivuv κριτὴν f$
θυμον παρὰ τοῦ ἀαθ)ὸ εἶναι τὸν 0:5» 0:0240£v-
ὺ thv θείαν οὐσίαν, ἀλλά τ, τῶν περὶ αὐτὸν
υµένγων ἐμάθομεν"' οὕτως καὶ ἐνταῦθα, τὺ ui)
/ῆσθαι &xo23avz:;. οὗ τὸ ὑποκείμενον διὰ τῖς
άσεως ἔγνωμεν ἀλλὰ τί οὗ χρη περὶ τὸ ὑπο-
ον νοεῖν ὠὡδηγίθημεν. Τὸ 6X χατ᾽ οὐσίαν ὅ τί
[ως vero dicimus, non quod inficiemur Patrem
modo ingenito esse; neque ut non assentiamur
D wnigenitum Deum | genitum esse. Sed et hic geni-
tus est et ille non genitus. Quid autem secundum
naturam est quod sine generatione et genitum esse
creditur, ex significatione geniti el non geniti non
sumus edocti. Cum enim dicimus, Ilic vel. genitus
est, vel non est genitus, duplicem informamus per
hiec dicta intelligentiam : demonstrativo. quidem
prouomine, ad subjectum resp:c:entes, verlo vero
gruitus est, vel nongenitus est, id quod in subjecto
consideratur docemur. lta ut. quid aliud. quidem
de eo quod est intelligamus, aliud vero de eo quod
consideratur, in co quod eat. Quinetiam in. om«
ni nomine quod de divina natera. dicitur, sem-
per subauditur omnino hoc verbum est, ut justus,
incorruptus, immortalis et ingenitus, et si quid aliud
C dicitur, etiamsi lioc verbu , nempe est, voce non
enuntielur. Sed. inteligentia et mens. loquentis et
audientis nemen adaptat verbo est, ita ut nisi hoc
adjaceat, incassum appellatio cadat. Verbi graWa
(prestat enim orationem exemplis animo rep:a-
sentare) cum dixit David, quod Deus juder justus
et fortis, et. longanimis '* ; nisi subaudiatur in
quoque nominum qua» hoe versiculo comprchen-
duntur, verbum est, vana. opinio, et que nequit
subsistere appellationum enumeratio, cum nullo
subjecto sit fulta et innixa. Si vero in singulis no-
minibus his subaudiatur. verbum est, vim certo
Labebunt ea quie dicta sunt eum iu. co. quod est
considerantur, Queiiadinodum cuin cuim dicimus
p qued. judex est, per judicium quidem operationem
quamdam. jn. ipso intcellesizius ; per. verbum. vero
est, ad subjectum mentem. appulimus, aperte. per
liec edocti, non eamdem csse existimare actus et
essentie rationem : sic eliam ex co quod dicimus,
quod genitus est, vel ingenitus, in. duplicem no.
tionen intelligentiam nostram ρα Ες nam py
verbum est, intelligimus subjectum ; et per genituin
vel ingenitum, id quod adest subjecto. comprehen.
dimus. Quemadmodum igitur judicem, vel longani-
mem esse Deum a Davide eum docti sumus, non divi-
nam essentiam, sed corum aliquid qua in ipsa consi-
derontur. didicimus : sic εἰ Lic non. genitum esse
oan. 1, 18. !* ] Tin. vi, $6. !* Psal, ολων, 8
765
ᾱ- ο
S. GREGOlMI NYSSENI
161
audientes, non subjectum per hanc declarationem A ποτά ἐστιν, οὐδὲν ἧττον iv ἁδήλῳ μένει’ οὕτω xal
novimus, sed aliquid quod non oportet de subjecto
mente concipere inducti sumus : quod autem se-
cundum essentiam quidnam tandem est nihilominus
in obscuro manet. Sic etiam cuin sancta Scriptura
reliqua divina nomina de,eo quod est enunt:at,
ipsum vero innominabile Mosi tradit. Qui ergo na-
turam ejus quod est aperire se profitetur, neutiquam
ea quz sunt de eo quod est explicet, sed ipsam
suis verbis si potest nobis explanet naturain. Quod-
cunque enim nomen dixeris, est de eo quod est ;
non illud est : bonus, ingenitus, sed quod cst a
nullo liorum deseritur. Hujus igitur qui est bonus
el qui est iugenitus, sicuti est definitionem. qui
redditurum se pollicetur, vanus fuerit, dum ea quie
in eo quod est considerantur, serimono tractat, de
lpsa vero essentia, quam oratione explicare polli-
cetur ne verbum quidem, Nau ingenite esse unum
est eorum que in eo qui est considerantur. Alia
enim oratio que dicit esse ; alja vero qua ait
quodam niodo esse. Quod liucusque est ineffabile, ucc
per ea qua dicta sunt explicabile. Prius igitur nobis
τῆς ἁγίας Γραφῆς τὰ μὲν λοιπὰ τῶν θείων ὀνομάτων
κατὰ τοῦ ὄντος χατηγορούσης, αὐτὸ δὲ τὸ ὃν ἄχατ-
ονόµαστον τῷ Μωσῇ παραδίδωσιν. Ὁ τοίνυν τοῦ ὄντος
ἐχχαλύπτων τὴν φύσιν, μὴ τὰ περὶ τὸ ὃν διεξιέτω,
ἀλλ αὑτὴην ἡμῖν φανερούτω δι’ ὧν λέχει τὴν φύσιν.
Πᾶν γὰρ 8 «i περ ἂν εἴπῃς ὄνομα, περὶ τὸ ὃν ἐστιν,
oux ἐχεῖϊνό ἐστιν * ἀγαθὺς. ἁγέννητος, ἀλλά τὸ ἐστὶν,
ἑχάστου τούτων οὐκ ἀπολείπεται. Τούτου tolvuv τοῦ
ὄντος ἀγαθοῦ, xaX ὄντος ἀγεννήτου, χαθώς ἔστι, τὸν
λόγον τις ἀποδώσειν ἐπαγγειλάμενος, µάταιος ἂν stu:
τὰ μὲν ἐπιθεωρούμενα λέγων, αὐτὴν δὲ σνωπῶν τὴν
οὐσίαν ἣν ἑρμηνεύειν τῷ λόγῳ χατεπαγγέλλεται. Τὸ
γὰρ ἁγεννήτως εἶναι, ἓν τῶν ἐπιθεωρουμένων ἑστὶ
τῷ ὄντι. "Άλλος δὲ τοῦ εἶναι, xal ἄλλος τοῦ πῶς
B εἶναι ὁ λόγος. "0 µέχρι τοῦ νῦν ἄῤῥητόν τε χαὶ &vep-
μήνευτον ἐκ τῶν εἰρημένων ἐστίν. Οὐκοῦν φανερω-
σάτω πρότερον ἡμῖν τὰ τῆς οὐσίας ὀνόματα * xol
τότε τῇ παραλογίᾳ τῶν προσηγοριῶν διατεµνέτω τὴν
φύσιν. "Ew; δ' ἂν ἀνεχφώνητον τὸ ζητούμενον µένη,
µάτην αὑτῷ τὰ περὶ τῶν ὀνομάτων τετεχνολόγηται,
τῶν ὀνομάτων οὐκ ὄντων.
essenti:e nomina manifestet: tum demum appellationum fallaciis naturam dividat. Donec enim quod quzritur
mauet non expressum, incassum hac de nominibus ab ipsoartificiose excogitata fuerint,cum non sint nominx.
Talis igitur robustior illa Eunomii ansa adversus
veritatem, eum imulta. in. hac parte. scriptionis
dogmata silentio sint. preterita. Nam tihi. quidein
videtur eos decere qui in lioc. armorum curriculo
versantur adversus veritatis hostes, ul. contra. eos
quidem armentur qui speciosa quadam tnendacii
probabilitate muniti esse videntur; mininie vero
Sermonem contaminare in cadaverosis ae pulid:s
aliorum notionibus. Nim putare oninia qui essenti:e
ratione unita sunt omnino eliam corpore cor-
ruptioni alligata esse : hoe enim quod hac in parte
ait, ut cadaverosam graveolentiain libens transgve-
diar : cujusvis puto mentem habentis, in prompu
conspicere est, quod mortuum est et. cullapsum in
ejus oratione. Quis enim ignorat infinitam. esse
liuiianarum- animarum multitudinem, unam vero
essentiam omnibus subjici; et quod in ipsis est
subjectum, a corporum labe et corruptione aliena-
tum esse, ila ut ctiam parvulis notus sit sermo,
quod corpora non qtia sint inter se ejusdem es-
senti corrumpuntur εἰ dissolvuntur, sed quia
compositam indepta sunt rraturam? Alia enim. coin-
positi, alia subjecti essentüe ratio. Quare dicere
quod corpora quà sunt ejusd. m substantiz cor-
ruptioni suut obnoxia, verum est, conversio autem
verum non habet. Quod quidquid est ejusdem
substantiie, boc sit oumino corruptibile: sicut os-
tenditur in animis, quorum una est essentia, com-
munioni tamen essentiz interitus non. inest. Quod
vero de animis defiuivimus, id ctiam de omni
intellectuali substantia qux in creatura. spectatur,
vere el proprie dici polest. Non enini, ut. vult. Eu-
nomius, a Paulo collecte voces virtutum transmun-
danarum maturas aliquas inter se differentes et
dispares significant, $ed appellationum significantia
Ἡ μὲν οὖν ἰσχυροτέρα τῶν Εὐνομίου xazà τῆς
ἀληθείας λαθὴ Ὥπτοιαύτη, πολλῶν κατὰ µέρος touto
τῆς λογογραφίας σιωτηθέντων δογμάτων. Δοχεῖ γάρ
μοι πρέπειν τοῖς τὸν ἐνόπλιον τοῦτον χατὰ τῶν ἐχθρῶν
τῆς ἀληθείας τρέχυυσι δρόµο», πρὸς τοὺς πεφραγµέ-
: νους ποσῶς τῇ πιθανότητι τοῦ Ψεύδους ὁπλίζεσθαι *
τοῖς δὲ νεκροῖς χαὶ ὁδωδόσι τῶν νοημάτων, μὴ ἔμμο-
Ἀύνειν τὸν λόγον. Τὸ γὰρ οἴἵεσθαι πάντα caa τῷ τῆς
οὐσίας ἥνωτα: λόγω, πάντως καὶ Ev σωματικῇ φθορᾶ
συνεζεῦχθαι (τοῦτο γὰρ, ὃ ἓν τῷ µέρει τούτῳ φησὶν,
ὡς νεχρώδη δυσωδίαν, ἑχὼν ὑπερθήσομαι), παντὸς
οἷμαι τοῦ νοὺν ἔχοντος "ἐχ τοῦ προχείρου χατιδεῖν
δυναµένου τὸ τεθνηχός τε xaY διαπεπτωχὸς τοῦ λόγον.
Tig γὰρ οὐκ οἵδεν ὅτι πλῆθος μὲν ἄπειρον τῶν ἀνθρω-
πίνων ἐστι ψυχῶν, οὐσία δὲ πάσαις ὑπύχειται µία:
χαὶ τὸ ὑποχείμενον ἐν αὐταῖς * τῆς σωματιχῆς διαςθο-
pis ἡλλοτρίωται, ὥστε νηπἰοις φανερὸν εἶναι: τὸν
λόγον, ὅτι τὰ σώματα οὗ διὰ τὸ ὁμοούσια εἶναι ἁλλί-
λοις,;' διαφθείρεταί τε xaX διαλύεται’ ἀλλὰ διὰ τὸ
σύνθετον εἰληφέναι τὴν φύσιν; Άλλος δὲ τοῦ ovv.
D Οέτου, xat ἕτερος τοῦ ὑποχειμένου τῆς οὐσίας λόγος '
ὥστε τὸ μὲν ὁμορύσια τὰ φθαρτὰ σώματα λέγειν,
ἁληθές ἐστιν, ἡ δὲ ἀναστροφὴ τὸ ἁληθὲς οὐχ ἔχει '
πᾶν τὸ ὁμοούσιον, τοῦτο χαὶ φθαρτόν ἐστι πάντως.
Ὡς ἐπὶ τῶν ψυχῶν ἁποδείχνυται, ὧν xal οὐσία µία,
καὶ φθορὰ τῇ χοινότητι τῆς οὐσίας οὐ πρόσεστιν. Ὁ
δὲ περὶ τῶν φυχῶν ἀποδοθεὶς λόγος, καὶ περὶ πάσης
νοξερᾶς ὑποστάσεως τῆς ἐν τῇ χτίσει θεωρουµένης
οἰκείως ἂν ἔχο.. O9 γὰρ καθὼς Εὐνόμιος βούλεται,
αἱ παρὰ τοῦ Παύλου χατειλεγµέναι φωναὶ τῶν ὑπερ-
κοσµίων δυνάµεων φύσεις τινὰς ἀλλήλων παρτλλᾶ”
"γμένας σηµαίνουσιν * ἀ)λ' dj τῶν προσηγοριῶν σηµα-
σία σαφῶς ἑἐνδείχνυται, τὸ μὴ φύτεων δ.αφορᾶς, ἀλλὰ
τῆς ἐπουρανίου στρατιᾶς τὰς ποιχίλας τῶν ἑνεργειῶν
ἰδιότητα: τῷ λόγῳ παρίστασθαι,. Αρχαὶ γὰρ, qnos,
Ls
CONTRA EUNOMIUM, 0. Vill.
766
καὶ θρόνοι, xai ἑξουσίαι, καὶ δυνάµεις, xal xupiótnzez: A aperte demonstrat non naturarum. differentias, sed
ταῦτα δὲ τὰ ὀνόματα τοιαῦτά ἐστιν, ὡς αὐτόθεν παντι
πρόδηλον εἶναι, τὸ χατ᾽ ἑνεργείας τινὸς τετάχθαι τὰ
σηµαινόµενα. Τὸ γὰρ ἄρχειν, χαὶ τὸ ἐξουσιάζειν, xal
*b χυριεύειν, xai τὸ θρόνον εἶναί τινος» ταῦτα πάντα
οὐχ ἂν ὁ λελογισµένος εἰς οὐσιῶν διαφορὰς ἑπαγάγη,
προδήλως τῆς ἑνεργείας ὑφ᾽ ἑχάστου τῶν ὀνομάτων
σηµαινοµένης. "oce ὁ λέγων φύσεων διαφορὰς Ev τοῖς
χατειλεγμένοις ὀνόμασι παρὰ τοῦ Παύλου σηµαἰνε-
σθαι, φοεναπατᾷ ἑαυτὸν, καθώς φησιν ὁ ᾿Απόστολος, '
ph cibi; µήτε & λέγει, µήτε περὶ τίνων διαθεθαιοῦ-
ται, σαφῶς ἑνδειχνυμένης cnc τῶν ὀνομάτων σηµα-
σίας, ὅτι ἀξιωμάτων τινῶν διαφορὰς ὁ ᾿Απόστολος ἐν
ταῖς νοηταῖς δυνάµεσιν οἶδεν, οὐχ οὐσιῶν ἱδιότητας
διὰ τῶν ὀνομάτων ἑνδείχνυται.
dicit, neque de quibus affirmat, quia aperte nominum significantia demonstrat, quod
cwlestis militie varias functionum, muneris, sive
operationum proprietates oratiune signi(icari. Prin-
cipatus enim, inquit, et türoni, et dominationes, et
potestates, et. virtutes : hec autem nomina talía
sunt, ut inde cuivis perspicuum, esse possit, ea
quie siguificautur ordinata esse ad aliquam muneris
functionem. Nam principatum tenere, habere po-
lestatem, dominari, ct tironum esse sive solium
alicujus : hzc oninia qui ratione expenderit, non
ad essentiarium differentias reduxerit, cum aperte
functio muneris in quoque nominc signifi. e ur.
Quare qui dicit naturarum differentias in illis a
Paulo collectis nominibus significari, seipsum se-
ducit, ut loquitur Apostolus 1, neque. sciens. quie
Apostolus per
hzc nomina quarumdam dignitatum differentias in intellectualibus virtutibus novit, non. essentiarum
proprietates ostendit.
39 ] Tim. 1, 7.
ΚΑΤΑ EYNOMIOY ΛΟΓΟΣ Η΄
CONTRA EUNOMIUM LIBER OCTAVUs.
ΚΕΦΑΛΑΙΑ TOY ODlAOOY ΛΟΓΟΥ.
α’. Ὁ δὲ η’ Aóyoc τὴν παρὰ τῶν alpecixovf.lac- — 4.
CAPITA SEU ο ἩΛΙΑΠΙ ΙΑ LIBRI OCTAVI.
Octavus liber illam hwreticorum. blasphemiam ,
φηµίαν, τῶν ἐξ υὑκ ὄντων ccv Moroyerij J&-
Τόντων, xal ὅτι ἡν, ὅτε οὐκ qr, aárv θάυμια-
στῶς ἀἁνατρέπει, xal οὗ πρόσφᾶτον, à AA. ἐξ
εῑδίου τὸν Υἱὸν ὄντα δείχγισιν, Éx τε τοῦ τῷ
Μωϊσεῖ εἱρηχέαι. Εγώ εἰμ. ὁ v, τῷ δὲ Μανωὲ,
"να τί ἐρωτᾶς τὸ ὄνομά µου, χαὶ τοὺυτό ἐστι θαυ -
µαστόν. Πρὸς τούτοις xal ὁ Δαθὶδ πρὲς τὸν θεόν
φησι, Σὺ δὲ ὁ αὐτὸς εἶ, xal τὰ ἔτη σου οὐχ ἐχλεί-
όκυσιν. Α.1.ὰ xal ὁ Ἡσαῖας, Ἐγὼ θεὸς τρῦ-
τος, χαὶ ἐγὼ μετὰ ταύτα. Kal ὁ εὐαγγειστῆς,
Ἑν ἀρχὴ $9, καὶ πρὸς τὸν θεὸν, xal θεὸς v* xal
/ιήτε ἀρχὴν, μήτε t&loc ἔχοντα ' εἰδω.ἱο-ττρας
δὲ τοὺς ap Cc guter ἐξ οὑκ ὄντων αὐτὸν Aéyor-
τας ἁπυδείκνυσιν. Ἐν οἷς καὶ có. ἁπαύγάσμα
τῆς δόξης, καὶ τὺν χαρακτήρα τῆς ὑποστάσεως
παγκάως διερηνεὖει. . .
β’. Εἶτα τὴν Bos Anciv. τοῦ Πατρὺς περὶ τῆς τοῦ
YloU γεννήσεως διεξιὼν, δείκγυσι τὸ ἀγιιθὸν
βού.Ίημα ἑἐξ ἀῑδίου ὃν, ὅπερ ἐσεὶν ὁ Yléc. τῷ
Πωτρὶ ἐνυπάρχων, xa) χαθάπερ τῇ gAopl ἡ
αὐτὴ, καὶ τῷ ὀρθα.1μῷ ἡ τοῦ ὁρᾷν ἐνέργεια,
συµφυὴς οὖσα tij .ουήσει. . .
Y. EU οὕτως τὰ περὶ τῆς οὐσίας cov Ylov ὡς
προεξετασύέντα παραδριμὼν, τὸ περὶ τῆς γεγ-
φήσεως ση!.αινόµενονγ διέξεισι. διαφόρους εἰ-
πὼν yervijcetc ἐξ ὕ.ῖης, καὶ τέχνης, xal οἰκοδο-
μµημιάτω», καὶ τῆς éx τῶν ζώων διαδοχῆς, tor
τε ἐξ ἁποῤῥοίας. ὡς ἐξ di Mov xal dxtiroc, .ἷαμ-
πάδος καὶ αὐγῆς, ἀρωμάτων καὶ μύρων, καὶ
τῆς ἐξ αὐτῶν» ποιότητος, καὶ τὸν ἐκ του νοῦ
Aéyev, καὶ τὸν ἀπὸ civ eoe GU lur, καὶ πυρὸς
σιιτι.ἑἠσέεως, xal ἑτέρων [oper παν σόφως
ξιε ή 100... .. .
δ. Hg τούτοις τὰς περὶ Θεοῦ ἐτεργείας £x. τῶν»
ἀν ἠρωπίνων δείκ»υσ./ ὑπ δει άζω)'' καὶ γὰρ
Unigenitum ex. non exsistentibus esse: et erat,
quando non erat, plane mirabiliter evertit, Filium-
que non esse recentem, sed ab glerno demonstrat
ex illo Moysis: Ego sum, qui suin. Et ex illo ad
Manue: Quid quieris nomen meum, quod est ad-
mirabile? Adhec David ait : Tu autem idem ipse
cs, οἱ anni tui non deficient. EL /saias: Ego sum
Deus primus, et ego post μας. Et Evangelista:
In principio erat Verbum, et Verbum erat apud
Deum, et Deus erat Verbum, principii et finis ex-
pers. Addit idololatras eos esse, qui Filium nupe-
rim esse, el ex non enlibus exstitisse tradunt ; ubi
etiam de splendore gloriw, et de charactere sub-
stante perquam pulchre disserit.
9. Voluntatem Patris de generatione Filii explicans
ostendit id quod ex bona voluntate venit, nempe
Filium, ab a'lerno Patri inexsistere, et coezsistere ;
et ut flumme fulgorem, el oculo videndi [aculta-
tem, ita Filium voluntati illi cognatum et natura-
liter coexistentem esse. .
9. l'ostea ea, qua suni de substantia Filii tanquam
prius discussa, pra'tercurrens, generalionis signifi-
caliones explunat ; zarias scilicel generationes esse.
ex maleria, ex arle et a'dificiis, ex animalium
successione el ex emanatione, ut ex sole et radio;
ex lumpade ei splendore, ex aromatibus εἰ un-
guenlis, el ex ipsorum qualitatibus seu evapora-
lionibus; er mente et ratione, ex putredine liguo-
rin, ex iguis condensatione, ct ex alis scxcentis.
4. Adhicc operatioucs Dci hinanis exemplis declarat ὃ
eleniin quod punt manus et. pedes, el rcliqua cer-
p
761
poris partes, quibus homines aliquid efficiunt ;
illud loco omnium Deo est sola voluntas. lta
eliam se generalionis differentia habet : idcirco
Unigenitus appellatus est, quod ut generatio ejus
cum nulla aliarum communionem habeat : sed
cum splendor glorie et odor unguenti vocetur,
ipso nomine conjunctionem el coaglernitatem naturcg
suc cun Patre pro se fert.
5. Ostendit Creatoris et Unigeniti hypostasin non ha-
bere initium, instar rerum creatarum, prout Eu-
nomius censebat : sed esse initii expertem, et eter-
nam: Unigenitoque neque ratione substantia, neque
ralione nominum ullum cum creaturis communio-
nem intercedere ; sed ab terno cum Patre exsistere,
quemadmodum liber panaretus, sive Ecclesiust cus,
teslutur; temporumque initium, finem. et medium
esse: multisque de Unigeniti divinitate el a'teruitate,
preterea de animabus, de angelis, de vita et morte
dispulatis, libro [inem imponit.
S. GREGORII NYSSENI
768
ὃ χεῖρες, καὶ πὀθὲς, καὶ τὰ Aoixà μόρια τοῦ
σώματος, μεθ) ὧν οἱ ἄνθρωποι δημιουργοῦσι,
tovto dvd πάντων ἐπὶ Θεοῦ µόνον τὸ Bov-
Any ὑπάρχει. Οὔὕτω δὲ καὶ τὸ περὶ τῆς γεννή-
σεως παρη.]ἁαγμένον ευτχάνει᾽ διὸ καὶ Μο-
νογεγἠς προσητόρευται, διὰ τὸ µηδεµίαν κοι-
γωγίαν ἑτέρας γενγήσεως.ἠ ἔχειν τὴν κτίσιν '
àAA ἁπαύγασμα δόξης, xal ὁσμη uopov Js-
γόµεγος, τὸ cvrvnppévovr xal συγαϊΐδιον της
πρὸς τὺν Πατέρα φύσεως δείκνυσιν. .
ε’, Elra τὴν τοῦ Δημιουργοῦ καὶ Μονογενους
ὑπόστασι ovx ἀρχὴν ἔχει», ὥσπερ καὶ τὰ δη-
quovpyiipaza, ὡς ὁ Εὐνόμιός enar, à.1A' ἄναρ-
yov xal ἀῑδιον, καὶ µηδειίαν κοινωνίαν, μήτε
ἀπὸ τῆς οὐσίας, μήτε ἀπὸ cov ἐνομάτων τὸν
Movoyerü πρὸς τῇ» κτίσι’' ἔχοντω, dAA ἐξ
ἀῑδίου τῷ Πατρὶ συνόντα, καθὼς ἡ πανάρετος
λέγει Σοφία, ἀρχήν τε καὶ τἐ.ος καὶ μεσότητα
χρόνων ὅντα πο.λά τα περὶ τῆς τοῦ Moro-
yevovc θεύτητος x«l ἁἴδιόύτητος, ἔτι «6 περὶ
ἡυχῶν xal ἀγγέῖων, καὶ ζωῆς, καὶ θανάτου
Elixir, τ.ν «ό}ό2' π.ληΓοἳ.
Eunonií quidem valida rationum firmamenta ita Α Τὰ μὲν ἰσχυρὰ τῶν τοῦ Εὐνομίου τοιαῦτα. Ἐγὼ
se habent. Ego autem, cum ea qua pollicitus fue-
rat argumentorum robora ita cariosa et inva-
lida sint oratione demonstrata, reliqua silentio
priterire arbitror oportere, quia, valentioribus
reliquis prostratis argumentis, alia simul cadem
virtute profligantur: quemadmodum in bellis usu
venit, cum pars aliis potentior occubuit, reliqua
pars exercitus nullo deinceps in pretio a vietori-
bus habetur. Sed caput blasphemizx quod in sequenti
orationis serie proponitur, non sinit me tacere, Nam
, ex eo quod non est, ad id quod est, Unigenitum
prodiisse, hoc certe horribile, Deumque nega. 6
omnique impietate magis fugiendum Funomii do-
gina, nunc iu consequenti. sermone molitur, Sed
quoniam omnibus hoc errore incaitatis, in lingua
promptum est ad przstruendum Unigenitum, qui
omuem creaturam ex nihilo creavit, ex eo quod
ante non erat, esse : quod nempe dicunt : Si erat,
non est genitus; el si genitus est, non crat, ac
propterea huic errori ex hujusmodi multum acces-
sit auxilii : quandoquidem ii qui animo sunt imbe-
cilliore, hac apparente et superficiaria probabili-
late angustiis urgentur, et ad consentiendum liuic
blaspheiniz pertrahuntur, necesse est radicem ama-
vilpdinis liujus placiti non praeterire: mne, sicut ait
Apostolus (a), sursum crescens molesta inlLertur-
bet, Ac primum quidem hunc in seipso serimonem
cousiderandum csse dico, sine respectu ad eam qua nobis est cum
δὲ τῶν Ey ἁπαγγελίᾳ δυνάµεων οὕτω σαθρῶν τε xal
ἀνυποστάτων ἑἐπ'δειχθέντων τῷ λόγῳ, σιωπᾶν οἶμαι
δτῖν &fÀ τῶν ὑπολοίπων, τοῖς κατὰ τῶν ἰσχυρῶν
ἑλέγχοις καὶ τῶν ἄλλων τῇ δυνάμει συνατελεγχθέν-
των χαθάπερ ἐπὶ τῶν πολέμων συµθαἰνει, τοῦ δυ-
νατωτέρου τῶν ἄλλων χαταπεσόντος, µηχέτι τὸ λει--
πόμενον τῆς στρατιᾶς ἐν λόγῳ τινὶ τοῖς γεχρατηχόσε.
του ἰσχύοντος Υίνεσθαι. ἸΑλλ' οὐκ ἐᾷ σιωτᾶν τὸ xs-
φάλαιον τῆς ῥλασφημίας ἐν τοῖς ἔφεξις τοῦ λόγου
προχείµενον. Thv γὰρ ἐκ pit ὄντων eig τὸ εἶναι τοῦ
Μονογενοῦς πάρεδον, τοῦτο δη τὸ φρικτόν τε xal
ἄθξον, χαὶ πάσης ἀσεθείας φευχτότερον δόγµα τοῦ
Εὐνομίου, vuv ἐν τῇ ἀχολουθίᾳ τοῦ λόγου χατασχευά-
εται. Καὶ ἐπειδῆῇ πᾶσι τοῖς διὰ τῆς ἁπάτης ταύτις
γεγοητευµένοις , ἔτοιμον ἐπὶ γλὠσσης ἑἐστὶν εἰς χ-
τασχευἣν τοῦ ix μὴ ὄντος εἶναι τὸν Μονογενη , xà
πᾶσαν τὴν χτίσιν ἐξ οὐκ ὄντων ποιῄσαντα, τὸ λέχειν,
El ἣν, οὐ γεγέννηται’ xal εἰ γεγέννηται, οὐχ ἣν ' xa
πολλὴν ἔχει διὰ τοῦτον f) ἁπάτη τὴν coppa lav, τῶν
µιχροφυχοτέρων ἐν τῇ ἐπιπολαίῳ ταύτῃ πιθανότητι
στὲνοχωρουµένων, xal πρὸς χατάθεσιν τῆς βλααφη-
µίας ὑπαγομένων' ἀνάγχη ut παρελθεῖν τὴν ῥίζαν
τῆς πιχρίας τοῦ δόγματος * ἵνα μὴ, χαθώς φησιν ὁ
Απόστολος, ἄνω Φύουσα διοχλῆ. Πρῶτον δέ onu
δεῖν αὐτὸν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ τὸν λόγον χατανοῆσαι, δίχα τῆς
πρὸς τοὺς ἑναντίους páyng* εἴθ᾽ οὕτως ἐπὶ τὴν ἐξ-
ἐτασίν τε xat τὸν ἔλεγχον τῶν ἐχτεθέντων ἑἐλθεῖν.
adversariis pugnam: tum demum
ad disquisitionem et confutationem eorum qu;e proponuntur esse veniendum.
Vere divinitatis unum indicium et insigne san- C
cie Seriptur:e serino iudicat, quod Moses voce ος--
litus emissa didicit, cum audivit eum qui dixit:
Ego sum qui sum'. Ergo hoc solum Numen csse
arbitramur, quod. secundum :elernitatem οἱ iuli-
! Exod. 1n, 14.
"Ev γνώρισμα τῆς ἁληθινῆς θεότητος ὁ «rc ἁγίας
Γραφῆς ὑποδείχνυσι λόγος , ὃ διὰ τῆς ἄνωθεν φωνῆς
ἐδιδάχθη 6 Μωσῆς, ἀχοῦσας τοῦ εἰπόντος, ὅτι Ἐγώ
εἰμι ὁ ὢν. Οὐκοῦν τοῦτο µόνον θεῖον εἶναι ὡς ἀληθῶς
πιστεύξιν οἱύμεθα δςῖν, ὃ κατὰ τὸ ἀῑδιόν τε χαὶ ἆό-
(a) Videtur alludere ad id quod scribit D. Paulus, Il ad Tim. 2 : Sermoeorum ut cancer serpit.
169
CONTRA EUNOMIUM , LID. VIII.
110
ῥιστον ἐν τῷ εἶναι καταλαμθᾶῃεται' xal πᾶν τὸ περὶ A. nitatem in esse deprehenditur: et quidquid in ipso
αὐτὸ θεωρούμενον ἀεὶ ὡσαύτως ἔχει, οὔτε προσγινό-
µενον οὔτε ἀπογινόμενον. Ὥστε εἴ τις λέγοι meg.
Θεοῦ, ὅτι πρότερον μὲν ἣν, νῦν δὲ οὐχ ἔστιν, f| ὅτι
νῦν μὲν ἔατι, πρότερον δὲ οὐχ ἣν, ἐπίσης ἄθεον χρἰ-
νοµεν τῶν εἰρημένων ἑκάτερον. χολοδοῦται γὰρ
ὁμοίως δι) ἁμφοτέρων ὁ τῆς ἁϊδιότητος λόγος , χαθ'
ἑχάτερον µέρος ὁμοίως τῷ ἀνυπάρχτῳ περιχοπτό-
µενος. El προσθεωροίη τις τὸ μὴ] ὃν τοῦ ὄντος, εἴτο
χαταλῄγειν τὸ ὃν εἰς τὸ ph ὃν ἀποφαίνεται, χαὶ οὗ-
δὲν παραμυθεῖται τὴν ἀσεθῃ περὶ τὸ θεῖον ὑπόληψιν,
ἐν πρώτοις ἢ τελευταίοις ἐπιθρυλλούμενον τῷ θεῷ
τὸ ἀνύπαρχτον. Διὰ τοῦτο thv περὶ τοῦ p εἶναί
ποτε τὸν ὄντως ὄντα χατασχευὴν, ἄρνησίν τε xol
, ἀθέτησιν τῆς ἀληθινῆς θεότητος slvat. διοριζόµεθα.
spectatur semper eodem modo se babet, neque 1n
eo fit quidquam vel prius vel posterius. Quare si
quis dicat de Deo quod prius quideni erat, nunc
autem non est , vel quod nunc quidem est, prius
autem nonerat : ex zequo impium utrumque dicto-
rum censemus: pariter enim per utrumque «seter-
nitatis ratio mutilatur, ab utraque parte a non
exsistente circumcisa. Si quis prospicere velit non
ens in ente, vel deficere ens in non eus pronumu-
tiat, hic impiam de Deo opinionem in animis insi-
tam nihil juvat, in primis seu postremis, id quod
non exsistit in Deo, passim asserens. Quapropter
eum qui vere est non essc astruere, negationem
contemptumque esse verz deitatis diserte et expres-
Ἐπειδὴ γὰρ ὁ μὲν δ.ὰ τοῦ φωτὸς ἑαυτὸν τῷ Μωσῇ D se dicimus. Siquidem ille qui semetipsum per
δείξας, ὄντα ἑαυτὸν ὀνομάζει, λέγων, Εγώ εἰμι d ὧν.
Ἡσαῖας δὲ χαθάπερ ὄργανον τοῦ £v αὐτῷ φθεγγομένου
γενόμενος, Ex προσώπου λέγει τοῦ ὄντος, ὅτι "Eq
πρῶτος, xal é1i μετὰ ταῦτα, ὡς διὰ τούτου νοεῖσθαι
καθ) ἑχατέραν ἔννοιαν ἐπὶ Θεοῦ τὸ ἁῖδιον. 'Opolux
δὲ χαὶ ἡ πρὸς τὸν Μανωὲ γενοµένη φωνὴ, τὸ ἀἁπερί-
λπττον εἶναι διὰ τῆς τοῦ ὀνόματος σηµασίας τὸ θεῖον
ἑνδείχνυται, ὅτε μαθεῖν ἀξιοῦντος τοῦ Μανωὲ τὸ ὄνομα
ὥς πρρελθούσης εἰς ἔργον τῆς ἐπαγγελίας ἐπ ὀνόμα-
τος δοξάσῃη τὸν εὐεργέτην, λέγει πρὸς αὐτόν' Τί τοῦτο
ἑρωτᾷς ; καὶ avg ἐστι θαυμαστό’ ὡς δἰὰ τούτου
μαθεῖν, ὅτι ἓν ἐστι σημαντιχὸν τῆς θείας φύσεως
ὄνομα. τὸ ἀἁῤῥήτως περὶ αὑτῆς ἡμῖν θαῦμα χατὰ
φυχὴν ἐγγινόμενον. Ὡσαύτως δὲ χαὶ ὁ μέγας Δαθὶδ,
lucem Mosi demonstravit, entem seipsum nominat
dicens, Ego sum qui sum. Isaias vero tanquam in-
strumentum ejus, qui in eo loquebatur facetus ex
persoua ejus qui est dicit : Ego primus et ego post
hec**,ut per hoc secundum utramque notitiam
quod eternum cst in Deo intelligatur. Similiter
etiam vox illaqux: ad Manoe facta est, Deum essc in-
comprehensibilem, per nominis signilicantiaui osten-
dit, quie cum discere vellet Manoe nomen ejus, ut pro-
missione adimpleta nominatim benefactorem glori -
ficaret, ad eum dicit, Quid hoc interrogas ? et ipsum
est admirabile *, iia ut ex hoc discere liceat, quod
unumcstdivinz naturz significativum nomen, quod
nempe de ipsa ineffabiliter mentem nostram subit
ἐν τοῖς χαθ᾽ ἑαυτοῦ λόγοις, τὸ lcov βοᾷ, ὡς πάσης C admiratio. Similiter etiam magnus David dum de
μὲν τῆς χτίσεως ὑπ αὐτοῦ παραχθείσης εἰς Υένεσιν ,
μόνου δὲ τοῦ Θεοῦ ὡσαύτως ἀεί τε ὄντος, xat εἰσαεὶ
διαµένοντος * ἐν οἷς φησι, Σὺ δὲ ὁ αὐτὸς el, καὶ τὰ
ἔτη σου ovx ἐχ.λείψουσι. Ταῦτα xal τὰ τοιαῦτα
παρὰ τῶν θεοφορουµένων ἀχούοντὲς, πῶς οὐχ ὃ μὴ
ἐξ ἀῑδίου ἐστὶν, ὡς πρὀσφατόν τε xal ἀλλότριον τῆς
ἀληθινῆς θεότητος, τοῖς εἰδωλολάτραις προσχυνεῖν
καταλείποµεν;, Τὸ γὰρ νῦν ὃν, πρότερον δὲ μὴ ὃν, πρόσ-
φατόν ἐστι πάντως χαὶ οὐχ ἁῑδιον' τὸ δὲ πρός τι τῶν
προσφάτω. ὁρᾷν, δαιμόνων λατρείαν ὁ Μωσῆς ὀνο-
µάζει, λέ(ων;' "Εθυσαν δαιµογίοις καὶ οὐ θεῷ '
θεοῖς οἷς ovx ᾖδεισαν οἱ πατέρες αὐτῶν, καινοἱ xal
Πρόσφατοι ἤκασι'. El οὖν τὸ πρόσφατον &v σεθἀ-
αµατι, δαιμόνων ἐστὶ λατρεία, xal τῆς ἁληθινῆς θΘεό-
τητος ἡλλοτρίωται ὃ δὲ νῦν µέν ἐστιν, ἀεὶ δὲ οὐχ D
fv, πρόσφατόν ἐστι xal οὐχ ἀῑδιον, ἀναγχαίως πρὸς
τὺ ὃν βλέποντες , τοὺς τὸ μὴ ὃν τῷ ὄντι συνθεωροῦν-
τας xai λέγοντας, ὅτι ποτὲ οὐχ Tv, τοῖς θεραπευταῖς
τῶν εἰδώλων ἑἐγχαταλέγομεν. Καὶ γὰρ ὁ μέγας Ἰωάν-
νης τὸν μονογενῆ θεὸν ἰδίῳ χαταγγέλλων χτρύγµατι,
παντοίως τὸν ἑαυτοῦ χατασφαλίζεται λόγον, ὡς pf)
τινα πάροδον τὴν τοῦ μὴ εἶναι ὑπόληψιν κατὰ τοῦ
ὄντος λαδεῖν. Λέχει γὰρ, ὅτι Ἐν ἀρχῇ f», χαὶ πρὸς
τὸν θεὸν fjv, xal θεὸς ἦν, xal φῶς ἦν, xal ζωὴ xal
ἀλήθεια, xal πάντα τὰ ἀγαθὰ πάντοτε fjv, xal οὐδὲν
οὐδέποτέ τι τῶν χαλῶν οὐκ ἣν, ὁ πάντων τῶν ἀγα-
eo loquitur, idem clamitat : ΟΠΙΠΕΠΙ quidem crea-
turam ab ipso ad generationem adductam fuisse,
solum vero Deum eodem modo semper esse, euin-
demque in perpetuum permanere. [n quibus ait:
Tu autem idem es , et anni tui non deficient *. llc
el ejusmodi ex viris Dei spiritu afflatis cum audi-
mus, quomodo id quod ab ztterno non est, ut recens
et alienum a vera. l'eitate, idololatris, id est, fi-
ctitiorum deorun cultoribus adorandum non relin-
quimus? Quod enim nunc est, prius autem nou
erat, recens est omuino nec zeternum ; intueri au-
tem in aliquid recentium, daemonum cultum vocat
Moses, dicens : Immolaverunt. demoniis, et non
Deo : diis quos ignorarunt patres ipsorum, novi
recentesque venerunt *. Si igitur quod recens est in
his quae coluntur, demonum est cultura, et a vera
Deitate alienum est : quod autem nunc est, sem-
per autem non erat, recens est et non zternum :ne-
cessario nos qui id quod est intuemur, eos qui quod
non esi cum eo quod est contemplantur, et dicunt
quod quondam non erat, idolorum cultoribus an-
numeramus. Etenim magnus Joannes unigenitum
Deum suo praeconio annuntians, suum Ooirnnibus
modis prainunit sermonem, ut nullus sit aditus ad
opinionem concipiendam contra id quod est ipsum
non aliquando fuisse: dicit enim, In principio erat,
**jsai. ανν, 5$. * Judic. xin, 18. ? Psal. c1, 98. * Deut. xxxu, 17,
111
. S. GREGORII NYSSENI
T
et apid Deum erat, οἱ Deus erat, et lux erat , et A θῶν τὸ πλήρωμα Gv, καὶ ἐν τοῖς χόλποις του Πατοὺς
vita et veritas, et omnia bona semper erat *: et ni-
hil unquam. quidquam bonorum non erat, qui est
omnium bonorum plenitudo, et in sinibus Patris.
Si igitur Moses velut verze Deitatis. characterem
aliquem nobis lege sanxit, nihil nempe aliud de Deo
cognoscere quam hoc solum quod est : hoc enim
demonstrat, Ego sum qui sum *. Isaias autem un-
dique infinitatem entis suo przconio pronuntiat ,
neque in principio, neque in fine ens in Deo liwi-
tatum οἱ definitum intuens. Nam cum dixit : Ego
primus et ego post lec. ", in neutro zeternitatis ter-
minum statuit. Ita ut neque ad principium cernen-
tes, inveniamus signum aliquod a quo esse ccpe-
rit, et post quod non erat : neque ad id quod dein-
ceps sequitur intelligentiam appellentes, termino
aliquo ejus quod est intercidamus processum in
aternum.. Cum przsertim David propheta recentem
(jv. Ei τοίνυν Μωσῆς μὲν οἷόν τινα χαραχτῆρα τῆς
ἁληθινῆς θΘεότητος ἡμῖν νομοθετεῖ, τὸ μηδὲν ἅλλο
περὶ θεοῦ γινώσχειν, ἢ τοῦτο µόνον ὅτι ἐστί. Τοῦτο
γὰρ ἑνδείχνυται τὸ, Ἐγώ εἰμι ὁ ὤν. Ἡσαῖας δὲ τὸ
πανταχόθεν ἀόριστον τοῦ ὄντος Bod τῷ χηρύγματι,
μήτε δι’ ἀρχῆς, µήτε διὰ τέλους βλέπων τὸ bv ἐπὶ
τοῦ Θεοῦ ὁριξόμενον. Ὁ γὰρ εἰπὼν, ὅτι ᾿Εγὼ πρῶτος
xal μετὰ ταῦτα, ἐν οὐθετέρῳ τὸν ὅρον τῆς ἁϊδιότη-
τος ἵστησιν' ὡς µήτε πρὸς τὴν ἀρχὴν ὁρῶντας εὑρεῖν
τι σημεῖον ἀφ᾿ οὗ στι, xal μεθ οὗ οὐχ Tv, µήτε
πρὸς τὸ ἐἑφεξῆς τὴν διάνοιαν ἀνάγοντας, ὄρῳ to
διαχόπτειν τοῦ ὄντος τὴν ἐπὶ τὸ ἀῑδιον πρόοδον, τοῦ
δὲ προφήτου Δαθὶδ πρόσφατὀν τι xal ἁλλότριον θεὸν
προσχυνεῖσθαι ἀπαγορεύοντος, ὧν ἑχάτερον ἓν τοῖς
D δόγµασίν ἐστι τῆς αἱρέσεως. Ἑν μὲν τῷ μὴ ἀῑδίῳ τὸ
πρόσφατο», Ev δὲ τῷ τῆς τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ φύσεως
ἀπεξενῶσθαι, τὸ ἀλλότριον σαφῶς ἐπιδείχνυται.
etalienum deum adorare vetet *: in quorum uirumque impingunt haereseos doginata. Nam in eo quod dicunt,
non esse zlernum, recentem , in eo quod anatura veri. Dei abhorrentem, alienum aperte demonstrant,
Hzc igitur cum ita se habeant, quidquid ejusmodi
per cavillos prasstruunt, quod. videlicet. aliquando
non fuerit ille qui vere est, nihil aliud quam trans-
gressionem Christianismi, et ad idolorum culturam
reversionem esse delinimus. Cum enim evangelista
per theologiam undique ex eo quod est, quod non
est exterminarit, et per continuam verbi, eral,
repetitionem, quod non sit, suspicandi occasionem
diligenter expunxerit, ipsum vero Unigenitum, et
Deum, et Verbum Dei, οἱ Filium Dei, et qualem
Deo, et omnia qux sunt hujusmodi ubique nomi-
naverit, firmum habemus lioc in nobLisipsis judi-
cium atque immutabile, quod si Deus est un'geni-
tus Deus, semper credendum est ipsum esse Deum
qui creditus est. Quinetiam si vere est Deus, sem- .
per omnino est, et nunquam non esse comprehen-
ditur. Deus enim, sicut sepe diximus, si nunc
est, et semper omnino fuit : quod si aliquando
non fuit, nihil nunc est funditus. Sed quoniam Fi-
lium esse unigenitum Deum et in perpetuum per-
manere, etiam ab inimicis veritatis conceditur :
hoc dicimus quod qui semper est in Patre, non
secundum unum solum est in ipso, sed secundum
omnia qua Pater esse intelligitur, per omnia est in
ipso. Quemadmodum igitur is qui in incorruptione
Patris est, incorruptibilis est et in bonitate bo-
nus, et in potestate potens, et in quoque eorum
qu: przstantiora in Patre intelliguntur, illud est :
sic etiam qui in sternitate Patris est, omnino
sternus est. Patris aulem aeternitas inde digno-
scitur, quod videlicet neque ex non ente coeperit,
neque in id quod non est desinat. Ergo ille qui
omnia qux sunt Patris habet, atque in omni gloria
Patris consideratur, quemadmodum exsistens in
vita Patris fine carentis, fiuem vitz? non habet : sic
in Patre originem non habente, dierum principium
non habet, sicut inquit Apostolus *, sed et ex Pa-
Τούτων οὖν οὕτως ἑχόντων, πᾶσαν τὴν διὰ τῶν
σοφισµάτων χατασχευὴν τὴν περὶ τοῦ μὴ εἶναί ποτε
τὸν ὄντως ὄντα , οὐδὲν ἅλλο f) παράθασιν τοῦ Ἆρι-
στιανισμοῦ, χαὶ τροπὴν εἰς εἰδωλολατρίαν εἶναι διορι-
ζόμεῦα. Toà γὰρ εὐαγγελιστοῦ διὰ τῆς θεολογίας
πανταχόθεν ἑξορίσαντος τὸ μὴ ὃν ἐχ τοῦ ὄντος , xal
διὰ τῆς συνεχοῦς τοῦ ἦν ἐἑπαναλήψεως τὴν τοῦ μὴ
εἶναι ὑπόνοιαν ἐπιμελῶς ἑξαλέίφαντος, μονογενῆ δὲ
θεὸν, xal Λόγον θεοῦ, xat Υἱὸν Θεοῦ, xal ἴσον Gd,
xal πάντα τὰ τοιαῦτα χατονοµάσαντος, maylaw ἔχο-
μεν ταύτην ἐν ἑαντοῖς τὴν χρίσιν xal ἀμετάθετον,
ὅτι εἰ θεός ἔστιν ὁ μονογενἠς θεὺὸς, ἀεὶ χρὴ πιστεύειν
αὑτὸν εἶναι τὸν Θεὸν πεπιστευµένον. Αλλά μὴν
ἀληθῶς ἐστι θεὸς, ἀεὶ πάντα ὲστὶ, xal οὐδέποτε iv
τῷ μὴ εἶναι χαταλαµθδάνεται. θεὸς γὰρ, καθὼς πολ-
λάχις εἰρήχαμεν, εἰ νῦν ἐστι, καὶ ἀεὶ πάντως ἂν, εἰ
δὲ ποτε μὴ ἣν, οὐδὲ νῦν ἐστιν ὅλως. ᾿Αλλ᾽ ἐπειδὴ τὸν
Υἱὸν εἶναι τὸν μονογενῆ 8ebv καὶ εἰσαεῖ διαµένειν,
xai παρὰ τῶν ἐχθρῶν τῆς ἀληθείας ὁμολογεῖται:
τοῦτό φαμεν, ὅτι 6 ἓν τῷ Πατρὶ ὧν, οὗ χαθ᾽ ly
μόνον ἐστὶν ἓν αὐτῷ , ἀλλὰ χατὰ πάντα ὅσα νοεῖται
ὁ Πατ]ρ, διὰ πάντων ἐστὶν ἐν αὐτῷ. Ὡς οὖν iv τῷ
ἀφθάρτῳ τοῦ Πατρὸς ὢν, ἄφθαρτός ἐστι, καὶ ἓν τῷ
ἀγαθῷ ἀγαθὸς, xal ἐν τῷ δυνατῷ δυνατὸς, xai iv
ἑχάστῳ Ov τῶν πρὸς τὸ χρεῖττον ἐν τῷ Πατρὶ voou-
µένων, Exelvó ἐστιν * οὕτως xol Ev τῷ ἁϊδίῳ πάντως
ἀῑδιος. 'H δὲ τοῦ Πατρὸς ἀῑδιότης ἓν τῷ μήτε ἐχ vuU
ph ὄντος ἄρξασθαι, µήτε εἷς τὸ μὴ ὃν καταλί-
ειν γνωρίζεται. Οὐχοῦν ὁ πάντως τὰ τοῦ Πατρὸς
ἔχων, xo ἐν πάση τῇ δόξῃ τοῦ Πατρὸς θεωρού-
µενος , ὥσπερ ἓν τῷ ἀτελευτήτῳ τοῦ Πατρὺς m,
ζωης τέλος οὐκ ἔχει: οὕτω xal àv τῷ ἀνάρχῳ τοῦ
Πατρὸς ὧν, ἀρχὴν ἡμερῶν οὐκ ἔχει , χαθώς φησιν ὁ
Απόστολος, ἀλλὰ xal ἐχ τοῦ Πατρός ἐστι, χαὶ ty τῇ
ἀϊδιότητι τοῦ Πατρὸς καθορᾶται, χαὶ τούτῳ μάλιστα
τῷ τρόπῳ, τὸ διὰ πάντων τῆς εἰκόνος ἁπαράλλακτον,
πρὸς τὸν οὗ ἐστιν εἰχὼν, θεωρεῖται. Καὶ ἀληθὴς ὁ λό-
* Joan. 41 sqq. 3 Exod. i, 14. ". f[sai, xtv, 5. * Psal. Lxxx, 9. * Hebr. vii, δ.
ΤΙ
S. GREGORII NYSSENI
T16
voluntas. IToc enim est nostra gravis et motu dif- A ἀλλὰ νῦν μὲν βουλόμεθά τι ἔχειν ὧν οὐκ ἔχομεν, μετὰ
ficilis nature proprium, non in eodem instanti
adesse nobis multos, et aliquid babere et velle:
sed modo aliquid eorum qus non habemus volu-
mus habere, post vero assequimur ea quze minime
vellemus. In simplici autem et omnipotenti natura
simul omnia et in eodem instanti intelliguntur, et
velle bonum, et habere quod voluit. Omnino enim
elficax et coessentialis vereque subsistens in :eter-
na natura bona sempiternaque cons:deratur vo-
luntas, neque ab alio quoquam separato principio
iunascitur, neque absque eo quod in voluntatem
cadit, vel bonam voluntatem non esse, vel bonum
simu) cum vo!untate non adesse: cum nulla sit
causa, qux quod Patri convenit, quominus totum
non adsit, minuat, vel quominus id quod vult
habere impediat. Quoniam igitur natura bonum,
vel, ut rectius dicam, supra omne bonum, Unige-
nitus est , at Patri bonum non est. ingratum et
preter voluntatem : manifeste per hec. demonstra.
tur, quod. etiam immediata est Filii cum Patre
ταῦτα δὲ τυγχάνοµεν ὧν τυχεῖν οὐχ Ἰδουλήθημεν.
Ἐπὶ δὲ τῆς ἁπλῆς χαὶ παντοδυνάµου φύσεως, ὁμοῦ
τὰ πάντα xai γατὰλ ταὐτὸν νοεῖναι, xal τὸ θέλε.ν τὸ
ἀγαθὸν, xai τὸ ἔχειν ὅπερ Ἰθέλησε. Πάντα γὰρ
ἐνεργὸν xal ἐνούσιον, xai ἐνυπόστατον τῇ ἀῑδίῳ
φύτει τὸ ἀγαθόν τε χαὶ τὸ ἁῖδιον ἐνθεωρεῖται θέληµα,
οὔτε ἀπό τινος ἰδιαζοῦσης ἀρχῆς ἐγγινόμενον, οὔτε
δίχα τοῦ θελητοῦ νοηθῆναι δυνάµενον. 0ὐδὲ γὰρ ἑν-
δέχεται παρὰ τῷ 8zip, fj τὸ ἀγαθὸν θέληµα μὴ εἶναι,
3| μὴ συνεῖναι τῷ θελήµατι’ οὐδεμιᾶς αἰτίας οὐδὲ τὸ
πρέπον τῷ Πατρὶ ut πάντα εἶναι µειούσης, οὔτε πρὸς
τὸ ἔχειν τὸ βουλητὸν ἐμποδιζούσης. Ἐπεὶ οὖν φύσει
τὸ ἀγαθὸν, μᾶλλον δξ παντὸς ἀγαθοῦ Σπέχεινα Ó µο-
νογενὴς θεὸς, οὐχ ἀθούλητον δὲ τῷ Πατρὶ τὸ ἀγαθόν:
φανερῶς ἀποδείχνυται διὰ τούτων, ὅτι χαὶ ἅμεσός
ἐστι τοῦ Υἱοῦ fj πρὸς τὸν Πατέρα συνάφεια, xa οὐχ
ἐξωθεῖται οὐδὲ ἐξείργεται ὑπὸ τῆς ἁδιαστάτου συν-
αφείας τὺ βούλημα τὸ τῇ ἀγαθῇ φύσει διὰ παντὺς
ἑνυπάρχον. EL δἑ τις ἀνεπηρεάστως ἀχούει τοῦ λόγου
καὶ τοιοῦτόν τι τοῖς εἰρημένοις προσθεῖναι βούλομαι.
connexio, neque extruditur aut arcetur ab individua colizsione voluntas qu: bons natura semper
inest. Quod si quis inoffenso animo hunc auscultat sermonem, tale quid etiam dictis volo adjicere.
Quen:admodum si quis, dico autem εχ supposi-
tione, electivam sive voluntariam aliquam flammae
facultatem dederit, perspicuum fuerit quod simul
atque essc ceperit, flamma etiam ex seipsa ful-
gorem velit elucere : volens autem non erit impo-
tens, cum naturalis ejus facultas id efficere possit,
ut simul ac. flamma constiterit, voluntatem etiam
fulgendi habeat : ita ut citra contradictionem, si
hoc datum fuerit, voluntario nempe inotu flammam
moveri, hiec omnia concurrere simul intelligantur,
el ignis accensio et fulgeudi voluntas, ac denique
lulgor ipse, cum voluntarius iste motus fulgoris
subsistentiz dignitatem nullo modo impediat : sic
per hoc quod a nobis allatum est exemplum, etiam-
si Patri bonam voluntatem inesse confitearis, non
tamen propter ejusmodi voluntatem Filium a Pa-
tre separabis ; neque enim consentaneum est, ut
illud quod videlicet ipse Filius voluntate Patris sit
genitus, impedimento sit quominus illico cum vo-
luntate sit genitus. Sed quemadmodum in oculo
videre et velle videre, illud quidem est nature
operationis, velle autem arbitrii; attamen hic
voluntatis notus non impedimentum, sed volunta-
tem. aetu videndi ad hoc ipsum ingenerat; nam
s&:gillatim et separatim horum unumquodque in
$e pso consideratur, et alterum alteri non est iin-
pedimento ut sit, sed hzc duo inter se inutuo
quodammodo sunt : nam et naturalis videndi actus
D
voluntatem sequitur, et. rursum voluntas ab hoc .
motu videndi qui est secundum naturam, non dc-
seritur : ut izitur oculo inspectio aeu visio natura
in-ita est, et videndi voluntas nullam dilationem
ad ipsum videndi actum atiulit, sed vult ei adesse,
et qued. vult est : sic et in ineffabili, omnenique. co-
gitationem superante natura, omuia simul εξ se-
cundum idem esse intelligimus, οἱ «terni Patris
Ὥσπερ εἴ τις, λέγω δὲ xa0' ὑπόθεσιν, προαιρετιχἠν
τινα τῇ φλογὶ δύναμιν δοίη, δῆλον ἂν εἴη ὅτι ὁμοῦ
τῷ εἶναι ἡ φλὸξ xal τὴν αὐγὴν ἐχλάμπειν ἀφ' ἑαυτῖς
θελήσει θελήσασα δὲ πάντως οὐκ ἀδυνατήσει, τῖς
φυσιχῆς δυνάμεως ἐπιτελὲς ποιούσης ὁμοῦ τῷ συστῆ-
ναι τὴν φλόγα, τὸ περὶ τῆς αὑγῆς βούλημα " ὡς
ἀναντιῤῥήτως εἰ τοῦτο δοθείη τὸ προαιρετικῶς χινεῖ-
σθαι τὴν φλόγα, πάντων χατὰ ταυτὴν τὴν συνδρομὴν
νοεῖσθαι, τῆς τε τοῦ πυρὸς ἑξάψεως, καὶ τοῦ περὶ
την αὐγὴν θελήµατος, xat αὑτῆς τῆς αὐγῆς, ὡς µη-
δὲν τῆς προαιρετιχῆς χινῄσεως πρὺς τὴν ἀξίαν τῆς
αὐγῆς ὑπόστασιν ἐμποδιζούσης * οὕτως χατὰ τὸ ῥτ-
θὲν ἡμῖν ὑπόδειγμα, χαὶ τῷ Πατρὶ τὸ ἀγαθὸν θέληµα
συνομολογῶν, οὐχ ἁποστήσεις διὰ τοῦ θελήµατος τοῦ
Πατρὸς τὸν Ylóv. Ο0ὐδὲ γὰρ εἰχός ἐστι τὸ τοῦ εἶναι
αὑτὸν βούλημα, ἐμπόδιον τοῦ εὐθὺς εἶναι γίνεσθαι.
᾽Αλλ' ὥσπερ ἓν τῷ ὀφθαλμῷ τό τε βλέπειν xal τὸ
θέλειν βλέπειν, τὸ μὲν τῆς φύσεώς ἐστιν ἑνέρχεια, τὸ
δὲ ὁρμηθῆναι, τῆς προαιρέσεως, o0 μὴν ἑμπόδιον,
ἀλλὰ βουλὴν ἐμποιεῖ τῇ ἑνεργείᾳ τοῦ βλέπειν mpl;
αὐτὸ τοῦτο τῆς προαιρέσεως ἡ χίνησις * ἰδίᾳ γὰρ
τούτων ἑχάτερον xal ἐφ᾽ ἑαυτοῦ θεωρεῖται, οὐδὲν
ἐμπόδιον πρὸς τὸ εἶναι τὸ ἕτερον τῷ ἑτέρῳ γινόµενον,
ἀλλὰ τὰ δύο, τρόπον τινὰ μετ) ἀλλήλων Eat, τῆς τεφυαι-
xfj; ἐνεργείας τῇ προαιρέσει παρομαρτούσης, xa τῆς
προαιρέσεως πάλιν τοῦ κατὰ φύσιν οὐκ ἀπολιμπανο.
µένης κινήματος * ὡς οὖν τῷ ὀφθαλμῷ ἡ χατανόησις
συµφνἠς ἐστι, xai ἡ τοῦ ὁρᾷν βούλησις οὐδεμίαν
ὑπέρθεσιν πρὸς αὐτὸ ὁρᾶν ἐνεποίησεν, ἀλλὰ xot θέλει
αὐτῷ εἶναι τὴν ὅρασιν, καὶ ὃ θέλει ἐστιν’ οὕτω xai
ἐπὶ τῆς ἀῤῥήτου χαὶ ὑπὲρ πᾶσαν ἔννοιαν φύσεως,
πάντων ἃμα κατὰ ταυτὸν ἐγγίνεται ἡμῖν d διάνοια,
τῆς τε ἀῑδίου τοῦ Πατρὸς ὑπάρξεως. xat περὶ τὸν Υἱὸν
θελήματος, xai αὑτοῦ τοῦ Υἱοῦ, τοῦ, καθώς φηπιν ὁ
Ἰωάννης, ἓν τῇ ἀρχῇ ὄντος, xal οὐ μετὰ τὴν ἀρχὴν
νουυµένου. ᾿Αρχὴ δὲ τοῦ παντὸς ὁ Πατήρ ' ἀλλ' ἐν τῇ
1:9
S. GREGORII NYSSENI
180
rta inciderint, pia notione ac intelligentia praemus- A povoyevoog θεοῦ τὸ p* εἶναι τοῦ εἶναι Χατασκς»1-
nitis manifestior fiat adversariorum blasphemia, qui
in unigenito Deo non esse quam esse astruunt
2nliquius.
Üper:e pretium autem mihi videtur, quid genera-
tionis nomen significet, exactiore examine in bac
disputatione perpendere. Quod igitur ex aliqua
causa esse nomen illud repraesentet, cuivis perspi-
cuum est, nec hac de re dimicandum esse arbitror.
Sed quoniam eorum qua ex aliqua causa subsi-
stunt. differens est ratio, hoc existimo convenire,
$i arlificiosa aliqua divisione planius explicetur.
Forum igitur qus ab aliquo fiunt, lias differentias
comprehendimus. Quaedam enim ex materia. sunt
et arte, ut zdificiorum ct reliquorum operum ex-
siructiones, qux ex congrua fiunt materia, quibus
praest ars aliqua, qua ad proprium scopum sive
linem propositum sibi subjectum, ex iis que fiunt,
perducit ac. absolvit: quadam ex materia et na-
lura; nam successivas animalium generationes
natura exstruit, ex materiali corporum subsisten-
i1 suum opus efficiens : alia vero ex materiali de-
fluxu, in quibus et principale subjectum manet
quale est, et quod ab illo fluit in seipso conside-
ratur, ut in sole et radio, vel in lucerna et fulgore,
vel in odoramentis οἱ unguentis, οἱ inde evaporata
qualitate : hzc euim licet in. scipsis non diminuta
maneant, statim habent singula concomitantem ex
seipsis emanantem naturalem proprietatem, ut sol
radium, lucerna fulgorem, odoramenta in aere sua-
vem.ex ipsis editam fragrantiam. Est praterea
species alia generationis, cujus causa quidem im-
materialis est et incorporea, generatio vero sensi-
bilis et corporalis: dico autem sermonem ex mente
generatum : cum enim sit incorporea mens, per
instrumenta sensibilia sermonem parit. Totidem
generationis differentias velut in generali quadam
speculatione cognovimus. Nam quacunque niiro
quodam et prodigioso modo a natura gignuntur,
seu cum corpora quorumdam animalium in alia
quadam diverse speciei mutat, seu cum ab aliqua
humidorum alteratione, vel seminum corruptione,
vel lignorum putredine animalia quedam producit ;
vel cum ex ignis condensatione humidum ex tor-
ribus halitum in fundo relictum, ad animalis gene-
rationeu transmutat, quod' salamandram appel-
lant , etiamsi extra eas generatioirum species quas
supra definivimus, esse videantur, nihilominus ta-
men in ipsis possunt. comprehen:li. Natura. enim
per cerpora varia hac animalium genera producit;
qualis enim corporis versio fuerit, taliter a natura
affecta sive disposita, talem qu:mdam animalis
speciem effecit : (ὐ quidem non alia est genera-
tionis 3pecies, preter eam que ex natura et. ma-
teria absolvitur. Cum igitur hi modi generationis
hominibus essent cogniti, hominum generi bene-
vola sancti Spiritus dispensatio nob:s tradens divi-
na mysteria, per ea qux a nobis coinpreliendi pos-
sunt, doctrinam facit eorum qux omnem sermo-
ζόντων πρεσθύτερον.
Δεχεῖ δέ uot χαλῶς ἔχειν αὐτὸ τῆς γεννήσεως τὸ
σηµαινόµενον, δι ἐπιμελεστέρας ἐξετάσεως διασχο-
πῆσαι τῷ λόγῳ. "Οτι μὲν οὖν τὸ ἐξ αἰτίας εἶναί τινος
τὸ ὄνομα τοῦτο παοΐστησι, παντὶ ὃτλόν ἐστι, xal o3-
iv οἶμαι χρῖναι περὶ τούτου διαγωνίζεσθαι. ᾿Αλλ
ἐπειδῆῃ διάφορος τῶν ἐξ αἰτίας ὑφεστηκότων ἐστὶν ὁ
λόγος, τοῦτ οἶμαι προσίκειν διά τινος τεχνιχης
διαιρέσεως σαρηνισθΏναι τῷ λόγω. Tov τοίνυν Ex
τινος Ὑ.νομένων ταύτας τὰς διαφορὰς χατειλῆφαμεν.
Τὰ μὲν γὰρ ἐξ ὕλης box καὶ τέχνης, ὡς al τῶν οἱ-
κοδομηµάτων xaX τῶν λοιπῶν ἔργων χατασχκεναὶ, δ:ὰ
D τῆς χαταλλήλου ὕλης γ'νόµεναι ' καθηγεῖταί τις τέχνη
D
πρὸς τὸν ἴδιον σχοπὸν τῶν Υινοµένων τὸ προτεθὲν
συμπεραίνουσα΄᾿ τὰ ὃξ ἐξ ὕλης καὶ φύσεως * τὰς yàp
ἐξ ἀλλήλων γενέσεις τῶν ζώων f) φύσις οἰχοδομεῖ, διὰ
τῆς by τοῖς αώμασιν ὑλικῆς ὑποστάσεως τὸ ἑαυτης
ἐνεργοῦσα * τὰ δὲ ἐξ ὑλιχῆς ἁπηῤῥοίας, ἐφ᾽ ὧν χαὶ τὸ
προηγούμενον μένει οἷόν ἐστι, χαὶ τὸ àz' ἐχείνου
ῥέον ἐφ᾽ ἑαυτοῦ νοεῖται, ὡς ἐπὶ τοῦ ἡλίου xai τῆς
ἀχτῖνος, f| ἐπὶ τῆς λαμπάδος χαὶ τῆς αὐγΏς, À bri
τῶν ἀρωμάτων τε xal μύρων, xal τῆς ἐχεῖθεν ἐνδι-
δοµένης ποιότητος * ταῦτα γὰρ ἐφ᾽ ἑαυτῶν ἀμείωτα
µένοντα, εὐθὺς ἔχει συμπαρομαρτοῦσαν ἑχάστῳ τὴν
&r' αὐτῶν ἐχδιδομένην φυσιχὴν ἰδιότητα * olov ὁ μὲν
ἦλιος τὴν ἀχτῖνα, fj δὲ λαμπὰς τὴν αὐγὴν, τὰ δὲ àpur-
µατα τὴν τῷ ἀερίῳ ἐξ αὐτῶν ἐντικτομένην εὐωδίαν.
Ἔστι xal ἕτερον εἶδος παρὰ ταῦτα γεννήσεως, οὗ ἡ
μὲν αἰτία ἄδλός ἐστι xal ἀσώματος, Ἡ δὲ γέννησις
αἰσθητή τε xaX διὰ σώματος ' λέγω δὲ τὸν Ex τοῦ νοῦ
γεννώμενον λόγον, ἀσώματος γὰρ ὧν καθ) ἑαυτὺν ὁ
vous, διὰ τῶν αἰσθητῶν ὀργάνων τίχτει τὸν λόγον.
Τοσαύτας γεννήτεως διαφορὰς οἷον Ev γενιχῇ τινι
θεωρίᾳ χατενοῄσαμὲν. Τὰ γὰρ 633 θαυματουργεῖται
παρὰ τῆς φύσεως, τῶς σώματα ζώων τινῶν εἰς ἑτερι-
φυη τινα µεταθαλλούσης, ἢ ἀπό τινος τῶν ὑγρῶν
ἀλλοιώσεως, f) σπερµάτων φθορᾶς, 3) ξύλων σηπὲ-
δόνος ζῶά τινα δηµιουργοῦσης, f| &x τῆς τοῦ πυρὸς
συμπιλῆσέως τὸν φυχρὺὸν Ex τῶν δαλῶν ἀτμὺν iv-
αποληφθέντα τῷ βάθει πρὸς ζώου γένεσιν µετα-
ποιούσης, 0 σαλαμάνδραν προσαγορεύουσιν , χἂν ἔξω
τῶν διορισθέντων εἶναι δοχῇ, οὐδὲν ἧττον ἐν τοῖς ci-
pr,uévotg ἐστί. Διὰ γὰρ σωμάτων ἡ φύσις τὰ ποιχίλα
ταῦτα τῶν ζώων εἴδη τεχνάνεται * ἡ γὰρ ποιὰ τοῦ
σώματος τροπῆ, τοιῶσδε παρὰ τῆς φύσεως διατὲ-
θεῖσα, vb δὲ τι τοῦ ζώου τὸ εἶδος ἑδημιούργησεν
ὅπερ οὐκ ἄλλο vl ἐστιν εἶδος γεννήσεως, παρὰ τὸ ix
φύσεως καὶ ὕλης ἀποτελούμενον. Τούτων τοίνυν τῶν
τῆς γεννήσεως τρόπων φανερῶν τοῖς ἀνθρώποις by-
των, fj φιλάνθρωπος τοῦ ἁγίου Πνεύματος οἰχονομία
παραδιδοῦσα ἡμῖν τὰ θεῖα μυστήρια, διὰ τῶν ἡμῖν
χωρητῶν τὴν διδασκαλίαν ποιεῖται τῶν ὑπὲρ λόγον,
ὡς χαὶ £y τοῖς ἄλλοις ἅπασι τοῦτο ποιεῖ, ὅταν σωµα-
τιχὼς διαγράφῃ τὸ θεῖον, ὀρθαλμὺν, xal βλέφαρα,
καὶ οὓς, xal δαχτύλους, xat χεῖρα, xai δεξιὰν, x1
ῥραχίονα, καὶ πόδα, xat ὑποδήματα, χαὶ τὰ τοιαῦτα
481
CONTRA EUNOMIUM, LiB. VIII. 182
πεοὶ Θεοῦ δ-εξιωῦσα, ὤν οὐδὲν χατὰ τὴν πρόχειρον A nem et rationem superant, sicut in aliis omnibus
ἔννοιαν, £v. τῇ Ozlx καταλαμόάνεται φύσει,
1 . TP
hoc facit, cum corporaliter Deum describit, oculum
et palpebras, aures et digitos ct manum etiam dexteram, et brachium, et pedem, et calceamenta οἱ
4.5 sunt ejusinodi de Deo enarrans, quorum nihil secundum consuetam intelligentiam. in
prehenditur natura.
Ἁλ)ὰ πρὸς τὸ ἡμῖν εὐσύνοπτον τὴν διδασχαλἰαν
ἄγουσα, ταῖς τετριµµέναις ἐν τῇ συνηθείᾳ τῶν àv-
θρώπων φωναῖς τὰ ὑπὲρ πᾶσαν σηµασίαν πρά-
γµατα δ.ορίνει, ἀναλογικῶς ἡμῶν, δι’ ἑκάστου τῶν
περὶ 8:02 λεγομένων, πρός τινα ἀναγομένων Oyno-
τἐραν ὑπόνο:αν . Οὕτως οὖν xal τὰ πολλὰ τῆς Υεν-
νήσεως εἴδη παρὰ τῆς θεοπνεύστου διδασχαλίἰας εἰς
παράστασιν trc ἀῤῥήτου τοῦ Μονογενοῦς ὑποστάσεως
παραλαμβάνει, τοσοῦτον ἁφ' ἑχάστου λαµθάνουσα, ὅσον
εὐαγές ἐστιν εἰς τὸς περὶ θεοῦ ὑπολίψεις παραληφθη-
ναι. Ὡς Υὰρ ἡ τῶν δαχτύλων pf ur ἐπὶτοῦ 0:02, χαὶτΏς
χειοὸς χαὶτοῦ βραχίονος, οὐ τὴν ἐξ ὁστῶν καὶ νεύρων xal
σαρχῶν χα) συνδέσμων τοῦ μέλους χὰτασχευὴν ὑπογρά-
ett τῷ λόγῳ, ἀλλὰ τὴν πρακτιχὴν αὐτοῦ vai ἐνεργη-
τικὴν δύναμιν τῷ τοιούτῳ διασηµαίνει ὀνόματι, καὶ δι’
ἑχάστου τῶν ἄλλων τὰ κατάλληλα τῶν περὶ θεοῦ
νοπυµένων ἑνδείχνυται, οὗ σμπαραδεχομένη΄ τῆς σω-
ματιχῆς τῶν ὀνομάτων ἐμφάσεως ' οὕτως xal τὰ τῶν
γενέσεων τούτων εἴδη λέγει μὲν ἐπὶ τῆς θείας φύ-
σεως, οὐ μὲν οὕτω λέχει, ὡς νοεῖν οἶδεν ἡ χαθ᾽ ἡμᾶς
συνήθεια. Τὰ᾽ μὲν γὰρ περὶ τῆς χχτασχεναστιχῆς
λέγη δυνάμεως, γἐννησιν μὲν ὀνομάζει τὴν τοιαύτην
ἑνέρχειαν, διὰ τὸ δεῖν mob; τὸ ταπειὸν τῆς θείας
ὀννάμεως χατ2θῆναι τὸν λόγον * οὗ μὴν ἑἐνδείχνυται
&à ὅσα παρ᾽ ἡμῖν τῇ κατασχευαστικῇ Ὑενέσει συν-
θεωρεῖται, οὗ τόπον, οὗ χρόνον, οὐχ ὁ λόγος παρα-
σχευῖν, οὐχ ὀργάνων συνεργίαν, οὐ τὸν ἐπὶ τοῖς γι-
νοµένοις θόρνθον, ἀλλὰ ταῦτα ἡμίν καταλείπουσα,
μεγαλοφυῶς xai ὑψηλῶς τῷ s προσμαρτυρεῖ τῶν
ὄντων τὴν γέννησιω' ὡς ὅταν λέχει, ἔτι Αὐτὺς
εἶτεν xal ἐγενήθησαν, αὐτὸς ἐν ετεί.Ίατο xal éxzl-
οὔησαν. Πάλιν ὅταν τὴν ἀπόῤῥητόν τε χαὶ ὑπὲρ
Ἀόγον τοῦ Μονογενοῦς ἀπὸ τοῦ Πατρὸς ὑπόστασιν
ἑρμηνεύῃ, διὰ τὸ ἀχώρητον εἶναι τὴν ἀνθρωπίνην
ατωχείαν τῶν ὑπὲρ λόγον τε xaX ἔννοιαν διδαγµάτων,
ἱκεῖ τοῖς ἡμετέροις συγχέχρηται,χαὶ } ὃν ὀνομάτει,
ὅπιρ ἡ παρ ἡμῖν συνῄθεια τοῖς ἀπλὶ ὕλης xa φύσεως
ἀποτιχτομένοις ὄνομα τίθεται. Ἁλλ ὡσπερτὴν τῆς xl
σεως Υένεσιν ἐπὶ τοῦ θεοῦ ὁ λόγος εἰπὼν, τὸ διά τινος
ὕλης γίνεσθαι αὐτῆν οὗ προσέθηχεν , οὐσίαν Dime,
χαὶ τόπον, χαὶ χρόνον, xal πάντα τὰ τοιαῦτα, τὴν
κοῦ θελέµατος δύναμιν εἶναι ἀποφηνάμενος οὕτω
xai ἐνταῦθα Yiby εἰπὼν, ἁρΏχε πάντα τε τὰ ἄλλα ὅσα
περὶ τὴν χάτω ἹὙέννησιν dj ἀνθρωπίνη φύσις ὁρᾶ,
πάθη λέγω xa δ,αθέτεις καὶ τὴν Ex τοῦ χρόνου σων-
έργε-αν, χαὶ τὴν τοῦ όπου γρτίαν, xaX πρὸ πάντων
τὴν ὅλην, ὧν ἄνευ ἁπάντων ἡ κάτω γένντησις Ex τῆς
ϱὗσεως 0) συνίστατα.. Πάσης 6i τοιαύτης ἐννοίας
ὕχεεῆς t$ xal δ.αστημοτικλς pb συμπαραληφθείστς
ἐν τῇ τοῦ Yioo σημασία, μόνη ὑπελείφθη dj φύσις *
xai διὰ τοῦτο τῇ τοῦ Yioo φωνῆ τὸ οἰκεῖον xai γν{-
0107 τῆς ἐν τοῦ Πατρὸς ἀναδείσεως ἐπὶ τοῦ Movo-
15 Isai σι ντ, 5.
divina de-
Sed ad id quod a nobis perspici faciliter potest,
doctrinam adducens, tritis et vulgatis in hominum
consuetudine vocibus, res αι omnem exsuperant
significantiam determinat, dum per analogiam scu
proportionem quamdam, per ea quz de Deo dicun-
tur, ad aliquam sublimiorem cogitationem suble-
vamur. Sic igitur multas generationis species a
Deo inspirata doctrina ad representationem inef-
fabilis subsistentiz: Unigeniti assumit, tantum ab
unoquoque assumens, quantum ad eas quz de Deo
sunt opiniones, pium est assumi, Ut enim cum
digitorum fit mentio in Deo, et manus et. brachii,
non ex ossibus et. nervis et carnibus et vinculis
membri constitutionem sermone describit, sed
activam ipsius et efficacem vim ac potestatem tali
nomine significat, οἱ per aliorum unumquodque,
qui? de Deo intelliguntur, his nominibus respon-
dentia, demonstrantur, non tamen simul accipit
corpoream nominuin significantiam: sic etiam
harum generationum species de diving quidem na-
tura dicit, uon tamen sic dicit, ut nostra consue-
tudo novit intelligere. Nam cum de ea vi ac poten-
tia qua cuncta condidit, loquitur, lianc operatio-
nem generationein. quidem nominat, quando qui-
dem necesse est de divina virtute. sermonem ad
liumilitatem nostram descendere, non tamen omnia
quzcuuque apud nos in ea generatione, qua quid
construitur, spectantur, ostendit, non locum, non
tempus, non sermo constitutionem , non instru-
mentorum adjutricem operam, non in bis qux hu-
mano more fiunt tumultun, sed hac nobis relin-
quens, sublimi quodam et magnifico modo, Deo
attribuit eorum quz sunt generationem , verbi
gratia cum ait, Ipse dixit et facta sunt ; 1pse man-
davit et creata sunt "3. Rursus cum | inenarrabilem
el omnem sermonem ezsuperantem Unigeniti ex
Patre subsistentiam declarat, quia non est capax
humana egestas et mendicitas documentorum quz
gunt supra sermonem et notitiam exsuperant, ille
D vocabulis nostris utitur, et Filium nominat, quod
quidem nostra consuetudo his qui ex materia et
natura gignuntur nomen , imponit. Sed. quemad-
modum creationis generationem cum divinus ser-
mo dixit, quia ex aliqua materia facta est, ipse
non adjecit, sed essentiam materie ct locum et
tempus οἱ quz sunt. ejusmodi, nihil aliud esse
preter divine voluntatis potentiam declarat : sic
eliam hic Filium cum dixit, omisit omnia alia,
quacunque in infima generatione humana natura
spectat, dieo passiones εἰ dispositiones, et eam
quz fit ex tempore operationem, et loci necesst-
tatem, et ante omnia materiam, sine quibus omni-
185
S. GREGORII NYSSENI
ni?
bus infima generatio quae est a natura, non con- Α Υενοῦς ἑρμηνεύεται. Καὶ ἔπε.δὴ οὐχ ἰκανὸν ἣν τὸ
sistit. Cum autem in generatione Filii hec omnia
quae de materia et locorum seu temporum inter-
vallis intelliguntur, non comprehendisset, in Filii
signilicatione sola subrelicta est natura : propterea-
que voce Filii proprietas naturz et legitima origo,
qua est in ea generatione quz a Patre editur in
unigenito Dei Filio explicatur. Et quoniam talis
generationis species non erat idonea ad inferendam
nobis sufficientem ineffabilis exsistentie Unigeniti
imaginationem , alteram generationis speciem si-
mul assumit theologia ad signiflicandam Filii ge-
neralionem, eam neinpe qua fit ex. materiali de-
fluxu, et dicit splendorem gloriz, et suavitatem
unguenti, vaporem Dei, quas, ut superiori tractatu
τοισῦτο τῆς Υεννήσεως εἶδος ἀρχοῦσαν ἡμῖν ἐμποιῦ-
cat τῆς ἀῤῥήτου περὶ τοῦ Μονογενοῦς ὑπάρξεως thv
φαντασίαν, συμπαραλαμόθάνει γαὶ ἕτερον τῆς γεννή-
σεως εἶδος, πρὸς αηµασίαν τῆς τοῦ Υἱοῦ) θεολογία, τὸ
ἐκ τῆς ὑλιχῆς ἀποῤῥοίας, xal φησιν ἁπαύγασμα ὃό-
Enc, xal ὀσμὴν μύρου xol ἀτμίδα Ocou, ἄπερ Ev τῇ
προεχτεθείσῃ παρ) ἡμῶν τεχνολογἰᾳ ἡ xa0' ἡμᾶς
συνήθεια ὑλικὴν ἁπόῤῥοιαν ὀνομάξζει. ᾽Αλλ' ὥσπερ by
τοῖς προειρηµένοις οὔτε J| τῆς χτίσεως ποίησις, οὔτε
i τοῦ Υἱοῦ σηµασία χρόνον, f| ὕλην, ἡ χόπον, f
πάθος συμπαρεδέξατο * οὕτως xal ἐντανθα πάσης τῆς
ὑλιχῆς ἐννοίας ἐκχαθάρας τῆν τοῦ ἀπαυγάσματος
xai τῶν λοιπῶν τῶν μνημονευθέντων σηµασίαν, µό-
vov τὸ θεοπρεπὲς τοῦ τοιούτου τῆς γεννήσεως εἴδους
exposuimus, nostra consuetudo defluxum materia- B; λόγος παραλαθὼν, ἑνδείχνυται τὸ ἐξ αὐτοῦ τε xal
lem nominat. $ed quemadmodum in his que
prius recensuimus neque creature generatio,
neque Filii significantia, tempus, vel mate-
riam, vel laborem, vel affectionem simul adinisit ;
sic et bic omni materiali cogitatione expurgans
splendoris et czeterorum quorum mentio facta est,
significantiam, solum id quod Deo convenit et de-
corum est, in talis generationis specie, sermo cum
assumpsit, per emplhasim, seu claram hujus dictio-
nis significantiam, ex ipso esse et cum ipso aperte
ostendit. Neque enim vapor sive halitus in aerem
dillusionem ex subjecta materia animo repraesentat,
neque odor ex qualitate unguenti in aercm trens-
mulationem, neque splendor ex solari corpore per
radios defluxum, sed hoc solum ex omnibus, sicut
dictum est, per talem generationis modum decla-
ratur, ex illo esse et cum illo intelligi, nullo in-
tervallo inter Patrem et eum qui ex ipso est inter-
jecto. Sed quoniam ob majorem in homines bene-
volentiam sancti Spiritus gratia multis ex locis
nobis ingenerari divinas de Unigenite opiniones
dispensavit : his etiam addidit reliquam eorum
qua in generatione considerantur speciem, dico
eam qua ex mente el sermone. Sed majore usus est
providentia sublimis Joannes, ut nunquam pra lan-
guore et animi pusilli debilitate audientis intelli-
gentia decidat ad communem notitiam verbi, ut
Filius Patris sonus existimetur : propterea in es-
sentia spectare Verbum instruit prima przdica-
tione, et non inessentia aliqu« peregrina et abrupta
ab ea quz Deus est, sed in ipso etin prima beata-
que natura. Hac enim docet, dicens : In principio
erat Verbum, et apud Deum , et Deus**, et omnia
qua principium est, et ipse est. Sic enim de zler-
nitate Unigeniti theologice disserens exponit. Cum
μετ᾽ αὐτοῦ νοεῖσθαι, διὰ τῆς χατὰ τὴν λέδιν ταύτην
ἐμφάσεως. Οὔτε γὰρ fj ἀτμὶς τὴν εἰς ἀέρα διάχυσιν
ix τῆς ὑποχειμένης ὕλης παρίστησιν, οὔτε fj ὀσμῆ
τὴν ἐκ τῆς ποιότητος τοῦ µύρου γινομένου πρὸς τὸν
ἀέρα µετάστασιν, οὔτε ἀπαύγασμα τὴν Ex τοῦ ἡλια-
χοῦ σώματος διὰ τῶν ἀκτίνων ἁπόῤῥῥοιαν. Αλλὰ
τοῦτο µόνον ἓχ πάντων, χαθὼς εἴρηται, διὰ τοῦ
τοιούτου τῆς γεννήσεως τρόπου δηλοῦται, τὸ ἓξ ἐκείνου
τε εἶναι καὶ μετ ἐκείνου νοεῖσθαι’ μηδενὸς διαστή-
µατος μεταξὺ τοῦ Πατρὸς xai τοῦ ἐξ αὐτοῦ μεσιτεύ-
οντος. Ἐπεὶ δὲ διὰ πλείονα φιλανθρωπίαν tfj τοῦ ἁγίου
Πνεύματος χάρις πολλαχόθεν ἡμῖν ἐγγενέσθαι τὰς θείας
περὶ τοῦ Μονογενοῦς ὑπολήψεις ᾠχονομῆσατο προσ.
έθηχε καὶ τὸ λειπόµενον τῶν Ev. Υενέσει θεωρουµένων
εἶδος, τὸ Ex τοῦ vou φημι xai τοῦ λόγου. ᾽Αλλὰ
πλείονι χρῆται τῇ προµηθείᾳ ὁ ὑψηλὸς Ἰωάννης, ὡς
µήποτε ὑπὸ ἀτονίας τε χαὶ µιχροφυχίας χαταπεσεῖν
τὸν ἀχούοντα πρὸς χοινην ἔννοιαν λόγου, ὡς φθόγγον
τοῦ Πατρὸς «5v Yibv νοµισθηναι * διὰ τοῦτο Ev οὐσίᾳ
βλέπειν τὸν Λόγον παρασχενάζει τῷ πρώτῳ χηρύ-
γµατι, xal. ἐν οὐσίᾳ οὐκ ἀπεξενωμένῃ τινὶ ἀπεῤῥη-
γυίᾳ τῆς ὅθεν ἐστὶν, ἀλλ' Ev αὐτῷ καὶ τῇ πρώτῃ xal
µαχαρίᾳ φύσει. Ταῦτα γὰρ διδάσχει, λέγων, ὅτι
Ἑν ἀρχῇ rv ὁ Λόγος, xal πρὸς τὸν θεὸν,
xal Θεὸς, καὶ πάντα ὅσα ἐστὶν dj ἀρχὴ. xal αὐτὸς ὧν.
Οὕτως γὰρ περὶ τῆς ἀῑδιότητος τοῦ Μονογενοὺς θεο-
λογῶν διεξέρχεται. Τούτων τοίνυν τῶν τῆς γεννήσεως
τρόπων, ἤτοι τῶν ἐξ αἰτίας ὑφεστηχότων, Ev τῇ xa0'
p ἡμᾶς συνηθείᾳ Υινωσχοµένων, παραληφθέντων δὲ χαὶ
παρὰ τῆς ἁγίας Γραφῆς πρὸς τὴν τῶν ὑπερχειμένων
διδασχαλίαν, οὕτως ὡς εἰχός ἐστι πρὸς παράστασιν
τῶν θείων ὑπολήφεων ἕκαστον τούτων µεταληφθῆναι,
χρινάτω δικα/ίαν xplaty ὁ ἑντυγχάνων τῷ λόγῳ * t£
τῶν περὶ τῆς αἱρέσεως φεροµένων ἰσχύν τινα κατὰ
τῆς ἀληθείας ἔχει.
igitur tales sint generationis modi, seu certe eorum qux cà causa subsistunt, qui quidem nostra con-
&uetudine cognoscuntur, quos assumpsit sacra Scriptura ad supereminentium doctrinam quorum unum.
quodque sic debeat assumi ut consentaneum est ad firmandas εἰ stabiliendas rerum divinarum notio-
nes, judicet jam rectum judicium, ille qui hunc sermonem legit ,
proferuntur robur aliquod habet contra veritatem.
Sed rursus adjiciam ipsam ad verbum adversarii
!* Joan. 1,1.
si quid eorum quz ab heresi
Προσθήσω δὲ πάλιν αὐτὴν ἐπὶ λέξεως τοῦ ἑναντίον
CONTRA EUNOMIUM, LiD. Vill.
7S6
ᾖσιν ἔχουσαν οὕτως * Δύο, φησὶν, ὄντων τῶν A orationem, que sic liabet : Duo, inquit , cum dixe-
ἡμῶν εἰρημένων, τοῦ τε πρὸ τῆς ἰδίας yer-
μὴ εἶναι τὴν οὐσίαν τοῦ Μονογενοῦς,
oU Τεννηθεῖσαν πρὸ πάντων εἶναι. Ποῖον
εως εἶδος ὁ δογματιστὴς ἡμῖν προτείνεται;
(b πρέπον ἐπὶ coU νοεῖν τε xal λέγειν; Καὶ τίς
ἄθεος ὥστε προξπινοεῖν τοῦ Θεοῦ τὸ μὴ εἶναι;
Unos ὅτι πρὸς τὴν ὑλιχὴν ταύτην βλέπων
w, τὴν κάτω φύσιν τῆς περὶ τοῦ μονογενοῦς
ὑπηλέφεως ποιεῖται διδάσχαλον χαὶ ἐπειδὴ
ἣ ὄνος, ἡ κάµηλος πρὸ τῆς ἰδίας γεννήσεως
στιν, τοῦτο χαὶ ἐπὶ τοῦ Μονογενοῦς βούλεται
, 0 ἐπὶ τῶν ζώων ἡ ἀχολούθεια τῆς χάτω φύ-
δίδωσι βλέπειν, οὐδὲ τοῦτο νοῶν ὁ σωματιχὸς
Ὁς, ὅτι τὸ μονογενὲς ἐπὶ Θεοῦ λεγόµενον, αὐτῷ
ματι cb πρὺς πᾶσαν γένεσιν ἀχοινώνητόν τε xal
v ἀποσημαίνει. Πῶς γὰρ ἂν εἴη μονογενὴς
l| γένεσις, εἰ χοινωνίαν χατὰ τὴν ἔμφασιν xol
µητα πρὸς ἄλλην ὙΥένεσιν ἔχει; Τὸ γὰρ µόνον
αίρετον ἐπ᾽ αὐτοῦ νοξῖται, ὃ οὐκ ἔστιν ἐπ᾽ ἅλ-
ετανοῆσαι γεννήσεως, χυρἰίως τε xal πρωσφυῶς
ποσρήµατι τοῦ Μονογενοῦς ἑρμηνεύεται ' ὡς st
τῆς χάτω γεννήσεως xai ἐπ αὐτοῦ θεωρεῖται,
ἂν εἴη Μονογενὴς, ὁ τισὶ τῆς Yevvljasus ἰδιώ-
πρὸς τὰ λοιπὰ τῶν γεννηθέντων κοινοποιούµε-
| γὰρ τὰ αὐτὰ xai ἐπὶ τοῦτο) λέχοιτο, à. xal
dv ἄλλων τῶν διὰ γεννήσεως προϊόντων εἰς τὸ
λέγεται, εἰς ἁδελφικὴν τινα σχέσιν τὸ cou Μο-
ὣς σημαινόμενον µετασχευάσει ὁ λόγος. O2x-
τὸ ἅμιχτύν τε xal ἀχοινώνητον πρὸς τὰ λοιπὰ
ινοµένων ἑνδείχνυται τὸ τοῦ Μωνογενοῦς σηµαι-
y, οὐδὲν τῶν περὶ τὴν κάτω γέννησιν ὁρωμέ-
καὶ ἐπὶ τῆς £x τοῦ Πακρὸς ὑποστάσεως τοῦ
οεῖσθαι χαταδεξόµεθα. ᾽Αλλὰ μὴν ἴδιον πάντων
ek γεννήσεως ὑφρεστηκότων, τὸ μὴ εἶναι πρὸ
ἵννησεως ἀλλότριον ἄρα τοῦτο τῆς τοῦ Μονο-
ἱδιότητος, ᾧ μηδὲν τοῦ τρόπου τῆς χοινῆς
ω; εἴδους τὸ πεπλανημένον προσεΐναι ἡ τοῦ
ενοῦς ἐπωνυμία μαρτύρεται. Οὐχοῦν πιστω-
5 ὑλιχὸς οὗτος xav τῇ αἰσθήσει φίλος, διὰ τοῦ
| τῆς γεννήσεως εἴδους τὸ πεπλανηµένον τῶν
ἥεων αὐτοῦ διορθώσασθα.. "AXX' ἴσως ἑἐρεῖς,
ἁπαύγασμα δόδτς xal ὀσμὴν µύρου ἀχούσῃς,
κ ὃν τὸ ἀπαύγασμα πρὺ τῆς ἰδίας γεννήσεως :
ταν τοῦτο εἴπῆς , οὐδὲν τὴν δόξαν πάντως εἶναι
| οὔτε τὸ µύρον, 90 γὰρ ἔστιν. ἡ τυφλὴν ἑἐφ᾽
ς xai ἁλαμπὴῆ ποτε νομισθῆναι τὴν δόξαν εἶναι,
ιύρον τῆς εὐπνοίας ἄγο-ον. Ὥστε εἰ τὸ ἁπαύ-
(οὐχ ἦν, οὐδὲ fj δόξα ἣν πάντως. Καὶ τῆς ὀσμῆς
σης, τὸ μηδὲ τὸ μύρων εἶναι, σνναπεδείχθη. El
£l «tva ταῦτα παρὰ τῆς ΕραφΏς παραληφθέντα
οδείγµατα, ὡς οὑκ ἀχριθῶς τὸ μεγαλεῖον τοῦ
ενοῦς παρ!στῶντα, διὰ τὸ μὴ ταὺτὸν εἶναι τῷ
μένῳ χατὰ τὴν οὐσίαν, ἡ τὸν ἀτμὸν τῷ μύρῳ,
&xslva τῷ fy, ὁ ἀληθινὸς Λόγος διορθωσάσθω
βον, ὁ ἐν τῇ ἀρχῇ ὢν, χαὶ πάντα Gv, ὅσα ἑστὶν
Ἱν Χαὶ τοῦ παντὺς προὐπάρχων, οὕτως ἐν τῷ
ματι τοῦ Ἰωάννου βοῄσαντος, ὅτι Kal πρὺς cór
[rv à Λόγος, xal θεὸς ἦν ὁ Λόγες. El οὖν 88,
e
rimus, et ante generationem qua ipsi propria esi,
non esse Unigeniti essentiam, el ante omnia. gene-
ratam esse. Quamnam generationis speciem nobis
iste dogmatista protendit? num de Deo quod pium
est et decorum decet intelligere et dicere? Et quis
adco impius et Dei negator, ut non esse in Deo
prius intelligat? Sed perspicuum quod ad materia-
lem hanc respiciens generationem, infimam natu-
ram de unigenito Deo opinionis facit magistram.
Et quoniam bos, vel asinus, vel camelus ante suam
generationem non est, hoc etiam in Unigenito vult
asserere, quod in animalibus series οἱ ordo naturz
hujus inflmze dat videre, neque hoc animadvertit
carnalis iste theologus, quod cum Unigenitus in Deo
dicitur, hoc ipso verbo, quod cum omni generatione
nullam habet prorsus communionem, ct quod ab
ea peculiariter secretum est significatur. Quouodo
enim fuerit Unigenitus, si hzc ipsa generatio com-
munionem secundum significationem et identitatem
cum alia generatione habet? Solum cnim quod
eximium οἱ praecipuum in ipso intelligitur , quod
non in alia generatione cognoscitur, proprie et con-
gruenter Unigeniti nomine significatur : ita ut si
quid ex iis quie in(imx generationi conveniunt in
ipso spectetur, non amplius sit. Unigenitus, utpote
qui aliquibus generationis proprietatibus cum reli-
quis genitis communicet : si enim eadem in eo di-
cerentur, quiz in aliis qua per generationem in
rerum natura prodeunt, ad fraternam aliquam re-
lationem Unigeniti significatum sermo transferret.
Quare si quod cum aliis qux generantur, neque
mistionem, neque communionem patitur, Unigeniti
significatum ostendit, nihil certe eorum quz in ima
generatione cernuntur, in bhypostasi Filii, quie ex
Patre est, intelligi admittemus. Atqui proprium
est omnium quz per generationem subsistunt, ante
generationem non esse: lhoc igilur alienum ab
Unigeniti proprietate, cui nihil vogum et erroneutm
in ulla coimmunis generationis specie et tnodo
adesse et competere Unigeniti appellatio testatur.
Ergo iste materialis et sensui amicus doctor per-
suadeatur, per aliam generationis speciem suaruni
opinionum vagum errorem emendare. Sed (orte
D dices, cum splendorem glorie et unguenti odorem
audis, quod non erat splendor ante propriam genc-
rationem; sed cum boc dixeris, nihil prorsus csse
gloriain dabis , neque unguentum, non enim cst :
vel cz:ecam in seipsa et luce carentem aliquando
fuisse gloriam existimandum, vel unguentum suavis
exspirationis sterile. Quare si splendor non erat,
neque gloria crat omnino. Et si odor non est, neque
unguentum esse nunc demonstratum cst. Quod si
terrent aliquem haec quz a Scriptura assumuntur
exempla, ut non exacte Unigeniti magnificentiam
exprimentia, quia non idem sit cum subjecto se-
cundum substantiam, vel halitus cum upguento,
vel radius cum sole, verus sermo metum cjus exi-
mat, qui dicit, quod erat in principio, et quod om-
787
omnia przexsistit, przsertim cum Joannes in pre-
cenio suo vociferetur, quod Et apud Deum erat
Verbum, et Deus erat Verbum. Si igitur Pater est
P'eus, et Deus est etiam Filius, quzxmam ad exactam
de Unigenito iieologiam relinquitur dubitandi ra-
tio, cum Filii siguificatione proprietas naturz no-
tificetur, per splendorem vero, unio et conjunctio
nullis intervallis dissita significetur, Dei autem
appellatio qu;e Patri et Filio :equaliter accommo-
datur, honoris per omnia zequalitatem indicet? Cha-
vaeter vero sive figura omnis substantie qus in
prie magnitudinis penitus significat, et forma Dei
strando in seipso per qua positio figuratur.
S. GREGORII NYSSENI 788
nia est, quaecunque est. principium. et quod ante A μὲν o Πατὴρ, 8ebc
δὲ καὶ ὁ Yió;* τίς ἔτι xacasziae-
ται πρὸς τὴν ἀχριθῆ τοῦ Μονογενοῦς θεολογίαν ἀμφι-
θολία, ὅταν τῇ μὲν τοῦ Υἱοῦ σηµασίᾳ τὸ κατὰ φὐ-
σιν οἰκεῖον γνωρίζεται, τῷ δὲ ἁπαυγάσματι τὸ συνα-
φές τε xal ἁδιάστατον, τῇ δὲ τοῦ Θεοῦ προσηγορίᾳ
χατὰ τὸ ἴσον ἐφηρμοσμένῃ Πατρί τε χαὶ Yio, τὸ διὰ
πάντων ὁμότιμον; 'O δὲ χαρακτῆρ πάσῃ τῇ ὑποστά-
cet τοῦ Πατρὺς ἐπιθεωρουμένῃ τὸ ἀνελλιπὲς τοῦ
ἰδίου μεγέθους διασηµαίνει, xaX dj μορφὴῇ τοῦ θεοῦ
την διὰ πάντων καταμηνύει ταυτότητα, τῷ πάντα
δεικνύειν ἐφ᾽ ἑαυτῆς δι ὧν f) θέσις χαρακτηρίζεται.
Patre consideratur, perfectam plenitudinem pro-
per
omnia ostendit identitatem , omnia demon-
Rursus igitur proponamus Eunomii sermonem. D DA τοίνυν προθῶμεν τοῦ Εὐνομίου τὸν λόγον.
Non erat, iuquit, ante propriam generationem. (Quis
hic est, quem non esse autumat ? Recenseat divina .
nomina, quibus ille qui ex Eunomii opinione ali-
quando non erat, nominatur. Dicet ergo lucem,
beatitudinem, vitamque et incorruptibilitatem , et
justitiam et sanctificationem, el virtutem et veri-
tatem, et qua sunt ejusmodi. Iste igitur qui ail ante
generationem ipsum non fuisse, palam procul du-
hio clamat, quod non erat veritas, quando ille non
eral, non erat vita, non erat lux, non erat irncor-
ruptibilitas, non aliud quidquam corum qux in Deo
intelliguntur. Praeterea quod est absurdius et ad
impietatem acerbius, non erat splendor, non erat
eharacter, sive figura. Dum enim dicit non esse
spleidorem, non esse quoque vim resplendentem
nrorsus simul astruit, ut in exemplo lucern:ze videre
est. Qui enim lucerne fulgorem dixit, lucernam
eplendere simul ostendit; et qui non esse fulgorem
dicit, lucernz ardentis exstinctionem consignifiea-
vit. Quare cum Filius non esse dicitur, etiam Patris
non exsistentia necessaria conseculione astruitur.
$i enim alterum alter! coh:zeret. continenter, secun-
dum apostolicum testimonium , et splendor glori,
et character substantiz, et sapientia Dei, qui alte-
rum conjunctorum ncgat esse, unius sublatione
reliquum funditus sustulit. Quare si non est splen-
dor, confitendum cst, neque splendentem naturam
esse, et si character non subsistit, neque figuratam
esse personam. Si praterea non est sapientia et
virtus Dei, neque illum esse prorsus fatendum est,
qui non absque sapientia et virtute iu seipso intel-
lisitur. Si igitur non erat unigenitus Deus, prius-
quam fieret, sicut ait Eunomius, Christus autem
Dei est virtus ct Dei sapientia, et character, et
splendor : igitur non erat omnino Pater, cujus Fi-
lius est virtus et sapientia, et character, et splen-
dor : nullo quippe modo licet ratione complecti,
neque substantiam nullo charactere signatam , ne-
que gloriam qu: luce careat, neque Deum sapientia
erbatum, neque opificem absque manu, neque prin.
cipium rationis expers, neque Patrem sinc Filio.
*cd omnia qu:e sunt ejusmodi, οἱ his qui fatentur
οἱ qui aspernantur, sibi invicem simulesse decla-
ελίτ, Et per unius sublationem. et quod conjun-
C χατὰ τὸν λύχνον ἑστὶν ὑποδείγματος.
Obx ἦν, qnot, πρὸ τῆς ἰδίας γεν»ήσεως. Τίς οὑτός
ἐστιν, ὃν οὐκ εἶναι λέγει; Εἰπάτω τὰ θεῖα ὀνόματα,
olg ὁ xav! Εὐνόμιόν ποτε μὴ ὢν ὀνομάσεται. Οὐχοῦν
φῶς ἑἐρεῖ xat µαχαριότητα, ζωήν τε καὶ ἀφθαρσίαν,
xa δικαιοσύνην xal ἁγιασμὸν, χαὶ δύναμιν xaX ἁλή-
Octav, xai τὰ τοιαῦτα. 'O τοίνυν πρὸ τῆς γεννᾖσεως
λέγων αὐτὸν μὴ εἶναι, ἄντιχρυς ταῦτα Bod, ὅτι οὐχ
ἣν ἀλήθεια, ὅτε ἐχεῖνος οὐκ fiv, οὐκ ἦν ζωὴ, οὖχ ἦν
φῶς, οὐχ ἣν δύναµις, οὐχ ἣν ἀφθαρσία, οὐκ ἄλλο τι
f» τῶν ἓν Θεῷ νοουµένων οὐδέν. Καὶ τὸ ἔτι τούτων
παραλογώτερον, χαὶ εἰς ἀσέδειαν χαλεπώτερον , οὐχ
ἣν ἀπαύγασμα , οὐκ fj» yapaxtho. Ἐν γὰρ τῷ μὴ
εἶναι λέγειν ἁπαύγασμα, τὸ μτδὲ τὴν ἁπαυγάζουσαν
δύναμιν εἶναι συγχατασχενάςεται πάντως, πῶς ἐπὶ τοῦ
0 γὰρ τὴν αὐ-
γὴν τοῦ λύχνου εἰπὼν τὸ xai λάμπειν τὸν λύχνον
συνεδείξατο, xaX ὁ uh εἶναι τὴν αὐγὴν λέγων τὴν
σθέσιν τοῦ φωτίζοντος συνεσήµανεν. "Ὥστε ὅταν Ó
Υἱὸς μὴ εἶναι λέγηται, χαὶ ἡ τοῦ Πατρὺς ἀνυπαρξία
κατ) ἀνάγχτν Ex τοῦ ἀχολούθου χατασκξυάξεται. El
γὰρ συνηµµένως ἔχεται τοῦ ἑτέρου τὸ ἕτερον, χατὰ
τὴν ἀποστυλικὴν µαρτυρίαν, χαὶ τὸ ἀἁπαύγασμα τῆς
δόξης, xaX ὁ yapaxzhp τῆς ὑποστάσεως, χαὶ ἡ σοφία
ποῦ θεοῦ, ὁ τὸ ἕτερον τῶν συνηµµένων μὴ εἶναι M-
γων, τῇ τοῦ ἑνὸς ἀναιρέσει συνανεῖλε πάντως χαὶ τὸ
λειπόμενον’ ὥστε τοῦ ἁπαυγάσματος μὴ ὄντος, ὅμο-
λογεῖσθαι μὴ εἶναι μηδὲ τὸν ἁπαυγάςουσαν φύσιν,
χαὶ τοῦ χαραχτῖρος μῆ ὑφεστῶτος, μτδὲ τὴν y4-
ραχττριζοµένην εἶναι ὑπόστασιν, σοφίας Ok καὶ
δυνάµεως θεοῦ μὴ οὕσης, μηδὲ ἐχεῖνον πάντως εἶναι
ὁμολογεῖσθαι, τὸν δίχα σοφίας τε xal δυνάμεως t9
ἑαυτοῦ μὴ νοούµενον, El οὖν οὐκ ἣν ὁ μονογενῆς θε
πρὶν γενέσθαι, καθώς φησιν ὁ Ἐὐνόμιος: Χριστὺς δὲ
θεοῦ δύναμις xal θεοῦ σοφία, xal χαρακτῆρ xi
ἀπαύγασμα" οὐκ ἣν πάντως οὐδὲ ὁ Πατὴρ, οὗ ὁ YI
ἑύναμίς ἐστι xa σοφία, καὶ yapaxvhp xal ἀπαύ.
ἵασμα' οὐ Υὰρ ἔστιν ἐπινοῆσαι τῷ λόγῳ, οὔτε ὑπό-
στασιν ἀχαραχτάριστον, οὔτε ἁλαμπῆ δόξαν, dit
ἄσοφον Θεὸν, οὐχ ἄγειρα δημιουργὸν, οὐχ ἄλογον ἂρ'
gh», οὐχ ἄπαιδα Πατέρα. ᾽Αλλὰ πάντα τὰ τοιαῦτα
ἐπί τε τῶν ὁμολογούντων xaX ἐπὶ τῶν ἀθετούντων xii
ἀλλήλοις συναναφαίνεται. Καὶ διὰ τῆς τοῦ ἑνὸς ἆναν
ρέσεως καὶ τὸ συνημμένον συναφανίζεται. Ἐπειλ
τοίνυν κατασχευάγεται παρ) αὐτῶν τὸ μὴ εἶναι 5!
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Vill.
790
Rpb τοῦ Y:sícÜat, ὃ ἐστιν ἁπαύγασμα δόξης A ctum ci adharet simul evanescit. Quoniam igitur
ἀχολούθεια guvava:pil τῇ τοῦ ἁπαυγάσματος
ιρτίᾳ χαὶ τὴ» τῆς δόξης ἁἴδιότητα 065a δὲ ὁ
9» 60:v τὸ μονογενὲς φῶς ἀπηυγάσθη). νοησάτω-
'περιττοὶ thv. σοφίαν, ὅτι σύμμαχοι τῶν Ἐπι-
luv δογμάτων ἀναπεφῆνασιν, xaX πρησχήµατι
ιμανισμοῦ τὴν ἀθεῖαν πρεσθεύοντες. Διπλῆς τοί-
ατὰ τὸ ἀχόλουθον τῆς ἁἀτοπίας ἀναφανείτης, f
»υ μὴ εἶναι τὸν 8eby λέγειν, ἡ μὴ ἀνάρχως εἶναι,
ὑσαν τὸ ὄλχοῦν ἐχ τῶν φανέντων, Tj ἄθεοι λέ-
ε, ἡ µγχέτι ἄναρχον εἶναι τῷ Πατρὶ «t» οὗ-
λέγειν. ᾽λλλὰ μὴν φεύγειν εἰχὸς αὐτοὺς τὸ
νοµίνεσθαι. Οὐκοῦν λείπονται τὸ μὴ εἶναι
τὸν θὲὺν κατασχευάζειν. Ei δὲ τοῦτο ἡ τῶν
Ιχθέντων ὀκολούθεια συναναγχάζει, mou αἱ ποι-
καὶ ἄστρρροι τῶν ὀνομάτων ἀντιστροφαί;, Ποῦ
χανος τῶν συλλογισμῶν ἀνάγχη, διὰ τῆς τοῦ
του πρὸς τὸ γεννητὸν διαστολής τὰς Υραώδεις
περιθομθοῦύσα ;
eb ipsis Filius won essc astruitur priusquam geni-
tus essel, qui est glorie splendor ( consequentia
autem simul cum splendoris non-exsistentia tollit
etiain glorie zternitatem ; gloria autem est Pater,
unde unigenita lux resplenduit), intelligant isti. qui
sapientia exuberant, se Epicureorum decretorum
patronos et defensores manifestos esse, οἱ Christia-
nismi praetextu ac specie atheiam (id est impieta-
tem, sive Dei abnegationem)asserere, Cum igitur
sit duplex ex consecutione demonstrata absurditas,
vel omnino Deum non esse ut dicant, vel non esse
absque principio: quod ex his manifeste probatis
ipsis videbitur eligant, vel ut divinitatis abnega-
tores dicantur, vel ut non amplius essentiam primn-
cipio carentem Patri csse affirment. Euimvero veri-
simile est ipsos fugere Dei negatores existimari.
Reliquum est igitur eos astruere Deum non essc
eternum, Quod si hoc eorum qua demonstrata
Onsequentia cogit necessario, ubi vari: et irretortze nominum reciproce conversiones? ubi ine-
lis svilogisimorum necessitas, per ingeniti cum genito differentiam circum aniles aures bom-
?
λὰ ταῦτα piv εἰς τοσροῦτον. Καλὼς 8' ἂν ἔχει
P ἐφεξῆς παριδεῖν ἀνεξέταστον * σιωπάσθω 65
μέσου παίγνια, ofc ὁ δεινὸς οὗτος ῥήτωρ µτι-
βῶς ἐναθρύνεται, εἴτε παίζων, εἴτε σπουδἀάκσων
ς χαθ) ἡμῶν λο:δορίαις, ὡς διὰ τούτου κρείττων
τὸν λόγον ἑσόμενος. OS γὰρ 6 βιάσεταί τις
ἣ τοῖς λοξοῖς τὰ ὄμματα συνδιαστρέφειν τὰς
$ τοῖς ὑπὸ δαιµονίας νόσου παραπεπλγγόσ: συν- C
κθλοῦσθα:, συνεξάλλεσθα!: xal συγχαταπίπτειν
act. Αλλ ἐχείνους μὲν ἐλεήσομεν, ἡμεῖς δὲ
θεστηχότος οὐκ ἐχστησόμεθα, Φησὶ τοίνυν στρέ-
ρὸς τὸν δ,δάσχαλον ἡμῶν τὸν Ev τῷ πράγματι
᾿ὡς δη χατὰ πρόσωπον τἣν μάχην ποιούµενος,
ς δίοις ἁλώσῃ πτεροῖς. Ἐκείνου γὰρ εἰρηχότος,
ὃν ἀεὶ παρεῖναι τῷ ἐπὶ πάντων θεῷ, χαλὸν δὲ
X)tou παιδὺς εἶναι πατέρα” οὐχοῦν µηδέποτε
ὧν ἀπεῖναι αὐτοῦ, μηδὲ ἄνευ Υἱοῦ τὸν Πατέρα
tt * θελήσαντα δὲ μὴ ἁἀδυνατῆσαι, δ.νάμενον δὲ
υλόμενον, bv τῷ χατὰ γνώµην εἶναι xai ἀεὶ
τὸν Yiby, διὰ τὸ dst θέλειν τὸ ἀγαθόν' mob;
γὰρ ἡ διάνοια τῶν ὑπὸ τοῦ Πατρὸς ἡμῶν elpn-
βλέπει ' ταῦτα προδιασὀρας ὁ Εὐνόμιος Ex τῆς
| σοφίας ἐπεισαχθέντα, τοιαύτην τινὰ ῥῆσιν
ἀνατροπὴν τῶν εἱρημένων προθάλλετα., xal
Τίς γενγήσῃ, λἐγοντός τινος τῶν τοῖς τοιούτοις
ἐμμεμελετηχότων ' ὥσπερ εἴπερ τὸ ὅτμιουρ-
αλὺν xa πρέπον θεῷ, πῶς ox ἀνάρι» αὐτῷ
ὃν χαὶ πρέπον παρΏν, εἴπερ ἄναρχος 6 8:5; :
Ότα µίέτε ἀγνοίας χωλυούσης, μήτε ἀσθενείας
δούσης, f) πρὺς τὸ δτμιουργεῖν ἡλικίας, xal
Ιμφορίσας χακῶς σεαυτῷ κατέχεας ob Υὰρ
Θτοῦ Opi; εἰπεῖν. El μὲν οὖν fv δυνατὺν αὑ-
y διδάσχαλον πρὸς τὸ ἐρωττηθὲν ἀποχρίνασθαι,
ἂν τῷ Εὐνομίῳ, τίς ἂν ἐγένετο, χαθὼς οὗτος
Σε διὰ τῆς θεοπαιδεύτου γλώττης, τό τε θεῖον
tuv µυστήριον, χαὶ µαστίζων τοῖς ἑλέγχοις
je ἁπάτης προστάτας, 031: φανερὸν γενέσθαι
Sed lic hactenus. Operae pretium autem videre-
tur, quod deinceps sequitur non indiscussum prz-
terire. Sed ludicra interjecta silentio involvantur,
quibus hic vehemens orator juveniliter exsultat ,
sive jocans, sive serio agens in conviciis contra nos
conjectis, quasi per hiec ratione superior futurus.
Nullus enim vi nus adiget, cum linis cet obliquis
oculos itidem extorquere, vel cum morbo d:en:o-
niaco perculsis simul exagitari, ana saltare οἱ cor-
pore concidere. Sed illorum quidem miserebimur,
nos autem de composito mentis statu non dimove-
bimur. Ait igitur in magistrum nostrum seru:one
converso, quasi reipsa contra pcrsonam decertans,
quod propriis pennis captus sit. Cum enim ille
dixisset, quod pulchrum est sive honestum semper
adesse Deo, qui est in omnibus, przclarum autem
sive honestum talis filii esse patrem : igitur nun-
quam honestum abesse ab ipso , ncque sine Filio
Patrem esse voluisse : volentem autem non. impo-
tentem fuisse, sed potentem cet volentem voti sui
compotem esse, semperque habere Filium , quia
semper vult bonum : ad. hoc enim corum qua a
p Patre nostro dicta sunt tendit intelligentia: hac
Eunomius prius traducens et carpeus, advecta. ex
sapientia externa, talem quamdam dictionem ad
eveisionem eorum quas dicta sunt. proponit, et ait :
Quis generabit?(cum dixisset aliquis eorum qui in
tibus sermonibus exercitati sunt:) queniadmo-
dum, siquidem condere et creare honestum et Deo
decorum est: quo modo ipsi origiue carenti bone-
sim et decens non aderat, siquidem origine et
principio caret Deus ? Ergo etiam h:ec quas creata
sunt, cum neque ignorantia siL qua prohibeat, ne-
que infirmitas qu: impediat vel :etas ad operandum,
el quaecunque congerens male in te ipsum effu-
disti ; nam in Deum, dicere nefas. Si igitur posset
magister ad iuterrogatum respondere, Eunemio os-
721
S. GREGORII NYSSEN! 499
tenderet, quis genitus est, sicut hic interrogavit A τᾶσιν ὅτον τὸ μέσον ἐστὶ µε-αξὺ διαχόνου μυστηρίων
per linguam a Deo eruditam, et tunc divinum re-
velans mysterium, et refutationibus flagellans erro-
ris przsides, ut omnibus sit manifestum quantum
intersit inter ministrum mysteriorum Christi, et
mimum ridiculum, vel fictorem novorum et prodi-
giosorum placitorum. Sed quoniam ille quidem,
sicut ait Apostolus, mortuns Deo loquitur, hic vero,
tanquam non sit qui contradicat, talia projicit : etsi
nostra responsio Dasilii magni vocem non zquet,
nihilominus hxc ad presens interroganti respon-
debimus, quod Sermo tuus, quem ad subversionem
nostrorum profers sermonum , ipse testatur nos
vera dicere in iis in quibus impielatis (1 dogma
refellimus. Neque enim aliud nos tam graviter accu-
samus, quam quod contendis existimare nos de-
bere, Dominum creature nihil differre ab iis quz
communia sunt creatura : et quod a vobis przten-
ditur contra Unigenitum omnino damnamus. Nam
si quod in creatura vides, putas oportere hoc etiam
unigenito Deo congruere, conclusum est, quod
summopere contendimus ; per tuos enim sermones
rationum tuarum absurditas satis est demonstrata
omnibusque facta perspicua ; et quod nos in veri-
tàte sermonem pravum corrigimus ac reprehendi-
mus , quodque tibi de unigeuito Deo opinio talis
est, ac de reliquis creaturis; perinde ac si de ali-
quadubitatio esset, non de unigenito Filio, Deo,
opifice omnis creature, sive ante eral, sive post
Patri aderat. Quid igitur ad haec infit vox magistri?
Quod natura bouui est, non pium est non seniper
in Deo esse credere. Nullam enim videre causam
propter quam consentaneum est bonum bono non
adesse, neque propter potestatis defectum , neque
propter voluntatis inoplam. Quid ad hzc dicit qui
his adversatur ? Quod si Deum Verbum ex zterno
credendum esse dederis, et de creaturis idem fate-
beris. O quomodo novit ratione discernere creatu-
rarum naturam et divinam majestatem! Quomodo
scit qux utrisque sunt congrua, quzque de Deo et
qua de creatura pie fas est existimare! Si, inquit,
Χριστοῦ, xal µίµου γελοίΐου, 1) ποιητοῦ χκαινῶν τε xat
ἀλλοχότων δογμάτων. Ἐπεὶ δὲ ὁ μὲν, χαθώς φησιν
ὁ ᾿Απόστολος, ἀποθανὼν τῷ θεῷ λαλεῖ, ὁ δὲ ὡς οὖχ
ὄντος τοῦ ἀντεροῦντος τοιαῦτα προθάλλει, xXv μὴ τὸ}
ἶσον fj παρ᾽ ἡμῶν ἀπόχρισις ἔχῃ, ὡς πρὸς τὴν τοῦ
μεγάλου Βασιλείου φωνὴν, πλὴν ἐν παρόντι ταῦτα
πρὸς τὸν ἑρωτήσαντα φίσομµεν, ὅτι Μαρτυρία τοῦ
ἀληθεύειν ἡμᾶς Ev of, τὸ δόγμα τῆς ἀσεθείας ἑλέγχο-
μεν, ὁ ab; Υίνεται λόγος ὁ ἐπὶ ἀνατροπὴ τῶν ἡμετέ-
ρων προφερόµενος λόγων. Οὔτε Υὰρ ἄλλο τι τοσοῦτον
ἡρμεῖς αἰτιώμεθα, ἢ τὸ μηδὲν οἴεσθαι διαφέρειν ἡμᾶς
τοῦ χοινοῦ τῆς Χτίσεως τὸν Δεσπότην τῆς κτίσεως"
xai τὸ παρ) ὑμῶν προτεινόµμενον χατὰ τοῦ Μονογε-
νοὺς ἡμεῖς αἰτιώμεθα. El γὰρ ὅπερ ἐπὶ τῆς κτίσεωςς
B βλέπεις, τοῦτο δεῖν olet ἐφαρμόζειν καὶ τῷ μονογενεζ
θ:ῷ, πέρας ἔχει τὸ παρ᾽ ἡμῶν σπονυδαζόµενον * ἁκ-
ελήλεγχται γὰρ διὰ τῶν σῶν λόγων τὸ ἄτοπον, xal
πᾶσι γέγονε χαταφανές * ὅτι τε ἡμεῖς Ev ἀληθείᾳ «y
λόγον εὐθύνομεν , xat ὅτι σοι ἡ περὶ τοῦ μονογενοῦς
θεοῦ ὑπόληψις τοιαύτη ἐστὶν, ofa. καὶ περὶ τὰ λοικὰ
τῶν χτισµάτων, περί τινος ἡ ἀμφισθήτηαις Tiv, οὐ
περὶ τοῦ μονογενοὺς Ylou τοῦ Θεοῦ, τοῦ δημ:ουργοῦ
πάσης τῆς χτίσεως, εἴτε ἀεὶ ἣν, εἴτε ὕστερον τῷ Ila-
«pi προσεγένετο. Τί οὖν περὶ τούτου φησὶν dj τώ
διδασχάλου φωνή; "Ot: τὸ τῇ φύσει xaXbv, οὐχ εὐαχές
ἔστι μὴ ἀεὶ ἐν τῷ Θεῷ πιστεύειν εἶναι. Μηδὲ γὰρ
αἰτίαν ὁρᾶν τινα καθ) ἣν εἰχός ἐστι τὸ ἀγαθὸν τῷ
ἀγαθῷ μὴ παρεῖναι, µήτε χατὰ δυνάµεως ἕλλειφιν,
μήτε χατὰ τὴν τῆς βουλῆς ἁγονίαν. Τί πρὺς ταῦτά
φησιν ὁ τοῖς εἰρημένοις μαχόμενος; "Oct ἐὰν τὸν θεὺν
Λόγον δῷς ἐξ ἀῑδίου πιστεύεσθαι, καὶ περὶ τῶν ὃτ-
μιουργηµάτων τὸ ἴσον δώσεις. Ὢ πῶς οἷδε διαχρἰνειν
τῷ λόγῳ δημιουργηµάτων φύσιν καὶ θείαν µεγαλειό-
τητα!Ι πῶς ἐπίσταται περὶ ἑκατέρου τὰ πρόσφορα,
ὅσα τε περὶ τοῦ Θεοῦ, καὶ ὅσα. περὶ τῆς χτίσεως εὖ-
σεθῶς ἔστιν οἵεσθαι!ὶ El ὁ δημιουργὸς, φησὶν, ἀπὸ
τοῦ χρόνου τῆς δημιουργίας ἄρχεται. OO. γὰρ ἅλλῳ
τινὶ τὴν τῶν γεγονότων ἀρχὴν ἔστι σηµειώσασθαι, μὴ
ἐν τῷ ἰδίῳ διαστήµατι τοῦ χρόνου τὰς ἀρχὰς xal τὰ
τέλη τοῖς Υινοµένοις ὀρίζοντος.
opifex a tempore opificium auspicatur. Non enim alio aliquo eorum quz sunt facta, principium licel
notare, nisi tempus in proprio intervallo principia el extrema his qua fiunt definierit.
Quocirca inquit oportere factorem temporum a
principio simili esse ceepisse. Sed creatura quidem
principium habet szcula, factoris autem szculorum
quodnam principium cogitabis ? Si quis dicat, illud D
principium esse quod est in Evangelio, quod qui-
dem est illud quod declaratur, cum quo colizrenter
Filii confessio simul demonstratur, nec fas est eum,
qui est in Patre, sicut dicit Dominus , ab aliquo
puncto temporali cepisse. Sin autem aliud quod-
dam preter illud principium esse asserit, dicat no-
men quo tale principium signilicatur, cum nullum
ante sxculorum constitutionem coinprehendatur.
Ergo talis sermo a pia οἱ religiosa opinione erga
unigenitum Deum nullo modo nos dimovebit,
tametsi anus muliercule. huic qu:estioni lanquam
valide applaudant, siquidem in his quz ab initio
Διὰ τοῦτό φησι δεῖν χαὶ τὸν ποιητὴν τῶν χρόνων
ἀπὸ τῆς ὁμοίας ἀρχῆς τοῦ εἶναι ἄρξασθαι., 'AXX ἡ
μὲν χτίσις ἀρχὴν τοὺς αἰῶνας ἔχει, τοῦ δὲ mous
τῶν αἰώνων ποίαν ἐπινοήσεις ἀρχὴν ; El μὲν Τὰ
τὴν ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ τις λέγῃ, ὅπερ ἐστὶν ἐχεῖνο τὁ
δηλούµενον, (p συνηµµένως xal fj τοῦ Υἱοῦ ὁμολογία
συναναδείχνυται, χαὶ οὐκ ἔστι τὸν ἐν τῷ Πατρὶ ὄντα,
χαθώς φησιν ὁ Κύριος, ἀπό τινος σημείου χρονικό
ἄρξασθαι. E! δὲ ἄλλην τις ἀρχὴν παρ) ἐχείνην λέγε
εἰπάτω τὸ ὄνομα ᾧ σημειοῦται τὴν τοιαύτην py"
μηδενὸς χαταλαμθανομένου, πρὸ τῆς τῶν αἰώνων ον’
στάσεως. Οὐχοῦν οὐδὲν ἡμᾶς παραχινῄἠσει τῆς εὐθί-
θοῦς περὶ τὸν μονογενή θεὸν ὑπολήψεως ὁ τοιούτά
λόγος, xàv ἐπικροτῶσ.ν αἱ Ὑράες ὡς ἰσχυρῷ 18
προθλήµατι. Μένομεν γὰρ ἐπὶ τῶν ἐξ ἀρχῆς 6T
σµένων, ἐρηρεισμένον ἔχοντες ἐπὶ τῆς ἀληθείας 1l
193
CONTRA EUNOMIUM , 1105. VIII.
714
Aóyov* ὅτι ὅσα περὶ τοῦ μονογενοῦς θεοῦ λέγειν ὁ A sunt. decreta. manemus, firmatam atque innixam
τῆς εὐσεδείας ὑποτίθεται λόγος, οὐδεμίαν ἔχει πρὸς
«hv χτίσιν τὴν οἰχειότητα, ἀλλὰ πολλῷ τῷ µέσῳ διώ-
pigeat τοῦ τε πάντα πεποιηχότος , χαὶ τῶν ἔργων
αὐτόῦ τὰ γνωρίσματα. El μὲν οὖν ἐν ἑτέροις τισὶν
εἶχέ τινα χοινωνίαν ὁ Ylbc πρὸς τὴν χτίσιν, ἔδει πάν-
Ttc μηδὲ χατὰ τὸν τῆς ὑπάρξεως τρόπον παρηλ-
λάχθαι λέγειν. Ei δὲ ἅμοιρος fj χτίσις τῶν τοιούτων
ἑστὶ τῶν ὅσα περὶ τὺν Υἱὸν µεμαθήχαμεν ' ἄναγ-
χαῖον πάντως, μηδὲ χατὰ τοῦτο λέγειν tbv χοινωνίαν
ἔχειν. 0ὐδὲ γὰρ ἐν ἀρχὴ ἣν fj χτίσις, οὔτε πρὸς τὸν
θεὸν fjv, οὔτε θεὸς fv, οὐ ζωὴ, οὐ φῶς, οὐχ ἁνά-
στασις, οὗ τὰ λοιπὰ τῶν θεοπρεπῶν ὀνομάτων, οἷον,
ἀλήθεια , διχαιοσύνη, ἁγιασμὸς., χριτῆς, δίχαιος ,
worth; τοῦ παντὸς, ὑπάρχων πρὸ τῶν αἰώνων, βα-
σιλεύων τὸν αἰῶνα, χαὶ ἐπ᾽ αἰῶνα xaX ἔτι, οὐχ ἁπαύ-
ἵαάσμα δύξης dj χτίσις, οὗ yapaxvhp ὑποστάσεως ,
οὐχ ἁγαθότητος εἰχὼν , οὐ χάρις, οὐ δύναμις, οὐχ
ἀλίθεια, o) σωτηρία, οὐκ ἀπολύτρωσις , οὐδέ τι
κοιοῦτον ὅλως τῶν εἰς óófav τοῦ ΒΜονογενοῦς παρὰ
efc Γραφῆς λεγομένων, οὐΣὲν ἐπὶ τῆς χτίσεως , οὔτε
ἔστιν , obs: λέγεται , ἵνα τὰς ὑνηλοτέρας παρίσττµι
φωνάς, τὸ, "Eq ἐν τῷ Πατρὶ, καὶ à Πατὴρ ἐν
&pol, xaX, Ὁ ἑωραχὼς ἐμὲ ἑώρακε τὸν Πατέρα, xaX,
Οὐδεὶς εἶδε τὸν Υἱὸν εἰ μὴ] ὁ Πατήρ. El μὲν οὖν
εἶχε τὰ τοιαῦτα xal τηλιχαῦτα προσμαρτυρεῖν ὁ λό-
τος τῇ χγίσει, καλῶς ἂν τὸ περὶ ταύτην θειωρούμενον
xa ταῖς περὶ του Μονογενοῦς ὑπολήφεσιν ἐφαρμότειν
(exo δεῖν, Ex τῶν ὁμοφύλων πρὸς τὸ συγγενὲς Υινο-
µένης τῆς παραθέσεως. El δὲ πάντα τὰ τοιαῦτα νοή- σ
µατά -ε χαὶ ὀνόματα πρὸς μὲν τὸν Πατέρα τὴν χοι-
νωνίαν ἕνει, τῆς δὲ περὶ τὴν χτίσιν ὑπονοίας ὑπέρ-
Χειται ' ἄρ' οὗ χαταδύεται ὑπ αἰσχύνης ὁ σοφὸς xal
ἀγχίνους διὰ τῶν ἐν τῇ χτίσει θεωρουµένων φυσιολο-
Ἱῶν τῆς χτίσεως Κύριον, οὕπω συνιεὶς ὅτι ἄλλα τῆς
κτίσσώς ἔστι τὰ γνωρίσματα; Toy γὰρ ὄντων πάν-
των 1j ἀνωτάτω διαίρεσις εἰς τὸ χτιστὸν χαὶ ἄχτιστον
εν τομὴν ὄχει τὸ μὲν ὡς αἴτιον τοῦ γεγονότος,
τὸ δὲ ὡς ἐχεῖθεν γενόµενον. Διηρημένης τοίνυν τῆς
εε Χτιστῆς φύσεως χαὶ τῆς θείας οὐσίας, xal οὖδε-
μίαν ἐπιμιξίαν ἐχούσης χατὰ τὰς γνωριστιχὰς ἰδιό-
τητας, ἀνάγχη πᾶσα yh διὰ τῶν ὁμοίων ἑχατέραν
νοεῖν, prob τὰ αὐτὰ γνωρίσματα τῶν δ.εστηχότων
ἁαπτὰ τὸν τῆς φύσεως λόγον ἀναδητεῖν, Ty». τοίνυν
veritati habentes rationem : quia quicunque de
unigenito Deo dicere pietaiis scrmo suggerit, nul-
lam habent cum creatura necessitudinern, sed longo
intervallo, et ejus qui fecit, et operum ipsius note
et indicia sunt distincta. Si igitur in aliis quibus-
dam haberet aliquam communionem Filius cum
creatura, oporteret omnino dicere eum secundum
exsistentie modum non differre. Qued si exsors est
creatura talium quacunque in Filio didicimus :
necessarium plane, neque secundum hoe dicere
habere communionem. Neque enim in principio
erat creatura, neque apud Deum erat, neque Deus
erat, neque vita, neque lux, non resurrectio, neque
reliqua nomina quz Deum decent, ut veritas, ju-
stitia, sanctificatio, judex, justus, opifex molitorque
universi, qui est ante secula, moderans szculum et
regnaus in szculum et ultra, non splendor gloriz
creature, non character, sive expressa forina sub-
Stantix, non bonitatis imago, non gratia, non vir-
tus, non veritas, non salus, non redemptio, neque
quid ejusmodi eorum qua ad gloriam Unigeniti a
Scriptura dicuntur, nihil in creatura neque est. ne-
que dicitur, ut sublimiores illas voces pretermit-
tam, nempe: Ego in l'atre et Pater in me; et, Qui
vidit me, vidit et Patrem, οἱ, Nullus vidit Filium
nisi Pater !*. Si igitur talia et tanta dé creatura
posset sermo testari, recte ipsi viderentur quae in
ipsa spectantur, accommodari posse notionibus his
quas de UnigenitoJtabere debemus, comparatione
facta eorum qu: sunt cjusdem generis inter se.
Quod si omnes ha notiones et nomina quse de Filio
dicuntur, cum Patre habent communionem , notio-
nes autem qua de creatura sunt superant, annon
iste sapiens el solers pudore confunditur, dum per
ea quz in creatura considerantur, de Domino crea-
turz, velut naturali ratione disserit, necdum in-
telligens alia esse signa et indicia per qua creatura
dignoscitur ? Eorum enini omnium qus sunt, summa
divisio in id quod creatum est, et quod increatum,
partitionem habet : hoc. quidem ut causam ejus
quod factum est, illud vero ut illinc factum. Cum
igitur natura creata et divina essentia sit ita di-
stincta, nullamque societatem babeat secundum
ἐν τῇ χτίσει φύσεως, χαθώς φησι τῆς παναρέτου Σο- D proprietates, quibus dignoscuntur; omnino necesse
ela; ὁ λόγος, ἀρχὴν χαὶ τέλος xal µεσότητα χρόνων
ko' ἑαυτῆς δειχνυούσης, xal πᾶσι συμπαρατεινοµέντς
τοῖς χρονιχοῖς διαστήµασι, ταύτην τὴν ἰδιότητα, οἷόν
τινα χαραχτῆρα τοῦ ὑποχειμένου λαμθάνοµεν, ἓν τῷ
ἁάντως xai ἀρχὴν αὐτοῦ τινα τῖς συστάσεως βλέ-
πειν, xal πρὸς τὸ μέσον ὁρᾷν, καὶ πρὸς τὸ πέρας ταῖς
ἑλπίσι συµπαρατείνεσθαι. Μεμαθήχαμεν γὰρ ὅτι
οὔτε ἐξ ἁϊδίου ἣν ὁ οὐρανὺς, xa fj γη, οὔτε εἰς τὸ
ἀῑδιον ἔσται , ὡς kx τούτου ὃΏλον εἶναι, ὅτι xol ἀπὸ
ἀρχης τινος τὰ ὄντα fozazo, xat εἴς τι πάντως xa-
ταλήᾷει πέρας. 'H δὲ θεία φύσις χατ οὐδὲν µέρος
περατουµένη , ἀλλὰ πανταχόθεν Ev τῷ ἀορίστῳ πᾶν
!5Jo31. xiv, 9.
est non per similia utramque intelligere, neque
easdem notas seu cognitionis insignia eorum que
secundum naturz rationem distant, inquirere. Cum
igitur natura creata, sicut ait omnipotentis Sapien-
ti: sermo, principium οἱ finein et medium empo-
rum in seipsa demonstret, et cum omnibus tempo-
ralibus intervallis extendatur , hanc proprietatem
velut characterem quemdam, id est notam subiecti
sumimus, in co quod aliquod principium suz con-
stitutionis videmus, et medium cernimus , et ad
extremum terminum spe pariter extendimur. Didi-
cimus cnim quod celum non est ab eterno, οἱ
οὗ
S. 6ΠΕΟΟΙΗ NYSSENI
i06
terra, neque in seternum erit, ul ex eo sit. perspi- A πέρας, διαθαΐνονσα , πὀῤῥωθέν ἐστι τῶν ἐπὶ τῆς
cuum, quod ab aliquo principio qu: sunt in rerum
natura coeperunt, et iu aliquod extremum prorsus
desinent. Divina autem natura nulla parte termi-
nata, sed undique in infinitum omnem terminum
permeans, longe abest ab his signis el notis qui in
creatura inveniuntur. Etenim dimensionis expers,
sine quantitate et incircumscripta potentia, in seipsa
complectens s:ecula, εἰ omnem quz in ipsis conti-
nelur creaturam, atque omni ex parle. seculorum
inlinitatem propriz: naturz :ternitate. exsuperans,
vel nullum habet signum quod naturam ejus signi-
ficet, vel aliud quiddam omnino, εἰ quod creatura
non liabet. Quoniam igitur proprium creature est,
principium habere, alienum prorsus ab iucreata
χτίσεως εὑρισχομένων σημείων. 'H γὰρ ἁδιάστατος
χαὶ ἄποτος xaX ἀπερίγραπτος δύναμµις, £v ἑαυτῇ τοὺς
αἰῶνας χα) πᾶσαν τὴν ἐν τούτοις ἔχουσα χτίσιν, xat
πανταχόθεν τῆς τῶν αἰώνων ἀπειρίας τῇ ἁἴδιότητι
τῆς ἰδίας ὑπερεχπίπτουσα φύσεως, Ἡ οὐδὲν ἔχει ση-
μεῖον τὸ χαταμηνύον τὴν φύσιν, ἢ ἄλλο τι πάντως,
xai οὐχ ὅπερ ἡ χτίσις ἔχει. Ἐπεὶ οὖν ἴδιον τῆς χτί-
σεως τὸ ἀρχὴν ἔχειν, ἀλλότριον ἂν εἴη τῆς ἀχτίστου
φύσεως τὸ τῆς κτίσεως ἴδιον. El γὰρ xa0' ὁμοιότητα
κτίσεως χαὶ hv τοῦ Μονογενοῦς ὕπαρσιν Ex τινος
καταλαμθανομµένης ἀρχῆς ὑποτίθεσθαί τις ἀξιώσειε,
xat' ἀνάγχην πάντα χατὰ τὴν τῶν λοιπῶν ἀκολού-
θειαν τῷ περὶ τούτου λόγφ συνεφαοµόσει. Οὐ γὰρ
ἔστι τῆς ἀρχῆς δοθείσης μῆ συνομολογῆσαι xai τὸ
natura, quod creatur est. proprium. Si enim ad B ἐπόμενον.
similitudinem creaturz etiam Unigeniti exsistentiam ab aliquo comprehensibili principio caisse,
supponere quis censuerit, necessario et reliqua quie in creatura inveniuntur, rationi ejus accom-
modaverit. Non enim integrum est dato principio non simul confiteri quod sequitur.
Quemadmodum enim si quis honiineu esse con-
cesserit, qu:e sunt natura humane eum habere per
hauc confessionem annexuit, εἰ animal ipsum et
rationale dicens, et si quid aliud in homine intelli-
gitur: eadem ratione si unum quid eorum qua
proprie creature attribuuntur, in divina essentia
inlellexerimus, jam non nobis liberum crit am-
plius rationem eorum qua in ipsa cónsiderantur
nature immortali non applicare. Principium enim
violente et necessario quod post ipsum sequitur
exigel : principium enim quod sic intelligitur,
corum qua post ipsum sunt principium est. Quare
si illa fuerint, et hoc esse necesse est : si vero illa
sublata fuerint, neque quod antecedit manere.
Cum igitur sapientia οἱ medietatem et finem prin-
cipio przponat, si in Unigeniti natura principium
aliquod ejus subsistentix» ab aliquo puncto deter-
minatum sumpscerimus, sicut dogmatizat lizeresis,
procul dubio concedet sapientia, et finem et me-
dium principio copulare. Quod si hoc fiat, invenie-
tur nobis theologus iste argumentis demonstrare
Deum mortalem esse. Si enim principium finis
secundum rationem sapientiz necessario sequitur,
medium eliam inter extrema consideratur: qui
unum dederit, potestate el alia simul astruit, men-
suras οἱ extreimum vite fin: m. naturz infinite. de-
termiuans. Quod si hoc impium est οἱ absurdum,
equali vel etiam majore accusatione dignum est,
principium dare sernioni in impielateu) desinenti:
hujus autem absurditatis principium inde elucet,
quod existiment vitam Filii alio circumseripto
principio esse conclusan. Quare duorum alterum,
vel mutabuntur ad sanum sermonem per ca qua
dicla sunt coacti, et cum Patris zernitlate eum
qui ex illo est, contemplabuntur; vel nisi hoc ve-
liut, utroque extremo terminabunt Filii zternita-
tem, nempe principio et fine, infinitatem vitae
ipsius ad id quod non exsistit adducentes. Quod
$i et animorum et angelorum natura fine carct,
neque prohibetur in zternum perpetuari, quia sit
C
"Ὥσπερ γὰρ εἴ τις ἄνθρωπον εἶναι δρίη, τὸν τὰ
τῆς φύσεως διὰ τῖς ὁμολογίας ταύτης συνήρτησε,
xai «υον αὐτὸν χαὶ λογιχὸν εἶναι λέγων, καὶ e τι
ἄλλο votivat περὶ τὸν ἄνθρωπον) χατὰ τὸν αὐτὺν
λόγον , εἰ ἓν τι τῶν περὶ τὴν χτίσιν ἰδιωμάτων ἐπὶ
τῆς θείας οὐσίας κατανοήσαιμεν, οὐχέτ ἐφ᾽ ἡμὶν
ἔσται , τὸν λόγον τῶν ἐπ αὐτΏς θεωρουµένων, μὴ
ἐφαρμόσαι τῇ ἀχηράτῳ φύσει. Ἡ γὰρ ἀρχὴ βιαίως
τε xat ἀναγκαίως τὸ μεθ) ἑαυτὴν ἀχόλουθον ἐπιζητή-
σει' fj γὰρ οὕτω νοουµένη ἀρχὴ τῶν μετ αὑτὴν &atty
ἀρχὴ, ὥστε εἰ ἐχεῖνα εἴη , καὶ ταύτην εἶναι, εἰ δὲ
ἀναιροῖτο τὰ συνημμένα, μηδὲ τὸ προηγούµενον µέ-
νειν. Τῆς τοίνυν σοφίας xal µεσότητα xal τέλος τῇ
ἀρχῇ προτιθείσης, εἰ λάθοιµεν ἐπὶ τῆς τοῦ Μονογε-
νοῦς φύσεως ἀρχήν τινα ἀπό τινος σημείου ὁριζομέ-
νην τῆς ὑποστάσέως , χαθὼς δογµατίζει ἡ αἴρεσις,
οὐ συγχωρήσει πάντως fj σοφία, μὴ χαὶ «b πέρας
xai τὸ μέσον τῇ ἀρχῇ συναρτῆσαι. El 68 τοῦτο γέ-
votzo, εὑρεθῆστται ἡμῖν ὁ θεολόγος, θνητὸν τοῖς Ez
χειρῆμασιν ἀποδειχνύων τὸ θεῖον. El γὰρ τῇ ἀρχὴ
τὸ τέλος χατὰ τὸν τῆς σοφίας λόγον ἀναγχαίως ig-
έπεται, xal τὸ μέσον ἐνθεωρεῖται τοῖς πέρασιν ὁ τὸ
ἓν δοὺς, τῇ δυνάµει xal τὰ ἄλλα συγχατεσχεύασε,
µέτρα xal πέρας ζωῆς ὀρίζων τῇ ἀορίστῳ φύσει.
Ei δὲ τοῦτο ἀσεδές τε xai ἄτοπον, τῆς ἴσης ἢ xol
µείφονος ἄξιον καττγηρίας ἐστὶ, τὸ ἀρχῆν δοῦναι
τῷ λόγῳ τῷ ἀτέθειαν λέγοντι' ἀρχὴ δὲ τῆς τοιαντης
ἀτοπίας ἐφάνη, τὸ ἐν ἀρχῇ τινι περιγεγραμμµένην
toU. You τὴν ζωῖν νοµίσαι. "Date δυοῖν θάτερον, 1j
μεταθΊσοντα: πρὸς τὸν ὑγιαίνοντα λόγον ὑπὸ τῶν
εἰρημένων ἀναγχαξόμενοι, καὶ τῇ τοῦ Πατρὸς ἀῑδιό-
τητι τὸν ἐξ ἐχείνου συνθεωρῄσουσιν. f) εἰ μὴ τοῦτο
βούλοιντο, καθ) ἑκάτερον περατώσουσι τοῦ Yiou €
ἀῑδιον, τῇ ἀρχὴ καὶ τῷ τέλει τὸ ἄπειρον αὐτοῦ τῆς
ζωῆς εἰς τὸ ἀνύπαρχτον ἄγοντες. El δὲ ἀτελεύτητος
καὶ τῶν φυχῶν xai τῶν ἀγγέλων ἡ φύσις , xai οὐδὲν
χωλύεται εἰς τὸ ài7wv προϊέναι, διὰ τοῦ xal χτιττῆν
εἶναι, xal ἁπό τινος την ἀρχὴν τῆς συστάσεως ἐσχη-
χέναι, ὡς. διὰ τούτου δύνασθαι ἂν καὶ ἐπὶ τοῦ Xot-
στοῦ τὸ ἴσον τοὺς ὑπεναντίους εἰπεῖν ὡς μήτε ἐξ
CONTRA EUNONIUM, LIB. VIII.
195
toc xai εἰς τὸ ἀτελεύτητον παρατείνοντος. A Creata et ab aliquo principium sua subsistentiae
à προφέρων χἀχεῖνα λογιζέσθω, ὅσον μεταξὺ
σεως 1j θεότης ἕστηχε τοῖς ἰδιώμασι. Tr; μὲν
Vento; ἴδιον τὸ ἀνενδεὲς παυτὸς τοῦ χατὰ τὸ
θεωρουµένου vofpazog* f δὲ χτίσις Ex µετ-
V9 βελτίονος £v τῷ καλῷ γίνεται’ τις οὗ u^-
εἶναι Ἡρξατο, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἐν τῷ χαλῷ εἶναι
P διὰ τῆς πρὸς τὸ χρεΐῖττον ἐπαυξήσεως. ἐν
εσθαι χαταλομθάνετα.. Διότι οὐδέποτε ἐπὶ
εειλημµένου ἵσταται" ἀλλὰ πᾶν τὸ κτηθὲν διὰ
πτουσίας &pyt τῆς πρὺς τὸ μεῖνον ἀνόδου γίνε-
ἡ χατὰ τὴν Παύλου φωνὴν , οὐδέποτε παύεται
προσθεν ἐπεχτεινομένη , xat λήθην ποιουµένη
ισθεν. Ἐπεὶ οὖν ἡ μὲν θεότης αὐτοζωή ἐστι’
ὁ μονογενὲς , θεὺς χαὶ ζωὴ, χαὶ ἀλήθεια,
) εἴ τι ὑψτλὸν χαὶ θεοπρεπές ἐστι νόηµα; ἡ B
ες ἐχεῖθεν τῶν ἀγαθῶν λαμθάνει τῆν χορη-
ανερὸν &x τούτων ἂν εἴη, ὅτι εἶπερ µετέχουσα
Rc, iv τῷ ζῆν ἐστι. καὶ εἰ παύσαιτο τῆς
ίς, χαὶ τοῦ ἐν τῷ ζὴν εἶναι παύσεται πάν -
| μὲν οὖν xal περὶ τοῦ μονογενοῦς θεοῦ ταῦτα
εολμῶσιν , ὅσα περὶ τῆς κτίσεως ἀληθές ἐστι
xai τοῦτο μετὰ πάντων Λλεγέτωσαν, ὅτι
τῇ χτίσει xal τοῦ εἶναι ἄρχεται , xal ἐν τῷ
ιθ) ὁμοιότητα τῶν φΦυχῶν διαμένει. El δὲ ὁ
εονωή ἐστι, xal τοῦ ἐπείσαχτον ἔχειν ἐν Eav-
ζωὴν οὐ προσδέεται * τὰ δὲ ἄλλα πάντα οὐχὶ
τιν, ἀλλὰ μεθεχτικὰ τῆς ζωῆς γίνεται.
habeat, ita ut per lioc adversarii possint in Christo
idem dicere, quod quamvis non sit ab zterno, ta-
men in zeternum se protendat. Qui hzc profert,
etiam illa secum reputet , quantum distet divinitas
a creatura, per proprietates quz in ea sunt. Nam
divinitatis quidem proprium est nulla qu» secun-
dum bonum spectetur notione indigere; creatura
vero melioris participatione in pulchro fit, qui
quidem non solum esse capit, sed etiam semper
deprehenditur incipere in pulchro esse, propter in-
crementum quo semper tendit in melius, Quare
nunquam in compreliensione totius boni consistit ,
Sed omne quod partum est per participationem
principium fit ascensus ad id quod melius est, Et
juxta Pauli vocem , nunquain. cessat. ad anteriora
extendere se οἱ oblivisci eorum qua sunt retro **,
Quoniam izitur divinitas ipsa vita est, Deus autem
unigenitus Deus et vita, et veritas, el quodcunque
excelsum εἰ Deo decorum cogitari potest, creatura
vero illine bonorum subministationem capit, ex
his manifestum esse possit, quod si quidem particeps
est vite, verum est eam vivere ; si participare ces-
saret, proculdubio desineret etiam vivere. Si igitur
εἰ de unigenito Deo Ίο dicere audent, quzecunque
de creatura verum est dicere, illud etiam his om-
nibus «qua «dicunt addant, quod similiter cum
creatura esse ccepit, et in vita instar animarum
iet. Quod si ille quidem est ipsamet vita, nec necesse est eum aliunde in se vitam adventi-
abere; alia autem omnia non vita sunt, sed vitze participia fiunt.
Ev&yx» διὰ τῶν ἐν τῇ χτίσει βλεποµένων πα- ο Qua igitur necessitas cogit, ex iis qu:e in creatura
μσθαι τῷ Μονοχενεῖ τὸ ἁῑδιον; Τὸ μὲν yàp
εύτως χατὰ τὴν φύσιν ἔχον, ἀπαράδακτόν ἐστι
αντίου, χαὶ τῆς πρὸς τὸ ἕτερον μεταθολῖς
xtov. Οἷς δὲ ἡ φύσις µεθόριος , τούτοις ἕπαμ-
τει πρὸς ἑκάτερον fj ῥοπὴ, χα. ἐξουσίαν τοῖς
νώμην προσκινουµένοις. El οὖν fj ὄντως ζωὴ
ia τε xai ὑπερχειμένη θεωρεῖται φύστε, fj
υσις ταύττς πρὸς τὸ ἀντιχείμενον πάντως
b εἰχὸς χαταλίξει, Πολύσημος ὃΣ τῆς ζωῖς
) θανάτου f| ἕννοια, καὶ οὐ κατὰ τὸν αὐτὸν
νη τρόπον. Ἐπὶ μὲν γὰρ τῆς σαρχὸὲς, ἡ τῶν
ικῶν αἱσθῆσεων ἐνέργειά τε καὶ χίνησις ζωὴ,
t* xat τὸ ἔμπαλιν ἡ σθέσις αὐτῶν xai διά-
θάνατος ὀνομάνεται, Ἐπὶ δὲ τᾶς νοερᾶς φύ-
ἡ πρὸς τὸ θεῖον οἰκείωσις, d ἀληθής ἐστι
xaX ἡ τούτυ ἁπόπτωσις θάνατον ἔχει τὸ
Av) χα) τὸ ἀρχέγονον χακὸν ὁ διάθολος , xal
€ λέγεται, xal εὑρετῆς θανάτου: ἀλλὰ xal
ἔχειν θανάτου παρὰ τοῦ Αποστόλου λέγεται.
) διπλης, χαθὼς εἴρηται, τῆς τοῦ θανάτου ση-
| Ax τῶν Γραρῶν νορυµέντς, ὁ μὲν ἀλτθῶς
ός τε xal ἀναλλοίωτος , μόνος ἔχει, τὸν ἆθα-
, XàY φῶς οἰχεῖ τῷ ζόφῳ sr, χαχίας ἀπρόσι-
καὶ ἀπροσπέλαστηων. "Όσα ὃξ τοῦ νανάτου µετ-
Hg ἀθανασίας διὰ τῆς ἐπὶ τὸ ἐ)αντίον ῥοπΏς
γινόμενα ' εἰ 65 ἀποῤονῇ τῆς τοῦ ἀγαθοῦ
Philipp. i, 15. " Hebr. u, i4. ** L Tim, vi, 10.
cernuntur aeternitatem vitae Unigenito praescribere?
Quod enim semper eodem modo natura se habet. con-
trarii capax non est, neque in alterum mutationis
est particeps. Quibus vero natura est contermina,
seu in coníinio boni et mali constituta, horum
propensio anceps in alterutrum vergit, pro libera
potestate eorum qui ex animi sententia moventur.
Si igitur vera vita in divina et supereminenti na-
tura spectatur, hujus dil»psio ad oppositum pror-
$us, ul consentaneum est , desinet. Mul.iplex au-
t^in. vitze εἰ mortis significatio, neque modo codem
intelligitur. Nam in carne, corporeorum sensuum
functio et inotio vita dicitur ; contra ipsorum ex-
stinctio et dissolutio mors nowinatur. ln intelle-
ctuali vero natura approximatio ad Deum vera est
vita , aversio aulem et lapsus a Deo mortis no-
mine appellatur. Quapropter princeps malum, id
est primus mali auctor diabolus, et mors. vocatur
et mortis inventor, sed οἱ mortis imperium habere
ab Apostolo dicitur ". Cum igitur, sicut. dictum
esL, mortis duplex significatio in Scripturis intel-
ligatur, is quidem qui vere immutabilis est atque
inalterabilis, solus babet immortalitatem , et. lu-
cem habitat caligini vitiositalis inaccessam et in-
viam !5. Quacunque autem morti sunt obnoxia ,
cum ab immortalitate ob propensionem quam lia.
799
S. GREGORII NYSSENI
ld
bent in contrarium procul absint, $1 a boni parti- A µετουσίας, δέξαιτο ἄν τῷ τρεπτῷ τῆς φύσεως τὴ»
cipatione defluant, ob nature mutabilitatem de-
terioris communionem possunt accipere : quod
quidem nihil aliud est quam mors, proportionem
quamdam cum morte corporali habens. Quemad-
modum enim in corporibus, naturalium functio-
num exstinctio inors vocala est, sic in spirituali
essentia, ad bonum non moveri, mors est οἱ vite
secessus, Quare haretica absurditas non adverse-
tur sermoni arguenli quod intelligitur in creatura
incorporea. Mors enim quas naturz spirituali com-
petit, hzc est a Deo separatio quam non vitam
nominamus, neque ab hac natura potentia sepa-
Tala est. Nam entis a non ente processio nature
mutabilitatem indicat. Cui autem cognata est alte-
ratio, hoc gratia et favore corroborantis a con- B
trarii consortio arcetur, non propria naturz vir-
tute in bono manet. Quod autem tale est , non est
eternum. Si ergo verum est dicere , divinam es-
sentiam οἱ creatam naturam per eadem non esse
dimetiendam , neque etiàm conveniens est per
aliquod principium essentiam Filii circumscri-
bere, ut non boc dato, et relique creature pro-
prietates unius confessione simul adesse conce-
dantur. Aperte enim redarguitur absurditas ejus
qui unigenitum Deum per ea quz de creatura di-
cuntur, a Patris zternitate abscindit. Ut enim nihil
aliud eorum qus nolis signant creaturam in fa-
ctore creature conspicitur, sic neque ex eo quod
hzc sit ab aliquo principio demonstrari potest, (c
semper in Patre esse Filium, qui est sapientia et
virlus, οἱ lux, et vila et omnia quis in paterno
sinu considerantur.
KATA
EYNOMIOY
χοινωνίαν τοῦ χείρονος * ὅπερ οὐδὲν ἕτερόν ἐστιν, f
θάνατος, ἀναλογίαν τινὰ πρὸς τὸν σωματιχὸν θάνκ-
τον ἔχων. Ὡς,γὰρ ἐνταῦθα τῶν τῆς φύσεως ἕνεργη-
µάτων fj σθέσις θάνατος χέχληται, οὕτως xal ἐπὶ τῆς
γοερᾶς οὐσίας , fj πρὸς τὸ ἀγαθὸν ἀχινησία θάνατός
ἐστι, χαὶ ζωῆς ἀναχώρησις. Ὡς μὴ ἀντιπίπτειν τῷ
λόγῳ τὴν αἱρετιχὴν ἁτοπίαν ἑλέγχοντι τὸ περὶ τὴν
ἀσώματον Χτίσιν νοούμενον. Ὁ γὰρ χατάλληλος d
νοερᾷ φύσει θάνατος, τοῦτ ἔστιν ὁ χωρισμὸς τὼ
θεοῦ, ὃν οὗ ζωὴν ὀνομάζομεν, οὐδὲ ταύτης τῖς φύ-
σεως τῇ δυνάµει χεχώρισται. Ἡ γὰρ ἐκ τοῦ μὴ ὄν-
τος πάροδος τὸ τρεπτὸν χαταμηνύἒι τῆς φύσεως.
Ὦ δὲ συγγενὴς fj ἀλλοίωσις, τοῦτο χάριτι τοῦ Lv-
ισχύοντος τῆς τοῦ ἑναντίου µετουσίας ἀπείργεται,
οὐχὶ δυνάµει τῆς ἰδίας φύσεως ἓν τῷ ἀγαθῷ μένει.
Τὸ δὲ τοιοῦτον οὐχ ἁϊδιον. El οὖν xaX ἀληθεύει λέ-
γων, μὴ δεῖν διὰ τῶν αὐτῶν τὴν θείαν οὐσίαν xd
τὴν χτιστὴν φύσιν Σναλογίζεσθαι ’΄ μηδὲ διά τινος ἁρ-
χῆς περιγράφειν τοῦ Υἱοῦ τὸ εἶναι, ὡς ἂν μὴ τούτου
δοθέντος, χαὶ τὰ λοιπὰ τῆς χτίσεως ἴδια τῇ τοῦ ἑνὸς
ὁμολογίᾳ συµπαρεισέλθοι. Ἐλέγχεται γὰρ φροδήλως
ἡ ἁτοπία τοῦ τὸν μονογενῆ 8cby διὰ τῶν περὶ τῆς
κτίσεως λεγομένων τῆς τοῦ Πατρὸς ἀῑδιότητος ἆπο-
σχἰζοντος. Ὡς γὰρ οὐδὲν ἄλλο τῶν χαρακτηριζόντων
τὴν χτίσιν περὶ τὸν ποιητὴν χαθορᾶται τῆς χτίσεως,
οὕτως οὐδὲ τὸ ἁπ᾿ ἀρχῆς τινος εἶναι ταύτην , ἀπό-
δξιξις γίνεται xal πάντοτε εἶναι ἓν τῷ Πατρὶ τὸν
Yióv* ὃς ἐστι σοφία τε xai δύναμις, xat φῶς,
χαὶ ζωὴ, xal πάντα ὅσα ἓν τῷ πατρικῷ θεωρεῖται
χόλπῳ.
ΛΟΓΟΣ Q'.
CONTRA EUNOMIUM LIBER NONUS.
CAPITA SEU SUMMARIA NONI LIBRI.
4, Nonus. liber theologiam Eunomii aliquo usque
recle se habere ait. Deinde immensam absurditatem
detestatus, mirabiliter redarguit illud ex Philone
Judao ab Eunomio (propter convenientiam animo-
rum) transcriptum, Deus est ante omnia, qua ge-
nita sunt, addito et hoc : Qui proprie dominatur
potentia.
9. Filii generationem non habere se ad modum Eu-
uomii dicentis : Tunc Pater genuit Filium, quando
voluit, e( non prius : sed Filium omnium bonorum
plenitudinem semper exsistere, et in Patre spectari,
sapientissime demonstravit, ipso Eunomii dicto ad
demonsirationis confirmationem assumplo.
$. Generationem Filii omnia swcula. antegressam,
non astimari debere ex communi et curnali qene-
ratione, sed inilii εἰ [inis expertem esse ; non au-
*
KEOAAAIA TOY ΕΝΝΑΤΟΥ ΛΟΓΟΥ.
α’. '0 δὲ 0 Acyoc τὴν Ebvoplov θεολογίαν μέ-
χρι έν τινος καῶς ῥηθεῖσαν «Ἰέγει. Elt
ἐφεξῆς éx τῶν ΦΙ.Ίωνος «όγων τὸ, Ὁ Θεὸς xp)
τῶν ἅ.1.Ίων, ὅσα γεγγητὰ, διὰ τὴν c αν
τοῦ φρονγήματος μετὰ τῶν (ov ἀναμίξας M-
Tor. προσθεὶς δὲ xal có, Τῆς ἰδίας xataxparti
vr
ἁάµεως. τὴν ὑπερθολὴν tnc ἀτοπίας pv-
σαχθεὶς, θαυμαστῶς ἑξε.]έγχει.
β’. Elza τὴν τοῦ Ylov γένγησιν οὗ κατὰ τὴν Εὺ-
γοµίου «ρωνἩν, Τότε ἐγέννησε, Aérortoc, ὅτε
ἠθέ.ησεν ὁ Πατὴρ, xal οὐ πρότερον, zdr-
τω» ἀγαθῶν xal xadov ποήρωμα τὸν Yir
ὄντα, dcl. ἐν τῷ Πατρὶ θεωρείσθαι, πανγσόφως
ὑπέδειξεν», αὑτῶν τῶν Εὐνομίου «ἰόγων cvr-
ηγορίαν ποιισάμεγος τήὴςτοιαύτης ἁποδείξεως.
γ’. Καὶ ὅτι κατὰ τὴν xowiyy καὶ σαρκώδη γέννη-
σιν ἡ προαιὠγιοςτοῦ Μονογεγοὺς οὗ τεχµαἰρεται,
dAA' ἄγαρχός ἐστι καὶ ἀτεεύτητος, xal οὐ xa-
CONTRA EUNOMIUM, LIB. IX.
ὑνόμιος ἀνοήσως ἀπὺ τῶν IHAdcor περὶ
» ῥηθέντων, καὶ τῆς παρ) 'E6palotc τοῦ
του ἀνγαπαύσεως ἁἀγαπ.]άττει, μὴ εἰδὼς
ύναμιυ αὐτοῦ.
τὴν κατὰ τοῦ µεγά-Ίου Βασιλείου παρὰ
ὑνομίου συκοφαντίαν, ὡς d τον τὸν
xalovrtoc, Ψψευδῆ ἁποδείξέας, xá-
ιρὶ τὸ ditior xal ὃν, καὶ ἀτελεύτητον τῆς
Μονογεγοῦς δημιουργίας τε καὶ «ωτὺς
κότους παγσόφως διεξελθὼν, τὸν «όγον
nu. P
802
lem ita. se habere, sicuti ex Platonis de anima
dictis, et ex Sabbati requie apud Hebraos commi-
niscilur, vim eorum minime intelligens.
&. Tandem refutata Eunomii calumnia, qua magnu
Basilium mendaciter appetiverat, quasi Unigenitum
ingenitum affirmasset, rursus de Umgeniti eternt-
tate, exsistentia et [inis carentia, deque creatione lu-
minis et tencbrarum perquam erudite disserens,
librum concludit.
ἐπὶ τοὺς ὑψηλοτέρους µετέρχεται λόγους, Α — Sed ad altiores transit sermones in sublime sese
ωρίσας ἑαυτὸν xal ὀγχώσας ἓν δισχένῳ qu-
λέγειν ἐπιχειρεῖ τι τῆς τοῦ Θεοῦ µεγαλο-
; ἑπάξιον. "O δὲ λέγει τοιοῦτόν ἐστι. Θεὸς
φησὶ, εὸ πάντων ἐξοχώτατον ἀγαθὸν,
των χράτιστε», καὶ πάσης ἀνάγκης ἐ.εύ-
ζαλῶς ὁ γεννάδας χαθάπερ τι πλοῖον ávsp-
) αὑτομάτως ὑπὸ τῶν τῆς ἁπάτης χυµάτων
νι της ἁλτθείας ἐγχαθορμίνει τὸν λόγον.
τῶν ἁγαθῶν ἑἐξοχώτατόν ἑστιν ὁ θεός.
yt τῆς ὁμολογίας ! Ἱιάντως δὲ τὸν péyav
! οὐκ ἂν γράφαιτο παράνομον γραφὴν, παρ)
ὁ μονογενὴς ἐν ὑφηλῷ τῷ χηρύγµατι διαγ-
5 ὁ xal πρὸς τὸν θεὺν (v, χαὶ θεὸς ὤν.
εἰ ἀξιόπιστος τῆς τοῦ Μονογενοῦς θεότττος
κεῖνος ὁ δὲ θΘεὺς τὸ ἐξοχώτατόν ἐστιν ἀγα-
flc ἅρα τὸ ἑξοχώτατον ἀγαθὸν παρὰ τοῦ
ες δόξης αὐτοῦ μεμαστύρηται. Της Cb
᾿φωνῆς xai ἐπὶ τοῦ Πατρὸς ἁρμοζούσης, τὸ
χὸν τῆς τοῦ ἑξοχωτάτου ἐμφάσεως, οὐδεμίαν
ῥίσεως παραδέχεται µείωσιν f) ὑπέρθεσιν.
δὲ ἡμῖν παρὰ τῆς τῶν ἐχθρῶν μαρτυρίας
ὕδειξιν της τοῦ Μονογενοῦς δόξης παρειληµ-
προσθετέον εἰς συμμαχίαν τοῦ ὁγιαίνοντος
αἱ τὸν ἑφεξῆς αὐτοῦ λόγον. Φησὶ vip, Oti
ώεατον ἀγαθὸν ὁ Θεὺς, ἅτε μήτε φύσεως
ρύσης, μήτε αἰτίας ἀἁγαγκαζούσης, μήτε
κατετειγούσης. yevrü τε καὶ δημιουργεῖ
v της ἰδίας ἑξουσίας ἑπεροχὴν, τὴν Bov-
Mxovcax ἔχων δύγαμυ πρὸς τὴν τῶν
wr σύστασιν. El τοίνυν ziv καλὺν κατὰ
rov βού.Ίησιν, οὐ µόνον γενγόμενον ὁρίζει
LLlà καὶ ὅτε γενέσθαι xaAór ^ εἴπερ dpa
ας, τὸ ποιεῖν ὃ μὴ βού.εται. Μέχρι τού-
Σληπτέος ἡαῖν πρὸς σύστασιν τῶν εὐσεθῶν
ν 6 àx ῥυπαρῶν τε xal πάντως χεχομµένων
ὁ διαπεπορπηµένος τῶν ἑναντίων λόγος" εἰ
τὴν τῆς ἰδίας ἑξουσίας ὑπεροχὴν τὴν βού-
πκουσαν ἔχων δύναμιν, πρὸς τὴν τῶν γινο-
ὑστασιν, ὁ τὰ πάντα χτίσας, µίτε φύσεως
σης, µήτε αἰτίας ἀναγχαζούσης, οὗ µόνον
εενον ὀρίζει χαλὸν, ἆλλὰ χαὶ ὅτε γενέσθαι
0 δὶ πάντα ποιῶν, ὁ µονογενής ἐστι θεὺς,
ηρύσσει τὸ Εὐαγγέλιον» οὗτος ὅτε {θέλησε,
τὴν χτίσιν ἐποίησεν ' τότε περιέσχε τῷ οὗ-
Mépatt διὰ της χυχλοφορουμέντς οὐσίας
y» bil τοῦ σχήµστος ἀπειλημμένον χόσμον
D
efferens, et inani flatu intumescens, quod Dei ma-
gnillcentia dignum sit, dicere aggreditur. Quod
autem ait tale est: Deus, inquit, cum sit omnium
eminentissimum bonum, et omnium oplimum ac po-
tentissimum, et ab. omni necessitate liberum. Prae-
clare generosus hic, veluti navigium quoddam non
saburratum temere et fortuito a fluctibus erroris
in portum veritatis sermonem appellit. Omnium
bonorum eminentissimum est Deus. O cgregiam
confessionem ! plane magnum Joannem non accu-
sabit legis perperam late, a quo Deus unigenitus
in excelso pracouio annuntiatur, qui apud Deum
erat, et Deus erat. Ergo si fide dignus Unigeniti
deitatis preco ille: Deus autem est eminentissi-
mum bonum : Filius igitur summum bonum, ab
inimico ejus glorie probatus est. Cum hzc vox
ctiamsi Patri accommodel superlativum significa-
tionis ejus, quod est eminentissimum, nullam ta-
men ex comparatione admittit imminutionem vel
superlationem. His igitur nobis ex testimonio iní-
micorum ad demonstrationem glor:e Unigeniti
assumptis, ad auxilium sani sermonis adjiciendum
est etiaen quod ipse deinceps dicit : inquit enim :
Eminentissimum bonum, Deus, utpote neque natura
impediente, neque causa cogente, neque indigentia
urgente, general el creat per superexcellentiam suc
potestatis, voluntatem sufficientem labens potentiam,
ad eorum qua facia sunt. constitutionem. Si igitur
omne bonum, secundum hujus voluntatem, non 50-
lum factum definit bonum, verum etiam quando [α-
cium est bonum : siquidem imbecillitatis est (acere
quod non vult. Hucusque assumendus nobis, ad
stabiliendam piorum dogmatum veritatem, ex sor-
didis et penitus intercisis dictiunculis infibulatus
adversariorum sermo, si secundum propriz potce-
statis. superexcellentiam, voluntatem suflicientem
liabens potentiam ad eorum quz fiunt constitutio-
neu, qui omnia condidit, neque natura impediente,
neque causa cogente, deflnit non solum bonum
factum esse, sed etiam aliquando factum esse bo-
num. Qui autem facit omnia unigenitus est Deus,
quemadmodum praedicat Evangelium, hic quando
voluit, tunc et creaturam fecit, tunc crelesti cor-
pore per essentiam quz in orbem fertur, omnem
in figura intus comprehensum complexus est mun-
dum: quando przclare liabere hoc ita factum pa-
80» S. GREGORII NYSSENI 804
tavit , tum aridam patefecit, lunc aquas In cavita- A ὅτε xaX; E,-tv (£r) τοῦτο γενέσθαι, τότε ἀνέδεξι
tubus seorsim inclusit; tunc exstiterunt. germina,
tunc fructus, tunc animalium ortus, tunc hominis
fictio, quando horum unumquodque opportunum
videbatur sapientize ejus qui creavit. Qui autem fe-
cit omnia (rursus enim eumdem resumemus ser-
wonem) unigenitus est Deus, qui fecit. szcula;
intervallo enim s:culorum iis quae facta sunt prz-
$upposito, non tempus fas est dicere hoc tempo-
rale adverbium, quando voluit, tunc. etiam fecit.
Cum autem non esset szeculum, neque ulla inter-
vallis distincta notio circa divinam naturam quan-
tialis expertem, et dimensione carentem intelli-
gatur, necesse est omninu adverbiorum tempora-
liuin s'gnificationes jacere otiosas et inanes. Quare
creature quidem temporale principium, ut placuit D
sapientie ejus qui omnia fecit, datum esse dicere,
non extra verisimilitudinem est. Sed ipsam divi-
nam naturam in aliqua eMensione intervallata
speculari, eorum tantum est qui novam sapien-
tiam edocti sunt. Quale enim ct illud quod dictis
appositum est sponte pratergressus sum, ad pro-
positum festinans, quod nunc ad demonstrationem
solertiz scriptoris repetens recitabo.
Eminentissimus enim ipse Deus ante alia quecun-
que sunt genita, inquit, sui ipsius dominatur poten-
tie. Sermo quidem ad verbum ex Philone Ilebreo
translatus est a scriptore in proprium sermonem.
Et cui cordi est, ex ipsis Philonis operibus furtum
«uuomii manifestum fiet. Ego autem hoc. notavi in
przsens, non tantum ut verborum propriorum et
10tionum penuriam s:riptori probro vertam, quan-
tum legentibus ostendere cupio Eunomii dogma-
tum cum Judzorum sermonibus affinitatem; non
enim ejus oratio notionibus Philonis ad verbum
congruissel, nisi quaedam essel ctiam intelligentiae
liujus cum illo cognatio et societas. Sic enim ser-
monem invenire licet positum apud Πευγαιιπι:
Deus ante aliu quecunque genita. Quod autem se-
quitur ex nupera Judzorum doctrina projectum
est, nenipe,Proprie dominatur potentie. Hoc autem
auantam absurditatem habet, aperte ostendet sermo
cum discussus fuerit. Deus, ait, proprie dominatur
potentie. Dic mihi quid exsistens cui dominatur?
τὴν ξηρὰν, τότε τὰ ὕδατα τοῖς χοίλοις Evxat£xAevs
χώροις ' τότε xai βλαστήματα, τότε χαρποὶ, τότ
ζώων γένεσις, τότε ἀνθρώπου πλάσις ὅτε τούτων
ἕκχαστον εὔχαιρον ἑδόχει τῇ copia τοῦ κτίσαντος. Ὁ
δὲ τὰ πάντα movi gag (πάλιν γὰρ τὸν αὐτὸν ἑπαναλ).
άομα!; λόγον) ὁ µονογενἠς ἐστι θὲὺς, ὁ τοὺς αἰώνας
ποιῄσας, τοῦ γὰρ τοῦ διαστήµατος τῶν αἰώνων mpo-
χαταθεθληµένου τῶν ὄντων, οὗ χαιρός ἐστιν εἰπεῖν sb
γρονιχὸν τοῦτο ἑπίῤῥημα, ὅτι τότε ἐθουλήθη xdi
τότε ἐποίησεν. Λἰῶνος δὲ οὐκ ὕντος, οὐδέ τινος δια-
σττματικῖς ἑννοίας περὶ τὴν θείαν φὗσιν την ἅποσίν
τε xal ἁδ.άστατον θεωρουμένης ἀργεῖν ἀνάγχη
πάντως τὰς τῶν ypovuxov ἐπιῤότμάτων Ep.
Ὥστε τῇ μὲν χτίσει τὸν χρονικὴν ἀρχὴν κατὰ τὸ
ἀρέταν τῇ σοφἰᾳ τοῦ τὰ πάντα πεποιτγχότος δεδόσθαι
λέγειν, οὐχ ἔξω τοῦ εἰκότος ἐστίν. Αὐτὶν (b sb
θείαν φύσιν £v παρατάσει τινὶ διασττματιχῇ θεωρεῖν,
µόνων τῶν τὴν νέαν σοφίαν πεπαιδευµένων ἑστίν,
Οἷον γὰρ xàxsivo τοῖς εἱρηωένοις ἐγχείμενον ὑπερ-
έθην ἑκὼν, πρὸς τὸ προχείµενον σπεύδων, 2 Ον εἰς
ἁπόδειξιν της ἀγχινοίας τοῦ λογογράφου ἐπαναλα-
66:y ἀναψνώσομαι,
'O γὰρ ἑξοχώτατος αὐτὸς sóc πρὸ τῶν àl-
Ίων, φησὶν, ὅσα γεγγητὰ, τῆς αὑτῆς κρατεί δυ-
γάμεως. Ὁ μὲν λόγος ἐπ αὑτῃης τής λέξεως ἀπὸ
τοῦ Φί]ωνος τοῦ ᾿ἘΕθραίου μετενήνεχται παρὰ τον
λογογράφου ἐπὶ τὸν ἴδιον λόγον. Καὶ ὅτῳ φίλον. ἓν
αὐτῶν τῶν πεπονηµένων τῷ Φίλωνι χατάφωρος i
χλοπῆ τοῦ Εὐνομίον γενίσεται. Ἐγὼ ὃξδ τοῦτο παρ.
εσημηνάµην ἐπὶ τοῦ παρόντος, οὗ τοσοῦτον τὴν
τωχείαν τῶν ἰδίων λόγων τε xal νογµάτων τῷ λ0:
γογράφρωῳ ἑἐπονειδίζων, ὅσον δεῖξαι τοῖς ἑντυγχάνωσι
θέλων thv οἰχειότητα πρὸς τοὺς Ἰουδαίων λόγους
τῶν Εὐνομίου δογμάτων. O2 γὰρ ἂν ἐπ αὑτῖς τῆς
λέξεως τοῖς τούτου νοήβμασιν ὁ τοῦ Φίλωνος ἑἕνηρ-
µήσθη λόγος, εἰ μὴ τις ἣν xai τῆς διανοίας τούτω
πρὸς τὴν ἐχείνου συγγένεια. θὕτω γὰρ ἔστιν εὑρεῖν
Χείµενον παρὰ τῷ Ἑθραίῳ τὸν λόγον ' τὸ, Ὁ θεὺς
πρὺ τῶν ü.liov ὅσα 1ΕΝ»ητά. Τὸ δὲ ἔφεξης ἐχ
τῆς νέας Ἱουδαϊχῆς * προστῤῥίφη, τὸ, Tuc ἰδίας xe
τακρατεῖ δυνάμεως. ωι.ο δὲ ὅσην τὴν ἁτοπίαν
ἔχει, δείξει σαφῶς ὁ λόγος ἐξετατόμενος. ' Q 8eóc,
an aliud quid preter potentiam ipse exsistens, D φησὶ, «paret τῆς ἰδίαςδυγἁάµεως. Τί Gv, elzé pot
propria dominatur polentiz, qux quidem sit aliud
quid quam quod ipse est? Ergo ab impotentia su-
peratur potentia, Quod euim aliud quid est przter
potentiam, non est penitus polenta. Et sic inve-
nitur quatenus non esl potentia, secundum illud
potenti: dominari, Sed Deus cum sit potentia,
rursus aliam in seipso potentiam haberet, εἰ per
hanc alteri dominatur. Et αι pugna et dissensio,
υἱ Deus in seipso exsistentem fortitudinem parti-
tus, uno segmento potenti: alterum prosternal?
Non enim in seipso retineret potentiam, nisi major
aliqua. et. violentior potentia cum ipso adversus
hoc proeliaretur. Talis Eunomii Deus nescio quis
biformis sive duplicis naturz, vel multum conmpo-
τίνος κρατεῖ; "AX)o τι παρὰ τῆν ὀύναμιν ὧν aiti.
ἄ)λο τι οὕσης καταχρατεῖ της ἱρίας δυνάμεως;
Οὐχοῦν ἠττᾶται τῆς ἀδυναμίας ἡ δύναμις. Τὸ 4
ἄλλο τι παρὰ τὴν δύναμιν ὃν, δύναµις πάντως οὐκ
ἔστιν. Καὶ οὕτως εὑρίσχεται xa0b δύναμις οὐκ
ἔστιν, κατ ἐκτῖνο χρατῶν τῆς δυνάμεως. ᾽Αλλὰ δύ-
ναµις Qv ὁ θεὺς, πάλιν ἄλλην ἐν ἑαυτῷ ὀύναμν
ἔχοι, xal ταύτῃ χατακρατεῖ tf, ἑτέρας. Kal τί d
μάχη xai ἡ διάστασις, (ote µερίσαντα τὸν θεὺν
τὴν ἐνυπάρχουσαν ἰσχὺν ἑαυτῷ, τῷ ἓνὶ tpfa
τῆς δυνάµεως καταπαλαίειν τὸ ἕτερον: Οὐ γὰρ ὃν
νρατήσειε τῆς δυνάμεως ἑαυτῷ, μὴ συμμαχούσῃ.
αὐτῷ πρὺς τοῦτο µείςονός τινος xal βιαιοτέρας ὄννὰ-
aux. To:52:0; ἡ Εὐνομίου θ:.ὸς, διφυἠς τις ἡ τον
CONTRA EUNOXIUM, LIB. 1X.
80
f αὑτὸς πρὸς ἑαυτὸν µερικόμενος, ἀσύμφωνον A situs, ipse secum in partes divisus, discordem
δυνάμει τὴν δύναμιν * ὡς ταύτῃ μὲν πρὸς ἀτα-
µέρεσθαι, τῇ δὲ ἑτέρᾳ χωλύειν τὸ πλτμμελὲς
σεως. Tick χαὶ βουλόμµενος χρατεῖ πρὸς Υένε-
ὑσαν τὴν δύναμιν, µή τι γένηται χαχὸν Ex τοῦ
θῆναι τὴν γέννησιν, μᾶλλον δὲ πρὸ τούτου
Ίσει τὸ χρατούμενόν ἐστιν, ἑρμηνευσάτω. Τὸ
(όμενον, ὁρμητιχὴν τινα xal προαιρετικὴν
(ναι χίνησιν, ἐφ᾽ ἑαυτῆς ἰδιακόντως θεωρου-
Do γάρ τι τὸ χρατοῦν, xal ἕτερον ἐξ ἀνάγ-
X τὸ χρατούμενον. Κρατεζ τοίνυν ὁ Geb;
ἀμεώς τι οὕστς αὐτοπροαιρέτου τινὸς φύ-
ἄλλο τι παρὰ τοῦτο, ὁρμώσης πρὸς ἑνέρ-
| ἀτρεμούσης. El μὲν γὰρ ἀρεμεῖν ὑποτίθε-
ἠσυχάνον τοῦ χρατοῦντος οὐχ ἐπιδέεται. El
εἴν φηαι, δηλονότι κινουµένου τε καὶ ὁρμῶν-
τει. Τοῦτο δὲ ἄλλο τι τῇ φύσει παρὰ τὸν
οὕντα πάντως ἐρεῖ. Τί οὖν νοεῖ, τούτῳ φα-
ρω τῷ λόγῳ' ἄλλο τι παρὰ τὸν θεὸν ἐν ὑπο-
Ιεωρούμενον. Kat πῶς ἂν cn ἐν τῷ θεῷ τὸ ἀλ-
; H ἕξδιν «và χατὰ τὸ ἀνυπόστατον iy τῇ
σει θΣωρουμένην»; ἸΑλλ' οὑκ ἂν emot τοῦτο.
μὴ ὑφεστὼς οὐκ ἔστι, τὸ δὲ μὴ ὃν, οὐδὲ
αι, οὔτε ἀφ[ίεται. Τίς οὖν ἡ κρατουµένη δύ-
ix£lvr xal χωλνοµένη mphe την ἰδίαν ἕνερ-
ag ἔμελλεν ὁ χαιρὺὸς τῆς τοῦ Ἀριστοῦ γεννή-
πιστὰς ἀχώλυτον ἀφιέναι τῆν δύναμιν πρὸς
& φύσιν ἐνέργειαν φέρεσθαι; Τίς δὲ ἡ ἐν τῷ
fic ἀναθολῆς αἰτία, δι ἣν ὁ θεὸς τὸν τοῦ
νοῦς ὑπερέθετο Ὑέννησιν οὕτω χαλὸν εἶναι
; τὸ γενέσθαι Πατέρ; Τί 65 τὸ μέσον τοῦτο ὃ
της τοῦ Πατρὸς xai τοῦ 1Ἴοῦ ζωῆς παρενεί(-
Οὐ χρόνος, οὐ τόπος, οὗ διαστηματιχόν τι
οὐχ ἄλλο τοιοῦτον οὐδέν. Πρὸς τί τοίνυν ὁ
V διορατικὸς ὀφθαλμὸς ἀτενίζων, ἑἐνορᾷ τῆς
ὦ Υἱοῦ πρὸς τὴν τοῦ Πατρὸς ζωὴν, τὴν διά-
Αλλὰ πανταχόθεν συνελαυνόμενος, οὐδὲν
αι τὸ μεταξὺ xal αὐτὸς ἐξ ἀνάγχης συντί-
Wi; δὲ vo. τοῦ κεσιτεύοντος, ἄ.έσον
ναφῃ τὴν χοινωνίαν εἶναι οὗ καταδέχετα:.
ποχαἰαθαίνει «ob; τὰ ἡμέτερα τῆς Υνώτεως
χαὶ ἀνθρωπιχῶς ἡμῖν ὡς εἷς ἡμῶν xat αὐτὸς
εαι' ὑφομολογῶν ρέμα τῶν λογισμῶν thv
αν, xai καταφεύγων ἐπὶ τὸν λόγον, ὃν Ἆρι-
€ τε xal οἱ xav' αὐτὸν οὐχ ἑδίδαξαν. Τότε
jd, xaAór καὶ zpéxov vyerrqcai τὸν Ylóv
oóJ4sto. Μηδεμιᾶς ἐκ τούτου ζητήσεως
εένης τοῖς σώφρεσι»'' τοῦ, Διὰ τί μὴ πρό-
Τί ταῦτα, Εὐνόμιε, xai σὺ πενεύεις κατὰ
πώτας ἡμᾶς, καὶ χαταλιπὼν τὰς τεχνικὰς
uc, ἐπὶ τὴν ἅλογον συγκατάΏεσιν xal αὐτὸς
ύγεις, ὁ πολλὰ τοῖς ἄνευ λογικής ἑντρεχείας
οὔπι τῷ γράφειν ἑπονειδίσας; Ὁ πρὸς Βασί-
έχων, ὅτι AC ὧν ἀδύνατον τοῖς ἀνθρώποις
χεις τὰς ὑπὲρ τῶν πυευματ'κὼν λόγων εὐθύ-
ν ἰδίαν ἑλέγχεις ἄγνοιαν. Καὶ πάλιν ἑτέρωθι
προφέρων» ὅτι τὴν ἱβίαν ἀσθένειαν χοινο-
n
D
habens potenti: potentiam, ut hae quidein ad
confusionem et inordinationem efferatur, altera
vero prohibeat niotus excessum. Quid autem quad
volens retinet ad generationem erunmpentem po-
tentiam, ne quid mali nascatur ex hoc quod non
prohibita sit generatio, imo vero aute boc quid sit
quod natura tenetur explicet. Quod enim dicitur
impultrieem quamdam οἱ spontaneam ostendit
moltionem quz in seipsa peculiariter consideretur ;
aliud enim quid hoc quod retinet, et alterum nc-
cessario quod retinetur. Retiuet igitur Deus po-
tentiam qu3 est aliquid liberz et su: spontis na-
ture, vel qux sil aliud quid preter hoc, qua vel
ruat ad actum, vel qui quiescat; si enim quie-
Scere supponatur, quod quietum est non egel reti-
nente, Si autem retinere dicit, videlicet quod mo-
velur et ruit, tenet; loc autem quid aliud. natura
quam !llequi retinet prorsus dicet. Quid igitur intelli-
gil, hoc explanet sermone ; quid aliud quam Deum
qui in hypostasi cernitur. Quomodo in Deo quid
erit. alienum? an habitum aliquem secundum id
quod nequit subsistere in divina natura conside-
ratum ? Sed non hoc dixerit. Quod enim non sub-
sistit, non est. Quod aute: non. est, ueque tene-
tur, neque dimittitur. Quiz igitur potentia illa quae
teuetur et qua prohibetur, ne ad actum erumpat,
donec generationis Christi tempus instet, et urgeat
potentiam liberam minimeque impeditam dimit-
tere, ut ad. naturalem actum feratur? Qu» vcro
interjecta dilationis causa per quam Deus Unige-
niti distulit. generationem, nondum bonum csse
ratus Patrem fieri? Quodnam hoc mediuin intere
Patris et Filii vitam inseritur? Non tenipus, non
locus,non ulla intervallata notio, nihil aliud cjus-
modi. Ad quid igitur acutus iste et perspicax ocu-
lus contuens vil: Filii distantiam a Patris vita
conspicit? Sed undique dun compellitur et perlu-
strat, nibil esse interjeetum ipse necessario asti-
pulatur.
Cum autem nullum sit. interjectum medium,
immediatam et continuam communionem esse
non admittit, sed ad nostras cognitionis men-
suras descendit, et Llhumano more ut unus
nostrum éL ipse disserit, subconfilens sensim
ratiocinationum imbecillitatem , ct subterfugiens
ad rationem quam Aristoteles et ejus sectato-
res non docuerunt. Tunc enim, inquit, bonum
et deceus. generare Filium , quando voluit. Ne-
que ulla apud prudentes de ea. re fit. questio ,
Cur non prius ? Quorsum ista, o Eunowi ? tu etiam
pedibus incedis adversus nos rudes οἱ indoctos ,
et relictis artificiosis circuitibus ad assensionem
ratione carentem et ipse confugis, qui multa his
qui absque rationali diligentia scribere aggrediun-
tur, probra objecisti ?* Qui ad Basilium dicis, quod
l'er quz dicis fieri non posse, ut homines pro spi-
ritualibus sermonibus rationes reddant, propriam
arguis ignorantiam. Ac rursus alibi simile quid
897
S. GREGORII NYSSENI
$08
pro:crens, quod Propriam infirmitatem communem A ποιεῖς, τό σοι μὴ δυνατὸν, πᾶσιν ἀδύνατον ἀποφαινό-
facis, dum quod tibi possibile non est, omnibus
impossibile pronuntias. Qui hzec et talia dicis , sic
auditum allicis ejus qui causam jnquirit, propter
quam Pater differt ut. talis Filii sit. pater: sufli-
cere putas ad demonstrationem , dicere, quod
Tunc genuit, quando voluit, ac de eo quidem
uulla sit quzstio. Sic tibi ad dogmatum astru-
ctionem iulirma est comprelensiva visio sive
imaginatio ? Quo propositiones utrinque vincentes
et constringentes? Quo violente przstructiones ?
Quo tibi evanidz? et που subsistentes dilapsz ab-
eunt artis formidabiles et inevitabiles raliocina-
tionum conclusiones ? Tunc genuit Filium quando
voluit, neque sit de hoc quasstio : bxc multoruin
sudorum, hzc prietumidorum promissorum effe- B
cta ? Quinam erat interrogatio ? Si bonum et de-
corum Deo talem habere Filium , cur non semper
bonum cum ipso esse creditur ? Quie responsio,
quam ex ipsis adytis sive sacrariis philosophize
nobis fecit, insolubilibus necessitatibus constrin-
gens sermonem? Tunc fecit Filium cum voluit,
neque de hoc ulla sit quastio, Cur nom prius?
Quod si de aliquo eorum quz rationis sunt exper-
tia, quee naturali impulsione operantur, propone-
retur consideratio, quam ob causam non prius
quod libebat effecit, vel aranea telas, vel apis
favum, vel turtur nidum, quid aliud diceres ? Non
hac in promptu esset responsio, quod tunc fecit
cum voluit, nullaque sit de eo inquisitio? Quin-
etiam de fictore, aliquo vel pictore, per artem imi-
tatricem quodlibet operante, vel in picturis, vel
figmentis dici potest, qui cum non sit alicui pote-
stati mancipatus et addictus ad operationem artem
impellit : hanc talem vocem etiam congruere arbi-
tror apud eum qui vult discere, cur non prius ar-
tein efficacem fecit. Quia nulla necessitate coactus,
operationis tempus, electioneni sive propositum
fecit ; homines enim propterea quod non semper
eadem volunt, neque plerumque habent faculta-
tem cuin. voluntate operantemn, tunc aliquid ex
sententia efliciunt, cum ipsis propositum et libera
voluntas ad opus propendet, nihilque extrinsecus
prohibet. Quod autem semper eodem modo habet ,
cuique nihil honorum adventitium est, in quo om-
nis differentia consiliorum , qux in contrarium ob
aliquem errorem vel ignorantiam innascitur, lo-
cuim non habct ; cui nibil ex mutatione fit, quod
a principio non ut bonum noverit, de boc dicere
non semper ipsum honestum habere, sed postea
elegisse aliquid habere quod non prius elegerat :
hec sunt sapientie nos superantis propria. Nos
enim didicimus, Deui semper omni bono plenum
esse, imo vero ipsam bonorum plenitudinem ,
etiamsi nulla accessione ad perfectionem eget , sed
ipse est sui natura boni perfectio. Quod autem
perfectum est , ex »quo ab incremento et decre-
mento alienum est, eamque ob causam qua in di-
viua natura consideratur, bonorum perfection: m
µενος, ὁ ταύτα xal τὰ τοιαῦτα λέγων, οὕτω προσάγη thv
ἀχοὴν τοῦ ἐπιξητοῦντος τὴν αἰτίαν, χαθ ἣν ἀναδάλλε-
τα: τοιούτου γενέσθαι πατὴρ ὁ Πατήρ ἀρχεῖν οἴει πρὸ:
ἀπόδειςιν τὸ εἰπεῖν, ὅτι Τότ6 ἐγένγησεν ὅτε ἑδού-
A&to, καὶ µγδεµία ἔστω περὶ τούτου ζήτησις. Οὕτως
σοι πρὸς thv κατασκενἣν τῶν δογμάτων {σθένησιν
Ἡ καταληπτιχὴ φαντασία; Ποῦ αἱ διλήµματοι πρι-
τάσεις; Ποῦ αἱ βἰαιοι χατασχεναίἰ; Πῶς σοι φροῦδα
xai ἀνυπόστατα διαῤῥυέντα τῆς τέχνης οἴχεται τὰ
φοθερά τε χαὶ ἄρυχτα τῶν συλλογισμῶν συµπερά-
σµατα; Ἰότε ἐγέννησε τὸν Yüby ὅτε ἑἐθούλετο, xal
μηδὲ Esso) περὶ τούτου ζήτησις. Taura τῶν πολλῶν
δρώτων, ταῦτα τῶν ὑπερόγχκων ἐπαγγελμά-ων ἁπο-
τελέσµατα; Τί τὸ ἐρώτημα ἦν; El. χαλὸν χαὶ πρέ-
πον Ost, τοιοῦτον ἔχειν Yibv, διὰ τὶ μὴ ἀεὶ τὸ xal
μετ αὑτοῦ εἶναι πιστεύεται; Τίς dj ἀπόχρισις ἐν ἐς
αὐτῶν ἡμῖν τῶν ἁδύτων τῆς φιλοσοφίας πεποίτται,
ταῖς ἁλύτοις ἀνάγχαις διασφίγξας τὸν λόγον; Τότε
ἐποίησε τὸν Υἱὸν ὅτε ἐέού.ετο, xal ((ηδει/α περὶ
τούτου ζήτησις ἔσζω, διὰ cl μὴ πρύτερον:; Ei δὲ περὶ
τῶν ἁλόγων τινὸς f) σχέγις προέχειτυ, τῶν χατά τινα
φυσιχὴν ὁρμὴν ἑνεργούντων, διὰ τί μὴ πρότερον «i
δοχοὺν κατειργάτατο, f) 3p&yvr τὰ νήµατα, ἢ τὸ χηρίον
ἣ µέλιττα, ἢ τὴν χαλιὰν ἡ τρυγών; Τί ἂν ἕτερον εἰπεῖν
εἶχες; Οὐκ αὑτὴ πρόχειρος ἂν ν ἡ ἀπόχρισις, ὅτιτότι
ἑποίησεν ὅτε ἐθούλετο, καὶ µηδεµία ἔστω περὶ τούτω
ζήτησις; ᾽Αλλὰ xal περὶ πλάστου τινὸς 3) ζωγράφω
τὸ δοχοῦν διὰ τῆς μιμητικῆς ἐνεργοῦντος τέχνης, ἡ
ἐν Υραφαῖς, ἢ ἓν πλάσμασιν, ὅταν μὴ ὑποχείριος v
C ἐδουσίᾳ τινὶ πρὸς ἐνέργειαν ἅγῃ τὴν τέχνην' ἀρμί-
ζειν οἶμαι τὴν τοιαύτην φωνὴν ἐπὶ τοῦ μαθεῖν ἐθέ-
Ἴλοντος, διὰ τί οὐ πρότερον ἐνεργὸν τὴν τέχνην ἑποίη-
σεν ὅτι οὐχ ἔχων ἀνάγχην, χαιρὸν τῆς ἑνεργείε;
πεποίηται τὴν προαίρεσιν. "Ανθρωποι γὰρ διὰ 9
μήτε ἀεὶ ταῦτα βούλεσθαι, µήτε συνεργοῦσαν ἔχευ
ὡς τὰ πολλὰ τῇ βουλίσει τὴν δύναμιν, τότε ποιοί
τι τῶν χατὰ γνώμην, ὅταν αὐτοῖς 7| τε προαίρεσς
πρὺς τὸ ἔργον ῥέψῃ, xoi μηδὲν χωλύτῃ τῶν ἔξωθε.
Τὸ δὲ ἀεὶ ὡσαύτως ἔχον, (p ἐπίχτητον τῶν ἀγαθὼν .
ἐστιν οὐδὲν, iv ᾧ πᾶσα διαφορὰ βουλευµάτων, f
χατὰ τὸ ἑναντίον χατά τινα πλάνην καὶ ἄγνοιαν lr
Ὑινομένη, χώραύ οὐκ ἔχει, ᾧ οὐδὲν Ex μεταθολῖς yi-
νεται, ὃ μὴ ἐξ ἀρχῆς ὡς ἀγαθὸν κατενόησε, πι
τούτου λέγειν μὴ ἀεὶ τὸ καλὸν ἔχειν, ἀλλ ὕστερον
ἑλέσθαι τι ἔχειν, ὃ pd) πρότερον εἴλετο: ταῦτα τῆς
ὑπερθαλλούσης ἡμᾶς σοφίας ἑστίν. Ἡμεῖς γὰρ ἐμά-
θοµεν ὅτι τὸ θεῖον ἀεὶ παντὸς ἀγαθοῦ πλΏρες bri
μᾶλλον δὲ αὐτὸ τῶν ἀγαθῶν ἐστι τὸ πλήρωμα, εἰ
χαὶ οὐδεμιᾶς προσθήκης εἰς τελείωσιν δεῖται, ἁλλ'
αὐτὸ τῇ ἑαυτοῦ φύσει, fj τοῦ ἀγαθοῦ τελειότης iot.
Τὸ δὲ τέλειον ἐπίσης αὐξἡσεώς τε xal µειώσεως ἡλ-
λοτρίωται. Καὶ διὰ τοῦτο τὴν ἐπιθεωρουμέτην 5f
sía φύσει τῶν ἀγαθῶν τελειότητα, πἀντοτέ qapt"
τὴν αὐτὴν εἶναι ' χαθ᾽ ὅπερ ἂν τὴν διάνοιαν ἑαυτῶν
ἐπεκτείνωμξν, ἐχεῖ τοιαύτην καταλαμθάνοντες. Οὐχ'
οὔν οὐδέποτε x:vby ἀγαθοῦ τὸ θεῖον. 'AXAX μὲν
ἀγαθοῦ παντὸς πλήρωμα ὁ Ylóc* πάντοτς ἄρα iv t$
Πατρὶ θεωρεῖται, ᾧ φύσις ἡ àv παντὶ ἀγαθῷ τελεν
CONTRA EUNOMIUM, LIB. ΙΧ.
810
Vk, φησὶ, µηδεµία ἔστω ζήτησις, διὰ τί μῆ A semper eamdem esse dicimus, ad quodeunque no-
Πρὸς ὃν ἐροῦμεν ἡμεῖς: ὅτι "Αλλο &axly, ὦ
, νομοθετεῖν τι τῶν χαταγνωμῶν ἐξ ἐπι-
, χαὶ ἕτερον τὸ λόγῳ περὶ τῶν ἀμφιδαλλο-
υσάγεσθαι. Ἔως ἂν τοίνυν µηδεµίαν ἔχῃς
τεῖν, χαθ᾽ fiv εὐτεθές ἐστιν ὕστερον τῷ
Ὑγὸν προσγεγενῆσθαι λέγειν, ἀργήσει σοι
μα παρὰ τοῖς σωφρονοῦσιν. .
stram cogitationem extenderimus, illic eamdem
perfectionem comprehendentes. Nunquam igitur
bono vacuum Numen manet. Átqui omnis boni
plenitudo est Filius ; semper igitur Filius in Patre
cernitur, cui natura est in omni bono perfectio.
Sed , inquit, nulla sit inquisitio,cur non prius. Ad
quem nos dicemus : Aliud est, o sapientissime, ex
aliquid eorum qus fert animus, lege aancire ct edicere: aliud vero ratione de dubiis et
sis fdem facere. Quandiu ergo nullam causam poteris reddere, propter quam pium est
lium posterius a Patre genitam esse, iners οἱ irritum erit tibi edictum, apud sobrios et
Ρο
μὲν οὖν ἡμῖν ix τῆς τεχνικῆς ἑἐφόδου τὴν
Εὐνόμιος εἰς τὸ ἐμφανὲς ἄγει. Ἡμεϊς δὲ
Sic igitur nobis artificiosa insinuatione veritatem
in lucem profert Eunomius. Nos autem sicut est
πύνηθες ἡμῖν τὸν ἑκείνου λόγον πρὸς χατα- B moris nostri illius sermonem ad exstructionem docu-
ὧν τῆς ἀληθείας δογμάτων οἰχειωσόμεθα.
ἡ διὰ τούτου γένηται δήλον, ὅτι πανταγοῦ
κούσιον ὑπ' αὐτῆς τῆς ἀληθείας ἀναγχαζό-
| xa0* ἡμᾶς συναγορεύουσι λόγῳ. El γὰρ τότε
τὸν Y Dv, ὅτε ἐθούλετο, χαθώς Φησιν ὁ ἀντί-
ούλετο δὲ τὸ ἀγαθὸν ἀεὶ , σύνδροµος δὲ τῇ
b δύναµις, ἀεὶ ἄρα 6 Υϊὸς μετὰ τοῦ Πατρὸς
χι, τοῦ ἀεὶ χαὶ βουλοµένου τὸ χαλὸν , xal
3 ἔχειν à βούλεται. El δὲ χρὴ xaX τὸν ἐφεξῆς
"09 προσαγαγεῖν τῇ ἀληθείᾳ, ῥᾷδιόν ἐστι καὶ
) καθ) ἡμᾶς συναρµόσαι δόγµατι, ὅτι µῃ-
pi τούτου ζήτησις ἔστω τοῖς σώφροσιν, Διὰ
ὕτερον; Ἡ γὰρ τοῦ πρότερον λέξις χρονι-
τὴν ἔνδειξιν ἔχει, ἀντιδιαστελλομένη πρὸς τὸ
πα xal ὕστερον * ὅταν δὲ χρόνος μὴ f, συν-
πάντως xal τῆς χρονιχῆς διαστάσεως τὰ ὀνό-
ἰλὰ μὴν πρὸ χρόνων χαὶ πρὸ αἰώνων ὁ Κύριος *
' ἄρα τοῖς νοῦν ἔχουσιν ἐπὶ τοῦ ποιητοῦ τῶν
ἡ τοῦ πρότερον xa ὕστερον ζήτησις. Κενὰ
ης διανοίας ἐστὶ τὰ τοιαῦτα τῶν ὀνομάτων
Ιρόνου λεγόμενα. Ἐπεὶ οὖν πρὸ τῶν χρόνων
6, τὸ πρότερον πάντως χαὶ τὸ ὕστερον ἐπὶ
ὑραν οὐκ ἔχει. Τάχα μὲν ἀπόχρη xaX ταῦτα
ιεροπὴν τῶν οὐ δεοµένων τοῦ προαπαλαίον-
ὑπὸ τ{ς ἰδίας αὐτῶν ἁτονίας χαταπιπτόν-
; yàp τοσοῦτον εὔσχολος ix τῶν τοῦ βίου
ν, ὡς ἐπὶ τοσοῦτον ἑαυτὸν δοῦναι τῇ ἀχροά-
τε µαταιότητος τῶν ὑπεναντίων λόγων, xal
mentorum veritatis applicabimus. Ut etiam ex hoc
perspicuum sit, eos ubique etiam sponte, ab ipsa
veritate coactos, nostro patrocinari sermoni. Si
enim tunc genuit Filium cum voluit, sicul dicit re-
fractarius, voluit autem semper bonum, concurrit
autem voluntati potentia, semper igitur Filius cum
Patre intelligetur, qui semper vult bonum, et potest
habere quod vult. Quod si oportet sequentem ejus
sermonem ad veritatem adducere, non est arduum
etiam hunc nostro dogmati adaptare, quod nulla de
hoc apud modestos sit controversia, Cur non prius?
Dictio enim prius, temporalem quemdam habet in-
dicationem, quz opponitur his vocibus, postea εἰ
posterius. Cum autem tempus non fucrit, tempora
lis discretionis nomina prorsus simul tolluntur.
Atqui ante tempora et' ante szcula Dominus: in-
ullis igitur mente praeditis in factore saculoruin
prioris et posterioris qu:estio. Sunt enim omnis
iatelligentie inania talia nomina, cum de tempore
non dicuntur. Quoniam igitur ante tempora Domi-
nus, prius cerle et postertus nullum prorsus in ipso
Jocum habent. Fortasse hac sufficiunt ad eversio-
nem eorum qu2 colluctatore noa indigent, sed qua
sua imbecillitate corruunt. Cui enim tantum abs re
sua et curis otii est, ut seipsum auditorem prabeat
vanitatis sermonum sibi repugnantium, atque etiam
nostre contra res vanas et futiles puguz seu dispu-
tationis? Sed quoniam impietate preoccupatis, velut
répas πρὸς τὰ µάταια πράγματα μάχης : ἀλλ᾽ p quadam que non potest elui tinctura, et fraus, iu-
οἷς προειλημμένοις τῇ ἀσεδείᾳ, χαθάπερ τις
ὃς Bah, καὶ δυσέχνιπτος fj ἁπάτη , χαὶ διὰ
ταῖς Χαρδίαις ἐγχέχανται, μικρὸν ἔτι τῷ
Ιοδιατρίφωµεν, εἴ πως δυνηθείηµεν τῆς πονη-
της Χχηλίδος αὐτῶν τὰς Φψυχὰς ἀποῤῥύψαι.
(ὰρ τὰ εἱρημένα, xai ἐπαγαγὼν τούτοις,
/ παιδευτὴν αὐτοῦ Προύνιχον, ἀσυναρτήτους
X ἀναρμόστους Ὀθρεών τε xal λοιδορηµάτων
,&vi τὸν χολοφῶνα τῶν ἐπιχειρημάτων µετέρ-
ai χαταλιπὼν τὴν ἀσνλλόχιστον τῆς µαταιό-
Φεσιν, πάλιν τοῖς Χχέντροις τῆς διαλεχτικῆς
τας τὸν λόγον, συλλογιστικῶς, ὡς οἴεται, χαθ᾽
τασχενάζει τὸ ἄτοπον. .
δὲ οὕτως d$ λέξις c Πάσης ΊΥεν»ήσεως
ἄπειρον ἐκτεινομένης, dAA' elc τι céAoq
ParRoL. Gn. XLV.
expiabilis et profundum cordibus inusta est, nos
paululum adhuc in hoc sermone immorabimur, si
quo modo ab hac labe ipsorum animas possimus
eluere et detergere. Cum enim protulisset ea quive
sunt dicta, atque etiam subjungens induxisset, se-
cundum institutorem suuin Prunicum, inconcinnas
quasdau) ineptasque οἱ incongruas contumeliarum
et conviciorum octadas, tum demum ad colophonem
argunientationum transit, et relicta ratiocinatione
carente vanitatis expositione, rursus aculeis dia-
lectica». sermone armato, syllogistice, ut putat,
contra nus hoc absurdum przstruit.
Sic enim habet dictio : Cum omnis generatio no^
extendatur in inAnitum, sed in aliquem finem desi-
26
811
S. GREGORII NYSSENI
R11
nat: necesse est omnino eos qui Filii generationem A xacaAnyovo nc, ἁνάγχη πᾶσα καὶ τοὺς zapate-
admiseruni, lunc cessasse generari, neque ad. prin-
cipium incredibiliter se habere eorum, qua desierunt
generari, quies firmat generationis εἰ generandi prin-
cipium: nec his fidem detrahere licet, cum ex ipsa
natura, Ium etiam ez divinis legibus. Quoniam igituc
secundum sapientiam corum qui talium periti sunt,
universi propositione przinissa, per inductionem
prestruere conatur id quod proponitur, generali
propositicne particularem demonstrationem com-
prehendens : prius quod universale est intelligamus:
dcinde sic eorum qu:e inducuntur vim examinermus.
An pium est ex omni generatione etiam Filii ante-
eternam generationem indicare? Λη etiam Unigeniti
exsistentiz: communem naturam magistram propo-
nere oportet ? £go quidem neminem eo insani: ven-
turum esse speraverim, ut tale quid contra divinam
generationem) cogitatione informet. Omnis, inquit,
generatio in infinitum non extenditur. Quodnam
est generalionis significatum? An carneam et cor-
poream conceptionem dicit, vel inanimatorum con-
structionem ? Sed corporalium generationum mani-
festi sunt affectus quos nullus ad divinam operatio-
nem transferret. Atque ut non naturz opera descri-
hendo serino supervacaneus esse videatur, bac talia
silentio involuta przteribimus: cujusvis enim mente
pr*4Jiti esse arbitror, a seipso cognoscere causas,
secundum quas generatio extenditur, ea nempe qu:e
incipit et desinit: longum enim esset et superfluum
simul omnia accurata subtilitate οἱ diligentia ex- C
ponere, generantium congressum, et in visceribus,
ejus qui generatur formationem, acres parientis
dolores, partum, locum, tempus, sine quibus cor-
poris gencrat:o constare non potest. Qua omuia
Capuérouc toU. Υἱοῦ τὴν γέγεσι, τότε πεπαῦ-
σῦαι τοῦτον γεγνώμεγον, μηδὲ πρὸς τὴν ἀρχὴν
ἀπίστως ἔχειν τῶν παυσαµένων τοῦ γεννᾶσθαι,
πανἰα πιστοῦται τῆς €8 γε}γήσεως xal τοῦ γεν -
γᾶσθαι τὴν dpyür , xal τούτοις ἀπιστεῦ οὐχ
ἔστυ», Ex τε τῆς φύσεως αὐτῆς, ἔτι δὲ καὶ τῶν
θείων νόμων. Ἐπειδὴ τοίνυν κατὰ τὴν σοφίαν τῶν
τὰ τοιαῦτα δεινῶν, τὸ χαθόλου προσθεὶς, ἐπαγωγ:-
xüX κχατασκενάςειν ἐπιχειρεῖ τὸ προχείµενον, ἕμπερι-
λαμθάνων τῇ γενικῄ προτάσει τὴν ἐπὶ µέρους ἁπή-
δειξιν, πρότερον τὸ καθόλου χΧατανοήσωμεν * eT0"
οὕτως τὴν τῶν ἑπαγομένων ἑἐξετάσωμεν δύναμιν.
"Ap εὐσεθές ἐστιν ix πάσης γεννήσεως xa τοῦ
"ioo τεχµήρασθαι τὴν προαιώνιον γένεσιν ; Καὶ «ty
D χοινην φύσιν διδάσχαλον τῆς τοῦ Μονογενοῦς ὑπάρ-
ξεως προθάλλεσθαι χρὴ; Ἐγὼ μὲν οὐκ àv ἐπὶ 107
οὔτον ἑἐλθεῖν τινα μανίας ἑλπίσαιμι, ὡς τοιουτόν τι
χατὰ ^ne θείας xal ἀχηράτου φαντασθῆναι γενν:
σεως. Πᾶσα, φησὶ, γέννησις nox ἐπ' ἄπειρον ἑχτεί-
vexat. Τί τὸ τῆς γεννἠσεώς ἔστι σηµαινόµενον ; Thy
σαρχώδη xai σωματιχὴν ἀποχύησιν λέγει, ἡ thy
γατασχευὴν τῶν ἀφύχων; Αλλὰ τῶν μὲν σωματιχῶν
γεννήσεων φανερὰ τὰ παθήματα, ἅπερ οὖκ ἄν τι;
ἐπὶ τὴν θείαν γέννησιν µεταφέροι, Καὶ ὡς ἂν μὴ τὰ
τῆς φύσεως ἔργα διαγράφων ὁ λόγος παρέλχειν δο-
χοίη, σιωπῇ τὰ τοιαῦτα παρελευσόμεθα * παντὸς οἵ-
μαι τοῦ γε νοῦν ἔχοντος, ἀφ᾽ ἑαυτοῦ γινώσχοντος τὰς
αἱτίας καθ' ἃς ἡ γέννησις παρατείνεται χαὶ ἀρχομένῃ
χαὶ λἠγ.υσα” μαχρὸν γὰρ ἂν cfr καὶ περιττὺν ἅμα
πάντα δι ἀχριθείας ἐχτίθεσθαι, τὴν σύνοδον τῶν
γεννώντων, τὴν Ev τοῖς σπλάγχνοις τοῦ γεννωμµένου
δ.άπλασιν, τὴν ὠδῖνα, τὸν τόχον, τὸν τόπον, τὸν χρό-
voy, ὧν ἄνευ οὐχ ἔστι συστῆναι σώματος Ὑέννησιν.
zqualiter ab Unigeniti generatione divina sunt
alienz. Si enim unum quid horum datum essct,
reliqua omnia necessario consequentur. Ut igitur
omni cogitatione affectibus immersa expurgetur di-
vina generatio, neque intervallis distinctam in illa
extensionem intelligamus. Quod enim incipit et de-
sinit, in quadam extensione prorsus spectatur.
O.nnis autem extensio temporis mensura compre-
henditur. Cum autem teinpus non sit, «quo et finem — xaY τέλος τοῦ τόχου xal ἀρχὴν σημειούµεθα, µάτα:ον
οἱ principium partus notamus, vanum fuerit finem ἂν st τέλος xal ἀρχὴν ἐπὶ τῆς ἁδιαστάτου γεννήσεως
ct principium in generatione dimensione carente D Σννοεῖν, οὐδενὸς εὑρισχομένου σημειωτικοῦ νοήματος,
intelligere, cum nulla inveniatur qua signet nolio, οὔτε ἓν ip ἄρχεται, οὔτε εἰς ὃ xasaX yer. Ei δὲ vp
neque in quo incipit, neque ad quod desinit. Quod τὰ ἄψυχα τῶν κτισμάτων ὁρᾷ, καὶ ἐπ ἐχείνων |
si ad inanimatas creaturas cernit, et in illis eodem ὡσαύτως, xal τόπος, xal χρόνος, xal Όλη, καὶ rapt-
modo et locus, et tempus, et mazeria, οἱ apparatus, σχενυἡ, xal δύναµις τοῦ τεχνιτεύοντος, xal moià
el facultas arte operantis, multaque taiia. concur- — xo:aüza συνδραµόντα τἐλεσιουργεῖ τὸ γινόµεν.ν. Kel
rentia, id quod fit ad perfectionem adducunt. Βὶ ῥἐπεὶ πᾶσι τοῖς γινοµένοις συμπαρατείνεται πάν:
quoniam cum omnibus qu:e per generationem fiunt, — ó χρόνος, καὶ al κατασχευαστικαὶ πρὸς τὸ γινόµενον
omnino simul extenditur tempus, et prsestructive ἀφορμαὶ συνεπινοοῦνται παντὶ τῷ κτιζοµένῳ΄ xi
etiain ad id quod efficitur occasiones simul intel- ἕἔμφυχόν τι, xàv ἄφυχον fj, φανερὰς ἔστιν εὑρεῖν καὶ
ligantur, cum eoquod creatur, sivequid animatum, τὰς ἀρχὰς ἐπὶ τούτων xal τὰς τελευτὰς τῆς eue
sive inanimatumsit, manifestalicet invenire, et prin- σεως. Καὶ γὰρ xa ὕλης πορισμὸς ἀρχὴ τοῦ κατ
cipia 1n lis, οἱ extrema constitutionis. Etenim Η)Δί6- σχευάσµατος Ὑίνεται, xal τοπιχόν τι σημεῖον X
rix copia, principium ejus quod construiturellicitur, ^ á&xóAou0ov χρόνου. Πάντα ταῦτα τὰς ἀρχὰς καὶ
etlocale quoddam signum quod tempus consequi- τέλη τοῖς Υινοµένοις ὀρίζει, xai οὐκ ἄν τις εἶποι xe
΄Απερ ἐπίσης πάντα τῆς Ozlac γεννήσεως τοῦ Μονο- —
γενοῦς ἡλλοτρίωται. El γὰρ Év τι τούτων δοθείη, xz lam
τὰ λοιπὰ κατὰ πάντα ἀνάγχῃη συνεισελεύσετα:. "m
ἂν οὖν καθαρεύοι πάσης ἐμπαθοῦς διχνοίας dj θείσκαα
γέννησις, οὐδὲ «hv διαστηματιχὴν παράᾶτασιν bim
ἐχείνης νοήσωμεν. Τὸ γὰρ ἀρχόμενον xal παυόµενων»
kv παρατάσει τινὶ θεωρεῖται πάντως. Πᾶσα δὲ παρᾶχ--
τασις χρόνῳ διαμετρεῖται” χρόνου δὲ μὴ ὄντο, o
815
CONTRA EUNOMIUM, LIB. IX.
814
νωνίαν ἔχειν τινὰ ταῦτα πρὸς τὴν προαιώνιον τοῦ A tur. Hac omnia principia et fines his quz fiunt deter-
μονογενοῦς Θεοῦ ὕπαρξιν. Ὥστε διὰ τῶν ὧδε θεω-
ῥαυµένων, ἀρχήν τινα xal τέλος ἐπὶ τῆς γεννήσεως
ἑχείνης ἀναλογίζεσθαι.
Τούτων οὖν ἡμῖν οὕτω διῃρηµένων, πάλιν τὸν λό-'
Tov τῶν ἑναντίων χατανο/σωμεν. Πάσης, ort, γεννή-
σεως οὐχ ἐπ᾽ ἄπειρον ἐχτεινομένης, ἀλλ᾽ elc τι τέλος
καταληγούσης. Ἐπειδὴ τοίνυν νενόηται τὸ τῆς γεν-
νήσεως σηµαινόµενον, χαθ) ἑχατέραν ἔννοιαν, εἴτε
τὴν ἀποχύησιν τῶν σωματικῶν, εἴτε τὴν χατασχευὴν
ἐθέλοι τῶν χτισµάτων τῷ τοιούτῳ σηµαίνειν ὀνόματι *
Qv οὐδέτερον ἐπὶ τῆς ἀχηράτου φύσεως τὴν χοινω-
νίαν ἔχει, ἀλλοτρία δέδειχται τοῦ προχειµένου f) πρό-
τασις' οὗ γὰρ ἐπειδῃ πᾶσα ποίησίς τε xaX γένντσις
εἴς τι χαταλήγει πέρας, ἀνάγχη πᾶσα, χαθὼς ἐχεῖνος
χατασχευάζει, xal τοὺς παραδεξαµένους τοῦ Ylou την
γέννησιν, διπλοῖς αὐτὴν πέρασι περιγράφειν, ἀρχὴν
xaX τέλος Um αὐτῆς ἐννοοῦντας. Μόνα γὰρ τὰ πηλιχό-
τητι γεγραμµένα τιυλ, καὶ ἄρχεται γινόμενα, xat εἰς
πέρας λήγει. Καὶ τὸ £x τοῦ χρόνου µέτρον τῷ ποσῷ
τοῦ γεννωµένου παρατεινόµενον, τὴν ἀρχὴν παρὰ τοῦ
τέλους διῖστησι τῷ μεταξὺ διαστήµατι. Τὸ δὲ ἄποσον
καὶ ἁδιάστατον, πῶς ἄν τις f] µετρήσειεν ἡ διαστήσειεν;
Ποῖον ἐπὶ τοῦ ἁπόσου µέτρον εὑρὼν, 7| ποῖον ἐπὶ τοῦ
ἁδιαστάτου διάστηµα; Πῶς δέ τις τὸ ἀόριστον τέλει xal
ἀρχῇ διαλίφεται; ᾽Αρχὴ γὰρ γαὶ τέλος, τῶν διαστη-
ματιχῶν περάτων (α).Δ.αστάσεως δὲ μὴ οὔσης, οὐδὲ τὸ
πέρας ἑστίν' ἀλλὰ μὴν ἁδιάστατος dj θεία φύσις
minant, nullusque dixerit, hec aliquam babere com-
munionem cum ante:eterna Unigeniti subsistentia.
Ita ut per hzcqua sic spectantur principium aliquod
οἱ (inem in illa generatione oporteat animo cogitare.
His igitur a nobis sic distinctis, rursus refracta-
riorum sermonem pensitemus. Cum omnis, inquit,
generatio non in infinitum extendatur, sed in ali-
quem [inem desinat. Quoniam igitur generationis
significatum in utroque sensu intellectum est, sivc
corporalium conceptum, sive eorum quz arte fiunt,
velit hoc tali nomine constructionem significare:
quorum neutrum in immortali natura communio -
nem habet, aliena prorsus a subjecto propositio est
demonsirata: non enim quoniam omnis effectio ct
generatio in aliquem desinunt terminum, omnino
necesse est, sicut ille praestruit, οἱ eos qui Filii genc-
rationem approbarunt, duobus ipsam terminis cir-
cumscribere, principium et finem mente coucipien-
tes. Ea enim sola qua quantitate aliqua circum.
scribuntur, et incipiunt fieri, et in terminum desi-
nunt. Et qua: tempore constat mensura, dum quanto
ejus quod generatur, extenditur, principium a
fine intermedio intervallo distinguit. Quod autem
quantitatis est. expezs, el dimensione caret, quo-
modo quis vel metietur vel distinguet? Quamnam
in non quanto mensuram, vel quodnam in eo quod
nullam habet dimensionem, intervallum invenerit?
Quomodo quod infinitum est, fine et principio dis-
ἁδιάστατος δὲ οὖσα, πέρας οὖκ ἔχει. Τὸ δὲ ἁπεράτν- C pescet? Nam principium et (inis sunt de genere
τον, ἄπειρον ἔστι τό xal λέγεται. Μάταιον ἄρα τὸ
ἄπειρον ἀρχῇ xat τελευτῇ περιγράφειν * τὸ γὰρ περι-
γεγραμμένον ἄπειρον εἶναι o0. δύναται. Πόθεν οὖν ὁ
Πλατωνιχὸς οὗτος Φαΐδρος τὰ περὶ φυχῆς ἐχεῖ φιλο-
σοφηθέντα τῷ Πλάτωνι τοῖς ἰδίοις δόγµασιν άσυναρ-
ςήτως ἐχράπτε:; "D; γὰρ ἐχεῖνος ἐχεῖ παῦσαν εἶπε
κινήσεως, οὕτω παῦσαν xai οὗτος γεννήσεων εἰπεῖν
ἐπεθύμησεν, ὡς ἂν τοὺς ἀπείρους τούτων ταῖς Πλα-
τωνιχαῖς χαλλερωνίαις περιθοµθήσειεν. Καὶ τούτοις
ἀπιστεῖν οὐχ ἔστι, φτσὶν, ἔχ τε τῆς φύσεως αὐτῆς,
ἔτι δὶ xaX τῶν θείων ὀνομάτων. Αλλ᾽ ἡ μὲν φύσις ix
«iy εἰρημένων οὐκ ἀξ.όπιστος εἰς δ,δασκαλίαν τῆς
θείας γεννίσεως ἡμῖν ἀναπέφηνεν. Οὐδὸ εἰ τὸν κὐ-
σµον τις αὐτὸν εἰς ὑπόδειγμα φέρει τοῦ λόγου’ iz:
καὶ τῇ τούτου χτίσει χαθὼς ἐν τῇ Κοσμµογενείᾳ παρὰ
φοῦ Μωσέως ἐμάθομεν, συνδιεξῄει τὸ Ex τοῦ χρόνου
µέτρον, ῥηταῖς ἡμέραις τε xal νυςὶν ἑχάστῳ τῶν
γινοµένων χατά τινα τάξιν καὶ ἀχολουθίαν παραµε-
ερούµενον. Ὅπερ ἐπὶ τῆς τοῦ Μονογενοῦς ὑποστά-
σεως οὐδὲ αὐτὸς ὁ τῶν ἑναντίων δέχεται λόγος *
ὁμολογῶν πρὸ χρόνων αἰωνίων εἶναι τὸν Κύριον.
terminorum qua intervallis distinguuntur. Ubi au-
tem nulla est dimensio, neque terminus est: atqui
divina natura caret dimensione. Cum autem sit in-
terminata et dimensionis expers, finem non habet.
Quod enim interniinatum est, infinitum est et dici-
tur. Vanum est igitur principio et fine quod infini-
tum est cireumscribere. Quod enim circumsceri-
ptum est, infinitum esse non potest. Unde igitur
hic Phaedrus Platonicus, quie de animo illic philo-
sophice tractata sunt a Platone, suis decretis inep'!o
οἱ incongruenter assuit ? ut enim ille mot:onis pau-
sam, id est, quietem illic dixit, sic etiam isle geue-
rationis requiem sive finem dicere concupivit, ut
borum rudes et ignaros his elegantibus Platonicis
D vocibus bombilaret. Atque his fidem derogare non
licet, inquit, cum ex ipsa natura, tum ex divinis
legibus. Sed natura, ex his qua dicta sunt, testis
non fide digna ad divinz natur: doctrinam a nobis
demonstrata est, Neque si quis mundum ipsum
afferat in exemplum horum de quibus est sermo,
quoniam cum hujus creatione, sicut in libro Genc-
seos a Mose didicimus, temporis mensura simul excurrit dictis diebus et noctibus cuique nascentium
attributis, quodam ordine et consequentia distributa. Quod in Unigeniti subsistentia, neque ipse
adversariorum admittit sermo : confitens ante tempora szecularia Dominum esse.
Ὑπόλοιπον ὃ ἂν εἴη τὴν Ex τῶν θείων νόμων avv-
wyoplav τοῦ προχειµένου χατανοῆσαι, δι ἧς émay-
γέλλεται χαὶ τέλος xal ἀρχὴν τῆς τοῦ Yloo γεννήσεως.
Ἡμέραν τῷ τἐλει τῆς δηµιουρτίας ἐν απέθετο, καὶ
Restat ut patrocinium quod ex divinis legibus
ad probationem rei proposit: adducere conatur,
dignoscamus, quo pollicetur οἱ finem et principium
Filii generationis demonstrare. Diem, inquit, operis
(a) Ἐστὶιν ὀνόματα, Sic defectum supplet codex Boicus..
815
S. GREGORII NYSSENI
sui consummationi deposuit, wu esset principii fides A τῆς ἀρχῆς τὴν πἰστιν. Οὐ yàp τὴν πρώτη» τῆς
εί documentum. Non enim primum generationis diem,
sed septimum, in quo ab operibus quievit, in memo:
riam mundi creationis dedit. Àn aliquis persuadebi-
tur ab illo hiec scripta esse, ct non a nobis in calum-
niam scripti interposita esse illa dicta, ut videretur
ridiculus lectoribus, dum qus nullam habent com-
munionem, cum his qux in quastionem vocantur,
ad demonstrationem pertrahit? Etenim quod quz-
rebatur hoc erat, ut nempe demonstraret sicut ipse
professus fuerat, Filium cum non esset, genitum
esse, sed generationis principium accepisse, et cessa-
tiunis cum genitus est, veluti quodam partu qui
generationem tempore protrahat. Ad id vero pro-
bandum (alis est ejus przstructio: populum vide-
lieet Hebr»um ex lege septimo quoque die sabba- D
tizare. 0 quanta est ad id quod probandum pro-
ponitur, testimonii consonantial quandoquidem
quiete et otio Sabbatum a Judzo celebratur, demon-
stratum est, ut iste autumat, Dominum partus
principium habuisse, et partum quievisse. Quot
alia ad hoc testimonia huic scriptori praetermissa
sunt, nihilo eo quod dictum est ad qussiti consti-
tntionem inferiora? Qux octavo die ficbat cireum-
cisio : azymorum, id est, infermentatorum pannum
hebdomas ; mysterium quod decimaquarta lunaris
cursus celebrabatur: purgationis sacrificia ; lepra-
rum observatio, aries, vitulus, juvenca, hircus
emissarius, caper. Quod si hzc a proposito longe
remota sunt, quomodo illud intra quaisitum, dicant
γεννήσεως "npépar, dAAà τὴν ἑδδόμην ἐν ᾗ κατέ-
παυσεν ἀπὸ tow Épyur, ἔδωχε ciy ὑπόμνησιν
τῆς δημιουργίας. YApá τις πεισθῄσεται map! ἐχεί-
νου ταῦτα γεγράφθαι, xaX οὐχὶ παρ) ἡμῶν ἐπὶ δια-
θολῇ τοῦ συγγράµµατος παρεντεθεῖσθαι τὰ εἰρημένα,
ὡς ἂν χαταγέλαστος δοχοίη τοῖς ἐντωγχάνουσιν, τὰ
μηδὲν χοινωνοῦντα τοῖς ζητουμένοις εἰς ἀπόδειξιν
τῶν προχειµένων ἐπισυρόμενος:, Τὸ γὰρ ζητούμενον
ἣν, δεῖξαι καθὼς ἑπηγγείλατο µη ὄντα τὸν Υἱὸν ve-
γενῆσθαι ' ἀλλ ἀρχήν τε λαθεῖν γεννήσεως καὶ Xf-
ξεως, γεννώµενον, οἷόν τινος ὠδίνος χρόνῳ παρα-
τεινούσης thv γέννησιν. Ἡ δὲ εἰς τοῦτο χατασχευὴ
tl; ; Τὸ σαθθατίσειν Ex νόµου χατὰ "ἣν ἑθδόμην ἡμέ-
pav τὸν Ἑδραίων λαόν. Ὢ πόση συμφωνία τῆς µαρ-
ευρἰας πρὸς τὸ προκείμενονΙ Ἐπειδὴ τιμᾶται τῇ
ἀργία παρὰ τοῦ Ἰουδαίου τὸ Σά6δατον, ἀποδέδεικται
τὸ τὸν Κύριον, καθὼς οὗτος λέγει, ἀρχίγ τε λαθεῖν
τοῦ τόχου, xal τικτόμενον παὐσασθαι. Πόσαι καὶ ἅλ-
λαι πρὸς τοῦτο µαρτυρίαι τῷ λογογράφῳ παρείθησαν,
οὐδὲν τῆς εἰρημένης πρὸς σύστασιν τοῦ ζητουμένου
λειπόμεναι ; Ἡ χατὰ την ὁνδόην περιτομή " ἡ τῶν
ἀξδύμων ἑθδομάς τὸ ἐν τεσσαρεσχαιδεχάτῃ τοῦ σε-
ληνείου δρόµου μυστίριον ' αἱ τοῦ χαθαριαμοῦ θυσἰαι,
fj περὶ τῶν λεπρῶν παρατ/ρησις, 6 χριὸς, ὁ µόαχος,
fj δάµαλις, ὁ ἀποπομπαῖος, ὁ χίµαρος. El δὲ ταῦτα
πὀῤῥω τῶν προχειµένων ἐστὶν, πῶς ἑντὸς ἐχεῖνο του
ζητουµένου, λεγέτωσαν οἱ ζηλωταὶ τῶν ἸἹουδαϊχῶν
μυστηρίων. Ἡμεῖς γὰρ µιχροπρεπές τε xa ἄναν-
600v τὸ τοῖς προχειµένοις ἐπεμθαίνειν νομίζοντες,
semulatores Judaicorum mysteriorum. Nos enim (; ἀναζητήσομεν ἐχ τῆς τῶν γεγραμµένων ἀχολονθίας,
Ῥάγιπι decorum et viris indignum existimantes,
propositis insidere , ex scriptorum conseculione
inquiremus, si quid tale est, quale possit collucia-
tori sudorem movere. Quz igitur in sequentibus,
de eo quod non oporteat quiddam medium inter
Patrem et Filium cogitare, prestruens persequitur,
ut quodam modo nostro dogmati convenientia prz-
teribo. Esset enim mentis inconsiderate οἱ iniquae
simul et δν, in his quie dicuntur, non discernere
quod innoxium est et sine crimine, et quod crimi-
nosum est. Siquidem cum Judais pugnans con-
cessis non acquiescit, immediatum dicens, et con-
nexum non admiltens, et non esse aliquid ante
Unigenitum cogitans, ct esse Filium suspicans, sed de
eo qui non erat genitum esse decerlans. Parum in
εἶ τι τοιοῦτόν ἐστιν, οἷον ἱδρῶτα χινῆσαι τῷ προχ-
παλαίοντι. Ὅσα τοίνυν Ev τοῖς ἐφεξῆς περὶ τοῦ µη-
δὲν μέσον τι τοῦ.Υἱοῦ χαὶ Πατρὸς ἐννοεῖν, χατασχενά-
ζων διέξεισιν, ὡς συµθαἰνοντά πως τῷ καθ) ἡμᾶς
δόγµατι, παρελεύσομεν. ᾿Αδιαχρισίας γὰρ ἂν etr xal
ἀγνωμοσύνης ἅμα, μὴ διαχρίνειν kv. τοῖς λεγομένοις
τὸ ἀνεύθυνόν τε xaX τὸ ὑπαίτιον. Ἐπειδὴ τοῖς Ἰου-
δαίοις μαχόμενος , οὐχ ἀχολουθῶν τοῖς ὁμολογουμέ-
vote, xal τὸ ἄμεσον λέγων, καὶ τὸ συναφὲς οὐ ὅτχό-
µενος, xai τὸ μὴ εἶναί τι πρὺ τοῦ Μονογενοῦς iv-
νοῶν, xal τὸ εἶναι Υἱὸν ὑπονοῶν, ἀλλὰ περὶ τοῦ μὴ
ὄντα γεγενῆσθαι διαμαχόµενος. Μιχκρὸν ἓν τούτοις
ἀσχοληθέντες, διὰ τὸ τοῖς φθάσασιν ἰχανῶς Ίδη προ-
κατεσχευάσθαι τὸν λόγον, τῶν προχειµένων ἐξόμεθα.
his immorantes, quia in antecedentibus abunde
satis jam sermo przstructus est, in propositis hzrebimus.
Non est ejusdem οἱ nihi! superius subsistentia D — Oox ἔστι τοῦ αὐτοῦ xal μηδὲν ὑπερτιθέναι τῆς -
Unigeniti ponere, el ante generationem non csse
dicere, sed tunc genitum fuisse cum Pater voluit.
Hzc enim adverbia tunc et quando, ad temporalem
demonstrationem proprie οἱ naturaliter significan -
tiam referunt, secundum communem sane loquen-
tium consueludinem, et secundum vusitatam in
Scriptura significationem. Tunc dicent in gentibus :
et, Quando misi vos ; el, Tunc assimilabitur regnum
cxlorum. Et sexcenta ejusmodi per omnem Scriptu-
ram ad propositi confirmationem licet sumere, quod
talibus orationis particulis Scriptura: consuetudo
AJ
τοῦ Μονογενοῦς ὑποστάσεως, xal μὴ εἶναι λέγειν πρὸ
τῆς γεννήσεως, ἀλλὰ τότε γεγεννῆσθαι, ὅτε ὁ IIacho
Ἡθουλήθη " τὸ γὰρ τότε καὶ ὅτε, χυρίως xal προσ-
φυῶς ἐπὶ τὴν χρονικὴν δεῖξιν τὴν σηµασίαν «φέρει,
κατὰ τὴν xotvhv τῶν ὑγιῶς φθεγγοµένων σννῆθειαν,
καὶ χατὰ τὴν ἐν tT, Γραφῇ σηµασίαν΄ Τότε ἑροῦσιν'
év τοῖς ἔθνεσι, xat, "Οτε ἀπέστεια ὑμᾶς, vot,
Τότε ὁμοιωθήσεται ἡ βασιΆεία. Καὶ µυρία τοιαῦτα
διὰ πάσης ἔστὶ Γραφῆς εἰς ἀπόδειξιν τοῦ προχειµέ-
νου λαρβεῖν, ὅτι τοῖς τοιούτοις τοῦ λόγου µορίοις τὸν
χρόνον ἐπισημειοῦται τῆς ΓραφΏς ἡ συνήθεια. El
M1
CONTRA EUNOMIEM, LIB. Ιλ.
813
οὖν χρόνος οὐκ Tfjv, χαθὼς ὁ ἀντ'λέγων συντίθεται, A tempus denotat. Si igitur temptr3 non erat, sicul
συνανῄρηται πάντως xat ἡ χρονιχὴ an pacta * ταύτης
δὲ μὴ οὔσης, τὸ ἀῑδιον τῆς ἑννοίας χατὰ πᾶσαν &váy-
χην ἀντεισελεύσεται' τῇ Υὰρ τοῦ μὴ εἶναι φωνῇ,
καὶ τὸ ποτὲ πάντως συνυπακούεται. El γὰρ χωρὶς
τοῦ ποεὲ τὸ μὴ εἶναι λέγοι, οὐδὲ νῦν εἶναι δώσει.
Ei δὲ τὸ νῦν διδοὺς πρὸς τὸ ἀῑδιον μάχονται, πάντως
οὗ τὸ καθόλου μὴ εἶναι, ἀλλὰ τό ποτε μὴ εἶναι δια-
νενύηται. Τῆς 6b φωνῆς ταύτης ἀνυποστάτου παντά-
πασιν οὔσης, εἰ μὴ πρὸς τὴν τοῦ χρόνου σηµασίαν
ἐρείδοιτο, ἀνόητον ἂν εἴη χαὶ µάταιον τὸ µήτε τι πρὸ
τοῦ Υἱοῦ εἶναι λέγειν, μήτε τὸν πάντοτε Υἱὸν εἶναι
κατασχενάζειν. El γὰρ µήτε τόπος, µήτε χρόνος,
μήτε τις ἑτέρα Χτίσις ἐστὶν, ἓν fj οὐκ ἔστιν ὁ Ev
ἀρχῇ (uv Λόγος , πανταχόθεν τοῦ δόγµατος τῆς εὖσε-
θείας ἑκῄρηται, τό ποτε μὴ εἶναι τὸν Κύριον. Οὐχ-
οὔν οὐχ ἡμῖν, ἀλλ᾽ ἑαυτῷ διαµάχεται, ὁ xa. μὴ εἶναι
xai εἶναι τὸν Μονογενῆ δογµατίζων. Ἐν γὰρ τῷ
ὁμολοχεῖν μηδενὶ τὴν τοῦ Υἱ2ῦ πρὸς τὸν Πατέρα διαι-
ρεῖσθαι συνάφειαν, τὸ ἀῑδιον αὐτῷ πάντως προσµε-
μαρτύρηχεν. El 85 ἐν τῷ Πατρὶ λέγοι μὴ εἶναι τὸν
Yibv, τῷ τοιούτῳ λόγῳ οὖκ ἀντεροῦμεν αὐτοὶ, ἀλλὰ
τὴν Γραφὴν ἀντιθήσομεν, fj φησιν, ἐν τῷ Πατρί τε
εἶναι τὸν Ylby, χαὶ ἐν τῷ Yl τὸν Πατέρα. τὸ ποτὲ
1$ ὅτε, 3| τότε, μὴ προστιθεῖσα τῷ λόγῳ, ἀλλὰ τῇ
ὀπυφατιχῇ ταύτῃ καὶ ἀπολύτῳ φωνῇ, τὸ ἀῑδιον a5-
τῷ µαρτυρήσασα. Τὸ δὲ χαταοχευάζειν αὐτὸν ἀγέν-
νητον παρ᾽ ἡμῶν λέγεσθαι τὸν μονογενῃ θεὸν, ἴσόν
ἐστι τῷ λέγειν ὅτι xal γεννητὸν εἶναι τὸν Πατέρα
refractarius assentitur; funditus simul tollitur tem-
poralis significatio, qua sublata, zternitas neces-
sario omnino menti et cogitationi occurret. Voci
enim, non esse, vox illa, quando, prorsus subau-
ditur. Si eniin absque hac particula quando non esse
diceret, neque nunc esse daret. Si enim nunc dans
cum zslerno puguat, prorsus non in universum non
esse, sed aliquando non fuisse, intelligitur. Cum
aulem hac vox nuMo modo possit subsistere, nisi
temporis significantia innixa firmetur, stultum ct
vanum neque quid ante Filium esse dicere, nequo
semper Filium esse astruere. Nam si neque locus,
neque tempus, neque ulla creatura est alia in qua
non est qui in principio erat Verbum, undique e
dogmate pietatis exemptum est hoc, nempe ali-
quando non fuisse Dominum. Non igitur nobis, sed
sibi ipsi repugnat, qui et non essc, et esse docet.
Nam dum confitetur, nullo medio Filii cum Patre
connexionem dividi, ei omnino suo testimonio
eternum attribuit. Quod si in Patre dicat non esse
Filium, tali sermoni non ipsi nos contradicemus,
sed Scripturam opponemus, qua asserit in Patre
esse Filium, et in Filio Patrem, particulam ali-
quando, vel quando, vel tunc, orationi non adji-
eiens, sed hac affirmativa et absoluta voce zeternum
ipsi assignans. Quod autem ipse astruit, ingenitum
a nobis unigenitum Deum dici, aequale est ac si
dicat, quod etiam Patrem genitum esse delinimus.
διοριζόµεθα. Tz; yxp αὐτῆς ἁἀτοπίας, μᾶλλον δὲ C Ejusdem enim absurditatis, vel potius blasphemise
βλασφηµίας Exá:epov. "Ὥστε εἰ μὲν συχοφαντεῖν
ἔγνωχε, προστιθέτω xa τὸ ἕτερον ἔγχλημα, pnbe-
νὸς φειδόµενος, δι ὧν ἂν ᾗ δυνατὸν χαλεπώτερον Ex-
εραχύνειν χαθ᾽ ἡμῶν τοὺς ἀχούοντας. El δὲ τὸ ἕτερον
τούτων διὰ τὸ περιφανὲς tr συχοφαντίας οὐχ αἰτιᾶ-
«αι, ἀφιέτω xal τὸ λειπόμενον * ἴσον γὰρ εἰς ἀσέ-
θειαν χαθὼς εἴρηται χαὶ τὸν Yiby ἀγέννητον λέγειν,
$ xaX γεννητὸν τὸν Πατέρα.
El μὲν οὖν εὑρίσχεταί τις £v. τοῖς παρ' ἡμῶν ve-
χραμμµένοις φωνὴ τοιαύτη, δι ἧς ἀγέννητος ὁ Υἱὸς
ὀνομάξεται, χαθ᾽ ἡμῶν αὐτῶν τὴν ἑσχάτην qmuov
ἑξοίσομεν. El δὲ φευδεῖς αἰτίας τε xat συχοφαντίας
χατ ἐξουσίαν συµπλάσσει, τὸ δοχοῦν ἐπὶ διαθολῇ τῶν
xa0' ἡμᾶς δογμάτων λογοποιῶν, γἐνοιτ᾽ ἂν ἴσως τοῖς
utrumque, Quare si quidem novit calumniari, ad-
jiciat et alterum crimen nihil parcendo, quo possit
acerbius exasperare eontra nos auditores. Quod si
horum alterius, quia sit manifesta calumnia, nos non
accusat, alterum etiam quod superest dimittat.
JEqualis enim est impietas, sicut dictum est, Filium
ingenitum dicere, vel etiam Patrem genitum.
Si igitur aliqua in nostris scriptis vox talis in-
venitur, qua Filius ingenitus nominetur, contra
nes extremum calculum emittemus. Quod si falsas
accusationes et calumnias ad libitum cen(ingit,
quidlibet in nostrorum decretorum calumniam
conscribens, fortasse apud prudentes et hac no-
qt νοῦν ἔχουσι xal αὕτη τῆς ἐν ἡμῖν εὐσεδείας ἀπό- D strz pietatis fuerit demonstratio, quia veritate pro
δειξις. Ὅτι τῆς ἀληθείας ἡμῶν ὑπερμαχούσης, τὸ
φεῦδος εἰς χατηγορίαν τοῦ δόγµατος ἡμῶν προεστή-
σατο, ἀλλοτρίαν τοῦ ἡμετέρου λόγου χατααχευάζων
Shv τῆς ἀσεθείας Υραφήν. Αλλ' ἔστιν Ev. συντόμῳ
πρὸς τὰς αἰτίας ταύτας ἀπολογήσασθαι. Ὡς γὰρ ἡμεῖς
τὸν ἀγέννητον εἶναι λέγοντα τὸν μονογενῃ θεὸν ἑπά-
ῥατον xplvopgev, οὕτω κἀχεῖνος ἑπαράσθω τὸν μὴ
εἶναί ποτε τὸν ἓν ἀρχῇ ὄντα διοριζόµενος. Ἐκ γὰρ
τοῦ τοιούτου δειχθἠσεται τρόπου, ὅ τε χατὰ ἀλήθειαν,
καὶ ὁ συχοφαντιχῶς τὰς αἱτίας ἑπάγων. El δὲ ἡμεῖς
ἀρνούμεθα τὰ ἐγχλήματα, χαὶ Πατέρα λέγοντες, Ylov
€f φωνῇ συνεπινοοῦμεν, χαὶ Υἱὸν ὀνομάσαντες, ἆλη-
θῶς εἶναί φαμεν ὃ λέχεται, γεννητῶς ix τοῦ ἆγεν-
vtov φωτὸς ἀπανγασθέντα, πῶς οὐ πρόδηλος ἡ ον-
mobis propugnante, mendacium in nostri dogmatis
accusationem in medium protulit, alienam a nostro
sermone impietatis scripturam construens. Sed
adversus has criminationes paucis verbis Νοεί de-
fendere. Ut enim nos ingenitum esse unigenitum
Deum qui autumat, eum exsecrabilem judicamus,
sic et ille abominabilis esto, qui non fuissealiquando
eum «qui erat in principio determinat. Nam eodem
modo demonstrabitur, quique secundum veritatem,
et qui calumniose criminationes inducit. Quod οἱ
nos inficiamur crimina, et Patrem dicentes, simul
etiam Filium hac voce mente concipimus, et Filium
nominantes, vere esse dicimus id quod dicitur,
per modum generationis ab ingenita luce effulgen-
519
S. GREGORII NYSSENI
tem, quomodo non p:opalatur calumnia eoruin qui À χοφαντία τῶν ἀγέννητον λέγειν ἡμᾶς τὸν Μονογενῆ
Unigenitum ingenitum nos dicere divulgant ? Noa
tamen quoniam per modum generationis ipsum
esse dicimus, eum non fuisse aliquando per hoc
approbabimus. Quis enim nescit immediatam esse
secundum significatum contrarietatem entis et non
entis?Ita ut allerius dictorum affirmatio contrarii
prorsus sit negatio. Et quemadimmodum esse idem
est per omne tempus, in quo quidem aliquis δυῦ-
sistere quid eorum qu: sunt, supposuerit : non
enim magis nunc est colum et sidera, et sol, et
reliqua eorum qux sunt, quam heri et nudiuster-
tius, atque in omni antecedente tempore: eodem
modo significatum ejus quod dicitur non esse,
semper in omni ex zequo id quod non exsistit con-
tinet. Sive quis secundum prius, sive secundum
posterius dicat. Non enim magis nunc, quid eo-
rum quz substiterunt, non est, quam si prius non
exstitisse, sed una eademque esl essendi ratio in
eo quod non est, in omni temporali intervallo.
Quocirea in animalibus ejus quod fuit in rerum
natura in id quod non est resolutionem, et ejus
quod nondum in rerum naturam accessum habuit,
nominibus quidem differentibus, non exsistentiam
significamus, vel non genitum fuisse a principio,
vel mortuum esse genitum dicentes : :qualiter
autem per utramque vocem, non exsistentiam ora-
tione representamus. Quemadmodum enim dies
nocte continetur, ab utraque parte, non autem di-
cuntur eodem modo partes qua continent, sed hoc
quidem post vesperam, illud vero ante diluculum,
nox autem est quod declaratur secundum utraque:
eodein modo, si quis ex mutua inter se compara-
tione cum eo quod est, quod non est vicissim con-
sideret, nominabit quidem differenter, quod ante
constitutionem et quod post dissolutionem ejus
quod in rerum nalura substiterat ; sed unum pror-
sus idemque significatum per utraque intelliget, et
quod antc constitutionem, et quod post dissolutio-
nem ejus quod substiterat. Nam non esse et ejus
quod nunquam fuit, et ejus quod mortuum est,
idem est, excepta tantum nominum differentia, si
tameu exceperis eam qua in spe est resurrectio-
nem. Quoniam igitur vitae principem et ipsammet
θρυλλούντων; Οὐ μὴν ἐπειδὴ γεννητῶς αὐτὸν εἶναί
φαμεν, «b μὴ εἶναι αὐτὸν mock, διὰ τοῦτο παραδεξ/-
µεθα. Τίς γὰρ οὐκ οἶδεν ὅτι ἅμεσός ἐστιν d) χατὰ τὸ
σηµαινόµενον ἑναντίωσις τοῦ ὄντος καὶ τοῦ μὴ ὄντος,
Ὥστε τὴν τοῦ ἑτέρου τῶν εἰρημένων θέσ.ν͵, ἀναίρε-
Guy τοῦ ἑναντίου γενέσθαι πάντως. Καὶ ὅτι χαθάπερ
τὸ εἶναι κατὰ παντὸς χρόνου ταῦτόὀν ἐστιν, àv. prep
ἄν τις ὑφεστάναι τι τῶν ὄντων ὑπόθηται οὗ γὰρ
μᾶλλον νῦν ἐστιν οὐρανὺς καὶ ἄστρα, xai Ίλιος, xal
tà λοιπὰ τῶν ὄντων ἡ χθὲς xal πρώην, xai παντὶ τῷ
προάγοντι χρόνῳ * τὸν αὑτὸν τρόπον xal τοῦ μὴ εἶναι
τὸ σηµαινόμενον ἐπίσης ἐν παντὶ τὸ ἀνύπαρχτον ἔχει.
Εἴτε κατὰ τὸ πρότερὀν τις, εἴτε χατὰ τὸ ὕστερον λέ-
γοι. Οὐ γὰρ μᾶλλον νῦν τι τῶν ὑφεστώτων οὐχ ἔστιν,
B 8 εἰ πρότερον ἀνύπαρκτον jv, ἀλλὰ εἷς ὁ τοῦ μὴ εἶναι
λόγος ἐπὶ τοῦ μὴ ὄντος ἐν παντὶ χρονικῷ διαστήµατι,
Διὸ xai ἐπὶ τῶν ζώων τὴν τε τοῦ γεγονότος εἰς €
μὴ ὃν ἀνάλυσιν, καὶ τοῦ µηδέπω τὴν εἰς τὸ γενέσθαι
mápoboy ἐσχηχότος, ὀνόμασι μὲν διαφόροις τὴν àv-
υπαρξίαν σηµαίνομεν, ἡ vh γεγενῆσθαι τὴν ἀρχὴν, 1
τεθνάναι τὸ γεννώμενον λέγοντες. Ἐπίσης δὲ δι ᾿
ἑχατέρας φωνῆς τὸ ἀνύπαρκτον παριστῶμεν τῷ λόγψ.
"Ὥσπερ γὰρ ἡ ἡμέρα νυχτὶ περιέχεται χαθ᾽ ἑχάτε-
pov µέρος, λέγεται δὲ οὐχ ὡσαύτως τὰ περιέχοντα,
ἀλλὰ τὸ μὲν μετὰ τὴν ἑσπέραν, τὸ δὲ πρὸ τοῦ ὄρθρου,
νὺξ δὲ τὸ δηλούμενόν ἐστι κατ ἀμφότερα * τὸν αὑτὸν
τρόπον εἰ Ex τοῦ παραλλήλου πρὸς τὸ ὃν ἀντιθεωροίη
τις τὸ μὴ ὃν, χατονοµάσει μὲν διαφόρως «ó τε πρὸ
τῆς συστάσεως xai τὸ μετὰ τὴν τοῦ συστάντος διά-
λυσιν, ἓν δὲ νοῄσει δι ἀμφοτέρων τὸ σηµαινόµενον,
τό τε πρὸ τῆς συστάσεως, xal τὸ μετὰ τὴν τοῦ συ-
στάντος διάλυσιν. Τὸ γὰρ μὴ εἶναι, τοῦ τε μὴ Υεν-
νηθέντος xal τοῦ τεθνηχότος πλὴν τῆς διαφορᾶς τῶν
ὀνομάτων, loóv ἐστιν, ὑπεξῃρημένου τοῦ χατὰ τὴν
ἐλπίδα τῆς ἀναστάσεως λόγου. Ἔπειδῆ τοίνυν ἀρχη-
γὸν ζωῆς χαὶ αὐτοζωὴν τὸν μονογενῆ 8ebv παρὰ τῆς
Γραφῆς µεμαθήχαµεν, xal φῶς, xai ἀλήθειαν, xal
πᾶν ὄτιπέρ ἐστιν Ev ὀνόματι καὶ νοῄµατι τίμιον, ἅτο-
πον xai δυσσεθὲς εἶναί φαμεν, τῷ ὄντως ὄντι συν-
θεωρεῖν τὸ ἐξ ἑναντίου νοούµενον, Ἡ διάλυσιν εἰς
φθορὰν, f| ἀνυπαρξίαν πρὸ τῆς συστάσεως, ἀλλὰ παν-
ταχόθεν πρὸς τὸ προαιώνιον ἐπεχτείνοντες ἑαυτῶν
τὴν διάνοιαν, οὐδαμοῦ πρὸς τὸ μὴ ὃν ταῖς Σννοίαις
vitam unigenitum Deum ex Scriptura didicimus, p λήγομεν * ἴσον εἰς ἀσέδειαν χρίνοντες οἱφδήποτε χρόνῳ
et lucem, et veritatem, et quidquid est nominatu
et intellectu dignum et honorabile, absurdum at-
que impium dicimus esse, cum eo qui vere est,
contemplari etiam quod e contrario intelligitur,
vel dissolutionem in interitum, vel non exsisten-
tiam ante constitutionem, sed undique cogitatio-
nem ad id quod ssecula processit. extendentes,
nusquam ad id quod non est cogitationibus defl-
nimus, zqualem impietatem judicantes, quodam
tandem tempore per non exsistentiam divinam na-
turam circumcidere. ldem e» cst. et mortale di-
cere immortalem vitam, οἱ falsam veritatem et
tenebrosam lucem, et nun esse id quod est. Qui
igitur non fore aliquando non concedit, neque
δι) ἀνυπαρξίας περιχόπτειν cb θεῖον. Ταὐτὸ γάρ iov
καὶ θνητὴν εἰπεῖν τὴν ἀθάνατον ζωὴν, καὶ φευδῆ τὴν
ἀλήθειαν, καὶ σχοτεινὸν τὸ φῶς, xal μὴ elvat τὸ by.
Ὁ τοίνυν τὸ μὴ ἔσεσθαί ποτε μὴ διδοὺς, οὐδὲ τὸ μὴ
εἶναί ποτε συνθήῄσεται, χατὰ τὸν ἡμέτερον λόγον, τὴν
αὑτὴν ἀτοπίαν φεύγων χαθ᾽ ἑχάτερον µέρος ὣς γὰρ
«ὃ ἀτελέστατον τῆς ζωῆς τοῦ Μονογενοῦς οὐκ imt
χόπτει θάνατος, οὕτως οὐδὲ χατὰ τὸ ἄνω dj ἆννπαρ-
Ela. στήσει πρὸς τὸ ἀῑδιον αὐτοῦ τὴν ζωὴν προϊοῦσαν ΄
ὡς ἂν πανταχόθεν χαθαρεύοι τὸ ὄντως ὃν τῆς πρὸς
τὸ μὴ ὄντως ὃν χοινωνίας. Auk τοῦτο πόῤῥω Ὑίνεσθαι
της τοιαύτης πλάνης τοὺς μαθητὰς θέλων ὁ Κύριος
ὡς ἂν μή ποτε xal αὐτοὶ τὸ πρεσθύτερον τῆς τοῦ
Μονογεγοῦς ὑποστάσεως ἀναζητοῦντες, πρὸς τὸ àv-
831
CONTRA EUNOMIUM, LIB. IX.
8:9
ὕπαρχτον τοῖς λογισμοῖς ἀπενεχθεῖεν' ᾿Ε]ὼ, φησὶν, A etiam aliquando non esse consentiel, sccundum
ἐν τῷ Πατρὶ, xal ὁ Πατὴρ év ἐμοὶ, ὡς οὔτε τοῦ μὴ
ὄντος iv τῷ ὄντι, εἴτε τοῦ ὄντος ἐν τῷ μὴ ὄντι. Καὶ
αὑτῃ δὲ ἡ τοῦ λόγου τάξις, τὸ εὐσεθὲς ἑρμηνεύει τοῦ
ὃ Ύματος. Ἐπειδῇ yxp οὐκ ix τοῦ Yioo ὁ Πατήρ
ἀλλ kx τοῦ Πατρὸς ὁ Yióg » διὰ τοῦτο πρῶτον φησίν *
Ἐτὼ ἐν τῷ Ilacpl* δειχνὺς τὸ μὴ ἐξ ἄλλου, ἀλλ ἐξ
ἐχείνου εἶναι ' εἶτα ἀναστρέφει τὸν λόγον, ὅτι Καὶ d
Πατὴρ àv ἐμοί' σηµαίνων ὅτι ὁ ὑπερδὰς τὸν YU
τῇ πολυπραγμοσύνη, xal τὴν περὶ τοῦ Πατρὸς ἔννοιαν
συµπαρέρχεται. Ὅ γὸρ Év τινι v, ἔξω τοῦ Ev ᾧ ἐστιν
εὑρεθῆνα: οὐ δύναται. "(oce µάταιος ὁ ἐν τῷ Υῷ μὲν
εἶναι τὸν Πατέρα μὴ ἀντιλέγων: ἔξω δὲ τοῦ }ἱοῦ
κατειληφέναι τι τοῦ Πατρὸς φανταζόµενος: χαὶ µά-
την διαπλανᾶται τῶν πολεμούντων ἡμῖν fj περὶ τὸ
ῥημα τῆς ἁγεννησίας σχιοµαχία, διὰ τῶν ἀνυπάρχτων
χενεμθατοῦσα * μᾶλλον δὲ εἴγε χρὴ πᾶσαν εἰς τὸ ἐμιρα-
vic ἀγαγεῖν τὴν ἁτοπίαν τοῦ λόχου, μικρὸν ἔτι συγ-
χωρηθήτω προσδιατρίφαι τῷ θεωρήµατι. To) γὰρ
μονογενοὺς Θεοῦ ὕστερον μετὰ τὸν Πατέρα γεγενῆ-
σθαι παρ᾽ αὐτῶν λεγομένου * εὑρίσχεται xav! ἀνάγχην
τὸ ἀγέννητον αὐτὺν, ὅ τί ποτε xat εἶναι φαντάζοντας,
τῶν χαχῶν τὴν ἔννοιαν συναναφαινόµενον. Τίς γὰρ
οὖκ οἶδεν ὅτι ὥσπερ τῷ ὄντι τὸ μὴ ὃν ἀντιδιαιρεῖται,
οὕτω καὶ παντι ἀγαθῷ πρἀγµατί τε καὶ ὀνόματι, τὸ
ἐς ἑναντίου νοούµενον, olov τῷ χαλῷ τὸ χαχὸν, χαὶ
τῇ ἁἀληθείᾳ τὸ φεῦδος, τῷ φωτὶ τὸ σχότος, xaX πάντα
ὅσα τούτοις ὁμοιοτρόπως πρὸς τὸ ἑναντίον ἀλλήλοις
ἀντικαθίσταται, ἐφ᾽ ὧν ἄμεσός ἔστιν ἡ ἑναντίωσις,
xal οὐκ ἑνδέχεται χατὰ ταὐτὸν τὰ δύο uev ἀλλήλων
εἶναι * àÀÀ f, τε παρουσία τοῦ ἑνὸς ὑπεξαιρεῖ τὸ ἀν-
είθετον, καὶ ἐν τῇ τοῦ ἑτέρου ὑποχωρήσει, γίνεται
τοῦ ἑναντίου ἡ γένεσις ;
nostrum sermonem, qui eamdem refugit absurdi-
tatem ab utraque parte: ut enim vite perpetuita-
tem οἱ zlernitatem Unigeniti mors non abscindit,
sic neque supra non exsistentia stare faciet vitam
ejus in :eternum progredientem. Ut undique quod
vere est, purum sit a communione ejus quod noi
est vere. Propterea Dominus volens discipulos ab
hoc errore procul abesse, ut nunquam et ipsi
quod cst antiquius Unigeniti subsistentia inquiren-
tes, ad id quod non exsistit cogitationibus trans-
ferrentur : Ego, inquit, in Patre, et Pater in me *,
non tanquam non ens in ente, vel ens in non ente.
Et hic sermonis ordo pietatem dogmatis explauat.
Quandoquidem enim non cx Filio Pater, sed ex
DB Patre Filius, propterea primum ait: Ego ín Patre,
indicans non ex alio, sed ex illo esse. Deinde ser-
monem invertit, Et Pater in me, signilicans eum
qui curiositate Filium transgreditur, simul et de
Patre notitiam praterire; qui enim in aliquo est,
extra eum in quo est, inveniri non polest. Quare
vanus qui in Filio quidem Patrem esse non negans,
extra Filium aliquid Patris comprehendisse animo
fingit. Quinetiam frustra nobis adversantium de
verbo ἁγεννησίας umbratilis pugna oberrat, per
ca qua nequeunt subsistere, inaniter incedens.
Ino vero si omnem in apertum proferre sermonis
absurditatem oportet, paulisper adhuc concedat,
nos in hoc speculamine moram facere. Cum enim
unigenitus Deus ab ipsis dicitur post Patrem ge-
nitus esse, necessario invenitur ipsum ingenitum,
sive hc ingenita natura, quidquid tandem esse
sibi lingantet somnient ; invenitur, inquam, omnium
malorum notionem una secum demonstrans. Quis enim ignorat, quod quemadmodum enti non ens
Oopponitur,sic eliam omni rei bono et
nomini, quod e contrario intelligitur, ut bono malum, et
veritati mendacium, luci tenebre, et quacunque similiter inter se contrario modo opponuntur, in
quibus contrarietas caret medio, neque contingit duo simul in eodem esse subjecto eodem modo:
sed unius prasentia oppositum perimit, et in alterius cessione alterius contrarii fit generatio ?
Τούτων δὲ ἡμῖν οὕτω διωµολογηµένων, κἀχεῖνο
παντὶ δήλόν ἐστιν, ὅτι ὥσπερ qnot Μωῦσῆης, σχότος
εἶναι πρὸ τῆς τοῦ φωτὸς χτίσεως οὕτω xal ἐπὶ τοῦ
ΥἸοῦ, εἰ χατὰ τὸν λόγον τῆς αἱρέσεως τότε ἐποίησεν
αὐτὸν ὁ Πατὴρ, ὅτε ἠθέλησε, πρὶν ποιῆσαι αὐτὸν οὐχ
ἂν ἐχεῖνο τὸ φῶς ὅπερ ἐστὶν ὁ Υἱός" φωτὸς δὲ µήπω
His autem nobis ita coucessis, etiam illud cuivis
perspicuum est, quod, quemadmodum ait Moses
tenebras fuisse ante lucis productionem, sic et
in Filio, si secundum hzreseos rationeim tunc fe-
cit ipsum Pater cum voluit, priusquam fecisset
ipsum, non erat lux illa quz est Filius: cum autem
ὄντνος, οὐχ ἑνδέχεται p τὸ ἀντιχείμενον εἶναι. Καὶ D nondum esset lux, non contingit oppositum non
γὰρ διὰ τῶν ἄλλων ἐμάθομεν, ὅτι οὐδὲν εἰχῆ τῶν
παρὰ τοῦ δημιουργοῦ γεγονότων ἐστὶν, ἀλλά τὸ λεῖ-
πον ἐπεισάγεται τοῖς οὖσι διὰ τῆς κτίσεως. Δῆλον
οὖν ἐστι πάντως, ὅτι εἴπερ ἐποίησε τὸν Yibv ὁ θεὸς,
διὰ xb λεῖπον τῇ φύσει τῶν ὄντων ἐποίησεν. Ὥσπερ
οὖν τοῦ αἰσθητοῦ φωτὸς λείποντος σχότος ἣν xot εἰ
ph ἐγεγόνει τὸ φῶς, ἐπεκράτει πάντως τὸ σχότος,
οὕτως χαὶ τοῦ Υἱοῦ µήπω ὄντος,αὑτό τε τὸ ἀληθινὸν
φῶς, xal πάντα ὅσα ἑστὶν ὁ Υἱὸς, οὕπω ἣν. Τὸ γὰρ ἂν
zai χατὰ τὴν τῆς αἱρέσεως μαρτυρίαν, τοῦ γενέσθαι οὗ
δέεται. Οὐχοῦν εἰ ἐποίησε, τὸ ph ὃν πάντως ἐποίησε.
Πρὶν οὖν γενέσθαι κατ᾽ αὐτοὺς τὸν Υἱὸν, οὐδὲ ἡ ἁλῆ-
! Joan. xiv, 10.
esse. Etenim per alia didicimus, quod nihil est
frustra eorum qua ab opifice facta sunt, sed quod
deficit, adjicitur rebus per creationem. Perspicuuim
igitur omnino, quod si Filium Deus fecit, propter
id quod deliciebat in natura eorum quz surt,fecit,
Quemadmodum igitur sensibili luce deflciente, tc-
nebre erant: ac nisi facta fuisset lux, Lenebrze
omnino prezvaluissent : sic et Filius cum nondum
essct, ipsa vera lux, et omnia quz Filius est non-
dum erant. Quod enim est, testimonio eliam hzre-
6608, generari non indiget. lgitur si fecit, quod
non crat procul dubio fecit.Priusquam igitur factus
825
S. GREGORII NYSSENI
8234
esset Filius, secundum ipsos, neque veritas nimi- A Όεια δηλονότι &yeyóvet, οὔτε τὸ νοητὸν φῶς, οὔτε ἡ
rum fuerat, neque lux mente cogitabilis, neque
fons vite, neque in universum ullius honesti et
boni natura. Atqui horum uniuscujusque exem-
ptione quod e contrario intelligitur, subsistit. Et
si Inx non est, non potest fleri quin sint. tencbrz,
et in aliis eodem modo, loco eorum quas prizestan-
tiora intelliguntur, cum horum aliquod non adest,
non contingit contrarium prorsus non esse loco
deficientis. Ergo necesse est omnino, si volunta.
tem esset habiturus Pater faciendi Filium secun-
dum hzreseos sermonem, cum nihil essel. corum
qui Filius est, omnia contraria in ipso fuisse au-
tumare; pro luce tenebras, pro veritate menda-
cium, pro vita mortem, pro bono inalum. Qui enim
creat, qux non sunt ereat ; siquidem ei quod est,
non opus est, ut ait Eunomius, ut generetur. lis
vero quia per oppositionem considerantur, non
aliunde contingit meliora non esse, quam ex eo
quod sint deteriora. Hzec itaque hzreseos sapien-
tia Patri dono fert, per quie dedecorat Filii zeter-
nitatem, malorum catalogum aute Filii dentonstra-
tionein. Patri Deo advehens.
Ac quidem nullus existimet, ab alia creatura
scilicet petito argumento, ex hac consecutione do-
gmatis absurditatem demonstratam evertere. Nam
fortedicet aliquis, quod quemadmodum collum eum
non esset, nihil erat illi contrarium, sie et Filio
nondum genito, qui est veritas, non plane cogimur
πηγὴ τῆς ζωῆς, οὔτε τινὸς καθόλου χαλοῦ τε xal
ἀγαθοῦ φύσις * ἀλλὰ μὴν τούτων ἑχάστου τῇ ὑπεραι-
ρέσει τὸ ἐξ ἑναντίου νοούµενον παρυφίσταται. Καὶ φω-
τὸς μὴ ὄντος οὐχ ἔστι μὴ σχότος εἶναι, χαὶ ἐπὶ τῶν
ἄλλων ὡσαύτως, ἀνθ᾽ ἑχάστου τῶν πρὸς τὸ χρεῖττον
νοουµένων, ὅταν μὴ παρῇ τι τούτων, οὐχ ἑνδέχεται
ph τὸ ἑναντίον πάντως εἶναι ἀντὶ τοῦ λείποντος.
Ανάγχη οὖν πᾶσα ὡς ἔμελλε θέλειν ὁ Πατὴρ τὸν Υἱὸν
ποιῆσαι χατὰ τὸν τῆς αἱρέσεως λόγον, μτδενὸς ὄντο,
τῶν ὅσα à Υἱός ἐστιν, πάντα τὰ ἑναντία περὶ αὑτὺν
εἶναι λέγειν * ἀντὶ τοῦ φωτὸς τὸ σχότος, ἀντὶ τῆς
ἁληθείας τὸ ψεῦδος, ἀντὶ τῆς ζωῆς τὸν θάνατον, ἀντὶ
τοῦ χαλοῦ τὸ καχόν. 'O γὰρ χτίζων, τὰ μὴ ὄντα χτί-
δει’ τῷ γὰρ ὄντι, καθώς φησιν ὁ Εὐνόμιος, οὗ δεὶ
γεννήσεως. Τῶν δὲ κατὰ ἀντίθεσιν θεωρουµένων, οὐκ
ἑνδέχεται ἄλλως τὰ κρείττω μὴ εἶναι, ἡ £x τοῦ τὰ -
χείρονα εἶναι, Ταῦτα τοίνυν ἡ σοφία τῆς αἱρέσεως
δωροφορεῖ τῷ Πατρὶ, δι ὧν ἀτιμάζει τοῦ Υἱοῦ τὸ
ἁἀῖδιον, τὸν τῶν χακῶν χατάλογον πρὸ τῆς τοῦ Yiou
ἀναδείξεως προτάγουσα τῷ ti xal Πατρί.
Καὶ μηδες ix τῆς ἄλλης κτίσεως ἀνατρέπειν
οἱέσθω τὴν £x τῆς ἀχολουθίας ταύτης ἀναδειχθεῖσαν
ἀτοπίαν τοῦ δόγματος. Ἐρεϊ γάρ τις ἴσως, ὅτι ὥσπερ
τοῦ οὐρανοῦ uh ὄντος οὐδὲν ἑναντίον τούτῳ; οὕτως
καὶ τοῦ Υἱοῦ µήπω γενοµένου, ὃς ἔστιν ἀλήθεια, οὗ
πάντως ἀναγκαζόμεθα τὸ ἑναντίον εἶναι αυντίθεσθαι.
contrarium fuisse confiteri. Cui respondendum est ϱ Πρὸς ὃν ἔστιν εἰπεῖν" ὅτι οὐρανῷ μὲν τὸ ἀντιχείμε-
quod coelo quidem nibil est oppositum, nisi forte
quis ipsum non esse ipsius esse oppositum dicat.
Virtuti autem, quod secundum vitium est prorsus
adversatur. Virtus autem Dominus. Quare celum
si non erat, nihil erat, bonuni autem si non erat
contrarium erat. Qui igitur bonum non esse asse-
rit, malum esse invitus fatebitur. Atqui Pater,
inquit, omnino perfecta est virtus, el vita, et lux
inaccessa, omniaque excelsa mentis sensa et no-
mina : ita ut non sit. necessarium, quando unige-
nita lux nondum erat, quod ex adverso occurrit
ex contrario intelligi, nempe tenebras. Sed hic
meus est sermo, quod neque unquam tenebre
erant. Neque enim unquam non fuit lux : semper
νόν ἐστιν οὐδὲν, εἰ jh ἄρα τῷ εἶναι αὐτὸν, τὸ μὴ elvat
τις λέγοι ἀντίθετον. T?) δὲ ἀρετῇ τὸ χατὰ χαχίαν
πάντως ἀντικαθέστηχεν. ᾿Αρετὴ δὲ ὁ Κύριος. ὥστε
οὐρανοῦ μὲν μὴ ὄντος, οὐδὲν ἣν, ἀγαθοῦ δὲ μὴ ὄντος,
τὸ ἑναντίον ἣν. Ὁ οὖν τὸ ἀγαθὸν λέγων μὴ εἶναι, τὸ
xaxby εἶναι xal μὴ βουλόμενος πάντως συνθήσεται.
᾽Αλλὰ xax ὁ Πατὴρ, φησὶ, xal παντελἠς ἐστιν ἀρετὴ
καὶ ζωὴ, xai ἀπρόσιτον φῶς, xal πάντα τὰ ὑψηλὰ
νοηµατά τε χαὶ ὀνόματα ὡς μὴ εἶναι ἀνάγχην, ὅτε
τὸ μονογενὲς φῶς οὕπω Tv, τὸ κατάλληλον ix coU
ἑναντίου νοεῖσθαι σχότος. Ἁλλ᾽ οὗτος ὁ ἐμός ἔστι λό-
γος, ὅτι οὐδέ ποτε σχότος ἣν. Οὐδὲ γάρ ποτε τὸ φῶς
οὐχ Tjv, ἀεὶ γὰρ Ev τῷ φωτὶ πάντα ἐστὶ τὸ φῶς, xa-
θὼς ἡ προφητεία λέγει. El δὲ χατὰ τὸν λόγον τῆς al-
enim in luce omnia sunt lux, sicut prophetia dicit. [) ρέσεως, ἄλλο τὸ ἁγέννητόν ἐστι φῶς, xol τὸ μὲν f
Quod si secundum sermonem hzerescos alia qui-
dem est lux ingenita, et hzc ab zlerno, alia vero
qui postea generatur:necesse est penitus zeternze
luci nunquam locum invenire adversarii opposi-
tum ; semper enim luce lucente, in ea tenebrarum
operatio tempus non habet. In ea autem qux postea
facta est, sicut illi aiunt, non posse fleri, non ex
tenebris lucem splendere; sed passim et omnino
eterne luci et ei qu:e posterior facta est, medias
intercessisse tenebras deprehendetur. Non enim
opus fuisset posteriorem hanc lucem condere, nisi
ad aliquam utilitatem comparatum esset id quod
creatur. Una autem lucis utilitas, ut caligo preva-
lens ab ipsa dissipetur. Sed lux quidem increata,
ἀϊδίου, τοῦτο δὲ μετὰ ταῦτα γενόµενον, ἀνάγχη πᾶσα
τῷ μὲν ἀῑδίῳ φωτὶ, µηδέποτε χώραν εὑρεῖν ἄντικα-
ταστῆναι τὸ ἀντιχείμενον' ἀεὶ γὰρ λάµποντος τοῦ
φωτὸς, ἡ ἐνέργεια τοῦ σχότους ἐπ᾽ αὐτοῦ χαιρὸν οὐχ
ἔχει. "Emi δὲ τοῦ μετὰ ταῦτα, χαθὼς &xsivol φασι,
γεγονότος, ἀμήχανον εἶναι μὴ Ex σκότους τὸ φῶς
λάμψαι, ἀλλὰ πάντη xaX πάντως τοῦ τε ἀἁϊδίου φωτὸς
καὶ τοῦ Όστερον γενοµένου σκότους τὸ μέσον δια»
ληφθήσεται. Οὐ γὰρ ἂν τῆς χατασχευῆς τοῦ μετὰ
καῦτα φωτὺς χρεία ἑγίνετο, εἰ μὴ πρός τι χρήσι”
μον ἣν τὸ χτιζόµενον. Μία δὲ φωτὸς χρῆσις τοῦ
λύεσθαι ἀπ᾿ αὐτοῦ τὸν ἐχχρατοῦντα ζόφον. Τὸ μὲν
οὖν ἀχτίστως ἣν φῶς, αὐτὸ bv ἑαυτοῦ ἐστιν ὅπερ
ἐστὶ τῇ φύσει, Τὸ δὲ κτιζόμενον διά τι γίνεται πάν»
CONTRA EUNOMIUM, LIB. X.
826
deo
τως. Οὐχοῦν προπάρχειν ἀνάγχη τὸ σχότος, οὗ χάριν A ipsa est per se quod quidem est natura; at qua
ἀναγχαίως δημιουργεῖται τὸ φέγγος ' xaX οὐκ ἔστιν
οὐδενι λόγῳ παραμυθήσασθαι τὸ μὴ προτερεύειν τῆς
τοῦ γεννητοῦ φωτὸς ἀναδείξεως τὸ σχότος, ὅταν μετὰ
ταῦτα χατεσχευάσθαι πιστεύηται. Αλλά μὴν πάσης
ἀσεθείας τὸ τοιοῦτόν ἐστιν ἐπέχεινα. "Αρα σαφῶς
πεφανέρωται ὅτι οὐχὶ μὴ οὖσαν τὴν ἀλήθειαν ὁ Πα-
«hp τῆς ἀληθείας ἐποίησεν * ἀλλὰ myth Gv φωτὸς xal
ἀληθείας, χαὶ παντὸς ἀγαθοῦ, ἐξ ἑαυτοῦ τὸ µονογε-
vic φῶς τῆς ἀληθείας ἐπηύγασε, δι οὗ πάντοτε ἡ
τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ δόξα χαρακτηρίζεται. Ὡς
πανταχόθεν τῶν ὕστερον τῷ θεῷ διὰ κτίσεως τὸν Υἱὸν
προσγεχενῆσθαι λεγόντων τὴν βλασφημίαν ἑλέγχε-
σθαι.
creata est, propter aliquid procul dubio eflicitur.
Ergo necesse erat tenebras proexsistere, quarum
gratia necessario lux conditur el creatur. Neque
ullo sermone solari et emollire fas est, quin tene-
bre luce genita sint priores, cum postea effectain
esse persuasum fuerit. Atqui hoc tale est, quod
superet omnem impietatem. Aperte igitur et li-
quido declaratum est, Patrem veritatis non fecisse
veritatem ante non exsistentem. Sed cum sit fons
lucis et veritatis, omnisque boni, ex seipso unige-
nitam lucem veritatis splendescere feeit, per quam
semper substantie ipsius gloria figuratur. Ita ut
undique corum qui per creationem Filium posto-
riorem Deo genitum fuisse autumant, blasphetnia
redarguatur.
ΚΑΤΑ EYNOMIOY ΛΟΓΟΣ TI.
CONTRA EUNOMIUM LIBER DECIMUS.
ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΟΥ ΔΕΚΑΤΟΥ ΛΟΓΟΥ.
a', Ο f δὲ Aóyoc τὸ dvégixcor xal ἀκατά.Ίηαπτον
τῆς τῶν ὄντων εὑρέσεως διεξέρχεται. "Ev d
wal τὰ περὶ τῆς φύσεως xal διαπ.1άσεως τοῦ
µύρμηκος παραδόξως ἐνκτίθεται, καὶ τὴν εὐαγ-
Τε ικὴν ῥῆσυ, Καὶ ἐγώ εἰμι dj θύρα, xai ἡ ὁδὸὺς,
τῶν τε θείων ὀνομάτων τὰς προσηγορίας xal
Fé riii τήν τε τῶν viov Βεγιαμὶν ἱστορίαν
£u.
B- Elra τὴν αἰώνιον ζωὴν, τουτέστι, tóv Χριστὸν,
τοῖς uf) ὁμολογοῦσι θαυμαστώς ὑπέδειξε, καὶ
θρῆνον' αὗτοῖς τὸν ἐπὶ τῷ ᾿Ιεχογίᾳ τοῦ 'leps-
µίου ἐξετραγῴδησε, πρὸς Morcavór καὶ Za66A-
J«ov οἱκείως ἔχουσυ'.
Y. Ἔπειτα τὸ dioi τῆς τοῦ Υἱοῦ Τενήσεως, καὶ
τὸ ταὐτὸ τῆς οὐσίας τῷ γεγγήσαντι ἀχώριστον
Osixrvct M δὲ τοῦ Εὐνομίου ávóntor τοις κατὰ
ψφαμάθων παἰζουσιν ἀπεικάζει γηπίοις. κ
V. Νεὲὰ τοῦτο τὸν κυρἰως ὄντα Υἱὸν, καὶ ἐν τοις
κάλποις ὄντα vov Πατρὸς, ἁπ.οῦν τε xal
ἀσύνθετον, καὶ μὴ χυριευόµενον zx τοῦ Πα-
ypoc | & CovAevorca, τὸν ἡμᾶς τῆς 6ovAslac
αντα, δείκννσιν. El καὶ μὴ τοῦτο, οὐκ
αὐτὸς c, ἀλλὰ καὶ à Πατὴρ, ὡς ἐν τῷ Ylo
dr, ὃν ὃν, δοῦος ἔσται ἀπὸ δὲ τοῦ εἶναι
ἡ τοῦ ὄντος ἐπωγυμία παρεσχημάτισται. Πάντα
δὲ εαῦτα γεγγαίως καὶ θαυμαστῶς διεξετάσας
τὸν «ἰόγον zAnpot.
ἸΑλλὰ τῶν προχειµένων ἐχώμεθα”. μικρὸν γὰρ
αροελθὼν διαµάχεται πρὸς τοὺς ὁμολογοῦντας ἆσθε-
γεῖν «hv ἀνθρωπίνην φύσιν πρὸς τὴν τῶν ἁλήπτων
φερίνοιαν, xal τοιαὔτάτινα μεγαλαυχούμενος διεξἑρ-
χεται, τὸ χαθ᾽ ἡμᾶς εὐτελίζων τούτοις τοῖς ῥήμασιν'
0ὐδὲ γὰρ sl troc ὁ γοὺς διὰ κακόγοιαν ἑσκοτη-
proc, καὶ διὰ τοῦτο μηδὲν, μήτε τῶν πρόσω,
pcs τοῖς ἆ.ὶ.ῖοις ἀγθρώτοις ἐφιλεὴν εἶναι τὴν
CAPITÀ SEU SUMMARIA LIBRI DECIMI.
4. Decimus liber explanat quomodo rerum creatarum
nature per[ecte investigari et comprehendi nequeant.
Ubi etiam de natura et formatione formice admi-
rabiliter agit, cum expositione illius evangelici
dicti : Ego sum ostium et via, afferens simul divi
norum nominum appellationes et interpretationes,
et filiorum Benjamin historiam.
4. Deinde vitam eternam, hoc est, Christum, iis,
ui eum non confitentur, mirifice ostendit, accinens
illis threnos (quos olim super Jechonia rege Jere-
mias flebiliter decantavit), eo quod similes sunt
Montano et Sabellio.
9. /Eternitatem generationis Filii, et identitatem
substantie cum genitore inseparabilem esse docet :
εί Eunomii insiptentiam infantibus in arena luden-
tibus comparat.
&. Quibus peraciis demonstrat eum, qui proprie est
Filius, et in sinu Patris exsistit, simplicem eum, et
compositionis expertem, nec ad dominationem a
Paire evectum ; neque servum eum, qui nos omnes
a servitute liberavit : et nisi hoc concedatur, non
solum Filium, sed et Patrem servum esse, utpote
qui in Filio sit, et cum eodem unum sit ; nam ab
esse entis. appellationem descendere constat. His
omnibus generose et admirabiliter declaratis, libro
finem imponit.
Sed propositis hzereamus : paulum enim progres-
Bus adversus eos qui humanam naturam ad in-
comprehensibilium plenam intelligentiam infirmam
atque imbecillam esse con(ütentur, acriter decer-
tat, et se magnifice jactans, talia quaedam enarrat,
hisque verbis nostrum dogma extenuat ac deterit:
Neque enim si mens alicujus propter malevolentiam
tencbris offusa est, ita ut nec ea qua sunt ante pedeg
821
S. GREGORII NYSSENI
823
tileat, idcirco consequens est, neque ab aliis homi- Α τῶν ὄγτων εὕρεσιν. Ἁλλ' εἴποιμ ἂν πρὸς αὐτὸν,
nibws eorum quae sunt inventionem. altingi posse.
Verum huic dixerimus, quod qui asserit, rerum
inventionem comprehendi posse, via quadam et
eonsecutionis serie per rerum cognitionem, suam
intelligentiam provexit. Et per ea quz facilius
percipi possunt et minora exercitatus per compre-
hensionem : sic tandem eL his qua omnein noti-
tiam superant, suam comprehensivam visionem
sive imaginationem applicuit. Qui igitur gloriatur
jactabundus, se eorum qu:e sunt scientiam ade-
ptum esse, quod minimum est eorum qua nobis
ante oculos apparent, qua sit cjus natura nobis
explanet, τί ex eo quod notum est de eo etiam
quod occultum est et incognitum fidem faciat.
Ecquienam sit formicz natura sermone explicet,
utrum spiritu et halitu ejus vita continetur, utrum
visceribus dispensatur, similiter atque aliis animas
libus, utrum ossibus corpus constructum est,
utrum medulla ossium cavitales intus plenz sunt,
au nervis el vinculis compages contenta est; an
musculorum amictibus et adenum sive glandula-
rum nervorum situs continetur ; an dorsalibus ver-
tebris e bregmate ad caudam medulla protenditur;
an complexu nervose membrane membris qua
moventur vim impultricem inserit; an in ipsa est
jecur et folliculua fellis, id est, expurgatze e je-
core Πιν bilis receptaculum ; renesque οἱ cor, et
arteri:e et vene, membranique et przecordia, sive
septum transversum ; utrum glabra vcl pilis ob-
ducta; an in marem et feminam distinguitur; in
qua parte corporis vis videndi insidet ; an odo-
randi sensu przedita est ; an unam habeat ungulam
vel multifldas, sive in multos digitos discretas
bases : quandiu vivit; et quis ex sese generationis
modus : et quanto tempore fetus concipitur, et
quomodo neque formicze omnes pedestres, neque
volucres omnes, sed alie humi reptant, alim
aerie videntur. Qui igitur se jactat eorum qua
sunt naturam adeptum esse, nobis primum formicz
naturam declaret. Deinde potentiam illam quz» om-
nem intellectum superat, physice tractet. Quod si
brevissima formicze cognitionem nondum in natura
consecutus est, quomodo eum qui in seipso om-
nem complectitur creaturam comprehensiva ra-
ὅτι 6 ἐφιχτὴν εἶναι λέγων τῶν ὄντων τὴν εὕρεσιν,
ὁδῷ τινι πάντως xal ἀχολουθίᾳ διὰ τῆς τῶν ὄντων
γνώσεως προῄγαχεν ἑαυτοῦ τὴν διάνοιαν. Καὶ τοῖς
εὐλήπτοις τε χαὶ µιχροτέροις ἐγγυμνασθεὶς διὰ τῆς
καταλήφεως * οὕτως xai τοῖς ἐπέχεινα πάσης ἑννοίας
ἐπέθαλεν ἑαυτοῦ τὴν καταληπτιχὴν φαντασίαν. Οὐ-
κοῦν ὁ τὴν περὶ τῶν ὄντων εἴδησιν κατειληφέναι ut-
γαλαυχούµενος, τὸ µιχρότατον τῶν προφαινοµένων
ἡμῖν, ὅπως ἔχοι φύσεως ἑρμηνευσάτω. Ὡς ἂν διὰ
τοῦ γνωρίµου xal περὶ τοῦ χεχρυµµένου πιστώσαιτο.
Καὶ τἰς ἡ τοῦ µύρμηχος φύσις ἑρμηνευσάτω τῷ
λόγῳ, εἰ πνεύματι xal ἄσθματι συνέχεται αὐτοῦ d
ζωὴ, εἰ σπλάγχνοις οἰχονομεῖται παρατλησίως τοῖς
ἄλλοις ζώοις * εἰ ὁστέοις τὸ σῶμα περιείληπτα: * el
μυελῷ τὰ χοῖλα τῶν ὁστέων κατὰ τὸ ἑντὸς, εἰ νεύ-
ροις xal συνδέσµοις τὰς ἁρμονίας τετόνωται’ εἰ
μνῶν περιθολαῖς, xaX ἀδένων ἡ τῶν νεύρων περιχρα.
τεἶται θὲσις: εἰ τοῖς νωτιαίοις σπονδύλοις ix τοῦ
βρέγµατος ἐπὶ τὸ οὐραῖον ὁ μυελὸς παρατείνεται’ εἰ
τῇ περιοχῇ τοῦ νευρώδους ὑμένος, τοῖς χινουµένοις
'μέλεσι τὴν ὁρμητικὴν ἑνδίδωσι δύναμιν * εἰ ἔστιν ἓν
αὐτῷ τὸ παρ, καὶ χοληδόχον ἀγγεῖον ἐπὶ τοῦ ἥπα»
τος, νεφροί τε χαὶ χαρδία, xat ἀἁρτηρίαι xal φλέθες,
ὑμένες τε xal φρένες, xat διαφράγµατα * χαὶ εἰ φιλόν
ἐστιν, ἡ τετρίχωται, xal εἰ πρὸς τὸ ἄῤῥεν τε xol
0ηλυ διαµερἰζεται, Ev τίνι τε μέρει τοῦ σώματος 1b
ὁπτιχὸν ἐγχαθίδρυται. Καὶ εἰ τῆς ὁσφραντιχῆς µε-
τέχει αἰσθήσεως * cl μονόνυχόν c£ ἐστιν, T?) πολυσχι-
δεῖς ἔχει τὰς βάσεις ' πόσον δὲ Biol χρόνον * καὶ τίς
ὁ τρόπος αὐτῆς τῆς ἐξ ἀλλήλων γενέσεως ' ἐπὶ πόσον
δὲ χυίσχεται τὸ τικτόµενον * xal πῶς οὔτε πεζοὶ κάν-
τες οἱ μύρμηχες, οὔτε ὑπόπτεροι πάντες» à)) οἱ
μὲν, τῶν χαμαὶ ἑρχομένων εἰσὶν , οἱ δὲ διαέριοι φαί-
νονται. Ὁ τοίνυν τῶν ὄντων κατειληφέναι τὴν γνῶσα
χομπάζων, τέως ἡμῖν τὴν τοῦ µύρμηχος φύσιν qavt-
ῥρωαάτω. Εἴθ᾽ οὕτω φυσιολοχείτω τὴν πάντα νοῦν
ὑπερέχουσαν δύναμιν. Ei δὲ τοῦ βραχυτάτου µύρμη-
xoc οὕπω περιέλαδε τῇ φύσει τὴν γνῶσιν, πῶς τὸν
àv ἑαυτῷ πᾶσαν περικρατοῦντα τὸν χτίσιν τῷ κατα»
ληπτικῷ περιειληφέναι λόγῳ μεγαλανχεῖται, Kd
τοὺς τὸ ἀσθενὲς τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως bo! ἑαυτῶν
ὁμολογοῦντας ἑσχοτῶσθαι λέγει τὰ τῆς ψυχῆς αἰσθη"
τήρια, xal μήτε τινὸς τῶν πρόσω, μήτε τῶν ὑπὲρ
κεφαλῆς ἐφιχνεῖσθαι.
tione se complexum esse gloriabundus jactitat? et eos | interim qui humans nature infirmitatem in
semetipsis sentiunt el. fatentur, animi sentiendi instrumenta tenebris et caligine obsita οἱ offusa hr
bere dicit, neque quidquam eorum qus sunt ante pedes, neque supra caput attingere.
Sed qui corum quz sunt cognitionem habet, vi- D
deamus quid supra alios scit. Ejus tumidam et
inflatam vocem audiamus. Vel, inquit, frustra Do-
minus seipsum ostium nominavit ; si nullus est qui
ingrediatur ad Patris cognitionem εί contemplatio-
mem : (rustra etiam via,nullam prebens (facilitatem
volentibus ad Patrem venire: quomodo esset lux non
minus illustrans, non. ílliminans animi oculum ad
cognitionem suique et supereminentis lucis? Si quidem
quasdam ratiocinationes domo allatas explicaret
subtilitate sua audientium intelligentiam effugientes,
Ἁλλ' 6 τὴν γνῶσιν ἔχων τῶν ὄντων, ἴδωμεν τί παρὰ
τοὺς ἄλλους ἑπίσταται. ᾿Αχούσωμεν τῆς ὑπερόγχω
φωνῆς Ἡ µάτη» ἂν ὁ Κύριος ἑαυτὸν ὠνόμασε
θύραν, qnoi, μηδενὸς ὄντος τοῦ δι]όντος xpX
χαταγόησυ καὶ θεωρία» τοῦ Πατρὸς, µάτην 0 ἂν
ὁδὸς, µηδεµίαν παρέχων εὐμάρειαν τοῖς ἐῑδιυ
πρὸς tóv Πατέρα βου.οµένοιο. Πῶς δ' ἂν d
φῶς, μὴ φωτίζων τοὺς ἀνθρώπους, μὴ xacalár
πων tó τῆς ψυχῆς ὄμμα πρὸς κατανόησυ’ ἑαυτοῦ
t& xal ὑπερκειμένου φωτός; Ei μὲν οὖν οἴκοθέν
τινας λογισμοὺς διεξῄει, ἐχφεύγοντας τῇ λεπτύτηἁ
CONTRA EUNOM;UM, LIB. X.
820
ὧν ἁχουόντων διάνοιαν, δυνατὺν ἂν ἣν ἴσως A fortasse decipi et falli contingeret solertia scrmonis,
ῥουσθῆναι τῇ περινοίᾳ τοῦ λόγου, διαδιδρά-
€ πολλάχις τοῦ ἐγχειμένου γοήµατος τὸν
πα. Ἐπεὶ δὲ τὰ θεῖα προθάλλεται ῥήματα,
5 οὐδεὶς χαταµέμφεται τοὺς τὴν θεόπνενστον
λίαν πᾶσι xoti προχεῖσθαι πεπιστευχότας.
hj τοίνυν θύρα, φησὶν, ὠνομάσθη ὁ Κύριος, ix
χατασχευάκεται τὸ χαταληπτὴν εἶναι τοῦ
Ἡν οὐσίαν * ἀλλ οὐ δόχεται τὴν διάνοιαν ταύτην
αγγέλιον. Αὐτῆς γὰρ ἀχούσωμεν τῆς θείας
* "ETó εἰμὶ, qnoi, ἡ θύρα". δι ἐμοῦ ἑάν
Yél0n, σωθήσεται, καὶ εἰσελεύσεται, καὶ
σεται, xal νομὴν εὑρήσει. TU τοίνυν ix
4 γνῶσις τῆς οὐσίας ἑἐστίν; Ἠλειόνων γὰρ
φῶν εἰρημένων, χαὶ ἰδίαν ἑχάστου διάνοιαν
notione subjecta auditorem ερ pretervolante.
Sed quoniam divina proponit vocabula, nullus
profecto culpat eos qui doctrinam divinitus inspi-
ratam omnibus communem proponi crediderunt.
Quoniam igitur, ait, Dominus nominatus est ostium,
ex eo prestruit comprehbensibilem esse Dei essen-
tiam. Sed Evangelium hunc sensum uon admittit.
lpsam enim divinam vocem audiamus. Εφο sum,
inquit, ostium : per me si quis intraverit, salvus
erit : εἰ ingredietur, et egredietur, εἰ pascua. ince-
niet *. Ex his quaenam diving essentiae cognitio
elicitur? cum enim plura sint dicta, et horum
quodque secundum suum significatum propriam ha-
beat intelligentiam ; neque omnia possunt substan-
b σηµαινόµενον ἔχοντος οὕτε πάντα δυνατὀν D tire rationi applicari, ne quid comipistum ex dilffe-
3 τῆς οὐσίας ἐντίθεσθαι λόγῳ, ὣς ἂν μ] σὐμ-
&x διαφόρων νοηθείη τὸ θεῖον. Καὶ τὸ μᾶλλον
' ἐφαρμόσαι τῷ προχειμένῳ δυνάµενον, οὐχ
ὑχόλως ix τῶν χατειλεγµένων εὑρεῖν' ἡ θύρα
06 * Δι ἐμοῦ, φησὶν, ἑάν τις εἰσέ.θῃ, σωθή-
xal εἰσελεύσεται, καὶ ἐξελεύσρται, καὶ
εὐρήσει ' τὴν εἴσοδον εἴπωμεν ἀντὶ τῆς οὐσίας
αὐτὸν, f) τὴν σωτηρίαν τῶν εἰσιόντων, f) ctv
| τὴν ἔξοδον, ἡ τὴν εὕρεσιν; Ἕκαστον γὰρ τού-
abet τῷ σημαινοµένῳ, καὶ οὐ συμφωνεῖ πρὸς
ον. Τὸ γὰρ ἐντὸς γενέσθαι τῷ ἐξελθεῖν ἑναντίον
προχείρου δοχεῖ, καὶ τὰ ἄλλα ὡσαύτως.
Γάρ τι τῷ ibl λόγῳ ἐστὶν ἡ νομὴ, ἕτερον δέ
ἁ τοῦτο 1j εὕρεσις. Τί οὖν kx τούτων ἡ τοῦ
' €0ala νοµίζεται; Οὐ γὰρ δὴ τὰ πάντα τις
ph συμφωνοῦντα τῇ σηµασίᾳ πρὸς ἄλληλα,
Mjv τε xai ἀσύνθετον οὐσίαν διὰ τῶν ἀσυμφώ-
Δείξεται. Πῶς δ' ἂν ἀληθεύοι ὁ Λόγος, ὅτι
δεὶς ἑώραχκε πώποτε. καὶ, Ὃν εἶδεν dyv-
v οὐδεὶς, οὔτε ἰδεῖν δύναται" xal, ὅτι OUx
ὃς ὄψεται πρόσωπον Κυρίου καὶ ζήσεται:
| τὸ (veo τῆς θύρας f| τὸ ἑἐχτὸς τῆς νομῆς ἡ
Οὐσία Πατρὸς νοµίζεται; Οὐ μὴν ἐπειδὴ
Vx ἔστιν, ἀργόν τε χαὶ ἄσημον ἐπὶ τοῦ Ku-
ὄνομα τῆς θύρας ὑπονοήσομεν. ᾽Αληθῶς γὰρ
6 ἐστι καὶ θύρα περιοχῆς, xal οἶχος χατα-
, Χαθὼς ὁ Δαθὶδ ὀνομάζει, χαὶ δι’ ἑαυτοῦ τοὺς
ες δέχεται, καὶ iv ἑαυτῷ τοὺς ἕνδον γενοµέ-
ὄξει, xai πάλιν δι’ ἑαντοῦ πρὸς τὴν νομὴν τῶν
' προάχει. Καὶ πάντα γίνεται τοῖς σωνοµέ-
wd ἑχάστῳ πρόσφορον ἑαυτὸν ποιέσῃ, xal
ut ὁδηγὸς, xai θύρα περιοχῆς, καὶ οἴχος χατα-
xai ὕδωρ ἀναπαύσεως, xal τόπος χλόης, fiv
Εὐαγγελίῳ νομὴν ὀνομάδει. ὁ δὲ χαινὸς ϐεο-
διὰ thv γνῶσιν τῆς τοῦ Πατρὸς οὐσίας, θύραν
ὑνομάσθαι τὸν Κύριον. Τί οὖν οὐχὶ χαὶ τὴν
» καὶ tbv λίθον, χαὶ τὴν πηγὴν, χαὶ τὸ ξύλον,
| λοικὰ τῶν ὀνομάτων πρὸς τὴν αὐτὴν ἔλχει
V, ὡς ἂν τῷ πλίθει τῶν ἀλλοχότων µαρ-
«ὐ ἰαυτοῦ δόγµα πιστώσαιτο, δυνάµενος
) τούτων τὸν αὐτὸν ἐφαρμόσαι λόγον, ὃν περὶ
| καὶ τῆς θύρας, xal τοῦ φωτὸς διεξτλθεν
rentibus natura divina intelligatur. Et quod proprie
magis rei propositzte congruere potest, non licet
facile ex collectis invenire. Dominus ostium. Per
me, inquit, si quis intraverit, servabitur, et. ingre-
dietur, et egredietur, et pascua. inveniet ; inyressum
dixerimus pro essentia jpsum dicere, an salutem
ingredientium, vel egressum vel pascuuin, vel in-
ventionem ? horum enim quodque peculiari et pro-
prio significatu distinguitur, neque cum alio con-
sonat. Nam intus esse, ei quod est exire, contrarium
ex primo occurrente significatu videtur, et alia
similiter. Aliud enim est proprio sermone pascuum,
aliud vero quiddam przter hoc inventio. Quid igitur
ex his Patris essentia censetur ? Neque enim omnia
$i quis dixerit, non inter se significatione concor-
dantia, simplicem et iocompositam essentiam per
hzc inconcinna et discordantia indicabit, Quomodo
autem verum diceret sermo, quod * Nemo Deum vidit
wnguam ; et*, Quem hominum nullus vidit, neque
potest videre : et quod * Nullus vivet, et videbit faciem
Domini : siquidem vcl quod intra ostium est vel
extra, et inventio pascui, essentia Patris exzisti-
matur? Sed quoniam hoc non est, non tamen hoc
nomen ostii in Domino otiosum ct significationis
expers suspicabimur. Vere enim ipse est et ostium
cireumstantizs, et domus refugii, sicut David no-
minat *, et per se ipsum ingredientes admittit, et in
seipso hos qui sunt intus servat, et rursus per
ipsum ad virtutum pascua educit. Et his qui salvi
fiunt, omnia fit, ut unicuique seipsum commodum
et idoheum reddat: et via, et vie dux, el ostium
circumstantiz, οἱ domus refugii, et aqua requiei, et
locus herhse viridis, quam in Evangelio pascuum
nominat: hic autem novitius theolegus, propter
cognitionem essentize Patris, ait Dominum ostium
nominari. Cur non etiam rupem et lapidem, ct fon-
tem, et lignum, et reliqua nomina ad eamdem
trahit intelligentiam , ut portentosorum testimo-
niorum multitudine suum placitum probet, cum
possit cuique horum eamdem rationem adaptare,
quam de via et ostio et luce recensuit ?
in. X, 9. * Joan. 1, 19. 21 Timoth, vi, 16. * Exod. xxyi, 40, * Psal. cxL, 6.
851
Ego autem a Scriptura divinitus inspirata hoc A
euoctus aífirmare audeo, quod qui supra omne
est nomen, nobis multis nominibus dicitur secun-
dum varias et multas benefleiorum differentias,
dum nominatur, lux quidem cum ignorantie cali-
ginem dispellit et discutit ; vita vero cum immorta-
litatem gratificatur; via, cuin ab errore ad veritatem
tanquam manu ducit ; sic etiam turris fortitudinis,
οἱ civitas complexionis, et fons, et rupes, et vilis,
et medicus, el resurrectio, et omnia talia nosiri
ratione nominatur; vario modo seipsum suis erga
nos beneficiis distribuens. Hi vero per hzc nomina
essentias interpretantur, qui super bumanam natu-
ram acute cernunt, qui quod est incomprehensibile
vident, et quod potest comprehendi despiciunt.
Quem enim neque hominum quisquam vidit unquam,
neque potest videre, hunc non solum se intueri,
sed etiam metiri affirmant ; fidem vero non anime
oculo cernunt, quod quidem solum est nostr cogní-
.Viohi commensuim et accommodatum : et cognitionem
qua ex rationibus procedit, huic preponunt et plu-
Yis faciunt. Sic audivi historiam filios Benjamin
accusantem, qui quidem ad legem non respiciebant,
ad capillum autem capitis funda jaculabantur *;
sermone, opinor, declarante in re vana et futili
ipsorum occupationen : quod inutilium et inanium,
neque subsistentium jaculatores quidam erant et
periti collimatores; utilium vero et manifeste ju-
vantium imperiti et neglectores : dictis enim sub-
inde addit historia calamitatem qua ipsis accidit,
quod ad Sodomiticum scelus rabie concitati, ab
universis copiis Israelitici populi contra ipsos armati
funditus eversi sunt. Ac mihi videtur humanum esse
junioribus sagittariis suadere, ne contra pilum ve-
lint sagittam arcu immittere, ostium vero fidei non
videre, sed ut relicto vano illo labore, quem in eo
S. GREGORII NYSSENI δι
Ἐγὼ δὲ τοῦτο παρὰ τῆς θεοπνεύστου Γραφῆς ἑ--
δαχθεὶς, θαρσῶν ἀποφαίνομαι ' ὅτι ὁ ὑπὲρ πᾶν ὄνομε
Gv, ἡμῖν πολυώνυµος Ὑίνεται, κατὰ τὰς τῶν εὖερ-
γεσιῶν ποικιλίας ὀνομαζόμενος ' φῶς μὲν, ὅταν ἐξ.
αφανίζει τῆς ἀγνοίας τὸν ζόφον ' ζωὴ δὲ, ὅταν τὴν
ἁθανασίαν χαρίζεται’ ὁδὺς δὲ, ὅταν πρὸς τὴν ἀλήθειαν
ἀπὸ τῆς πλάνης χειραγωγήσῃ ΄ οὕτω xat πύρικ
ἰσχύος, xol πόλις περιοχῆς, καὶ πηγη, xai πέτρα,
xai ἄμπελος, χαὶ ἰατρὸς, xai ἀνάστασις., xaX πάντα
τὰ τοιαῦτα πρὸς ἡμᾶς ὀνομάξεται' ποιχίλως ἑαντν
ταῖς ἡμετέραις εὐεργεσίαις καταµερίζων. Τὲς ἃ
οὐσίας διὰ τῶν ὀνομάτων ἑρμηνεύονται οἱ ὑπὲρ τὴν
ἀνθρωπίνην φύσιν ὀξυωποῦντες, οἱ τὸ μὲν ἀχατά-
ληπτον βλέποντες, τὸ δὲ χαταληπτὺν παραθλέποντις.
Ὃν γὰρ οὔτε εἶδέ τις ἀνθρώπων, οὔτε ἰδεῖν δύναται,
B τοῦτον οὐ µόνον ópdv, ἀλλὰ xal μετρεῖν διαθεθαιοὺν-
ται’ τὴν δὲ πίστιν οὗ βλέπουσι τῷ τῆς Ψψυχῆς ὀφθαλ-
pi, ὅπερ δη µόνον σύμμετρόν ἔστι τῇ ἡμετέρ
χατανοῇσει ' τὴν Ex τῶν λογισμῶν ἐπίγνωσιν ἐπί-
προσθεν ταύτης ποιούµενοι. Οὕτως ἤχουσα τῆς lovo-
piac τῶν υἱῶν Βενιαμὶν χατηγορούσης, ol πρὸς μὲν
τὸν νόµον οὐκ ἔθλεπον, xatà δὲ τριχὸς ἑτοξάζόντο,
δηλοῦντος, οἶμαι, τοῦ λόγου τὴν περὶ τὸ μάταιον
αὐτῶν ἀσχολίαν * ὅτι τῶν μὲν ἀνωφελῶν χαὶ ἄννπο-
στάτων, ἐχηθόλοι τινὲς ἦσαν xal εὐφυεῖς στοχασταί»
τῶν δὲ προδήλως ὠφελούντων ἁμαθεῖς τε xal ἅμε-
λέτητοι * ἐπάγει γὰρ τοῖς εἰρημένοις ἱστορία τὴν xa?
αὐτοὺς συμφορὰν, ὅπως πρὸς την Σοδομιτιχὴν παρα”
νοµίαν λυσσήσαντες, πανστρατιᾷ τοῦ Ἰσραηλίτο
λαοῦ κατ αὐτῶν ὁπλισθέντος, ἐξεπορθήθησαν ' xal
μοι δοχεῖ φιλάνθρωπον εἶναι γνώμην εἰσηγήσασθαι
xolg νέοις τοξόταις, μὴ χατὰ τριχὸς ἐθέλειν τοξάζε-
σθαι, τὴν δὲ θύραν μὴ βλέπειν τῆς πίστεως, ἀλλὰ
παρέντας τὴν περὶ τὸ ἄληπτον µαταιοπονίαν, μὴ
ζημιοῦσθαι τὸ πρόχειρον χέρᾶος, τὸ διὰ µόνης τῆς
πίστεως εὑρισχόμενον.
quod non potest comprehendi insumunt, illius lucri quod in promptu parari potest, jacturam non faeissá
quod per solam fidem invenitur.
Sed reliqua inanis illius scripti considerans, piget
me sermonem ulterius provehere, horrore quodam
ex his que dicuntur cor meum percurrente ; vult
enin aliud quiddam ostendere prater vitam zter-
nam esse Filium, qux quidem nisi in Unigenito
spectetur, vana fides demonstrabitur, inanis przedi-
Αλλά τὰ λειπόµενα τῆς λογογραφίας ἐπισχεφά»
µενος, ὀχνῶ προαγαγεῖν περαιτέρω τὸν λόγον, φρί-
κης τινὸς Ex τῶν λεγομένων τὴν χαρδίαν ὑποδρο-
μούσης. Βούλεται γὰρ ἄλλο τι δεῖξαι παρὰ τὴν αἶω-
νίαν ζωὴν τὸν Υἱὸν ὄντα, Ἶτις εἰ μὴ ἐν τῷ Μονο
νεῖ θεωροῖτο, µαταία μὲν dj πίστις ἀποδειχθήσειει,
catio, superfluum baptisma, martyrum labores et p χενὸν δὲ τὸ χήρυγµα, περιττὸν δὲ βάπτισμα, tk
cruciatus incassum suscepti et tolerati, inutiles et
infructuosi hominum vite apostolorum sudores.
Cur enim Christum annuntiarunt, in quo zterne
vite, ut censet. Eunomius, non est potestas ? Quor-
sum eos qui crediderunt, Christi nomine appellant,
si non per bunc vitam zternam consecuturi sunt?
Mens enim, ait, eorum qui in Dominum crediderunt
super omnem sensibilem et intelligibilem essentiam
cum sese extulit,neque in Filii generatione subsistere
Oulesi : ultra hanc gestit ire, vite eterne desiderio
primo occurrere potiri cupiens. Quid magis in
his dictis deplorem? an quod in Filio vitam ster-
5 judic. xx, 16. Em
οὐδὲν δὲ τῶν μαρτύρων οἱ πόνοι, ἄχρηστοι 6b καὶ
ἀνόνητοι τῇ ζωῇ τῶν ἀνθρώπων οἱ τῶν ἁποστλων
ἱδρῶτες. Τί γὰρ κατήγγειλον τὸν Χριστὸν, kv ᾧ τῆς
αἰωνίας ζωῆς xav' Εὐνόμιον οὑκ ἔστιν fj δύναμις;
Eig τί δὲ τῷ ὀνόματι Χριστοῦ τοὺς πεπιστευχότες
χατονοµάζουσιν, εἰ μὴ διὰ τούτου τῆς αἰωνίας μὲλ-
λοιεν µετέχειν ζωῆς; Ὁ γὰρ voUc, qnot, cor eic
τὸν Κύριον πεπιστευκότω», πᾶσαν αἰσθητὴν κ
φοητὴν οὐσίαν ὑπερχύψας, οὐδὲ ἐπὶ τῆς εοῦ
ΥΙοῦ γεννήσεως Ίσεασθαι πέφυκεν ' ἑπάκευα δὲ
ταύτης ἴεται πόθῳ τῆς αἰωγίου ζωῆς ἐντυχεν
τῷ πρώτῳ Ἰιχόμενος. Τί τῶν αἱρημένων «Moi
CONTRA EUNOMIUM, LIB. X.
854
tt, τὸ μὴ εἶναι τὴν αἰωνίαν ζωὴν ἐν τῷ Yl A nam non esse miseri censent, an quod sic humilem
λαίΐους νοµίζειν, ἡ τὸ χθαμαλὴν οὕτω xal
w βλέπειν τὴν τοῦ Μονογενοῦς ὑπόστασιν,
je ἀρχῆς αὐτοῦ τοῖς λογισμοῖς ἐπιθάντας,
ετειν ἄνω τῆς τοῦ Υἱοῦ ζωῆς τῇ ἑαυτῶν δια-
πάζεσθαι, xal Χαταλιπόντας χάτω που τοῦ
τὴν γέννησιν, ἐπέκεινα ταύτης ἴεσθαι πόθῳ
νίου ζωῆς; Ταύτην γὰρ τὰ εἰρημένα τὴν διά-
ει, ὅτι ὁ ἀνθρώπινος νοὺῦς τὴν τῶν ὄντων
Νερευνώµενος, xal τῆς αἰσθητῆς τε xal von-
σεως ἑαυτὸν ὑπάρας, καθ) ὁμοιότητα τῶν
κατώτερον ἑαυτῷ τὸν ἓν ἀρχῇ ὄντα Λόγον
εαλείφει * xai ἐν ᾧ οὐκ ἣν ὁ θεὺς Λόγος, v
αὐτὸς γίνεται διὰ τῆς πολυπραγμοσύνης τοῦ
Ὀπερχειμένοις τῆς τοῦ Υἱοῦ ζωῆς ἐμθατεύων,
et αὐ]εοίκη),εἰ terrestrem respiciant Unigeniti sub-
sistentiam, ita ut principium ipsius mentis agita-
tionibus supergressi, sese extollere supra Filii vitam
sua ipsorum cogitatione fingant et somnient, et re-
licta nescio quo deorsum Domini generatione,
supra banc efferri desiderio vite stern? Que
enim ab eo dicta sunt hanc habent sententiam,
quod humana mens eorum qu» sunt cognitionem
perscrutans, et supra sensibilem et intelligibilem
creaturam sese cum extulit, instar reliquorum, ín-
feriorem seipso eum qui in principio erat Verbum,
Deum relinquet : et in quo non erat Deus Verbum,
in illo ipse efficitur per curiositatem mentis, in his
qua Filii vitam supereminent incedens, illic zeter-
» αἰώνιον ζωὴν ἐρευνώμενος, ὅπου ὁ povo- B nam vitam scrutans, ubi unigenitus Deus non est.
εὸς ox ἔστιν. Πόθῳ γὰρ τῆς αἰωνίας, qnot,
6 τὰ ἑτέχεινα τοῦ Υἱοῦ τῷ vip φέρεται, ὡς Ev
πάντως μὴ εὑρὼν τὸ ζητούμενον. El οὖν οὖχ
τῷ Ylp ἡ αἰώνιος ζωὴ, ἄρα ψευδὴς ἁλῶται
δτι "Evo εἰμι ἡ ζωή: ἡ ζωὴ μὲν ἔστιν,
νιος δέ. ᾽Αλλὰ τὸ ph αἰώνιον, πρόσχαιρον
T6 δὲ τοιοῦτο τῆς ζωῆς εἶδος χοινὸν xal
qw» ἐστίν. Ποῦ τοίνυν τὸ μεγαλεῖον τῆς bv-
je, εἰ µετέχοι ταύτης xaV fj ἄλογος φύσις;
ταὐτὸν ἔσται τῇ ζωῇ ὁ λόγος, el τῇ ἁλόγῳ
À τῆς προσχαίρου ζωῆς εἰσοιχίζοιτο; El γὰρ
v µεγάλον Ἰωάννην, ζωὴ μέν ἐστιν ὃ Λόγος,
poc δὲ αὕτη xal οὐχ αἰώνιος, χαθὼς τῇ αἱρέ-
&I* γίνεται δὲ xa ἓν τοῖς ἄλλοις ἡ πρόσχαι-
κατὰ τὸ ἀχόλουθον συμπεραίνεται; ἢ λογιχὰ
b ἄλογα, f| ἅλογον ὁμολογεῖσθαι τὸν Λόγον.
* λόγων πρὸς ἔλεγχον τῆς ἐξαγίστου xal πο-
Dev βλασφηµίας δεόµεθα; Mh γὰρ τοιαῦτα
8, ὡς χεχρυμμένην ἔχειν τὴν συµθδουλὴν τῆς
Mou ἀρνήσεως ; El γὰρ φανερῶς μὲν ὁ ᾿Από-
μέγει: Τὸ μὴ αἰώνιον πρόσχαιρον * οὗτοι δὲ ἓν
[οὓσίᾳ τοῦ Πατρὸς τὴν αἰώνιον ὁρῶσι Qui,
l'iby «fc τοῦ Πατρὸς φύσεως ἀλλοτριοῦντες,
ἔάμνουσι xai τῆς αἰωνίου ζωῆς. τί ἄλλο καὶ
νησίς ἐστι περιφανὴς καὶ ἀθέτησις τῆς εἰς
ον πίστεως, O16 τοῦ Αποστόλου λέγον-
€ kv τῇ ζωῇ ταύτῃ µόνον ἐν Χριστῷ ἡλπιχό-
εινοτάτους ἁπάντων εἶναι» El οὖν ζωὴ μὲν
Desiderio enim, ait, vitz ztermze supra et ultra
Filium mente fertur, ut qui in Filio prorsus quod
queritur, non invenerit. Si igitur non est in Filio
vita :lerna, mendax deprehenditur ille qui dixit,
Ego swm vita *; vel vita quidem est, sed non
eterna. Àt quod non zternum est, procul dubio ad
tempus est οἱ momentaneum. Talis autem vitze
species communis est belluarum. Ubinam igitur vitze
vere praerogativa, .si ejus particeps est rationis
expers natura? quomodo Verbum idem erit cum vita:
si cum rationis experte natura, per vitam qu:e est
ad tempus in eamdem domum iutroducatur? Si
enim, ut ait magnus Joannes * , vita quidem est
Yerbum, temporalis autem hzc nec sterna, sicut
C heresi videtur : gignitur autem etiam in aliis vita
ad tempus, quid ex consequente conficitur ? vel
bruta esse rationis capaeia, vel Verbum confiteri
ratiouis expers. An adhuc rationibus ad refutatio-
nem eorum improbz et scelerata» blasphemis indi-
gemus ? Nunquid enim talia cum dicuntur, sic occul-
tum babent consilium abnegationis Domini ? Si
enim aperte quidem dicit Apostolus : Quod non
slernum est momentaneum est : isti autem in
sola Patris essentia vitam zeternam vident ; Filium
vero a Patris natura dum abalienant οἱ ab eterna
vita abscindunt : quid hoc aliudest quam manifesta
negatio et contemptus fidei in Dominum , cum
aperte dicat Apostolus * , eos qui in hac vita solum
οὐκ αἰώνιος δὲ, πρόσχαιρος πάντως ἐστὶν ἡ ῃ in Christo speraverunt, omnium csse miserrimos?
1$ ἐφήμερος, fj χατὰ τὸν παρόντα χρόνον ἕνερ- Si igitur vita quidem est Dominus, non autem
p» $1094 ἑλπίζοντας ὁ ᾿Απόστολος κατοιχτί-
ὺς τῆς ἁληθινῆς ἀφαμαρτόντας ζωῆς.
μὴν τοῦτον διαθάντες οἱ χατ Εὐνόμιον πε-
ένοι͵ εἰς τὸ ἑἐπέχεινα τοῦ Υἱοῦ τοῖς λογισμοῖς
tt, ἓν τῷ ἔξω τοῦ Μονογενοῦς θεωρουμένῳ
νιον ἀναζητοῦντες ζωήν. Τί yeh λέγειν ἐπὶ
ιούτων χαχῶν ἄλλο πλὴν εἴ τι θρῆνον Exxa-
μαὶ δάκρυον; Ὢ πῶς ἂν ἐπιστενάξαιμεν τῇ δει-
"eg xal ἐλεεινῇ Υενεᾷ, τοιούτων χακῶν ἕξε-
in. ΣΙ, 6. * Joan. 1, 1. 0 1 Cor. xv, 19.
eterna, plane est. momentanea vita etiam units
diej, quie secundum prasens tempus munere 90
fungitur, vel sperantes Apostolus misere deplorat,
ut qui vera vita exciderint.
Verumtamen qui secundum Eunomium illu-
minati sunt, bunc supergressi, ad illa qua sunt
supra Filium mentis acie efferuntur,in eo quod
extra Unigenitum spectatur, ziernam quasrenics
vilam. Quid in talibus malis aliud est dicendum
quam si quid ad lamentum el lacrymas excitat?
O quomodo ingemuerimus, in hac infelici et mise-
e 7 bv
855
S. GREGORII NYSSENI
rabili generatione, qua talia invexit mala! Quon- A νεγχούσῃ φοράν | Ἑθρήνησέ ποτε τὸν Ἰσραηλίτιν
dam Jeremias zelo accensus, lsraeliticum populum
deploravit lamentans, cum Jechonie idololatrie
duci consensit, et pro violata scelerate religione
in captivitatem ad Assyrios coudemnati sunt, ex-
torres e sanctuario, οἱ patrum haereditate procul
dejecti. Hzxclamenta mibi nunc videntur proprius
et convenientius cantari , quando Jechoniz imitator
ad hanc novam idololatrize speciem delinitos abs-
trahit, a paterna hereditate, id est fide, exter-
minans. Quibus admodum secundum historiam ad
Babylonios (it transmigratio, a superna Jerusalem,
loc est, a Dei Ecclesia ad hanc confusionem sce-
leratorum placitorum transmigrantibus. Confusio
cnim Babylon interpretatione explicatur: et se»
cundum mutilatum Jechoniam, et hic sponte sua
lucis veritate privatus, factus est preda et spolium
Babylonii tyranni: quia non didicit miser, quod
vitam slernam ex aquo in Patre et Filio et Spiritu
sancto inspicere docet Evangelium; de Patre qui-
dem sic dicente sermone, quod ipsum cognoscere
relerna est vita !?^; de Filio autem, quod omnis qui
credit in ipsum habel vitam zternam 1, de Spi-
ritu sancto, quod ei qui gratiam accepit, erit fons
aqua salientis in vitam zternam !*. Ergo omnis
qui desiderat vitam eternam, postquam nactus
erit Filium, verum dico et non falsinominem, totum
invenit in ipso quod quidem desideravit ; quia
et ipse est vita, et in seipso vitam habet. Sed hic
subtili mente praditus et corde perspicaci insignis, 6
pra multa videndi acie in Filio non reperit vitam
eternam, sed supergressus, et hunc relinquens
velut quoddam impedimentum, ad id quod quz-
ritur, illic perscrutatur vitam zternam, ubi non
esse putal veram vitam. Quidnam horum quis
cogitaverit, vel ad blasphemiam horribilius, vel
ad lamentationum occasionem tristius? Verumtamen
si quis dixerit dogma Sabellii οἱ Montani nostris
decretis invulgari, perinde cest ac si quis etiam
Eunomii blasphemiam nobis affricaret. Nam si quis
accurate perspexerit hanc hareseon fallaciam,
magnam cum Eunomii errore familiaritatem ha-
bere inveniet: uterque eniin judaizat ipso dogmate,
neque unigenitum Deam, neque Spiritum sanctum
λαὸν ὁ ῥπλωτῆς Ἱερεμίας, ὅτε τῷ Ἰεχονίᾳ τῆς εἷ-
δωλολατρίἰας καθηγουµένῳ πρὸς τὸ xaxbv συνεφρό-
νησαν ' καὶ ἀντὶ τῆς εἰς τὴν θρησχείαν παρανοµίας,
τὴν εἰς ᾿Ασσνρίους αἰχμαλωσίαν κχατεδιχάσθησαν,
ἑξοιχισθέντες τοῦ ἁγιάσματος, Χαὶ πόῤῥω τῆς τῶν
πατέρων χληρονοµίας γενόμενοι. Τούτους pot Boxe
v9v τοὺς θρήῄνους οἰχειότερον ἄδεσθαι, ὅτε ὁ μιμητὶς
τοῦ Ἰεχονίου πρὸς τὸ χαινὸν τοῦτο tne εἶδωλολα-
τρίας εἶδος τοὺς ἀπαγομένους ἑφέλχεται, τῆς πα-
τριχῆς ἐξοιχίζων χληρονοµίας, τῆς πίστεως λέγω,
Οἷς ἀτεχνῶς χατὰ την ἑστορίαν εἰς Βαθυλωνίοις ἡ
µετανάστασις Ὑίνεται, ἀπὸ τῆς ἄνω Ἱερουσαλὶμ,
τουτέστιν, ἀπὸ τῆς τοῦ Θεοῦ Ἐχχλησίας ἐπὶ τὴν
σύγχυσιν ταύτην τῶν πονηρῶν δογμάτων µεθισταµέ-
B yo. Σύγχυσις γὰρ fj Βαθυλὼν ἑρμηνεύεται' xal χατὰ
τὸν πηρωθέντα Ἰεχονίαν, καὶ οὗτος ἑαυτὸν ἐχουσίως
τοῦ φωτὸς τῆς ἀληθείας στερήσας, λάφυρον γέγονε
τοῦ Βαθυλωνίου τυράννου, μὴ χαταμαθὼν ^ δεῖίλαιος,
ὅτι την αἰώνιον ζωὴν ἐπίσης Πατρί τε xa Υἱῷ καὶ
Πνεύματι ἁγίῳ τὸ Εὐαγγέλιον ἐνορᾶν δογµατίτει,
Περὶ μὲν τοῦ Πατρὸς, οὕτως εἰπόντος τοῦ λόγου ὅτι
Τὸ γινώσκειν αὐτὸν ἡ αἰώνιός ἐστι ζωή * περὶ 6k τοῦ
Υἱοῦ, ὅτι Πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν τὴν αἰώνιον ἔχει
ξωήν’ περὶ δὲ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου, ὅτι TQ δεξα-
µένῳ τὴν χάριν ἔσται πηγὴ ὕδατος ἀλλομένου sh;
ζωὴν σἰώνιον. Οὐκοῦ» md; ὁ ποθῶν τὴν αἰώνιον
ζωὴν, ἐπειδὰν εὕρῃ τὸν Υἱὸν, τὸν ἀληθῆ λέγω χαὶ o)
φευδώνυµον, ὅλον εὗρεν àv ἑαυτῷ ὅπερ ἐπεπόθησε,
Αιότι xal αὐτός ἔστιν ἡ ζωὴ, xal ἐν ἑαυτῷ τὴν ζωὴν
ἔχει. Ἁλλ'. ὁ λεπτὸς οὗτος τὸν νοῦν, xax διορατιχὺς
τὴν καρδίαν, ὑπὸ πολλῆς ὀξυωπίας τῷ Υἱῷ τὴν aio-
νίαν οὐκ ἑνευρίσχει ζωήν ' ἀλλ ὑπερδὰς τοῦτον xat
χαταλιπὼν, οἷον ἐμπόδιόν τι πρὸς τὸ ζητούμενον,
ἐχεῖ διερευνᾶται τὴν αἰώνιον ζωὴν, ὅπου μὴ εἶναι
οἵεται τὴν ὄντως ζωήν. Τί ἄν τις ἐπινοήσειε τούτων
1| εἰς βλασφηµίαν φρικτότερον, 7| εἰς θρῄνων ἆφορ-
μὴν σχυθρωπότερον;, ᾽Αλλὰ μὴν τὸ Σαδέλλιόν τε
xal Μοντανὺν, τοῖς ἡμοτέροις δόγµασιν ἐπιθρυλ-
λεῖσθαι, τοιοῦτόν ἐστιν, οἵον εἴ τις xal τὴν χατ
Εὐνόμιον ἡμῖν βλασφηµίαν προστρίθοιτο. E! γάρ
τις ἐπεσχεμμένος την τῶν αἱρέσεων ταύτην ἀπό-
την διεξετάσειεν, εὑρήσει πολλὴν ἔχοντα «pi; cip
xav Εὐνόμιον πλάνην, τὴν οἰχειότητα. Ἰουδαῖνε
ad deitatis communionem magni apud ipsos ct D Υάρ ἑχάτερος αὐτῷ δόγµατι, οὔτε τὸν μονογενῆ θεὺν,
primi dieti Dei adimittens. Quem enim Sabellius
dicit trinominem, hunc Eunomius nominat iuge-
nitum. Horum autem ncuter in Trinitate perso-
narun contemplatur deitatem. Quis igitur. adhze-
reat Sabellio, eorum qui huuc sermonem legerint,
judicium de(iniat. Sed hee quidem hactenus.
Quoniam vero prolixus est insequentibus, abomi-
nabilium argumentoram tetrum commovens odorem
quibus wuigenitum Deum non aliquando fuisse
adstruit : przclare habere dico, cum jam ex iis que
** Joan. xvi, 5... !! Joan. v, 40.
!* Joan. 1v,14,
οὔτε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον εἰς χοινωνίαν τῆς θεότητος
τοῦ µε]άλου παρ) αὐτοῖς καὶ πρώτου λεγομένου Gu)
προσδεχόµενος. "Ov γὰρ Σαδέλλιος λέγει τριώνυµον,
τοῦτον Εὐνόμιος ὀνομάζει ἀγέννητον. Οὐθέτερος 0
τούτων ἐν τῇ Τριάδι τῶν ὑποστάσεων θεωρεῖ τὴν
θεότητα. Τίς τοίνυν οἰχείως ἔχει πρὸς τὸν Σαθέλλιον,
Ἡ τῶν ἐντυγχανόντων τῷ λόγῳ χρίαις ἀποφηνάσθω.
Αλλά ταῦτα μὲν εἰς τοσοῦτον.
Ἐπεὶ δὲ πολύς ἔστιν ἓν τοῖς ἔφεξτς, τῶν ph-
λυρῶν ἐπιχειρημάτων ἀναχινῶν τὴν δυσωδὴν, 5; ὧν
μὴ εἶναί ποτε τὸν μονογενῆ χατασχευάζει Θεὺν, χὰ-
Mog ἔχειν φημὶ διὰ τῶν προλαδόντων μετρίως τῆς
851
CONTRA EUNOMIUS, LID. X.
8358
περὶ τούτων ἡμῖν διανοίας ἐχχαθαρθείσης, μηχέτι A pracesserunt ab istorum lue satis sitexpurgala uo-
συνδιαδαπτἰκειν τὸν λόγον τοῖς ὁμοίοις καχοῖς, πλὴν
τοῦτο µόνον οὐχ ἄχαιρον ἴσως προσθεῖναι τῶν πολλῶν
ἐχλεξάμενον' Φησὶ κατὰ τὸ σον, xa τῇ τοῦ Πατρὸς
οὐσίᾳ συνεζεῦχθαί τινος την ἁγεννησίαν εἰπόντος.
A.X τῶν ὁμοίων ὁ λόγος προέρχεται, χαθὼς ἐπὶ τοῦ
Yioo συνεπέρανεν σαςῶς διὰ τῆς τῶν ἑναντίων xa-
τασχευῆς, τὸ δόγµα τῆς εὐσεθείας χκρατύνεται, τὸ
μὴ ταὐτὸν οἵεσθαι εἶναι τῇ οὐσίᾳ την ἁἀγεννησίαν τε
xal ttv γέννησιν ' ἁλλ᾽ ἐπιθεωρεῖσθαι μὲν ταῦτα τῷ
ὑποχειμένῳ, ἄλλο δέ τι παρὰ ταῦτα εἶνα, τῷ ἰδίῳ
λόγω τὸ ὑποχείμενον, ἐφ᾽ οὗ μηδεμιᾶς διαφορᾶς εὗρι.
σχοµένης, διὰ τὸ χεχωρίσθαι τῆς οὐσίας την χατὰ τὸ
χεννητόν τε xal ἁγέννητον διαφοράν * λείπεται χατὰ
πᾶσαν ἀνάγγην τὸ ἁπαράλλαχτον bm ἀμφοῖν τῆν o5-
σίαν συντίθεσθαι, "Ext xal τουτο τοῖς εἰρημένοις
προσεξετάσωμεν Πῶς χεχωρίσθαι τοῦ Πατρὸς λέχει
τν γένντσιν, οὐσίαν αὐτὴν νοῶν, f| ἑνέργειαν; Ἁλλ
εἰ μὲν ἐνέργειαν οἵἴεται ταύτην, ἑπίσης πάντως τῷ τὲ
ἑνεργτθέντι, καὶ τῷ ἐνεργοῦντι σωνάπτεται ' ὥσπερ
kai πάσης χατασχενυῆ:, ὁμοίως ἐπί τε τοῦ γινομένου
xaX τοῦ ποιοῦνιος ἕἔστιν ἰδεῖν τὴν ἑνέργειον, µέτε
τοῦ τεχνιτεύοντος χωριφοµένην, xat τῇ χατασχευῇ
τῶν ἁποτελεσμάτων ἐμφαινομένην. El δὲ οὐσίαν αὐ-
τὸν λέγοι της τοῦ Πατρὸς οὐσίας χεχωρισµένην, Ex
ταύτης ὁμολογῶν εἶναι τὸν Κύρ.ον, δηλός ἐστι ταύτην
ἀντὶ τοῦ Πατρὸς ἐπὶ τοῦ Μονογενοῦς ῥλέπων, ὡς δύο
Πα-έρας ἐπὶ τοῦ Ylou νοεῖσθαι ' τὸν μὲν ὀνομαζόμε-
vov µόνον, ὃν δη xaX ἀγέννητον λέγει, μὴ χοινωνοῦντα
ὃξ τῆς γεννήσεως ᾽ τὴν δὲ, τὰ τοῦ Πατρὸς ἐπὶ τοῦ
λονογενοῦς ἐνεργοῦσαν, ἣν Υέννησιν ὀνομάτει. Kol
τοῦτο μᾶλλον δι’ αὐτῶν τῶν Εὐνομίου λόγων, 7] διὰ
τῶν ἡμετέρων ἐλέγχεται.
Λέγει Υὰρ ἐν τοῖς ἔφεξης Ὁ δὲ Oe c χωρὶς γεγ-
φήσεως ὧν, καὶ πρὸ τοῦ γεν γηθέντος ἐστι’ χαὶ μετ'
ὀλίχον' "D. γὰρ ἐκ τοῦ γεγγηθῆναι τὸ εἶναι, οὗτος
aplr Terry n0nvai οὐκ ἦν. Οὐκοῦν εἰ ἡ γέὙησις μὲν
πεχώρισταιτοῦ Πατρὸς, τῷ δὲ Yl ἓκ τοῦ yerynün-
γαι τὸ εἶαί ἐστιν ἄρα ἆν εγέργητος ὁ Πατἡρ ἐπὶ τῆς
τοῦ Μονο: ενοῦς ὑποστάσεως, Ó χεχωρισμένος τῆς
1εγνήσεως, ἀρ ἧς ὁ Yióc τὸ εἶναι ἔχει. Ei οὖν Ὦλλο-
«ρέωται τῆς τοῦ Ylou γεννήσεως ὁ Πατῃρ. ἢ ἄλλον
εινὰ Πατέρα τοῦ Ylou διὰ τοῦ τῆς γεννήσεως ὀνόματος
ἀναπλάσσον»ιν, ἡ αὑτογέννητόν τινα xal αὐτογένε- D
ϐθλον τὸν Yiby οἱ σοφοὶ διὰ τῶν εἰρημένων ἀποδει-
χνύουσιν. Ορᾶς τὸ πεφωρα µένον τῆς διανοίας τοῦ
τὴν ἁμαθίαν ἡμῖν ἄνω χαὶ κάτω διὰ τῶν ἰδίων λόγων
πφροφέρον-ος ᾿ ὡς διαπλανᾶται ταῖς πολυοδίαις, μᾶλ-
λον δὲ ταῖς ἀνοδίαις ἡ βλασφημία, δι οὐδενὸς βεθαίου
πρὸς τὸν σκοπὸν ἑαυτῆς πρ,τοῦσα. Καὶ ὡς ἔστιν ἐπὶ
τῶν νηπίων ἰδεῖν, ὅταν ὑφ' ἡλιχίας ἀθύροντες, àv
άμμῳ τιν} μιμῶνται τὰς τῶν οἰχοδομγμάτων χατα-
σχευάς οἷς o0 χατὰ σχοπὺν ἡ µίµησις τεχνιχῶς πρὸς
τὸ ἀρχέτνπον ὁμοιοῦται ἀλλὰ πρότερον ὑπ ἀνοίας
»Χατὰ τὸ συμθὰν ἐξειργάσαντο εἴτα βουλεύονται τί
χρῆ ὀνομάσαι τὸ χατασχεύασµα. Ταύτην xol ἐπὶ
τοῦ λογογράφω τὴν ἀγχίνοιαν βλέπω. Οἷον γάρ τινα
ψάμμου σωρείαν χατὰ τὸ ἐπελθὸν αὐτῷ τὰ τῆς ἁσε-
stra mens, si nonamplius similibus malis sermonem
nostrum tingamus, przter hoc solum ιο ος mul-
tis selectumadjecisse fortasse non erit iimportunum:
Idem dicit z::qualiter cum eo qui asserit cum Pretris
essentia copulatam esse ἁγεννησίαν: per sitnilia
sermo procedit, sicut in Filio conclusit : aperte per
ea qua adversarii adstruunt, pietatis decretum con-
firmatur ; non idem putare cum essentia ingeniti
rationem et generationem, sed liec in eodem sub-
jecto considerari. Subjectu:m autem propria ratione
esse quid aliud prater ista, in quo cum nulla in-
venialur differentia, qua ab essentia separetur dif-
ferentia qux est secundum genitum et ingenitum :
restat necessario jn ambobus essentiam eamdem et
minime differentem esse confiteri. lllud etiam prze-
ter ea quie jam dicta sunt, examinemis : Quomodo
hic asserit a Patre generationem separatam esse,
essentiam ipsani intelligens an vero operationem?
Sed si operationem eam esse putat, hanc ex sequo
prorsus cum operato et operante conjungit : quem-
admodum in omni operis structura, similiter. in
eo quod fit et in efficiente operationem licet videre,
neque ab artifice separatam et in operum structura
apparentem. Quod si(generationem videlicet) essen-
tiam ipsam dicat, ab essentia Patris separatam, ex
liac Dominum esse confitens : hanc manifesto loco
Patris in Filio respicit, ita ut duos Patres in Filio
intelligat, illum quidem nomine solum, quern etiain
C ingenitum dicit, cum generatione nullam commu-
nionem habentem , hanc vero qux sunt Patris in
Uuigenito operantem : quam generationem nominat.
Atque boc magis ex ipsis Eunomii verbis quam
nostris deprehenditur.
Dict enim in sequentibus : Deus autem qui cst
sine generatione, eliam est. ante id quod. genitum
est; et paulo. post : Cui enim cst esse ex. eo quod
sit genitus, hic priusquam esset. genitus non crat.
Ergo s1 generatio a Patre est separata : Filio autem
esse est ez co quod sit genitus : igitur. Pater in
Unigeniti smbsistentia otiosus est, nihilque operans,
cum sit α generatione separatus α qua. Filius esse
habet. Si igitur Pater a. Filii gencratione alienatus
est, vel alium quemdam Filii Patrem per nomcn
generationis confingunt, vel ex se genitum aliquem
el cui ipsi a seipso genus est, Filium isti sapientes
per ea qu: sunt dicta demonstrant : vides intelliger-
tiam velut in furto deprehensam ejus, qui nolis
inscitiam sursum et deorsum suis scrmonibus pro-
fert et objicit, quam multis viis oberrat, vel potius
inviis sive deviis locis blasphemia nullo firmo ct
certo gradu ad suum scopum progrediens, Atque
ut in infantibus licet videre, cum prie atate lusi-
tantes in arena quadam :ediflciorum structuras imi-
tantur, quibus non ad aliquem scopum imitatio,
secundum artis regulas ad archetypum assimilatur ;
sed prius prz? amentia ex eventu aliquid exstruxc-
runt : deinde dceliberant quid nominare oportcat
quod exstructum est : eamdem | in scriptere solcr-
S. GREGORII NYSSENI
tiam perspicio ; velut enim arenz acervum, prout A θείας ῥήματα συµφορῄσας, μετὰ ταῦτα λογίζεται τῆν
οἱ jn mentem venit, impietatis verba congerens,
postea insanam blasphemiam non animadvertit,
absque ulla rationali consecutione fortuito et casu
per ea qui ab eo sunt dicta pullulantem. Non enim
arbitror ex proposito generationis subsistentiam ab
ipso confictam esse, loco Patris essentia Filii acce-
dentem. Neque Patrem a Filii generatione alienum
demonstrare, fuit hic, sicut reor, scopus oratori
propositus ; neque loc a seipso genus habens por-
tentum, per aliquam antecedentem deliberationem
illatum est, Sed omnia talia absque sensu per vo-
mitum ab hoc scriptitatore sunt egesta, ut in bis
non longa sit accusatione dignus qui errat in docu-
mentis, neque sciat, sicut loquitur Apostolus, ne-
que quod dicit, neque de quibus affirmat !*.
Cui enim, inquit, esse contingit ex eo quod sit
genitus, hic ante generationem non erat. Si pro
Patre intelligens generationem dicit, ego quoque
assentior, et non est qui contradicat : idem enim
per utramque dictionem licet significare ; et ex eo
quod quis dicat, quod Abraham genuit [saac; et
pro «enuit, quod pater fuit Isaac: quoniam igitur
idem est genuisse et patrem esse, si quis in altera
forma accipiat verba, idem esse cum generatione
paternitas demenstrabitur. Si igitur sic loquitur
Eunomius : quod cui ex Patre est esse, hic ante
Patrem non erat, sanus est sermo, et nos dictis
calculum album adjicimus. Quod si ad illam ser-
mone recurrit generationem, et separatam esse a
Patre contendit, et cum Filio copulatam, vanum et.
cassum esse arbitror in rerum inanium et futilium
et a ralione deviarum speculatione diutius im-
morari. Neque enim sive rem in propria subsi-
stentia spectatam generationem putat, neque si ad
aliquid quod non subsistat notionibus per hoc no-
men pertrahitur, hactenus ex dictis conspicere
potuimus: fertur enim in utramque opinionem non
bene compactus nec firmis radicibus innixus sermo,
inclinans ad id quod intelligenti magis placuerit.
Sed nondum blasphemiz acerbitates examinatze
sunt, quas in sequentibus scriptis adjicit; sed
jam ejus dicta ad verbum consideremus. Haud scio
sane quomodo horrificam et impiam Christi op-
pugnatoris hzretici scriptionem audere licet ore
proferre; vereor ne ori per quod verbum transit,
letalium venenorum more mortifere amaritudinis
reliquias indat. Oportet, inquit Apostolus, acce-
dentem ad. Deum credere quia est **. Igitur deitatis
proprium indicium est vere esse. Hic autem eum
qui vere est, adstruit vel non proprie esse, vel
non in universum esse: quod idem est ac si dicat
quis, omnino et penitus non esse; qui enim pro-
prie non est, neque est funditus. Quemadmodum
js dicitur per phantasiam, sive imaginationem in
somnis currere, qui cursus studio currere imagi-
natur. Sed quoniam falso veri cursus imaginationem
9 [ Tim. 1, 7. !** Hebr. x1, 6,
ἁδιανόητον BAacgnulav, πρὸς ὃ τι βλέπει, δίχα τινὸς
λογιχῆς ἀκολουθίας Ex τοῦ αὐτομάτου διὰ τῶν elpr-
µένων ἀναφυεῖσαν. Οὐ γὰρ οἶμαι κατὰ πρόθεσιν αὐτῷ
τὴν τῆς Ὑενέτεως ὑπόστασιν ἀναπεπλάσθαι, ἀντὶ
Πατρὸς τῇ οὐσίᾳ τοῦ Υἱοῦ γινοµένην. Οὐδὲ τὸ ἀλ-
λότριον ἀποδειχθῆναι τῆς Ὑεννῄσεως τοῦ Ylou τὸν
Πατέρα, 6 σκοπὺς ἣν, ὡς οἶμαι, τῷ ῥήτορι, οὐδὲ ἡ
αὐτογένεθλος τερατεία, διά τινος προθουλεύσεως
ἐπεισηνέχθη. ᾽Αλλὰ πάντα τὰ τοιαῦτα διανοίας χωρὶς
ἀπημέσθη τῷ λογογράφῳ, ὡς μηδὲ πολλῆς ἄξιον ἐν
τούτοις χατηγορίας εἶναι, τὸν πλημμελοῦντα μὲν ἐν
τοῖς δόγµασιν, οὐχ εἶδότα δὲ, χαθὠς φησιν ὁ ᾽Από-
στολος, οὔτε ὃ λέγει, οὔτε mpi τίνων διαθεθαιοῦται.
"Qf γὰρ ἐκ τοῦ γεννηθῆναι, φησὶ, τὸ εἶναι, οὗτος
πρὸ τῆς γεννήσεως οὐκ ἦν. El ἀντὶ τοῦ Πατρὸς νοῶν
τὴν γἐννησιν λέγει, χἀγὼ συντίθεµαι,χαὶ ὁ ἀντιλέγων
οὐχ ἔστιν. Ταὐτὸ γάρ ἐστι δι ἑχατέρας σημῆναι
τῆς λέξεως, Ex τε τοῦ εἰπεῖν, ὅτι ᾿Αθραὰμ ἐγέννηδε
τὸν 'Ioaàx, χαὶ ἀντὶ τοῦ ἐγέννησεν, ὅτι macho ἑγένε-
το τοῦ Ἰσαάχ. Ἐπεὶ οὖν ταὐτόν ἐστι τῷ γεγεννηκέ-
ναι τὸ πατέρα εἶναι, εἴ τις πρὸς ἕτερον τύπον µετα-
λάθοι τὰ ῥήματα, ταὐτὸν οὖσα τῇ Υεννήσει ἡ πατρό.
της ἀναδειχθῆσεται. El οὖν οὕτω φησὶν ὁ Εὐνόμιος,
ὅτι Ὢ γὰρ ix τοῦ Πατρὸς τὸ εἶναι, οὗτος πρὸ τοῦ
Πατρὸς οὐχ ἣν, ὑγιαίνει ὁ λόγος, xai ἡμεῖς τοῖς εἰ-
ρηµένοις ἐπιφηφίζομεν. El δὲ πρὸς ἐχείνην ἀνατρέ-
χει τῷ λόγῳ τὴν γέννησιν, xal χεχωρίσθαι μέν φησι
τοῦ Πατρὸς, συνεζεῦχθαι δὲ τῷ Yi , µάχαιον ἡγοῦ-
μαι τῇ τῶν ἁδιανοήτων ἐμφιλοχωρεῖν θεωρίᾳ. Οὔτε
γὰρ εἰ πρᾶγμα xav' ἰδίαν ὑπόστασιν θεωρούµενον,
τὴν Ὑέννησιν οἵεται, οὔτε εἰ πρὸς «b ἀνυπόστατοι
ταῖς ἐννοίαις διὰ τοῦ ὀνόματος ὑποσύρεται, µέχρι τοῦ
νον ἐχ τῶν εἰρημένων χατιδεῖν δεδυνἠµεθα. Φέρεται
γὰρ ὁμοίως πρὸς ἑχατέραν τῶν ὑπολήψεων τὸ ἆπα-
γὲς τοῦ λόγου χαὶ ἄριζον, πρὸς τὸ δοχοῦν τῷ νοοῦντι
περιχλινόµενον.
Ἁλλ' οὕπω τὰ χαλεπὰ τῆς βλασφηµίας ἑξήτασται
ἅπερ ἤδη τῶν γεγραμµένων fj ἀχολουθία προστίθται,
χαὶ δὴ τὰ εἰρημένα κατὰ λέξιν διασχεφώμεθα. Ulla
δὲ πῶς ἔστι τολμῆσαι προσενεγχεῖν διὰ στόματος
D τὴν φρικώδη τε xal ἄθεον τοῦ χριστοµάχου λογογρα”
φίαν. Δέδοιχα γὰρ µήποτε χαθ᾽ ὁμοιότητα τῶν ὅγλη-
τηρίων φαρμάκων ἑναπόθηται τῷ στόµατι , δι οὗ τὲ
ῥημα παρέρχεται, τῆς φθοροποιοῦ πιχρίας xb λεί-
Ψανον. Πιστεῦσαι δεῖ τὸν προσερχόµενον 669,
φησὶν ὁ ᾿Απόστολος, ὅτι ἔστιν. Οὐκοῦν ἴδιον θεότη-
τος γνώριαµια, τὸ ἀληθῶς εἶναι ὁ δὲ χατασχευάζει
τὸν ἀληθῶς ὄντα, f| μὴ χυρἰως εἶναι, f] μὴ χαθόλω
εἶναι, ὅπερ ἶσόν ἐστι τῷ μηδὲ ὅλως εἶναι, Ὁ γὰρ pii
χυρίως ὢν, οὐδὲ ἔστιν ὅλως. Oiov τρἐχειν λέγεται
χατὰ τὴν ἐνύπνιον φαντασίαν ὁ τῇ σπουδῇ τοῦ δρό-
µου ἑμφανταζόμενος. Αλλ' ἐπειδὴ ψευδῶς τὴν δόχη-
σιν τοῦ ἀληθοῦς ὑποχρίνεται δρόμου, διὰ τοῦτο f
δι
CONTRA EUNOMIUM, LIB. X.
843
φαντασία δρόμος οὐκ ἔστιν. ᾽λλλὰ x3v οὕτως Ex χα- A sibi fingit, ideo imaginatio non est cursus. Sed
ταχρήσεως λέγηται, φευδωνύμῳ τῇ χλήσει xatovo-
µάνεται. Οὐχοῦν ὁ τολμῶν τὸν μονογενῆ θεὸν λέγειν
ἢ μὴ εἶναι, ἡ μὴ κυρίως εἶναι, σαφῶς τὴν εἰς αὐτὸν
πίστιν διαγράφει τοῦ δόγµατος. Τίς γὰρ ἂν ἔτι μὴ
ὄντι πιστεύσειεν;, Ἡ τίς ἂν πρόσθοιτο τούτῳ, οὗ τὸ
εἶναι ἄχυρον ἀποδέδεικται παρὰ τῶν ἐχθρῶν τοῦ ἆλη-
θινοῦ Κυρίου xal ἀνυπόστατον ;
Καὶ ὡς ἂν μὴ δόξειεν διά τινος συχοφαντἰας χατὰ
τῶν ὑπεναντίων ὁ παρ᾽ ἡμῶν γίνεσθαι λόγος, αὐτὴν
παραθήσοµαι τῶν ἀσεδῶν τὴν λέξιν ἔχουσαν οὕτως:
Οὐκ ὢν, οὐδὲ κυρίως Qr, φησὶν, ὁ ἐν' χό.Ίποις àv
του ὄντος, àv ἀρχῇ ὧν, xal πρὸς τὸν θεὸν ὧν,
κἂν Βασίλειος τοῦ διορισμοῦτούτου καὶ τῆς προσ-
θήκης ἀμε.ήσας, ἁπα..Ίάττει τὴν τοῦ ὄντος B
ἁροσηγορίαν παρὰ τὴν ἀ.ήθειαν. Τί λέχεις: Ὁ
kv τῷ Πατρὶ üv οὐχ ἔστι, xal ὁ ἐν ἀρχῇ Qv, χαὶ ὁ
&v τοῖς χόλποις ὧν, διὰ τοῦτο οὐκ ἔατιν, ὅτι ἓν ἀρχῇ
ἐστι, χαὶ ἐν τῷ Πατρί ἐστι, xaX ἓν τοῖς χόλποις
καθορᾶται τοῦ ὄντος, xaX διὰ τοῦτο χυρίως οὐκ ἔστιν͵
ὅτι ἓν τῷ ὄντι ἑστίν; Ὢ χενῶν τε xal παραλόγων δογ-
µάτων 1 νῦν πρώτως τῆς χενοφωνίας ταύτης Ἰχού-
σαμεν , ὅτι ὁ Κύριος δι οὗ τὰ πάντα, χυρίως οὐκ
ἔστιν. Καὶ οὕπω τοῦτο δεινὸν, ἀλλ᾽ ἔτι καὶ τούτου
Ξαραλογώτερον, τὸ uh µόνον μὴ εἶναι αὐτὸν λέγειν,
$ uh χυρίως εἶναι, ἀλλὰ καὶ τῇ συνθέτῳ τε χαὶ ποι-
χΏῃ ἐνθεωρεῖσθαι φύσει" οὐχ ὢν γὰρ, φησὶν, οὐδὲ
ἁπλοὺς ὤν. Ὦ δὲ τὸ ἁπλοῦν o0 πρόσεστι, τὸ ποιχίλον
δηλονότι προσμαρτυρεῖται χαὶ σύνθετον. Πῶς οὖν ὁ
αὐτὸς χαὶ οὐχ ἔστιν ὅλως χαὶ σύνθετος χατὰ τὴν οὗ- C
σίαν ἐστίν; Xph yàp τῶν δύο τὸ ἕτερον, ἡ καθόλου
προσμαρτυροῦντας αὑτῷ τὸ ἀνύπαρχτον, μηδὲ σύν-
θετον λέχειν, f| τὺ σύνθετον ἐπιχαλοῦντας αὐτῷ, μὴ
ἑξαίρειν τοῦ ὄντος. AX! ὡς ἂν πολυειδῶς τε χαὶ ποι-
πίλως Ὑένοιτο παρ᾽ αὐτῶν ἡ βλασφημία, πᾶσι σφἀλ-
λεται τοῖς ἀθέοις νοήµασι: τῇ μὲν πρὸς τὸ ὃν συγ-
χρίσει, gh εἶναι Κύριον λέγουσα. τῇ δὲ πρὸς τὸ
ἁπλοῦν σχέσει, ἁμοιρεῖν τῆς ἁπλότητος' οὐχ ὧν, οὐδὲ
ἁπλῶς, οὐδὲ χυρίως Gv. Τίς τῶν παραθεθηχότων τὸν
λόγον xai τὴν πίστιν ἐξομοσαμένων τοσοῦτον ἕνεδα -
φιλεύσατο ταῖς ἀρνητικαῖς τοῦ Κυρίου φωναῖς; Ἂν-
τεφιλοτιµήθη τῷ θείῳ «oo Ἰωάννου χηρύγματι.
Ὁσάκις γὰρ ἐχεῖνος τὸ ἦν τῷ Λόγῳ προσεμαρτύρησε,
εοφαυτάκις οὗτος ἀντιθεῖναι τὸ οὐχ ἦν' τῷ ὄντι ἑφι-
Ἰονείχησε. Καὶ τῷ ἁγίῳ στόµατι τοῦ Πατρὸς ἡμῶν
ἑαμµάχεται ταῦτα προφέρων xav' αὑτοῦ τὰ ἑἐγχλή-
βατα ' ὅτι ἀμελεῖ τῶν διορισμῶν τούτων Βασίλειος,
ὕντα λέγων τὸν ἐν τῷ Πατρὶ, xat ἐν τῇ ἀρχῇ, χαὶ ἓν
τοῖς χόλποις ὄντα, ὡς τῆς τοιαύτης προσθέσεως τῆς
χατὰ τὴν ἀρχὴν xaX τὸν χόλπον, παραγραφοµένης τοῦ
ὄντος τὴν ὕπαρξιν. Ὢ χενῶν µαθηµάτων! οἷα παι-
ξεύουσιν οἱ παιδευταὶ τῖς ἁπάτης | οἵων δογμάτων
εἰσηγηταὶ τοῖς ἀχούουσι γίνονται! τὸ Ev τινι ὃν μὴ
εἶναι διδάσχουσιν. Οὐχοῦν, ἐπειδῆ ἑντός σού ἐστιν,
Εὐνόμιε, fj χαρδία χαὶ ὁ ἐγχέφαλος, οὐχ ἔστι χατὰ τὸν
εὖν διορισμὸν τούτων ἑχάτερον. El γὰρ διὰ τοῦτο
χνρίως ὁ μονογενῆς 665; οὐχ ἔστι, διότι ἐν τοῖς τοῦ
Πατρός ἐστι χόλποις, πᾶν τὸ Ev τιν, ὃν τοῦ εἶναι
Ρικτκοι. Gn. XLV.
etiamsi abusive ita dicatur, falsa tamen nominis
appellatione vocatur. Ergo qui audet unigenitum
Deum, vel non esse, vel uon proprie esse dicere,
aperte in ipsum fidem abrogat dogmatis. Quis
enim amplius ei qui non est crediderit * vel huic
assenserit, cujus esse improprium οἱ quod subsi-
stere nequeat, ab inimicis veri Domini demon-
stratum fuerit?
At ne cui videatur calumnia quadam contra ad-
versarios id a nobis proferri, ipsam apponam im-
piorum dictionem sic habentem : Qui non est, in-
quit, neque proprie est, qui est in sinibus ejus qui est,
et qui in principio est, et apud Deum est; etsi
Basilius, hac definitione εἰ adjectione | neglecta,
mutet entis appellationem preter. veritatem. Quid
dicis? Qui est in Patre non est? qui in principio
est et in Patris sinibus, propterea non est, quia
in principio est, et in Patre est, et in sinibus ejus
qui est conspicitur? propterea proprie non est,
quia est in eo qui est ? O vana futiliaque et ab-
surda dogniata! Nusquam antea hanc vocis ina-
nitatem sive vaniloquentiam audivimus : quod Do-
minus, per quem omnia, proprie non est. Nec
adhuc hoc grave est, sed illud etiam multo est
absurdius, non solum non esse ipsum dicere, vel
non proprie esse ; sed eliam in composita variaque
conspici natura: non enim, ait, ens, neque simplex
ens, Cui autem simplicitas non adest, quod est
varium nempe attribuitur, οἱ quod cormpositun:.
Quomodo igitur idem et non est omnino, et com-
positum secundum essentiam est? borum duorum
alterum oportet, vel omnino ei assignantes quod
non exsistit, neque compositum dicere, vel com-
positum in ipso vocantes, non eximere ex eo quod
est. Sed ut multiformiter et varie ab ipsis flat blas-
phemia, omnibus hallucinatur impiis notionibus.
Nam ad ens comparatione facta, non esse Dominum
dicit: et. relatione cum eo quod simplex est, eum
simplicitate privat et destituit. Non ens, inquit,
neque simpliciter , neque proprie ens. Quis eorum
qui sermonem transgressi sunt et fidem ejurarunt,
tam largus est et liberalis in profundendis vocibus,
quibus Dominus negatur? Ambitiosa contentione
ex adverso repugnat hic divino Joannis przconio.
Quoties enim illequoderat Verbo attribuit,toties hic
opponere non erat ei quiest, pertinaciter obnixus est.
Et orisancto Patris nostri repugnat hzc adversus eum
proferens crimina : quod nimirum Basilius las defi-
nitiones negligit, diceus eum esse qui est in P.tre,
et in principio ct in sinibus, quasi nimirum ejus-
modi additio, in principio, el in sinu, przs-ribat
ac definiat ejus qui est exsistentiam. O inania et
nugacia documenta! qualia pracipiunt erroris ma.
gistri! qualium decretorum auctores auditoribus
fluunt! quod in aliquo est, non esse docent. Ergo,
quoniam intra te, o Funonmi, est cor et cerebrum,
secundiin tuam distinctionem, horum utrumque non
21
845
S. GREGOfUL NYSSENI
844
est. Si enim ob eam causam. unigenitus Deus pro- A πάντως é£fpn23:. "AXAX μὴν ἓν σοὶ ἡ xapBla xaX ob
prie non est, quia in Patris est sinibus, quidquid
est in aliquo, funditus e rerum natura sublatum est.
Atqui in te cor est el non per se, igitur secundum
tuam rationcm vel omnino dicendum est non esse
ipsum, vel non proprie esse. Sed quod indoctum
et blasphemum, id est impie et scelerate prolatum,
in ejus dictis tantum est et tale, ut etiam ante no-
stros sermones mente przeditis sit perspicuum et
manifestum ; ut autem magis ejus cum impielate
conjuncta dementia innotescat, hoc iis quie ante
diximus adjiciemus : Si solum proprie esse licet
dicere, cui Scripture sermo absolutum et liberum
attribuit esse, quamobrem veluti aquarii habentes
potestatem bibendi, siti enecantur? et hic in prom-
piu habens adversus blasphemiam in Filium pr;e-
sentaneum remedium, connivens praztercurrit, velut
servari metuens. Et Basilium turpi fama differt
quod distinctiones silentio tacitus praeteriens, solum
in se ipso verbum erat in Unigenito exposuit. At-
qui poterat, αυ ille vidit, et eorum qui habent
oculos unusquisque videt, et hic etiam videre.
Quod mibi videtur divino instinctu afflatuque con-
citatus excelsus Joannes, ut ora eorum qui Chri-
stum oppugnant obstrueret, quique propter has
accessiones, Christi verum esse et proprium irritum
facere conarentur, simpliciter, absolute, et inter-
minate dixisse, Deus erat Verbum , et vita erat, οἱ
lux erat, et non solum qui est in principio, et apud
Deum, et in sinibus Patris : ita ut per talem rela-
tionem proprie esse Domini tollatur : sed dicendo
quod Deus erat, hac libera et &oluta voce omnem
circuitum ad impietatem currentium cogitationibus
intercidit. Prxterea quod etiam magis adversario-
rum malignitatem refellit : si enim in aliquo esse
argumentum faciunt, qued non sit proprie, neque
Patrem proprie esse omnino confitentur qui in
Evangelio didicerunt, quod quemadmodum Filius in
Patre, sic et Pater in Filio manet, secundum Do-
mini vocem. ZEquale est enim in sinibus Patris esse
Fi!ium, et in Filio l'atrem esse dicere. Obiter etiam
hoc examinemus : Quando, ut inquiunt, non erat
Filius, quid continebat Patris sinus ? Prorsus enim
vel plenum dabunt ipsum fuisse, vel inanem ponent.
χαθ᾽ ἑαυτὴν ἐστιν, "Apa χατὰ τὸν σὺν λόγον 1) χαθ-
όλου yph μὴ εἶναι λέγειν αὐτὴν, f]. μὴ χυρίως εἶναι.
Αλλὰ τὸ μὲν ἀπαίδευτον ἐν τοῖς εἱἰρημένοις παρ'
αὐτοῦ χαὶ τὸ βλάσφημον, τοσοῦτόν τε xal τοιοῦτον,
ὡς καὶ πρὸ τῶν ἡμετέρων λόγων χαταφανὲς εἶναι
τοῖς νοῦν ἔχουσιν' ὡς δ' ἂν μᾶλλον ἐπίδηλος αὐτοῦ
γένοιτο .ετὰ τῆς ἀσεθείας ἡ ἄνοια, τοῦτο τοῖς προει-
ρηµένοις προσθῄσοµεν» El µόνον ἔστι χυρίως εἶναι
λέγειν, ᾧ τῆς ΓραφΏς ὁ λόγος ἀπολελυμένον τε xal
ἄσχετον μαρτυρεῖ τὸ εἶναι, διὰ τί χαθάπερ οἱ ὕδρο-
φοροῦντες Ev ἐξουσίᾳ τοῦ πιεῖν τῇ δίφῃ φθείρονται;
Καὶ οὗτος πρὀχειρον ἔχων τῆς χατὰ τοῦ Ylou βλασφη-
µίας τὸ ἀντιφάρμαχον, ἐπιμύσας παρέδραµεν, ὥσπερ
τὸ σωθῆναι φοδούμενος. Καὶ ἁἀδιχεῖν αἰτιᾶται Baol-
λειον, ὅτι τοὺς προσδιορισμοὺς σιωπήσας , µόνον ig
ἑαυτοῦ τὸ ἦν' ἐπὶ τοῦ Μονογενοῦς διηγἠσατο. Kalte
Ys δυνατὸν ἦν, ἃ ἐχεῖνος οἵδε, καὶ ἕχαστος τῶν ὀφθαλ-
μοὺς ἑχόντων ὁρᾷ, xa τοῦτον ἰδεῖν. "O µοι δοχή
προφητιχῶς χινηθεὶς 6 ὑφηλὸς Ἰωάννής, ὡς ἂν lp
φραγείη τὰ στόµατα τῶν χριστομαχούντων διὰ €x
τροσθήχας ταύτας ἀθετούντων τοῦ Χριστοῦ τὸ xv-
ρίως εἶναι, ἁπλῶς xal ἁδιορίστως εἰπεῖν, ὅτι θεὶς
ἣν ὁ Λόγος, καὶ ζωὴ ἦν, xal φῶς fjv, o0 μὴν ἓν ἀρι],
xal πρὸς τὸν Θεὸν, xai tv χόλποις τοῦ Πατρὸς ὤν'
ὥστε διὰ τῆς τοιαύτης σχέσεως ἀναιρεῖσθαι τοῦ Ke-
plou τὸ χυρίως εἶναι" ἀλλὰ τὸ εἰπεῖν ὅτι O:5; ν,
τῇ ἀσχέτῳ ταύτῃ καὶ ἀπολύτῳ φωνῆ, πᾶσαν περι-
δρομὴν τῶν εἰς ἀσέδειαν τρεχόντων τοῖς λογιαμοῖς
C ὑποτέμνεται. Και ἔτι πρὸς τούτοις ὃ χαὶ μᾶλλον ἑλέγ.
χει τὴν τῶν ἀντιχειμένων χαχόνοιαν * el γὰρ τὸ ἓν
τινι εἶναι σημεῖζον ποιοῦνται τοῦ μὴ κυρίως εἶναι,
οὐδὲ τὸν Πατέρα χνρίως εἶναι πάντως συντίθενται,
µεμαθηχότες ἐν τῷ Εὐα/χελίῳ, ὅτι ὥσπερ ὁ Υἱὸς lv
τῷ Πατρὶ, οὕτω xat ὁ Πατὴρ ἐν τῷ Υἱῷ μένει, χατὰ
τὴν τοῦ Κυρίου φωνή». "laov γάρ ἔστι τῷ Ev χόλποι
εἶναι τοῦ Πατρὸς τὸν χἱὸν, τὸ ἐν τῷ Υἱῷ τὸν Πατέρα
εἶναι λέγειν. "Ev παρόδῳ δὲ xal τοῦτο προσεξετάσω-
μεν Οτεούχ ἣν, ὥς Φασιν, ὁ Υἱὸς, τί περιεῖχε τοῦ
Ιατρὸς ὁ χόλπος ; Πάντως γὰρ ἡ πλήρη δώσουσιν 22-
τὸν εἶναι, 3] χενὸν ὑποθήσονται. El μὲν οὗν πλρη
Tv ὁ χόλπος, ὁ Yibg πάντως ἣν τοῦ κόλπου τὸ X
pupa. El δέ τινα χενότητα τοῖς τοῦ Πατρὸς ἔνθεν-
ροῦσι χόλποι:, οὐδὲν ἕτερον 1| Ex παραυςἡσεως αὐτῷ
Si igitur plenus erat sinus, Filius omnino erat D προσμαρτυροῦσι τὴν τελειότητα, ἀπὸ τοῦ XtW τε
sius plenitudo. Quod si aliquam in Patris sinibus
spectant inanitatem, nihil aliud quam ex incremento
perfectionem ei assignant, quia ab inani et defi-
ciente ad plenum et perlectum transmigret. Sed
non cognoverunt, neque intellexerunt, ait David de
his qui ín tenebris ambulant; qui enim verz luci
bellum intulit, in luce animum habere non potcst.
Ideo adjacet ex consequenti, quod hanc impietatem
non intellexerunt.
Quinetiam a Patre Filii essentiam imperio regi
sive Patris dominio subjici autunat, sic dicens ad
verbum : Non enim hanc sibi ut propriam vindicat
dignitatem, qui per Patrem est et vivit, cum ctiam
hujus dominatrix. essentia ad seipsam trahat. entis
xat λείποντος ἐπὶ τὸ πλῆρες µεθισταµένου xal cuv.
Αλλ᾽ οὐχ ἔγνωσαν οὐδὲ συνῄχαν, φησὶν ὁ Δαθὶὸ τί
τῶν ἐν σχότειδιαπορευοµένων. Ὁ γὰρ ἐχπεπολεμωμί-
νος τῷ ἀληθινῷ φωτὶ, £v φωτὶ τὴν φυχὴν ἔχειν 0357
ναται" διὰ τοῦτο προσχείµενον ἐκ τοῦ ἀχολούθω 5d
τὴν ἀτέδειαν ταύτην ἐπανορθούμενον, ὥσπερ ἀορα”
σίᾳ πληγέντες κατὰ τοὺς Σοδοµίτας οὗ κατενόησαν.
castigat, tanquam eacitate perculsi velut Sodouit?
Αλλά χα) χυριεύεσθαι λέγει παρὰ τοῦ Πατρὸς to
Υἱοῦ τὴν οὐσίαν, οὕτω λέγων τῷ ῥήματι * Ob Tof
οἰχειαῦται ταύτην τὴν ἀξίαν ὁ διὰ τὸν Πατέρα àr
καὶ (or, τῆς καὶ τούτου κυριευούσης οὐσίας xpX
ἑαυτὴν ἑλκούσης τὴν τοῦ ὄντος ἔνγοιαν. El i
CONTRA EUNOMIUM, LIP. X.
846
t uv ἔξω 3020» ταῦτα δοχκεῖ, μηδὲν ἐνοχλεί- A notionem. Si quidem alicui. cxternorum sapientum
| Εὐα γέλια, μηδὸ d λοιπὴ τῆς θεοπνεύστου
; διδασκαλία. Tig γὰρ χρινωνία τῷ Χριστιανῷ
p*c τὴν μωρανθεῖσαν σοφία»; EL δὲ τοῖς Υρα-
ἐπερείδεται , δειξάτω τοιαύτην Ex τῶν ἁγίων
xai ἡμεῖς σιωπήσοµεν. [οῶντος ἀκούω τοῦ
ὅτι Elc Κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστός, Ἁλλ
| τῷ Παύλῳ Εὐνόμιος, δοῦλον ὀνομάνων τὸν
ν. "Αλλο γάρ τι δουλείας ἡμεῖς οὐκ ἐπιγινώ-
γνώρισμα, πλὴν τὸ ὑποχείριον εἶναι xal χυ-
las, δοῦλος πάντως ἐστίν. 'O δὲ δοῦλος τῇ φύ-
ριος εἶναι οὐ δύναται, xàv ἐκ χαταχρήῄσεως
t. Καὶ τί uot. φέρειν εἰς µαρτυρίαν τὴν τοῦ
κυριότητα εἰς τὰς τοῦ Παύλου φωνάς; Δύ-
p ὁ Παύλου Δεσπότης πρὺς τοὺς µαθητάς
εληθῶς εἶναι Κύριος, ἀποδεχόμενος τὴν ὁμο-
τῶν διδάσχαλον αὐτὸν καὶ Κύριον ὀνομαζόντω»,
ἀρ, ὅτι 'Υμεῖς κα.λεῖτέ µε Κύριον καὶ δι-
Aor, xal καλως «έγετε' οἰμὶ γάρ' τὸ δὲ αὐτὸ
καὶ τὸν Πατέρα παρ) αὐτῶν ἑνομοθέτησε λἐγξ-
κών Mi) χα.έσητεχαθηγητὴν ἑπὶτῆςτῆς εἷς
ὤν χαθη}γητὴς, ὁ Πατὴρ ὁ ἐν τοῖς οὐρανοἲς.
νυν προσεχτέον ἡμῖν ἓν µέσῳ τούτων ἀπει-
to; Ἐκεῖθεν αὐτός τε ὁ Κύριος, χαὶ ὁλαλοῦντα
ν ἑαυτῷ τὸν Χρισιὸν, τὸ μὴ χρῖναι δοῦλον
ἱννοεῖν ἐγχελεύεται, ἀλλ οὕτω τιμᾷν αὐτὸν,
τιμᾶται ὁ Πατίρ. Ἐντενθεν Εὐνόμιος δουλείας
τῷ Κυρίῳ γραγφὴν, κυριεύεσθαι λέγων τὸν τοῦ
ἑξημμένον τὸ χράτος. 'Apa ἀμφίθολος ἡμῖν
αχτέου ἡ αἴρεσις; "Il παρ ὀλίγον ἐστὶν ἡ τοῦ
ιεστέρου διάχρισις; ἸΑτιμάσω Παύλου τὴν
Dy, à Εὐνόμιε; Mi, πιστοτέραν ἡγήσομαι τῆς
ἅτης τὴν τῆς ἁληθείας φωνήν» Α.Ο εἰ μὴ
xal ἐ.1άησα, orat, εὐτοῖς, ἁμαρτίων οὐκ
Ἐπεὶ οὖν αὑτὸς ἐλάλησεν αὐτοῖς ἀλτθῶς λέ-
ευτὸν εἶναι Κύριον, οὐχὶ φευδῶς ὀνομάζεσθαι"
ko, Qroiv, οὐχὶ ὀνομά»ομαξ... τί ἀναγχαῖον
,Q ἀναπόδραστός ἐστιν Ex τοῦ προγνῶναι ἡ
Y
À' ἴσως πάλιν ἡμῖν πρὸς ταῦτα τὸν συνήθη σο-
ντιπροθάλλεται, χαὶ λέξει τὸν αὐτὸν xa ὃνν-
xai Κύριον εἶναι, ὑπὺ μὲν τοῦ χρατοῦντος xo-
ενον, τῶν Ob λοιπῶν κυριξύοντα. Λέγεται δὲ τὰ
ταῦτα χατὰ τὰς τριόδους παρὰ τῶν ἑραστῶν
κάτης περιφερόµενα, οἳ διὰ τῶν ἀνθρωπίνων
AOV τὰς µαταίας ἑαυτῶν ὑπολήψεις περὶ τὸ
κρατύνουσιν. ᾿ἸἘπειδη γὰρ αἱ χατὰ τὸν βίον
'αυντυχίαι, τῶν τοιούτων ἡμῖν πραγμάτων τὰ
Ύματα φέρουσιν, οἷον ἀπ᾿ οἰχίας ἔστιν εὐπορω-
ἰδεῖν, τὸν δραστικὠτερόν τε καὶ εὐνούστερον
µοδούλων προτεταγµένον τῶν προσταγµάτων
απότου, thv χατὰ τῶν ὁμοτίμων ὑπεροχὴν λα-
, ταύτιν μΣτάγουσιν ἐπὶ τὰ θεῖα δόγµατα τὴν
αν ' ὥστε τὸν μονογενῆ θεὸν ὑπενευγμένον τῇ
τείᾷ του ὑπερέχοντος, μηδὲν ἐμποδίσεσθαι τῇ
loan. xi, 42. '? Μαι, xxt, 9.
hzc probantur, nihil interturbentur ɣvangelia, ne-
que reliqua divinitus inspirat: Scripturz doctrina.
Quse enim communicatio Christianorum sermoni
cum stulta et fatua sapientia? Quod si scriptis in-
nititur, ostendat talem ex sanctis Scripturis vocem,
et nos tacebimus. Clamantem audio Paulum, quod
Unus Dominus Jesus Christus. Sed Paulo reclamat
et adversatur Eunomius, Christum servum nomi-
nans. Non enim aliud nos servitutis indicium et
cerium signum aguoscimus, quam subditum esse
el imperium pati; qui talis est, certe servus est.
Servus autem natura Dominus esse non potest,
quamvis abusione dicatur, Quid niilii necesse est
Pauli voces ad demonstrandam Domini dominatio-
D nem in testimonium af(ferre? Ipse enim Pauli Do-
minus ad discipulos ait se vere Dominuu esse, ap-
probans borum coufessionem qui ipsum magistrum
οι Dominum nominabant; dicit enim : Vos vocatis
me Dominum et magistrum, el bene quidem dicitis :
sum enim 1. Hoc idem et Patrem ab | ipsis jussit
appellari, cum dixit : Neque vocaveritis magisium iu
lerra; unus enim magister vester, Pater qui in ce-
lis !*. Cuinani. igitur nobis in medio horum inter-
ceptis adhsereudum est ? Hllinc ipse Dominus, et qui
in seipso habet loquentem Christum, non oportere
ipsum servum animo concipere praecipit, sed sic
ipsum colere sicut colitur Pater. Ιδίίηο Eunomius
Domiuo servitutis actionem intendit, dum ssserit
euim qui universi imperium adeptus est, domina-
tioni subjici. An anibigua nobis ejus quod agendun
est electio? an parum interest utilioris discretio?
Consilium Pauli, ο Eunomi, contemnam? Veritatis
vocem tuo errore credibiliorem non arbitrabor ?
Nisi venissem, ait, et eos allocutus es&em, peccatum
non haberent". Quoniam igitur ipse locutus cst
ipsis, vere dicens seipsum esse Doininuin, non falso
nominari : Sum enim, inquit, non nominor, quid
necesze est facere, cui ex eo quod pranovil inevi-
tabile est supplicium ?
Sed fortasse ad hzc rursus usitatam sapientiam
nobis refractarius opponct, et dicet eumdem et ser-
vire οἱ Dominum esse ; prapotenti quidem subjec-
tuin, reliquis vero dominantein. Hiec. autem. docte
dicuntur in triviis ab amatoribus erroris circuni-
ferri, qui per humanas circumstantias vanas suas
de Deo opiniones confirmant. Quandoquidem enim
qui in hac vita contingunt casus talium rerum no-
bis exempla afferunt, cujusmodi in familia copio-
siore licet videre, ex conservis ad ageuduim prom-
tiorem magisque benevoluni, rebus sui domini pra:-
fectum, contra :quales graduin altiorem sortitum ;
bunc ad divina dogmata conceptum trausferuut, ita
ut unigenitum Deum potestati supereminentis su5-
jugatum nibil sit quod impediat, quin doninantis
auctoritate inferiorum przfecturam obtincat. Sed
'"" Joan. xv, 22.
847
S. GREGORII NYSSENI
δι
wos tali sapientia cum dixerimus valere, pro nostra À τοῦ δυναστεύοντος ἐξουσίᾳ πρὸς τὴν τῶν χαταδεεστὲ-
intelligente mediocritate de hac rc sermonem
consideremus. Αη Patrem natura Dominum con-
fitentir, an alicujus suffragio ad hoc venisse? Sed
neminem eo amentiz et infami: processisse arbi-
tror, qui modo quocunque mentis οἱ intelligentiae
sit compos, ut non Deo universorum dominatio-
nem natura inesse lestetur. Quod enim natura est
simplex et partium expers et incompositum, quod
quidem fuerit, totum per totum hoc est, non ος
mutatione alicujus alterius factum: sed in quo
est, permanens in zelernum. Quid igitur et de Uni-
genito existimarunt? utrum simplicem et ejus essen-
tiam confitentur, an aliquam in ea compositionem
intelligunt ? Si igitur aliquid varium et multiplex
multisque partibus constans lunc esse arbitrantur;
neque plane deitatis nomen ei concedent, ad ma-
teriales quasdam et corporales opiniones decre-
tum de Christotraducentes. Quod si siinplicem esse
consentiunt, quomodo in simplicitate subjecti, con-
trariorum concursum licet intueri? ut. enim vitae
et mortis in contrarium immediata est oppositio,
sic cum servitute dominatio nullum babet consor-
tium, et propriis affectionibus alienata est. Si quis
enim horum utrumque in seipsis consideret, non
eequalem ambobus aptaverit delinitionem. Quorum
autem definitio non eadem, horum etiam natura omui-
no differt. Si igitur simplex secundum naturam Do-
minus, quomodo in subjecto contrariorum duplici-
las esse possil, servitute nimirum cum domina-
tione contemperata? Sed si Dominus secundum
sanctorum doctrinam conceditur, ipsum expertem
esse contrarii simplicitas subjecti testatur. Quod si
ipsum servire denuntiant, frustra ei nomen do-
minationis attribuunt. Quod enim simplex et sin-
cerum natura, ad contrarias proprietates non. di-
scinditur. Quod si illud quidem ipsum esse dicunt,
hoc vero dici : natura quidem servum, nomine
vero dominum : ostendant libere ejusmodi vocem,
et nos a contradictionis laboribus longis requiescere
facient. Quis enim in vanis tau otio abundans est,
ut aperta, clara eL indubitata rationibus redarguat ?
Neque enim si quis sui ipsius czedis scelus indicave-
rit, accusatoribus labor relinquitur, certis ut. de-
monstrationibus cedem ad probationem adducant,
eamque factam esse convincant. Sic nos non am-
plius argumentis certa ratione exquisilis adversa-
rios reprehendemus, cum hucusque impietate pro-
cessevint. Qui enim unigenitum Deum servum natu-
ra asserit, hunc sibi conservum per qua ait adstruil:
ex eoque duplex absurditas necessario inferetur ;
vel euim conservum contemnet et fidem negabit,
jugo dominationis Christi excusso ; vel servum ve-
nerabitur, et naturam sui juris et liberam aversa-
tus, quodam) niodo seipsum pro Deo colet. Si enim
in servitute quidem seipsum, in servitute autem
videt eliam id quod colitur, in seipsum plane intue-
tur, qui alium,seipsum in eo quod adoratur videt,
Enimvero alia omnia qua necessario in hujus dog-
pov ἡγεμονίαν. Αλλ᾽ ἡμεῖς ἑῤῥῶσθαι φρᾶσαντες τῇ
τοιαύτῃ σορίᾳ, χατὰ τὸ ἡμέτερον τῆς διανοίας µέτρον
τὸν περὶ τούτου λόγον διασχεψώμµεθα. "Apa τὸν Πα-
τἐρα φύσει Κύριον ὁμολογοῦσιν, ἢ διὰ χειροτονίας
τινὸς πρὸς τοῦτο ἐλθεῖν; ᾽Αλλὰ οὐχ οἶμαι εἰς τοῦτο
μανίας ἐλθεῖν τὸν xd ὁπωσοῦν διανοίας µετέχοντα *
ὡς μὴ τῇ φύσει προσμαρτυρεῖν τῷ θεῷ τῶν ὅλων τὴν
χυριότητα. "O yàp ἁπλοῦν τῇ φύσει xaX ἁμερὲς xal
ἀτύνθετον, ὅπερ ἂν τύχη ὃν, ὅλον διόλου τοῦτό ἔστιν,
οὐχ ix μεταβολῆς τινος ἑτέρου Ὑινόμενον * ἀλλ) Ev
(p ἐστιν, διαµένον πρὸς τὸ ἀϊδιον. Τί οὖν καὶ περὶ τοῦ
Μονογενοῦς ὑπειλήφασιν;, ἄρα ἁπλήν αὐτοῦ τὴν οὗ-
σἰαν ὁμολογοῦσιν, f τινα χαὶ σύνθεσιν περὶ αὐτὴν ἓν-
νοοῦσιν; Ei μὲν οὖν ποιχίλον τι χρημα xal πολυμερὲς
εἶναι τοῦτον νοµίζουσιν, οὐδὲ τὸ ὄνομα πάντως τῆς
θεότητος αὐτῷ συγχωρήσουσιν, εἰς ὑλώδεις τινὰς xal
σωματιχὰς ὑπολήψεις τὸ περὶ τοῦ Χριστοῦ δόγµα uss-
άγοντες. El δὲ ἁπλοῦν εἶναι συντίθενται, πῶς ἔστι τῇ
ἁπλότητι τοῦ ὑποχειμένου τὴν τῶν ἑναντίων συνδρο-
μὴν ἐνθεωρῆΏσαι; Ὡς γὰρ τῆς ζωῆς xal τοῦ θανάτον
ἄμεσός ἔστιν ἡ πρὸς τὸ ἑναντίον ἀντιδιάστασις, οὗ-
τως ἡ χυριότης πρὸς τὴν δουλείαν ἅμιχτός ἐστι xal
ἡλλοτριωμένη τοῖς ἰδιάζουσιν. 09 γὰρ ἄν τις ἑχάτερον
τούτων ἐφ᾽ ἑαυτῶν θεωρῶν, τὸν ἴσον ἀμφοτέρςις ἂρ-
µόσειε λόγον. "y δὲ ὁ λόγος οὐχ ὁ αὐτὸς, τούτων xal
4j φύσις πάντως διάρορος. Ei οὖν ἁπλοῦς xatà τὴν
φύσιν ὁ Κύριος, πῶς ἂν Υένοιτο περὶ τὸ ὑποχείμενον
ἡ τῶν ἑναντίων διπλόη, δουλείας συναγαχιρνωµένης
C τῇ χυριότητι; "AX εἰ Κύριος χατὰ τὸν τῶν ἁγίων
διδασχαλίαν ὁμολογεῖται, ἀμέτοχον αὑτὸν εἶναι τοῦ
ἑναντίου ἡ ἁπλότης τοῦ ὑποχειμένου µαρτύρεται.
Ei δὲ δουλεύειν αὐτὸν ἁποφαίνονται, µάτην αὐτῷ τὸ
ὄνομα προσμαρτυροῦσι τῆς χυριότητος. Τὸ yp ἁπλοῦν
τῇ φύσει πρὺς τὰ ἑναντία τῶν ἱδιωμάτων οὐ διασχί-
ζεται. El δὲ τὸ μὸν εἶναί φασιν αὐτὸν, τὸ δὲ λέγεσθαι”
τῇ φύσει μὲν δοῦλον, τῷ ὀνόματι δὲ Κύριον δειζά-
τωσαν ἐν παῤῥησίᾳ τοιαύτην φωνἣν, xal ἆνα παύσου
cw ἡμᾶς τῶν μακρῶν περὶ τὴν ἀντίῤῥησιν πόνων.
Τίς γὰρ οὕτως ἓν τοῖς µαταίοις εὔσχολος, ὡς τὰ 9e-
νερά τε xat ἀναμφίδολα διὰ λογισμῶν ἐξελέγχευ;
0ὐδὲ γὰρ εἴ τις ἑαυτοῦ καταμηνύσειε τοῦ φόνου τὸ
µίασµα, πόνος τις ὑπολείπεται τοῖς κατηγόροις, ὃν
ἀποδείξεών τινων ἄγειν τὴν µιαιφονίαν εἰς ἔλεγχο.
D Οὕτω xol ἡμεῖς οὐχέτι τὸν Ex τῆς ἑξετάσεως ἔλεγχο
τοῖς ἑναντίοις ἐποίσομεν, ὅταν μέχρι τούτου τῇ àct-
θείᾳ προἐλθωσιν. Ὁ γὰρ δοῦλον τῇ φύσει λέγων τν
μονυγενῆ 8cbv, ὁμόδουλον ἑαυτῷ τοῦτον δι ὧν λέγει
κατασκευάζει, Ex δὲ τούτου διπλΏ ἡ ἀτοπία xav ἀνάγ-
χην συνενεχθήσεται. Ἡ yàp χαταφρονήσει τοῦ ὁμοδού-
ou καὶ τὴν πίστιν ἀρνήσεται, τὸν ζυγὸν τῆς τοῦ Xpt
στοῦ δεσποτείας ἀποσεισάμενος' T] ὑποχύψει τῷ Goog,
xa ἁποστραφεὶς τὴν αὐτοχρατῆ τε καὶ ἀδέσποτο qu
atv, τρόπον τινὰ ἑαυτὸν ἀντὶ θεοῦ σεδασθήσεται. Fl
γὰρ ἐν δουλείᾳ μὲν ἑαυτὸν, ἓν δουλείᾳ δὲ ὁρᾷ καὶ ὁ
σέδασµα, πρὸς ἑαυτὸν ἀτεχνῶς βλέπει, ὁ ἄλλον ἑαυτὸν
ἐν τῷ σεθάσµατι βλέπων. Αλλά μὴν τὰ ἄλλα πάντα
ὅσα χατ᾽ ἀνάγχην τῇ xaxíq ταύτῃ συνθεωρεῖται τοῦ
δόγµάτος, τίς ἂν ἐξαριθμήσαιτο λόγος; Τίς γὰρ ovx
CONTRA EUNOMIUM, LiB. x.
850
οἱδεν ὅτι ὁ δοῦλος τῇ φύσει xal πρὸς δεσποτιχὴν ἀνάγ- A matis perversitate spectantur, q issermo enumera-
xnv Ἰσχολημένος, οὐδὲ τοῦ κατὰ τὸν φόδον πάθους
ἐχτὸς ἂν εἴη; συνέζευχται Υάρ πως τῇ φύσει τῆς
δουλείας ὁ φόθος. Καὶ τούτου µάρτυς ὁ θεῖος ᾽Από-
-στολος εἰπὼν, ὅτι Οὐκ &Ad6ece πγεῦμα δουλείας
xd εἰς 2ó60r. "ῃστε xa0' ὁμοιότητα τῶν ἀνθρώ-
πων καὶ τὸ χατὰ τὸν φόδον πάθος ἐπιθρυλλήσουσι τῷ
ὁμοδούλῳ θεῷ.
Ἁλλ' 6 μὲν τῆς αἱρέσεως θεὸς, τοσοῦτον. Ἡ μεῖς
δὲ οἱ κατὰ τὸν ᾿Απόστολον, ἐπ' ἐλευθερίᾳ παρὰ Χρι-
οτοῦ χλτθέντες τοῦ τῆς δουλείας ἡμᾶς ἐλευθερώσαν-
τος, ὅσα φρινεῖν παρὰ τῶν Γραφῶν ἑδιδάχθημεν,
δι ὀλίγων ἐχθήσομαι. Ἐγὼ γὰρ ἐκ τῆς θείας διδα-
σχαλίας ὀρμώμενος, θαρσῶν ἀποφαίνομαι, ὅτι οὐδὲ
ἡμᾶς δούλους ὁ θεῖος βούλεται λόγος, µετασχευασθείσης
ἡμῖν πρὸς τὸ κρεξττον τῆς φύσεως. Καὶ ὁ πάντα λαδὼν
τὰ μέτερα, ig! ᾧτε ἀντιδοῦναι τὰ ἴδια, ὡς τὰς vó-
σους, xal τὸν θάνατον, καὶ τὴν κατάραν, καὶ τὴν ἆμαρ-
Slav, οὕτω xal τὴν δουλείαν ἔλαδεν * οὐχ ὡς αὐτὸν
ἔχειν ἃ ἔλαθεν, ἀλλ ὡς ἑχκαθάραι τῶν τοιούτων τὴν
φύσιν, ἐξαφανισθέντων ἐν τῇ ἀχηράτῳ φύσει τῶν
ἡμετέρων. Ἐς οὖν οὐχ ἔσται xazà τὴν ἐλπιζομένην
ζωὴν οὐ νόσος, οὗ κατάρα, οὐχ ἁμαρτία, o5 θάνατος,
οὕτως εἰς ἀφανισμὸν xal ἡ δουλεία μετὰ τούτων δι-
ελεύσεται. Καὶ ὅτι ταῦτα ἀληθὴ λέγω, αὐτὴν πρὸς
μαρτυρίαν χαλῶ τὴν ἀλήθειαν, fj φησι πρὸς τοὺς µα-
verit? Quis enim ignorat quod natura servus et
domini necessitate occupatus, neque perturbatio-
nis metus et timoris fuerit expers? timor enim quo-
dam modo cum natura servitutis conjunctus est
et jugatus. Hujus rei testis divinus Apostolus, cum
dixit : Non accepistis spiritum. servitutis iterum en
timorem **. ]ta ut ad similitudinem hominum, at-
que affectum timoris de conservo .Deo przdica-
verint.
Sed h:ereseos quidem Deus, hactenus. Nos au.
tem secundum Apostolum, qui in libertatem a
Christo sumus vocati, qui nos a servitute libera-
vit '*, quae sapere et sentire ex Scripturis edocti
sumus, paucis exponam. Ego enim ex divina doc-
trina impulsus confidens pronuntio, quod neque
nos divinus sermo servos esse vult, cum nostra sit
in melius rcparata natura. Et qui omnia nostra
sumpsit, ut sua nobis refunderet, ut morbos, et
mortem, et maledictionem, et peccatum, sic et ser-
vitutem cepit: non quod ipse haberet ea quz cepit,
sed ut naturam talibus expiaret, obsoletis οἱ ex-
punctis in natura incorruptibili iis qua nostra
sunt. Sicut igitur in vita quze speratur, non erit
morbus, non maledictum, non peccatum, non mors :
sic ad abolitionem cum bis etiam servitus deveniet.
Quod autem lizc vera dico, ipsam ad testimonium
veritatem voco, quz ait ad. discipulos : Jam non di-
θητὰς, ὅτι Οὐχέτι xao ὑμᾶς δούλους, d.A1à φί- ϱ cam vos servos, sed amicos ** . Siigitur id quod se-
-lovc. El οὖν τὸ xa0* ἡμᾶς ἔσται ποτὰ τοῦ τῆς δου-
λείας ὀνείδους ἐλεύθερον, πῶς ὁ τοῦ παντὸς Δεσπότης
παρὰ τῆς παραπληξίας τε xat µανίας τῶν ἔξδεστη-
χότων τούτὼῶν χαταδουλοῦται; Ot κατὰ τὸ ἀχόλουθον
πάντως, οὐδὲ γινώσχειν αὐτὸν τὰ τοῦ Πατρὸς διορί-
ζονται, διὰ -ἣν περὶ τῶν δούλων ἀπόφασιν, f, φησιν,
ὅτι ὁ δοῦλος οὐχ οἶδε τί ποιεῖ ὁ χύριος αὑτοῦ. ἸΑλλ'
ὅταν ταῦτα λέγωσιν, ἀχουσάτωσαν ὅτι πάντα Ev ἑαυ-
τῷ τὰ τοῦ Πατρὸς ὁ Υὲὸς ἔχει, χαὶ πάντα βλέπει ὅσα
ὁ Πατὶρ ποιεῖ, χαὶ οὐδὲν τῶν πατριχῶν ἀγαθῶν ἔξω
th; τοῦ Μονογενοῦς ἐστι γνώσεως. Πῶς γὰρ ἄν τι
τοῦ Πατρὸς μὴ ἔχοι, ὅλον ἔχων ἐν ἑαυτῷ τὸν Πατέρα;
Οὐχουν εἰ δοῦλος μὲν οὗ γινώσχει τί ποιεῖ ὁ δεσπό-
της, 6 δὲ πάντα iv ἑαυτῷ τὰ τοῦ Πατρὸς ἔχει, νηφά-
«ωσάν ποτε οἱ τῇ µέθῃ παράφοοοι, xal ἀναβλεφάτω-
σαν νῦν γοῦν πρὸς τὴν ἀλήθειαν, ὅτι ὁ πάντα ἔχων ἐφ᾽
ἑαυτοῦ χαραχτΏρα, χαὶ ὁ τοῦ παντὸς βασιλεύων, uh
ὁμότιμον ἔχει ἑαυτῷ τὴν µορφήν. Ἡ πῶς ἡ ἀτιμία
τῆς ἁληθινῆς ἁπανγάξεται δόξης ; Ατιμία γάρ ἐστιν
ἡ δουλεία. Πῶς δὲ ὁ τοῦ βασιλέως υἱὸς εἰς δουλείαν
γεννᾶταε; Οὐχ ἔστι ταῦτα, οὐκ ἔστιν. ᾽Αλλ᾽ ὡς φῶς
ix φωτὸς, xat ζωὴ Ex ζωῆς, ἐξ ἀληθείας ἀλήθεια,
οὔῦ τω καὶ ix Κυρίου Κύριος, βασιλεὺς ix βασιλέως,
ix Θεοῦ θεὸὺς, ἐξ ἀδεσπότου ἀδέσποτος ' ὅλον γὰρ
ἔχων tv ἑαυτῷ τὸν Πατέρα, εἴ τι ὁ Πατὴρ ἔχει àv
ῥαυτῷ, πάντως ἔγει, χαν ἐπειδῃ πάντα τοῦ Πατρός
ἔστιν, ὅσα χαὶ ὁ Υἱὸς ἔχει, ἀνάγκη πᾶσα παρὰ τῶν
ἐχθρῶν τῆς τοῦ θεοῦ δόξης, εἴπερ ὁ Ylb; δοῦλος, xai
.. Bon.
vin, [ον '* Gal. v, 260. sqq.
cundum nos est aliquando a servitutis opprobrie
erit liberum, quomodo universi Dominus a percul-
sione et insania horum furiosorum et mentis 3m-
potum in servitutem redigitur? qui seeundum id
quod consequitur prorsus ipsum non cognoscere
qui sunt Patris determinant; propter illam de
servis sententiam quz ait, quod servus nescit quid
dominus suus facit: sed cum hzc dicunt, audiant
quod omnia in seipso qua sunt Patris, Filius ha-
bet, et omnia respicit qua Pater facit, nihilque
paternorum bonorum est extra Unigeniti cognitio-
nem. Quomodo enim aliquid Patris non habeat,
qui totum in seipso Patrem habet? Ergo si servus
non cognoscit quid faciat dominus, hic autem om-
D nia in seipso quz sunt Patris habet: sobrii sint
tandem qui ebrietate capti insaniunt, et nunc in
veritatem eeulos convertant, quod qui omnem ha-
bet in seipso characterem, et qui universi rex est,
non honore parem babet in seipso formam; vel
quomodo ignominia a vera gloria splendere potest?
Ignominia enim est servitus. (Quomodo autem regis
füliusin servitutem gignitur? Hzc non sunt, non
sunt hzc, sed ut lux de luce, vita de vita, et ex ve-
ritate veritas : sic ex Domino Dominus, rex ex re-
ge, ex Deo Deus, ex libero liber; totum enim ba-
bens in seipso Patrem, si quid Pater in seipso ha-
bet, prorsus omnia habet. Et quoniam omnia sunt
Patris quecunque habet. Filius, necesse est omni-
** Joan. xv, 15.
δι
5$. GREGORII NYSSENI
no ab inimicis glorie Dei, si quidem Filius servus Α τὸν Πατέρα εἷς GouAzizv xatá (302v. 0ὐδὲν γάρ ἐστι
est, etiam Patrem in servitutem redigi. Nihil enim
est eorum quz in Filio, spectantur, quod prorsus
non sit Patris. Omnia enim, ait, mea tua sunt, et
tua mea *'. Quid igitue miselli dicent ? Quid igitur
magis consentaneum Filium regia Patris potestate
clarificari, qui dixit : Omnia tua mea sunt, et clari-
ficatus sum in ipsis, vel Patrem ignominia ob servi-
tutem Filii contumeliose affici? Non enim par est
eum qui omnia quz sunt Filii in. seipso comple-
οξέως, et qui ipse est in Filio, non etiam in servitute
Filii prorsus esse, atque in seipso servitutem habere.
Hac sunt przclara Eunomii sapientie documenta,
per que, dum servitute contumeliose deformat Do-
minum, eamdem ignominiam incorruptibili glorize
Patris inurit. H
Sed rursus ad eaqui in scriptis sequuntur recur-
ramus. Quid dicit de Unigenito Eunomius ? Quod
sibi non hanc dignitatem vindicat ; dignitatem enim
nominat ejus qui est appellationem. O admirabilem
philosophiam ! Quis unquam post hominum memo-
riam, sive apud Graecos, sive apud barbaricam
philosophiam : quis nostrum , quis omnium ztatum
hominum, nomen dignitatis enti imposuit * Quidquid
euim exsistensin rerum natura consideratur,commu-
nis loquendi consuetudo esse dicit : a verbo au-
tem esse, entis denominatio formata est. Sed nuuc
novo locutionis gcnere, pro entis significatione,
vox dignitatis usurpatur: dicit enim Filium non
Sibi vindicare dignitatem, qui per Patrem est et
vivit; qui neque Scripturam babet ad sermonis
patrocinium et defensionem, neque per aliquam
consequentiam ad hanc amentiam sermonem pro-
duxit, sed velati flatulentum alimentum visceribus
ingerens, indigestum nec ratione conclusum velut
quemdam tetrum fiatum, blasphemiam eructat. Non,
inquit, talem dignitatem sibi attribuit : concedatur
bpsi, ens dignitatern nominari. Quid igitur? qui
est, esse non sibi propriam facit ? Quoniam, inquit,
per Patrem est. Ergo non esse dicis eum, qui
esse sib non vindicat ? Nam non csse proprium,
et alienum esse idem signifleot : et manifesta si-
gntlieatorum contraria differentia. (juod enim pro-
prium non est, alienum ; et quod alienum, non
τῶν ἐν τῷ Υἱῷ θειυρουµένων, ὃ μὴ τοῦ Πατρός ἔστι
πάντως. Πάντα ,àp, qnot, τὰ ésà cà , καὶ τὰ cà
ἐμά. Τί οὖν ἐροῦσιν οἱ δείλαιοι; Τί οὖν εὐλογώτερων
τὸν 1ἱὸν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Πατρὸς ἑνδοξάζεσθαι τὸν εἰ-
πόντα, ὅτι Τὰ ox ἐμά' xal δεδόξασµαι ἓν αὐτοῖς - à
τὸν Πατέρα 4, ἀτιμίᾳ τῆς δουλείας τοῦ Υἱοῦ χαθυθρί-
ζεσθαι; O0 γὰρ ἔστι τὸν πάντα τὰ τοῦ Υἱοῦ ἓν ἑαυτῷ
περιέχεντα, xal αὐτὸν Ev τῷ Υἱῷ ὄντα, μὴ xaX &v τῇ
δουλείᾳ τοῦ Yloo πάντως εἶναι, χαὶ £v αὐτῷ -ἣν δου-
λείαν ἔχειν. Ταῦτα κατορθοϊ διὰ τῆς σοφίας Εὐνόμιος,
δι ὧν καθυθρίςει τῇ δλυλεἰχ τὸν Κύριον, τὴν αὖ-
τὴν ἀτιμίαν τῇ ἀχηράτῳ δόξῃ τοῦ Πατρὺς προστρι-
ἐόμενος.
"AA" ἑπαναδράμωμεν πάλιν ἐπὶ την τῶν γεγραμ-
µένων ἀχολουθίαν. Ti λέγει περὶ του Μονογενῶς
ὁ Εὐνόμιος: "Ott οὐχ οἰχειοῦται ταΊττν thv ἀξίαν'
ἀξίαν γὰρ ὀνομάζει τὲν τοῦ ὄντος προσηγορίαν.
"D παραλόγου φιλοσοφίας! τίς τῶν πώποτε ντΥ9:
νότων ἀνθρώπων, εἶτε παρ Ἕλλησιν, eive. παρὰ
τῇ βαρθαρ.χῇ Φφιλοσοφίᾳ τίς τῶν καθ) ἡμᾶς, t4
τῶν ἐν παντὶ τῷ χρόνῳ, ἀξίας ὄνομα τῷ ὄντι ἔθι-
το; Udv γὰρ τὸ ἓν ὑποστάσει θεωρούμενον d) xo
vh τῶν λόγῳ κεχρηµένων σννῄθεια εἶναι λέγει. lapi
ὃξ τὸ εἶναι, ἡ τοῦ ὄντος ἐἑπωνυμία παρεσχημάτι-
σται. Αλλά νῦν χαινοτομεῖται χατὰ τῆς τοῦ ὄντες
σημασίας, ἡ τῆς ἀξία; φωνή. Λέγει γὰρ τὸν 1 ὢν μή
οἰχειοῦσθαι τὴν τοῦ ὄντος ἀξίαν, τὸν διὰ τὸν Πα-έρα
ὄντα xat ζῶντα, οὔτε Γραφὴν ἔχων τοῦ λόγου προ-
στήσασθαι, οὔτα διά τινος ἀχολονθίας pb; τὴν
ἄνοιαν ταύτην προσαγαγὼν τὸν λόγον : ἁλλ' ὥς τινα
φυσώδη τροφὶν τοῖς σπλάγχνοις ἑνθέμενος, ἀχατά-
σχευόν τε xai ἀσυλλόγιστον, οἷόν τι πνεῦμα δυσῶδες,
τὴν βλασφημίαν ἐρεύγεται. Οὐκ οἱχειοῦται, qol,
ταύτην τὴν ἀξίαν ΄ ὑεδόσθω τὸ ὃν ἀξίαν χατονοµάνε-
σθαι. Τί οὖν» 'O ὢν οὐχ οἰχειοῦται τὸ εἶναι ; Ὅτι,
qnot, διὰ τὸν Πατέρα ἑστίν. Οὐχοῦν μὴ stvat λέγειν
τὸν εἶναι μὴ οἰχειύμενον: Τὸ γὰρ μὴ οἰχειοῦσθαι
τῷ ἀλλοτρ'οῦσθαι ταὐτὸ σηµαίνει, xal πρόδηλος f,
τῶν σηµαινοµένων ἀντιδιαίρεσις. Τό τε γὰρ οἰχεῖω
οὐκ ἀλλότριον, xa τὸ ἀλλότριον οὐκ οἰχεῖον. 'Ü οὖν
μὴ οἰχειούμενος τὸ εἶναι ἡλλοτρίωται πάντως 10)
est proprium : qui igitur mon sibt proprinm esse p εἶναι. 'O δὲ τοῦ εἶγαι ἀλλότριος, ἐν τῷ εἶναι 02x
asserit, alienatus est prorsus ab eo quod dicitur
esse. Qui autem sb eo quod. est, alienus cst, non
est in esse. Sed hujus absurditatis necessitatem
sabinde addidit eum dixit, Cam hujus deminatrix
essentia ad seipsam trazerit entis. notitiam : hujus
autem inconcinna quidem locutio silentie prieter-
eatur, sed quod in suis dictis contendit, id vero
efíqüiraturf. Quinam est tandem sermo qui de-
mvnstret Patris essentiam Unigenito dominari ?
flüursus ex nimia reptctione nobis cructat : Quis
evangelista hujus sermonis est auctor? Qua in-
cursio dialectica? qus propositiones, qu» pro-
*! Joan, xvii, 10.
ἔστιν. ᾽Αλλὰ τὴν ἀνάγχην τῆς ἀτοπίας ταύτης ἐπ'
ἠγαγεν εἰπὼν, Τῆς καὶ τούτον κυριευούσης οὐσίας
πρὺς ἑαυτὴν ἑλκούσης τὴν trovo ὄντος ὄγγοια.
Τούτου δὲ τὸ μὲν χατὰ τὴν σύμφρασιν ἀσυνάρτητο
σιωπάσθω: τὸ δὲ σπουδαζόµενον kv τοῖς λεγοµένοή
ἐξεταζέσθω. Τένος ἀποδείξαντος λόγου τὸ χυρ'εῦεῦ
τοῦ Μονογενοῦς τὴν τοῦ Πατρὸς οὐσίαν ; ΄ Πάλιν 5X
τῆς πληθώρας ἡμῖν προσερεύγεται; Tio εὐαγγελιστὴς
τούτου προέστη τοῦ λόγου; Τίς ἔφοδος διαλεχτ'χή:
Ποῖαι προτάσεις; Τίνες κατασχευαὶ τὸ κυριεύεσθε!
τὸν μονογενῆ ΘΞὸν διά τινος ἀχολουθίας ἀπέδεινα),
Αλ)ὰ πρὸς ἑαυτὴν EXxzt, φησὶν, d τοῦ Ylou χυρι ν΄
αλ ο ——————— .-
853
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XI.
854
ουσα οὐσία τὴν τοῦ ὄντος ἔννοιαν. Τί βούλεται αὐτῷ A bationes unigenitum Deum imperio subjici per a.i-
ὁ ἑλχηθμὸς τοῦ ὄντος; Καὶ πῶς προσεῤῥίφη τοῖς
εἱἰρημένοις ἡ τοῦ ἔλχειν λέξις; Κρινεῖ πάντως ὁ ἑἐπ-
εσχεµµένος δύναμιν λόγων ἀλλὰ xaX τοῦτο σιγήσο-
µεν ' ἐχεῖνον δὲ πάλιν τὸν λόγον ἀναληφόμεθα :
ὅτι οἆ δίδωσιν εἶναι χα: οὐσίαν ᾧ τὸ ὄνομα τοῦ
ὕντος οὐ χαταλείπει, xai τί µάτην αχιομαχεῖ περὶ
τοῦ μὴ ὄντος μαχόμενος, ὡς τοιοῦδε ὄντος; Τὸ γὰρ μὴ
ὃν οὔτε ὅμοιόν τινι πάντως ἐστὶν, οὔτε ἀνόμοιον.
᾽λλλά διδοὺς τὸ εἵναι ἁπαγορεύει τὸ λέγεσθαι. Ὢ
χενῆς ἀχριθείας ! &y τῷ µείζονι συγχωροῦντα, µιχρο-
λογεῖσθαι περὶ τὸν φόρον τοῦ ῥήματος. IIo δὲ ὁ xv-
ριεύων, ὥς φησι, τοῦ Υἱοῦ πρὸς ἑαυτὸν ἕλχει τοῦ
ἔντος τὴν ἔννοιαν ; Ei μὲν γὰρ τὴν ἑαυτοῦ οὐσίαν ἕλ-
xsty φησὶ τὸν Πατέρα, περιττὸς οὗτος ὁ ἑλχηθμός.
quam consequentiam demonstrarunt? Verum, ín-
quit, Filii dominatrix essentia, ad seipsam trahit
entis notionem. Quid sibi vult tractus ejus qvi
est? quomodo verbum trahendi ad ea qua dicta
sunt projectum est? Jadicabit plane qui vim ser-
monum considerarit : sed hoc silentio przterca-
mus. [llum autem sermonem rursus resumamus :
quod non dat esse secundum essentiam ei, cui
nomen entis non relinquit, et cur frustra umbra-
tilem pugnam exercet, de eo qui non est, decertaps,
"ut de tali ente? Quod enim uon est, neque alicui
simile est prorsus neque dissiniile. Sed dans esse,
prohibet dici. O inanem subtilitatem ! Qui quod
majus est liberaliter concedit, avarus est et parcus
Πάρεστι γὰρ αὑτῷ τὸ εἶναι καὶ μὴ ἑλχόμενον. E! δὲ B circa inanem verbi strepitum. Quomodo ille qui
τοῦ Υἱοῦ τὸ εἵναι παρὰ τοῦ Πατρός crat ἕλχασθαι,
7i9g ἁἀποσπασθῆσεται τοῦ ὄντος τὸ εἶναι,μα: πρὸς
τὸν Έλχοντα µεταχωρῄσει; χατιδεῖν οὐχ ἔχω. "Αρα
μὴ τὸν Σαθελλίου πλάνην φαντάσεται; Ὡς οὐκ ὄντος
το Υἱοῦ καθ) ἑαυτόν * τῇ δὲ τοῦ Πατρὸς ὑποστάσει
ευναλειφέντο;. Καὶ τοῦτο βούλεται αὐτῷ τὸ ἔλχεσθαι
τὴν τοῦ ὄντος ἔννοιαν παρὰ τῆς τοῦ ΥἸοῦ κυριενούσης
οὐσίας, ἡ εἶναι χαθ᾽ ὑπόστασιν τὸν Υἱὸν οὐκ ἀρνού-
ενος, τῆς τοῦ ὄντος αὐτόν φησι σηµασἰας ἁπομερί-
ζεσθαι. Καὶ πῶς ἔστι διαζευχθῆναι τῆς τοῦ εἶναι διᾶ-
νοίας τὸ ὃν; Ἔως γὰρ f| πᾶν ὅπερ ἂν f, μὴ εἶναι ὅ
ἐστι φύσιν οὐκ ἔχει.
secerni asserit. Et quomodo potest, id quod est,
dominatur, ut ait, Filio ad seipsum trahit entis
notitiam? Siquidem asserit Patrem suam trabere
essentiam, superfluus hic tractus. Adest enim ei
esse, eliams: non trahatur. Quod si Filii esse ait
a Patre trahi, quomodo avelletur ab ente esse,
et ad trahentem transmigrabit? intelligere non
queo. Annon Sabellii errorem somniat? quod
Filius non sit per se, sed cum Patris subsistentia,
sive persona confusus. Et hoc sibi vult attrahi
entis notitiam a Filii dominatrice essentia, vel esse
secundum propriam subsistentiam sive personam
Filium non negans, ipsum ab entis significantia
ab intelligentia ejus quod est disjungi? Quandiu
enim fuerit quidquid fuerit, non esse id quod est rerum natura non patitur.
ΚΑΤΑ EYNOMIOY ΛΟΓΟΣ ΙΑ.
CONTRA EUNOMIUM LIBER UNDECIMUS.
ΚΕΦΙΛΑΙΑ TOY ENAEKATOY ΛΟΓΟΥ.
«. Ὁ ια Aóyoc οὐ τῷ Πατρὶ µόνον τοῦ ἁγαθοῦ
tiv ἐπωνυμίαν ὀφείεσθαι, ὡς φησιν ὁ Eoró-
µιος, ὁ μιμητὴς Μανιχα/ίου xal Βαρδισάνου,
a. Ue xal. Υἱῷ, τῷ διὰ φιλανθρωπία» xal ἆγα-
θότητα τὸν ἄνύρωπον π.ἰ]άσαντι, καὶ διὰ σταυ-
ροῦ xal θανάτου árazxAácavti, ἡ τοῦ ἆγαθουῦ
προσηγορία ógel.Aecat, δείκνυσι.
FK. Καὶ ὅτι οὐ διθεῖα ἀ]αθοῦ καὶ xaxov, ὡς Μαρ-
χίων ὁ ὁμόθρων αὐτοῦ οἴετοι, πανσόφως ἐκ της
«εὐαγγε-ιχης ῥήσεως τῆς, Διδάσχαλε ἀγαθξ, 1δ-
χούσης, xu) τῆς τοῦ ἀμπε.λῶνος παραθο-ες.
'Hcatov τε xal Παύλου ἁποδείκνυσι : καὶ ὅτι
οὐ τὴν ἐπωνυμίαν τοῦ ὄντος 7?) ἁγαθοῦ, ἢ cr
τοῦ Πατρὸς ἀ.ὶ.ἰοτρίωσιν ὁ Yiécc ἀργνεῖται, dAAa
καὶ τὴν τῶν γινγοµένων ἑξουσίαν προσήχειν
αὐτῷ gncív.
y^. Εἶτα τὴν τοῦ Εὐνομίου ἁμαθίαν xal τὸ ἁσυ»-
άρτητον xal vy&losoY τῶν «Ἰόγων αὐτοῦ ἑκτί-
θεται, ἄγνε.ῖον τοῦ ὄντος τὸν }Υἱὸν .JAéyortoc.,
»al κατώὠτε(ὀ της θείες φύσεως, ὅσον τῶν
éuvtch α ο Cae έχει xticqidrov. Πρὺὲς à
CAPITA SEU SUMMARIA UNDECIMI LIBRI.
4. Undecimus liber ostendit appellationem boni, non
soli Patri deberi, ut dicit Eunomius, Manichai, et
l'ardesane imitator, sed et Filio, qui ex benignitate
el bonitate hominem formavil, et per crucem ac
mortem reformavit, hinc boni appellationem deberi
osleudit.
9. Nonesse dwos deos, alterum boni, alterum mali
auctorem, wt. Marcion, et. eum cosentiens (Euno-
mius) delirat , admodum pulchre ex dicto illo
evangelico : Magister bone, et ex parabola vinee,
ex 1saia insuper, et Paulo demonstrat ; ut et illud :
appellationem entis vel boni Filio competere, neque
a Patre extraneum esse, ulpote cui eliam potestcs
in res creatas. conveniat.
5. Eunomii inscitiam, οἱ incompositam ac ridiculam
orationem, palam spectandam proponit ; qui Filium
appellat. Axugelum ejus, qui est; et (tantum in[ro
dicinam naturam. constituit, quantum ipse Filius
suas creaturas antecetllit, Quibus imperterritam εί
vehementem εί concitatiorem refutationem opponit ;
et eum, qui cum Moyse locutus est, esse eum ipsum
qui est, unigenitum. Filium : qui etiam Moysi ro-
ganti : Nisi nobiscum iveris, ne me hinc abiucas,
dizit : Etiam hunc. sermonem tuum conptebo :
qui itidem Angelus appellatur a Moyse, et ab. [saia,
ubi ait ; Parvulum nobis natum esse.
&. Postea metuens. refutationis prolixzitatem, multa
adversarii praetermisit, tanquam jam antea refu-
tata. Reliqua, propter eos, qui ea pro firmissimis
habebant, in compendium redigit, εἰ blasphemiam
Eunomii redarguit, dicentis : Quod in omni genere
rerum animalia el plante sunt, que ante suam ge-
nerationem non. fuerunt ; hoc. quoque Christum
Dominum esse, et a generatione ranarum non di[-
ferre, ο blasphemian:!
5. Iterum Eunomius vocat illum Dominum et Deum,
conditorem omnis (am intelligibilis, quam sensibi.
lis creature, qui a Patre potentiam effectricem, et
procurationem ac tutelam acceperit, instar manua-
rii opificis , cui a conductore opificium commissum
est, qui adscilitiam et. extrinsecus advenientem
operandi facultatem accepit, ex: demensa ας desii-
nata sibi viriute. secundum stellarum revolutiones
εί ubscessiones, (ato cuivis ex nascentibus quusi
sortem suam distribuente : multisque pretermissis,
ez iisque ipsemet Eunomius scripsit, blasphemiam
redarguit : ait enim terre, et angelis similiter
genilum wniversorum conditorem οἱ hypostasin
Unigeniti, nihil ab aliarum rerum omnium genera-
lione discrepare ; neque divinum mysterium, neque
consuetudine: reveritus, sed nec ullius ad pietatem
S. GREGORII NYSSENI
b.
856
yevvaía καὶ σφέδρα ἡ ἀντίθεσις. καὶ ὁ EAeryoc
ὀργιλώτερος. καὶ ὅτι ὁ χρηµατίζων τῷ Νωῦ-
σεῖ αὑτός ἐστιν ὁ ὢν, ὁ μονογενἠς Ylóc, ὃς τῷ
Μωῦσεῖ αἰτοῦντι, Ei gi αὐτὸς συμπορσύῃ ἡμῖν,
pf] µε ἀναγάγῃς ἐντεῦθεν, εἴρηκεν * ὅτι Καὶ τοῦ-!
τόν σού τὸν λόγον πο,ᾗσω * ὃς xal ἄγγεῖος κα.λεῖ-
ται παρά τε Μωῦσέως, καὶ Ἡσαϊου * ἐν ᾧ παρ:
ἠχθη. ὅτι Παιδίον ἐγεννήθη ἡμῖν.
Μετὰ τοῦτο π.1ῆθος τῆς ἀγτιῤῥήσεως δεδιὼς,
τὰ xoAAà τοῦ ἀντιπά.1ου παρέδραµεν., ὡς fen
προαγατραπέντα. Τὰ δὲ JAsíxovra διὰ τοὺς
οἱἰομένους κράτιστα eirat, διὰ βραχέων ἑπιτε-
pir, τὴν τοῦ Εὐνομίου βασφημίαν δι ει,
Ἰάγοντος, ὅπερ ἐπὶ πάσης τῆς κτίσεως τε
καὶ φυτά εἰσι, πρὸ τῆς ἰδίας γεν} ήσεως μὴ
ὄντα : τοῦτο καὶ τὸν Κύριον εἶνα., καὶ ὁμοίως
τῆς τῶν βατράχων verécsoc, gev τῆς β.α-
c znytlac !
J
. IládÀtr. τε Κύριον αὐτὸν, xal θεὸν xal δηµιουρ-
γὸν πιίσης τε νοητῆς καὶ αἰσθητῆς κτίσεως ό
Εὐνύμιος κα.λεῖ, παρὰ τοῦ Πατρὺς τὴν δύνα-
pur. τῆς δημιουργίας, καὶ τὴν ἐπιτροπὴν εἰ ἵη-
«ότα, καθάπερ χειροτέχγης παρὰ tov µισθον-
µένου τὴν δηµιουργίαν ἐπιτραπεὶς. ἐπίκτητόν
τε καὶ ἔξωθεν τῆς δημιουργίας τὴν δύναμιν
εἰληφότα éx τῆς ἀποκ.Ἱπρωθείσης aito δυνἁ-
µεως κατὰ τὰς ποιὰς τῶν ἀστέρων ésta Aoxdc
τε xal áxoccácttc, τῆς εἱμαρμένης ἐπικ.λωθού-
σης τοῖς τικτοµένοις τὰς ἁποκ.1ηρώσεις των
ἁγίων. Kal τὰ πολλὰ παρατρέχων ἐκ των παρ'
avtoU γεγραµµένων., τὴν β.ἰασφημίαν ἐ.έγχει
τῇ xal ἀγγέ-οις ὁμοίως γεγογότα τὸν ποιητὴν
τῶν ἁπάντων, xal μηδὲν της πάντων γενέσεως
τὴν τοῦ Μονογενοὺυς ἀπβδειν ὑπόστασυ ' μήτε
instittoris vestigia sequens, nisi Manichei. Colg-
thi, Arii, Aetii, et qui sunt. ex eorum schola ; qui-
bus omnia qua suni Christianorum, pro delirio, εἰ
omnes Ecclesie consuetudines, et veneranda myste-
ria pro nugamentis repulantur. (uin neque ab
eihnicis dissidel Eunomius, qui magnum quemdam
et ca'teris excellentiorem Deum ex. doctrina nostra
architectlati sunt. Sic igitur el novus iste idulolatra
similiter docet : et baptisma in nomine Conditoris
sew Creatoris fieri debere ; non reformidans execra-
tionem, qu& manet illos, qui sacris libris aliquid
vel adduut , vel detrahunt , et cum hunc Anti-
christum pronuntiassel, libro finem imponit.
θεῖον μι'στήριον, µήτε É0oc, μήτε curd τών tuc
Ὀροσεδοίας διδασκἀλων πειθόµεγον xpóc τὴν"
τῆς εὐσεέείας εὕρεσι», εἱ μὴ Μαγιχαιον. Ko—
Ίουθον, ᾿"Αρειον, ᾿Αέτιον, καὶ τοὺς κατ ab—
τοὺς, «Τῆρον πάντα τὰ τῶν Χριστιανῶν, καξ-
παἰγνιον τὰ τῆς Ἑκκ.]ησίας ἔθη, xal ce6dco;uame
ἡγούμενο» μυστήρια" μηδὲ των» E.Lüjvase—7
διαρέρω»ν, ol. μέγαν θεὺν ὑπερέχονζτα τῶν &A——
Avr àx τοῦ xa(f ἡμᾶς ὑπέ.αδον δόγματος. 00 —
τως οὖν xal ὁ νέος οὗτος £l6uAoAázpnc ὁμοί
κηρύσσει καὶ slc Δημιουργὸν καὶ Κτίστην τ
Βάπτισμα Τίνεσθαι, μὴ δεδιὼς τὴν ἀρὰν come
προσθήκη» T) ἔ4λειψιν ἐν ταῖς θεἰαις ποιουµέξ--
vur Γραφαῖς" Αντίχριστόν τε τοῦτον ἆπεον--
δεικνὺς, τὸν «Ἰόγον π.]ηροι.
Enimvero ad ea qua deinceps sequuntur, per- A
gamus. Cum ipse Unigenitus, inquit, reddat Patri
quc soli pro dignitate debetur cognominationem.
Qui enim boni appellationem illi soli convenire do-
cuit, qui et ει εἰ omnis bonitatis est auctor, etiam
quodcunque bonum εἰ quod est, et quod sil, in illum
rejeri : vir enim eorum que fiunt, polestalem οἱ
entis nomen sibi vindicavit. Quod usque igitur qui-
. busdam velamentis suboccultans blasphemiam ra-
tiocinalionum ambagibus et cireuitibus sensim et
latenter in errorem et fraudem incautos pellexit,
mueutlem oportere adhibere putavi his quz clam
dolose et maligne ageret; et quoad fleri potest,
oralione interitum ej perniciem nudare ac dete-
gere. Quoniam autem cmni fallaci larva mendacio
denudato, claram in dictione blasphemiam expo-
nit: supervacaneum arbitror adversus eos qui im-
piclatem non negant, per ratiocinationes factas
'AXAX xal πρὸς τὸ ἔφεξης τοῦ λόχου προέλθωµαν'
Αὐτοῦ, φησὶ, τοῦ Μονογενοῦς ἁποδιδόντος ré
Πατρὶ τὴν µόνῳ κατ ἀξίαν ὀφει]ομέγην éxurv-
ία». 'O γὰρ τὴν τοῦ ἀ]αθοῦ πρόσρησύ µόνφ
προσήχειν διδάξας ἐκείνῳ τῷ xal τῆς σφετέρας
καὶ πάσης ἁγαθότητος αἰτίῳ, καὶ πᾶν τό τε ὃν καὶ
γινόµενον ἀγαθὸν ἐπ ἐκεῖνον φέρει. Σχο.ῇ γὰρ
τῶν τότε γινοµένων ᾠχειώσατο τὴν ἐξουσίαν καὶ
τὴν τοῦ ὄντος ἐπωνυμίαν. Ἔως μὲν οὖν τισὶ προ-
χαλύμμασιν ὑποκρύπτων τὴν βλασφημίαν ταῖς των
λογισμῶν περιόδοις, χατὰ τὸ λεληθὸς τοὺς ἆ πατωμέ-
νους προσήγετο, προσέχειν ᾧὤμην δεῖν τὸν νοῦν τοῖς
κατὰ τὸ λανθάνον χαχουργουµένοις, xa ὡς ἣν οἷόν τε
παραγυμνοῦν τῷ λόγῳ τὸν ὄλεθρον. Ἐτεὶ δὲ παντὶς
ἁπατηλοῦ προσωπεἰου τὸ φεῦδος ἀπογυμνώσας, λαμ-
πρὰν ἐπὶ λέξεως τὴν βλασφημίαν ἑχτίθεται, περιττὸν
ἡγοῦμαι τοῖς οὑχ ἀρνουμένοις τὴν ἀσέθειαν τοὺς διὰ
τῶν λο"ισμῶν ἑλέγχους ἑπάγων, µάταιον ὑπομένευ
CONTRA EUNOMTUM, LIB. XI.
Tl γὰρ ἂν πλἐον εὑρεθείη παρ) ἡμῶν εἰς thv A reprehensiones inducendo, frustra sustinere tur-
χονοίας ἁἀπόδειξιν, οἵόν ἐστι τὸ Ex τοῦ προ-
καρ᾽ αὐτῶν ἐν τοῖς Υεγραμµένοις ἐπιδειχνύ-
Μόνον ἄξιον τῆς τοῦ ἀγαθοῦ προσηγορίας
v Πατέρα ' µόνῳ ἑχείνῳ τὴν τοιαύτην ἔπωνυ-
Ῥείλεσθαι, ὡς xal τοῦ Υἱοῦ αυντιθεµένου τὸ
ροσήχειν ἑχςίνῳ τὴν ἀγαθότητα. ᾽Απολελόγηται
μῶν ὁ κατήγορος * τάχα Ὑάρ τις ἐπηρεαστῆς
χατόπιν ἑνομιζόμην τοῖς ἐντυγχάνουσιν, ἓν οἷς
ἴνυον ἀλλότριον τῆς πατριχΏης ἀγαθότητος τοὺς
ιάχους χατασχενάζειν τὸν Κύριον. ᾽Αλλὰ νῦν
tà τῆς τῶν ἑναντίων ὁμολογίας ἁποδεδεῖχθαι
ευχοφαντιχῶς ἡμᾶς τὸ τοιοῦτον ἔγχλημα τοῖς
ἀπιφέρειν. Ὁ γὰρ µόνῳ τῷ Πατρὶ κατ ἀξίαν
fat τοῦ ἀγαθοῦ τὴν ἐπωνυμίαν λέγων, κἀχείνῳ
ροσήχειν εἰπὼν τὴν τοιαύτην φωνὴν, την περι-
ένην ἓν τοῖς προάγουσι πονηρίαν vuv ἄναχε-
μένῳ δημοσιεύει τῷ λόγῳ. Μόνῳ Φφησὶ τῷ
κροσήχειν τοῦ ἀγαθοῦ cr» ἐπωνυμίαν. "Apa
hs ἐγχειμένης τῇ φωνῇ σημασίας, 7| διεζευγµέ-
€ οἰχείας ἐμφάσεως ; El. μὲν οὖν τὸ ὄνομα τοῦ
Μόνον ἀνατίθησι τῷ Πατρὶ κατ ἐξαίρετον,
ἂν εἴη τῆς ἁλογίας, ῥήματος διαχκένου φόφον
Q^ χαριξόμενος. Ei δὲ τὸ νόηµα τὸ διὰ τοῦ ἆγα-
µαινόµενον, µόνῳ προσήχειν οἵεται τῷ θεῷ xal
βδελυχτὸς ἂν εἴη τῆς ἀσεθείος, τῶν Μανιχαίων
oy ἐπὶ τῶν ἰδίων δογμάτων ἀνανεούμενος. Ὡς
είᾳ χαὶ νόσος, οὕτως χαὶ ἀγαθότης καὶ πονηρία
ἱλήλων ἀναιρέσεσι παρυφίστανται' ὥστε τὴν
€ ἀπουσίαν, ὕπαρξιν τοῦ ἑτέρου γίνεσθαι. El
wp τῷ Πατρὶ προτήχειν λέγει τὴν ἀγαθότητα,
lex ταύτης πᾶν ὃ τι πάρεστιν kv τοῖς οὖσι παρὰ
τέρα νοούμενον, ὥστε τοῖς πᾶσι καὶ τὸν µονο-
Δεὸν τοῦ ἀγαθοῦ συναπείργεσθαι. Ὡς γὰρ ὁ
Γελαστικὺν εἶναι λέγων τὸν ἄνθρωπον, τὸ μηδὲν
επῶν ζώων τῆς ἰδιότητος ταύτης µετέχειν συν-
ατο. οὕτως ὁ iv. µόνῳ τῷ Πατρὶ «b. ἀγαθὸν
απκοφηνάμενος, χωρίζει τὰ πάντα τῆς χατὰ τὸ
! Ιδιότητος. El οὖν μόνος ὁ Πατὴρ χατ᾽ ἀξίαν
αένην ἔχει τοῦ ἀγαθοῦ τὴν ἐπωνυμίαν, χαθώς
ὃ Εὐνόμιος, οὐδενὶ τῶν ἄλλων ἡ τοιαύτη φωνὴ
; ἐφαρμοσθήσεται. Πᾶσα δὲ προαίρεσις ὁρμη-
ἤτοι χατὰ τὸ ἀγαθὸν ἑνεργεῖται πάντως, f| πρὸς
εεχείµενον φέρεται. Τὸ γὰρ πρὸς οὐθέτερον
πῶς ἔχειν, ἢ τῶν ἀφύχων ἴδιον, ἢ τῶν ἆναι-
y ἑστίν. El τοίνυν µόνος ὁ Πατὴρ ἀγαθὸς, οὐχ
τον ἔχων, ἀλλ’ ἐν τῇ φύσει τὴν ἀγαθότητα, οὐ
el δὲ τῷ Πατρὶ τῆς φύσεως ὁ Υἱὸς, χαθὼς ἡ at-
βούλεται” ὁ τῆς ἀγαθῆς οὐσίας ἀμέτοχος, καὶ
y ἀγαθοῦ πάντως ἐπωνυμίας συνηλλοτρίωται.
μήτε τῆς φύσεως τοῦ ἀγαθοῦ, μήτε τῆς ἔπω-
; µετέχων, οὐχ ἁγνοεῖται πάντως ὅστις bat,
ὢ Φφείσωµαι τοῦ βλασφήμου ὀνόματος. Παντλ
λόν ἐστιν ὅτι τὸ πονηρόν τε xal ἀντιχείμενον
v τοῦ Υἱοῦ ἔννοιαν ὑποθληθῆναι φιλονειχεῖ ὁ
κος. 'O γὰρ μὴ ἀγαθὸς, pb; ποῖον ὄνομα οἱ-
ἔχει, Γαντὶ φανερὸν τῷ διανοίας µετέχοντι,
tp ὁ μὴ ἀνδρεῖος, δειλὸς, xal ὁ μὴ δίχαιος,
ο καὶ ὁ µη σοφὸς ἄρρων ἐστιν ' οὕτως xol ὁ
bam. Quid enim amplius a nobis inveniri possit
ad malevolentie demonstrationem, quam quod in
proniptu ab ipsis in scriptis ostenditur, solum ape
pellatione boni dignum Patrem esse ? [lli soli, ait,
talem appellationem deberi, ut Filio etiam asti-
pulante illi soli bonitas competat. Pro nobis cau-
sam egit accusator; fortassis enim sycophanta
quidam et calumniator lectoribus existimabar in
his qua prius a me scripta sunt, in quibus Christi
oppugnatores Dominum alienum et semotum esse
a paterna bonitate prestruere demonstrabam. Sed
nunc opinor per adversariorum confessionem «de-
monstratum esse, non malitiose et ealumniose nos
tale crimen inimicis inferre. Qui enim soli Patri
B pro dignitate :boni appellationem deberi asserit,
et lalem vocein illi soli convenire qui dixit, con-
Lractam in przcedentibus improbitatem nunc aperto
et revelato sermone publicat. Soli inquit Patri
convenire boni denominationem. Utrum cum in-
sita voci significatione, an vero disjunctam a pro-
prio significato ? Si igitur solum boni nomen Patri
attribuit per excellentiam, miserabilis fuerit ob
dementiam, inanis verbi strepitum Patri gratificans.
Quod si notionem quz boni nomine significatur,
soli Deo et Patri convenire putat, exsecrabilis et
abominandus fuerit impietatis causa, ut qui Ma-
nicheorum imorbuni in. suis decretis renovet ut
enim sanitas el morbus, sic bonitas et improftas
mutuis sublationibus subsistunt :'ita ut unius ab-
sentia, alterius exsistentia flat. Ergo si Patri soli
bonitatem autumat convenire, ab hac excludit
quidquid in rerum natura intelligitur, excepto Pa-
tre. lta ut cum omnibus etiam unigenitus Deus a
bono excludatur : ut enim qui dieit solum homi-
nem risuí aptum esse natura , nullum reliquorum
animalium hujus proprietatis particeps esse simul
demonstravit : sic qui in Patre solo bonum esse
pronuntiavit , omnia separat a proprietate boni. Si
igitur solus Pater pro dignitate debitam habet boni,
nominationem , sicut ait Eunomius , nulli aliorum
vox talis proprie applicabitur. Omnis autem electio
quae motu voluntario fertur, vel secundum bonum
prorsus operatur, vel ad contrarium fertur. Nam
p ad neutrum propendere, vel eorum qua carent
anima proprium est, vel eorum qus sensu privan-
tur. Si igitur solus Pater bonus, non adventitiam,
sed natura insitam habens bonitatem, non com-
munem autem cum Patre obtinet naturam Filius,
sicut vult hzresis : qui bonae essentize est exsors,
et a boni etiam nominatione prorsus est alienus.
Qui autem neque boni naturz , neque appellationis
est particeps, non profecto ignoratur quisnam est,
etiamsi ego male/ico et impio nomini parcam. Cui-
vis enim manifestum est, quod improbum quid-
dam et contrarium in Filii notionem submittere
maligue contendit Eunomius. Qui enim non bonus
est, quo noniine sit proprie appellandus, cuivis ra-
tionis discursus participi perspicuum est. Sicut
B50
S. CRECORII. NYSSENI
enim qui non est fortis, timidus est ; qui non ju- Α μὴ ἀγαθὸς πρύδηλον ἔχει τὸ ἀντιφωνούμανον bvo- -
*tus, injustus ; qui non sapiens, amens est: sic
qui non bonus, perspicuum est quod ex adverso
respondens habet nomen : 2d quod Unigeniti no-
tionem extrudere Christi oppugnator violentus ni-
litur : alius Manes, vel Bardesanes Ecclesi:e factus.
Hzc sunt in quibus nihil esse nostrum sermonem
dicimus silentio efficaciorem. Infinita quis prolocu-
tus, quique omnes ratiocinationes commoverit ,
nihil tale ad accusationem dixerit, quale ab illis
ipsis libere praedicatur. Quid enim ad improbitatem
quis invenerit acrius. quam negare bonum esse
eum qui in forma Dei est, quique non esl arbitra-
tus rapinam esse Deo :xqualem ? sed qui ad hbumi-
litatem. nature bumana descenderit, idque pro
sola sua in genus humanum benevolentia hoc fe-
cerit * Cujus causa,dic mihi, bzec Domino redditis !?
utar enim Moseos ad Israelitas vocc. Non bonus,
qui te cum pulvis inanimus esses, divina forma
exornatum , animatam imaginem sus poteuliz
erexit? Non bonus qui propter te forma servi
sumpta , et pro gaudio przsente, tui peccati ::ffli-
ctiones et cruciatus abstersit, et pro tua morte se
pretium dedit, et pro nobis maledictum sive exse-
cralio et peccatum factus est?
Neque Marcion vestrorum decretorum prises,
vos in hac parte emendaverit, cui cum vestra sen-
tentia communis est deorum dualitas, commune
etiRm alterum ab eltero secundum naturam dif-
ferre, putare. Sed hoc humanius est, quod Deo C
Evangelii »onitatem attribuit ; vos autem unigeni-
tum Deum a boni natura secernitis, ul eliam
ipsum Marcionem dogmatis vestri pravitate prz-
cedatis. Sed sua scripta defendunt , el. negant. se
justa perpeti , dum pro verbis Scripturz accusan-
tur. lpsuii enim asserunt Dominum dixisse : Nul-
lus bonus est nisi unus Deus?*. Ergo ne adversus divi-
na verba calumnia vim habeat , ipsum evangelicum
sermonem breviter dispescamus. Juvenem bunc
novit historia divitein, 3d quem hanc vocem dixit
Dominus : opinor hunc fuisse aliquem qui his vile
commodis jucunde frueretur, quique suas opes
amaret ; ipsum enim doluisse Scriptura testa-
tur ad consilium derelictionis divitiarum , quas
ipse possidebat, et noluisse perinutare suas opcs D
cum vita zterna. Ilic quoniam vitz zeternz aliquem
magistrum advenisse audierat, spe perpetuo fru-
endi deliciis , si in infinitum vita sibi extenderetur,
boni appellatione Dominum blande captans nomi-
navit, imo vero non eum quem intelligerct esse
Dominum, sed eum quem in forma servi videret :
non enim is erat, qui carnis operimentum posset
diffindere, et divinitatis aditum introspicere. Qui
igitur corda intuetur Dominus, sciebat ad quid
spectans juvenis ille supplex oraverat, quod non
utique ad divinitatem mentis aciem intentam habe-
ret, sed hominem tantum rogabat magistrum bo-
! Deut. xxxi, 6. * Matth. xix, 17 sqq.
μα πρὸς ὃ τὴν τοῦ Μονογενοὺς Évvotav ἐξωθεῖν
ὁ χρ.στοµάχος Ριάφεται' ἄλλος Μάνης, ἢἡ Βαρδη-
σάνης τῇ Ἐκχλησίᾳ γινόµενος. Ταντά ἔστιν ἐν
οἷς οὐδὲν τὸν λόγον ἡμῶν εἶναί φαμεν τῆς συωπῖς
ἐνεργέστερον. Μυρία τις εἰπὼν xai πάντας λογισμοὺς
ἀναχινίσας οὐχ ἂν εἴποι τοιοῦτον εἰς χαττγορίαν
οὐδὲν, οἷον παρ᾽ αὐτῶν ἐχείνων ἓν παῤῥησίᾳ xrpus-
σεται. TU γὰρ ἄν τις πρὸς χαχίαν εὕροι πιχρότερονι
ἢ τὸ μὴ λέγειν ἀγαθὸν εἶναι τὸν £v μορφῇ 9εοῦ ὑπάρ-
χοντα, xa οὐχ ἁρπαγμὸν ἠγησά: t.ov τὸ εἶναι ἴσα
8s, ἁλλ᾽ ἐπὶ τὸ ταπεινὸν τῆς ἀνθρωπίνης xata-
θάντα φύσεως, διὰ µόνην φιλανθρωπίαν τοὺτο ποι{-
σαντα» Αντὶ τίνος οὖν, εἰπέ pot, ταῦτα τῷ Κυρίῳ
ἀνταποδίδοτε; χρήσοµμαι γὰρ τῇ Μωῦσέως πρὸς τοὺς
Ἰσραηλίτας φωνῇ. Οὐχ ἀγαθὸς, ὅστις σὲ χήνιν ἄψνχον
ὄντα θεοειδεῖ χάλλει χαταχοσµήσας, ἔμφνυχον εἰχόνα
τῆς ἑαυτοῦ δυνάµεως ἀνεστήσατο; Οὐκ ἁγαθὸς, ὁ
διὰ σὲ μορρὴν δούλου λαθὼν, xaX ἀντὶ τῆς προχειµέ-.
νης αὐτῷ χαρᾶς τὰ παθήµατα τῆς σῆς ἁμαρτίας áva-
µαξάμενος, xai δοὺς ἑαυτὸν ἀντάλλαγμα τοῦ σοῦ
θανάτου, χοὶ ὑπὲρ ἡμῶν χατάρα xai ἁμαρτία γενό»
μενος,
04δὲ Μαρχίων ὑμᾶς ὁ τῶν ὁμετέρων δογµάτωα,
προστάτης, κατὰ τοῦτο µέρος ἐἑπανορθώσαιτο" Cam
χοινὸν μὲν πρὸς τὸ ὑμέτερον φρόνηµα τῶν θεῶν ο
δυὰς. xaX τὸ παρηλλάχθαι χατὰ τὴν φύσιν ἑχάτερωνι
πρὸς τὸ ἕτερον οἴεσθαι. Φιλανθρωπότερον 5i τὸ τὸν
ἀγαθότητα τῷ θεῷ τοῦ Εὐαγγελίου προσμαρτυρεξν,
"Yusig δὲ καὶ τῆς τοῦ ἀγαθοῦ φύσεως τὸν µονογενῆ
Θεὸν ἀφορίζετε, ὡς ἂν xal τὸν Μαρχίωνα τῇ xaxig
«oU δόγµατος ὑμῶν παραδράµοιτε. AXI ἀντιλαμθά-
νονται τῶν γεγραµµένων, xat ob φασι δίχαια πάσχειν,
ὑπὲρ τῶν τῆς ΓραφΏς ῥημάτων χατηγορούµενοι. Aj.
σὺν vp λέγουσιν εἰρηκέναι τὸν Κώριον τὸ, Οὐδες
dya0óc sl μὴ elc ὁ Θεός. Οὐκοῦν ὡς ἂν μὴ xii
χατὰ τῶν θείων ῥημάτων ἢ συχοφαντία τὶν ἰσόν
ἔχοι, αὐτὸν τὸν Εὐαγγελιχὸν λόγον ἐν ὀλίγῳ διαληίώ
µεθα. Νέον οἶδε τοῦτον ἡ ἱστορία τὸν πλούσιον, πρὸ
6v φησι τὴν φωνὴν ταύτην Κύρως ἁπολανστωὸν
οἶμαί τινα τῶν κατὰ τὸν βίον ἠδέων, xal φιλοκτήμονα'
λυπεῖσθαι γὰρ αὑτόν φησι πρὸς τὴν συµθουλὴν tij
τῶν προσόντων αὐτῷ ἀποχτίσεως, xat μηθ᾽ ἑλέσθαι
τῶν κτημάτων τὴν ζωὴν ἀνταλλάξασθαι. Οὗτος (xci
τινα ζωῆς αἰωνίας ἐπιδεδημηχέναι διδάσχαλον Ίου”
σεν, ἐλπίδι τοῦ εἰς ἀεὶ τρυφήσειν, παρατεινομένης
αὐτῷ τῆς ζωῖς εἰς ἀτέλευτον, προσῄει θωπεύων τ
τοῦ ἀγαθοῦ προσηγορίᾳ τὸν Κύριον, μᾶλλαν Db οὐ
τὸν νοούµενον Κύριον, ἀλλὰ τὸν φαινόμενον ἐν τῇ τοῦ
δούλου μορφῇ. Οὐ γὰρ τοιοῦτος, οἷος διασχεῖν τὸ χατα’
πέτασµα τῆς ααρχὺς, xai διῖδεῖν ἰσχύσαι xb τς
θεότητος ἄδυτον. 'O τοίνυν τὰς καρδίας ὁρῶν Βύριο»,
εἶδε πρὸς 0 τι θλέπων ὁ νέος ἱχέτευεν, ὅτι οὐχὶ πρὸ
τὸ θεῖον εἶγε τὴν duyhv ἀτενίζουσαν, ἀλλὰ τὸν 5e
θρωπον ἑλιπάρει διδάσκαλον ἀγαθὸν ὀνομάζων' ἓν
861
CONTRA FUNOMIUM, Lin. XI.
863
τὴν ἑλπίδα τοῦ μαθεῖν τὸ τοιοῦτο µάθηµα, 6 οὗ χω- A num appellans : spe discendi talem doctrinam qua
λυθήσεσθαι προσεξόκα τὸν θάνατον. Οὐνοῦν εἰχότως
b παραχληθεὶς αρ’ αὐτοῦ, οὗτος χα) ἀποχρίνεται.
Τῆς γὰρ ἐντεύξδιως οὐ πρὸς τὸν Θεὸν Λόγον ΥΞΥενη-
µένης, ἀχολούθως xat f; ἁπόκρισις Ex τοῦ ἀνθρωπίνου
πρὸς τὸν ἱχετεύοντα γίνεται, διπλην ἐπάγουτα τῷ νέῳ
τὴν Γαΐδευσιν. Διδάσκει γὰρ χατὰ ταὐτὸν, ὅτι τε τῷ
Bio προσήχει, xaX οὐχ) ῥημάτων εὖὐρημίᾳ θΞεραπεύειν
«5 Θεΐον, ἐν τῷ τὰς ἐντολὰς ποιεῖν, καὶ πρησόντων
πάντων ὠνεῖσθαι τὴν αἰώνιον νωὴν, χαὶ ὅτι τὸ ἀνθρώ-
π:νον ἐν πονηρίχ διὰ την ἁμαρτίαν γενόµενον, ἆπο-
χέχριται τῆς χυρίας τοῦ ἀγαθοῦ κλήσεως. Κα) διὰ
τοῦὺτό φτσι ' Τί µε «Ἰόγεις ἀγαθόν ; Διὰ τοῦ εἰπεῖν,
ἁμὲ. τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν thv περὶ αὐτὸν ὑπο-
δειχνύων τῷ λόγῳ: τῇ δὲ θεότητι προσµαρτυβήσας
τὴν ἀγαθότητα, ἑαυτὸν ἄντιχρυς ἀγαθὸν ἀπεφήνατο,
«bv ἀληθῶς ὑπὸ τοῦ Εὐαγγελίου Osbv πηρυσσόμενον.
Ki μὲν γὰρ ἀπεσχοινέεετο τῆς τοῦ Θεοῦ πρρσηγορίας
ὁ Wovoysvhz; Yib;, οὐκ tv ἄτοπου ἴσως τὸ ἁλλότριον
αὐτὸν xal τῆς τοῦ ἀγαθοῦ προσηγορίας οἴεσθαι.
El δὲ δὴ xal προρῆται, χαι εὐαγνελισταὶ, xat ἁπό-
στολοι διαθοῶσι τοῦ Μονογενοὺς τὴν θεότττα’ μαρτυρεῖ-
τα: οἱ παρ αὐτοῦ Κυρίου τῷ θεῷ προσήχειν τδτῆς ἀγα-
θότητος ὄνομα" πῶς οὐ χαινωνεῖ τῖς ἀγαθότητος 6 χοι-
νωνῶν τῆς θεότητος: "Üzt γὰρ καὶ προφῆται θεὸν ὁμο-
λογοῦσι τὸν Κύριον, xal εὐαγγελιστα), xat μαθηταὶ καὶ
ἀτόστολοι, οὐδεὶς οὕτω τῶν θείωνἀμύητος, ὡς λόγῳ
δεῖσθαι περὶ τούτων μαθεῖν. Τίς γὰρ οὐχ οἵδεν ἐν τῇ
mortem impediri et arceri posse crederet. Merito
igitur qui vocatus erat ab ipso, liic etiain. respon-
det : quoniam non ad Deum Verbum facta erat col-
locutio , consequenter etiam ab liumanitate ad sup-
plicantem fit responsio, duplicem juveni institutio-
nem inducens : per eumdem enim sermonem docet,
quod non bonis verbis , sed recta vita Deum colere
et honorare convenit, in exsequendis ejus mandatis,
et in vendendis omnibus facultatibus, ut inde vi-
tam aternam posset emere. Tum eliam quod hu-
mana natura in malo per peccatum constituta a
vera οἱ propria boni appellatione secernitur. Et
praeterea dicit^ Quid me dicis bonum ? Cum dixit ,
me, humanam naturam quz ipsum circumdabat
ostendit; at cum sermone divinitati bonitatem at-
tribuit, seipsum e vestigio bonum pronuntiavit,
qui vere ab Evangelio Deus praedicatur. Si enim
tanquam funiculo divelleretur a Dei appellatione
unigenitus Filius, non esset absurdum fortasse,
ipsum a boni appellatione putare alienum.
Quod si prophetz, et evangelistz2, et apostoli
Unigeniti divinitatem celebrant, ipse autem Domi-
nus testatur bonitatis nomen Deo convenire, quo-
modo non particeps est bonitatis qui divinitatis
consors est et particeps? Quod enim etiam pro-
phete Dominum Deum confitentur, et evangelistze,
item discipuli et apostoli, nullus usque adeo ruis
est et ignarus divinorum et non initiatus, ut. de
τετάρ:ῃ xai τεσσαραχοστῇ φαλμῳδίᾳ, ὅτι θεὸν παρὰ ϱ his erudiri sermone indigeat. Quis enim ignorat in
Θεοῦ χριόµενον, τὸν Χριστὸν à Προφήτης διαχηρύσσει
τῷ λόγῳς xal πάλιν 55v Ἡσαῖαν οὕτω προδήλως
βοῶντα τοῦ Υἱοῦ τὴν θεότητα, τίς ἀγνοεῖ τῶν χαθω-
µιληχότων τῇ προρητείἰχ; "Ev οἷς μετὰ τῶν ἄλλων χαὶ
τοῦτό φησιν. ὅτι Σαέαεὶμ, árópec ὑνη.οὶ àxl σὲ
διαδήσυνται, καὶ col ἔσονται δοῦ.ὶει. καὶ ὀπίσω
σου ἀχολουθήσουσι δεδεμµένοι χειροπέδαις, xal
ἐν col προσεύξονται, ὅτι ἓν col ὁ θεὲς, xal cix
lore θεὺς α.1ἡν cov. Eb γὰρ εἶ ὁ θεός. Τίς γὰρ
ἄλλος θεὸς ὁ ἐν ἑαυτῷ θεὸν ἔχων, xal αὐτὸς ὢν e»,
πλην τον Μονονενοῦς, εἰπάτωσαν οἱ τῆς προρητείας
ἐνήχοο: τὴν δὲ τοῦ Ἐμμανονυὴλ ἑρμηνείαν, χαὶ ttv
οὐ θωμᾶ μετὰ τὴν ἐπίγνωσιν ὁμολογίαν, τὴν τε τοῦ
Ἰωάννου µεγαλοφωνίαν, ὡς πρόδτλον οὖσαν xal τοῖς
quarto el quadragesimo psalmo, quod Deum a Deo
unctum Christum Propheta praedicat *? Et rursus
Isaiam, tam aperte et clare clamantem Filii «divi-
nitatem, quis eorum qui in prophetia versati sunt,
nescit? in quibus cum aliis hoc etiam effatur:
Sabaim, viri sublimes ad (e transibunt, et tui erunt
servi. Post te ambulabunt, vincti manicis pergent,
et te adorabunt, teque deprecabuutur. Tantum in te
est Deus, et non est absque te. Deus. Vere cnim tu
es Deus". Quis enim alius Deus qui iu seipso
Deum babet, et ipse est Deus, prater Unigenitum,
. diesnt qui prophetiam non audierunt, At vero Ein-
manuel interpretationem, et Thoma post agnitio-
nem confessionem, et Joannis vocis sublimitatem,
ἔξω τῆς πίστεως, σιωπήσοµαι. Αλλ᾽ οὐδὲ τὰς Παύ- D ut notam etiam his qui sunt extra fidem reticebo.
jou φωνὰς δι ἀχριθείας οἷμαι δεῖν παρατίθεσθαι, r.3-
σιν οὕεας σχεδὸν διὰ στόματος 0; οὐ µόνον θεὸν,
ἀλλὰ χαὶ µέγαν θεὸν, καὶ ἐπὶ πάντων θεὸν ὀνομάζει
«bv Κύρων πρὸς μὲν Ῥωμαίους λέγων, ὅτι "Qv. οἱ
πατέρες καὶ ἐξ ὧν ὁ Χριστὸς τὸ κατὰ σάρκα, d ὢν
&xi α«άντων θεὸς εὑ.Όογητὸς εἰς τοὺς αἰῶνας'
ερὸς 6b τὸν μαθητὴν ἑαυτοῦ Τίτου γράφει, Κατὰ
εν ἐπιφάνειαν τοῦ μεγάλου θεοῦ καὶ Σωτῆρος
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τιμοθέῳ δὲ διαῤῥήηδτν βοᾷ,
ὅτι Ὁ θεὺς ἑἐρανερώθη iv capxl, ἐδιναιώθη ἐν
αγεύματι. Πανταχόθεν τοίνυν ἁποδειγθέντος τοῦ
Θεοῦ εἶναι τὸν μονογενΏ θᾳὺν, πῶς ὁ τῷ Os προσ-
κ τν
$$. atv, δ. Isa τιν, 0i, D. om.
iX,
Sed neque Pauli voces exacta subtilitate apponen-
das esse arbitror, ut qua propemodum sint in ore
omnium, qui non solum Deum, sed etiam ma-
gnum Deum, el in omnibus Deum nominat Domi-
num ; 3d ΠΟΠΙΔΠΟΦ quidem dicens : Quorum patres,
el ez quibus est Christus secundum carnem, qui est
in omnibus benedictus. Deus in sccula*. Ad disci-
pulum suum Titum scribit, Secundum apparitionem
magsi Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi*. Ad Ti-
motlieum vero aperte clamitat : quod Deus manife-
stains. est. in. carne, justificatus. in. spiritu'. Cum
igitur ubique demonstratum sit, unigenitum Deum
5, * Tin, 4... 5 FE Timoth. in, 16.
805
S. GREGOR] NYSSENI
861
esse Deum, quomodo is qui Deo bonitatem conve- Α fjxety. τὴν ἀγαθότητα λέγων, τῆς ἐπωνυμίας ταύττς
nire dicit, ab hac appellatione Filii divinitatem
alienam esse demonstrat? presertim cum Domi-
nus sibi bonum attribuat, in parabola eorum qui
mercede conducti sunl in vineam. Cum enim illic
qui prius conducti labore defessi erant, indigna-
rentur ob mercedis sequalitatem, mulctamque et
damnum proprium judicarent, rem a czteris ope-
rariis prospere gestam, corum qui agre ferebant
uni dixit justus judex : Amice, non facio tibi inju-
riam, nonne denario diurno tecum conveni? Ecce
habes quod tuum est : volo autem et huic ultimo
tantum dare quantum. tibi. Annon habeo potesta-
tem in meis faciendi quod volo? An oculus. tuus ne-
quam est, quia ego bonus sum *? Nullus prorsus
ce hoc ambitiose contendet, quod ea quz pro me-
(ritis et dignitate fit. distributio, proprium judicis
munus est; unigenitum autem Deum judicem esse
omnes Evangelii discipuli adstipulan' ur. Pater, in-
quit, non judical quemquam, sed omne judicium de-
dit Filio*. Sed non resistunt scriptis : dicunt
enim unius adjectionem proprie ad Patrem respi-
cere. Nullus enim, ait, bonus, nisi unus Deus 9, Λη
igitur ad sui patrocinium languescel veritas? Απ
multis locis minimo negotio hanc fallacem et ca-
ptiosam ratiocinationem erroris licel refellerc?
Qui enim hzc de Patre dixit, et illa ad Patrem «i-
cit, quod Omnia mea tua sunt, et in ipsis glorifica-
tus sum !!, Si autem omnia qua sunt Patris dicit
Filii esse, unum autem eoruin que in Patre spe-
ctantur est bonitas, vel omnia non habet, si qui-
Jem hoc non habet, et mentiri dicent veritatein ;
vel si nefas est veritatem ipsam suspicari in men-
dacium ferri, qui omnia quas sunt Patris sua esse
dicit, neque extra bonitatem esse confeasi sunt.
Qui enim Patrem in semetipso habet, et quz sunt
Patris complexus est omnia, cum omnibus videli-
cet bonitatem etiam habet : bonus igitur Filius.
Sed nullus, inquit, bonus nisi unus Deus. lMoc
ab adversariis profertur, neque ipse sermonem
rejicio, non tamen propterea Filii bonitatem nego.
Qui enim Dominum Deum esse conttetur, et quod
l| onum est, ei omnino bac confessione attribuit. Si
enim bonitas propria est Dei, et Dominus est
ἀλλοτρίαν ἁποδείχνυσι τοῦ Υἱοῦ τὴν θεότητα, Καὶ
ταῦτα αὑτοῦ τοῦ Κυρίου τὸ ἀγαθὸν ἑαυτῷ προσµαρ-
τυροῦντος Ev τῇ τῶν µεμισθωμµένων εἰς τὸν ἆμπε-
λῶνα xa pa60)3. Ἐχεϊ γὰρ τῶν προχεχµηχότων buc-
ανασχετούντων τῇ τῶν µισθωµάτων ἰσομοιρίᾳα, xal
ζηµμίαν χρινόντων ἰδίαν τῶν τελευταίων τὴν εὗπρα-
γίαν, φησὶ πρός τινα τῶν χαλεπαινόντων ὁ δίχαιος
κριτῖς, ὅτι, 'Ecatpe, οὐκ ἁδικῶ σε. Οὐχὶ δηναρίου
ὄσυνεςώὠγησά σοι τὴν ἡμέραν; Ἰδοὺ ἔχεις τὸσόν
θέλω δὲ καὶ τῷ ἑσχάτῳ χαρίσασθαι ὥσπερ καὶ
col. Μόνον οὐκ ἔχω ἑξουσίαν ἐν τοῖς ἐμοῖς ποιεῖν
ὃ θέλω; Ἡ ὁ ὁφθα.Ίμός σου πονηρὸς , ὅτι ἐγὼ
ἁγαθός εἰμι; Πάντως δὲ οὐδεὶς περὶ τούτου φιλο-
νειχήσει, ὅτι d) τοῦ xav' ἀξίαν διανομὴ, ἴδιον τοῦ xpt-
B τοῦ ἔργον ἐστὶ, κριτὴν δὲ τὸν μονογενη Θεὸν εἶναι
πάντες οἱ μαθηταὶ τοῦ Εὐαγγελίου συντίθενται. Ὁ
γὰρ Πατὴρ, φησὶ, χρἰνει οὐδένα, ἀ 1.1ὰ τὴν κρίσω
πᾶσαν δέδωκε τῷ Yi. 'AXX οὗ χαθίστανται τῶν
γεγραµµένων. Φασὶ γὰρ τὴν τοῦ ἑνὸς πρόσθεσιν
κυρίως εἰς τὸν Πατέρα βλέπειν. Οὐδεὶς γὰρ. φησὶν,
ἀγαθὸς, εἰ μὴ elc ὁ Θεός. " Ap! οὖν ἀτονίσει πρὸς
συνηγορίαν ἑανυτῆς ἡ ἀλήθεια: Ἡ πολλαχόθεν ἔστιν
ἐν εὐσχολίᾳ πολλῇ xal τοῦτον ἐξελέγξαι τὸν sca palo-
γισμὸν τῆς ἁπάτης; Ὁ γὰρ ταῦτα περὶ τοῦ Πατρὺς
εἰπὼν, κἀχεῖνα πρὸς τὸν Πατέρα φησὶν, ὅτι Πάντα
τὰ ἐμὰ cá ἐστι * χαὶ Δεδόξασμαι ἐν αὐτοῖς. Εἰ δὲ
πάντα τὰ τοῦ Πατρὸς τοῦ Υἱοῦ φησιν εἶναι, ἓν δὲ
τῶν Ev τῷ Πατρὶ θεωρουµένων ἡ ἀγαθότης, fj πάντα
οὐκ ἔχει, εἴπερ τοῦτο οὐκ ἔχει, xal ψεύδεσθαι φἡ-
σουσι τὴν ἀλήθειαν 3) εἴπερ ἀθέμιτον xaÜumovoet -
σθαι τὴν ὄντως ἀλήθειαν ὡς εἰς ψεῦδος ἐχφερομένην,
ὁ πάντα τὰ τοῦ Πατρὸς ἑαυτοῦ λέγων, οὐδὲ της ἀγα-
θότητος ἑχτὸς εἶναι συνωµολόγησεν. 'O γὰρ &v ἑαυτῷ
τὸν Πατέρα ἔχων, xat τὰ τοῦ Πατρὸς ἐμπεριειληφὺς
πάντα , μετὰ πάντων δηλονότι χαὶ τὴν ἀγαθότητα
ἔχει. οὐχοῦν ἀγαθὸς ὁ Υός.
'AXX οὐδεὶς, φησὶν , ἁγωθὸς, δἱ μὴ εἷς ὁ θεός.
Τοῦτο παρὰ τῶν ἑναντίων προφέρεται, οὐδὲ αὐτὸς
ἀποθάλλω τὸν λόγον. Οὐ μὴν ἀρνοῦμαι διὰ τοῦτο τοῦ
Υἱοῦ τὴν ἀγαθότητα. Ὁ δὲ ὁμολογῶν θεὸν εἶναι τὸν
Κύριον, καὶ ἀγαθὸν αὐτῷ πάντως διὰ τῆς ὁμολογίας
ταύτης συνεμαρτύρησεν. El γὰρ ἴδιον θεοῦ fj ἀγαθό-
Deus, bonus itaque per hzc quz posita sunt Fi- p της, θεὸς δὲ ὁ Κύριος, ἀγαθὸς ἄρα διὰ τῶν τεθέντων
lius ostenditur. Sed, ait, unius dictio Filium boni
communione secernit, sed est facile demonstrare
quod neque hoc a Filio Patrem dissipat. Etenim in
omnibus aliis quod unum est, incopulatam habet
significationem ; in Patre vero et Filio, quod unum
est non in solitudine sive singularitate conspicitur.
Ego enim, inquit, e& Pater unum sumus '*. Si igitur
unus quidem bonus ; unitas autem quadam in Filio
et Patre intelligitur ; ergo Dominus qui uni bonita-
tem attribuit, et sibi ipsi per unius cognominatio-
nem assignavit utpote qui sit unus cum Patre,
neque a Patris unitate secundum naturam divulsus.
* Matth. xx, flo sqq. * Join. v, 22.
ιο Matth, xix, 07.
ὁ Yi; ἀναπέφηνεν. ᾽Αλλὰ, φησὶ, τοῦ ἑνὺς ἡ λέξις
ἀποχρίνει τὸν Υἱὸν τῆς τοῦ ἁγαθοῦ κοινωνίας. ᾽Αλλὰ
ῥάδιον δείξαι ὅτι οὐδὲ τὸ ἓν τοῦτο διαχωρίζει 104
Υἱοῦ τὸν Πατέρα. Ἐπὶ μὲν γὰρ τῶν ἄλλων ἁπάντων,
vb ἓν ἀσυνδύαστον ἔχει τὴν σηµασίαν. "Eri δὲ o
Πατρός τε xat τοῦ Υἱοῦ, τὸ ἓν οὐχ ἓν µονότητι χαῦ-
ορᾶται Ἐγὼ γὰρ. quoi, xal ὁ Πατὴρ ἕν ἐσμεγ.
E! οὖν εἷς μὲν ὁ ἀγαθὸς, ἑνότης δέ τις kv τῷ Υῷ
xat τῷ Πατρὶ θεωρεΐται, ἄρα ὁ Κύριος ἑνὶ µαρτυρή”
σας τὴν ἀγαθότητα, xai ἑαυτῷ διὰ τοῦ ἑνὸς τὴν
ἐπωνυμίαν ταύτην προσεμαρτύρησε, τῷ Ev ὄντι πρὺς
tbv Πατέρα, χαὶ οὐχ ἀποῤῥηγνυμένῳ τῆς κατὰ quati
" Joan. xvir, 10. '* Joan. x, 30.
865
CONTRA ELNOMILCM, LID. XI.
866
ἑνότητος. AX ὅπως ἂν διὰ πάντων ἔχδηλον vévotto A Sed ut per omnia hujus gravis scriptoris ineruditio
φοῦ σεμνοῦ λογογράφου τὸ φιλαμαθὲς xal ἀπαίδευτον,
αὐτὴν χατανοῄσωμεν ἑἐτὶ λέξεως τῶν γεγραµµένων
εν αύνταξιν. Οὐκ οἰχειοῦται, qnot, τὴν τοῦ ὄντας
ἀξίαν ὁ Υἱός - ἀξίαν ὀνομάζων, αὐτὸ τὸ εἶναι. Πῶς
ollis χυρίως τοῖς πράγµασιν ἐφαρμόζειν τὰ ῥήματα |
xay ἐπειδὴ διὰ τὸν Πατέρα ἐστὶν, ἀλλοτριοῦσθαι αὖ -
«ὺν ἑαυτοῦ λέγει. Ὡς xal τῆς τούτου χυριευούσης
οὐσίας πρὸς ἑαυτὴν ἑλχούσης τὴν τοῦ ὄντος ἕννοιαν.
Τοῦτο δὲ τοιοῦτόν ἐστιν, ὡς ἂν sU τις λέγοι, ὅτι ὁ
ἀργυρώνητος, χαθό ἐστι, χατὰ τὴν ἰδίαν ὑπόστασιν,
οὐχ ἐχεῖνος ἐστὶν , ἀλλ᾽ ὁ ἑωνημένος, τῆς xav' οὐσίαν
ἑαυτοῦ ὑποστάσεως εἰς τὴν τοῦ χυριεύσαντος φύσιν
ἀναληφθείσης. Ταῦτα τὰ ὑφηλὰ τοῦ θεολόγου νοήματα,
ἡ δὶ τῶν προειρηµένων ἀπόδειξις ofa; αὐτοῦ, φησὶ,
τοῦ Μονογενοῦς ἀποδιδόντος τῷ Πατρὶ, τὴν µόνῳ xac
ἀξίαν ὀφειλομένην ἐπωνυμίαν. Καὶ ταῦτα εἰπὼν
ἑπάχει τὸ µόνον εἶναι ἀγαθὸν Πατέρα. Ποῦ τοίνυν lv
τούτοις ἀρνεῖται ὁ Υἱὸς «hv ἐπωνυμίαν τοῦ ὄντος;
ὅπερ χατασχευάζει Εὐνόμιος , ταῦτα προστιθεὶς ἐπὶ
λέξεως, Ὁ γὰρ τὴν τοῦ ἁγαθοῦ πρόσρησι’ µόνῳ
προσήκειν διδάξας ἐχείνῳ τῷ καὶ τῆς σφετέρας xal
πάσης ἁγαθύτητος αἰτίῳ, καὶ πάντοτε ὄντι, καὶ τὸ
qurépsror ἀγαθὸν ἐπ᾽ ἐκεῖγον φέρων' c yoAn T ἂν
τῶν ποτε γιγοµένων oxsuocaco τὴν ἑξουσίαν xal
ejr τοῦ ὄντος ἐπωνυμίαν.Τ{ χοινωνεῖ τοῖς εἰρημένοις
ἡ ἑξουσία; Πῶς δὲ μετὰ ταύτης xal τῆς τοῦ ὄντοι ἔπω-
νυµίας ὁ Υἱὸς ἡλλοτρίωται; 'AXX ox. οἶδα τί χρῆ
φελέον ἓν τούτοις πο!εῖν * γελᾶν τὴν ἁμαθίαν, f| ἑλεεῖν
τὴν ἀπώλειαν. "H τε γὰρ τῆς σφετέρας λέξις , οὐχ
οὕτως ἐχληφθεῖσα ὡς πἐφυχέἑ se xal εἴωθεν Ev χρήσει
γΐνεσθαι παρὰ τοῖς εἰδόσι κεχρῆσθαι λόγῳ , πολλῆν
αὐτῷ μαρτυρεῖ τῆς ἀντονομαστιχῆς τεχνολογίας τὴν
ἐπιστήμην, ἣν xaX τὰ παιδάρια παρὰ τοῖς Ypap.pa-
«ttal; ἁμογητὶ διεξέρχεται. Καὶ τὸ παρενεχθῆναι τοῦ
πτοοχειµένου γελοίως αὐτὸν πρὸς τὰ μηδὲν ἐπιχοινω-
νοῦντα τῷ λόγῳ xai τῷ σχἡµατι συμπεραστιχῷ, τὸ
μὴ χοινωνεῖν τὸν Υἱὸν τῆς ἑπωνυμίας τοῦ ὄντος, ταῖς
ἀλλοχότοις ἑφαρμοζόμενον χατασχευαϊῖς * xal πάντα
τὰ τοιαῦτα χαθάπερ ἐξεπίτηδες ἐπὶ γέλωτι σύγχειται.
Ὥστε τι xai παθεῖν τυχὸν τοὺς ἁμελεστέρους xal
ἐπιγελάσαι τῷ ἀσυναρτήτῳ τῶν λόγων. ᾽Αλλὰ τὸ μὴ
εἶναι τὸν Θεὸν Λόγον, ἡ ἀγαθὸν πάντως μὴ εἶναι *
ταῦτα γὰρ χατασχευάζει δι ὧν τὴν τε τοῦ ὄντος
et inscitia manifeste pateat, scriptorum ad verbum
syntaxin consideremus : Filius, inquit, ejus qui est
dignitatem non sibi vindicat, dignitatem nominans
ipsum esse. Quomodo novit proprie verba rebus
accommodare ! Et quoniam per Patrem est, illum
ab ipso alienatum esse dicit, quia nimirum hujus
dominatrix essentia ad seipsam trahat entis notio-
nem : hoc autem tale est ac si quis dicat, quod ar-
gento emplus, qua est, secundum suam subsisten-
tiam non ille est, sed qui emptus est, subsistentia
secundum sui essentiam ad domipantis naturam
assumpta; hz sunt alta hujus theologi notiones, sed
ante dictorum demonstratio qualis? Cum ipse, in-
quit, Unigenitus reddat Patri soli secundum dignita.
tem debitam cognominationem : et haec locutus
subjunxit, solum bonum esse Patrem, ubi igitur in
his Filius sibi denegat entis appellationem ? quod
quidem astruit Eunomius hac adjiciens ad verbum:
Qui enim bcni appellationem soli convenire docuit ,
illi sue omnisque bonitatis auctori et omnino enti
et quod fit bonum , in illum refert , vix eorum que
fiunt , potestatem οἳ entis nomen aibi | applicarvit.
Quid habet commune cum dictis potestas? Quo-
modo cum hac et ab entis nominatione Filius alie-
natus est? Sed quid potius in his agendum sit ne-
$cio, an ridenda sit inscilia, an miseranda perditio.
Etenim ejus dictio non assumpta ut in usu natura
solet usurpari apud eos qui oratione uti sciunt,
valde peritunf esse testalur in eo rhetorices arti-
ficio quo nomina alia pro aliis ponuntur, quam glo-
riolam parvuli apud grammatislas sine labore se-
citantur. Et quod ipse a proposito ridicule transfera-
tur ad ea qui nullam habent communionem cuin
ratione el figura qua concludi deberet, Filio non
esse communenm entis appellationem, quod absurdis
et portentosis nititur accoromodare probationibus.
Πσο et ejusmodi quz veluti de industria ad risum
excitandum conflata sunt. lta ut fleri possit ut
etiam stupidiores quid perpetiantur et rideant ob
inconcinnitatem ejus sermonum. Verumenimvero
quod Deus Verbum non sit, vel quod omnino non
sit bonus, hzc enim przsiruit per qui el entis no-
minationem et boni appellationem dicit non Filio
ἐπωνυμίαν καὶ τὴν τοῦ ἀγαθοῦ' μὴ οἰχειοῦσθαι λέγει. D posse proprie convenire; et quod prastruit eorum
Καὶ τὸ χατασχευάζειν τὴν τῶν γινοµένων t£ovclav
μὴ προσήχειν αὐτῷ, ταῦτα δαχρύων ἄξια xal θρηνη-
ειχῆς σνναυλίας.
ὐὑδὶ vàp χατά τινα προπετή xal ἀπερίσχεπτον
ὁρμὴν ἅπαξ που τὸ τοιοῦτον παραφθεγξάµενος, εἶτα
ἐςανορθοῦται τοῖς ἔφεξης τὸ màn udin ga, ἀλλ ἐμοι-
λοχωρεῖ τῇ χαχίἰᾳ, τοῖς δευτέροις φιλονειχῶν ὑπερθα-
λέαθαι τὰ φθάσαντα : λέγει γὰρ προϊὼν, Τοσοῦτογν αὐ-
εὖν' εἶναι κάτω τῆς θείας φύσεως, ὅσον ἀπ᾽ ἐκείνου
Spóc τὸ ταπεινότερον ἡ τῶν ἀγγέ-ων ἁποδέδηκε
φΦύσις ' οὐ τούτοις γράφων τοῖς ῥήμασιν, ἀλλὰ χατα-
σχευάζων δι’ ὧν λέγει τὴν τοιαύτην διάνοιαν. Ἔξε-
στι δὲ χρΐναι τὸν λόγον τοῖς ὀντυγχάνουσιν, ἔχει γὰρ
οὕτω τὰ γεγραμμένα' "Oc τῷ μὲν ἄγγεῖος ὠγομά-
qua μπι potestatem non ipsi competere: hzc
lacrymis digna et flebili contibicinio sive lamento.
Neque eniin przcipiti quodam atque inconside-
rato impelu, semel alicubi tale quiddam perpera:n
locutus, in sequentibus deinde erratum emendat ;
sed in pravitate immoratur, ac secundis ambi-
tiose contendit priora superare : dicit enim pro-
grediens, psum tanto esse divina natura inferiorem
quanto ab illo ad humilius angelorum natura de-
scendit; quod quidem non iisdem verbis scribit, scd
per ea quz dicit talem sententiam astruit ; lectori-
bus autem sermonem licet dijudicare : sic enim
scripta verba babent : Qui ez eo quod angelus no-
δ07
3. GREGORIL NYSSENI
868
minatus cst, hoc quidem aperte docuil, per quem ser- 4 cüat, σαρῶς ἑδίδαξε, δι) ὅτου Du] vyecte τοὺς tó-
mones annuntiavil, et quis est ; ex eo tero quod Deus
nominatus est, osleudit eam qua ipsi propria est
super onmia eminentiam, Qui enim eorum qua per
ipsum facta sunt, Deus est, angelus ejus est, qui est
μι omnibus, Dei. Medium intercidit sermonem ira
in cor jllapsa, οἱ ad perturbationem effusa est ratio
ad iram, per ea quie dieta fuerunt. cemmota. Ac
mihi fortasse talis animi perturbatio non venia
indigna videtur. Cui enim ex his ira non incan-
duerit? praesertim. eum Apostolus omnem angeli-
cam naturam Domino mancipatam esse clamet 5,
ad testimonium dogmatis assumens propheticam
altiloquentiam. Cum enim, ait, primogenitum in or-
bem terrarum inducit, dicit, Et adorabunt eum omnes
angeli ejus ; et illud : Thronus tuus, Deus, in sa cu- D
lum seculi; et hoc: Tu autem idem ipsc es, et anni tui
non deficient. Omnia ad demonstrationem Unigeniti
Dei hzc cum Apostolus recenset, quid patior cum
ex Christi hoste angelorum Dominum angelum esse
audio, qui non temere eL fortuilo talem sermonem
projiciat, sed qui in alisurditate auxius laboret : ut
nibil ainplius Joanne et Moseipsum habere prastruat?
Dicit enim deillo sermo : Hic est de quo scriptum est:
Ecce ego mitto angelum meum ante. [aciem iuam !*.
Angelus igitur Joaunes. Tametsi autem bic Domini
inimicus, Dominum Deum nominat, ipsum tamen
proportione quadam Mosis divinitati respondere
autumat; 4uoniam et. ille ejus qui est in omnibus
Dei iamulus, AEgyptiorum vero ordinatus est deus.
Quin etiam quod in omnibus sit l'eus (sicut et in pre-
cedentibus dictum est) commune est Filio cum
Patre, id vero Apostoli testimonio probari potest,
qui ei talem vocem attribuit, dum dicit : Er quibus
Christus secundum carnem qui est in omnibus
Deus **. Sed hie in angeli ordinem redigit eum qui
est angelorum Dominus, perinde ac si non audiisset
quod aageli spiritus sunt admiuistratorii , c ignis
fi«mmzg !*. Per hc enim Apostolus inconfuse
atque manifestam facit suhjectorum dis iuctionem.
Naturam quidem subditam atque mancipatain, spi-
ritus esse et ignem definiens ; dominanteni vero po- -
tentiam, divinitatis siguificans nomine. Et cuim tot
sint qui gloriaiu Unigeniti annuntient, solus his
Ίους, xul cíc ὁ iv* τῷ δὲ καὶ θεὸς προσειρῆσδαι,
tir ἰδίαν ἔδειξε κατὰ πάντων ὑπεροχήν. Ὁ γὰρ
των δι αὐτοῦ γεγοµένων θεὺς, ἄγγε-ος τοῦ ἐπὶ
πάντων θδοὺ. Ἑγχόπτει μεταξὺ τὸν λόγον θυμὸς
ἐμπεσὼν τῇ καρδίᾳ, χαὶ συγκἐχυται πρὺς τὸ πάθος ὁ
λογισμὸς εἰς ὀργὴν ὑπὺ τῶν λεγομένων παρακινού-
µενος. Καὶ τάχα uoc τὸ τοιρῦτο πάθος τῆς Φυχῖς obx
ἀσύγγνωστον. Tiv γὰρ οὐκ ἂν ἐκ τούτων ὁ θυμλς
ἐπισέσειε; Τοῦ μὲν Αποστόλου πᾶσαν ἀγγελιχὺν φύ-
σιν ὑποχείριον εἶναι τοῦ Κυρίου βοῶντος, συµπαρα-
λαμθάνοντος δὲ εἰς µαρτυρίαν τοῦ δόγματος xax την
προφητιχὴν µεγαλοφωνίαν. "Όταν γὰρ, φησὶν, εἴσ-
αγάγῃ τὺν πρωτότοκο» εἰς τὴν olxovpérnr,
νέγει, Kal προσκυγησάζωσαν αὐτῷ πάντες ἅι-
TeÀo( αὐτοῦ, καὶ τὸ, Ὁ θρόνος σου, ὁ θεὸς, εἰς
τὸν αἰώνα τοῦ aloroc, xoi τὸ, σὺ δὲ ó αὑτὸς
εἶ, καὶ τὰ ἔτη σου obx ἐχ.1ε/Ψ'ουσιν. Πάντα «p
ἔνδειξιν τοῦ μονογενοῦς Θεοῦ ταῦτα τοῦ Αποστόλον
ὃ'Εξιόντος, τί πάθω τὸν τῶν ἀγγέλων Κύριον ἄγγε-
λον εἶναι παρὰ τοῦ χριστοµάχου ἀκούων, οὗ κατὰ τὸ
συμθὰν τὸν τοιοῦτον ἁποῤῥίφαντος λόγον, ἀλλ) ἕνα:
γωνιδομένου τῇ ἁτοπίᾳ, ὡς μηδὲν πλέον Ἰωάννου
xai Μωῦσέως αὐτὸν ἔγειν κατασχευἀνξέσθαι; Λέγειγὰρ
περὶ ἐκείνου ὀλόγος, Οὗτές ἐστι περὶ οὗ γέγραπται
Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέ..Ίω τὸν üyysAÓr µου πρὸ apcc-
ώπυυ σου. Αγγελος οὖν Ἰωάννης. Αλλὰ x3v θ:ὸν
ὀνομά-ῃ τὸν Κύριον ὁ ἐχθρὸς τοῦ Κυρίου, ἀναλογεῖν
αὐτὸν χατασχξυάτει τῇ Μωῦσέως θεότττι, ἐπεὶ χά-
χεῖνος τοῦ μὲν ἐπὶ πάντων G:ou θεράπων, τῶν δὲ
Αἰγυπτίων ἐτάχθη θΣός. Καΐτοι καὶ τὸ ἐπὶ πάντων,
καθὼς καὶ ἐν τοῖς κατόπιν εἴρηται, χοινὸν τῷ Yo
πρὸς τὸν Πατέρα, τοῦ Αποστόλου τὴν τοιαύτην αὐτῷ
προσμεμαρτυρηκότος φωνὴν., ἐν οἷς φησιν "EE ὧν ὁ
Χριστὸς τὸ χατὰ σάρκα, ὁ ὢν ἐπὶ πάντων θεός"
ἀλλ οὗτος εἰς ἀγγέλον τάξιν χατάχε: τὸν τῶν ἀγγέ-
λων Κύριον’ ὥσπερ οὐχ ἀχηχοὼς, ὅτι Οἱ ἄγγεῖοι
Jewovpyixà πνεύματα, xal πυρὸς φ.όγες εἰσί.
Διὰ τούτων Υὰρ ὁ ᾿Απόστολος ἀσυγχύτως καὶ σαφη
ποιεῖται τὴν τῶν ὑποκχειμένων διάκρισιν. Thy μὲν
ὑποχείριον φύσιν, πνεύματα εἶναι xal πὺρ ὁριςδμε"
vos * τὴν δξ χυριεύουσαν δύναμιν τῷ τῆς θεότητο
διασηµαίνων ὀνόματι. Καὶ τοσούτων ὄντων τὴν ὀόξαν
τοῦ μονογενοῦς Θεοῦ διαγγολλόντων, µύνος τοῖς «da
oinnibus reclamat Eunomius, dum dicit ipsum esse D ἀντιθοᾷ ὁ Εὐνόμιος, ἄγγελον αὐτὸν τοῦ ἐπὶ πάντων
augelum Dei qui est super omnia, hac differentia
qud eum ab eo qui est super oinnia discernit, unum
omnium esse determinans : dum vero augelorum
nomen illi communicat , nihil ab illis dissidere na-
tura praestrueus. Supe enim in praecedentibus Lale
quid asserit, quod quicunque eamdem. appel.atio-
nem habent communeui, neque secundum naturam
suht diversa. Ap igitur amplius redarguentibus
sermo indigct , in eo quod prefracte clauitat, an-
y»lum eum esse qui non proprium, sed ejus qui est
sermonem annuntiat ? Per hoc eniin demonstratur,
cuod qui in principio erat Verbum, Deus Verbuin, non
" 33. |lebr,
ουν. 1, 14.
16 sqq.; Psal. xcvi, 7, xuv, 7, ci, 98.
λέγων θεοῦ * τῇ μὲν πρὺς τὸν ἐπὶ πάντων &vcibuaaoe-
Af, ἕνα τῶν πάντων εἶναι διοριζόµενος" τῇ δὲ πρὺ
τοὺς ἀγγέλους τοῦ ὀνόματος χοινωνίᾳ, τὸ μηδὲν ἐχεί-
vov παρηλλάχθαι τῇ φύσει χατασκευάκων. Πολλάκι
γὰρ τὸ τοιοῦτον by τοῖς χατόπιν φηαὶν, ὅτι ὅσα οὖν
αὐτῆς χοινωνεῖ προσηγορίας, οὐδ' ἂν κατὰ τὴν quon
ἑτέρως ἔχοι. "Ap! οὖν ἔτι τῶν εὐθυνόντων ὁ λόγος
προσδέεται, περὶ τοῦ διαῤῥήδην βοῶντος τὸν ἄγγελον
pi] τὸν ἴδιον, ἀλλὰ τὸν τοῦ ὄντος ἀἁπαγγέλλειν λόγο
Διὰ γὰρ τούτου ὄξίχνυται ὅτι ὁ ἐν ἀρχῇ ὢν Λόγος, θεὺς
Λόγος, οὐχ αὐτὸς Λόγος ἐστὶν, ἁλλ᾽ ἑτέρου τινὸς Λό-
γου Ὑίνεται Λόγος, διάχονός τε xal ἄγγελος ἐχείνου
" Rom. is, 5.
1 Marc. 1, 2; δα. xr, 3.
869
CONTRA EUNOMIUM, LID. XI.
$10
γενόμενος, χἀκεῖνο δὲ τές ἀγνοξί τῶν πάντων, τι τῷ À ipsum Verbum est, sed alterius alicujus Verbi it
ὄντι τὸ μὴ ὃν ἀντιδιαιρεῖται µόνον; "ts ὁ τὸν Υἱὸν
ἀντιδιαστείλας τῷ ὄντι, σαφῶς Ἰουδαῖτει, τὸν τοῦ
Μονογενοῦς ὑπόστασιν ὑποχλέπτων τοῦ δόγματος. "Ov
qp ἔξω τῆς τοῦ ὄντος ἐπωνυμίας λέγει, καὶ τοῦ εἶναι
πάντως ἐξῃρῆσθαι χατασχζυάζει. Ob γὰρ δὴ τὸ εἶναι
δ.δοὺς πρὺς tbv τοῦ ῥήματος Tov δ.ενεχθήσεται.
Αλλὰ xat τῇ Γραφῇῃ κρατύνειν ἐπιχειρεῖ τὴν ἀτοπίαν,
χαὶ προδάλλεται τὸν Μωσέα συνἠγορον κατὰ τῆς
ἁληθείας.
Ὡς Υὰρ ἐχεῖθεν ἡμῖν διαλεγόµενος τοὺς οἰχείους
μύθους κατ ἐξουσίαν διέξεισι λέγων, ὅτι Ὁ μὲν
ἁποστέλ ων Μωσῆν, αὐτὲς ἦν à ὢν, δι οὗ καὶ
ἀπέστε..ΊΑ καὶ ἐά.ει' τοῦ μὲν ὄντος ἄ]γεῖος,
τῶν δὲ ἆ.11ων ἁπάντων θεός. ᾽Αλλ' ὅτι μὲν οὐχ ἐχ
τῶν γεγραμµένων ἑἐστὶν ἡ ῥῆσις, ἐξ αὐτῆς ἔστι τῆς
Τραφῆς εἰδέναι. Ei δὲ τὸν νοῦν φησι τοῦτον εἶναι τοῦ
γράμματος, αὐτὸς ἡμῖν ἐξεταστέος ὁ πρωτότυπος τῆς
Ἑ ραφῖς λόγος. Καὶ πρῶτόν γε κχαταράσωμεν, ὅτι τὸν
μετ αὐτὸν Θεὸν ὁ Ἑὐνόμιος ὀνομάσας τὸν Κύριον,
οὐδὲν αὐτῷ πλέον παρὰ τὴν ἀγγελιχὴν δίδωσι φύσιν.
Φ9δὲ γὰρ ὁ Μωῦσῆς ἀχούσας θεὸς εἶναι τοῦ Φαραὰ,
ἐξέδη τὴν ἀνθρωπότητα ἀλλ Ev τῇ φύσει τὸ ὁμότι-
pov ἔχων, τῇ τῆς ἐξουσίας ὑπεροχῇ τῶν ὁμογενῶν
ὑπερήρθη, xaX οὐδὲν ἐχώλυσεν αὐτὸν πρὸς τὸ μὴ εἶναι
ἄνθρωπον, τὸ χληθηναι θεόν. θὕτω xaX ἐνταῦθα ἕνα
«Ov ἀγγέλων ὁ Εὐνόμιος αὐτὸν εἶναι χατασχευάσας
θΣεραπεύει τὸ τοιοῦτο πλημμέλημα τῆς θεότητος
XAfjstt χατὰ τὸν ἁποδοθέντα λόγον, ὁμωνυμίᾳ τινὶ
πρὸς αὐτὸν τὴν τοῦ Θεοῦ προσηγορίαν κοινοποιῄσας.
Ἐξετάσωμεν πάλιν αὐτὰ τὰ ῥήματα τῆς βλασφηµίας
ἐχθέμενοι, 'O dxcocéAAor, qnot, τὸν Μωῦσέα, ab-
tóc ἦν ὁ àv, δι οὗ δὲ ἀπέστειλεν, ὁ τοῦ ὄντος
ἄγ]ε-ῖος ἦν, οὕτως ὀνομάσων τὸν Κύριον. Οὐχοῦν ὑπ
αὐτῆς ἑλέγχεται τῆς Γραφῆς ἡ ἁτοπία τοῦ λογογρά-
«ου, ἐν ofc ὁ Μωῦσῆς ἱχετεύει τὸν Κύριον μὴ ἄγγε-
ον τῇ ἡγεμονίᾳ τοῦ λαοῦ ἐπιστῆσαε, ἁλλ᾽ αὐτὸν τῆς
πορείας αὐτῶν ἀφτγήσασθαι. "Εχει δὲ οὕτως fj λέξις
ἐχ προσώτου τοῦ θεοῦὺ. Βάδιζε, κατάδηθδι, καὶ ὁδή-
Ίησον τὸν Aa)v τοῦτον sig τὸν τόπον ὃν εἶπόν
σοι " καὶ ἰδοὺ ἄγγεός µου πρυπορεύεταί cov 1
ἂν ἡμέρᾳ ἐπισχέπτωμαι ' χαὶ μετ ὀλίγα πάλιν φτσ[’
Καὶ συναποστε.ὶ)ῶ πρότερόν σου τὸν ἄγγε-όν κου.
Εἶτα μιχρὺν μετὰ τὴν ἀχολουθίαν, γίνεται παρὰ τοῦ
Ὀεράποντος πρὸς τὸν θεὺὸν ἱχετηρία τοῦτον ἔχουσα
τὸν τρόπον’ El ebpnxa χάριν ἐναντίο» σου, συµ--
απ ρευθήτω ὁ Κύριός µου μεθ piov: καὶ πάλιν, El
p^ αὐτὸς συμπορεύῃ ἡμῖν, µή pe ἀναγάγῃς &v-
ταῦθα. Elza ἀπόχρισις τοῦ θεοῦ πρὸς τὸν Μωῦσέα"
Καὶ τοῦτέν σοι τὸν «Ίόγον ὃν εἴΓηχκας ποιήσω.
Etpnxac yàp χάριν ἐνώπιόν µου. Kal οἶδά σε
παρὰ πάντας. θὐχοῦν εἰ Μωῦσῆης μὲν παραιτεῖται τὸν
ἄγγελον, αὐτὸς δὲ ὁ χρηµατίτων αὐτῷ συνέµπορος vl-
ντται, xal χαθηγεμὼν τῖς στρατιᾶς, φανερῶς ἆπο-
B
Ω
Verbum, ininister et angelus, id est, nuntius, illius
factus. Illud autem quis omnium ignorat quod enti
solum opponitur non ens? Quare qui Filium ab eo
qui est, distinguit, manifeste judaizat, Unigeniti
personam a doginate subripiens. Quem enim extra
entis nominationem dicit, ex rerum natura funditus
exeinptum esse astruit. Non enim qui dat esse, de
nudo vocabuli sono litigabit. Verumenimvero Scri-
pturz testimonio absurditatem confirmare inolitur,
ac Mosem proponit contra veritatem patronum.
Ut enim illic disserens suas fabulas pro animi
arbitrio nobis enarrat, dum dicit, quod Jl/le qui
Mosem misit, ipse erat qui est ; per quem et mit-
tebat et loquebatur ;. ejus quidem qui est, angelus ;
aliorum autem omnium Deus. Sed quod hzc non
sint Scripture verba, licet. ex ipsa Scriptura per-
spicere. Quod si hanc dicit esse mentem litterz,
ipse nobis primigenius Scripture sermo exaninan-
dus est. Et primum quidem illud abominabimur
quod cum posterierem Deum nominavit Eunomius
Dominum, nihil ei amplius quam naturam angeli-
cam attribuit. Neque enim Moses cum audiit deus
esse Pharaonis , humanitatem exuit '' ; sed eamdem
naturam habens, potestatis prerogativa his qui
ejusdem generis superexaltatus est ; nihilque vetuit
ipsum esse hominem, qucd vocatus sit deus. Sic et
hic unum angelorum ipsum esse cuni asseruit
Eunoniius, tale peccatum sanat, divinitatis appella-
tione secundum rationem redditam, dum homony-
nia quadam ipsi Dei appellationem communem
facit. Rursus liec eadein. verba examinemus. cem
blasphemia exponentes. Qui misit Moysem , inquit,
ipse erat qui est, per quem autem misit, ejus qui
est erat angelus, sic nominans Dominum. Verum
ab ipsa Scriptura vani hujus scriptoris absurditas
reprehenditur, in qua Moses supplex Dominum orat
ut non angelum ducatui populi praficiat, sed ipse-
met itineris ipsorum ducem se praeberet. Sic enim
habet contextus ex persona Dei : Vade, descende, ct
duc liunc populum in locum quem tibi dixi : et ecce
ungelus meus ante te pergit qua die consideravero !" ;
p ?* paulo post ait. rursus : Et simul mittam. aute te
angelum meum 1). Deinde paulo post, consequenter
fiL supplicatio ministri ad Deum quz ad hunc mo-
dum habet : Si inveni gratiam coram te, simul pro-
ficiscatur Dominus meus nobiscum ** ; οἱ rursus:
Nisi ipse nobiscum venias, ne me inde abducas *!.
Deiude Dei responsio ad Mosem : Et hunc tibi ser-
moiem quem dixisti faciam; invenisti enim gratiam
coram me. E, novi ie supra omnes **. Ergo si
Moyses recusat angelum , ipse autem qui loquitur
cuin ipso, fit comes et dux exercitus, per haec ma-
nifeste demonstratur, quod ille qui ejus qui est ,
nomine seipsum notum fecit, unigenitus est Deu$.
δείχνυται διὰ τούτων, ὅτι ὁ τῇ τοῦ ὄντος ἑπωνυμίχ ἑαυτὸν γνωρίσας, 6 μονοχενἠς ἐστι θεός.
3* Exod.vii , f£. !* Exod..xsouri, f. 7 ο, 9,
" Exod, xxxiv, 9. *! Exod. οτι, 10. 5?
ibid. 17, 13.
$1
S. GREGOILII NYSSENI
$32
Quod si quis his contradixerit, Judaicze opinionis A — El δὲ πρὸς to0:0 τις ἀντιλέγοι, τῆς Ἰουδαῖχῆς
erit patronus, Filium ad populi salutem non simul
assumens. Si enim angelus cum ([sraelitis non
pergit , qui autem per ejus qui est denominationem
declaratur, non est Unigenitus, sicut vult. Euno-
mius, nihil aliud quam ex Synagoga decreta in
Ecclesiam Dei transfertis. Igitur duorum alterum
necessario confitebuntur, vel nusquam Mosi ad-
fuisse unigenitum Deum, vel ipsum Filium esse
eum «qui est, a quo ad ministrum fit sermo. Sed
contradicit dictis ipsam Scripturam pretendeus ,
qua sic ait, angeli vocem precessisse, ac postea
ejus qui est. colloquium subsecutum fuisse: hoc
non est contradictio, sed nostrorum confirmatio.
Nam et nos clare dicimus prophetam de Christo
ὑπολήφεως ἔσται συνῄχορος, τὸν Ylóv pt συµπαρα
λαμβάνων εἰς την τοῦ λαοῦ σωτηρίαν. El γὰρ &y-
ελος pàv τοῖς Ἱασρανλίταις o0 συναπέρχεται ΄ ὁ δὲ
διὰ τῆς τοῦ ὄντος ἐπωνυμίας δηλούμενος, ὁ Μονογε-
νῆς οὐχ ἔστι, χαθὼς Εὐνόμιος βούλεται, οὐδὲν ἄλλο
ἡ τὰ Ex τῆς συναγωγῆς δόγµατα πρὸς τὴν Ἔνχκλη-
σίαν τοῦ θεοῦ μεταφέρεται. (ὐχοῦν tio) δύο τὸ ἔτε-
pov ἐξ ἀνάγχης ὁμολογήσουσιν, ?) μηδαμοῦ παρεῖναι
τῷ Μωῦσῇ τὸν μονογενη θεὸν, ἡ αὐτὸν τὸν Υἱὸν εἶναι
τὸν ὄντα, παρ) οὗ ὁ λόγος πρὸς τὸν θεράποντα Υίνε-
ται. Ἁλλ᾽ ἀντιλέγει τοῖς εἱρημένοις αὐτὴν τὴν Γρᾳ-
φὲν προτεινόµενος λέγουσαν, ἀγγέλου προτετάχθαι
φωνὴν, xai οὕτως ἐπῆχθαι τὸν τοῦ ὄντος διάλογον.
Τοῦτο δὲ οὐχ ἀντίῤῥησις, ἀλλὰ βεθαίωσις τῶν ἡμετέ-
mysterium manifestum facere hominibus volentem, B ρων ἐστίν. Καὶ ἡμεῖς γάρ φαμεν ἑναργῶς τὸν προ-
angelum, eum qui est, appellasse; ne si sola ejus
qui est, nominatio in colloquio inveniretur, ad
Patrem &cusus eoruin quz dicuntur referatur. Sed
quemadmodum noster sermo mentis impulsionum
index est et internuntius ; sic etiam dicimus,
veru Verbum quod est in principio nuntians
proprii Patrjs consilium, ob nuntiandi munus quo
ipse fungitur, angelum dici. Et quemadmodum
sublimis Joannes qui prius ipsum Verbum dixerat,
ita subjungit, Deum esse Verbum, ne si Dei ap-
pellatio pracessisset, ad Patrem cogitationibus
impelleremur: sic et magnus Moses cum eum
angelum prius nominasset , ipsum esse eum
qui est verbis sequentibus edocet, ul manifeste
mysterium Christi pronuntiaretur; giquidem per €
angelum paterni consilii interpres Verbum Scri-
ptura docet, et per appellationem ejus qui est, eam
qui est secundum essentiam Filii cum Patre. na-
turalem proprietatem. Quod si etiam lsaiain velit
objicere, qui dixit, nomen ejus vocari magni con-
silii Angelum, neque sic nostrum everterit. sermo-
nem. Perspicuum enim quod illic nulla est contra-
dictio, quia incarnationis mysterium per vatici-
nium significatur. Parvulus, inquit, natus est nobis,
εἰ filius datus est nobis, cujus imperium super hu-
merum ejus, et vocalur nomen ejus magni consilii
Angelus **. Ad quod David opinor respexisse, duin
regni cjus constitutiouem enarrat. Non quod non
essel rex, sed quod servilis humilitas, quam per
incarnationem subierat Dominus, ad. regiam pote-
statem assumi deberet. Constitutus. sum, inquit,
rez ab eo super Sion montem sanclum ejus, nuntians
preceptum Domini **, Ergo ct angelus et Verbum,
sigillum et imago, et omnia ejusmodi eodem sensu
Jicitur qui paternam bouitatem per seipsum notam
facit, Quando cnim angelus nuntius alicujus effi-
citur : similiter Verbum, mentis notionem involu-
tam explicat : οἱ sigillum in propria forma arche-
typuni, id est, principem formam, demonstrat, et
imago ejus qui depictus est pulchritudinem per
$c interpretatur. lta ut hec omnia signilicatu inter
33 |sa. ix , 0. ** Psal. 11, 6.
φήτην τὸ περὶ τοῦ Χριστοῦ µυστήριον ἐμφανὲς ποιῇ-
σαι τοῖς ἀνθρώποις βουλόµενον, ἄγγελον τὸν ὄντα
προσαγορεῦσαι; ὡς ἂν μὴ µόνης τῆς τοῦ ὄντος Exwve-
pla; κατὰ τὸν διἀλογον εὑρισχομένης, πρὸς τὸν Πα-
τέρα ὁ νοὺς τῶν λεγομένων ἐπαναφέροιτο. ἸΑλλ'
ὥσπερ ὁ Ἠμέτερος λόγος τῶν τοῦ γοῦ χινηµάτων
µηνυτής τε xal ἄγγελος γίνεται, οὕτω φαμὲν xat τὸν
ἀληθινὸν λόγον τὸν ἐν ἀρχῇ ὄντα διαγγέλλοντα το
ἰδίου Πατρὸς τὴν βουλὴν,τῇ ἑνεργείᾳ τῆς ἀγγελίας
ἑπονομαζόμενον, ἄγγελον λέγεσθαι. Καὶ ὥσπερ ὁ
ὑφτλὸς Ἰωάννης πρότερον αὐτὸν Λόγον εἰπὼν, οὕτως
ἐπάγει τὸν θεὸν εἶναι τὸν Λόγον, ὡς ἂν μὴ mponrm-
σαµένης τῆς τοῦ Θεοῦ προσηγορἰας πρὸς τὸν Πατέρα
ταῖς ὑπονοίαις ἀπενεχθείημεν οὕτω xal ὁ µέγας
Μωῦσῆς ἄγγελον προονοµάσας, αὐτὸν εἶναι τὸν ὄντα
τοῖς ἐφεξῆς ἐχδιδάσχει λόγοις, ὡς ἂν φανερῶς τὸ χατὰ
τὸν Χριστὸν πρραγγελθείη µυστήριον * δ.ὰ μὲν του
ἀγγέλου, τὸν ἑρμηνέα τοῦ πατριχοῦ βουλήµατος Λό-
Yo» τῆς Γραφῖς διδασχούσης ᾿ διὰ δὲ τῆς τοῦ ὄντος
προσηγορίας τὴν xaz' αὐτὸ τὸ εἶναι τοῦ Ylou πρὸς τὸν
Πατέρα φυσιχἣν οἰκειότητα. Ei δὲ xat τὸν Ἡσαῖαν
προθἀλλοιτο, ὡς εἰπόντα καλεῖσθαι τὸ ὄνομα αὐτοῦ
μεγάλης βουλῆς ἄγγελον , οὐδὲ οὕτως ἀνατρέφει τὸν
ἡμέτερον λόγον. Σαφὲς γὰρ ἐχεῖ xai ἀναντίῤῥητον ὡς
à κατὰ τὸ ἀνθρώπινον οἰκονομία διὰ τῆς προφητείας
σηµαίνεται. Παιδίον Υὰρ, φησὶν, ἐγεγνήθη yr,
xal Υἱὸς ἐδόθη ἡμῖν, οὗ ἡ ἀρχὴ ἐπὶ τοῦ ὤμου αὐ-
τοῦ, καὶ κα.λεῖται τὸ ὄνοιια αὑτοῦ μεγάλης βου-
Anc ἄγγε-ίος. Πρὸς ὃ καὶ τὸν Δαθὶδ οἶμαι βλέποντα,
τὴν τῆς βασιλείας κατάστασιν διηγεῖσθαι. Οὐχ ὡς
οὐχ ὄντος βασιλέως, ἀλλ) ὡς τῆς δουλιχῆς ταπεινότη-
τος, ἣν ὑπῆλθε κατ οἰχονομίαν ὁ Küptoc , εἰς τὴν
ts βασιλείας ἀξίαν ἀναληφθείσης. Κατεστάθην γὰρ,
φησὶ, βασιεὺς ὑπ αὐτοῦ, ἐπὶ Σιὼν ὄρος τὸ ἅγιον
αὐτοῦ, διαγγέ-.Ίων τὸ πρόσταγμα Κυρίου. θὐχοῦν
ἄγγελός τε xaX Λόγος, αφραχίς τε xai εἰχὼν, xai
πάντα τὰ τοιαῦτα κατὰ τὴν αὑτὴν ἔννοιαν λέγεται, ὁ
τὴν πατριχὴν ἀγαθότητα δι ἑαυτοῦ γνωρίζων. "Utt
γὰρ ἄγγελος, μηνυτές τινος γίνεται καὶ ὁ Λόχος
ὡσαύτως ἐχχαλύπτει τὸ ἐγχείμενον νόηµα, xai di
σφραχὶς ἓν τῷ Lol τύπῳ τὸ ἀρχέτυπον δείχνυσι, xal
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XI.
875
$ εἰχὼν, τὸ τοῦ ἀπειχονισθέντος χάλλος δι αὑτῆς Α se zequipolleant. Ob eam eausam angelus ejus qui
ἑρμηνεύει * ὡς ἰσοδυναμεῖν ταῦτα πάντα τῷ σηµα!νο-
pt πρὸς ἄλληλα. Διὰ τοῦτο ἄγγελος τῆς τοῦ ὄντος
ἐπωνυμίας προτέταχται. ἄγγελος μὲν λεγόμενος ὡς
μηνυτὴς τοῦ Πατρός : iv δὲ, ὡς οὐχ ἔχων ὄνομα γνω-
ριστικὸν τῆς οὐσίας , ἀλλὰ πάσης ὑπερχείμενος τῆς
ὀνομαστιχῆς σημασίας. Διὸ χαὶ τὸ ὕνομα αὐτοῦ ὑπὲρ
πᾶν εἶναι ὄνομα παρὰ τῆς τοῦ Αποστόλου Γραφῆς
µεμαρτύρηται. Ooy ὡς ἓν τι προτετιμηµένον τῶν
ἄλλων, ἁλλ᾽ ὣς ὑπὲρ πᾶν ὄνομα ὄντος τοῦ ὄντως
ὄντος.
Ἁλλ' ὁρῷ γὰρ εἰς ἅμετρον ἤδη τὸν λόγον παρα-
τεινόµενον, χαὶ δέδοικα τὸ δοχςῖν ἀδόλεσχός τις εἶναι
καὶ περιττὸς τὴν φωνὴν, εἰς πλῆθος προαναγὼν τὴν
ἀντίῤῥησιν. Καΐτοι πολλὰ τῆς διὰ μέσου γραφίἰας τοῦ
ἀντιπάλου παραδραμὼν προμηθῶς, τοῦ μὴ πρὸς πολ-
λὰς ἐπῶν µνυριάδας ἐχταθῆναι τὸν λόγον. Toi; yip
φιλοπονωτέροις xal τὸ μὴ σύντημον, διαθολΏς στιν
ἀνορμή. Ὡς δὲον μὴ πρὸς τὴν χρέίαν, ἀλλὰ πρὸς
τὴν τῶν ἀργῶν τς χαὶ ἀσπούδων ἐπιθυμίαν βλέπειν,
οἷς δι εὐχῆς ἔστιν, ὀλίχοις βήµασι πολλὰ τὰ διὰ
τῆς ὁδοῦ διανύειν. Τί οὖν χρὴ πράττειν ἔφελχο-
µένης ἡμᾶς ἐπὶ τὸ πρόσω τῆς βλασφηµίας; Ἡ
τάχα περιττόν ἐστι xal ὄντως ἀδόλεσχον τοῖς
ὁμοίοις τῶν ἐπ'χειρημάτων ἑναγωνίσεσθαι; Πᾶσα
γὰρ αὑτῶν fj σπουδῇ xal χατὰ τὸν ἑγεξῆς αὐτοῦ
λόγον σύμφωνος τοῖς προεξητασµένοις ἐσνν, οὐδὲν
καινὺν εἰ; χατασχευὴν παρὰ τὰ προλαδόντα τῶν
ἐπιχειρημάτων ἔχουσα. El τοίνυν ἕῤῥωται ἡμῖν
$ τῶν προεχτεθέντων ἀνατροπὴ, χαταλίπωµεν ἃρ
τοῖς προξξητασµένοις συναπελέλεγχται. El δὲ τοῖς
ἐριστιχοῖς καὶ ἀντι-ύποις iv τῷ παρειµένῳ τὸ
χράτιστον εἶναι δοχεῖ, ἀναγχαῖον ἂν εἴη τούτων
ἕνεχεν διὰ βραχέων ἐπιδραμεῖν τὸ ὑπόλοιπον. Λέγει
μὴ εἶναι τὸν Κύριον mph τῆς ἰδίας γεννήσεως, ὁ µπ-
δενὶ τοῦ Πατρὸς αὐτὸν διειργόµενον ἐπιδειχνύειν
ἔχων. Καὶ τοῦτό φησιν, οὐκ ἀπ) Πραφῆς τὸν λόγον
πιστούµενος, ἁλλ' Ex τῶν ἰδίων λογισμῶν χατασχευά-
ζων τὸ λῆμμα. Τοῦτο δὲ χοινὺν πρὸς ἅπαντα τὰ τῆς
κτίσεως ἁποδέδεικται µέρη. Οὐ βάτραχος, οὗ σχώ-
ληξ, οὗ xáv8apoc, οὐ va, οὐκ ἄχανθαᾳ, οὐχ ἄλλο τι
τῶν εὐτελεστάτων πρὸ τῆς ἰδίας συστάσεως Tv. στε
ὅπερ διὰ τῆς λογικῆς τεχνολογίας ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ αὺν
ἑδρῶτι καὶ πό»ῳ χατασχευάζει, τοῦτο xal imt τῶν
ευχόντων τῆς κτίσεως μορίων προωμµολόγηται, xat ὁ D
πολύς ἐστι πόνος τῷ λογογράφῳ, δεῖξαι τοῖς ἑσχᾶτοις
τῶν ἐν τῇ χτίσει τὸν μονογενη 8sbv ἐν τῇ χοινωνίᾳ
τῶν Ιδυωμάτων ὁμότιμον. Οὐχοῦν ἱχανὸν τεχμήριον
«οῦ χαχῶς αὐτοὺυς πτρὶ τῶν δογμάτων φρονεῖν, τὸ
συµθαίνειν αὐτοῖς τὰς ὑπολήψεις τὴν τε περὶ τοῦ µο-
-φογενοῦς θιοῦ, xal τὴν περὶ τῆς τῶν βατράχων γενέ-
6ες. Eltá φησιν ἴσον χατὰ ἀλήθειαν xal δύναμιν
τῷ ἁγέννηῖον μὴ εἶναι, τὸ πρὸ γεννήσεως μὴ εἶναι.
Πάλιν ὁ αὐτὸς ἁρμόσει xol πρὸς τοῦτό pot λόγος,
ὅτι καὶ ἐπὶ χυνὸς χαὶ φύχης, xai ὄγεως, xal οὐτι-
νοσοῦν τῶν ἑσχάτων, τὸ ἴσον εἰπών τις οὐχ ἁμαρτή-
6εται. Ἐπείπερ ἴσον χατὰ ἀλίθειαν καὶ δύναμιν τῷ
** Philipp. ῃ, 9.
Βλτκοι. Ga. XLV.
est appellationi prapositus fuit. Angelus quidein
dicitur tanquam index et. nuntiator Patris ; qui
est autem ut non habens nomen, quod essentiam
ejus notam faciat, sed qui sil supra omnem nomi-
num significantiam. Quocirea et nomen ejus super
onne nomen esse ab Apostoli Scriptura confirma-
tuin est. Non ut unum quid aliis honore prxelatum,
sed quia super omne nomen esi **, ille qui vere
est.
Sed video me in iminensum sermonem jam pro-
tralere, 46 vereor ne videar garrulus quidam ct
nugator esse, et superfluus voce, in turbam vi-
mium producta contradictione. Attamen, multa
qui passim adversarius in scriptis inserit, con-
sulto prietermisi, ne in versus innumerabiles ser-
mo exteuderetur. Nam qui quidem laboriousiores et
magis industrii, quod non concisum est et breve,
in calumniam vertunt, ita ut oporteat non ad ne-
cessitatem, sed ad otiosorum et iuertium cupidita-
tem respicere, quibus per votum licet paucis passi-
bus longum iter perficere. Quid igitur agendum,
cum nos pror-um trahat blasphemia? An fortasse su-
pervacaneum est et nugatorium similibus arguinen-
tationibus contendere? Omne enim ipsorum stu-
dium et in his quz? deinceps sequuntur, his qua
prius examinata et disquisita sunt, consentaneum
est et consonum, nihil novi habens ad probatio-
nem priorum argumentorum pr:eter antecedentia.
Si igitur firma nobis est οἱ valida coram qua
prius exposita sunt eversio, reliquerimus ea. quz
cum his ασ ante. fuerunt disquisita, ac refutata.
Quod si contentiosis et refractariis in eo. qnod
pretermissum est, valentissimum quid οἱ potentis-
sinum esse videtur, necessarium fuerit horum
causa quod restat paucis percurrere. Dicit Domi-
num non fuisse ante suam generationem, qui nulla
re a Patre disclusum esse demonstrare potest.
Ει hoc asserit non ex Scriptura sermonein confir-
mans, sed ex propriis rationibus sumptum astruens.
lloc autem esse commune cum omnibus creature
partibus demonstratum esl: non rana, non vermis,
non scarabeus, non herba, non spina, non aliud
eorum qu:e in rerum natura suut vilissima, ante
suam constitutionem quidquam erat. Quarc quod
disserendi artificio, in Filio cum sudore et labore
a-truere nititur, hoc etiam in quibuslibet creature
portionibus ante concessum est, multusque labor
est huic scriptitatori, ut ostendat. infimis creaturis
unigenitum Deum proprietatum communione z-
qualem esse. Quamobrem certissimum est indi-
cium, de decretis ipsos male sentire, quod ipsis
ezdem opiniones accidant et de unigenito Dco et de
ranarum generatione. Deinde ait idem esse scecun-
dum veritatem et potentiam ingenitum non esse,
et ante generationem non esse. Rursus huic etiam
875
5. GREGORII NYSSENI
816
TN . F
exem quadrabit ratio, quod etiam iu cane et pa- A ἀγέννητον μὴ εἶναι τὸν χύνα, τὸ πρὸ τῖς Υεννῄσεως
pilione et serpente, et in quolibet. infimorum ani-
malium, idem si quis dixerit, non errabit, quando-
quidem idem est secundum veritatem et, potentiam
eunt co quod est canem non ingenitum esse, ipsum
non esse ante generationem. Quod si secundum
ipsorum definitionem, quam multis in locis deter-
minarunt, quacunque proprietatum habent. com.
αὐτὺν μὴ εἶναι. El δὲ γατὰ τὸν διορισμὸν αὐτῶν, ὃν
πολλαχΏ διωρίσαντο, ὅσα κοινωνεῖ τῶν ἱδ'ωμάτων,
χοινωνεῖ xa τῆς φύσεως * ἴδιον χαὶ τοῦ χυνὸς καὶ
τῶν xaü' ἕκαστον τὸ πρὸ τοῦ γενέσθαι μὴ εἶναι"
ὅπερ καὶ bmi τοῦ Υἱοῦ χατασχευάζειν ofezat χρΏναι’
τὸ λειπόμενον τῆς χκατασχευῆς ὁ ἀκροατὴς πάντως
Ex τοῦ ἀχολούθου χατόγεται.
inunionem, etiam naturze communionem liabent, proprium etiam canis et singulorum aliorum ante
generationem non esse: quod etiam in Filio astruendum esse arbitratur: reliquum argumentationis
auditor plane ex consequentia conspiciet.
Sed magis moderate loquitur, humanitatis ali-
quid ei tribuens, et ait: Non solum. entem el su-
per omnia entia Filium esse dicimus : qui paulo
antea ipsum ab entis nomine disjungit : sed et Do-
mninum ipsum, inquit, et opificem et Deum omnis
sensibilis εἰ intelligi' ilis essentie dicimus. Quam
quid esse autumat? Creatam esse νο] increatam ? Si
enim omnis intelligibilis essentie Dominum et
Deum et opificem esse Jesum confitetur , necesse
est omnino si hanc dicit esse increatam, ipsum
mentiri, qui naturz increatz? opificium Filio attri-
buit. Quod si creatam credit, idem sui ipsius crea-
torem esse prastruit. N'si enim per id quod per
se creatum est, et. ab intelligibili essentia abstra-
lieretur, nihil amplius quod possit eum discernere
felinquetur, quia et. sessibilis creatura. et intelli-
gens essentia communi mentis notione concipere-
tur. Sed his subjungit, quod in rerum creatione a
Patre demandata est ei omnium visibilium el invi-
sibilium effectio, et eorum qux facta sunt provi-
dentia, cum sufficiat ei distributa potentia ad eo-
vum cum sunt producta generationes : hec quidem
&criptorum congeries cursim cogit percurrere. Sed
interim sermonem detinet blasphemia, densum πο:
tionum velut venenum jaculantiuin vesparum ex-
amen complectens. Commnissa est ei, inquit, a Pa-
tre rerum creatio. Quod si de aliquo artifice, qui
suis manibus opus conficit, sermo haberetur, ad
mentem conducentis opificium tractante, an non
lisdem verbis usus esset ? Etenim de Beseleele **.
idem dicentes non aherraremus, quia a Mose com-
missus ad tabernaculi fabricationem, opifex eo-
rum qu:ze illic commemorata sunt, factus est ; qui
᾽Αλλὰ πρὸς τὸ μετριώτερον µετάγει τὸν λόγον,
νέµων tt xal φιλανθρωπίας αὐτῷ, xat Φησίν » Οὐ
piéror ὄντα xal ὑπὲρ πάντα τὰ ὄντα φαμὲν εἶναι
τὸν Yiór: 6 μικρὺ» bv τοῖς χατόπιν τῆς τοῦ ὄντος
B ἐπωνυμίας αὑτὸν ἀποσχοινίζων ' d.Ll& καὶ Κύριον
a)tóv, qnot, καὶ δημιοιργὸν καὶ θεὸν πάσης
αἰσθητῆς τε καὶ γοητῆς οὐσίας «Ἱέγομεν. ν τί
οἵεται: Κτιστὴν εἶναι, ἡ ἄχτιστον; E? γὰρ πάτης
νοητής οὐσίας ὁμολογεῖ Κύριον xai θεὸὺν χαὶ ὄτμι-
ουργὸν εἶναι τὸν Ἰησοῦν ' ἀνάγχη πᾶσα, εἰ μὲν ἄχτι-
στον εἶναι λέγει ταύτην, Φεύδεσθαι της ἀχτίστου
φύσεως τὴν δημιουργίαν τῷ Υἱῷ προσμαρτυροῦντα.
Ei δὲ χτιστὴν πιστεύοι, τὸν αὐτὸν ἑαυτοῦ χτίστιν
εἶναι χατασχευάζει. El γὰρ μὴ τῷ χαθ) ἑαυτὸν χτι-
στῷ τῆς νοητῆς οὐσίας ἀφορίζοιτο, οὐδὲν ἔτι τὸ δια-
χρῖνον ὑπολειφθήσεται, τῆς τε αἰσθητῆς κτίσεως xal
τῆς νοερᾶς οὐσίας ἐπιχοίνου νοουµένης. "AX ἑπάτχει
τούτοις, ὅτι ἐν τῇ τῶν ὄντων χτίσει παρὰ τοῦ Πατρὸς
ἐπιτέτραπται τὴν τῶν ἁπάντων ὁρατῶν τε χαὶ ἀορά-
των δηµιουργίαν, χαὶ τῶν γενοµένων τὴν πρόνοιαν,
ἀρχούσης αὐτῷ τῆς ἄνωθεν ἁποχληρωθείσης ὃννά.
µεως πρὸς τὰς Ὑενέσεις τῶν δηµιουργηθέντων.
Ταῦτα βιάνεται μὲν τὸ πλῆθος τῶν γεγραμµένων Ev
συντόµῳ παραδραμεῖν’ παραχατέχει δέ πως d$ βλα-
σφηµἰα τὸν λόγον, πολὺν ἐσμὸν νοημάτων οἷόν τινων
ἰοθόλων σφηχῶν περιέχουσα. Ἐπετράπη, φησὶ, παρὰ
τοῦ Πατρὸς τὴν δηµιουργίαν. Ei δὲ περὶ χειροτέχνω
τινὸς ὁ λόγος ἐγίνετο, χατὰ γνώµην τοῦ µισθουµένω
µεταχειριζομένου τὴν ἑργασίαν, &p' οὐχ ἂν τοῖς ai-
τοῖς ἐχρήσατο λόχοις», Καὶ γὰρ περὶ τοῦ Βεσελεὶλ ὁ
ἶσον οὐχ ἁμαρτάνομεν λέγοντες, ὅτι ἐπιτραπεὶς παρὰ
τοῦ Μωῦόέως τὴν σχηνοποϊῖαν, δημιουργὸς τῶν Exil |
μνημονευθέντων ἐγένετο * οὐχ ἂν ἐπὶ «kv. xpily
ad operis confectionem non venerit nisi prius ple- D) ἐλθὼν, μὴ πρότερον θείᾳ τε δυνάµει τὴν ἐπιστῆμη
nam onmnis opificii peritiam divino afflatu adeptus,
οἱ Mosis mandato opus aggressus esset. lgitur
verbum , commissum esse, adventitiam ei factam
fnisse vim et potestatem operandi demonstrat : ut
priusquam commissum esset opificium, neque atu-
deret, neque posset; postquam vero: operum fa-
ciendorum potestatem accepit, et. sufficientem ad
opera eflicienda potentiam , tunc vero eorum quae
sunt op fex et conditor factus est; cum ei suffi-
ciat, sicut loquitur Eunomius, superne demandata
potestàs. An non secundum determinationem ge-
nelliliaeorum sermonum, Filii quoque generatio-
ο, Exod. xxxi, 9 sqq.
L]
κτησάµενος, καὶ τῇ τοῦ Μωῦσέως ἐπιτροπῇ τῆς ἐν
εργείας χατατολµήσας. Οὐκοῦν ἡ τοῦ ἐπιτετράρθαι
λέξις ἐπίκτητον αὐτῷ γεγενῆσθαι τὴν Ongtoopyudy
ἑνδείχνυται δύναμίν τε xal ἐξουσίαν ὡς πρὶν ix
τραπῆναι µήτε θαρσοῦντα, µήτε δυνάµενον * Exi
τὴν τῶν ἔργων ἐξουσίαν ἔλαθε, χαὶ ἀποχρῶσαν κό |
τὰ ἔργα τὴν δύναμιν, οὕτω γεγενῆσθαι δηµιουρ |
τῶν ὄντων. Αρχούσης αὐτῷ, χαθώς φησιν ὁ Εὐν-
µιος, τῆς ἄνωθεν ἀποκληρωθείσης δυνάµεως. Αρ
μὴ κατά τινα τερατείαν τῶν γενεθλιακῶν λόγων, 19!
ἐν εἰμαρμένῃ τινὶ τοῦ Ylou τὴν γέννησιν «ίθετα,
χαθάπερ φασὶν οἱ τὴν µαταίαν ταύτην ἑξησχηχότή
gi
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XI. 878
ἁπάτην, χατὰ τὰς ποιὰς τῶν ἁστέρων ἐπιπλοκάς τα A nem fato quodam subditam esse supponit, ut aiunt
xai ἀποστάσεις, τὰς ἁποχληρώσεις τῶν βίων τοῖς τι-
κτοµένοις συµδαΐνειν, τής ἄνωθεν elppup τινι φερο-
Μάνης δινῄσεως, τὰς περί τ: δυνάμεις τοῖς γινοµένοις
ἐπιχλωθούσης ' τάχα τι τοιοῦτον ὁ σοφὸς ἐννοεῖ xat
qnot, τῷ ὑπεράνω πάσης ἀρχῆς, xaX ἐξουσίας, xal
κυριότητος, χαὶ παντὸς ὀνόματος ὀνομαζομένου, οὐ
μόνον Ev «à αἰῶνι τούτῳ, ἀλλὰ xat ἐν τῷ μέλλοντι,
χαθάπερ iv χοίλοις τισ) καθειργμένῳ χωρίοις, ἄνω-
θεν ἀποχεχλτρῶσθαι διαμεμετρημένην πρὸς τὴν πο-
σότητα τῶν γινοµένων τὴν δύναμιν; Παραδραμοῦμαι
xai τοῦτον διὰ συντοµίας τὸν λόγον, EE ὀλίγης τῆς
τῶν ἑξττασθέντων ἀρχῆς απέρµατα πρὸς τὴν χατα-
νόησιν τῆς βλασφημίας τοῖς συνετωτέροις τῶν ἐντυγ-
χανόντων χαταθαλλόμενος. Εἶτα διὰ τῶν ἐφεξῆς ἀπο-
λογία τις ὑπὲρ ἡμῶν αὐτῶν γἐγραπται. Οὐ γὰρ ἂν
ἔτι δρχρίηµεν τοῖς ἐντυγχάνουσι παραστοχάκεσθαι
τῆς διανρίας τοῦ λόνο», καὶ πρὸς «b ὑπεύθυνον µεθ-
ερμηνεῦε.ν τὰ ῥήματα, αὐτῆς τῆς ἐχείνου φωνῆς
ὁμολογούσης τὴν ἁτοπίαν. Ἔχει γὰρ οὕτω τὰ γε-
γραμμένα *"H γὰρ οὐχὶ γη μὲν καὶ ἄγγελος οὐχ ὄντα
Τέγονεν; Ὁρᾶτε τὸν ὑψπλὸν θεολόγον, ὡς οὐκ αἰσχὺ-
νεται τὸν αὑτὸν γῇ τε xol ἀγγέλοις xal αὐτῷ τῷ
ποιητῇῃ τοῦ παντὸς ἑφαρμόξζων τὸν λόγον; Οὐχοῦν εἰ
τὰ αὐτὰ πρέπειν οἴεται περί ze τῖς γῆς xaY τοῦ Ku-
ρίου λέγειν, 3) καὶ ταύτην πάντως θεοποιῄσει, ἢ xal
ἐχεῖνον ταύτῃ συνατιµάσει.
Ἑἶτα προστίθησι τούτ.ις δι ὧν ἀπογυμνοῦται πλέον
$$ βλασφτµία ' ὡς μηδὲ παιδὶ δυσχατανόητον εἶναι τὸ
ἄτοτον. Φημὶ yi», ὅτι μακρὸν ἂν εἴη πἆσας ἔπεξιξ-
ναι τῶν νοττῶν τὰς ενέσεις, Ἡ τὰς οὐσίας, αἷς
ἁπάσαις οὐχὶ κοινή τις ἡ τοῦ μὲν ὄντος φύσις * ἀλλὰ
πατὰ τὰς τοῦ δημιουργήσαντος ἐἑνεργείας, ἡ παραλ-
Aayh. Ταῦτα Υὰρ xaX σιωπώντων ἡμῶν, ἀρίδηλον
ἔχει χαὶ περιφανῆ τὴν χατὰ τοῦ Yioo βλασφημίαν,
ὅταν ὁμολογῇ τὸ χατὰ Πάσης ενέσεως xal οὐσίας
λεγόµμενον, μηδὲν ἀπάδειν τοῦ περὶ τῖς θείας τοῦ
Ἰδυνογενοῦς ὑποστάσεως λόγου. ᾽Αλλά pot δοχεῖ xa-
λῶς ἔχειν ὑπερδάντα τὴν διὰ µέσου τῆς βλασφημίας
κατασχευὴν , τρόπον τινὰ προδιελεγχθεῖσαν ἓν τοῖς
ἐξητασμένοις, ἐπὶ τὰ χεφάλαια τῆς τοῦ δόγµα”τος
αὐτῶν χατηγορίας ἐλθεῖν. Εὐρεθήσεται γὰρ µάταιον
μὲν ἀποδειχνὺς τὸ τῆς παλιγγενεσίας µυστήριον,
ἁνόνητον δὲ τὴν μυστικὴν δωροφορίαν, τὴν τε µετου-
elav εἰς οὐδὲν πλέον τοῖς µετέχουσι γινοµένην ΄ φησὶ
qXp μετὰ τοὺς συντόνους ἐχείνους αἰῶνας, ἓν οἷς Οὐ-
αλαντίνους τε xal Ἐηρίνθους, xal Βασιλίδας, xal
Movtavo);, xaX Μαρχίωνας el; διαθολὴν τοῦ καθ)
ἡμᾶς προεστ/σατο δόγµατος, χα) χατασχευάσας τὸ
μτδὲ πρὸς τὴν τῶν Χριστιανῶν προσηγορίαν οἰχείως
ἔχειν, τοὺς ἄγνωστον ἀποφαινομένους τὴν θείαν φύ-
ev, ἄγνωστον δὲ xaX τὸν τής γεννῄτεω; τρόπον. Καὶ
συναριθµήσας τοῖς διαθεθληµένοις ἡμᾶς, οὕτως ἑπά-
qut τὸν παρ᾽ ἑαυτοῦ λόγον Ev τούτοις ῥήμασιν« Ἡμεῖς
δὶ πειθόμενοι τοῖς ἁγίοις καὶ µαχαρῖοις ἀνδράσιν,
οὔτε τῇ σεµνότητι τῶν ὀνομάτων, οὔτε ἐθῶν xal µυ-
στικῶν συµδόλων ἰδιότητι χυροῦσθαί φαμεν τὸ τῆς
qui vanam hanc profitentur imposturam, secun-
dum quasdam stellarum conjunctiones et distan-
tias sortitiones vit: generum nascentibus coutin-
gere, serie quadam et nexu supernz vertiginis
vires sive potentias ad aliquid nascentibus nentis ;
foriasse quid tale hic sapiens commentatur el. au-
(u:inat, qui supereminenti omni principatu εἰ po-
testate el dominatione, et omni no.niue quod no-
minatur, non. solum in hoc seculo, sed etiam in
(uturo, tanquam in cavis quibusdam locis coereito
desuper quasi sortito obtigisse, ad quantitatem
eorum qua fiunt demensam potentiam ? Et. hunc
concise et breviter serinonem pratercurram, cum
ex illo exiguo principio eorum qua jam discussa
D (uerunt, semina. ad blasphemiam dignoscendam,
his qui intelligentiores liec legunt, disperserim,
Deinde in sequentibus defensio quzedam pro nobis
ipsis scripta est. Non enim amplius legentibus
videreumur recte conjicere scnsum orationis, sed
ig crimen ejus verha interpretari, nisi ipsius vox
absurditatem palam confiteretur. Sic enim habent
scripta : Án non, inquit, terra quidem et angelus
cum non essent, facta sunt? Videte sublimem
theologum, qui non erubescit. eumdem sermonem
lerrz et angelis, atque universi factori appingere.
Igitur si eadem decere putat, de terra et de Do-
mino asserere, vel etiam hanc plane deificabit, vel
illum cum lac simul dedecorabit.
Deinde his adjicit per qux: denudatur planius
blasphemia, ita ut neque puero absurkitas sit per-
cepfu diflicilis. Dico enim quod longum esset
omnes recensere intelligibilium generationes, vel
essentias, quibus omnibus non commtinis est quae-
dam entis natura, sed per conditoris operationes
inest differentia : hec enim etiam nobis tacentibus
penitus perspicuam et evidentem babent contra
Filium blasphemiam, cum fateatur quod de omni
generatione el essentia dicitur, nibil discrepare ab
iis que de divina Unigeniti subsistentia dicuntur.
Sed opere pretium nihi videlur pretergressa ea
quam per medium blasphemiz astruere nititur pro-
batione, quam quidem in bis quz prius examinata
sunt quodam modo confutavimus, ad summa ca-
p Pita dogmatis ipsorum accusalionis devenire. In-
venietur enim mysterium regenerationis vanum de-
monstrare, vilem etiam mysticam donorum obla-
tionem, ejusque participationem nihil amplius
participantibus conferentem : dicit enim pust con-
tinua illa secula, in quibus Valentinos et Cerinthos,
et Basilidas, et Montanos, et Marcionas ad calu-
mniam nostri dogmatis preposuit, οἱ inde prz-
struens, neque ullam cum Christianorum appella-
tione affinitatem habere eos qui incognitam divi-
nam naturam asseverant, iucognitum eliam gene-
ra'ioris modum. Et nos etiam connumerans cum
his qui calumniati sunt, sic subjungit suum ser-
monem his verbis: « Nos autem sanctis et beatis
viris obtemperantes, neque nominum gravitate,
879
S. GREGORII NYSSENI
M
neque rituum et mysticorum syubolorum proprie- A εὐσεβείας gustt p:ov,zf; δὲ τῶν δογμάτων ἀχριθδείᾳ.ν
iate dicimus. pietatis. mysterium. couliruiari, sed
dogmatum accurata expensione.» Quo igitur neque
tum ab evangelistis, neque ab apostolis, neqve
1b ullo corum. qui vetustioris Scripturze fuerunt
magistri, persuasus hzc scribit, cuivis planum esse
arbitror qui sacram et divinam non ignoraverit
Scripturam. Consequens ergo fuerit dicere ipsum
existimare sanctos el beatos viros fuisse Mani-
climum, Nicolaum, Acoluthum, Aetium, Arium οἱ
omnes cjusdem chori, quos sequens hxc decernit,
quod « neque nominum confessio, neque ritus Ecclc-
sis, neque mystica symbola confirmant pietatem. »
Nos autem qui didicimus a sancta voce, quod Nisi
quis denuo (uerit natus desuper ex aqua. et Spiritu,
non ingrediettr in regnm Dei ", et quod Qui man-
ducat meam carnem , et qui bibit meum sanguinem,
ille vivet in eternum **, credimus divinorum no-
minum confessione, Patris dico et Filii et Spiri-
tus sancti, ratum fleri pietatis mysterium : et my-
sticorum rituum et symbolortumn. communione sa-
lutem confirmari. Dogmata autem accurate ab. his
etiam, qui sunt extra mysterium , spe.examinan-
tur. et subtiliter disculiuntur : multos etiam licet
audire qui pro hypothesi, sive disputationis subje-
cto sibi ad sermonum concertationem nostrum
dogma proponunt ; quosdam etiam ipsorum sepe
in veritatem incidere, nihilominus a fide alienatos
esse. Quoniam igitur augusta et veneranda nomina
aspernatur, per qu:ze divinioris generationis virtu«
participantibus per (idem gratiam tribuit ; despicit
autem mysticorum symbolorum et rituum com-
munionem, ja quibus Christianismus robur habel,
illud Propli-t:e dicamus, paululum digressi ad au-
ditores erroris et. imposturz : Quousque tandem
grati corde ? utquid diligitis vanitatem et quaritis
mendacium ** ? Quomodo non videtis fidei perse-
cutorem ad Christianismi transgressionem eos qui
ci credunt provocantem ? Si enim venerandorum et
honorabilium nominum sancte Trinitatis confessio
est inutilis, inutiles etiam sunt Ecclesixc ritus: in
his autem ritibus est sigillum, deprecatio, bapti-
sma, peccatorum confessio, ad mandata prompti
tudo, morum emendatio, temperanter οἱ sobrie vi-
Ὅτι μὲν οὖν οὐδὲ τότε τοῖς εὐαγγελισταῖς, οὔτε τοῖς
ἀποστόλοις, οὔτε τινὶ τῶν τΏς ἀργαιοτέρας Γραφῆς
χαθηγτσαµένων πεισθεὶς, ταῦτα γράφει, παντὶ δηλον
τῷ τὴν ἱεράν τε xaX θείαν οὐχ ἀγνοοῦντι Γραφήν.
Αχόλουθον 6' ἂν cn ἁγίους αὐτὸν xat µαχαρίους ἄν-
δρας οἴεσθαι λέγειν, Μανιχαῖον, Νιχόλαυν, ᾿Αχόλου-
θον, ᾿Αέτιον, "Αρειον, xal πάντας τοὺς τοῦ αὐτοῦ
χοροῦ, οἷς ἀχολουθῶν ταῦτα νομοθετεῖ. ὅτι « οὔτε τῶν
ὀνομάτων ἡ ὁμολογία, οὔτε τὰ ἔθη τῆς Ἐκχλτσίας,
οὔτε τὰ μυστικὰ σύµόολα xopot τὴν εὐσέθειαν., "Hp;
δὲ µεμαθηχύτες παρὰ τῆς ἁγίας φωνῆς, ὅτι Aw µή
τις γεν Υηθῇ ἄνωθεν δι’ ὕδατος καὶ Πνεύματος, οὗ
μὴ εἰσέ.θῃ εἰς τὴν βασιείαν τοῦ θεοῦ, xa ὅτι
Ὁ τρώὠγων» µου τὴν cápxa, καὶ πίνων µου τὸ
αἷμα. ἐχεῖνος ζήσεται elc εὐν αἰῶνα”. πεπείαµεθα
τῇ ὁμολογίᾳ τῶν θείων ὀνομάτων, Πατρὸς λέγω καὶ
Yio». xaX Πνεύματας ἁγίου, χυροῦσθαι τὸ της εὖσε-
6:iag µυστήριον, xai τῇ τῶν μυστιχῶν ἐθῶν τε χαὶ
συµθόλων χοινωνίᾳ τὴν σωττηρίαν χρατύνεσθαι. Δό-
γµατα δὲ δι ἐπιμελείας xa. τοῖς ἔξω τοῦ post poo
πολλάχις ἐξήτασται * χαὶ πολλῶν ἔστιν ἀχούειν 075-
θεσιν ἑαυτοῖς εἰς λόγων ἅμιλλαν τὸ) ἡμέτερον δόγµε
προθαλλοµένων " xaí τινας αὐτῶν, xal χατ᾽ ἔπιτνγ-
χάνοντας τῆς ἀληθείας πολλάκις, xal οὐδὲν ἕττον
ἑλλοτριωμένους τῆς πίστεως. Ἐπειδῃ τοίνυν χατα-
φρονεῖ μὲν τῶν σεμνῶν ὀνομάτων, δι ὧν τῆς θειοτέ-
pae γεννήσεως ἡ δύναμις τοῖς διὰ πίστεως µετιοῦσιν
τὴν yip) νέµει, περιορᾷ δὲ «hv τῶν μυστιχῶν συµ-
6όλων τε xaX ἐθῶν χοινωνίαν, Ev οἷς ὁ Ἄριστ'αν,σμὸς
τὴν ἰσχὺν ἔχει, εἴπωμεν τὸ τοῦ Προγέτου. μικρὸν
παρῳδῄσαντες πρὸς τοὺς ἀχροατὰς τῆς ἁπάτης, ὅτι
"Ewc πότε βαρυκάρδιοι; Tra τί ἀγαπτᾶτε τὴν ἁπω-
Ίειαν καὶ ζητεῖτε ψεῦδος; Πῶς οὐχ ὁρᾶτε τὸν διό-
χτην τῆς πίστεως, εἰς παράθααιν τοῦ Ἀριστ.ανισμοῦ
τοὺς πειθοµένους αὑτῷ προχαλούµενον; Ei γὰρ ἄχρη;
στος μὲν ἡ τῶν σεμνῶν τε χαὶ τιµίων τῆς ἁγία
Τριάδος ὀνομάτων ὁμολογία, ἀνόνητα δὲ τὰ ἔθη τς
Ἐκκλησίας, ἓν δὲ τοῖς ἔθεσι τούτοις ἐστὶν } aypatta
ἡ npostuyh. τὸ βάπτισμα, fj τῶν ἁμαρτιῶν tr;
ρευσις. fj περὶ τὰς ἐντολὰς προθυμία, fj περὶ τὸ fs
κατόρθωσις, τὸ κατὰ σωφροσύνην βιοῦν, τὸ πρὸς c.
δίχαιον βλέπει», τὸ μὴ ταῖς ἐπιθυμίαις ἐθίνεσθαι,
μήτε ἡδονῆς ἡττᾶσθαι, µήτε ἀρετῆς ἀπολείπεσθαι.
vere, ad id quod justum est respicere, cupiditatibus D El οὖν μηδὲν τῶν τοιούτων ἐθῶν ἐπ᾽ ἀγαβθῷ κατ”
non assuescere, neque a voluptate vinci, neque a
virtute deficere ; si igitur nihil talium institutorum
4d vitam bene instituendam conferre autumat,
neque mystica symbola esse optima remedia ad
conservanda, sicuti credimus, animi bona : aver-
runcamenta autem et depulsiones illectamentorum,
qux» credentibus à maligno insidiose struuntur :
quid aliud hominibus, idque palam inclamat, quam
nagas existimari debere Christianorum mysterium ;
deridere dignitatem divinorum nominum; ludi-
brium putare Ecclesi ritus et instituta ; nugas,
nescio quas, et stultitiam omnia quz circa myste-
9 Joan, n, δ. ** Joan. τι, ὅδ.
39 Psal. iv, δ.
θοῦσθαι λέγει, μηδὶ τὰ μυστικὰ σύµθολα φυλαχτίρ
piv τῶν περὶ τὴν Φυχὴν ἀγαθῶν, καθὺς πεπιστεν-
xagtv, γίνεσθαι΄ ἀποτρόπαια δὲ τῶν κατ᾽ ἐπιδουλὴη
τοῦ mov, poU τοῖς πεπιστευχόσιν ἑπαγομένων ΄ τί ἅλλο
xai οὐχὶ φανερῶς ἐμδοᾷ τοῖς ἀνθρώποις, Af pov fjr:
σΊαι τῶν Χριστιανῶν τὸ µυστήρ:ον. καταγελᾷν ii
σεµνότητος τῶν θείων ὀνομάτων, παΐγνιον οἵεσθαι
τὰ τῆς Ἐκκλησίας ἔθη, φλυαρίαν τινὰ καὶ µωρίε
τὰ κατὰ τὸ µυστήριον ἑνεργούμενα πάντα: Τί niin
el τῷ Ἑλληνισμῷ παραμµένοντες εἰς διαδολὴν ον
xa0' ἡμᾶς προφέρουσι δόγματος; Οὐχὶ κἀκεῖνοι ql
λωτος ἀφορμὴν τὸ σεμνὸν ποιοῦνται τῶν ὀνομάτων,
CONTRA EUNOMIUM, 195. XI.
852
ἐν οἷς ἡ πίστις κρατύνετα., καὶ διαχλευάζουσι τὰ µυ- A rium efficiuntur ? Quid aniplius illi qui in Helleni-
στικἁ σύµδολα, χαὶ τὰ διατηρούµενα παρὰ τῶν µε-
μυηµένων ἔθης Τὸ δὲ ἓν δόγµασι δεῖν µόνοις οἵεσθαι
τὴν εὐσέβειαν εἶναι, τίγος οὕτως ἴδιον ὡς τῶν Ἑλλή-
νων; "Ens χἀχεῖνοί φασιν εἶναί τι χατὰ τὴν ἑαυτῶν
ὑπόληφιν τοῦ χηρύγματος ἡμῶν πιθανώτερον, xai
: τινα µέγαν ἐς αὐτῶν τινες ὑποτίθενται θεὸν, ύπερ-
ανεστηχότα τῶν ἄλλων xal ὑποχειρίους τινὰς δυνά-
µεις ὁμολογοῦσι, διά τινος τάξεως χαὶ ἀχολουθίας,
ἀλλήλων μὲν πρὸς τὸ μεῖζον f| χαταδεέστερον δια.
φερούσας, ὑπεζευγμένας δὲ πάσας ἐἑπίσης τῷ ὑπερέ-
χοντι. Ταῦτα τοίνυν xal οἱ χαθηγηταὶ τῆς νέας εἰ-
ζωλολατρείας χηρύσσουσι ᾽ xal οὐ δεδοίκασιν οἱ ἑπό-
μενοι τὴν ἐπιχειμένην τοῖς παραβεθηγχόσι χατάχρισιν.
Ὥσπερ οὗ συνιέντες, ὅτι τὸ ἔργῳ τι ποιῆσαι τῶν
ἁτόπων, τοῦ διὰ ῥήματος ἐξαμαρτεῖν µόνον παρὰ
πυλὺ χαλεπώτερον. Οἱ τοίνυν ἔργῳ μὲν τὴν πίστιν
ἀρνοῦμενοι, xal τὰ ἔθη φαυλίζοντες, xal τὴν τῶν
ὀνομάτων ὁμολογίαν περιορῶντες, xaX τὸν Ex τῶν
μυστικῶν συµθόλων ἁγιασμὸν ἀντ' οὐδενὸς εἶναι xpl-
νοντες ' πρὸς δὲ τὰ σεσοφισµένα ῥήματα βλέπειν
ἀναπεισθέντες, xal ἐν τῇ τοῦ γεννητοῦ χαὶ ἀγεννήτου
τεχνολογίᾳ τὴν σωτηρίαν εἶναι νοµίζοντες, τί ἄλλο
καὶ οὐχὶ παραθάται τῶν τῆς σωτηρίας δογμάτων εἰσίν ;
docta verba respicere persuasi, et in geniti atque
δΏιο permanent, ad calumniam nostre doctrinz
proferunt ? Non et illi risus occasionem noininum
venerandam dignitatem faciunt, in. quibus fides
conürinatur, et subsannant mystica symbola, ritus-
que et instituta qua: ab iritiatis observantur ? Quod
autem in decretis oporteat solis putare pietatem
consistere, cujus sic proprium sicut Griecorum
est ? Quoniam etiam illi aiunt, secundum suam
opinionem aliquid esse nostra przedicatione proba-
bilius : quemdam magnum ex ipsis quidam Deum
supponunt, aliis supereminentem, alque subjectas
illi quasdam potestates confitentur ordino quodain
οἱ serie inter se secundum majus vel inferius
differentes, subjectas autem omnes :equaliter ei
qui supereminet. Hzc quidem novae idololatriz
magistri przedicant, neque verentur docere illi qui
hzc sequuntur, transgreasoribus condemnationem
imminere. Quasi non intelligant, quod aliqnid
absurdum facto perpetrare, multo gravius est
quam verbo solo peccare. Qui igitur facto quidem
fidem negant, et instituta ac ritus parvi faciunt, et
nominum confessionem despiciunt, eL ex mysticis
symbolis sanctifleationem pro nihilo dueunt, ad
ingeniti artificioso sermone salutem consistere
opinantes, quid a!iud sunt, quam transgressores documentorum salutis ?
El δὲ τις οἵεται ταῦτα χατά τινα συχοφαντίαν παρ᾽
{μῶν αὐτοῖς ἐπιφέρεσθαι, χαθ ἑαυτὸν διασχεφἀσθω
τὰ wap αὐτοῦ γεγραμµένα, τά τε προτεθέντα ἡμῖν
εἰς ἐξέτασιν, xal ὅσα χατὰ «b ἀχόλουθον τοῖς εἰρη-
μένοις ἑπάγεται. Φησὶ vào τὸν τοῦ Κυρίου νόμον
παραγραἸόμενος (νόμος γάρ ἐστιν fj τῆς θείας µυ-
σταγωχίας παράδοσις) μὴ εἰς Πατέρα τε χαὶ Yiov
παὶ ἅχιον Πνςῦμα τὸ βάπτισμα Υγίνεσθαι, χαθὼς ἓν-
ετείλατο τοῖς μαθηταῖς παραδιδοὺς τὸ μυστάριον ἀλλ᾽
εἰς δημιςργὺν xal χτίστην, xaX οὐ µόνον Πατέρα
qnoi τοῦ Μονογενοὺς, ἀλλὰ χαὶ Θεόν. Ὢ ὁ ποτίνων
thv πλησίον αὐτοῦ ἀνατροπὴν θολεράν ἱ Πῶς ἀάνατα-
ῥρᾶσσει τῇ ἱλυώδει προσθήχη xaY ἀναθολοῖ τὴν ἁλή-
θειαν { Πὼς οὐ δέδοιχε τὴν ἐπιχειμένην ἀρὰν χατὰ
εῶν προστιθέντων τι ταῖς θείαις φωναῖς, ἢ ὑφαιρεῖν
τολμµώντων; Αναγνῶμεν ἐπ αὐτῷ τῶν ῥημάτων τὴν
τοῦ Κυρίου φωνήν. Πορευθέντες, qnot, μαθητεύ-
Quod si quis putat hzc a nobis calumnia quadam
ipsis inferri, quze ab ipso scripta sunt, per se ipse
C consideret, et que nobis ad examen proposita sunt,
el quacumque ex consecutione dictis subjunguntur.
Ait enim. Domini legem pervertens (lex enim cst
divine institutionis traditio ), non in Patrem et
Filium et Spiritum sanctum baptisma fleri, sicut
precepit discipulis tradens mysterium, sed in opi-
licem οἱ creatorem, et non solum Patrem, inquit,
Unigeniti, sed etiam Deum. Proh ! qui proximum
suum potare facit eversionem turbidam! Quomode
turbat ecnosa adjectione et inquinat veritatem ?
Quomodo non extimuit impositam exscerationem
adversus eos qui divinis vocibus aliquid adjiciunt,
vel qui subtrahere audent 1 Legamus in co verbo-
rum vocem Domini. Euntes, inquit, docele omnes
gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii,
cars πάντα τὰ ἔθνη, βαατίζοντες αὐτοὺς εἰς có*D et Spiritus sancti *. Ubi Filium creaturam appel-
ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου
Πνεύματος. Ποῦ Χχτίσμα τὸν Υἱὸν προσηγόρευσε ;
Ποῦ χτίστην χαὶ δημιουργὸν τοῦ Μονογενοῦς τὸν Πα-
τέρα ὁ λόγος ἰδίδαξε; Ποῦ δοῦλος Θεοῦ ἐν τοῖς εἰρι-
µένοις ὁ Υἱὸς εἶναι διδάσχεται; Ποῦ θεὺς τοῦ Ylou
kv τῇ παραδόσει τοῦ μυστηρίου χηρύσσεται; "Apa
νοεῖτε xal συνίετε, οἱ δι ἁπάτης χατασυρέντες πρὸς
«ἂν ἀπώλειαν, τίνα τῶν ἰδίων φυχῶν καθηγητὴν
προεστήσασθε, τὸν νοθεύοντα τὰς ἁγίας Γραφὰς, τὸν
μεταποιοῦντα τὰς θείας φωνὰς, τὸν ἀναθολοῦντα τῷ
Bip βορδόρῳ τὸ χαθαρὸν τῶν τῖς εὖσε-είας δογµά-
«tov, τὸν μὴ µόνον καθ ἡμῶν tt ἑαυτοῦ γλῶσσαν
ὁπλίζοντα, ἀλλὰ xal αὑτὰς μετασχενάζειν imu
10 Math. xzvin, 19. 2.
Javit ? Ubi Patrem, creatorem et cond.torem
Unigeniti, ease sermo docuit ? Ubi in his quae dieta
sunt Filius esse servus Dci docetur ? Ubi Deus Filii.
in mysterii traditione praedicatur 7 Ergo cognoscite
et intelligite qui errore et impostura pertracti ad
interitum estis, quem animarum vestrarum magi-
strum prafecistis, qui adulterat Scripturas sacras,
qui transmutat divinas voces, qui proprio luto et
c&no pura dogmata pietatis inquinat, qui non
solum contra nos suam linguam armat, sed. etiam
ipsas sanctas voces pervertere conalur , qui suam
perversionem Domini doctrina magis ratam et üir-
morem "esse demonstrare ambitiose cont:ndit.
$85
S. GREGORII NYSSENI
98ἡ
Non videtis, quod seipsum excitat. contra. nomen A ροῦντα τὰς ἁγίας φωνὰς, τὸν χυριωτέραν τὴν ἰδίαν
quod adoratur ? Ίια ut. temporis lapsu Domini
nomen silentio involutum exolescat, et pro Christo
Eupomius celebretur. Nondum rationis judicio in-
telligitis, quod meditatio et przparatio et exordium
Antichristi adventus hoc impium dogma οἱ prz-
conium a diabolo velit quoddam fundamentum prius
factum est, Nam qui suas voces Christi sermonibus
plus habere auctoritatis et imperii ostendere aumbi-
tiose obnititur, et a divinis nominibus fidem de-
mutare, οἱ a. mysticis ritibus οἱ sacramentis ad
suum errorem traducere cupide conatur, quid aliud
proprie, quam Antichristus dicatur ?
διαστροφὴν τῖς τοῦ Koplou δ.δασχαλἰας ἀποδεῖςαι
φιλονειχοῦντα. Οὕπω χαθορᾶτε ὃτι ἀντεγείρει ἑαυτὸν —
τῷ πρησχυνουμένῳ ὀνόματις ὥστε σιωπηθΏναι piv
τῷ χρόνῳ τὸ τοῦ Κυρίου ὄνομα, ἀντεισαχθΏναι δὲ
ταῖς Εχχλησίαις ἀντὶ τοῦ Χρ.στοῦ τὸν Εὐνόμιον .
Οὕπω λογίζεσθε ὅτι µελέτη χαὶ παρασχευἣ xal προ-
οἶμιον τῆς τοῦ ᾽Αντιχρίστου παρουσίας τὸ ἄθεον τοῦτο
παρλ τοῦ διαθόλου προχαταθέθληται χήρυγµα, Ὁ
γὰρ τῶν τοῦ Χριστοῦ λόγων χυριωτέρας τὰς ἰδίας
φωνὰς ἀποδεῖξαι φιλονειχῶν, xal µεταλλάξαι τὴν
πίστιν ἀπὸ τῶν θείων ὀνομάτων, xai τῶν μυστιχῶν
ἐθῶν, καὶ συµθόλων εἰς τὴν ἰἱδίαν ἁπάτην, τί ἂν ἄλλο
χυρίως καὶ οὐχὶ ᾿Αντίχριστος λέγοιτο:
ΚΑΤΑ ΕΥΝΟΜΙΟΥ ΛΟΓΟΣ ΙΡ’.
CONTRA EUNOMIUM LIBER DUODECIMUS.
CAPITA SEU SUMMMARIA LIBRI
. DUODECIMI.
4. Duodecimus liber dictum illud ad Mariam : Noli
me tangere, nondum enim ascendi. ad Patrem
meum, mírifice interpretatur.
2. Deinde commemorans Eunomii blasphemiam a
magno Basilio refutatam audentis unigenitum Dei
Filium in tenebras ablegare, simulque apologiam et
defensionem Eunomii, quam pro se instituit, per-
spicue demonstrat, Eunomium in Apologia sua
priorem suam impietatem valde cumwlasse. Ubi
etiam de inaccesso el vero lumine perquam sapienter
disserit.
4. Λάλας | Evangelicum dictum : In. principio erat
Verbum ; et vitam et lucem, et illud : Verbum ca-
ro factum est, male ab Eunomio acceptum, egregie
explanavil, eversa blasphemia : et incarnationem
Domi.i ex benignitate, non ex impotentia seuinfir-
mitate, cooperalioue Patris accidisse ostendit.
4. Rursus planum facit, Eunomium innascibilitatem
ez hieroglyphicis scripturis, et er ;Egyptiorum [α-
bulamentis didicisse : quippe qui in Christianorum
doctrinam Anubin, Ostrin, ei Isin invehat : idque
efficere elaboret,ut homines Unigenito pro passione
nullas gratias habeant ; utpote qui, non voluntarie,
sed nccessitate compulsus passionem subierit;quem -
admodum igni nihil debemus propter calorem, et
aque propter fluzum : ita et hic omnia ποπ ad
liberam [acultates, sed ad naturalem necessitatem
refert.
D. Deinde iterum disserens de vero et inaccesso lu-
mine Patris ei Filii, de proprietate, communitate,
de substantia, deque genito et ingeuito, quod nul-
lam repugnantiam in significato κο includant, sed
quamdam oppositionem | et. distinclionem imme-
diatam indicent, librum claudit.
Sed quod blasphemiz ex consequenti adjacet B
videamus, quod quidem patrocinii et. defensionis
dogmatis ipsorum praecipuum cst argumentum.
ΚΕΦΑΛΑΙΑ TOY AQAEKATOY ΛΟΓΟΥ.
a'. Οὗτος δὲ ὁ ιβ’ Aóyoc τὸν πρὸς τὴν Μαρία»
παρὰ τοῦ Κυρίου ῥηθέγτα Aóyov, Mf; µου ἅπτου"
οὕπω γὰρ ἀναθέδηχα, θαυμιαστῶὼς ἑριιην εύε,.
Ββ’. Εἶτα την παρὰ τοῦ μεγάΊου ΒασιΆλείου &AgT-
γθεῖσαν β.ασφημ/αν τοῦ Εὐνομίου, εἷς τὴν
τοῦ σκότους μοῖραν τὴν Moroye£r1]. ágopícay-
τος θεὸν, xal τὴν τοῦ Εὐνομίου ἁπο-ογίαν
ἤτοι ἀνά-λυσιν τῆς παρ᾽ αὑτοῦ ῥηθείσης βΒ1α-
σφηµ/ας éxüsné£rov, zAeiora ἀπὸ τις Αποο-
ylac τὴν αὐτοῦ νῦν βλασφημία» της προτέρας
᾿ἀποδείκνυσιν' ἐν ᾧ καὶ περὶ τοῦ ἀπρεσίτου
καὶ τοῦ ἆ.1ηθιγοῦ φωτὸς παγσόφως διελή-
4υὐ0ε».
Y'. Πρὸς τούτοις τὴν εὖαγεικὴν ῥῆσιν τὴν, Ἐν
ἀρχῇ ἣν ὁ Λόγος, καὶ τὴν ζωὴν, καὶ τὸ φῶς,
καὶ τὸ, 'O Λόγος σὰρξ ἐγένετο. κακῶς ἐπὶ Εὖὺ-
voulov* παραδόξως ἠἡρμήνευσε, xal τὴν β.α-
σρηµίαν ἀγεσκεύασε, τήν τε οἰκυγομίαν τοῦ
Κυρίου διὰ gi Aavüpwzlar οὐχ ἀδυναμίαν, Πα-
τρός τε συνεργεία γεγενηµέγην δείχκνυσι.
δ. Πρὸς τούτοις δὲ πά1ιν τὸν Εὐνόμιον τὴν
ἀγεγνησίαν ἐκ τῶν ἱερογάυφικῶν τραφῶν, xal
τῆς Αἰγυπτίων μυθοποιῖας καὶ εἰδω.ἱο.ἱατρείας
μεμαθηκέναι διε.λέγχει, Ανγουθιν, xal "Ociptr,
χαὶ Ἴσι τῷ τῶν Χριστιανῶν ἐπεισάγοντα δό-
Ί ματι xal μὴ χάριν τῷ Movoyere: τὸν ἄνθρω-
aov ἔχειν, ὡς κατ ἀνάγχην τὰ πάθη ᾿ δεξάµε-
vor, καὶ yi) βου.όμεγον' xal ὡς οὐδὲν τὸ πὺρ
τῆς θεριότητος, οὔτε τῆς ῥοῆς τὸ ὕδωρ, ὡς οὗ»
εἰς Óvvajur. ὁξουσιαστικὴν, dAÀ'* εἰς «ύσεως
ἀνάγκην τὸ γεγονὸς ἀναφέροντα.
, Εἶτα πάν περὶ ἀ.ἰηθινοῦὺ xal ἀπροσίτου φω-
tóc Πατρ'ς xal Υἱοῦ. ἰδιότητός τε καὶ κους
τητος. xal οὐσίας διεξε.1θὼν. περί τε γεγγητου
xal ἀγεγχήτου, ὡς µηδεμίαν ἑναντιότητα xatà
τὸ σηµαι»έμενον ἔχοντος, ἀ..2 ἀν τίθεσίν coa
καὶ ἀντιδιαστο.1ὴν' ἁμεσίτευτον ἁποδείξας, τν
«1όγον π.Ίηροἳ. "Εως ὦὧδε.
m
AX εἴδωμεν καὶ τὸ Ex τοῦ ἀχολούθου τῇ ῥλασ-
φημίᾳ προχείµενον, ὅπερ ἐστὶν αὑτὸ τὸ χεφάλαιον
τῖς τοῦ δόγµατος αὐτῶν συνηγορίας. Οἵονται γὰρ
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
886
Ἰσχυροτάτην ἀπόδειξι ὧν λέγουσιν ἔχειν οἱ τὸ μεγα- Α Putant enia valentissimam demonstrationem ϱ0-
λεῖον ττς τοῦ Μονογενοῦς δύξης εἰς ταπεινοὺς xal
δουλοπρεπεῖς ὑπολήψεις χατάχοντες, τὸν πρὸς τὴν
Μαρίαν τοῦ Κυρίου λόγον, ὃν μετὰ τὴν ἀνάστασιν
πρὸ τῆς ἀνόδου πεποίηται λέγων, Μή µου ἅπτου,
οὕπω yàp ἀγαδέδηκα πρὸς τὸν Πατέρα µου πο-
ρεύθητι δὲ πρὺς τοὺς ἀδε.ἰᾳούς µου καὶ εἰπὲ ab-
toic, ὅτι ἀγαθαίνω πρὸς tór Πατέρα pov καὶ Πα-
τέρα ὑμῶν, καὶ Θεόν µου, καὶ θεὸν ὑμῶν. Την
μὲν οὖν εὐσεθὴ τῶν εἰρημένων διάνοιαν, χαθ ἣν πε-
πιστεύχαμεν εἰρῆσθαι ταῦτα πρὸς τὴν Μαρίαν, πρό-
δηλον οἶμαι τοῖς παραδεξαµένοις bv ἀληθείᾳ τὴν πί-
στιν * προστεθῄσεται δὲ ὅμως xaX παρ ἡμῶν ὁ περὶ
τούτον λόγος Ev τῷ χαθήχοντι τόὀπῳ. Τέως δὲ μαθεῖν
ἄξιον παρὰ τῶν προφερόντων ἡμῖν τὰς τοιαύῦτας
φωνὰς, ὅτι τὸ ἀναθαῖνον χαὶ τὸ ὀρώμενον, xaX τὸ B
διὰ τῆς Ane Ὑνωρικόμενον xaX ἔτι πρὸς τούτοις τὸ
τοῖς ἀνθρώποις διὰ τῆς ἁδελφότητος οἰχειούμενον,
&pa τῆς θείας, f| τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἴδιον εἶναι
νοµίζουσιν. El μὲν γὰρ φηλαφητὸν xal ὁρατὸν xol
βρώσει χαὶ πόσει διοιχηύµενον, χαὶ τοῖς ἀνθρώποις
ὁμογενὲς χαὶ ἀδελφὸν, xal ὅσα περὶ τὴν σωματιχὲν
χαθορᾶται φύσιν, πάντα ταῦτα χαὶ ἐν θεότητι β)έ-
πουσι, λεγέτωσαν περὶ τοῦ μονογενοῦς Θεοῦ xal
ταῦτα, χαὶ ὅσα βούλονται µαρτυρείτωσαν αὐτῷ, xal
«ἣν πορευτιχὴν ἑνέργειαν, χαὶ τὴν τὀπιχὴν µετάστα-
ctv, ὅπερ ἴδιον τῶν ἓν σώματι περιγεγραμµένων
ἑστίν. El δὲ ὁ μὲν διὰ τῆς Μαρίας ἁδελφοῖς διαλέ-
γεται, ὁ δὲ Μονογενὴς ἁδελφοὺς οὖχ ἔχει' πῶς γὰρ
ἂν ty ἀδελφοῖς τὸ μουογενὲς διασώςοιτο; Καὶ ὁ εἰπὼν
Πνεῦμα ὁ θεὸς, φησὶ πρὸς τοὺς μαθητὰς ὁ αὐτὸς, C
ὅτι Ἐη.Ἰαφήσατέ µε, ἵνα δείξη ὅτι ψηλαφητὴ μὲν ἡ
ἀνθρωπ΄'νη φύσις, ἀναφὲς δὲ τὸ θεῖον. Καὶ ὁ εἰπὼν,
Ποςεύομαι, τὴν τοπιχὴν διασημαίνει µετάστασιν. Ὁ
ἓὲ τὰ πάντα συμπεριειληφὼς, ἓν ᾧ, χαθώς φησιν ὁ
Απόστολος, ἑχτίσθη τὰ πάντα, xol àv ᾧ τὰ πάντα
συνέσττκχεν, οὐδὲν Ey τοῖς οὖσιν ἔξω ἑαυτοῦ ἔχει, εἰς
ὃ χατά τινα Χίνησιν dj µεταχώρησις γίνεται. Οὑὐδὲ
γὰρ ἴστιν ἑτέρως ἐνεργῆσαι τὴν χἰνησιν, μὴ τοῦ
μτθισταμένου τὸν μὲν ἐν dp fjv ἀπολείποντοξ, ἕτερον
δι ἀντ.λαμθάνυντος τόπον. Τὸ δὲ διὰ πάντων ἦχον,
xai iv πᾶσιν ὃν, καὶ πάντα περικρατοῦν, xal ὑπ
οὐδενὺς τῶν ὕντων περιειργόµενον, οὐκ ἔχειν Oxon
µεταχωρήσει, τῷ μιδὲν εἶναι xevby τοῦ θείου πλη-
ρώματος. Πῶς χαταλιπόντες οὗτοι τὸ ix τοῦ φαινο-
µένου τὰς φωνὰς Υίνεσθαι, ταύτας τῇ θείᾳ τε καὶ
ὑπερεχούσῃ πάντα νοῦν ἐφαρμόκουσι φύσει; Σαῶς
«oU ᾿Αποστόλου iv τῇ πρὺς ᾿Αθηναίους δηµηγορίᾳ
φοιοῦτον ἁπαγορεύοντος ἐπὶ θεοῦ νοµἰζειν. Ὡς οὐχὶ
διὰ φηλαφήσεως εὐρισχομένης τῆς θείας δυνάµεως,
ἀλλὰ διὰ νοητῆς θεωρίας xat πίστεως, f] πάλιν ὁ 3:-
6ρωχὼς ἐν ὀφθαλμοῖς τῶν μαθητῶν, ὁ ἐπαγγειλάμε-
voz kv τῇ Γαλιλαία πρράφειν τὲ χαὶ ὀφθήσεσθαι, «iva
τὸν ὀφθησόμενον αὐτοῖς μινύσι; "Δρα τὸν θεὸν, ὃν
οὔτε bópaxí τις, οὔτε ἰδξῖν δύναται; "H τὸν σωµατι"
χὸν χαρακτῆρα, τουτέστι, την τοῦ δούλου popzhv, iv
ᾗ ἦν ὁ θεός; El τοίνὸ» φανερῶς διὰ τῶν εἰρημένων
* Joan. xx, 17. ? Joan. iv, 24.
* Luc. xxiv, 39.
rum qus asserunt habere, qui Uuigeniti gloriz
majestatem ad humiles et serviles opiniones redi-
gunt, verbum Domini ad Mariam, quod post resur-
rectiouem ante ascensionem fecit dicens : Noli me
tangere, nondum eniin ascendi ad Patrem meum :
sed vade ad (rutres meos. ei dic eis: Ascendo ad
Patrem. meum et Patrem vestrum, Deum meum, εί
Deum vestrum '. Piam igitur horum dictorum sen-
tentiam, secundum quam credidimus hoc dicta
esse ad Mariam, prxcognitam his qui in veritate
fidem acceperunt arbitror ; nihilominus tainen quid
de eo dicendum sit ac sentiendum, loco congruo
proponemus. Interea autem ab his qui has tales
voces nobis proferunt, opere pretium est discere :
an id quod ascendit el quod videtur, quodque
tactu dignoscitur, preterea quod hominibus per
fraternitatem cognatum est, divine, vel human:
nature proprium esse rentur. Si enim quod tra-
citatur et videtur, et cibo et potu ministratur, et
hominibus cognatum et germanum , et quaecunque
in corporali natura cernuntur, hae omnia eliam in
divinitate spectant, de unigenito Deo liec. etiam
dicant, et quacunque volunt ei attribuant, et
ambulandi actum εἰ localem — miigrationenm ,
quod quidem est proprium corum quz in
corpore cireumscripta sunt. Quod si ille est qui per
Mariam cum fratribus disserit, Unigenitus autem
fratres non habet : quomodo eniin in fratribus quod
unigenitum est conservaretir? Et qui dixit, Deus
spiritus est *, idem ait ad discipules, Palpate me *,
ut ostenderet quod palpabilis quidem natura hu-
mana, quod autem divinum est, tactu. percipi ne-
quaquam potest. Et qui dixit, Vado, localem signi-
ficat profectionem. Qui autem omnia complexus est,
in quo, sicut ait Apostolus, creata sunt oinnia, οἱ it
quo consistunt *; nihil eorum qua sunt extra se
ipsum habet, ad quod motu aliquo possit secedere.
Neque enim aliter motum fieri contingit, nisi quod
transmigrat, eum quidem ju quo erat, relinquat,
alterius vero locui occupet. Quod autem per om-
nia penetrat, et in omnibus est, et omnia continet,
et a nullo eorum qux sunt. circumscribitur, nonu
liabet quo transmigret, quia nihi! sit inane et divina
p plenitudine vacuum. Quo modo isti omittentes, has
voccs fieri ab eo quod cernitur et apparet (nempe
ab humanitate Christi), has divin: et omnem in-
tellectum superanti naturz applicant? Cum Aposto-
lus aperte in concione ad Athenienses de Dco talc
prohibeat existimare *. Quia non per palpationem
el tictum vis divina invenitur, sed per intellectua-
lem contemplationem et fldem, vel rursus qui co-
medii in oculis discipulorum, et qui promisit in
Galilea se precessurum et. visum iri, quem viden-
dum ipsis significat? An Deuin? quem nemo un-
quam vidit, neque videre potest ^? an. corpoream
fizura:n, loc est, servi formam in. qua erat Deus?
* Col. i, ἐς.
* Act. xvii, 25. ^ Joan. 1, 18.
891
S. uREGORII NYSSENI
Si igitur manifeste per ea qua sunt dicta, ad id A πρὸς τὺ θλεπόµενον, xal ἀντιτυποῦν xal χινούμενονρ
quod cernitur et palpatur, et quod movetur, quod.
que nature discipulorum homogeneum, dictorum
refertur intelligentia, nibil autem ejusmodi conspi-
citur in eo qui est inaspectabilis et incorporeus, et
qui nec tactu percipi potest, nec forma figurari;
quomodo ipsum unigenitum Deum, qui erat in
principio et in Patre est, ad equalem honorem cum
Petro eti Andrea et Joanne, et reliquis apostolis
redigunt? dum etiam dicunt ipsos fratres esse, et
conservos Unigeniti. Atque omne studium ipsorum
ad hune scopum spectat, ut. demonstrent tantum
abesse Patrem secundum nature majestatem ab
Unigeniti dignitate οἱ virtute et essentia, quantum
supra humanam essentiam sese extulit. Atque hujus
sententie. sermonem hunc faciunt patronum: qui
ex :xquo Patris et Domini, et discipulorum Downini
communem facit naturam, ut nulla inter eos secun-
duni naturalem dignitatem intelligatur differentia,
in co quod siwiliter ipse et bujus et illorum l'ater
et lews esse existimetur.
Et talis quedam est quz ex consequentia elicitur
blasphemi:x astructio. Ita ut vel ctiam discipulis por
relativam significationem essentize communitatem
cum Patre attribuat; vel neque Dominum per hanc
vocein ad communionem naturze Patris adducat,
Et: quemadmodum servitutem discipulorum probat
ex eo quod ipsorum Deus nominatus cst, qui est
super omnia: similiter ctiam Filium. servire Deo
per ea qua sunt dicta confitetur. Quod igitur divi-
nitati Unigeniti verha ad Mariam facta non con-
gruunt, ex hoc verborum sensu licet pereipcec. Qui
'enim est per omnia cum ad zqualitaitem. humanze
brevitatis seipsum hutniliasset, ille est qui ea quz
dicta sunt loquitur. Quz:enam vero ipsorum verbo-
rum est intelligentia, exacte sciverint illi qui per
Spiritum mysterii profunda perscrutantur. Quxcun-
que auiem ex his percipere potuimus, juxta Patrum
expositionem hac paucis apponemus. Qui natura
eorum qui aunt Pater est, ex quo omnia ortum
liabent, unus ab Apostoli magniloqueiutia. przedicae
tar: Unus. inquit, Deus et Pater, ex quo omnia !.
Ergo humana natura non aliunde in creaturam
venit ; neque fortuito aut propria vi in rerum na-
turam producta est, sed factorem et naturg sue
conditorem non alium sortita est quam omnium
Patrem. Atque ipsum divinitatis nomen, nihil aliud
significat preter eain vim qua omnia contemplatur
et omnibus providet, quam etiam proprie habuit
erga genus humanum. Qui enim facultatem et. vin
his αι sunt, ut essent prxbuit, Deus est et. in-
spector eorum qu: ab illo facta sunt. Sed quoniam
per insidias ejus qui in nobis sevit contumaciz sive
rebellionis lolium, non amplius paterni characteris
imaginem natura n^stra in seipsa conservavit, sed
αἱ feeditatem peccati deformata est: idcirco per eam
similitudinem qux per electionem fit, et a libcro
' I Cor. vin, 6.
xal ὁμογενὲς τῇ φύσει τῶν μαθητῶν, fj διάνοια τῶν
εἰρημένων φέρεται" τῶν δὲ τοιούτων οὐδὲν περὶ τὸν
ἁδρατόν τε καὶ ἀσώματον xal ἀναφῃ καὶ ἀνείδκον καθ -
ορᾶται' πῶς αὐτὸν τὸν μονυγενῆ θεὸν, τὸν Ev ἀρχῇ
ὄντα, xat ἓν τῷ Πατρὶ ὄντα, εἰς τὸ ἁμότιμυν Πέτρῳ,
καὶ Ανδρέα, χαὶ Ἰωάννῃ, xai τοῖς λοιποῖς τῶν ἁποστό-
luv χατάγουσιν; àv τῷ καὶ ἁδελφοὺς αὐτοὺς λέγειν
εἶναι τοῦ Μονογενοῦς xal ὁμοδούλους. Καὶ πᾶσα πρὸς
τοῦτον αὐτοῖς τὸν σχοπὺν ἡ σπουδὴ βλέπει , τὸ δεῖξαι
τοσοῦτον ἀφεστῶτα χατὰ τὸ μεγαλεῖον τῆς φύσεως, τὸν
Πατέρα τῆς τοῦ Μονογενοῦς ἀξίας τε xal δυνάμεως
xal οὐσίας, ὅσον xai τῆς ἀνθρωπίνης οὐσίας ὑπερ-
ανέστηχε ' xal τῆς διανοίας ταύτης τοῦτον τὸν λόγον
ποιοῦνται συνῄγορον, τὸν Ex τοῦ [aou τήν τε τοῦ Πα-
τρὸς xal tiv τοῦ Κυρίου, xal τῶν μαθητῶν τοῦ
Κυρίου φύσιν κοινοποιοῦντα. Ὡς μιδεμιᾶς μεταξὺ
νοουµένης χατὰ τὴν φυσικὴν ἀξίαν δια φ2ρᾶς ' Ev τῷ
παραπλησίως αὐτὸν, καὶ τούτου χἀχείνων Πατέρα
τε χαὶ θεὺν εἶναι νομίσεσθαι.
Καὶ τοιαύτη τίς ἐστιν dj χατὰ τὸ ἀχόλουθον τῆς
βλασφημίας χατασχευἡ, ὡς f] xaX τοῖς μαθηταῖς διὰ
τῆς σχετιχῆς σηµασίας τὸ χοινὸν τῆς οὐσίας Tp
τὸν Πατέρα συμμαρτυρεῖσθαι, ἢ μηδὲ τὸν Κύριον διὰ
τῆς ςωνῆς εἰς χο.νώνίαν τῆς τοῦ Πατρὸς ἄγειν φύ-
Gt; χαὶ ὡς τὴν δουλείαν τῶν μαθητῶν, τὸν θεὸν
αὐτῶν ὀνομασθῆναι τὸν ἐπὶ πάντων παρἰσττησι, χατὰ
τὸν αὐτὸν λόγον, xai τὸν Υἱὸν δουλεύειν τῷ θεῷ διὰ
τῶν εἰρημένων ὁμολογεῖσθαι. "Ότι μὲν οὖν οὗ «ἢ
θεύτητι τοῦ Μονογενοῦς ἑἐφαρμόζεται τὰ πρὸς τὴν
Μαρίαν ῥήματα, δι αὐτῆς ἔστι τῆς τῶν εἰρημένων
διανυίας μαθεῖν. Ὁ γὰρ διὰ πάντων πρὺς τὸ ὁμότι-
pov τῆς ἀνθρωπίνης βραχύτητος ἑαυτὸν, φασὶ. ta-
πεινώσας, ἐχεῖνος φθέγγεται τὰ εἰρημένα. Τίς δὲ
αὐτῶν τῶν ῥημάτων ἐστὶν fj δ.άνοια, τὴν μὲν ἀχρί-
θειαν εἰδεῖεν ἂν οἱ διὰ τοῦ Πνεύματος τὰ βάθη τοῦ
μυστηρ/ου διερευνώµενοι. "Oca δὲ xaX si; ἡμετέραν
ἥχει χατάληφιν κατὰ τὴν τῶν Πατέρων ὑφέγηδι,
ταῦτα δι ὀλίγων παραθησόµεθα. Ὁ τῇ φύσει Πατὴρ
τῶν ὄντων, ἐξ οὗ τὰ πάντα τὴν γένεσιν ἔχει, etc παρὰ
τῆς τοῦ ᾿Αποστόλου µεγαλορωνίας ἀνχκεχήρυχται'
Elec γὰρ θεὺς, crat, xal Πατὴρ, ἐξ οὗ τὰ πάντα.
Οὐκοῦν ἡ ἀνθρωπίνη φύσις, οὐχ ἀλλαχόθεν ἐπεισ-
ἦλθε τῇ χτίσει , οὐδε. αὐτομάτως ἐνεφύη τοῖς Tiv
γῶσιν * ἁλλὰ τὸν ποιητὴν xai αὐτῖς τῆς ἰδίας συστά-
σεως οὐχ ἄλλον ἔσχεν, f| τὸν Πατέρα τῶν πάντων,
Καὶ αὐτὸ δὲ τὸ τῆς θεότητος ὄνομα, εἴτε τὴν re
πτιχὴν, εἴτε τὴν προνοητικχὴν ἐςουσίαν σημαίνει,
fjv οἰχείως εἶχε πρὸς τὸ ἀνθρώπινον. Ὁ γὰρ τν
δύναμιν παρασχὼν τοῖς οὖσι τοῦ εἶναι, θεὺς xo
ἑπόπττς τῶν bm ἐχείνου γεγονότων ἑστίν. "AX ἐπιὶ
κατ ἐπιδουλὴν τοῦ ἑνσπείραντος ἡμῖν τὸ τῆς ἀπει-
θείας ζιζάνιον, οὐχέτι τοῦ πατρικοῦ χαραχτῖροι !
φύσις ἡμῶν τὴν εἰχόνα iq" ἑαυτῆς διεσώσατο ” ἀλλὰ
πρὸ; τὸ alayoc τῆς ἁμαρτίας μετεμορφώθη - διὰ ovt?
διὰ τῆς κατὰ τὴν προαίρεσιν ὀμριότητος εἰς την πονηρᾶν
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Xil.
890
συγγἑνειαν τοῦ πατρὸς τῖς ἁμαρτίας εἰσεποι/θη. Ὡς A mentis arbitrio depenuet, d improbam cognationem
Μηχέτι τοῦ ἀποχηρυχθέντος ἓν τῇ ἰδίᾳ xaxía , τὸν
ἀγαθόν τε xal ἀληθινὸν εἶναι Πατέρα τε xa θ:όν -
ἁλλ᾽ ἀντὶ μὲν τοῦ φύσει ὄντος θεοῦ, τεὺς «ύσει
ph ὄντας θεοὺς τιμηθῆναι χαθώς φησιν ὁ ᾿Από-
στολος , ἀντὶ δὲ τοῦ ἀληθινοῦ Πατρὺς , τὸν φευξώνυ-
pov νοµισθῆναι πατέρα * χαθώς που δι αἰνίγματος 5
προφήτης Ἱερεμίας λέγων * ὅτι Εφώνησε πέρδιξ,
συνήγαγεν d οὐκ ἔτεχεν. Ἐπειδὴ τοίνυν τὸ χεφά-
λαιον τῆς συμφορᾶς ἡμῶν τοῦτο ἦν, τὸ ἐξοιχειωθῆ-
ναι τοῦ ἀγαθοῦ Πατρὸς τὸ ἀνθρώπινον, xaX τῆς θείας
ἐπόγεώς τε xal χηδεµονίσς ἔξω γενέσθαι * διὰ τοῦτο
ὁ πᾶσαν τὴν χτίσιν τὴν λογικὴν ποιµαίνων , Χαταλι-
κὼν ἓν τοῖς ὑψηλοῖς τὴν ἁπλανῆῃ τε xat ὑπερχόσμιον
ποίμντν, τὸ πεπλανηµένον πρόδατον , τὴν ἡμετέραν
patris peccati ascita est. lta ut ejus, qui abdicatus
est in suo peccato, non awplius sit. bonus et. verus
Pater et Deus, sed pro eo qui natura Deus est, illi
qui natura non sunt. dii colatur, quemadiwodum
. ait Apostolus ^, pro vero autem Patre, falsus pater
existimetur, sicut alicubi per a»nigma propheta Jere-
mias dicit: Perdix vocem edidit, collegit que non
peperit *. Quoniam igitur nostr: calamitatis pr:e-
Cipuum caput hoc erat, nempe qued bumana natura
a bono lP'atre exhzredata erat, et a divina intuitione
et cura divina exclusa erat: ideo qui omnem ratio-
nalem creaturam pascit, relicto in excelsis iner-
rante ei snpermundano grege, ad errantem ovem,
nostram intelligo naturam, prz benevolentia erga
λέγω φύσιν, ὑπὸ φιλανθρωπίας µετέρχεται. Πολ]ο- D genus humanum accedit : multesima enim et mini-
στὸν Υάρ ἐστι xal ἑλόχιστον µέρος, εἰ πρὸς τὸ πᾶν
χρίνοιτο, Ἡ ἀνθρωπίνη φύσις, ἡ μόνη χατὰ τὸ τῖς
παραθολῖς αἴνιγμα, τῆς λογικής ἑκατοντάδος διὰ
τῆς χαχίας ἀποφοιτήσασα. Ἐπεὶ οὖν ἀποζενωθεῖσαν
τοῦ θεοῦ τὴν ἡμετέραν ζωὴν δι ἑαυτῆς πάλιν ἐπὶ
τὴν ὑψηλήν τε xai οὐράνιον χώραν ἀναλτφθῆναι
ἁμήχανον fjv, διὰ τοῦτο, καθώς φησιν ὁ ᾿Απόστολος,
'O μὴ Trovc ἁμαρτίαν, ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτία γίνε-
ται, καὶ τῆς χατάρας ἡμᾶς ἐλευθεροῖ , τὴν ἡμετέραν
Χχατάραν οἰχξιωσάμενος,. καὶ τὴν ἔχθραν ἡμῶν τὴν
διὰ τῆς ἁμαρτίας πρὸς τὸν cb» γεγενηµένην άναλα-
Gv , χαὶ ἐν ἑαυτῷ ἀποχτείνας χατὰ τὸν τοῦ Άπο-
ατόλου λόγον (ἔχθρα δὲ fjv fj ἁμαρτία) , xaX γενόµε-
vog; ὅπερ ἡμεῖς, δι ἑαυτοῦ πάλιν couvre τῷ θεῷ
τὸ ἀνθρώπινον. Τὸν γὰρ χαινὸν ἐχεῖνον ἄνθρωπον C
15v χατὰ Ochy. χτισθέντα, ἓν ᾧ χατῴχησε τὸ πλήἠ-
ῥρωμα τῆς θεότητος σωματικῶς, τοῦτον διὰ χαθα-
ῥότητος τῇ συγγενείᾷ τοῦ Πατρὺς τῆς φύσεως ἡμῶν
προσοιχειώσας, πᾶσαν τὴν χοινωνὸν τοῦ σώματος
αὐτοῦ xal συγγενή φύσιν πρὸς την αὐτὴν χάριν
συνεφειλχύσατο. Καὶ τοῦτο διὰ τῆς Υυναιχὸς οὐ πρὺς
ἐχείνους τοὺς μαθητὰς µόνον, ἀλλὰ χαὶ πρὸς πάν-
φας τοὺς µέχρι τοῦ νῦν µαθητενοµένους λόγῳ εὐαγ-
Τελίζεται΄ ὅτι οὐχέτι ἓν ἀποχηβύκτοις ὁ ἄνθρωπος,
οὐδὲ τῆς τοῦ θεοῦ βασιλείας ἀπόθλητος * ἀλλό πάλιν
υἷὃδς, πάλιν ὑπὸ τὸν θεὸν τεταγµένος, τῇ ἀπαρχῇ
τῆς ἀνθρωπότητος συναγιασθέντος xal τοῦ φυράµα-
κος. Ιδοὺ γὰρ, φησὶν, ἐγὼ καὶ τὰ παιδία d µοι ἔδω-
x&v ὁ θεός’ ὅθεν ὑμεῖς ἀπεφοιτῆσατε, σάρχες xal
αἷμα διὰ τὴν ἁμαρτίαν γενόµενοι, ἐχεῖ πάλιν ὑμᾶς
ἀναλαδὼν ἐπανῆγαγεν ὁ δι ἡμᾶς χεχοινωνηκὼς
σαρχός τε χαὶ αἵματος. Καὶ οὕτω γέγονε χαὶ ἡμέτε-
po; Πατ]ρ xai θεὸς, οὗ πρότερον διὰ τῆς ἁποστσσίας
ἡλλοτριώθημεν. Οὐχοῦν εὐαγγελίζεται τὴν ἀγαθὺν
ταύτην εὐεργεσίαν διὰ τῶν εἰρημένων ὁ Κύριος. Καὶ
ἔστι τὰ ῥήματα, οὐ τῆς τοῦ Υἱοῦ ταπε,νότττος ἔλεγ-
χος, ἀλλὰ τῆς ἡμετέρας πρὸς τὸν Ochy χαταλλαγΏς
εὐαγγέλια. Τὸ γὰρ περὶ τὸν κατὰ Χριστὺν ἄνθρω-
πον γεγενημένον , xotwh τῆς πίστεως τῶν ἀνθρώπων
χάρις ἐστίν. Ὥσπερ vp τὸ κατωφερὲς xai εἰς γῆν
"Ποπ.1, 21. * Jerem. xvai, 11. Η Cor. v, 20, !! Gal. in, 15.
δν [sa. vint, 18.
ma pars, si cum universo conferatur, natura hu-^
mana, qua sola secundum parabola znigna ratio-
nalis centuriz propter vitium a grege secesserat.
Quoniam igitur omuino fleri non poterat, ut a Deo
abalienata nostra vita, per: se rursus ad excelsum
et caelestem locum assumeretur , idcirco quemad—
modum ait Apostolus, Qui non norit peccatum, pro
nobis peccatum fii 9, et nos a maledictione liberat,
nostram maledictionem sibi propriam faciens '':
et inimicitiam nostram per peccatum eum Deo ini-
tam assuniens, cl in semetipso interficiens secun-
dum Apostoli sermonem !* (inimicitia enim erat
peccatum); οἱ factus idem quod nos, per scipsum
rursus Deo genus humanum conjunxit. Novum enim
illum hominem qui secundum Deum creatus est, in
quo omnis plenitudo divinitatis corporaliter habi-
tat !*, hunc per puritatem cognationi Patris naturze
nostrz adjungeus: o:mnem corpuri suo communi-
cantem et cognatam naturam ad eandem gratiam
una etiam traxit, Atque hoc. per mulierem non ad
illos discipulos solum, sed ad omnes ad hoc usque
tempus qui instituerentur, evangelizatur : quod non
amplius inter abdicatos homo est, neque a reguo
Dei depulsus ; sed iterum filius, rursus Deo sub.
jectus, per primitias humanitatis sanctificato etiam
fermento. Ecce enim, inquit, ego et filioli quos mihi
dedit Deus '*: unde vos discessistis, carnes ct san.
guis per peccatum facti, illuc rursus vos assumptos
p reduxit, qui propter nos carnis et sanguinis parti-
ceps esse voluit. Atque sic factus est ctiam Pater
noster, et Deus a quo prius per defectionem alie-
nati eramus. Ergo bonum lioc heneflcium per ea
quz dicta sunt. evangelizat Dominus. Et sunt verba
h:c, non Filii vilitatis argumentum, sed. nosirz
cum Deo recouciliationis evang.lia. Quod enim iu
humanitate a Cliristo assumpta factum est, com-
munis fidei hominum gratia est. Quemadmoduin
enim cum illud quod suapte natura deorsum ten-
dit et ad terram pondere suo vergit corpus, per
aerem ad carlos ferri intuemur, credimus seeundum
'* Eplice. 1, 16, !? Coloss. 11, 9.
01
Apostoli sermonem , 195 raptum iri in nubibus obviam
Christo in aera '* : sic cum audivimus quod nostra
rum primitiarum Pater et Deus factus cst, qui
verus est. Deus et Pater, non amplius ambigimus
eumdem et nostrum Patrem οἱ Deum factum esse,
qui didicimus quod eamdem viam ingrediemur,
quam noster precursor pro nobis ingressus est
Christus. Quod autem per mulierem cjusmodi gra-
tia significetur, hoc ipsuin eti: consonum est
notioni reddite. Quoniam, sicut ait Apostolus,
mulier seducia in pravaricatione fuit '*; ct defectio-
nis a Deo quz per inobediertiam facta est dux fuit:
idcirco resurrectionis prima fit testis, ut ruinam
quz ex przvaricatione secula est, per fidem resur-
rectionis erigeret. EL quemadmodum sermonum ab
initio serpentis ad virum ministra ct consiliaria
facia '", principium mali et sequelam vitz intulit :
sic ejus qui morti dedit defectorem draconem, ser-
mones ad discipulos perfereus, hiominibus dux et
princeps fldei efficeretur, per quam merito prima
mortis occasio dissolvitur. Sed verisimile est a di-
ligentioribus utiliorem aliquam explicationem pro-
positorum posse inveniri. Quod si etiam nihil in-
veniretur, illam tamen qua ab adversariis profer-
tur, prorsus otiosam esse et inanem, si ad eam qux
inventa est conferatur, quemlibet pie sentientem
astipulaturum esse arbitror. llla quidem ad Uni-
geniti glorie destructionem conficta est, et. nihil
ampliué: hacc vero (nostra scilicet) ceconomiz sive
dispensationis secundum liominem scopum continet,
Demonstratum est enim quod non ille qui tangi non
polest, neque transinutari, neque videri ; sed quod
cerni et moveri et palpari potest, quod quidem hu-
mana natura proprium est, Marias mandatum da-
bat ad fratres sermonem deferre.
Preterea. hoc (tiam insuper examinemus, quain
defensionem facit pro iis in quibus a. magio Da-
silio reprenleusus est, tenebrarum portiorenm uni-
genito Deo assignans, dum dicit : Quantum distat
genitum ab ingenito, tantum dissidet lumen a lu-
mine. Cum enim ille demonstrasset. non secunduin
remissionem aliquam οἱ intentionem geniti. cum
ingenito distantiam esse: sed ex diametro opposi-
tonem in signiflcalis esse; atque ex positorum
consequentia confecissct, quod si eadem propor-
tione paternum lumen a Filii lumine differt, ac in-
g»nitum distat a genilo, necesse est omnino non
luminis inmminutionem in Filio intelligi, sed abso-
Itam alienationem, sive privationem. Ut enim non
licet dicere generationem esse remissan ἆγενντ-
σίαν, sive ingenerationem, sed in universum oppo-
sitive distant inter se significata ingenerationis et
generationis : sic si eamdein servant. discrepautian
paternum lumen cum eo lumine quod in Filío
intelligitur, ex consequentia non amplius Filius esse
S. GREGORII NYSSENI 893
A βρίθον τεῦ σώματος, διαέριον ἐπὶ τοὺς οὑρανοὶς
ἰδόντες φερόμενον , πιστεύομεν χατὰ τὸν τοῦ 'Áro-
στόλου λόγον καὶ ἡμεῖς ἀἁρπαγήσεσθαι ἓν νεγέ-
Jaw εἰς ἁπάντησιν τοῦ Κυρίου εἰς ἀέρα. Οὕτως
ἀκηκοότες , ὅτι τῆς ἡμετέρας ἀπαρχῖς Πατὴρ xoi
θεὺς γέγονεν 6 ἀληθινὸς θεὸς xai Πατὴρ . οὐχέτι
ἀμφιδάλλομεν , τὸν αὐτὸν xal ἡμέτερον Πατέρα xoi
Θεὸν γενέσθαι, µαθόντες ὅτι εἰς τὴν αὑτὴν εἰσ-
ελευσόµεθα , ὅπου πρόδρομος ὑπὲρ ἡμῶν εἰσῆλθεν ὁ
Χριστός. Τὸ δὲ διὰ γυναιχὸς τὴν χάριν µηνύεσθα:,
xai αὑτὸ σὐμφωνόν ἐστι τῷ ἀποδοθέντε νοήµατι.
Ἐπειδὴ γὰρ, χαθώς φτσιν ὁ Απόστολος, Ἡ τυνὴ
ἑξαπατηθεῖσα ἐν παραέάσει }έ]ονε, χαὶ τῆς ἆπο-
στάσεως τῆς ἀπὸ τοῦ Θεοὺ διὰ τῆς παραχοΏς xpon-
Υήσατο ΄ διὰ τοῦτο τῆς ἁναστάσεως πρώτη Υίνεται
D µάρτυς, ἵνα thv ix τῆς παραδάσεως χαταστροςἣν
διὰ τῆς χατὰ τὴν ἀνάστασιν πίστεως ἀνορθώσῃ. Καὶ
ὥσπερ τῶν τοῦ ὄφεως λόγων τὸ χαταρχὰς Υενοµένη
πρὸς τὸν ἄνδρα διἀχονός τε καὶ σύμθουλος, ἀρχὴν
τοῦ καχοῦ τῷ Bip καὶ ἀχολονθίαν εἰσήνεγχεν * οὕτω
τοῦ θανατώσαντος τὸν ἁποστάτην δράκοντα τοὺς λ}ό-
γους τοῖς μαθηταϊῖς διαχοµίσασα , ἀρχηγὸς τοῖς ἀν-
θρώποις τῆς πίστεως γένηται, δι fj; εἰχότως ἆνα-
λύεται ἡ πρώτη τοῦ θανάτου ἀπόφασις. Αλλ' εὗρε-
θηναι μὲν εἰχὸς παρὰ τῶν ἐπιμελεστέρων ὠφελιμω-
τέραν τινὰ τῶν προχειµένων ἐξήγησιν εἰ δὲ xal
μηδὲν εὑρίσχοιτο, ἐχείνην πάντως ἀργεῖν τὴν παρὰ
τῶν ἐχθρῶν προφεροµένην, συγχρίσει τῆς εὑρεθεί-
σης, πάντα οἶμαι τὸν εὐσεθοῦντα σννθγσεσθαι. Ἡ
μὲν γὰρ ἐπὶ χαθαιρἑσει τῆς τοῦ Μονογενοὺς δόξις
συµπέπλασται, χαὶ πλέον οὐδέν * αὕτη δὲ τῆς χατὰ
τὸν ἄνθρωπον οἰκονομίας τὸν σχοπὸν περιέχει.
Ἐδείχθη γὰρ ὅτι οὐχ ὁ ἀναφής τε καὶ ἀμετάθετος,
καὶ ἁόρατος, ἀλλὰ τὸ βλεπόμενόν τε xal χινούμενον
xai ψηλαφώμενον ' ὅπερ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως
ἴδιόν ἐστι, τῇ Μαρία τὴν ἐντολὴν ἑδίδου πρὸς τοὺς
ἁδελφοὺς διαχονῆσαι τὸν λόγον.
"Ett xal τοῦτο προσεξετάσωμεν * οἵαν ve mol, tat
την ἀπολογίαν ὑπὲρ ὧν ἀπηλέγχθη παρὰ τοῦ ptyá-
λου Βασιλείου, εἰς τὴν τοῦ σχότους μοῖραν τὸν µονο-
γενη θεὸν ἁφρορίκων ἐν τῷ λέγειν * Όσον διέστηκχε τὸ
γεννητὸν πρὸς τὸ ἀγέννητον , τοσοῦτον παήλλαχται
τὸ φῶς πρὸς τὸ φῶς. Δείξαντος γὰρ ἐχείνου μὴ χα-ὰ
Ὀφεσίν τινα xal ἐπίτασιν τοῦ γεννητοῦ πρὸς τὸ
p ἀγέννητον τὴν διάστασιν εἶναι ἀλλ᾽ ἐχ διαμέτρου
τὶν ἀντίθεσιν ἐν τοῖς σηµαινοµένοις ὑπάρχειν χαὶ —
συλλογισαµένου διὰ τῆς τῶν τεθέντων ἀχολουθίας, «-
ὅτι ἀναλόγως τῇ ἁγεννησίᾳ καὶ τῇ γεννήσει, oUm
πατρ!ικοὺ φωτὸς πρὸς τὸ τοῦ Υἱοῦ παραλλάσσοντος κι»
ἀνάγχη πᾶσα μὴ ἑλάττωσιν φωτὸς ἐπὶ τοῦ Υ ο
νοηθῆναι, ἀλλὰ παντελῆ ἀλλοτρίωσιν. Ὡς vip οὗ
ἔστιν εἰπεῖν ὑριεμένην ἀγεννησίαν εἶναι τὴν Ὑέννη----
σιν' ἀλλά καθόλου διέστηχεν ἀντιθετιχῶς ἀπ᾿ ἀλλή---
λων τὰ σηµαινόµενα τῆς ἀγεννησίας xaX «nz γεννἠ---
G:t9;* οὕτως εἰ τῆν αὐτὴν φυλάσσοι παρακλα.ἵν 79
πατριχὸν Qus πρὸς τὸ ἐν τῷ Yl νορύµενον có , ἐκ
τῆς ἀχολονθίας οὐχέτι ὁ Υἱὸς εἶνχι ὑποληγθήσεται,
* ]) Thess. iv, 16. '* E Tim. n, 14. !" Gencs. 11, 4. sqq.
CONTRA EUNOMIUM, LIB. ΧΙ.
αὐτῆς τε τῆς ἁγεννησίας xat τοῦ xaz' αὐτὴν A existimabitur, ex sequo tam ab ipso iugenito quam
ἔξω γινόµενος * ὁ δὲ ἄλλο τι παρὰ τὸ φῶς ὧν,
πρὸς τὸ ἀντιχείμενον οἰχείως κατὰ τὸ ἀχό-
ἕξει. Ταύτης τοίνυν τῆς ἁτοπίας Ex τῶν τε-
ἀναφανείσης , ἀναλύειν ἐπιχειρεῖ ὁ Εὐνόμιος
χνιχαῖς ἐφήδοις τῶν ἀποδείξεων , οὑτωσὶ λέ-
Ίσμεν γὰρ, ἵσμεν τὸ φῶς τὸ dAntirór,
εὐν ατίσαντα τὸ φῶς μετὰ τὸν cópavór
ἣν γῆν ' ἠκούσαμεν αὐτῆς τῆς ζωῆς καὶ
lac Χριστοῦ Aérortoc τοῖς ἑαυτοῦ µαθη-
Ὑμεῖς ἐστα τὸ góc τοῦ κόσμου. Μεμαθή-
παρὰ τοῦ µακαρίου Ilav.lov φῶς ἁπρόσι-
νοµάζοντος τὸν ἐπὶ πάντων Θεὸν, τῇ τε
ἠκῃ διορίζοντος. καὶ τὴ» ὑπεροχὴν τοῦ
ἐκδιδάσχοντος. Εἶτα τοσαύτη» guróc πα-
ph* µεμαθηχότες , οὐχ ἀνεξόμεθα μέχρι
1οῦγ ἁχοῆς, τὴν αὐτὴν εἶναι φωτὲς Év-
; "Apa σπουδάζων τὰ τοιαῦτα διὰ τῶν ἔπιχει-
ὧν χατὰ τῆς ἁληθείας προθάλλεται; Àj τῆς
ησίας τῶν ἑπομένων αὐτῷ ταῖς ἁπάταις ἆπο-
εενος ; Πότερον δύνανται συνιδεῖν τὸν παιδιώδη
γχισμὸν τοῦ σοφίσµατας, fj xaX πρὸς τὴν οὕτω
ον ἁπάτην ἀναισθητοῦσιν; Εγὼ μὲν γὰρ οἶμαι
, οὕτως ἀνόητον, ὡς μὴ συνιέναι τὴν Ex τῆς
Mag ἁπάτην, δι ἃς ὁ Εὐνόμιης ἑαυτόν τε xal
zv' αὐτὸν παραχρούεται. Φῶς οἱ μαθηταὶ, φη-
νοµάσθησαν , φῶς δὲ λέγεται xol τὸ ἐν τῇ
ενόμενον. Εἴτα τὶς οὐκ οἶδεν ὅτι ὄνομα µό-
τούτοις ἑστὶ χοινόν , τὸ δὲ σηµαινόµενον ἐφ᾽
ou διάφορον; Τὸ μὲν γὰρ ἡλιαχὸν φῶς, ὄψεώς
αχριτιχὸν, ὁ δὲ τῆς διδασκαλίας τῶν μαθητῶν
ταῖς φυχαῖς τὸν φωτισμὸν τῆς ἀληθείας iv-
. El μὲν οὖν ταύτην xal ἐπ᾽ ἐχείνου τοῦ φω-
, διαφορὰν οἵδεν * ὡς τὸ μὲν σώματος οἵεσθαι,
ψυχΏς εἶναι φῶς, οὐκέτι ἡμῖν ἔσται πρὸς
λόγος οὐδεὶς, αὐτῆς τῆς ἀπολογίας xoi πρὸ
μετέρων αὐτὸν λόγων χαταχρινούσης. Ei δὲ
ιαύτην Em ἐχείνου τοῦ φωτὸς διαφορὰν χατὰ
ο ἑνεργείας τρόπον εὑρεῖν οὐχ ἔχει οὗ γὰρ
᾿ὀφθαλμῶν σαρχὸς, τὸ δὲ διανοίας ἐστὶ φωτι-
* ἀλλὰ µία xal τούτου κἀχείνου τοῦ φωτὸς fi
ια ἐπὶ τῶν αὐτῶν ἐνεργουμένη * πῶς διὰ τῶν
ιν ἁχτίνων xal τῶν ἁποστολιχῶν λόγων , τὸ
ιάχθαι τὸ μονογενὲς φῶς πρὸς τὸ πατριχὸν
ποδείχνυσιν; 'AXX ὁ μὲν YU, ἁληθινὸν,
ιέχεται φῶς , ὁ δὲ Ἡατὴρ, ἀπρόσιτον. (ὐχοῦν
οδιορισμοὶ τὸν χατὰ τὸ μεῖκον διαφορὰν τοῦ
οὗ φωτὸς ἑρμηνεύουσιν. "Αλλο γάρ τι τὸ ἆλη-
καὶ ἄλλο τὸ ἀπρόσιτον οἴεται. Εἶτα τίς οὕτως
» ὡς μὴ συνιδεῖν τὴν τΏν σημαινομένων ταῦ-
; Τὸ γὰρ ἁληθινόν τε χαὶ τὸ ἀπρύσιτον , ἐπί
Ig χατὰ τὸ ἑναντίον νοουµένοις ἐστὶν ἀπροσ-
ον ΄ ὡς Υὰρ τὸ ἁληθὲς τὴν τοῦ φεύδους οὗ
χεται µίξιν, οὕτως xal τὸ ἁπρόσιτον τὸν τοῦ
ο προσεγγισμὸν οὗ προσίτται. Καχῷ γὰρ
ἀπρόσιτόν ἔστι τὸ ἁπρόσιτον. Τὸ δὲ τοῦ 1 ἱοῦ
εαχὸν οὐκ ἔστι πῶς γὰρ bv xaxía τις τὸ
latth. v, 11. !* J Tiu. vi, 16.
«3 lumine quod in ipso est, seclusus et extra po-
situs. Qui. autem aliud. quid quam lumen est, ex
consequentia opposito affine fuerit. Iac igitur ab-
surdit ite. ex positis manifesto apparente, retexere
conatur Eunonius artificiosis insinuationibus de-
monstrationum sic dicens : Scimus enim εἰ recie
scimus [umen verum, scimus eum qui creavit
lucem post. celum et. terram, audivimus ipsam
vilam et veritatem Christum dicentem suis disci-
pulis : Vos estis. (ux mundi !*; didicimus ez. beato
Paulo, qui lucem inaccessibilem !* nominat. Deum
qui est. super. omnia : ac ejusmodi adjectione de-
finiens atque superexcellentiam lucis docens. Deinde
cum tanlum [πείς discrimen didicerimus , non
B susiinebimus πε quidem usque. ad exilem audi-
tum eamdem esse lucis notitiam ? An serio agens
talia per argumentationes contra veritatem proponit ?
an sectatorum suorum stuporem suis fallaciis
tentat? utrum possint. puerilem paralogismum $0-
pliismatis percipere, an etiam ad tam perspicuum
errorem et fallaciam hebescunt sensu carentes ?
Equidem arbitror neminem tam ameutem οἱ stupi-
dum esse, ut non ex :equivocatione intelligat erro-
rem per quem et scipsum suosque fallaciter succutit
οἱ evertit. Lux, inquit, discipuli nominati sunt;
lux etiam dicitur qua: in creatione facta est. Deinde
quis non videt nomen solum in his esse commune,
significatum vero jn utroque, differre? Nam solaris
quidem lux visus est diseretiva ; seruo autem
C doctring discipulorum animis veritatis illustratio-
net immittit. Si igitur harc in illa luce differentiam
novit, ut illam quidem corporis, hanc vero animae
lucem csse existimet, nulla nobis cum ipso erit
disputatio : cum ipsa defensio pra nostris sermo-
nibus ipsum cendemnet. Quod si talem in illa luce
differeutiam ex operationis modo invenire non po-
test : non enim illa quidem oculorum carnis, hac
vero mentis est illuminatrix : sed una hujus et
illius lucis operatio qu:» in iisdem operatur : quo-
inodo per solares radios οἱ apostolicos sermones
Unigeniti lucem a luce paterna distare demonstrat ?
Sed Fi'ius quidem vera lux. dicitur, Pater vero lux
inaccessa : defluitiones igitur adjectae secun/um
majus, differentiam pateru:e lucis. denotant : aliud
enim quid esse pulat verum, aliud inaccessum. At
quis ita stolidus est et vecors, ut noy. intell.gat
significatorum eamdem ralionem ? Nam lux vcra et
lux inacecessa contraria sentientibus zqualiter es!
inaccessa : ul enim verum falsi non admittit. mi-
stionem, sic et inaccessum contrarii. proximitatemn
non appetit. Malo enim prorsus. inaccessum, quod
est inaccessum. Lux autein Filii mala non est ; quo.
mode enim in vitio quis verum videat? quoniam
igitur non malum est veritas, nec veritati lucem
qu.e in Patre est, iusccessam esse quis dixerit. Si
enim veritatem arceret, meudacie. certe. adhaere-
895
5. GREGORII NYSSENI
scere, Talis cnim appositorum natura, ut iui absen- A ἀληθινὸν βλέποι; Ἐπεὶ οὖν οὗ χαχὺν fj ἀλήθεια, οὐκ
tia melioris, quo! ex opposito intelligitur, appa-
reat. Si igitur quis diceret procul a contraria op-
positione lucem «quae. in Patre est cousiderari, ap-
posite ad Apostoli mentem colliwans dictionem
inaccessz lucis interpretaretur.. Quod si. a. bono
alienationem τὸ ἁπρόσιτον, inaccessum dicat signi-
- ficare, nibil aliud quam ipsum sibi ipsi inimicum et
alienum supponet , utpote quod bonum sit et bono
oppositum. At ui hoc ex corum est numero quz (fieri
non possunt. Bonum enim bono fauiliare est et
amicum. [ως igitur lux cum il'a non dissidet. Nam
et Filius lux vera, et Pater. ux est. inaccessa. Di-
xerim etiam audacter. quod. qui alternaverit. in
utroque tales appellationes, non aberrabit. Nam et
verum est falso inaccessum, ct contra inaccessum
jn sincera et pura veritate comprehenditur. Ergo
idem est verum et inaccessuim. Quoniam ex zequo,
quo in utroque siguilicatur, malo est inaccessum.
Quam igitur in his differentiam comminiscitur,
qui per Jucis zequivocationem seipsum εί suos am-
ditores decipit? Sed neque. inexcussum prater-
ierinus quod Apostoli verbum pro suo arbitrio per-
vertens, ut illius sermonem exponit. Dicit enim
Paulus, qui lucem habitat inaccessam **; multum enim
differt , hoc ipsum esse, οἱ in aliquo esse dicere :
qui enim dixit lucem habitans inaccessam, ipsa
habitationis voce, non ipsum indicavit, sed quod
in ipso: quod quidem secundum nostrum sermoneit:,
idem est cum verbo evangelico, quod dicit in Filio
Patrem essc; Filius enim. est lux vera; inaccessa
autem falso est veritas ; lux inaccessa igitur est
Filius in quo Pater habiiat, vel certe. in. quo est
Pater.
ἄν τις χαὶ τῇ ἀληθείᾳ xb Ev τῷ Πατρὶ φῶς ἀπρόσιτον
Ἵναι λέγοι. El γὰρ ἁποσείοιτο τὴν ἀλήθειαν, τῷ
Ψευδεῖ πάντως ουνενεχθήσεται. Τοιαύτη yàp τῶν
ἀντιχειμένων ἡ φύσις, ὡς ἐν τῇ ἀπουσίᾳ τοῦ χρείτ-
«ονος, τὸ ἐξ ἀντιθέτου νοούμενον ἀναφαίνεσθαι. El
μὲν οὖν τις λέγοι πόῤῥω τῆς εναντίας παραθέσεω-
τὸ ἐν τῷ Πατρὶ φῶς θεωρεῖσθαι., ἑστοχασμένως τοῦ
ἀποστολιχοῦ βουλήματος ἑρμηνεύσει τοῦ ἀπροσίων
τὴν λέξιν. El δὲ τὴν πρὸς τὸ ἀγαθὸν ἀλλοτρίωσιν
enuaivsty τὸ ἁπρόσιτον λέγοι , οὐδὲν ἕτερον ἢ αὐτὸν
ἑαυτῷ ἐχθρόν τε xal ἀλλότριον ὑποθῄσεται ἀγαθν
ὄντα, xal ἀγαθῷ ἀντιγείμενον. Ἁλλὰ μὴν τοῦτο τῶν
ἀμτχάνων ἐστ/. Τὸ γὰρ ἀγαθὸν οἰκείως ἔχει τῷ
ἀγαθῷ. Οὐχ ἄρα tb φῶς τοῦτο πρὸς ἐχεῖνο παρἡλ-
B λαχται. Ὅ τε γὰρ Yo qu; ἀληθινὸν , Ó τς latio
φῶς ἕττιν ἀπρόσιτον. Εἴποιμι 0 ἂν χαταθαρσήσας,
ὅτι xal ὁ ὑπαλλάσσων ἐφ᾽ ἑχατέρου τὰς τοιαύτας
προσηγορίας, οὐχ ἁμαρτῆσεται. Τό τε γὰρ ἀληθινὺν
ἀπρόσιτόν ἐστι τῷ φεύδει, xal τὸ ἆ πρόσιτὀν τε πάλιν
ἐν ἀχραιφνεῖ tf] ἀληθείᾳ καταλαμδάνεται. Oixoov
ταὺτ) τῷ ἁλτθινῷ τὸ ἀπρόσ'τον , ὅτι χατὰ τὸ lov
ἐστι τὸ lv. ἑκατέρω στµαινόµενον τῷ χαχῷ ἆπροσ-
'πέλαστον. Τίνα οὖν kv τούτοις ἐπινοεῖ τὴν παραλ-
Aa Yt ὁ διὰ τῆς τῶν φώτων ὁμωνυμίας ἑαυτόν τε xal
τοὺς xaÜ' ἑαυτὸν φεναχίζων; 'AXAX μηδὲ τοῦτο πα-
ραδράµωμεν ἀνεξέταστον , ὅτι παραποιέσας tbv τοῦ
Αποστόλου ῥῆσιν χατὰ τὸ) ἑαυτῷ δοχοῦν, ὡς παρ
ἐχείνου τὸν λόγον ἐχτίθεται. Prol γὰρ ὁ Παῦλος. ὅτι
doc οἰκῶν ἀπρόσιτον" διαφἑρει δὲ πολὺ τὸ αὐτὸν τὸ
εἶναι" xai τὸ ἕν τινι λέγσιν εἶναι. Ὁ γὰρ εἰπὼν ὅτι s
φῶς οἰκῶν ἁπρόσιτον, tfj tr οἰχήσεως φωνῇ . οὗχ-α
αὐτὸν ἐνεῦςίξατο, ἀλλὰ τὸ περὶ αὐτὸν ὅπερ loóv ἕσταν -
χατὰ τὺν ἡμέτερον λόγο» τῷ εὐαγγελιχῷ ῥήματι τα
λέγοντι v τῷ Υἱῷ τὸν Πατέρα εἶνχι. Φῶς Υὰρ ἁληθινὸν ὁ Yib;, ἀπρόσιτος δὲ τῷ φεύδει ἐστὶν ἡ ἁλή m
0:ta* φῶς ἀπρόσιτον ἄρα ὁ Υἱὸς , ἓν ᾧ οἰκεῖ ὁ Πατὴρ, ἤτοι ἐν ᾧ ἐστιν ὁ Πατέρ.
Sed in vanis et inanibus con'endit οἱ dicit: « Ex
ipsis rebus οἱ creditis oraculis, eorum quz dicun-
tur fidem prabeo : » hzc igitur cst ejus pollicitatio,
Sin autem pro dignitate eorum qux promisit ser-
monem producit, intelligens profecto auditor ex-
plorabit. Beatus, inquit, Joannes, in principio esse
Verbum cum dizit, et hoc vitam cum appellavit :
tum vero vilam lucem nominavit : et paululun pro-
gressus, Et verbum caro factum est, ait. Si igitur
est vila, εἰ vitaest Verbum, et Verbum caro (actum
est? *!, inde mani[estum efficitur, quod lux in carne (acta
est. Quid igitur? quandoquidem lux et vita, et Deus,
et Verbum in carne apparuit, ideoque ab ea luce
qua est, in Patre vera lux differt. Quin etiam ex
sacro Evangelio testimonium sumitur, quod in te-
nebris lux euim esset, contraria. naturae inaccessa
mansit ; Lux enim in tenebris, inquit, illuxit, et te-
κεῦγα eam non comprehenderunt **. Si igitur in con-
WUarium mutata esset, et a caligine in potestatem
redacta fuisset, lux qua fuit in tenebris, validum
essct ad demonstrationem volentibus demonstrare
** | Tim. vi, 16. 9! Joan. 1, 14. ?* ibid. 5.
Αλλ’ Evavuvisezat τοῖς µαταίοις, xal φησιν * cEXS
αὐτῶν τῶν πραγμάτων xal τῶν πεπιστευµένων icum
γίων παρέχοµαι τῶν λεγομένων τὴν πίστιν.» Ἡ ui
οὖν ὑπόσχεσις αὕτη; εἰ δὲ χατ ἀξίαν τῶν Ern vc mms
µένων προάγει τὸν λόγον , ὁ συνετὸς πάντως xoc
τῆς ἐπισχοπήσει. Ὁ μµακάριοςν φησιν, Ἱωάννπππαα
ἐν ἀρχῇ εἶναι τὸν Λόγο" φήσας. καὶ τοὔταπαα
ζωὴ» προσεισὼν, εἶτα τὴν ζωὴν,φῶςόνομάσα -«
μιχρὸν ὑποδὰς, Καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο, gno € x,
D Ei coirur τὸ μὲν φῶς ἐστιν ἡ ζωὴ, ἡ δὲ ζωὴν ὁ
Λόγος , ὁ δὲ Λόγος σὰρξ ἑγένετο , αὐτόθεν T[9—e-
ται φανερὸν, ὅτι có φῶς ἐν σαρκὶ γέγογε. Ti ov;
Ἐπειδὴ τὸ φῶς xal ἡ ζωὴ, xai ὁ θεὸς, xat ὁ Aóyo;
ἐν σαρχὶ ἐφανερώθη , διὰ τοῦτο παρήλλακται πρὸ
τὸ ἐν τῷ Πατρὶ qux, τὸ ἀληθινὸν φῶς. Καὶ μὴν pap
τυρεῖται παρὰ v) Εὐαγγελίου, ὅτι καὶ ἐν τῷ σχύτει
γενόµενον , ἀπρόσιτον ἔμεινε τῇ ἑναντίᾳ φύσει ' Τὸ
γὰρ φῶς àv τῇ υκοτίᾳ, φησὶν, Σαμψε, καὶ |
σχοτία αὐτὸ οὗ πωτέ-αδεν. El. μὲν οὖν ἡλλοιώθη
πρὸς τὸ ἑναντίον xal ἐδυναστεύθη τῷ ζόφῳ τὸ 9^
ἐν τῇ σαχοτίᾳ γενόµενυ-. ἰσχυρὸν ἂν ἣν πρὸς ἀπίδιι-
897
CONTRA EUNOMIUM, LIB. χι.
ξιν τοῖς βουλομένοις ἐπιδειχνύειν, ὅσον πρὸς τὸ χεῖ- A quantum in deterius demutata est hc lux ab ea
gov παρήλλακται τοῦτο τὸ φῶς πρλς τὸ ἓν τῷ Πατρὶ
θεωρούµενον. El δὲ xoi ὁ Λόγος, xàv kv σαρχὶ γί-
νεται. Λόγος ufvst, xal τὸ φῶς, χἂν &v τῇ σχοτί
λάμήῃ, φῶς οὐδὲν ὑττόν ἐστι, τοῦ ἑναντίου τὴν χοι-
νωνίαν οὗ προσδεχόµενον, χα) d) ζωῇ. κἂν ἓν τῷ θα-
νάτῳ γένηται, ἐν ἑαυτῇ φυλάσσεται’ χαὶ ὁ θεὸς, xàv
τὴν τοῦ δούλου μορφὴν ὑπέλθῃ, οὐχ αὑτὸς γίνεται
δοῦλος , ἀλλ' εἰς χυριότητα καὶ βασιλείαν ἐξαιρεῖται
τὸ ὑποχείριον, Κύριον xat Χριστὸν ποιῶν τὸ ταπεινὸν
xai ἀνθρώπινον * πῶς διὰ τούτου πρὸς τὸ χεῖρον τὴν
παραλλαγὴν τοῦ φωτὸς ἐπιδείχνυσιν , ἴσως ἑκατέρου
τὸ ἄτρεπτον εἰς χαχίαν, vai τὸ ἀναλλοίωτον ἔχοντος:
055b τούτω προσέχων, ὅτι ὁ πρὸς τὸν σαρχωθέντα
Λόγον ἰδὼν, ὃς ἣν xai φῶς, xai ζωὴ. xat θεός"
ἐπέγνω διὰ τῆς ὀφθείσης δόξης τὸν Πατέρα τῆς δό-
£n; , εἰπὼν, Ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ , δό--
ξαν ὡς Μονογεγοὺς παρὰ Πατρός.
"AX ἦλθεν ἐπὶ τὸν ἀνταγώνιστον λόγον, τὸν πά-
à& μὲν ἡμῖν Ex τῆς ἀχολουθίας τῶν λεγομένων πε-
φωραμένον, νῦν δὲ γυμνῆ τῇ φωνῇ προφερόμενον -
βούλεται γὰρ ἐμπαθη τινα xal ἐπίχτρον xai οὐδὲν
τῆς ὑλικῆς xal ῥοώδους φύσεως διαρέρουσαν ἐπιδεῖ-
fat τοῦ Ylou τὴν οὐσίαν, ὡς ἂν διά τούτου τὴν πρὸς
τὸν Πατέρα διαφορὰν ἀποδείξειεν. roy γὰρ, El μὲν
ἔχει δειχνύναι χαὶ τὸν ἐπὶ πάντων θεὸν, ὥσπερ koci
ἀπρόσιτον φῶς ἐν δαρχὶ γενόµενον, 1) Ὑενέσθαι
δυνάµενον, ὑπ ἑξρυσίαν ἐλθεῖν, προστάγµασιν
ὑπαχοῦσαι, νόµοις ἀνθρωπίνοις πολιτεύεσθαι, σταυ-
qua in Patre consideratur. Quod si Verbum etiam
in carne factum, Verbum manet, et lux etiamsi in
tenebris luceat, nihilominus lux est, contrarii com-
mnnionem non admittens; el vita. quamvis in
morte fuerit, in seipsa conservatur; et Deus etsi
servi formam induit, nou ipse servus efficitur, sed
ad dominationem et regnum extollit quod subjicitur,
Dominum et Christum faciens quod humile et hu-
manum est : quemodo iste in deterius lucem im-
mutatam esse demonstrat, cum utraque nec in vi-
tium verti nec immutari possit? Cum neque hoc
animadvertat, quia qui incarnatum Verbum in-
tuitus est, qui erat οἱ lux, et vita, et Ueus, cogno-
vit per gloriam quz visa est, Patrem gloriz, cum
dixit: Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Uni-
geniti α Patre 3".
Sed venit ad refractarium et contraluctantem
sermonem 4 nobis pridem ex consequentia dicto-
rvm deprehensum, nunc autem nuda voce prola-
tum; vult enim quamd:ain affectibus plenam et
morti obnoxiain a materiali et fluxa natura nmi-
nime differentem Filii essentiam demonstrare, ut
per boc cum Patre differentiam ostendat. Ait enim,
Siquidem potest demonstrare et Deum qui est super
omnia, ut est lux inaccessa, in carne faetum esse
vel fieri posse, sub potestatem venisse, et imperiis
obediisse, legibus humanis paruisse, crucem tu-
ρὸν ἐνεγκεῖν, Toov λεγέτω τῷ φωτὶ τὸ φῶς. ϱ lisse: zqualem dicat luci lucem. Si hzc 3. nobis
El ταῦτα παρ) ἡμῶν προεφέἐρετο διὰ τῶν προχατ:
Φσχενασμένων κατὰ τὸ ἀχύλουθων ἑξευρισχόντω» ,
μὴ συμμαρτυρούµενα ταῖς ἐχείνου φωναῖς ' τίς ox
ἂν ἡμᾶς συχοφαντεῖν Πτιάσατο, ὡς περινοίᾳ «tl
λόγων πρὺς τὴν ἀτοπίαν ταύτην τὸ δόγµα τῶν
Ὀπεναντίων ἐχθάλλοντας ; Νυνὶ δὲ συνηγορία τίς ἐστι,
490 πεφροντισµένως ἡμᾶς μετὰ τῆς ἀληθείας εὐθύνειν
45y τῆς αἱρέσεως λόγον, τὸ μηδὲ παρ' αὐτῶν ἐχείνων
«ἣν χατὰ τὸ ἀχόλουθον ἀναφαινομένην ἀτοπίαν σιω-
πηθῆναι. Ἰδου γὰρ πῶς ἁπαρακάλυπτός ἐστι xal πε-
παῤῥησιασμένη ἡ χατὰ τοῦ μονογενοὺῦς θεοῦ μάχη’
χαὶ τὸ χατὰ φ'λανθρωπίαν ἔργον διαθολὴ xa χατ-
ηγορία τῆς T.U Υἱοῦ τοῦ θεοῦ φύσεως παρὰ τῶν
ἑ(θρῶν ἑνομίσθη, ὡς οὐχὶ προνοητικῶς, ἀλλὰ φυ-
σιχῶς αὐτοῦ πρὸς τὸν ἓν σαρχὶ βίον, xol τὸ τοῦ
σταυροῦ πάθος χατολισθήσαντος. Kal ὥσπερ φύσις
ἑστὶ τῷ λίθῳ dj ἐπὶ τὸ χάτω φορὰ, χαὶ τῷ πυρὶ τὸ
ἔμπαλιν, xal οὐχ ἀντιμεταλαμθάνουσι τὰς ἀλλή-
λων ἱδιότητας αἱ Όλαι, ὥστε ἀνωφερῇ μὲν εἶναι τὸν
λίθον, βρίθειν δὲ τὸ πὺρ ἐπὶ τὸ χάτω φερόμενον ' οὔ-
49; χατασχευάζουσι, τῇ μὲν τοῦ Ylou φύσει συν-
οιχειοῦσθαι τὰ πάθη, xal διὰ τοῦτο πρὸς «b συγγενὲς
ἑαυτῇ χαὶ οἰχεῖον ἐλθεῖν' τὴν δὲ τοῦ Πατρὸς ἐλευθέραν
οὖσαν τῶν τοιούτων παθῶν, ἀπρόσιτον εἶναι τῇ τῶν
πχχῶν προσδολῇΠ. Φησὶ γὰρ τὸν ἐπὶ πάντων θεὸν, ὅσ-
περ ἑστὶν ἀπρόσιτον φῶς, pite γενόμενον àv σαρχὶ,
μήτε γενέσθαι δυνάµενον * Ώρχει τὸ πρότερον τῶν el-
3* Joan. 1, 14.
proferrentur, utpote per ea qua prius przstructa
fuerunt ex consecutione excogitantibus, non illius
vocibus consentientia , quis nos non accusaret
calumniis impetere , et verborum quadam 6ο-
lertia et vafra commentatione ad hanc absurditatem
adversariorum dogma propellere? Nunc autem patro-
cinium quoddam est, quod prudenter et sollicitc
nos cum veritate lixzreseos sermonem corrigimus,
quod neque ab illis ipsis quz ex consequenti appa-
ret absurditas silentio involvatur. Ecceeniin quo-
modo aperta est et libera contra unigenitum Deum
pugna. Opus quinetiam quod pro sua in genus hu-
manum benevolentia Redemptor adimpievit, in
calumniam et vituperium naturz Filii Dei ab ini-
micis verlitur: quasi non ex sua providentia, sed
naturali quadam propensione in vitam corpoream
el crucis passionem delapsus sit. Et quemadmo-
dum naturale est lapidi ut deorsum cadat, et igni
contra ut sursum feratur, nec maleriz? proprieta-
tes inter se in contrarium mutant, ita ut lapis
sursum feratur, οἱ ignis gravitate deorsum depri-
matur : sic pristruunt, cum Filii natura passiones
coire, et propter hoc ad cognatum sibiipsi et fami-
liare venire : Patris vero naturam, cum ab hujus-
modi passionibus sit libera, malorum appropin -
quationi inaccessam. Dicit enim Deuin qui est super
oinnia, qui quidem est lux inaccessa, neque fa-
tum fuit, satis erat dixisse, quod Pater non in
carne factus est; nunc autem duplex quzdam. esf
per adjectionem ahsurdi astructio. Vel enim Filii
accusat. vitium, vel Patris impotentiam. Si enim.
malum est carnis communio, unigenito Deo vitium
assignat; si vero bonum est, Ίος in genus huma-
num benevolentia Patrem ad honum impotentem
esse ostendit, dicens ipsum non potuisse per car-
nem talem gratiam operari. At quis omnium ne-
scit, quod Sicut Pater vivificat, sic et Filius quos
tult vivificat ** ? nos videlicet mortuos dicens qui
a vera vita excidimns.. Si igitur. quemadmodum
Pater vivificat, sic non aliter Filius eamdem ope-
ratur gratiam, quomodo Deo rebellis et pugnax ad-
versus ambos impiam et maledicam vibrat linguam ,
Patrem quidem ad bonum itnpotentia, Filium vero
ad malum prona familiaritate contumeliose tra-
ctans? Sed non. est, inquit, lux luci equalis, pro-
plerea quod. illa quidem vera, hzec vero inaccessa
dicitur. Lux igitur vera imminutione censetur?
Quamobrem ? Atqui illorum est sermo, quod pro-
pterea majoret excelsior Patris divinitas quam Filii
intelligitur, eo quod ille. quidem verus Dcus in
Evangelio vocatus est : hic autem sine veri adje-
ctione. Quomodo igitur cadem ratio in divinitate
quidem accretionem, in luce vero imminutionem ejus
quod intelligitur, significat? Si enim ob eam cau-
sam Patrem Filio majorem autumant, quia verus
Deus est, eadem ratione Patre major Filius conce-
datur, quia liic quidem vera lux, ille non sic cog-
nominatur. Sed hzc quidein lux, inquit, qux» sunt
humanitatis, operata est, illa vero ad talem gratiam
inefficax et otiosa mansit, Novus prelationis sive
prerogative modus. Quod otiosum fuit ad bencvo-
lentiam in genus humanum, eo qui operatus cst,
superius judicant. Sed neqne est, neque erit un-
quam inter Christianos notio, per quam przestrua -
iur non omne bonum, quod quidem est ejusmodi,
ex Patre causam habere. Bonorum autem nostro-
rum caput, ad vitam reditio apud prudentes et
recte sentientes creditur: liec autem per Domini
cconomiam, sive incarnationem, optime perfecta est
et adimpleta, Patre interim non otioso et inefficace,
S. GRECOTNMI NYSSENI
cium in carne, neque fleri posse: quod prius dic- A ρηµένων εἰπεῖν *
200
ὅτι ^ Πατὴρ οὐχ ἓν σαρχὶ ἐγένετο.
Νυνὶ δὲ διπλῆ τίς ἐστι διὰ τῆς προσθήχης fj τοῦ ἁτόπου
χατασχευᾖ. Ἡ γὰρ τοῦ} Ἰοῦ χατηγορεῖ xaxíav,* τοῦ Πα-
τρὸς ἀδνναμίαν. El μὲν γὰρ χαχὸν ἡ τῆς σαρχὸς χοι-
ονωνία, τῷ μονογενεῖ θεῷ προσμαρτυρεῖ τὴν xaxíav - el
δὲ ἀγαθὸν ἡ φιλανθρωπία, ἀδύνατον εἰς τὸ ἀγαθὸν &mo-
δείχνυσι τὸν Πατέρα, λέγων μὴ ἂν αὐτὸν δυνηθῆναι
τὴν το:αύτην χάριν διὰ σαρχὸς ἑνεργῆσαι. Καΐτοι τίς
οὐκ οἶδε τῶν πάντων, ὅτι Ὡς ὁ Πατηρ ζωοποιὸς,
οὕτως xal à Υἱὸς οὓς θέ.ῖει ζωοποιαῖ;, Ἡμᾶς δη-
λαδῆ νεχροὺς λέγων τοὺς τῆς ἁλγθινης ἁποπεσόντας
ζωῖς. El οὖν ὥσπερ ὁ Iacho ζωοποιεῖ, οὕτω, xal οὐχ
ἄλλως 6 Υἱὸς τὴν αὐτὴν ἐνεργεῖ χάριν * πῶς ὁ θεοµά-
yos χατ) ἀμφοτέρων χινεῖ τὴν βλάσφημον γλῶσσαν;
τὸν μὲν Πατέρα τῇ πρὸς τὸ ἀγαθὺν ἁδυναμίᾳ. τὸν δὲ
Υἱὸν τῇ πρὸς τὸ xaxbv οἰχειότητι χαθυθρίνων; Αλ)'
οὖχ ἔστι, φησὶ, τῷ φωτὶ τὸ qi; ἴσον *. διότι τὸ μὲν
ἁληθινὸν, τὸ δὲ ἁτρόσιτον λέγετα.. Τὸ οὖν ἀληθινὸν
ἑλαττιυσει χρίνεται; Aix τί; Καὶ μὴν ἑχείνων ἐστὶ
λόγος, ὅτι διὰ τοῦτο µείνων xai ὑἡπλοτέρα τοῦ Πα-
τρὸς ἡ θεότης παρὰ τὴν τοῦ Υἱοῦ νοεῖται * διότι ὁ μὲν
ἁληθινὸς θεὸς ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ προσείρηται, ὁ δὲ yu-
p τῆς τοῦ ἀ ἐη0ινοῦ προσθήχης. Πῶς οὖν ὁ αὐὑτὺς
λόγος, ἐπὶ μὲν τῆς θεότητος αὔξησιν, ἐπὶ δὲ τοῦ
φωτὸς ἑλάττωσιν τοῦ νοουµένου σηµαινει; Kl γὰρ
'διὰ τοῦτο μείζονα τοῦ Υἱοῦ τὸν Πατέρα φασὶν, ὅτι
C
ἀλτθινὸς Θεός ἔστι, κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον μείζων ἂν
ὁμολογηθείη τοῦ Πατρὸς ὁ Yloz, ὅτι ὁ μὲν, ἀληθινὸν
qug, ὁ δὲ οὐχ οὕτως χατονοµάζεται. ᾽Αλλὰ τοῦτο
μὲν, qol, τὸ φῶς τὰ τῆς φιλανθρωπίας ἑνήργησεν
ἐχεῖνο δὲ πρὸς τὴν τοιαύτην χάριν ἀνενέργητον ἔμεινε.
Καινὸς προτιµήσεως τρόπος τὸ ἄπρακτον εἰς Q- «-
ανθρωπίαν, τοῦ ἐνεργήσαντος ὑπέρτερον χρίνονσιν. .
Ἁλλ' οὐδὲ ἔστιν, οὔτε Ὑενήσεται τοιοῦτον ἐν Χριστια- —
vol; ποτε νόηµα, δι’ οὗ χατασχευάνεται μὴ πᾶν ἀγα-----
0^», ὅτιπερ ἓν τοῖς τοιούτοις ἐστὶν, Ex του Πατρὺς σα
τὴν αἰτίαν ἔχειν ' τῶν δὲ xat ἡμᾶς ἀγαθῶν τὸ κεςά-----
λαιον, ἡ πρὸ; τὴν ζωὴν ἐπάνοδας παρὰ τοῖς eU φρο-----
voUci πιστεύεται" αὕτη δὲ διὰ τῆς κατὰ ἄνθρωπυπανι
οἰκονομίας τοῦ Κυρίου χατώρθωται, οὐκ ἀπράχτοκ m
xal ἀνενεργήτου, χαθὼς fj αἴρεσις βούλεται, τοῦ Πα um
τρὸς ἐν τῷ χαιρῷ τῆς οἰχονομίας ἀπιδιάσαντος. Οὔςπ -
γὰρ τοῦτο ἑνδείχνυται ὁ εἰπὼν , ὅτι 'Ο πέμγας ps —8
μετ ἐμοῦ ἐστι, xol, Ὁ Πατὴρ ἐν ἐμοὶ nérer—7
sicut heresis cupide contendit, tempore ccono- D ποιεῖ τὰ ἔργα ταῦτα. Πῶς οὖν i αἴρεσις μόνῳ τας
mize sive dispensationis apud se manente. Non enim
hocdemonstrat, qui dixit : Qui misit me, mecum est **;
et, Pater in me manens hac opera [acit **. Quomodo
igitur hzeresis gratiam quie nostri causa facia est,
soli Filio attribuens, gratiarum action:s pro colla-
tis in nos beneficiis Patrem facit exsortem ? Solis
enim benefa: toribus gratiarum actionis retributio
naturali ratione debetur. Qui autem ad beneficium
conferendum est impotens, extra nunerum cst
eorum cui gratie pro dato beneficio aguntur. Vides
ut per omnia ipsis in contrarium cedit blasphemize
scopus adversus Unigenitum, cum ex consequen-
*! Joan. v, 91.
* jbid. 37. 3 Joan. xiv, 10.
Υἱῷ τὴν ὑπὲρ ἡμῶν χάριν προσμαρτυροῦσα, ἁπόμο,---5
pov ποιεῖ τὸν Πατέρα τῆς ἐπὶ τοῖς χατορθώµασιν εὐ---
χαριστίας;, Móvo γὰρ χατὰ φύσιν ὀφείλεται «ol
Σεργέταις d τῆς εὐχαριστίας ἀντίδοσις: ὁ δὲ mzber
εὐεργεσίαν ἀδύνατος, ἔξω τοῦ εὐχαριατεῖσθαι πάντω---
ἐστίν. Ὁρᾷς ὡς διὰ πάντων αὐτοῖς πρὸς τοὐναντίο-'''
ὁ σχοπὸς περιτρέπεται τῆς χατὰ τοῦ Μονογενοῦ»-«
βλασφηµίας, χατὰ τὸ ἀχόλουθον ἐπὶ «by Πατέρα µε- -
ταβαινούσης. Καΐ pot δοχεῖ κατ ἀνάγχην τοιοῦταν»
συµθαίνειν. El γὰρ ὁ τιμῶν τὸν Υἱὸν τιμᾷ τὸν Ioue
τέρα, χατὰ «tv θείαν ἀπόφασιν, δῆλον ὅτι xai ἡ πρὸς
τὸ ἐναντίον κατὰ τοῦ Υἱοῦ σπουδὴ, ἐπὶ τὸν Πατέρα
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
τὴν ἀναφορὰν ἔχει. Ἐγὼ δέ φηµι δεῖν, τοῖς ἁπλού- A tia in Patrem transeat. Ác mihi videtur ex neces-
οτερον δεχοµένοις τὸ περὶ τὸν σταυρὸν xal «hv àvá-
ὅτασιν χἠρυγµα, ἴσης εὐχαριστίας πρὀς τε τὸν Yiby
xai τὸν Πατέρα, τὴν αὐτὴν χάριν ὑπόθεσιν γίνεσθαι,
xai τὸ πατρικὸν θέλημα τοῦ Yloo τελειώσαντος " τοῦ-
το δέ ἐστι τὸ Πάντες ἆν θρώπους coünrai, χαθώς
φησιν ὁ ᾿Απόστολος ' ὁμοίως ἐπὶ τῇ χάριτ, ταύτῃ
τιμᾷν τὸν Πατέρα τε χαὶ τὸν Ylóv, ὡς οὐκ ἂν γενο-
µένης ὑμῖν σωτηρίας, εἰ μὴ τὸ ἀγαθὸν θέληµα τοῦ
Πατρὸς διὰ τῆς lola; δυνάµεως αὐτοῦ προῇλθεν ἡμῖν
εἷς ἐνέργειαν. Δύναμιν δὲ τοῦ Πατρὸς τὸν Υἱὸν εἶναι
παρὰ τῶν ραφῶν μεμαθήχαμεν.
sitate quid tale contingere. Si enim qui honor ficat
Filium, honorificat et Patrem, secundum divinum
effatum , perspicuum quod contrarium adversus
Filium studium ad Patrem habet relationem. Ego
autem dico, oportere his qui simplicius de cruce et
resurrectione praeconium acceperunt, zqualis grati
animi significationis erga Filium et Patrem, eam-
dem gratiam fundamentum fieri, presertim cum
Filius Patris voluntatem perfecerit, quz quidem
est, omnes homines salvos fieri, sicut ail. Aposto-
lus !* : similiter in hac gratia. et Patrem et Filium
hono:e afficere, quia salus nobis facta non fuisset, nisi bona voluntas Patris per virtutem ipsius ad
operationem ad nos processisset. Virtutem autem Patris Filium esse ex Scripturis didicimus.
Πάλιν δὲ τὰ εἰρημένα χατανοήσωμεν. « EL μὲν ἔχει ῃ Rursus autem quz dicta sunt, dispiciamus. « Si
ειχνύναι, » Φησὶ, « τὸν ἐπὶ πόντων θεὸν, ὥσπερ
ἑστὶν ἁπρόσιτον φῶς, ἓν σαρχὶ γενόµενον, ἢ γενέσθαι
ἑυνάμενον, ἴσον λεγέτω τῷ quil τὸ φῶς.; Πρόδπλος
γὰρ ὁ τῶν εἰρημένων σχοπὸς δι αὐτῆς τῆς τῶν ῥη-
µάτων χατασχενῆς * ὅτι οὐχ οἵεται τῇ παντοδυνάμῳ
θεότητι τὸν Υὸν xal πρὸς τὸ τοιοῦτον εἶδος τῆς φιλ-
ανθρωτίας ἰσχῦσαι ' ἁλλὰ τῷ φύσεως ἐμπαθοῦς εἶναι,
τὸ χατὰ τὸν σταυρὺν δέξασθαι πάθος. ᾽Αλλά pot σχο-
πουµμένῳ xal ἀναζητοῦντι πόθεν ταῖς τοιαύταις τῶν
ὑπολήφεων περὶ τὸ θεῖον συνέπεσεν, ὡς τὸ μὲν ἁγέν-
νητον φῶς ἀπρόδιτον εἶναι τῷ ἑναντίῳ, xal χαθαρῶς
ἁπαθὲς xal ἀχήρατον οἴἵεσθαι ' τὸ δὲ γεννητὸν ἑπαμ-
«οτερίδειν κατὰ τὴν φύσιν, ὡς οὐχ ἀκραιφνές τε xal
Χπαθαρὸν kv ἁπαθείᾳ φυλάσσειν τὸ θεῖον’ ἀλλά τινα
συμμιγῆ τε xal σύγχρατον ἐχ τῶν ἐναντίων τὴν οὗ- C
Slav ἔχειν, τὴν καὶ τῆς τοῦ ἀγαθοῦ µετουσίας ὀρεγο-
µένην, χαὶ mpb; ἐμπαθῇ διάθεσιν µεταῤῥέουσαν
ἐπειδὴ παρὰ τῆς Γραφῆς οὐκ ἂν τῆς τοιαύτης ἆτο-
αἷας τὰς ὑποθέσεις εὑρεῖν, ἐπῆλθέ pot λογίσασθαι,
μµήποτε ἄρα τὰς τῶν Αἰγυπτίων περὶ τὸ θεῖον µυθο-
λογίας θαυµάσας, τὰς ἐχείνων δόξας τοῖς περὶ τοῦ
Ἡονογενοῦς ἐγχαταμίγνυσι λόγοις; Pact γὰρ ἐχείνους
τὴν ἀλλόχοτον εἰδωλοποιίαν, ὅταν ἀνθρωπίνοις µέλε-
€ ἁλόγων τινῶν μορφὰς ἐφαρμόζωσιν, αἴνιγμα λέγειν
εἶναι τῆς συμμίχτου φύσεως, fjv προσαγορεύουαι δαί-
pova. Ταύτην δὲ λεπτοτέραν μὲν τῶν ἀνθρώπων εἶναι
xal πολὺ τῇ δυνάµει τὴν ἡμετέραν ὑπερφέρουσαν φύ-
σιν’ τὸ δὲ θεῖον οὐχ ἁμιγὲς οὐδὲ ἄχρατον ἔχειν, ἀλλὰ
καὶ φυχῆς φύσει xal σώματος αἰσθήσει συγχεχρα-
µένον, ἡδονὴν τε xaX πόνον ἀναδεχόμενον ' ὧν οὐδὲν
περὶ τὸν ἀγέννητον εἶναι θεόν. Καὶ γὰρ χἀχεῖνοι λέ-
Ίονσι τοῦτο τὸ ὄνομα, τῷ ὑπερέχοντι χατὰ τὰς ὑπο-
λήψεις αὐτῶν Or τὴν ἀγεννησίαν ἐπιφημίκοντες.
Ἔοικεν οὖν ἡμῖν ὁ σοφὸς θεολόγος οὗτος &x τῶν Al-
Ὑνπτίων ἁδύτων "Άνουθδιν, f| Ἴσιν, ἡ ΄"0οιριν τῷ χη-
ρύγματι τῶν Χριστιανῶν ἐπεισάγειν,πλὴν τῆς τῶν ὀνο-
µάτων ὀμηλογίας ᾽ διαφέρει δὲ πάντως οὐδὲν εἰς ἁσέ-
δειαν, Ó τε ὁμολογῶν τὰ τῶν εἰδώλων ὀνόματα, xal
ὁ τὰς περὶ τούτων δόξας ἐν ἑαυτῷ χρατύνας, τῶν δὲ
ὀνομάτων φειδόµενος. El τοίνων &x μὲν τῆς θείας
Γραφῆς συνηχορίαν τινὰ τῆς ἀσεθείας ταύτης εὑρεῖν
οὐχ ἔστιν, éx δὲ τῶν ἱερογλυφριχῶν αἰνιγμάτων ὁ αό-
** [ Timotb. i1, 4.
enim polest demonstrare, inquit, Deum qui est. su-
per omnia, quemaduodum est lux inaccessa, in
carne factum, vel fieri potuisse, zqualem dicat lu-
cem luci. » Perspicuus autem dictorum scopus per
eamdem verborum constructionem. Quod non putat
ex omnipolenli deitate Filium ad talem humani-
tatis speciem, vim et robur habuisse, sed quia na-
turze patibilis esset, idcirco crucis passionem sus-
cepisse. Scd mihi cogitanti et diligenter quzrenti,
unde in tales de Deo opiniones inciderit , ut inge-
nitam quidem lucem inaccessam esse contrario, et
pure impassibileim atque incorruptibilem putaret;
genitam vero in utramque partem lapsu aucip ti
vergere secundum naturam, ut qus divinitatein
sinceram et puram in impassibilitate non conser-
vel, sed commistam quamdam et contemperatam
ex contrariis essentiam habeat, quz et boni porti-
cipationem appetat, et ad. passibilem affectionem
defluat. Quoniam ex Scriptura talis absurditatis
fundamenta invenire non licet, mihi in mentem
venit baec existiimafio : numquid aliquando /Egy-
ptiorum de divinitate fabulationes admiratus, illo-
ruin opiniones de Unigenito sermonibus immiscet.
Aiunt enim illos portentosam simulacrorum fictio-
nem, cum humanis membris quorumdam brutorum
formas accommodant, znigma esse nature commi-
ste dicere, quain appellant demonem ; hanc autein
hominibus subtiliorem et potentia multo nostra
superiorem esse naturam ; divinitatem autem neque
immistam, neque puram et sinceram habere, scd
cum anima natura et corporis sensu contempera-
tam, voluptatis et laboris capacem , quorum nihil
in Deo ingenito esse. Nain et illi hoc nomen usur-
pant, supereminenti secundum opiniones ipsorum
Deo, ingeniti rationem honorifice attribuentes.
Quamobrem nobis videtur iste sapiens theologus
ex ZEgyptiorum adytis οἱ penetralibus Anubin, vel
Isia, vel Osirin, praeconio Christianorum inducere,
excepta nominum confessione : nihil autem plane
differt ad impietatem, el qui idolorum nomina con-
fitetur, et qui opiniones in seipso babens oblirma-
tas, nominibus abstinet. Si igitur ex divina Scri-
8. GMECORII NYSSENI
ο
puura hujus impietatis patrocinium aliquod non licet A yo; αὐτοῖς τὴν ἰσχὺν ἔχει, πάντως οὐκ ἄδηλον τί
invenire, sed ex hieroglyplicis aenigwatis, sive
Involucris Zgyptiorum, sermo ipsorum robur habet
profecto non obscurum quid bene sentientes ho-
mines de his deceat cogitare. Quod autem non ca-
lumniose et petulanter banc. criminationem inferi-
mus, ipse nobis testis ex propriis sermonibus fiat
Eunonmius. Qui ingenitum quidem, lucem inacces-
sam appellat, et ad. perpessionum experimentum
sive tentationem venire non valentem ; in genito
vero mutuam et cognatam talem dispositionem esse
definit, ut neque unigenito Deo, quorum causa pas-
sus est, homo quidquam debeat, siquidem casu et
fortuito secu.idum ipsorum ratiouem ad horum
perpessionum et eruciatuum expcrientiam delapsus
προσήχει τοὺς εὖ φρονοῦντας περὶ τούτων λογίσασθαι.
"Οτι δ᾽ οὐκ ἐπηρεαστικῶς ταύτην τὴν διαθολὴν ἐπι-
φέροµεν, αὐτὸς ἂν γένοιτο ἡμῖν μάρτυς διὰ τῶν ἰδίων
λόγων Εὐνόμιος, ὁ τὸν ἀγέννητον μὲν ἀπρόσιτον φῶς
λέγων, xal εἰς πεῖραν παθηµάτων ἑλθεῖν μὴ δυνάµε-
vov, ἐπὶ δὲ τὸ γεννητὸν κατάλλτλόν τε xal συγχενῆ
τὴν τοιαύτην διάθεσιν διορικόµενος. Ὡς μηδὲ χάριν
τῷ μονογενεῖ Θεῷ τὸν ἄνθρωπον ὧν ἕνεχεν ἔπαθεν
ἔχειν, εἴπερ αὑτομάτως χατὰ τὸν λόγον αὐτῶν πρὶς
τὴν τῶν παθηµάτων χατωλίσβη πεῖραν, τῆς ἆμπα-
θοῦς οὐσίας «υσικῶς πρὸς τοῦτο χατασυρείσης" ὅπερ
οὐδεμιᾶς ἄξιον εὐχαριστίας ὲστί. Tí; γὰρ ἂν kv χά-
poc δέξαιτο μέρει, «b γατ ἀνάγχην συμθαίνειν,
xàv ἐπικερδὲς xal ὠφέλιμον ᾗ; Οὔτε γὰρ τῷ πυρὶ
cst, patibili essentia naturaliter ad hoe pertracia : B τῆς θερµότητος, οὔτε τῷ ὕδατι τῆς ῥοῆς, χάριν γινώ-
quod quidem nulla gratiarum actione dignum est.
Quis enim in grati parte sive bencficii loco ponat,
quod necessario accidit, quamvis sit. lucrosum et
perutile? Neque enim igni, caloris causa, neque
aqua, fluxus, gratiam habemus, ad naturz neces-
sitatem quod fit revocantes : quia non possit ignis
a calorifica operatione destitui, neque aqua stabilis
in plano manere, sponte locali inclinatione motum
prorsum attrahente. Si igitur. nature necessitate
beneficium incarnationis a Filio hominibus factum
esse dicunt, nullam omnino gratiam habent, quia
non ad liberam et absolutam potestatem, sed ad
naturalem necessitatem quod factum est referunt.
Quod οἱ munus id esse sentientes, beneficium de-
decorant, vereor ne in contrarium rctro ipsis con-
vertatur impictas, atque pluris zestimandam patibi-
lem Filii dispositionem faciant, quam paternam
jmpassibilitatem, siquidem in bono, quod in eorum
utilitatem cedit, pulchri judicium faciant. Nam οἱ
Filium, sicut de Patre decernumt et docent, perpes-
sionis non capacem esse contigisset, inemendablilis
atque itreparabilis mansisset nostra iniseria, quia
non esset qui per propriam experientiam ad incor-
ruptionein sublevaret hominem. Et sic captiosorum
ac fallacium magistrorum solertia non animadvertit,
σχοµεν, εἰς τὴν ἀνάγκην τῆς φύσεως ἀνάγοντες τὸ
Υινόµενον, διὰ τὸ μὴ δύνασθαι τὸ mop. τῆς θερµαντι-
xf ἑνεργείας ἀπολειφθῦναι, ἡ στάσιµον ἐπὶ πρανοῦς
μεῖναι τὸ ὕδωρ, αὑτομάτως τῖς τοπιχῖς ἐπιχλίσειως
ἑφελχομένης ἐπὶ τὸ πρόσω τὴν χίντσιν. El οὖν φύ-
σεως ἀνάγχῃ τὴν δ.ὰ σαρχὸς εὑεργεσίαν παρὰ
τοῦ Υἱοῦ γεγενῖσθαι τοῖς ἀνθρώποις λέγουσιν, οὗὐ-
δεµίαν πάντως χάριν γινώσχουσιν, ὅτι oOx εἰς δὐ-
ναµιν ἑἐξουσιαστιχὴν, ἁλλ᾽ el; φυσιχὴν ἀνάγχην τὸ
γεγονὸς ἀναφέρουσιν. El δὲ «5c δωρεᾶς αἱσθανόμ:-
vot τὴν εὐεργεσίαν ἀτιμάξουσι, δέδακα μὴ πρὸς
τοὺναντίον περιτραπῇ πάλιν αὐτοῖς fj ἀσέδεια, καὶ
προτιμοτέραν ποιῄσωνται τὴν ἐμπαθη τοῦ Υἱοῦ διά-
θεσιν τῆς πατριχῆς ἁπαθείας, Ev τῷ καθ) ἑαυτοὺς -
ἀγαθῷ, την τοῦ καλοῦ χρίσιν ποιούµενοι. El γὰρ xol a
τὸν Yibv, χκαθὼς περὶ τοῦ Πατρὺὸς δογματίζο»διν, aes
ἁπαράδεχτον εἶναι συνόδη τοῦ πάθους, ἀξιόρθωτιςςς
ἔμεινεν ἂν ἡ τῆς φύσεως ἡμῶν συμφορὰ, οὐκ ὄντοσας-
τοῦ διὰ τῆς οἰχείας πείρας. el; ἀφθαρσίαν ἔξαιρου------
pívou τὸν ἄνθρωπον * καὶ οὕτω λανθάνει σοφιστῶνσ--ε
fj δεινότης, δι) ὧν καθαιρεῖν ἐπιχειρεῖ τοῦ μονογενοὺς-- ^
θεοῦ τὺ μεγαλεῖον, εἰς µείζονάς τε χαὶ προτιµοτέραρα--5
ὑπολίψεις αὐτὸν περιάγουσα. Ἐπείπερ ὁ δυνάµενου-αα
ἐπιδρᾶσαι, τοῦ άδυνα-οῦντος πρὸς τὸ ἀγαθὸν προτι--..3
µότερος. |
quod per ea quibus destruere molitur ingeniti Dei majestatem, ad majores et honorabiliores ορϊπίοπε-
ipsum elreumagit : siquidem qui potest operari bonum, eo qui ad bonum est impotens preestantiossms
est.
Sed sentio inordinatum sermonis cursum ; non D
eniin mauet in cursu convenienti, sed, ut fervidis
et animosis equorum pullis solet contingere, ab
adversariorum impiis conviciis impetuose fertur ad
insequeudas absurditates eorum qui supponunt.
Ergo ipse cohibendus est ac reprineendus, ne prz-
ferox frenum respuens, ultra modum in absurdo-
rum demonstrationem evagetur; veniam autem da-
bit benignus et candidus auditor ob ea quz dicta
sunt, non nobis incumbentem ex inquisitione ah-
surdorum demonstrationem , sed bis qui maligna
ponunt principia, imputans. Nobis autem ad aliud
quiddam eorum qua dicta sunt, adigenda specula-
tio : dicit enim quod « etiani nobis Deum compositum
e(licit , quod lucem quidem communem supponere
Ἁλλ' αἰσθάνομαι ὑπαταχτοῦντος τοῦ λόγου : ο--
Υὰρ ἐπιμένε. τῷ χαθήχοντι δρόµῳ, χατὰ τοὺς θερμού”
τε xai θυµώδεις τῶν πώλων ταῖς τῶν ἀνταγωνιατῶπαν
βλασφημίαις συνεχφεβόμενος πρὸς τὰ τῆς ὑποθέσεων»-{6
ἄτοπα. Οὐχοῦν xafextéov αὐτὺν πέρα τοῦ µετρίανω
πρὸς χατασχευὴν τῶν ἁτόπων ἀφηνιάζοντα. Συγγνώ-'
σεται δὲ πάντως ὁ εὐγνώμων ἀχροατὴς ἐπὶ τοῖς elpsrg-
µένοις, οὐχ ἡμῖν τὴν ἀναχύπτουσαν Ex τῆς ἑξετάσεα»ς
ἀτοπίαν, ἀλλὰ τοῖς τὰς πονηρὰς ὑποτιθεμένοις ἀρχῶς:
λογιζόµενος. Ἠ μῖν δὲ «pb, ἕτερόν τι τῶν elpnpdvcas"
µετακτέον τὴν θεωρίαν. Φησὶ γὰριδτι « Καὶ αὖνδα-
τον ἡμῖν τὸν θεὸν ἀπεργάζεται, τῷ χοινὸν μὲ» ὑπο-
θέσθαι τὸ qox, ἰἱδιότησι δέ τισι χαὶ ποικίλαις δια”
φοραῖς θατέρου χωρίζειν θάτερον. Σύνθετον γὰρ οὐδὲν
ἧττον τὸ χοινότητι μιᾷ συνενηνεγµένον, διαφοραῖς 4
40^
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Xil.
906
σισι xal συνδρομαῖς ἰδιωμάτων χωριζόμενον. » Ποὺς A oportet , proprietatibus autem quibusdam variisque
ταῦτα δὲ ῥραχὺς ἡμῖν ὁ λόγος καὶ εὐαπάλλακτος, "0
Υὰρ τοῖς ἡμετέροις ἐπιχαλεῖ δόγµασιν, εἰ μὴ δ.ὰ τῶν
οἰχείων κατασχευάζει λόγων, καθ’ ἡμῶν αὐτῶν ὁμο-
λογοῦμεν τὸ ἔγχλημα * σχεψώµεθα γὰρ τὰ παρ᾽ αὐτοῦ
γεγραμμένα. Φιὸς ἀληθινὸν ὀνομάζει τὸν Κύριο»,
ἀπρόδιτον δὲ φῶς τὸν Πατέρα. Οὐχοῶν τὴν κατὰ τὸ
φῶς χοινωνίαν xal αὐτὸς ὑμολόγησεν, οὕτως ὀνομάσας
ἑχάτερον. Τῶν δὲ προσηγοριῶν προσφυῶς τοῖς πρἀγ-
µασιν ἑφηρμοσμένων, καθὺς mo)lays δ'ωρίσατο,
οὐ ψιλὴν νορῦμεν τοῦ φωτὸς τὴν φωνἣν δίχα τινὸς
δ.ανοίας ἐπὶ τῆς θείας φύσεως λέγεσθαι, ἀλλά τινος
ὑποχειμένου χατηγορεῖσθαε. Οὐκοῦν τῇ χατὰ «5 ὄνομα
κοινωνίᾷ καὶ τὴν τῶν ση μαινοµένων ὁμυλογηῦσι τα»-
etnia. Ἐκείπερ ὧν τὰ ὀνόματα τὰ αὐτὰ, τούτων
ἀπεφίναντο prob τὰς φῦσεις ἑτέρας ἔχειν. ᾿Ενὺς
τοίνυν ὄντος τοῦ χατὰ τὸ φῶς σηµαινοµένου, fj τοῦ
ἀπροσίτου χαὶ ἁληθινοῦ προσθήκη χατὰ xbv τῆς αἱρέ-
ἄσως λόγον, τὸ χοινὸν διορίσει τοῖς ἰδιάζουσιν ' ὡς
ἄλλο μὲν τὸ τοῦ Πατρὸς φῶς, ἕτερον δὲ τὸ τοῦ Υἱοῦ
νοηθηναι, τοῖς ἰδιώμασιν ἀπ ἀλλήλων διαχρινόµενα *
ᾗ τοίνυν ἀνατρεφάτω τὰ ἴδια, ἵνα ph σύνθετον δι᾽
ὧν Ave: χατασχευάσῃ τὸ θεῖον, f) μηδὲ ἡμῶν ταῦτα
κατηγορείτω, ἅπερ Ev τοῖς ἰδίοις βλέπει λόγοις. 0Οὐδὲ
V γὰρ τὴν ἁπλότητα διὰ τούτων ὁ λόγος λυµαίνετα:,
ἐπειδὴ] Ἁκοινότης te xal ἰδιότης οὐσία οὐχ ἔστιν'
ὥστε τὴν συνδρομὴν {τούτων σύνθετον ἀποδεικνύειν
αὺ ὑποχείμενον. Ἁλλ' fj μὲν οὐσία χαθ) ξἑαυτὴν ὃ τί
4ουτε xazà τὸν φύσιν ἐστὶ, διαμένει, ἐχεῖνο οὖσα ὅπερ
&ouc(. Ταῦτα δὲ τῶν περὶ αὑτῆν νοουµένων τε καὶ
θεωρουµένων εἶναι, πᾶς τις ἂν εἴποι διανοἰας µετ-
:ἔχων. Ἐπεὶ καὶ πρὺς ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους ἔστὶ τι
κοινὸν τῆς θείας φύσεως χατανοῆσαι, ἀλλ᾽ οὗ διὰ τοῦτο,
: Ἡ ἀνθρωπότης τὸ θεζον, f) θεότης ἑστὶ τὸ ἀνθρώπινον.
Ἁγαθὸν γὰρ τὸν θεὸν εἶναι πιστεύοντες, οἵδαμεν xal
&v^ ἀνθρώπου τοῦτο τὸ ὄνομα παρὰ τῆς Γραφῖς τεταγ -
µένον. ᾽Αλλὰ διαιρεῖ τὴν Ex τῆς ὁμωνυμίας κοινό-
κητα, τὸ ἰδιάνον ἐφ᾽ ἑχατέρου τῆς σηµασίας. 'O μὲν
Tp πηγὴ τῆς ἀγαθότητος ὧν, ἀπ᾿ αὑτῆς ὀνομάτεται '
à δὲ µετέχων τῆς ἀγαθότητος, συμμετέχει χαὶ του
ὀνόματος * xaX οὐ διὰ τοῦτο σύνθετος ὁ θ:ὸς, ὅτι χοι-
νωνεῖ πρὸς τὸν ἄνθρωπον τῆς τοῦ ἀγαθοῦ πρησηγο-
plac. Οὐχοῦν φανερῶς Ex τούτων ὁμολογεῖται, ὅτι
ἄλλος ὁ τῆς χοινότητος, xal ἄλλος ὁ τῆς οὐσίας ἐστὶ
differentiis alterum ab altero separare. Quod enim
compositum est, nililominus una communitate
corjungitur, differentiis tamen quibusdam el pro-
prietatum concursibus separatur. Ad hac brevis et
succincta oratio comparztur. Qui cnim. nostra ac-
cusat dogmata, nisi per propria verba proceda!,
contra nos ipsos crimen fatemur: consideremus
enim ea qux ab ipso sunt scripta. Lucem veram
Dominum nominat : Patrem vero lucem inaccessam.
Ergo ipse etiam fatetur communionem. secundum
luce:n, sic utrumque nominans. Cum autem appel-
lationes rebus a:l rerum natuarain sint accommodato,
sicut multis in locis definivit, non exilem et nudam
vocem lucis absque aliqua sententia in divina na-
tura dici intelligimus, sed de quodam subjecto
enuntiari. Ergo et nominis communione etiam si -
gnilicatorum identitatem confitentur : siquidem quo-
rum nomina sunt eadem, horum neque naturas
diversas esse asseverarunt, Cum igitur unum sit
quod per lucem significatur, inaccess:e et verz additio
secundum haereseos sermonem , quod commune est,
suis proprietatibus dis(inguit : ut alia quidem Pa-
tris lux , alia vero Filii mente et animo concipiatur
proprietatibus a se invicem distincta : vel igitur aua
decreta evertat , ne per ea qux dicit Deum compo-
situm przstruat, vel ne nos de his accuset , ασ
in suis sermonibus perspicit. Neque enim per hae
simplicitatem sermo contaminat; quoniam essen-
tia non est cominunitas et proprietas : ita ut horum
concursus compositum demonstret subjectum. Sed
essentiam quidem per se, quidquid tandem sil,
secundum naturam permanet , illud exsistens quoi
quidem est. Hzc ex eorum numero qux in ipsa in-
telliguntur et. considerantur, essc, quivis ralione
et mente preditus dixerit. Quoniam etiam apud
nos homines licet quiddam commune cum divina
natura intelligere , non tamen propterea vel huma-
nitas est quod divinum est, vel divinitas quod hu-
manum ; bonum enim Deum cesse credentes, sci-
mus etiam in homine hoc nomen esse a Scriptura
Órdinatum : sed communitatem quz ex zquivoca -
tione est, distinguit, quae in utroque est signiflca-
tionis proprietas. llle quidem Deus, fons cum sit
Ἀόχος, καὶ οὐδὲν μᾶλλον διὰ τοῦτο σύνθξσίές τις xaX p bonitatis, ex ipsa denomi.atur : hic vero ( nempe
φολυµέρεια περὶ τὴν ἁπλην τε xal ἄποσον xata-
σχευάζεται φύσιν, εἶ τι τῶν ἐπιθεωρουμένων f| Ev
ἐδιότητι βλέποιτο, ἢ χατὰ χοινοῦ τινος τὴ» σηµατσίαν
ἔχοι.
homo) bonitatis particeps, cliam nominis consors
efficitur. Non ideo tamen Deus est compositus,
quia cum homine boni appellationis communionem
habet. Quamobrem ex his pro confesso habetur,
quod alia est communitatis, alia vero essentiz ratio : nihilo magis tamen ob eam causam, compo-
sitio quxdam et particularum multitudo in shnplici et. quantitatis experte natura construitur, licet ali-
quid eorum qua circa ipsam considerantur, vel in proprietate spectetur, vel de communi aliquo signi -
ficantiam habeat.
Ἁλλ) ἐφ᾽ ἕτερον, εἰ δοχκεῖ, τῶν εἰρημένων µετ-
έλβωμεν, τὸν διὰ μέσον Xf pov χαἰρειν ἑάσαντες. Ὁ
ςιλοπόνως τὴν ᾿Αριστοτελιχὴν τῶν ὄντων διαίρεσιν
ἐπιθρυλλῶν τῷ ἐμετέρῳ λόγῳ, ἐξείργασται γένη, καν
εἴδη, xal δ.αφορὰς xal ἄτομα ΄ xai πᾶσαν τὴν ἐν cies, et differentias, οἱ individua, et omne quod
€&aig χατιγορίαις τεχνολογίαν ἐπὶ δ,αρολῇ τῶν ἡμε- — esl in categoriis artificium, ad calumniam nostro-
ParROL, Ga. XLV. 20
SeJ ad aliud , si videtur, eorum quz dicta sun: ,
transeamus, nugas que in medio sunt valere si-
nentes. llic accurate promulgans Aristotcelicam di-
visionein , nostro sermoni affinxit genera οἱ spe.
907
S. GREGORII NYSSENI
948
rum decrelorum in medium protulit, His itaque A τέρων δυγµάτων προεχειρίσατο. Ταῦτα τοίνυν ἑὰσαν-
omissis , ad grave et ineluctabile ipsius firmamen-
tum oratione progrediamur. Demosthemico enim
furore suam orationem contendens, alius qui-
dam nobis Exoltiseridus Paaniensis apparuit , ora-
toris acrimoniam in certamine contra nos suscepto
imitaus. Exponam ad verbum ipsa scriptoris di-
cia : Sane, inquit, sed si. cum genitum et ingeni-
Iun contrario modo se habeant, ex equo luz genita
ad ingenitam lucem subiret, hec quidem lux fiet,
allera vero tenebre. Acumen igitur et solertiam
occursionis ad oppositionem cuntrariorum, ex
illius sermonibus discat, cui otium fuerit. Ego au-
tem nostrorum histrionem, vel nostra dicere ipsum
censuerim, vel quam proxime sermonis iimitatio-
nem producere, vel sicul institutus est et potest ,
sermone utendo ex sua persona, et non ex nobis
disserere. Nemo enim nostrum sic unquam deci-
piatur, ut, cum genitum cum iugenito modo con-
trario se habeat secundum significatum, alterum
altero inferiorem existimet. Oinne enim opposi-
tum non in contentionis remissione differentiam,
sed in absoluta secundum significatum contrarietate
differentiam habet, ut dormire aliquem dicimus,
vel non dormire; sedere vel non sedere; genitum
esse vel non genitum esse; aliaque omnia eadem
forma, quorum unius sublatio oppositi est posi-
tio. Ut igitur vivere nou est remissio ejus quod
dicitur non vivere, sed omnino contrarielas : sic
genium esse non remissionem ejus quod non ge- ς
nitum est animadvertimus, sed oppositionem οἱ
contrariam differentiam medio carentem, ila utl
quod in alterutro significatur, nullo modo cum
altero commercium habeat, neque in pauco, neque
in majore. Qui igitur asserit, id quod ex contrario
intelligitur, inferius esse eo quod ipsi est opposi-
tum, ex sua persona hunc sermonem proferat.
Nostra enim vulgaris loquendi forma, ea quz op-
positis conveniunt, zequaliter dicit inter se distare,
ac primigenia ipsa inter se differunt. Quare si etium
in luce eamdem differentiam quam que est in
genito ad ingenitum inspicit Eunomius, nostrum
repetam sermonem. Quod sicut illic altera con-
tradictionis pars incommunicabilis cum opposito
manet; haud aliter, siquidem uni parti opposito-
rum lux congruat, reliquum conjugatum tenebris
procul dubio demonstrabitur, oppositiva necessitate,
proportione babita cum pracedentibus , et lucis
rationem ad oppositum discrepare faciente. Hzc
nos qui absque subtili disserendi ratione scribere
aggredimur, sicut ait ille qui nos calumniis impetit,
ad novum Pzaniensem per ijndigenam linguam
subrustice loquimur. Quonodo autem adversus
oppositionem hanc decertavit, qui ealidos illos et
ignem spirantes sermones pro sua Demosthenica
vehementia contra uos projecit ? Quibuscunque au-
tem volupe est ridere, in ipsa oratoris scripta
irruant. Quod enim nostrum est, ad impietatis
τες, ἐπὶ τὸ βαρὺ χαὶ δυσανταγώνιστον αὐτοῦ τῷ λόγφ
µετέλθωµεν. Δημοσθενιχῷ γὰρ θυμῷ τὸν ἑαυτοῦ
λόγον τονώσαᾶς, ἄλλος τις ἡμῖν Ἐξολτισήριδος IIa:a-
νιεὺς ἀναπέφηνε, τὸ δριμὺ τοῦ ῥήτορος Ev τῷ xal
ἡμῶν ἀγῶνι μιμούµενος. Ἐκθήσομαι δὲ χατὰ λέξιν
αὐτὰ τοῦ λογογράφου τὰ ῥήματα. Nal, φησὶν, dA εἰ
τοῦ γε»γητοῦ πρὸς τὸ ἀγένγητον ἐναντίωςξχοντος,
κατ ἶσον ὑποβαίνοιτὸ γεγγητὸν φῶς πρὸς τὸ ἁγέν-'
νητον φῶς, τὸ μὲν γεν γήσεται φῶς, τὸ δὲ σκότος. Τὸ
μὲν οὖν ὀξὺ χαὶ εὔστοχον τῆς πρὸς τὴν ἀντίθεσιν ἁπ-
αντήσεως, ὅτῳ σχολη, δ.ἀ τῶν ἐχείνου µαθέτω λόγων.
Ἐγὼ δὲ τὸν τῶν ἡμετέρων ὑποχριτὴν ἀξιώσαιμ᾽ ἂν τὰ
ἡμέτερα λέχειν, f) ὡς ἑγγυτάτω προάγειν τοῦ λόγου
τὴν µίμησιν, ἢ χαθὼς πεπαίδενται xo δύναται, χεχρη-
μένον τῷ λόγῳ Ex τοῦ ἰδίου προσώπου χαὶ μὴ ἐξ
ἡμῶν διαλέγεσθαι. Mf) ποτε γὰρ οὕτω παραχθείτ τῶν
ἡμετέρων μηδεὶς, ὥστε τοῦ γεννητοῦ πρὸς τὸ ἁγέννη-
τον ἑναντίως χατὰ τὸ σημαινόμµενον ἔχηντος, ὑπόθασιν
τοῦ ἑτέρου τὸ ἕτερον οἴεσθαι. Πᾶν γὰρ τὸ ἀντιχείμε-
voy, 09x &v ὑφέσει τὴν διαφορὰν, ἀλλ᾽ ἐν παντελεῖ τῇ
χατὰ τὸ στμαινόµενον ἀλλοτριώσει τὴν ἄντιδιαστο-
λὴν ἔχει. Οἷου χαθεύδειν τινὰ λέγομεν f) μὴ χαθεύ-
ὃσιν' χαθῖΏσθαι fj μὴ καθῆσθαι ^ γεγεννῆσθαι, ἢ μὴ
γεγεννῆσθαι '.τἄλλα πάντα κατὰ τὸν αὐτὸν τύπον, ὧν
ἡ τοῦ ἑνὸς ἄρσις θέσις τοῦ ἀντιχειμένου Ὑίνεται.
ὝὭσπερ οὖν τὸ (v, οὐχὶ ὑφεσίς ἔττι τοῦ μὴ Civ,
ἀλλὰ παντελῶς ἑναντίωσις ΄ οὕτω τὸ γεγεννῆσθαι,
οὐχ ὕφεσιν τοῦ μὴ γεννηθέντος ἐνοήσαμεν, ἀλλ' ἀν-
τίθεσἰν τινα xal ἀντιδιαστολὴν ἀμεσίτευτον, ὡς τὸ -
ἐν ἑχατέρῳ σηµαινόµενον μηδενὶ τρόπῳ χοινωνεῖνα
πρὸς τὸ ἕτερον, uite ἐν ὀλίγῳ, μήτε Ev πλείονι. Ὅσα
τοίνυν τὸ ἐξ ἐναντίου νοούμενον ὑποθαίΐνειν πρὸς τἶας-
ἀντιχείμενον λέγων ἐκ τοῦ ἰἱδίου προαγέτω προαᾶ---
ώπου τὸν λόγον. Ὁ γὰρ ἡμέτερος ἰδιωτισμὸς, τὰ colam
ἀντιχειμένοις ἀναλογοῦντα, κατὰ τὸ ἶσον τοῖς πρω----
τοτύποις, xal πρὸς ἑαυτὰ λέγει διίστασθαι. "Ὥστε e —
xai τῷ φωτὶ τὸν αὐτὴν παραλλαγὴν ἣν τῷ evt
πρὸς τὸ ἀγέννητον ἑνορᾷ ὁ Εὐνόμιος, τὸν ἡμέτεροπα
ἐἑπαναλῤφομαι λόγον * ὅτι ὡς ἐχεῖ ἕτερον τῆς ἀντιφάμαα
σεως µἑρος ἀχοινώνητον πρὸς τὸ ἀντιχείμενον µένε
οὕτως εἴπερ τῷ ἑνὶ µέρει τῶν ἀντιθέτων τὸ φῶς συ"
αρµοσθείη, τὸ λειπόμενον συζυγὲς τῷ σχότῳ πάντωπαα
ἀναδειχθήσεται, τῆς ἀντιθετιχῆς ἀνάγχης ἀναλόγε-α
D τοῖς προάγουσι xa τὸν τοῦ φωτὸς Ἰόγον πρὸς τὸ dre
ειχείµενον διαστελλούσης. Ταῦτα ἡμεῖς, ol. δίχα Ao-
γιχῆς ἑντρεχείας ἐπιχειροῦντες τῷ γράφειν, καθώς
φησιν ὁ διαθάλλων ἡμᾶς, πρὸς τὸν νέον Παιανιέα 6d
τῆς ἐπιχωρίου γλώττης ὑπαγροιχίνομεν. Πῶς δὲ πρὸς
«àv ἀντίθεσιν ταύτην διηγωνίσατο, τοὺς θερμοὺ
ἐχείνους xal πῦρ πνέοντας λόγους χατὰ τὸν ΔΗΜ.
σθεν,κὴν εὐτονίαν χαθ ἡμῶν προθαλλόµενος; Ὅσις
xa0' ἡδονήν ἐστι τὸ γελᾷν, αὐτοῖς ἔπερχέσθωθαν
τοῖς γεγραμμµένοις τῷ ῥήτορι. Τὸ γὰρ ἡμέτερῳ,
πρὸς μὲν ἔλεγχον τῶν τῆς ἀσεθείας δογμάτων, €
λίαν δυσκίνττον * πρὸς δὲ τὸ χωμιδεῖν τὴν djs
θίαν τῶν ἀπαιδεύτων, παντελῶς ἐστιν ἀνεπιτήδευν.
quidem decretogim refutationem non valde esi
lentum et segne ; ad ridendam vero et iordendam, tanquam in comolia, indoctorum inscitizin , plane
est ineptum, nec ullo modo idoneum.
909
CONTRA EUNOMIUM, LIB. τι.
9010
ΠΡΟΣ TON EYNOMIOY AEYTEPON AOTON
ΛΟΓΟΣ IB.
CONTRA EUNOMII SECUNDAM ORATIONEM
LIBRI DUODECIMI PARS ALTERA,
ΙΝ QUIBUSDAM CODICIBUS
LIBER DECIMUS TERTIUS.
Τὰ μὲν δη πρῶτα τῶν πρὸς Εὐνόμιον ἀγώνων, A — Jam quidem divino favente auxilio superioribus
Ἰχανῶς Ίδη χατὰ θείαν cup paytav ἐν τοῖς φθάσασι
διήννσται πόνοις * χαθώσπερ ἔστι τοῖς βουλομένοις EE
αὐτῶν ἡμῖν τῶν πεπονηµένων μαθεῖν, ὅπως ἐν τῷ
" προτέρῳ τῶν λόγων, ἡ ἁπάτη χατὰ κράτος ἑλήλεγ-
χται, χαὶ οὐδεμίαν ἰσχὺν ἔτι χατὰ τῆς ἁληθείας ἐν
τοῖς ἐξητασμένοις τὸ φεῦδος ἔχει , τοῖς Ye μὴ λίαν
ἰχθύμως ἀναισχυντοῦσι πρὸς τὴν ἀλήθειαν. Ἐπειδὴ
ὃὶ xal δεύτερος αὐτῷ κατὰ τῆς εὐσεθείας οἷόν τις λῃ-
στριχὸς συγχεχρότηται λόγος * πάλιν τοῦ θεοῦ συµ-
μαχοῦντος δι ἡμῶν d ἀλήθεια τῇ παρατάξει τῶν
ἐχθρῶν ἀνθοπλίζεται, χαθάπερ τις στρατηγὸς προ-
ἑκαθτγουμένη τῶν ἡμετέρων» λόγων , χαὶ πρὸς τὸ
δοχοῦν ἑανυτῇ χατὰ τῶν πολεµίων εὐθύνουσα * f] κατ
Ej voz ἑπόμενοι, θαῤῥούντως τοῖς δευτέροις τῶν ἀγώ-
νων ἐπιτολμήσομεν , οὐδὲν καταπλαγέντες τὴν τοῦ
«Ψεύδους παράταξιν, xXv iv πλήθει προφαίνηται λό-
Ὕων. Πιστὸς γὰρ ὁ ἐπαγγειλάμενος χιλίους ὑφ᾽ ἑνὸς
διωχθήσεσθαι, καὶ µνριάδας ὑπὸ δύο µεταχινηθήσε-
σῦθαι’ ὡς τῆς εὐσεθείας, οὐ τῆς πολυχειρίας ἐχούσης
«pb χατὰ πόλεμον χράτος. Ὥσπερ ὁ πολύσαρχος Γο-
Ἀιὰθ, τὴν βαρεῖαν ἐχείνην τοῖς Ἰσραηλίταις ἐπισείων
«αἰχμὴν, οὐδεμίαν ἐπήγαγε δειλίαν ἀνδρὶ ποιµένι xal
ἁμελετήτῳ τῆς πολεμιχῆς εὐστροφίας * ᾧ συμπλα-
πιεὶς χατὰ τὴν µάχην ἀχέφαλος γίνεται, πρὸς τούναν-
«ovy αὐτῷ τῆς ἐλπίδος περιστραφείσης, Τὸν αὐτὸν
«πρόπον χαὶ ὁ χαθ᾽ ἡμᾶς Γολ.ὰθ 6 τῆς ἀλλοφύλου χαθ-
Ἡγούμενος γνώσεως , πρὀχωπόν το xal γυμνὴν οἷόν
«va ῥομφαίαν τὴν βλασφημἰαν τοῖς ἀντιτεταγμένοις
φροτείνων, xai στίλέων, ἅμα "τοῖς νεοθήχτοις σοφί-
4µασιν, οὖκ ἑφάνη φοθερὸς χαὶ ὀυσάντητος τοῖς
ἰδιώταις ἡμῖν, ὡς xaz' ἐξουσίαν ἔχειν αὐτὸν τῇ έρη-
pla τῶν ἀντιδαινόντων ἐπικομπάνειν' ἀλλ εὗρεν
ἡμᾶς ἐχ τῆς τοῦ Κυρίου ποίµνης αὑτοσχεδίους πολε-
μιστᾶς, τοὺς µήτε µαθόντας λογομαχεῖν, µήτε νη-
pav τὸ μὴ μεμαθηχέναι νομίζοντας, ἰδιωτιχόν τε xal
ἀγροιχίζοντα τὸν λόγον τῆς ἀληθείας xav' αὐτοῦ
σφενδονῄσαντας. Ἐπειδὴ τοίνυν καὶ ὁ μνημονευθεὶς
ἐχεῖνος ποιμὴν τῇ σφενδύνῃ χαταθαλὼν τὸν ἀλλόφυ-
Av, Ὀποῤῥαχείσης τῷ λίθῳ τῆς περιχεφαλαίας, xat
αρὺὸς τὴν βίαν τῆς βολής πρὸς τὰ ἑἐντὸς διασχούσης,
οὐ τοῦτον ἑποιήσατο τῆς ἀνδραγαθίας τὸν ὅρον, τὸ
! Deut. xxr. 930.
laboribus prima contra Eunomium certamina con-
fecta sunt, sicut his qui voluerint ex his operibus
qua elaboravimus licet perdiscere quomodo in
priore sermonum parie error potenter refutatus
est, neque ullum amplius robur adversus veri-
ritatem in his αυ sunt examinata et disquisita,
habet mendacium, apud eos qui non valde ani-
mose contra veritatem sunt impudentes. Quoniam
vero secundus labor ab eo contra pietatem vcluti
praedatorium quoddam agmen collectus est; rur-
sus, Deo opitulante, per nos instructa acie contra
hostes armatur veritas, ac ceu quaedam dux nostro-
rum sermonum propugnatrix prait, atque, ut sibi
videtur, contra hostes dirigit, quam nos e vesti«
gio sequentes confidenter secundis certaminibus
audebimus, nihil reformidantes instructam mene
dacii aciem, etiamsi multitudine sermonum nostram
superare videatur. Fidelis eniin qui promisit mille
ab uno persequendos, et decem millia a duobus
profligandos esse !, quia pietas non a numerosa
nianu robur ad bellum obtineat. Quemadmodum
ille corpulentus Goliath gravem illam in lsraelitas
cuspidem obvibrans, nullum incussit terrorem viro
pastori, bellic:e volubilitatis rudi atque imperito,
.8 quo consertus in pugna capite obtruncatus est,
in contrarium ei spe conversa : eodem certe modo
hic noster Goliath, qui, alien: et peregrin:z co-
gnitionis dux εἰ auctor, capulum districtum nu-
dumque velut ensem tenens sacrilegum impiumque
convicium prstendit οἱ recens acuiis sophisreatis
micans, nobis simplicibus et indoctis non est visus
terribilis, neque occurrit formidabilis, ita ut pro
suo arbitrio ipse repugnantium penuria possit
insolenter se jactare; sed nos ex Domini grege
quasi tumultuarios et ex tempore oblatos bella-
tures nactus est, qui neque verbis contendere di-
dicimus, neque non didicisse multam vel damnum
existimamus, plebeium et rusticum sermonem con»
tra ipsum velut funJibularii jaculantes. Quoniam
igitur ille jam commemoratus pastor funda per-
cusso alienigena, et galea contorto lapide perfracta,
911
S. GREGORII NYSSENI
913
et ad vio:eatiam jactus ad intima discindente, non A ἰδαῖν iy πτώµατι τὸ πολέμων * 3X)! Emtbga gói καὶ
hunc fecit strenuitatis terminum, ut hostem pro-
stratum videret, sed impetu facto capite adversa-
rium spoliatum victor trophzum ferens ad suos
redii, magniloquum illud caput ad suoruu tribu-
lium exercitum reportans. Ob eam causam nos
£Gam decet in exemplum illud intuentes non lentos
ad sccundos sermones remollescere, sed, quantum
maxime licet, prestantissimam illam Davidis actio-
nem imitari, ac similiter post primum ictum in
hostem jacentem incurrere, ut capite obtruncatus
αἱ dest tutus, veritatis perduellis videatur. Qui enim
a fide divulsus est, caput magis liabet abscissum
(t a cervice revulsum quam ille alienigena. Quo-
niam Omnis viri caput est. Christus, sicul. ait
Apostolus *, virum autem fidelem omnino veri- b
simile est nominari: non cnim infidelium Christus
capul esse potest: qui a fide scervatrice prorsus
rescissus est, capite caret, haud secus quau ille
Goliath suo gladio jugulatus, quem adversus ve-
ritatem exacuerat, a. vero eapite diremptus; quo:l
caput non ainputave, sed ab ejus liumeris ampu-
tatum. palam. monstrare nostri muneris est.
Neque vero quis me existimet. mnbitione aliqua
et humana glorie cupiditate, ad lioc perpetuum
et i:placabile bellum descendentem cum adversa-
riis conserere. Si enim procul a. negotiis curisque
vitam quietam οἱ pacificam agere. liceat, longe
profecto a proposito abesset uliro tranquillitatem
perturbare, ac bellum sponte suse»ptum adversura
nos cx provocatione suscitare. Sed quoniam Dei
quidem civitas, id est, Ecclesia obsidetur, magnus
au'em murus machinis hzreseos quatitur, dum
in eircuitu agitatur : ac periculum non parvum
imminet, ne 4 demonum exercitu Dei sermo abre-
ptus, captivus abeat : ob eam causam | formidabile
esse judicans, anxietatis Cliristianorum non esse
participem οἱ laboris socium, non ad otium et
quietem declinavi, sed potius ex laboribus sudores
manantes preferendos es-e existimavi, quam ex
otio et quieta vita remissionem, perfecte sciens
quod quemadmodum Unusquisque pro suo labore,
ut ait Apostolus *, mercedem accipiet, sic etiam
omnes ob labores, quos pro viribus sustinere po-
tuerunt, contemptos et desertos, supplicia ferent.
Quamobrem primam sermonis pugnam audenter ex
pastorali cado, id est, ecclesiasticis decretis, susti -
nui, hos rudes et impolitos et sponte fusos ser-
morfes ad eversionem et ruinam blasphemiz di-
mittens, nulla ex profanis externisque litteris ad
institutum certamen indigens armatura; nunc ad
secunda certamina venire non recuso, spem po-
nens, juxta magnum David, in eo Qui docet manus
meas ad pralium, et digitos mcos ad bellum *,
siquidem nobis etiam contingat ex divina virtute
manum meam scribentem dirigi ad hereticorum
dogmatum destructionem, digitosque meos subser-
C
τῆς χεφαλῆς τὸν πολέμιον ἀποσυλήσας, τροπαιος όρος
τοῖς lóíotg ἐπάνεισε, τὴν µεγαλοῤῥημονα χεφαλὶυ
ἐκξίνην τῷ στρατῷ τῶν ὁμοφύλων διαπομπεύων. Ad
τοῦτο xai ἡμᾶς προσῄχει πρὸς τὸ ὑπήδειγμα βλέπον-
τος, μὴ χαταμαλαχισθῆναι πρὸς τοὺς δευτέρους τῶν
λόγων * ἀλλ᾽ ὡς Év μάλιστα µιµμήσασθαι τοῦ Δαθὶδ
την ἁριστείαν * xal παραπλησίως ἐχείνῳ μετὰ cv
πρώτην πληγἡὴν ἐπεμθῆναι χειμένῳ, ὡς ἂν φανείη
μάλιστα τῆς χεφαλῆς ἕἔρημος, ὁ τῆς ἀληθείας πολέ-
µιος. Ὁ γὰρ τῆς πίστεως διεζευγµένος thv χεφαλὶν
ἀποτέτμηται τοῦ ἀλλοφύλου μᾶλλον. Ἐπεὶ γὰρ Κε-
cadi πάντος ἀγδρὺς ὁ Χριστὸς, χαθώς φητιν ὁ
Απόστολος, ἄνδρα δὲ τὸν πιστὸν πάντως εἰχὺς Óvo-
pás:o0at* οὗ γὰρ δῆ xaX τῶν ἀπίστων ἂν f] xsqait
ὁ Χριστὸς, πάντως ὁ τῆς σωζούσης πίστειυς ἀποτμῃ-
θεὶς, ἀχέφαλος àv εἴη κατὰ τὸν Γωλιὰθ διὰ τῆς ἰδίας
µαχαίρας ἣν χατὰ τῆς ἀληθείας ἐθέξατο, τῆς ἆλ--
θινῆς γεφαλῆς µεοιζόµενος, fiv οὐχὶ τεμεῖν ἀπ
αὐτωώ , ἀλλ ἀποδεῖξαι τετμηµένην ἔργον ἡμέτε-
ρον.
Καὶ µε μηβεὶς οἱέσθω φιλοτιμίᾳα τιν) καὶ δόξης ἀν-
Ὀρωπίένης ἐπιθυμίᾳ πρὸς τὸν ἄσπονδον τοῦτον καὶ
ἀχέρυχτον πόλεμον ἑτοίμως κατιόντα, τοῖς ἑναντίοις
συμπλέχεσθα., Ei μὲν γὰρ ἑξήν ἀπραγμόνως καθ
ἡσυχίαν διάγειν Ev. εἰρηνεύοντι βίῳ, πὀῤῥω τοῦ χαὶὺ-
εστῶτος ἂν fv ἑχουσίως ἐπιταράσσειν τὴν ἡσυχίαν
αὐθαίρετον ix προκλήσεως πόλεμον χαθ᾽ ἡμῶν a»
τῶν ἑἐπεχείραντι. Αλ) ἐπειδῃ πολιορχεῖται μὲν f
πόλις τοῦ θεοῦ ἡ Ἐκχλτσία: χατασείεται 65 τὸ μέγα
τεῖχος τοῖς μηγχα»ἡμασι «nc αἱρέσεως Ev χύχλῳ περι:
δινούμενον * χίνδυνος δὲ οὐ μιχρὸς αἰχμάλωτον olyt-
σθα: παρὰ τῆς τῶν δαιμόνων ἐπιστρατείας ἀνάρπτ-
στον τὸν λόγον τοῦ Κωρίου γενύµενον * διὰ τοῦτο ϱ)-
θερὸν εἶναι χρ/ύων, ut; συμμετασχεῖν τῆς τῶν Xp-
στιανῶν ἀγωνίας , o)x ἐπὶ τὴν ἡσυχίαν ἀπέχλινα'
προτιµοτέρους δὲ μᾶλλον ἐποιησάμην τοὺς Ex cb"
πόνων ἱδρῶτας τῆς Ex τοῦ ἡἠσυχάζειν ἀνέσεως, cili;
ἀκριθῶς ὅτι ὥσπερ Tór μισθὸν «Ἰήψεται , καθώς
φησιν ὁ Απόστολος, κατὰ τὸν ἴδιον κόπον ἕχαστος,
οὕτω πάντας xal τῖν τιµωρίαν ἐπὶ τῇ τῶν κατὰ δύνα-
pav πόνων ὁλιγωρίᾳ. Auk τοῦτο καὶ τὴν πρώτην 10)
D λόγου µάχην εὐθαρσῶς ὑπέστην Ex τοῦ ποιμενιχὺ
11 Cor. xi, $.. * I Cor. 11, 8. * Psal, οχι, 4.
καδοῦ, τουτέστιν͵ Ex τῶν ἐκχλγσιαστιχῶν δογμάτων,
τοὺς ἀχατασκεύους τούτους χαὶ αὐτοφυεῖς λόγους es
ἀνατροπὴν τῆς βλασφημίας ἀφεὶς , καὶ εὖδεμ.ᾶς τῇ»
Ex τῶν ἔξωθεν λόγων ὁπλίσεως ἐπὶ τὸν ἀγῶνα προσ”
δεηθείς ' καὶ νῦν πρὸς τοὺς δευτέρους τῶν ἀχώνων
οὐκ ἀναδύομα., τὴν ἐλπίδα θέµενος, κατὰ τὸν μέγαν
Δαθ)δ, ἐπὶ Tév διδάσκοντα χεῖρας elc παράταξυ,
καὶδακτύ.Ίους εἰς πόΊεμον. Et πως Υένοιτο καὶ ἡμῖν
ix θείας δυνάμεως εὐθυνθΏναι μὲν τὴν Υράφουσαι
χεῖρα πρὸς τὴν τῶν αἱρετικῶν δογμάτων ἀνα[ρεσιν'
ὑπηρετεῖσθαι δὲ τοὺς δακτύλους τῇ ἀνατροπῇ τῇς
πονηρᾶς παρατάξεως, ἐμπείρως χαὶ ἁγωνιστιχῶς 2:4-
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Xil
911
: χατὰ τῶν πολξμίων τὸν λόγων. Ὥσπερ δὲ A vire. ad improba aciei subversionem, perite et
ἀνθρωπίνων πολέμων οἱ μὲν ἀνδρείᾳ τε xav
τῶν λοιπῶν διαφέροντες, xal χατησφαλισμέ:
ὅπλοις, xaX ταῖς πρὸς τοὺς κινδύνους µελέ-
w τοῦ πολεμεῖν ἐμπειρίαν προξιληφότες, ἐπὶ
ώπου τῆς φάλαγγος ἵστανται, τῶν χατὰ τὸ
πιτεταγµένων προχινδυνεύοντες' ὁ δὲ λοιπὸς
εἰς μόνην φαντασίαν πλήθους συντείνοντες
ép συνασπισμῷ δοχοῦσί τι χέρδος τῷ χοινῷ
έρειν * οὕτως xat ἐπὶ τῶν ἡμετέρων ἀγώνων,
ενναῖος τοῦ Χριστοῦ στρατιώτης, xal σφοδρὸς
ὑν ἀλλοφύλων ἀγωνιστὴς, ὁ μέγας τοῦ Ηνεύ-
men; Βασίλειος, ὁ τὴν ἁἀποστολιχὴν mav-
ἰνδεδυχὼς, xa τῷ θυρεῷ κατπσφαλισμένος της
ο, τότε ἁμωντήριον ὅπλον, τὴν τοῦ Πνεύματος
έχαιραν, ἀεὶ προθαλλόμενος ' οὗτος μὲν προ-
'τῆς τοῦ Κυρίου στρατιᾶς ἓν τῷ πονηθέντι
ie αἱρέτεως λόγῳ, νῶν τε xat ἀμυνόμενος, xal
ὢὤν ἐχθρῶν ἀριστεύων. ᾿Ἠμεῖς δὲ τὸ πληθος
&( τοῦ προµάχου τῆς πίστεως ἑαυτοὺς ὑπο-
τες, χαθάπερ ἂν προηγΏται πρὸς τοὺς ἑναν-
«στρατηγὸς , τῶν Χατὰ δύναμιν ἀγώνων οὐκ
εθα. Ἐπεὶ τοίνυν διελέγχων ἐκεῖνος τὴν ἥτα-
ν τῆς αἱρέσεως xai ἀνυπόστατουν φαντασίαν,
€ ἄλλως τὴν προσηχηρίαν τῆς ἁγεννησίας, f)
ἄνοιαν, φησὶν ἐπιλέγεσθαι τῷ θεῷ, καὶ τὰς
εις ἐπήγαχε, ταῖς τε xowai; xav ταῖς Γραφι-
αρτυρίαις ἱσφαλ.σμένας. Ὁ δὲ τῆς ἁπάτης
; Εὐνόμιος, οὔτε συντίθεται τοῖς εἰρημένοις,
ρατρέπειν δυνατῶς ἔχει, συνεχόμενος δὲ πρὸς
Ίθειαν, ὅσῳ τηλαυγέστερυν διαλάµπει της εὖ- C
: &Xà δόγµατα, 10300109. μᾶλλον χατὰ τὰ νυκτί-
ὤν ζώων πρὸς τὸ φῶς ἀμέλνώττων , xaX οὐδὲ
ri stc τῶν σογισµάτων καταδύσεις eüplaxov,
διαπλανᾶται’ καὶ πρὸς τὸ τοῦ ψεύδους ἆδ.ενὸ-
εἰσιὼν περὶ τὰ αὐτὰ ουνειλεῖται. Kal πᾶς
σχεδ)ν περὶ zh» αὐτὴν φλναρίαν ὁ δεύτερος
όληται πόνος. Διὰ τοῦτο χαλῶς ἔχει xa ἡμῖν
πῳ γενέσθαι τὴν πρὸς τοὺς ἀντιτεταγμένους
,&v ᾧ xal à πρόµαχος ἡμῶν διὰ τοῦ ἰδίου
Ίσατο λόγου.
0 conira adversarios a nobis pugna ineatur,
ravit.
πον δέ φημι χρῆναι πᾶσαν ἐπὶ xzgaAai -ἣν
καν περὶ τῶν δογμάτων ὑπόληψιν xal τὴν τῶν
| πρὺς ἡμᾶς διαφωνίαν ἐπιδραμεῖν , ὡς ἂν
» χαθ᾽ ὁδὸν ἡμῖν ἡ τῶν προχειµένων σχέφις.
τοίνυν τὸ χεφάλαιον της τῶν ΧἈριστιανῶν εὖ-
6, τὸ πιστεύει τὸν Μονογενη θΕὸν, ὃς ἐστιν
α, καὶ qi; ἀληθινὸν, xat δύναμις θεου, xal
ἰληθῶς πάντα εἶναι ἃ λέγεται, và τ ἄλλα xal
rV ἄλλων ταῦτα, θὲὸν xal ἀλήθειαν, τουτ-στι,
ατὰ ἁλήῆειαν ἀεὶ ὄντα, ὅπερ νοεῖτιι χαὶ ὀνομά-
' καὶ οὔτε ποτὲ μὴ ὄντᾖ, οὔτὲ ποτὲ μὴ ἐσόμ--
» τὸ εἶναι ὅ τί ποτε κατ οὐσίαν Lati, πᾶσαν
(ει χαταληπτικην ἔφωδον καὶ πολυπραγμοσύ-
Ημῖν δὲ, καθώς φησι τῆς Σογίας ὁ λόγος, ἐκ
Ap. xut, ὃ.
fortiter contra hostes disceptationem disponentes.
Quemadmodum autem in bellis humanis, qui forti-
titsdine eb robore reliquis prastant, armisque prie-
muniti οἱ ad subeunda pericula meditationibus
bellandi peritiam prius adepti, iu fronte phalangis
prostant, pro illis qui in. profundo coustituli sunt,
pericula subeuntes; reliqua vero. turba ad solam
op:nionem multitudinis intuens, niutua defensione
et clypeorum obtentione communi utilitati servire
οἱ commodum afferre videtur : sic ctiam iti nostris
certa:ninibus generosus quidem et stienuus Christi
miles, ut acer contra alienigenas certator, ac sancti
Spiritus velut gravioris armaturz miles Basilius,
apostolieam omnem armaturam indutus et fidei
B «ἱγροο praimunitus, telum propulsatorium, dico
gladium Spiritus, semper obtendens : hic quidem
antesignanus militie Domini propugnat in sermone,
quem contra hzresim elaboravit, fervens et. de-
fendens, ac contra hostes fortissime et optime
se gerens, Nos autem ceu plebs sine moinine, ct
veluti milites gregarii, clypeo iilius antesiguani
οἱ propugualoris obvelati et protecti, prout. ipse
belli dux priibit adversus liostes, ab his certa-
minibus qua pro nostris viribus fuerint, non ab-
stiuebimus. Quoniam igitur ille redarguens ac re-
fellens fallacem, οἱ qui non potest subsistere,
opirionem, non aliter inquit ingeniti appellationem
ce Deo dici, quam ex lhoninuu conmento; et
demonstratioues subjunxit communibus notitiis et
sacra: Scriptura: testimoniis coufirmatas. At erroris
inventor Eunomius neque assentitur dictis, neque
everlere polest; constrictus. autem. ᾱ- veritate ,
quanto fulgentius pietatis dogmata perlucent, tanto
magis sicut noctivaga animalia ad lucem caligaus
el liallucinans, neque consuetas captiosarum. ar-
gnmentationum: | latebras. inveniens, frusta dubius
vagatur, et. ad. mendacii. diverticulum. exitu ca-
rens ingrediens circum cadem devolvitur. Atque
omnis ejus labor secundus in eadem nugatione
fere est occupatus. Éam ob causam praeclare babet,
in quo noster propugnator suo sermone viam pra-
D Primum autem dico oportere omnem summatim
nostram de decretis opinionem el inimicorum con-
tra uos dissensionem percurrere, ul recte atque
ordine nobis procedat propositionum consideratio.
Est igitur Christianz pietatis caput et summa,
Unigenitum Deum credere, qui est veritas, et lux
vera, et Dei virtus, et vita, vere omnia esse qua
dicitur, aliaque et ante alia hiec, Deum nempe et
veritatem, hoc est. Deum in. veritate semper esse,
quod intelligitur οἱ nominatur : neque unquam nou
esse, neque unquam mon futurum : cujus este,
quidquid tandem per essentiam est, omnem effugit
comprebensivam insinuationem et curiositatem.
Nobis autem, sicut inquit. Sapienti.e sermo *, ex
915
$. GREGORII NYSSENI
916
rerum creatarum magnitudine et pulchritudine A μεγέθους xal καλλονῆς κτισμάτων xazà τινα τῶν
proportione quadam eorum quie cognoscuntur in
cognitionem venit quod sit, solum fidem per ope-
rationes, noncognitionem ejus quod sit. gratificans.
Cum igitur h»c apud omnes Christianos intelli-
gentia przevaleat, illos autem dico qui hac appella-
tione sunt digni, qui ex lege nihil adorare quod
non sit. verus Deus, didicerunt, dum ipsi adorant
Unigenitum Deum, in veritate confitentur nec fal-
sinominem Deum esse, corruptrix rubigo Ecclesiae
inolevit, quz pia semina inutilia reddens, Judaici
erroris patroia, liabet. aliquid Geeecanicze impie-
| atis. In eo. enim quod Deum fingat creatum, Grz-
corum errori patrocinatur; in eo vero quod Filium
non suscipiat, Judaicum commendat errorem. Hzc
igitur hz:esis qux obliterat veram Domini divini-
tatem, el qux: ipsum non increatum existimandum
esse prosstruit, nec illud esse quod quidem per
essentiam ct virtutem εἰ dignitatem est Pater :
siquidem ubique veritate cireumfulgente nullam
habent adstructionem Ίο nebulosa. commenta,
emnibus posthabitis que ad Deo decoram et con-
venientem aliquam glorificationem a Scriptura
inventa sunt nomina, et qua tam de Patre quam
de Filio dicuntur; venerunt ad id quod dicitur
nomen ἀγεννησία», ab his ipsis in conteniptum
majestatis Unigeniti conflctum. Cum enim pia con-
fessio fidem in Unigenitum Deum doceat ut omnes
Filium honorent, sicut Patrem ipsum honore affi-
ciunt : omnes istas pias voces quibus Filii ainpli-
tudo, pari honore cum Patris dignitate significatur,
propulsantes, inde sibi ipsis nefaria: et Deum abne-
gantis in dogmate impietatis principia et funda-
menta co.nminiscuntur. Quoniam enim unigenitus
Deus, sicut vox Evangelii docet, ex Patre exivit, et
ab eo est : aliis nominibus intelligentiam perpe-
ram transmutantes, per illa veram fidem dilace-
rant. Cum enim veritas doceat, quod Pater ex nulla
superiore sit causa, isti ἁγεννησίαν, id est, ingene-
rationem, nominarunt talem notionem, et ex Patre
Unigenitl subsistentiam generationis nomine sigui-
lieant : deinde duas voces componentes, ἀγεννησίαν,
ingenerationem, et γέννησιν, generationem, contra-
dictorie sibi invicem adversantes, inde consequen-
γινωσκοµένων ἀναλογίαν εἰς γνῶσιν ἔρχεται τοῦ
εἶναι, µόνον τὴν πίστιν διὰ τῶν ἐνεργειῶν, o) τὴν
γνῶσιν τουτέστι ' χαρικόµενος. Ταύτης τοΐνυν τῆς
διανοίας παρὰ πᾶσι τοῖς Χριστιανοῖς χεκρατηχυίας,
τοῖς γε τῆς ἐπωνυμίας ταύτης ἀξίοις, ἐχείνοις φτμὶ,
προσχυνεῖν παρὰ τοῦ νόµου μεμαθηχόσιν μηδὲν ὃ
µή ἐστιν ἁληθινὸς θεὸς, αὐτῷ τῷ προσχυνεῖν τὸν
μονογενῆ θεὸν , ὁμολογοῦσιν ἐν ἀληθείᾳ χαὶ οὗ ψευδ-
ώνυμον εἶναι θεὸν, Ίλθεν ἡ φθοροπο:ὸς ἑρυσίθη τῆς
Ἐχχλησίας ἡ ἀχρειοῦσα τὰ εὐσεθῃη σπέρματα, fj τῆς
Ἰουδαϊχτς ἁπάτης συνήγυρος ἔχουσά τι xai τῆς
Ἑλληνικῆς ἀθεῖας. Τῷ μὲν γὰρ χτιστὸν ἀναπλάττειν (
θ:ὺν, τῆς τῶν Ἑλλήνων ἁπάτης συνἠγορος Υίνεται"
τῷ δὲ μὴ παραδέχεσθαι τὸν ὙΥἱὸν , τὴν Ἰουδαϊχὴν
συνίστησι πλάνην * αὕτη τοίνυν dj αἴρεσις fj παρα-
γραφομέντ τὴν ἀληθινὴν τοῦ Κυρίου θεότητα, xal
παρασχενυάκουσα ph ἄκτιστον αὐτὸν εἶναι δεῖν ὑπο-
λαμθάνειν ᾿ καὶ μὴ ἐχεῖνο ὅπερ κατ οὐσίαν xal δύνα-
piv καὶ ἀξίαν ἐστὶν ὁ Πατήρ. Ἐπειδὴ πανταχόθεν
τῆς ἁληθείας περιλαμπούσης, οὐδεμίαν ἔχει χατα-
σχευἣν τὰ ζοφώδη ταῦτα νοήματα * πάντα τῶν ὀνο»
µάτων ὑπεριδόντες τῶν εἰς θεοπρεπΏ τινα δοξλλογία)
παρὰ τῆς Γραφῆς εὑρεθέντων, ὁμοίως ἐπὶ τοῦ Ile-
τρὸς xaX τοῦ Υἱοῦ λεγομένων, ἦλθον ἐπὶ τὸ τῆς drer-
νησίας ὄνομα , τὸ map! αὑτῶν τούτων ἐπὶ ἀθετήσει
τῆς µεγαλειότητος τοῦ μονογενοῦς θεοῦ συμπεπλῖ-
σµένον. Τῆς γὰρ εὐσεθοὺς ὁμολογίας τὴν εἰς τὸν µον-
γενη θεὸν πίστιν δογματιζούσης, ἵνα πάντες τιμῶσι
τὸν Υἱὸν καθὼς τιμῶσι τὸν Πατέρα, πάσας οὗτοι τὰ
εὐσεθεῖς φωνὰς, alg ἡ τοῦ Yiou µεγαλειότης ὁμοτίμω
πρὸς τὴν τοῦ Πατρὺς ἀξίαν διασηµαίνεται, παρωσά-
μενοι , ἐντεῦθεν ἑαυτοῖς «vf; ἀθέου περὶ τὸ δόγμα
παρανοµίας τὰς ἀρχὰς xal τὰς ὑποθέσεις ἐπινορῦσι,
Ἐπειδὴ γὰρ ὁ μονογενὴς θὲὸς, ὡς ἡ τοῦ Εὐαγνὴν
διδάσχει quvh, Ex τοῦ Πατρὸς ἐξηλθε, xal map a
τοῦ ἐστιν * ἄλλοις ὀνόμασι τὴν παρ) αὐτοῦ διάνοιαν
µεταθαλόντες δι ἐχείνων τὴν ἀληθινὴν πίστιν χατα”
απαράσσουσι. Τὸ γὰρ μὴ Ex τινος ὑπερχειμένης dl-
τίας εἶναι τὸν Πατέρα, τῆς ἀληθείας διδασκούσης,
οὗτοι ἀγεννησίαν ὠνόμασαν τὸ τοιοῦτον νόημΗ᾿
καὶ τὴν ἐκ Πατρὺς τοῦ Μονυγενοῦς ὑπόστασι, τῷ
τῆς γεννήτεως διασηµαίνουσι ῥήματι. Εἶτα συνθέντό
τὰς δύο φωνὰς, τὴν ἀἁγενγησίαν τε xal τὴν Τέγγη΄
tium ignaros et imperitos in errorem impellunt. p σι» ἀντιρατικῶς ἐναντιουμένας ἀλλήλαις, ἐντεῦθη
Nam ut quis, exempli gratia, declararit, genitus
est, et non est genitus, tale est, quale sedet et non
sedet, et quecunque tali efferuntur modo : hi vero
istas voces ab ea quz est secundum naturam genuina
significatione dimoventes sive detorquentes, aliam
sibi ipsis accommodare intelligentiam ad pietatis
eversionem perverse contendunt. Cum enim, sicut
dictum est, horum verborum significantia :equivaleat
ei quod dicitur : sedetet non sedet (tollitur enim quo-
dammodo in altero significatorum alterum), hanc quae
est secundum formam prolationis contrarietatem,
ejus quz est secundum essentiam differentize indicem
esse captiose certant, huic.quidem, Filio nempe,
generationem ; illi vero, Patri videlicet, non genera-
τοὺς ἀνοήτους τῶν ἑπομένων αὑτοῖς rapaxposortit.
Τὸ γὰρ ἐγεννήθη καὶ οὐχ ἐγεννήθη , ὡς ἄν τις ὑπ
δείγµατι σαφηνίσειε, τοιοῦτόν ἐστιν, olov xoi ἃ
χάθηται xat οὐ χάθηται, καὶ ὅσα τῷ τοιούτῳ λέγεται
τρόπῳ * οἱ δὲ τῆς χατὰ φύσιν τῶν ῥημάτων ἐμφάσιν
τὰς φωνὰς ταύτας παρακινῄήσαντες, ἄλλην oiv
ἑφαρμόςειν διάνοιαν ἐπὶ καθαιρέσει τῆς εὑσεθείε
Φφιλονειχοῦσιν. σοδυναμούσης γὰρ, χαθὼς εἴρητα,
τῆς τῶν ῥημάτων σημασίας τῷ, κάθηται xal οὐ 1t
ftat * ἀναιρεῖται γάρ πως ἓν θατέρῳ τῶν σημαινο
vtov. τὸ ἕτερον * ταύτην τὴν περὶ τὸ σχῆμα τῆς 10999
ρᾶς ἑναντίωσιν τῆς χατὰ τὴν οὐσίαν παραλλαγής lr
δειχτιχὴν εἶναι σοφἰζονται. Τῷ μὲν τὴν γέννησιν, ἵῷ
δὲ τὴν μὴ γέννησιν οὐσίαν εἶναι διοριζόµενοι * χὶ-
911
CONTRA EUNOMILM, LIB. XII.
918
τοι ὥσπερ οὐκ ἔστιν obcíay ἀνθρώπου νοµίσαι, τὸ A tionem, essentiam esse de(nientes. Atqui quemad-
xa05ns0a. xai uh χαθῆσθαι τὸν ἅ.θρωπον ' οὐ γὰρ
τὸν αὐτὸν ἄν τις ἀποδοίη λόγον, χαθέδραν τε ἀνθρώ-
που χαὶ ἄνθρωπον αὐτὸν ὁριζόμενος * οὕτως ἡ uh
γεννηθεῖσα οὐσία χατὰ τὴν ἀναλογίαν τοῦ ῥηθέντος
ἡμῖν ὑποδείγματος, ἄλλο τι πάντως ἐστὶ τῷ ἰδίῳ λόγῳ
πρὸς τὸ ix τοῦ μὴ γεννηθΏνα; δηλούμενον. 'AXX οὗ-
τοι πρὸς τὸν πονηρὸν ἐχςῖνον σχοπὸν ἀφορῶντες, ὡς
ἂν μάλιστα τῆς τοῦ λΜονογενοῦς θεότητος ἡ ἄρνητις
αὐτοῖς χυρωθείη ΄ οὐχὶ τὴν οὐσίαν τοῦ Πατρὸς ἆγει-
νησίαν εἶναι λέγουσιν, ἀλλ ἀναστρέγαντες τὸν λό-
yov. Οοὐσίαν τὴν ἆγεγγησίαν ὀρίζονται , ἵνα τῇ
πρὸς τὸ γεννητὸν αντ. διαστολῇ τὸ τῆς ῳΌσεως παρτλ-
λαγμένον διὰ τῖς ἐναντιώσεως 56v ὀνομάτων xati-
σχευάσωσι. Καὶ πρὸς μὲν τὴν ἁἀσέθειαν μωυρίοις
ὁ θαλμοῖς Βλέπουσι, πρὸς δὲ τὸ ἆμᾖχανον τῆς περὶ
τοῦτο σπουδής, ὡς μεμυχότες τὰ ὄμματα τῆς φυχῆς
ἀμθλυώττουσι. Τίς γὰρ μὴ παντάπασι λημῶν τὰ τῆς
ΦυχΏς αἰσθητίρια, οὗ διορᾷ τῆς τοῦ δύγµατος a-
τῶν ἀρχῆς τὸ ἁπαγὲς xal ἀσύστατον, xal ὡς ἐπ᾽ o5-
δενὸς βέδχχεν αὐτοῖς ὀλόγος, ὁ τὴν ἀγερλησίαν οὗ-
σίαν ποιῶν * οὕτω γὰρ αὐτοῖς dj ἁπάτη χατασχευά-
ζεται. Λέξω δὲ καθώς ἐστι δυνατὸν ἰσχυρῶς τῇ
ἐμαυτῇ φωνῇ τὸν τῶν ἐχθρῶν ἀνθυποφέρων λόγον.
B
modum non licet existimare essentiam hominis se-
dere et non sedere; nullus enim eamdem definitio-
nem reddiderit, hominis cathedram et ipsun liomi-
nem definiens : sic non genita essentia, secundum
analogiam dieti a nobis exempli, aliud quiddam pror-
'5us est secundum prepriam rationem, ab eo quod per
id quod non est genitum, significatur. Sed isti ad
illum improbum scopum prospectantes, ut maxime
Unigeniti deitatis abnegatio confirmetur, non esscnu-
tiam Patris esse &ysvvrsíav asserunli; sed inversa
oratione ἀγεννησίαν, id est, ingenerationem, essen-
tiam esse definiunt, ut per differentiam quz est ad
id quod genitum est, nature diversitatem per no-
minum contrarietatem przstruant. Àc quidem ad
impietatem innumerabilibus oculis prospiciunt ;
ad id autem quod in proposito sibi studio omnino
fieri non potest, tanquam conniventes el menlis
oculos claudentes caligant atque hallucinantur.
Quis enim non omnino animi viribus el sentiendi
instrumentis lippiens οἱ ezcutiens, non intelligit
principium dogmatis eorum nulla compage solida-
tum, nullo modo posse subsistere, et quod eorum
ratio nullo firmamento nititur, qux ἀγεννησίαν, id
est, ingenerationem, facit. essentiam : sic enim fraus eorum prastruitur. Dicam euim quoad fieri potest,
mea voce fortiter adversariorum sermonem subjiciens.
Φασὶν, ἀγέννητον xb» θεὸν ὀνομάσεσθαι: ἁπλοῦν
δὲ εἶναι τῇ φύσει τὸ θεῖον ' τὸ δὲ ἁπλοῦν, µτδεμίαν
ἐπιδέχεσθαι σύνθασιν΄ εἰ οὖν ἀπύνθετος xavà τὴν
φύσιν ἐστὶν ὁ Oc, ᾧ τὸ τοῦ ἀγεννήτου ἔπεστιν
ὄνομα, αὐτῖς ἂν εἴη τῆς φύσεως ὄνομα τὸ ἁγέννη-
τον. Καὶ ἔστιν οὐδὲν ἕτερον εἰ y ἀγεννησία ἡ φύσις.
Πρὸς οὓς 10916 qapsv* ὅτ. ἕτερον τοῦ ἀσυνθέτου, καὶ
ἕτερον τοῦ ἁγεννήτου τὸ σηµαινόμενον. Τὸ μὲν vip,
την ἁπλότητα τοῦ ὑποχειμένου ' τὸ Oi, τὸ μὴ ἐξ αἱ-
4lac εἶναι παρίστησι, xal οὐχ ἁπαλλάσσονται πρὸς
ἀλ)ήλας αἱ τῶν ὀνομάτων ἑμφάσεις, κἂν περὶ τὸ Ev
ἁμοότερα λέγηται. "AXA Ex μὲν τῆς τοῦ ἀγεννήτου
προσηχορίας, τὸ ἄνευ αἰτίας εἶναι τὸν οὕτως ὦνο-
μασμένον ἐμάθοµεν' ἐκ 6X τῆὸς τοῦ ἆπ)οῦ, τὸ καθα-
ρεύειν συνθέσεως ' οὐθέτερον δὲ τούτων ἀντὶ τοῦ
ἄλλου λέγεται. Οὐκου» οὐδεμίαν ἀνάνχκτν ἔχει,
ἐπειδὴ ἁπλοῦν ἐστι τῇ coacti τὸ Oziov, ἀγξννησίαν
αὐτοῦ τὴν φύσιν χα:ονομάκέεσθαι. 'AXAX χαθ' ὃ μὲν
ἁμερής ἔστι καὶ ἀσύνθετος, ἁπλοῦς λέγεται, καθ᾽ ὃ
6b οὐχ ἐγεννήθη. ἀγέννητος. El δὲ μὴ σηµαίνοι τὸ
᾿ἄνευ αἰτίας εἶναι ἡ φωνὴ τοῦ ἀγεννήτου, ἀλλ᾽ ἁπλό-
της ἀντεισέρχοιτο τῇ σηµασίᾳ τοῦ τοιούτου ὀνόματος,
xai διὰ τοῦτο ἀγέννητος χατὰ τὸν λόγον τῆς aipi-
Grex; λέγοιτο, διότι ἁπλοῦς ἐστι xal ἀσύνθετος' µία
Ui τοῦ ἁπλοῦ τε xal ἀγεννίτου ἡ σηµασία, xai ἡ
φοῦ ΥἸοῦ ἁπλότης ἀγενντσία πάντως ὀνομασθήσεται.
Απλοῦν γὰρ εἶναι τῇ φύσει καὶ τὸν μονογενη θ:ὸν
οὐχ ἀρνῄσονται, εἰ μὴ ἄρα xai τὸ θεὸν εἶναι αὐτὺν
ἀρνήσαιντο. Οὐχοῦν οὐδεμίαν χατὰ τὸ σηµαινόµενον
πλινωνίαγ ἡ ἁπλότης πρὸς τὸ ἀγέννητον ἕξει, ὡς διὰ
9) ἀσύνθετον ἀγεννησίαν την φύσιν καὶ νοµίζεσθαι *
ἵνα μὴ δυοῖν ἁτόποιν τὸ ἕτερον xa0' ἑαυτῶν ἐπισπά-
εοιντο, ἢ ἀρνούμενοι τοῦ Μο ογενοῦς thy θεότητα, f
"
4
Aiunt, Deum ingenitum nominari, deitatem au-
tem simplicem esse natura, nullamque adinittere
compositionem. Si igitur secundum naturam Deus
est simplex οἱ coucretionis expers, cui ingenili πο;
men inest, ipsius natura: nomen fuerit quod inge-
nitum est, Nibilque est aliud natura, nisi &yevvrola,
id est ingeneratio. Ad quos hoc dicimus : Quod
aliud est incompositi, et aliud ingeniti significatum ;
illud quidem simpl'citatem subjecti, hoc vero non.
er causa esse representat. Nec nominum proprie
significaliones inter se mutantur, tametsi de uno
ambo dicantur. Sed ex ingeniti appellatione, abs-
que causa esse eum qui sic nominatur didiciinus,
atque ex simplicis appellatione, eum ab oinni con-
cretione οἱ compositione liberum et purum esse
intelligimus : horum autem neutrum pro alio dici-
tur. Nullam igitur necessitatem habet, quoniam
natura Deus simplex est, ἀγεννησίαν. ingenerationem.
ejus naturam nominari. Sed qua partium est expers
οἱ incompositus, simplex dicitur; qua vero non est
genitus, ingenilus dictus est. Quod si ingeniti vox
sire causa esse non significel : sed simplicitas sub-
ingrederetur significationem talis nominis : ideo-
que ingenitus secundum rationem hazreseos dice-
retur, propterea quod simplex est et incompositus :
una autem simplicis el incompositi significantia,
eliam Filii simplicitas ἀγεννησία prorsus nomina-
bitur : simplicem enim esse natura unigenitum
Deum non inficiabuntur, nisi sane penitus ipsum
Deum esse negent. Ergo nullam secundum signili-
catum simplicitas cum ingenito habebit communio
nem, ut per id quod est incompositum, ἁγεννησία,
id ορ ingeneralio, natura existimetur, ne duorum
918 S. GREGORITL NYSSENI 920
absurdorum alterum conira seipsos eliciant : vel Α xàxsivp τὴν ἀγεννησίαν ἐπιφημίζοντε. El. yàp
ncgantes Unigeniti deitatem, vel etiam in illo in-
genii rationem celebrent. Si enim Deus natura
simplex, nomen autem (secundum ipsos) simplicitatis
est ingenitum, vel compositum Filium esse adstruent,
cum quo neque Deum esse demonstratur, vel
si in ipso deitatem confitentur, simplex autem
sicul dictum est, Deus est, eumdem ingenitum
propter simplicitatem omnino esse przstruunt ;
siquidem simplicitas idem cum ἀγεννησίᾳ exis-
timatur. Ut autem quod dicitur clarius eluces-
cat, rursus quod est dictum repetam. Nos hoc
dicimus, quod in utroque nominum subest quid-
dam proprium quod siguificatur, neque per inge-
nitum, id quod individuum, sive quod partibus
caret, significatur, neque per simplex quod est
ingenitum, sed in simplici quidem quod incom-
positum est, mente complectimur, et in ingenito
non ex aliqua eausa esse significari docti sumus.
Filium autem ex Deo Deui esse, ipsumque simpli-
cem credere oportere arbitramur, quia quod Deus
est, ab omui concretione purum est. Atque eodem
modo etiam in hoc, neque per Filii appellationem
simplicitatem essentix significare, neque per ipsam
simplicitatem Filii significatum reprasentare, sed
ex hoc quidem, nempe Filii nomine, quie cx Patre
est subsistentia manifesta fial : ex simplici vero,
id quod vox talis declarat. Quoniam igitur. simpli-
citatis qu: est secundum essentiam ratio quidem
ἁπλοῦν μὲν τῇ φύσει τὸ θεῖον, ὄνομα δὲ κατ αὑτοὺς
τῆς ἁπλότητός ἐστι τὸ ἀγέννητον, 3) σύνθετον εἶναι
τὸν Υἱὸν χατασχενάσουσιν, ᾧ τὸ μτδὲ Θεὸν εἶναι
συναποδείχνυται, 1j εἰ ὁμολογοῖεν ἐπ αὑτῷ τὴν θεύ-
τητα, ἁπλοῦν δὲ, καθὼς εἴρηται, τὸ θεῖόν ἐστι. τὸν
αὐτὸν καὶ ἀγέννητον διὰ τὴν ἁπλότττα πάντως elvat
χατασχξυάκουσιν ' εἴπ:ρ ἡ ἁπλότης ταὐτὸ τῇ ἆγεν-
ντσίᾳᾷ νοµίξεται' ὡς δ᾽ ἂν σαφέστερον τὸ λεγόμενον
γένοιτο, πάλιν τὸ ῥηθὲν ἀναλίφομαι. ᾽Ημεῖς τοῦτό
φαμεν, ὅτι Ev. ἑχατέρῳ τῶν ὀνομάτων, ἴδιόν τι »)
σηµαινόµενον ὕπεστι' xai οὔτε τῷ ἁγεννήτῳ τὸ
ἁμερὶς ἑρμηνεύεται, οὔτε τῷ ἁπιῷ τὸ ἀγέννητον;
ἁλλ᾽ ἐν μὲν τῷ ἁπλῷ, τὸ ἀσύνθετον ἐνοήσαμεν, Ev δὲ
τῷ ἁγεννήτῳ. τὸ μὴ ἐξ αἰτίας elvai τινος ἐδιδάχθη-
τν
B uev. Τὸν δὲ Υἱὸν ix Θεοῦ Θεὸν ὄντα, xa αὐτὸν
ἁπλοῦν πιστεύειν οἰόμεθα δεῖν ' διὰ τὸ πάσης συνθέ-
σξως καθαρεύειν τὸ θεῖον. Καὶ χατὰ τὸν αὐτὸν τρό-
πον καὶ ἐπὶ τούτου, μήτε διὰ τῆς τοῦ Υἱοῦ προσηγο-
plac vv ἁπλότητα τῆς οὐσίας σηµαίνειν, pf αὑτῇ
ἁπλότητι παριστᾷν τὸ τοῦ Υἱ2ῦ σηµαινόµενον. ᾿Αλλ'
ἐκ τούτου μὲν, τὴν Ex τοῦ Πατρὸς ὑπόστασιν φανε-
ρούσθω: Ex δὲ τοῦ ἁπλοῦ, ὅπερ ἐμφαίνει d) τοιαύτη
φωνή. Ἐπεὶ οὖν ὁ μὲν τῆς χατ᾽ οὐσίαν ἁπλότττος
λόγος εἷς καὶ ὁ αὐτὸς χαὶ ἐπὶ Πατρὸς λέγηται xat
ἐπὶ Υἱου, οὔτε ὑφέσει τινὶ, οὔτε πλεονασμῷ διαλλάσ-
σων᾽ τὸ 63 γεννητὸν τῷ ἁγεννήτῳ πυλλὴν κατὰ τὰ
σηµαινόµενον τὴν διαφορἀν ἔχει ' τοῦτο γὰρ ἔστιν ἓν
τῷ ἑτέρῳ τῶν ὀνομάτων νοῆσαι, ὃ àv τῷ ἄλλῳ o^x
uua et. eadem et in Patre et in Filio dicatur, ne- ϱ ἐστι ' διὰ τουτό Φαμεν μηδεµίαν ἀνάνχην εἶναι,
que iaminutione aliqua, neque redundantia diffe-
16:15; genitum autem ab ingenito secundum signi-
ficatum multum differat : hoc enim in altero no-
minum licet intelligere, quod in altero non est :
propterea dicimus, nullam necessitatem esse, cum
sit ingenitus Pater, quoniam ejus essentia simplex
est, ἀγεννησίαν, ingenerationem, dici ejus essentiam.
Neque enim, simplex cum sit Filius, ct idem ge-
nitus creditus, simplicitatem cjus dicimus essen-
tiam. Sed quemadmodum simplex est essentia el
non simplicitas, sic et essentia ingenita, οἱ non
ἁγεννησία, ingeneratio. Eodem modo cum sit etiam
genitus Filius, ab omni necessitate soluta est ora-
tio, quoniam simplex est ipsius essentia, essen-
tiam ejus generationem esse, definire. Verum
etiam hic propriam significationem utraque nomina
habent. Nam et geniti appellatio ex aliquo esse tibi
animo subjicit, el qua simplex dicitur, id quod a
compositione alienum est εἰ liberum. Sed hxc
illis non videntur : volunt enim, quoniam simplex
est Patris essentia non aliud quid, quam ἆγεν-
νησίαν, ingenerationem , ipsam esse. existimari :
ideoque et ingenitus dicitur. Ad quos ct hoc licet
dicere quod quoniam etiam f'atrem creatorem et
conditorem nominant, simplex autem est secun-
dum essentiam, qui iia nominibus vocatur; jam
tempus est ut isti sapientes creaturam et opificium
Patris essentiam pronuntient, Siquidem omneni
signiticantiam nominis quod in co dicitur, sinpli-
ἀγεννῆτου ὄντος τοῦ Πατρὸς, ἐπειδὴ ἁπλῃῆ ἑατιν
αὑτοῦ t οὐσία, ἀγεννησίαν λέγεσθαι αὐτοῦ τὴν ob-
σίαν. Οὐδὲ Υὰρ ἁπλοῦ ὄντος τοῦ Υἱοῦ, τοῦ αὐτοῦ
x3* γεννητοῦ εἶναι πεπιστευμένου, ἁπλότττα λέγο-
μεν τὴν οὐσίαν. ᾽Αλλ᾽ ὥσπερ ἁπλη ἔστιν ἡ οὐσία, xal
οὐχ ἁπλότης, οὕτως xal ἁγέννητός ἐστιν dj οὐσία xaX.
οὐκ ἀἁγεννησία. Τὸν αὐτὸν τρόπον γεννητοῦ ὄντος
xai τοῦ Υἱοῦ, πάσης ἀνάγκις ὁ λόγος χ:χώριστι -
ἐπειδὴ ἁπλῦ ἐστιν αὐτοῦ d οὐσία, γέννησιν αὖτος- 2
τὴν οὐσίαν ὁρίζεσθαι: ἀλλὰ καὶ ἐνταῦθα ἰδίαν ἕμτα-- —
σιν ἑκάτερα τῶν ὀνομάτων ἔχει. "1 τε γὰρ τοῦ ye
νητοῦ προσηγορία, τὸ Éx τινός σοι παρίστησι, χεπε]
τῷ ἁπλοῦν, τῷ ἀπηλλάχθαι συνθέσεως. Ἁλλ' ee
ταῦτα χἀγείνοις δοκεῖ' βούλονται γὰρ ἐπειδὲὶ àz2.8]
D τοῦ Πατρός ἐστιν dj οὐσία, μὴ ἄλλο τι 3). ἁγενντσίαν
αὐτὴν εἶναι νοµίζεσθαι. διότι καὶ ἁγέννττος Mys-
ται. Πρὸς οὓς xai τοῦτο ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι Exeibh xal
χτίστην τὸν Πατέρα xai ὃτμιουργὸν ὀνομάνουσι"
ἁπλοῦς δὲ χατ᾽ οὐσίαν ἐστὶν ὁ ταῦτα ὀνομαξόμενος'
ὥρα τοῖς σοφοῖς τούτοις χτίσ.ν καὶ δηµιουργίαν τὴ,
οὐτίαν τοῦ Πατρὸς ἀποφαίνεσθαι, ἑπείπερ πᾶταν
σηµασίαν τοῦ περὶ αὑτὸν λεγομένου ὀνόματος, Ó ῆς
ἁπλότητος λόγος εἰς τὴν οὐσίαν ἀνάχει. Ἡ τοίνυν
χωρισάτωσαν «02 ὁρισμοῦ τῆς θείας οὐσίας τν
ἀνεν)ησίαν. ἐπὶ µόντς τῆς ἰδίας ἐμράσεως ένο:
σαν, 7| εἴπερ XX τὴν ἁπλότητα τοῦ ὑποχειμένου τῇ
ἀγεννησίᾳ τὴν αὐσίαν ὁρίζοιντο, διὰ την αὐτὴν αἰτίαν
xa τὴν χτίσι, καὶ τὴν δημ.ουργίαν τῇ τοῦ Πα-ρὸς
οὐσίᾳ ἐνθεωρξίτωσαν. ὡς οὐχὶ κτιζούσης xal Un
CONTRA EUNOMIUM, 10. Xil.
023
Φύσης iv τῇ oücía δυνάμεως, ἁλλ᾽ αὐτῆς τῆς A citatis ratio ad essentiam reducit. Vel igitur a de-
Mec Χτίσμα xoi ὃγτμιούργημα νοουµένης. El
πο ἁποθάλλουσιν ὡς πονηρόν τε xai ἄτοπον,
τωσαν Ex τῆς ἀχολουθίας χἀχεῖνον τούτῳ συν-
ἑλειν τὸν όγον. Ὡς γὰρ οὐκ ἔστι δηµιούρ-
τοῦ ὄημιουργο» οὐσία, οὕτως οὐδὲ ἀγεννησία 1)
εννήτου οὐσία. Συντοµίας δὲ χάριν καὶ σαφη-
πάλιν τὸν αὐτὸν ἑπαναλήφομαι λόγον. El μὴ
μὴ Υεγενντσθαι, ἀλλὰ διὰ τὸ ἁπλη χαὶ ἁσύν-
οὐσία ὁ Πατδρ εἶναι, ἁγέννητος λέγεται ' διὰ
τὴν αἰτίαν καὶ ὁ Yibo ἁγέννητος νοµισθήτεταν v:
γὰρ xai οὗτός ἐστι μονοειδῆς xal ἀσύνθετος.
τὸν Υἱὸν ἐπεὶ Evevvf 0m γεννητὸν ἐξ ἀνάγχης
Ὄσομεν, ὃὅηλον ὅτι xal τὸν Πατέρᾷχ, ἐπεὶ οὐχ
θη, προσεροῦμµεν ἀγέννητον. Ei δὲ τοῦτο, fj τε
& xal tj τῶν τεθέντων ἀχολουθία χαταναγχά- ῃ
ερόδηλον ὅτι οὐχὶ οὐσίας ἐστὶ τὸ ἁγέννητον
ἀλλὰ δ,αφορᾶς τινος νοηµάτων σημαντιχὸν,
γεννηθὲν τοῦ μὴ γεννηθέντος διαστελλούσης.
finitione divin; essenti:* ἁγεννησίαν, id est, inge-
neralionem, separcut, in. sola propria et genuina
significatione manentem, vel si propter simplici -
talem subjecti τῇ ἀγεννησία, non geniti ratione,
essentiam definiant, propter eamdem causam et
creaturam, οἱ opificium in Patris essentia contem-
plentur, periode ac si viitus quae est in essentia,
non creet et. moliatur, sed ipsa virtus et potestas
intelligatur creatura et opificium. (Quod si hoc
abjiciunt ut improbum οἱ absurdum, persuadeantur
ex consecutione, etiam una cum hoc illum sermo-
nem repudiare:ul enim opificium non est opilicis
essentia, sic neque ἀγεννησία, ingeneratio, iugeuili
essenlia. Compendii autem et diluciditatis gra-
tia, rursus eumdem resumamus sermonem. Nisi
propterea quod non genitus est, sed quia simplex
et incomposita sit essentia, Pater ingenilus dici-
tur, ob eamdem causam etiain Filius ingenitus exi-
tur. Essentia enim etiam hic est uniformis et compositionis exsors. Quod si Filium, quoniam
p est, genitum necessario confitebimur, perspicuum quod etiam Patrem, quoniam non genitus
cenius ingenitum. Quod si hoe et veritas et positorum series consequens cogit, liquido constat
um nou esse nomen essentim, sed differentie alicujus eorum qua inlelliguntur, significaii-
qui? quod est genitum a non genito facil discrepare.
ι καὶ τοῦτο τοῖς εἱρημένοις προσεξετάσωμεν’
ἀγέννητον ὄνομά φασι τὴν οὐσίαν σηµαίνειν,
| τὸ ἄνευ αἰτίας τὴν ὑπόστασιν ἔχειν. mol
* τὸ ἄνευ αἰτίας εἶναι τὸν Πατέρα συστή-
τῆς ἁγεννησίας εἰς τὴν τῆς οὐσίας ἕἔνδειξιν
ὑτῶν ἀποτεταγμένης; El γὰρ μὴ τὴν διασταλ-
τῶν ὑποστάσεων διαφορὰν διὰ τῆς τοῦ ἀἆγεν.
φωνΏς διδασχόµεθα, ἁλλ' αὐτῆς φύσεως iv-
εν εἶναι ταύτην ὑποληφόμεθα, ofov ἀἁποῤῥέου-
ως τοῦ ὑπερχειμένου πράγματος ᾽ xal διὰ τῆς
ιλλαθῶν ἐκφωνήσεως ἐχχαλύπτουσαν τὸ) ἕη-
ew, ἀνάγχη πᾶσα dj μὴ εἶναι τὸν θεὸν ἀγέν-
ἡ μὴ λέγεσθαι, μδεμιᾶς φωνῆς τὴν τιαύττν
y ἰδιαζόντως ἐπ αὐτοῦ παρεχοµένης. Τῆς Υὰρ
σίας, χαθὼς οὗτοί φασιν, οὗ τὸ ἄνευ αἰτίας
ιασηµα,νούσης, ἀλλὰ τὴν φύσιν ἑνδειχνυμέ-
εριτρατίσεται πάντως αὐτοῖς πρὸς τουναντίον
«Gp, xal εὑρεθίσεται διαφεῦγον τοῦ δόγµα-
τῶν ἐπὶ τοῦ θεοῦ τὸ ἀγέννττον. Νηδενὸς γὰρ
ῥήματος f$ ὀνόματος τὸ ph γενντθῖναι τὸν
E παριστῶντος, τοῦ δὲ ἀγεννήτου χατὰ τὶν
αὐτῶν, ἄλλο τι xaX οὐχὶ τὸ μὴ γεγεννησθαι
νεύοντος, οἴχεται καὶ συνεῤῥοίη πρὸς τὸν
μον αὐτοῖς χατολισθήσας ὁ λόγος. ᾿᾽Ανάγχη
σα διὰ τῆς ἀχολουθίας ταύτης, τὸν αὐτὸν
οµίζεσθαι τῷ Υἱῷ τὸν Πατέρα, τῆς κατὰ τὸ
ὃν xai ἁἀγέννητον ὃ.αφορᾶς ix του ὀύγματος
ἐχχλαπείσης. "2v: δυοῖν θάτερον, ἡ ἀναθή-
τὴν περὶ τοῦ ὀνόματης δύξαν, ὡς διαφορὰν
στέρου ἰδιότητος, καὶ οὐχὶ φύσ.ν σηµαίνοντος |
εµένοντες τοῖς ἐγνωσμένοις, περὶ ταύτην τῆς
Σαθελλίῳ συνθήσονται. Οὐ vào ἔστιν ὅπως ἡ
φατάσεων διαφορὰ τὸ ἀσύγχυτον ἕςει, μὴ τῷ
p διαστελλοµένη πρὸς τὸ ἁγέννητον. Ὥστε c
εφορὰν σηµαίνει τὸ ὄνομα, f, οὐσία ἔσται διὰ
Deinde hoc etiam prater ea quz sunt dicta exqui-
ramus : Si nomen hoc ingenitum substantiam aiunt
significare, el non absque causa Patrem subsi-
stentiam habere, quo nomine absque causa Patrem
esse constituent, cum ἀγεννησία ad essentiz indi-
calionem ab ipsis sit ordinata? Si enim dilfferen-
tiam quie subsistentias disjungit, ingeniti voce non
C docemur, sed ipsius naturz hanc indicem esse
opinabimur, velut a re subjecta quodammodo ef-
fluentem, per syllabarum enuntiationem explican-
tem quod queritur, omnino necesse est vel num
esse Deum ingenitum, vel non dici, cuim nulla sit
vox qua talem sigbificationem proprie et separatim
iu eo praebeat. Nam cum noinen ἀγεννησίας, sicut
isti asserunt, absque causa esse non significet, sed
naturam indicet, in contrarium prorsus eorum 80-
phisma sive cavillum contorquebitur, et. invenietur
ab eorum dogmate quod ingenitum est in Deo etfu-
gere. Cum enim nullum aliud verbum vel nomen
ingenitum esse Patrem animo representet, οἱ in-
geniti nomen secundum ipsorum sapienti: aliud
quiddam quam non genitum esse significet, ad
Sabellium abit et confluit eorum delabens serino.,
Omnino eniti necesse est ex hac. consequentia. Pa-
trem cum Filio eumdein esse existimari, si geniti
et ingeniti differentia ex corum dogmate sublata
fuerit. lta. ut duorum alterum, vel quam habent
de lioc nomine opinionem retractabunt, utpote quod
differentiam wtriusque proprietatis nou. naturam
signifleet, vel in. suis decretis permanentes, cirea
hanc vocem Sabellio adstipulabuntur. Non enim est
quomodo hypostaseon ditferentia id quod inconfa-
sum est habeat, si ea qua est geniti cum ingenito
differentia non. distinguatur. Quare si nomen dif-
lerentiam signat, essentia. per appellationem istam
925
minime significabitur.
alia essentiz ratio. Quod si ad naturam vocis si-
gnificantiam detorquent, ad hzereticorum qui υἱοπά -
τορες dicuntur, qui Filium et Patrem, eamdem esse
personam asserunt, errorem pertrahenlur, sermo-
nis perspicuitate quoad pérsonas divinas, subtra-
cia, Quod si dicant nihil prohibere per ἀγεννησίαν,
ingeniti cum genito differentiam aignificari, et eam
quoque vocem essentiam repraesentare, nobis
distinguant cognatas nominis signilicationes, ita
ut possint. proprie congruere utrique bifariam di-
vise ingeniti notioni. Nam differentie qus est ex
nomine declaratio, ambiguitatem non habet, cum
opposite differenti: oratione constituitur, siqui-
dem pro eo quod dicitur,genitus est Filius, el non
genitus est Pater, hunc quidem ingenitum, illum
vero genitum dici secundum quamdam verborum
denominationem, nos eliam assentimur. Essentia
autem indicatio ex qua intelligentia per hoc ver-
bum declarabitur, non possent dicere.
Sed Ώου silentio involvens novus theologus,
alias nobis nugas in pracedente scriptione nectens
persequitur : Quia simplex cum sit Deus, ingenitus
dicitur , propterea. ἁἀγεννησία Deus est. Quid habet
commune simplicitatis sermo cum notitia non ge-
niti ? Etenim unigenitus et genitus est, et simplex
esse non ambigitur. Sed. etiam individuus , partibus
carens οἱ incumpositlus, Quid etiam hoc ad id
quod quaritur ? neque enim Filius multifurmis et
compositus, non tamen propterea ingenitus. Sed,
inquit, quantitatis omnisque magnitud imis. expers
est : hzc. ita sint. Etenim Filius. quantitate defi-
niri non potest nec cirzcumseribi, et. quantitatis
omnis est. expers, el nihilominus Filius. Sed hoc
non est quod. in quastionem cadit; propositum
est enim demonstrare. qua. ingeniti significatione
essentia dignoscitur : ut enim ex hac. voce proprie-
tatum dilffereutiz ratio est comprehensa, sic vo-
lebant ambiguam esse eiiam nature indicationem
ex aliquo eorum qua per eamdem hanc appella-
tionen significantur.
At hoc tacitus preteiit. Dicit autem, Non ex
menlis commenlo ingeniti vocem de Deo celebrandam
esse. (Qua enim sic dicia sunt, inquit, cum vocibus
ipsis dissolvi solent. Quid autem eorum qua dicun-
tur, non simul ac dictum est etiam dissolvitur?
Non enim quemadmodum hi qui vasa ex argilla
fingunt, vel lateres, secundum seiel in ore factam
erationis formationem, que voce proferuntur in-
dissoluta servabimus. Sed simul atque vocis sono
prolatus est sermo, eliam quod dictum est, non
est; rursus enim in aerem vocis spiritu dilllato
nullum dictorum vestigium impressum est in loco
in quo vocis facla e»t diffusio. lta ut si. ex eo ser-
monem, qui fit per commentationem, figurat quod
ejusmodi sermo post prolationem non maneat, sed
simul cum loquentis voce evanescat, non etiam
e(fugiet, omnem sermonem nominans commentatio-
nem, cum nullus sit sermo in quo ulla post prola-
S. GREGORII NYSSENI
Alia enim differenti: et A τῆς προσηγορίας ταύτης ἀσήμαντος. "Άλλος yàp
τῆς διαφορᾶς καὶ ἕτερος τῆς οὐσίας ὁ λόγος. EL δὲ
924
πρὸς τὴν φύσιν τὶν σηµασίαν τῆς φωνῆς καθέλχον-
cw, εἰς τὴν τῶν υἱοπατόρων λεγομένων ἁπάτην
ἀχολούθως ὑποσυρήσονται, τῆς χατὰ τὰς ὑποστάσεις
τρανότητος ὑποσυρείσης τοῦ λόγου. Ei δὲ λέγουσι
χωλύειν μηδὲν xal τὴν πρὸς τὸ γεννητὸν ἀντιδιαστολὴν
ix τῆς ἀγεννησίας σηµαίνεσθαι, χαὶ αὐτὴν παριστᾶᾷν
τὴν οὐσίαν , διαστειλάτωσαν ἡμῖν τὰς προσφυεῖς τοῦ
ὀνόματος σηµασίας, ὡς δύνασθαι χυρίως ἁρμόζειν
πρὸς ἑχατέραν διασχισθεῖσαν τοῦ ἁγεννήτου τὴν Ev-
νοιαν. Ἡ μὲν γὰρ τῆς διαφορᾶς Ex τοῦ ὀνόματος
δήλωσις, ἀμφιθολίαν οὐχ ἔχει, τῷ τῆς ἀντιδιαστολῆς
λόγῳ συνισταμένη. ἸΑντὶ Ὑὰρ τοῦ, γεγέννηται ὁ
Yo, καὶ οὐ γεγέννηται ὁ Πατὴρ, τὸν μὲν ἀγέννητον,
D τὸν δὲ γεννητὸν λέγεσθαι κατά τινα ῥημάτων παρ:
D
ὠνυμίαν, xal ἡμεῖς συντιθέµεθα. Ἡ δὲ «Tc οὐσίας
δεῖξις Ex. ποίας δ.ανοίας διὰ τοῦ πρὸς 'ῥήματος τού-
του σαφηνισθήσθται, εἰπεῖν οὐκ ἂν ἔχοιεν.
᾽Αλλὰ τοῦτο σιωπῄσας Ó χαινὸς θεολόγος, ἑτέρους
ἡμῖν φληνάφους ἐπὶ τῆς προλαθούσης λογογραφίας
εἴρων διέξεισιν. "Οτι ἁπ.οῦς, φησὶν, dx ὁ θεὸς,ί
ἀγένγητος «ἰέγεται, διὰ τοῦτο ἀγεγ} ησία éctir
ὁ θεός. Τί κοινὸν ὁ τῆς ἁπλότητος ἔχει λόγος πρὸς
thv τοῦ ἀγεννήτου διάνοιαν; Καὶ γὰρ xal ὁ Μονο-
γενῆς, καὶ γεννητός ἐστι, xal ἁπλοῦς εἶναι οὐκ áp
φιθάλλεται. Ἀ.1.1ὰ καὶ ἁμερὴς, qno, xal deor
θετος. Τί xaY τοῦτο πρὸς τὸ ζητούμενον, 0ὐδὲ γὰρ
ὁ Yib; πολυειδῆς xal συγχείµενος, ἀλλ᾽ ὅμως οὗ 6d
τοῦτο ἀγέννητος. "A.L4à xal ποσόζητος, qnot, xal
πη.ικότῃτος "4Jocplotut* E3165 χαὶ ταῦτα. xol
Υὰρ xaY ὁ Υἱὸς ἀπεριόριστος τῷ πηλίχῳ xal ἄποσος,
xaX ὅμως Υἱός. 'AXAA τὸ ζητούμενον οὗ τοῦτό ἐστι”
πρὀχειται γὰρ ἀποδειχθῆναι χατά τινα τοῦ ἁγερή-
του σηµασίαν ἡ οὐσία γνωρίξεται' ὡς γὰρ ἐκ εἰ;
φωνῆς ταύτης ὁ τῆς τῶν ἰδιωμάτων διαφορᾶς χατ-
ελήφθη λόγος, οὕτως ἡξίουν ἀμφίθολον εἶναι xat τοῦ
εἶναι τὴν ἔνδειξιν, ἔχ τινος τῶν σηµαινοµένων bd
τῆς αὑτῆς ταύτης προσηγορίας.
Αλλὰ τοῦτο μὲν σιωπᾷ. Λέχγει δὲ, Mi) δεῖν xor
ἐπίνοιαν ἐπιρημίζεσθαι τῷ θΘεῷ τὸ dyérrntor.
Τὰ γὰρ οὕτω «ἰελεγμένα ταῖς goraic, cna, συν’
δια.Ίύεσθαι πέφυκε. Τί δὲ τῶν λεγομένων οὐχ ὁμοῦ
τῷ λεχθῆναι xai διαλύεται; OD γὰρ ὥσπερ χερα-
µεύοντες 7) πλινθευόµενοι χατὰ τὴν ἅπαξ Ysvopivty
ἐν τῷ στόµατι τοῦ λόγου τύπωσιν, ἁδιάλυτα φυλάξο-
μεν τὰ διὰ τῆς φωνῆς προφερόµενα, ἁλλ ὁμοῦ 55
προενήνεχται διὰ τοῦ φθόγγου ὁ λόγος, χαὶ τὸ ῥηθὲν
οὐκ ἔστι. Πάλιν γὰρ πρὸς τὸν ἀέρα τοῦ τῆς φωνή
πνεύματος ἀναχυθέντος, οὐδὲν ἴχνος τῶν εἱρημέ-
νων ἐτυπώθη τῷ tóm ἓν ᾧ Ὑέγονε τῆς φωνΏς d
ἀνάχνσις. Ὥστε εἰ τούτῳ τὸν χατ' ἑπίνοιαν λό-
Tov χαρακτηρίζει, τῷ ph µένειν λόγον, ἀλλὰ sl
φωνῇ τοῦ φθεγγοµένου συναφανίζεσθαι, οὗχ ἂν
φθάνοι πάντα λόγον ὀνομάζων ἐπίνοιαν, μηδεμιᾶς
ὑποστάσέως ἐν οὐδενὶ λόγῳ μετὰ τὸν προσφο”
piv διαµενουσης. (δὲ γὰρ αὐτὴν tbv ἀγχεννησ]ανν
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
$jv ἑξαιρεῖ τῆς ἐπινοίας, ἁδιάλυτον xai παγίαν A tionem permaneat soliditas. Neque enim ipsam &yev-
μετὰ τὸ προενεχθῆναι δεῖκαι δυνίσεται, τῆς Τρο-
ενεχθείσης διὰ τοῦ φθόγγου ῥήσεως Ex τοῦ στόµα-
τος ἐν τῷ ἀέρι μὴ] συμμενούσης. Καὶ οὕτω ὃ ἄν
τις µάθοι τὸ τῶν εἱἰρημένων ἁἀσύστατον ὅτι xiv
σιωπῶντες τὰς τῆς Φφυχῖς ἐννοίας ἀπογραφώμεθα,
o) τὰ μὲν ὑφεστῶτα τῶν νοημάτων τὴν διὰ τῶν
γοαμµάτων σηµείωσιν δέξεται, τὸ δὲ ἁσύστατον
ἁμοιρήσει τῆς Ev τοῖς γράµµασι σημειώσεως. Ἔσεστι
γὰρ πᾶν ὅ τί περ ἂν ἐπὶ νοῦν ἔλθῃ, κάν ὑφίσταται
χατὰ τὴν σύνεσιν, χἂν ὡς ἑτέρως ἔχει, xav' ἐξουσίαν
ἑναποθέσθα: τῷ γράµµατι. Ταὐτὸ δὲ εἰς φανέρωσιν
διανοίας ὁ φθόγγος ἁστὶ τῷ γράµµατ: ἐπίσης vxo
δι ἑχατέρων τὸ νοηθὲν ἐξαγγέλλομεν. Πρὸς τί τοί-
νυν ὁρῶν μόνη συνδιαλύει τῇ φωνῇ τὴν ἐπίνοιαν,
συνιδεῖν οὑκ ἔχω. Παντὸς γὰρ λόγου τοῦ διά τινος
Ίχου προφεροµένον, τοῦ μὲν πνεύματος τοῦ τὴν φω-
vhv διαπορθμεύσαντος mob; τὸ συγγενὲς, ἡ µετα-
χώρησις γίνεται. ὁ δὲ τῶν ῥηθέντων νοῦς διὰ τῆς
ἀκοῆς τῷ μνημονιχῷ τῆς τοῦ ἀχούοντος ψυχῆς ἔγχα-
ῥράσσεται, εἴτε ἀληθῆς εἴτε διεσφαλµένος τύχοι.
Οὐχοῦν φυχρὰν τῆς ἐπινοίας ὁ λογογράφος ἡμῖν τὴν
ἑρμηνείαν ταύτην προτείνεται, τῇ διαλύσει τῆς φω-
vts χαρακτηρίζων χαὶ ὁριξόμενος. Καὶ τούτου χάριν
ὁ συνετὸς ἀχροατὶς ἐχεῖνος, χαθώς φησιν Ἡσαῖας,
παραγράφεται μὲν τὴν ἁδιανόητον ταύτην τῆς ἑπι-
φοίας φυσ'ο)ογίαν, ὄντως διαλυτῆην αὑτῆν xal àv-
υπόστατεν ἁτοδείξας χατὰ τὸν τούτου λόγον. Τεχνο-
λογεῖ δὲ περὶ τῆς ἐγχειμένης τῇ λέξει δυνάµεως διὰ
εὼν γνωρίµμων ὑποδειγμάτων, τῇ περὶ τῶν δογµά-
των θεωρία προδιβάζων τὸν λόγον. Πρὸς ὃν ὁ Εὐνό-ς
pie. διὰ τῆς σεμνΏς ταύτης λογογραφίας ἑαυτὸν
ἀντεπαίρων, ἀναλύειν ἐπιχειρεῖ τὰ περὶ τῆς ἔπι-
νοίας διηρθρωµένα, τοῦτον τὸν τρόπον.
"Άμεινον δὲ ἴσως πρὶν διευθῦναι τὰ γξυραμμµένα,
τὸν σχοπὸν ἑξετάσαι, τί ῥουλόμενος ἀποφεύγει τὸ xac
τίνοιαν ἐπιλέγεσθα: τῷ θεῷ τὸ ἀγέννητον. Δόγμα
χοινὸν ἐπὶ πάντων τῶν παραδεδεγµένων τὸν λόγον
τῆς εὐσεθείας χεκράττχε, τὸ πᾶσαν ἐν τῷ ἄριστῷ
την ἑλπίδα τῆς σωτηρίας δεῖν ἔχειν. Ὡς οὐχ ἑνδεχό-
µενον ἄλλως ἐν ἀγαθοῖς γενέσθαι, μὴ τῆς εἰς Χριστὸν
πίστεως παρεχοµένης tb σπηυδαςόµενον. Ταύτης δὲ
τῆς διανοίας παγἰως ταῖς ψυχαῖς τῶν πεπιστευχότων
ἑρηρεισμένης, x2Y πάσης τιμῖς τε καὶ λατρείας xai D
δόξης τῷ μονογενεῖ Oz παρὰ πάντων ὡς ἀρχηγῷ τῆς
ζωῆς ἀναχειμένης, τῷ ποιοῦντι τὰ τοῦ Πατρὸς ἔργα,
χαθὼς αὑτὸς ὁ Κύριος tv τῷ Εὐαγγελίῳ φησὶ, xai
μηδεμιᾶς χατὰ πᾶσαν ἀγαθοῦ πράγματος ἔννοιαν
ὑπερθολῖς ἑλαττουμένῳ, οὐχ οἶδα πόθεν παραχινη-
θάντες δυσμενείᾳ xa φθόνῳ τῆς τοῦ Κυρίου τιμῆς,
χαθάπερ ῥημίαν ἑαυτοῖς χρίνοντες τὴν Ὑγινομέντν
τῷ μονογενεῖ θεῷ παρὰ τῶν πεπιστευχότων προσ-
χύντσιν, ἀντεροῦσι ταῖς θείαις τιμαῖς, xal πεί-
θειν ἐπιχειροῦσιν, ὡς οὐδὲν τῶν περὶ αὐτοῦ λεγο-
µένων ἀλτθῶς λέγεται. Οὖτε γὰρ θεὸς x53» ὀνομάντ-
0 Joan. 1, $1.
νησίαν, quam ex commentatione eripit, indissolubi-
lem et fixam post prolatum sermonem ostendere po-
terit, cum per sonum dictio ex ore prolata in aere
non permaneat. Et sic dictorum ejus futilitateim et
instabilitatem quis intellexerit, quia etiamsi tacue-
Timus, tamen animi notiones litteris mandamus,
non lamen ea qua vere subsistunt animi s: nsa, per
litteras significationem accipient, quod autem ne-
quit subsistere, declaratione qua Πἱ per litteras
carebit. Quidquid enim in mentem venerit, sive
intelligentia subsistat, sive aliter se habcat, licet
pro jure et arbitratu litteris committere. Idem
autem est ad declarationem mentis, sonus quod
littere ; ex equo enim per utraque quod animo οἱ
B mente conceptum est, enuntiamus. Quid igitur
cernens sola cum voce animi notionem dissolvit,
non possum intelligere. Omnis enim sermonis qui
aliquo sono profertur, spiritus quidem qui vocem
transmittit ad id quod sibi cognatum est, fit trans-
migratio ; diclorum autem sententia et mens per
auditum in audientis memoria imprimitur, sive
vera, sive falsa fuerit. Quamobrem iste scriptor
nobis hanc commentationis frigidam interpretatio-
nem obtendil, dum eam vocis dissolutione figurat
el definit. Atque hujus gratia intelligens ille audi-
tor, sicut ait Isaias, incogitabilem hanc ἐπινοίας,
commentationis, physiologiam expungit, vere dis-
solubilem et quz consistere onmino non potest,
demonstrans secundum ejus serimonem. Artificiose
aulem de vi in dictione posita disserit, exemplis
nolis ; ac per dogmatum speculationem serinonetn
producit. Contra quem Eunomius, per hanc vene-
randam sermonum scriptionem seipsum efferens,
que de commentatione dilucide sunt explicata,
dissolvere conatur ad hunc modum.
Sed praestat fortasse priusquam quz sunt scripta
ad normam exigantur, scopum examinare, qua
mente fugit ingenii nomen de Deo dici xaz' ἐπί. |
νοιαν, id est, ex mentis commentatione. Fides haec
communis in omnibus qui verbum acceperunt
pietatis przevaluit, omnem salutis spem in Christo
habendam esse. Quod mon contingat aliter in
bonis esse, id est, eternam felicitatem adipisci, si
in Cliristum fides non praebeat quod expetitur. Cum
autem hac sententia firmiter credentium animis
sit defixa, et honos omnis et cultus el. gloria
unigenito Deo ut vite principi sit reposita, qui
Patris opera operatur, sicul ipse Dominus in Evan-
gelio dicit *, quique nulla àecundum omnem rei
bone notitiam exsuperantia inferior est Patre,
nescio unde commoti infesto odio et invidia hono-
ris Domini tanquam damnum et detrimentum sibi
ipsis judicantes, eam quz exhibetur unigenito Deo
ab his qui crediderunt. adorationem, ejus divinis
honoribus contradicunt, et persuadere conantur
quod nihil eorum quz de ipso dicuntur, vere di-
921
S. GREGORII NYSSENI
925
citur. Neque enim, tametsi. Deus quodammodo ἃ A «al πως ὑπὸ τῆς Γραφῆς, ἀληθινός ἐστι θεό»ς' οὔτε
Scriptura nominatur, verus cst Deus ; neque, licel
Filius dicatur, veram habet, qux hac appellatione
declaratur, naturam ; neque dignitatis, neque na-
ture ipsi cum Paire est aliqua communitas; neque
enim (ieri posse, uL ei qui genitus est, cum eo qui
fecit, par honor secundum dignitatem, vel poten-
Uam, vel naturam adsit. Propterea quod Patri
quidem indefinita est vita, atque ex slernitate
exsistentia, Filio vero modo quodam circumscripta
est vita, quia nempe principium illud, iu quo
genitus est, vite ejus processum in anterius Ler-
minel, et ad. Patris slernitatem siuiul extendi
prohibeat; ita ut etiam buic vita imperfecta nec
integra fuiase existimetur. Et Patrem non. semper
fuisse quod nunc est οἱ dicitur, sed aller cum
prius esset, postea deliberasse ut Pater fieret, imo
vero non uL fieret, sed ut vocaretur. Neque enim
Filii Pater seeundum veritatem nominatus est, sed
creaturze nomen in Filii appellationem suppositum
est. Omnino cnim aiunt, quod posterius est. ab
antiquiore , et quod definitum est ab zeterno, quod
secundum voluntatem ejus qui fecit genitum est,
ab ipso qui fecit et potestate, e. dignitate, et na-
tura przcipuoque jure temporis, omnibusque aliis
honoris pr:rogativis necessario superari. À quo
aulem quod perfectum est in. divinioribus opinio-
nibue abest, quo quis inodo lioe veri Dei honoribus
jure 4ο merito excoluerit? Sic ex lis ab ipsis
prastruitur, Filium quidem imperfectum potestate,
destitutum vit» perfectione, potenti. subjectum,
nihil a seipso facientem, preterquam si quid san-
citur dominantis imperio; bunc in nuilo esse
honore Deo decoro οἱ existimatione Deo digna
credere, sed Deum quidem nominare, omni tamen
magnifica notione vacuum nomeu circumferre.
Atque ad hzc sic dicta, sine. rationum. moinentis
et amplexibus ad iram quodammodo exacuit, et
auditorem peregrina: et insolite rei. novitate hor-
rere facit. Quis enim improbum consiliarium acce-
perit, nude et. imparate. eversionem — majestatis
Christi consulentem ? propterca illecebris et leno-
ciuiis quibusdam persuasibilibus et fallaciis impro-
bas orationis insidias cireumtegentes, externis ac
—
Yl; λεγόμενος , ἐπαληθεύουσαν ἔχει τῇ προσηγορ/α
τὴν φύσιν, οὔτε ἀξίας, οὔτε φύσεως αὑτῷ πρὸς vv
Πατέρα ἐστί τις χοινωνία. Μηδὲ Υὰρ εἶναι ὄννατὸν τῷ
γεγεννηµένῳ, πρὸς τὸν ποιῄσαντα, τὸ χατὰ τὴν ἀξίαν,
ἡ τὴν δύναμιν, fj τὴν φύσιν ὑπάρχειν ὁμότιμον, Διότι
τῷ μὲν, ἀόριστος ἡ ζωὴ, xal ἐξ ἀῑδίου fj Όπαρξις.
τῷ δὲ Υἱῷ, τρόπον ttyX περιγέγραπται dj ζωὴ, τῆς
ἀρχῆς χαθ ἣν γέγονε περατούσης ἐπὶ τὸ Ave) τῆς
ζωῆς τὴν πρόοδον, xat τῇ τοῦ Πατρὸς ἁἀϊδιότητι συµ.-
παρατείνεσθαι κωλυούσης' ὥστε χαὶ τούτῳ την ζωὲν
ἑλλιπῆ νοµίσεσθτι * καὶ τὸν Πατέρα μὴ ἀεὶ εἶναι ὅπερ
vOv εστι τὲ xal λέγεται, ἀλλ ἕτερόν ἐστι πρότερον
ὕντα. μετὰ ταῦτα ῥουλεύσασθαι γενέσθαι Πατέρα,
μᾶλλον δὲ, οὐχὶ 6b γενέσθαι, ὀλλὰ χληθΏνα:. Μτδὸ
vip Yiou κατὰ ἀλήῦειαν ὀνομασθῆνι ι Πατέρα, ἀλλὰ
χτίσµατος εἰς Υἱοῦ χλῆσιν ὑποθληθέντος. Βάντως δὲ,
φασὶ, τὸ µεταγενέστερον, τοῦ πρεαθυτἐρου, xoi τὸ
ὡρισμένον τοῦ ἀῑδίου, xal τὸ χατὰ βοῦλησιν τοῦ πε-
ποιηκότος γΞγεννημένον, αὐτὸν τοῦ πεποιηχότος δυ-
νάµει τε xal ἀξία, καὶ φύσει, xal τοῖς Σχ χρόνου
πρεσθείοις, καὶ ἅπασι τοῖς τιμίοις ££ ἀνάγχης Ἱλάτ-
τωται. Ob δὲ τὸ τέλειον ἓν ταῖς θειοτέραις «ῶν ὑπο-
fitv ἄπεστι, πῶς ἄν τις τοῦτο ταῖς τοῦ ἆληθους
8:02 τιμαῖς εὐλόγως ἀποσεμνύνειεν;, Ὡς ἐχ τούτου
χατασχευάσεσθαι παρ αὐτῶν τὸν ἀτελῆ μὲν χατὰ τὴν
δύναμιν, ἑλλιπῆῃ 63 κατὰ τὴν τῆς ζωῆς τελειότητα,
ὑποχείριον δὲ τῷ δυναστεύοντι, ποιοῦντα δὲ μηδὲν ἀφ'
ἑαυτοῦ, πλὴν cb τι νομοθετεῖται τῷ τοῦ κρατοῦντος
προστάγµατι’ τοῦτον Ev. μηδεμιᾷ θεοπρεπεῖ τιμῇ τε
καὶ ὑπολῆψει πιστεύειν εἶναι" ἀλλὰ Θεὸν μὲν ὀνομά-
ζειν, χενὸν δὲ πάσης μεγαλοπρεποὺς ἐννοίας περι-
φέοειν τὸ ὄνομα. Καὶ ἐπὶ ταῦτα οὕτω λεγόμενα δίχα
^f: τῶν λογισμῶν περιβολῆς παροξύνει πως εἰς ὀργὴν,
καὶ φρίττειν ποιεῖ τῷ ξενισμῷ τὸν ἀχούοντα. Τίς γὰρ
δέχεται πονηρὸν σύμθουλον, γυμνῶς καὶ ἀκατασκεύως
τὸν καθαίρεσιν τῆς µεγαλειότητος τοῦ Ἀριστοῦ συµ-
θουλεύοντα; Διὰ τοῦτο πὀραγωγαῖς xtzt πιθαναῖς xai
ἁπάταις τὴν πονηρὰν ταύτην ἑγέδραν τοῦ λόγου πε-
ρικκλύψαντες, ταῖς ἔξωθεν ἐπινοία:ς τοὺς ἀνοῄμτους
τῶν ἀχροατῶν παραχρούονται. Τὰ γὰρ ἄλλα χατα-
σχευάσαντες δι Gv ἂν δυνατὸν αὑτομάτως ἐτὲ
ταῦτα χατασυρῆναι τὴν τῶν ἀχουόντων διάνοιαν, τὸ»
ἀκροατῇ τὸ πέρας τῆς καταστροφῆς χαταλείπουσ.».
profanis conmentationibus dementes auditores maligne decipiunt. ct ludificantur. Aliis enim praestiu
clis quibus sponte ad hzc pertrahi possit. audientium — intelligentia, conclusionem | catastrophes, sive
extremum fabulx actum auditori relinquunt.
Nam cun dixerunt nou csse eumdem essentia D
unigenitum Deum cum vero Patre, et hoc captiose
et fallaciter concluserunt, per. ingeniti. eum genito
oppositionem : quod ex hoc sequitur tacentes con-
ficiunt, ultro per consequentiz rationent impietate
pravalente. Et quemad modam veneficus letale vene-
num sumptu facile facit ei quem | insidiose vult ne-
care, melle exitium edulcans : atque hie. quidem
solum dedit; ilud autem in visceribus wistum,
etianisi niliil aliud agat veneficus, necem. operatur
et interitum : quiddam simile ab his conficitur ;
festivis eniin argutiarum et captionum invitamentis
Εἰπόντες γὰρ μὴ εἶναι ταὐτὸ κατὰ τὴν οὐσίαν τὸν
μονογενῆ 8zbv τῷ ἀληθεῖ Πατρὶ, καὶ τούτο σοφιστι-
κῶς συµπεράναντες διὰ τῆς τοῦ ἀγεννήτου πρὺς τὸ
γεννητὸν ἀντιθέσεως, τὸ ἁ πὺ τούτου σιωπῶντες Epyó-
ζονται, αὑτομάτως διὰ τοῦ ἀχολυύθου τῆς ἀσεθείας
χρατυνοµέντς. Καὶ ὥσπερ τὸ δηλητήριον ὁ qapua-
κεὺς εὐπαμάδεχτον ποιεῖ τῷ ἐπιβουλενομένῳ, μέλιτι
καταγλυκάνας τὸν ὄλεθρον' xal ὁ μὲν ἔδωκε μόνον
τὸ δὲ ἀγκαταμιχθὲν τοῖς σπλάχνοις, οὐδὲν ἔτι πραγ-
ματευυμένου τοῦ φαρμακέως, την φθορὰν χατεργά-
ζεται' ὅμοιόν tt xal παρὰ τούτων γίνεται. Tai yàp
κομείχις τῶν οογιτµάτων τὸ φθοροπο:δὺ δόγμα οἷόν
939
CONTRA EUNOMIUM, LIB. ΧΙΙ.
950
«yt μέλιτι χαταχρώσαντες, ἐπειδὰν ἐγχέωσι τὴν A dogma mortiferum, velut. melle quodam illitum,
ἁπάτην τῇ φυχῆ τοῦ ἀχούοντος, τὴν περὶ τοῦ μὴ εἶναι
Θεὸν ἀληθινὸν τὸν Μονογενῃ Θεόν ' τὰ ἄλλα πάντα
τούτῳ καὶ σιωπῶντες συγκατειργάσαντο. Té vio
πεισθῆναι μὴ ἀληθῶς εἶναι θεὸν ἐπακολουθεῖ «5 urbs
ἄλλο τι τῶν Οζοπρεπῶς περὶ αὐτοῦ λεγομένων ἐν
ἀληθείᾳ λέγεσθα.. Ei Υὰρ οὔτε Yibg, οὔτε θεὸς ἐξ
élnüsía;, ἀλλ' ἐχ χαταχρήσεως τούτων ἑχάτερον,
πάντως ὅτι καὶ τὰ λοιτὰ τῶν ὀνομάτων, olg παρὰ
τῆς θείας Γραφῆς ὀνομάκεται. τῆς ἀληθείας χεχώ-
ρ:σται. Οὐ γὰρ δη τὸ μὲν ἀληθῶὼς ἐπ αὐτοῦ ῥηθή-
σεται, τὸ δὲ ἁμοιρήσει τῆς ἀληθείας. 'AXAX πάντως
ἀλλέλοις ἀχολουθήσει πάντα' ὥστε εἰ μὲν dno;
εἴη θεὸς, καὶ χριτὴν, xai βᾳτιλέα, χαὶ τὰ καθ)
ἔχαστον τῶν λεγομένων εἶνΣ' ὡς λέγετα:.. Ei δὲ ἡ
θεύτης φεύδοιτο, μηδὲ ἄλλο τι τῶν περὶ αὐτοῦ ἆλη-
θεύει. Πεισθέφτων τοίνυν τῶν ἡπατημένων τῷ ψφευδώ-
νυμον ἐπὶ τοῦ Μονογενοῦς εἶναι τὴν τῆς θεότήτος
xinstv τὸ μηδὲ λατρεύειν, μηδὲ σέθεσθαι, μηδὲ ὅλως
τὴν Oro χρεωστουμένην ἀπονέμειν τιμῆν, συγκατ-
εσχεύασται. Ἵνα tolvuv ἑνεργῖς αὐτοῖς ἡ κατὰ τοῦ
Σωτῆρος ἐπιχείρησις γένηται, ταύτην εὕροντο τῆς
βλασφημίας τὴν μέθοδον’ Συμθουλεύουσι μὴ δεῖν τὴν
Ev τοῖς ἄλλοις ὀνόμασι χοινωνίαν ἐπισχοπεῖν, δι ὧν
τὸ ὁμότιμον τῆς ἀξίας τοῦ Yioo πρὸς τὸν Πατέρα δια-
σηµαίνεται, ἀλλ Ex τῆς τοῦ ἀγεννήτου πρὸς τὸ γεννη-
τὸν ἀντιθέσεως τὸ παρτλλαγμένον τῆς φύσεως συλ-
λογίξεσθαι' τοῦτο γὰρ εἶναι τὴν θείαν φύσιν, ὅπερ στ-
μαΐνει τὺ τῆς ἀγεννησίας ὕνομα. Εἶτα πάντων τῶν
ἀνθρώπων τῶν γε νοῦν ἑχόντων ἀμήχανον εἶναι λο-
γιζοµένων δυνάμει ttt ῥημάτων τὴν ἄφραστον φύσιν
ἐξαγγελθῆναι, οὔτε τῆς Υνώσεως ἡμῶν τοσοῦτον Ex-
τεινοµένης, ὡς εἰς τὰ ὑπερεπέχεινα τῶν γιγνωσχο-
µένων φθάνειν, οὔτε τῆς τῶν λόγων ὑπηρεσίας τοσ-
αὕύτην δύναμιν ἐν ἡμῖν κεχληρωµένης, ὡς ἰχανὴν
εἶναι τὸ νοηθὲν ἐξαγγεῖλαι, εἴπερ τι ὅλως ὑφηλόν τε
χαὶ θεῖον ἐπὶ νοῦν ἔλθοι. Πάλιν οἱ σοφοὶ οὗτοι πολ-
Atv ἀθελτηρίαν xa τῆς λογιχῆς ἐπιστήμυς ἀπειρίαν
τῶν πολλῶν χαταηφιζόµενοι, αὐτοί τε εἰδένα; διαθε-
έαιοῦνται ταύτην, xat of; ἂν ἐθέλωσι δύνασθαι τὴν
περὶ τούτων ἐμποιῆσαι γνῶσιν, xal δ.ὰ τοῦτο λέγουσι
μηδὲν ἕτερον εἶναι τὴν θείαν φύσιν, πλῆν τὴν ἆγεννη-
σαν αὑτήν' xal ταύτην χυριωτάτην xal ἀνωτάτην xal
ἀνωτάτω προσαχορεύαντες, ἅπαν τὸ µεγαλτῖον τῆς θ:ό-
τητος τῇ φωνῇ ταύτῃ ἐγχαταχλείουσιν' ὡς 6x τούτου
χατασχενάςεσθαι" εἰ dj ἀγεννησία τὸ χυριώτατον τῆς
οὐσίας ἱστὶ, xal τὰ λοιπὰ τῶν θεοπρεπῶν ὀνομάτων
ταύτῃ συνβρτηται, fj θεότης, f; δύναμις, fj ἀφθαρσία,
xat τὰ ἄλλα πάντα. El οὖν ταῦτα xal τὰ τοιαῦτα Ἡ
ἁγεννησία ἐστὶ, πάντως εἰ τοῦτο μὴ λέγεται, οὐδὲ
ἐχεῖνα ἐστίν. Ὡς γὰρ τὸ λογιχὸν, xal τὸ Υδλαστιχὸν,
χαὶ τὸ ἐπιστήμης δεχτιχὸν, ἴδιον τοῦ ἀνθρώπου ἑστίν'
εἰ δέ τι µή ἐστιν ἄνθρωπος, οὐδὲ ἐν τοῖς ἰδιώμασι
πάντως ἔσται τῆς φύσεως , οὕτως εἶπερ ἁγεννησία
ἐστὶν ἡ ἀλτθινὴ θεότης, ᾧ τὸ ὄνομα τοῦτο μὴ πρὀσ-
ἀστιν, οὐδὲ Άλλο τι τῶν την θεότητα χαραχτηρινόντων
εγύτῳ πάντως ἐφευρεθίσεται. Της οὖν ἀγεννησίας
περὶ τὸν Υἱὸν uh λεγοµένης, τὸ μηδὲ τὰ λοιπὰ πάντα
τῶν ὑγηλῶν τε xal θεοπρεπῶν ὀνομάτων, ἐπ αὐτοῦ
cum in andientís animum ad fallendum ἱπ[μήοσίηι,
nempe Unigenitum Deum non esse verum Deum :
per hoc alia omnia taciti conficiunt. Nam cum semel
persuasi fuerint, non verc Deum esse, hinc couse-
quitur, neque aliud quidquam eorum qu:e. de ipso
Deo decore dicuntur, in veritate dici. Si enim neque
Filius, neque Deus ex veritate, sed ex abusu liorum
utrumque, omuino reliqua nomina, quibus a divina
Seriplura nominatur, a veritate separata sunt. Non
sane illud quidem in eo vere dicelur, hoc autem
veritate carebit, sed plane omnia sese consequentur.
Quare Deus si hic vere fuerit,et judicem, et regem,
εἰ quie de ipso singula dicurtur, sicut. dicuntur,
esse necessarium est. Quod. si deitas falso. de eo
aflirmaretur, neque. aliud quidquam eorum que de
ipso dicuntur, vere enuntiaretur. Persuasis igitur
illis qui decepti fuerunt, et in fraudem inducti, iu
Unigenito deitatis appellationem falsinominem esse,
continuo neque eum colendum esse, et pie adorau-
dui, neque ei debitum Deo honorem tribuendum
esse, simul prastructum est : ut igitur eflicax esset
contra Salvatorem conatus et aggressio, hane viam
et rationem excogitarunt. Non oportere consulunt,
que est in nominibus communionem considerare ,
quibus par bonor dignitatis Filii eum Patre signi-
ficatur; sed ex ingeniti cum genito oppositione, na-
turz di(ferentiam et discrimen ratiocinatione colli-
gere : hoc enim esse divinam naturam quod nomen
ἀγεννησίας significat. Deinde cum omnes liomines
menle praediti fieri non posse existiment, ut. ulla
verborum potestate ineffabilis natura enuntieltur,
cum etiam neque nostra cognitio tantuin extendatur,
ut ad illa quie superant omnia quas cognoscuntur,
pervenire possit, neque sermonum ministerium tan -
tam in nohis potestatem sortitum est, ul satis csse
queat ad id quod mente concipitur efferendum, siqui»
dem penitus quiddam excelsum et «divinum in
mentem venerit. Rursus isti sapientes magna iner-
tiz et disceptatricis scienti:e imperiti:e multos accus
santes, ipsi se lianc. scire conlirmant, et quibus
velint profitentur se posse de his cognitionem inse-
rere. Atque idcirco dicunt nihil aliud esse divina:
Dbaluram quam ipsam &yevvr3'av, et hauc. princi-
p Palissimam et supremam, etin summo gradu prrdi-
cantes, quidquid inagnificum est. et eximium de
deitate liac. voce includunt : ità ut ex lioc conficia-
lur : si ἀγεννησία est, id quod priucipalissinum est
essenlie, et reliqua omuia quic Deo conveniunt, liac
comprehensa sunt. el annexa, deitas, potestas, in-
corruptibilitas, et alia omnia. Si igitur hxc et hu-
jusmodi est ἀγεννησία, omniuo si hoc non dieitur,
neque suut illa : ut enim rationale οἱ risibile, ct
scientia capax proprium est liominis : quo: si am-
plius neque est homo, neque in proprielatibus na-
tur: erit: haud secus si. ἀγεννησία est vera deitas,
cui hoc nomen non competit, neque aliud quidqua.n
eorum que deitatem exprimunt, in hoc omnino in-
venietur. Si ergo ἀγεννησία de Filio non dicitur,
954
S. GREGONI NYSSENI
neque reliqua excelsa et Deo decora nomina in eo A χυρίως λέγεσθαι χατεσχευάσθη' τοῦτο οὖν εἶναι τὴν
proprie dici prestructum est; boc igitur esse divi-
norum mysleriorum comprehensionem definiunt,
nempe Filii deitatem sperni, palam fere et in pro-
patulo exclamantes omni auditum przebenti, quod
Licet tibi secundum cognitionem perfecto esse, non
credenti. Unigenito Deo, quod ipse vere est Deus,
neque Filium honore atficienti et colenti, sicut Pater
honoratur et colitur, non Filium sed creaturam
natura existimanti ; non Dominum, non herum, sed
servum et sub;ectum. Ad hoc enim spectat. consilii
eoruin finis, tametsi verbis aliis blasphemia contegi-
tur.
Propterea varie in priore scriptione tripudians
argutiarum versutiis οἱ varia ingenitum arte tra-
ctans, deceptorum surripit intelligentiam, in quibus
dicit : Quare si neque ex commentatione, neque pri-
valione, neque in parle; est enim parlis exsors; sive
individuus, neque in ipso est alterum, unus. enim et
solus ingenitus : ipse igitur ingenita erit essentia. Cum
igilur doctor nosler perspexisset damnum quod
ex necessitate consequitur el maligne succussis ac
deceptis infertur, quod ipsius est in Dominum con-
fessionis transgressio, nempe assensio hujus pro.
χατάληψιν τῶν θείων µνστηρίων óplsovcat, τὸ ἆθε-
τεῖσθαι τοῦ Υἱοῦ «tv θεότητα , μονονοὺ φανερῶς ἑἐμ-
θοῶντες παντὶ τῷ τὴν ἀκοὴν ὑπέχοντι, ὅτι Σοὶ ἔξεστι
τελείῳ κατὰ τὴν γνῶσιν εἶναι, μὴ πιστεύοντι τῷ Μο.
νογενεῖ θ:ῷ, ὅτι ἐστὶ Geb; ἁληθῶς ' p τιμῶντι εν
Υἱὸν, καθὼς τιμᾶται ὁ Πατὶρ, μὴ Υἱὸν, ἁλιὰ κτίσμα
χατὰ τὴν φύσιν εἶναι νοµίζοντι΄ μὴ Κύριον, μὴ à-
σπότην, ἀλλὰ δοῦλον xal ὑποχείριον. Πρὸς τοῦτο γὰρ
βλέπει τὸ πἐρας τῆς συμθυυλῆς, χᾶν ἑτέροις ῥήμασιν
ἡ βλασφημία περιχαλύπτηται:.
Διὰ ταῦτα ποιχίλως χατὰ τὴν προτέραν λογογρα-
φίαν ἐμπυῤῥιχίζων τῇ τῶν σοφισµάτων στροφῇ, xal
δ.αφόρως τεχνολογῶν τὸ ἀγέννττον, ἐχχλέπτει τὴν
διάνοιαν τῶν ἐξαπατήτων, ἐν οἷς Φηδιν Οὐχοῦν εἰ
pice κατ ἐπίνοιαν, μήτε κατὰ στέρησι, μήτε ἐν
/ιέρει' ἁμερὴς γάρ. µήτε ἐν αὐτῷ ἐστιν ἕτερον, εἷς
γὰρ καὶ µόνος ἀγένγητος' αὐτὲς ἂν εἴη οὐσία
ἀγένγητος. Συνιδὼν τοίνυν ὁ διδάσχαλος ἡμῶν thy
ἐχ τῆς ἀνάγχης ἐγγινομένην τοῖς παραχρουσθεῖσι
ζημίαν, ὅτι αὐτΏς ἐστι τῆς εἰς τὸν Κύριον ὁμολογίας
παράθασις ἡ περὶ τοῦ ph εἶναι αὐτὸν ἀληθῶς θεὺν
συγχατάθεσις’ εἰς ὕπερ ἡ τῶν ῥημάτων τούτων àxo-—
λουθία καταστρέφει τὸ δόγμα. Διὰ τοῦτο τ) μὲν ὡς
µέρος μὴ ἐπιλέγεσθαι τῷ Θεῷ τὴν ἀγενντσίαν obe
ἀντιλέχει, ἁπλοῦν τε xal ἄποσον καὶ ἀμέγεθες xaX
positionis ipsum non esse vere Deum, ad quod
verborum horum consecutio contorquet. dogma ;
propterea hoc quidem ut partem non in Deo díci
τὴν ἁγεννησίαν non contradicit, simplexque et
quantitatis magnitudinisque expers et incomposi-
tum etiam ipse Deum confitens, hoc autem neque
secundum comimentationem oportere in ipso hanc
coguominationem dici, et contradicit et demonstrat:
ἀσόνθετον xat αὐτὸς συνομολογῶν εἶναι τὸ Θεῖον, τὸ
δὲ χατ᾽ ἑπίνοιαν μὴ δεῖν ἐπ αὑτοῦ τὴν ἐἑπωνυμίαν
λέγεσθαι ταύτην, xal ἀντιλέχει xal ἀποδείχνυσιν
of; οὐχ ἐμμένων ὁ λογογράφος, πάλιν ἡμῖν τὴν παρ’
quibus non immanens neque acquiescens iste
scripitator, rursus nobis suam sapientiam in se-
eundo sermone ex adverso objicit, his quz de opi-
nione, id est, commentatione dicta fuerunt repu-
gans.
Sed tempus opportunum fuerit reliquum, quod
ad hoc pertinet astiructionis ipsis ἵπ memo-
riam revocare, tantum hoc solum subdentes : Non
est in humana natura facultas, ad exactam cogni-
tionem essenti:e Dei : fortasse autem hoc in sola
humana potentia affirmare parum est; verum etiam ἀλλά xal τὴν ἀσώματον χτίσιν ἑλάττονά τις εἰπίνι
incorpoream naturam inferiorem si quis dixerit, ἡἢ ὥστε χωρῆσαι xal περιλαθεῖν τῇ γνώσει τὴν ipe
quam ut possit capere el complecti cognitione infi- p στον φύσιν, οὐ τοῦ πάντος ἁμαρτήσεται, olov lomo
nitam haluram, neque omnino aberrabit, ut licet ἐπὶ τῶν xa8' ἡμᾶς ὑποδειγμάτων ὑπονοῆσαι. τι
exemplis familiaribus animo percipere. Quod cum πολλῶν ὄντων xat διαφόρων τῶν διὰ σαρχὸς τὴν ζωήν
multa sint etiam differentia qus per carnem vitam εἰληχότων, τῶν μὲν πτηνῶν, τῶν δὲ χερσαίων, sí 5ὲ
sortita sunt animalia, quedam quidem volatilia, " ὑπερυεφὲς ἐν τῇ τῶν πτερῶν δυνάµει vevóprv,
qurdam vero terrestria, quodque nubes superat — xai τὸ τοῖς χοίλοις καθιδρυµένον καὶ ἐμφωλεῦν. El
alarum virtute, et quod cavis insidet, et in latibu- μὲν πρὸς ἄλληλα χρίνοιντο, οὐχ ὀλίγον ἂν ἀφεστά»
lislatitat : si quidem inter se comparentur, non — vat δόξῃ τοῦ χερσαἰου «b ἑναέριον' εἰ δὲ no dà
parum distare videbitur aerium a terrestri. Si vero — &oxpa, xai τὴν ἁπλανῆ σφαῖραν ἡ σύγκριοι εν
cum sideribus, et non errante orbe fiat comparatio, οὐδὲν ÉAasxov χεχωρίσθαι τοῦ οὐρανοῦ «b pati
nihil minus a celo discretum esse quod in sublimi ποροῦν διὰ πτήσεως τῶν περὶ γην νοµισθήστα
per volatum fertur, ab animalibus terrestribus pu- ζώων. Οὕτως καὶ ἡ τῶν ἀγγέλων δύναμις, τῷ piY
tabitur. Sic angelorum potestas eum nostra collata ἡμετέρῳ συγχρινοµένη, πάµμπολυ προέχευν δε,
multo plus przcellere videtur, quod nullo sensu ὅτι οὐδεμιᾶς αἰσθήσεως ἑνοχλούσης, γυμνῇ τε x3
interturbata nuda οἱ revelata cognitrice potestate ἁπαραχαλύπτῳ τῇ γνωστιχῇ δυνάµει τῶν ὀφηλῶν
ἑαυτοῦ σοφίαν ἀντικαθίστησιν Ev τῷ δευτέρῳ τῶν
λόγων, τοῖς περὶ τῆς ἐπινοίας ῥηθεῖσιν ἀντιμαχέ-
μενος.
hj
Καιρὸς δ᾽ ἂν εἴη λοιπὸν xal αὐτοῖς μνησθῆναι cf
εἰς τοῦτο κατασχευῆς, τοσοῦτον ὑπειπόντας µόνον"
Οὐχ ἔστιν ἐν ἀνθρωπίνῃ φύσει δύναμις εἰς ἀχριθ
Χατανόησιν Θεοῦ οὐσίας ᾽ τάχα δὲ μικρόν ἐστιν ἐπὶ
µόνης ἀποφήνασθαι τοῦτο τῆς ἀνθρωπίνης δυνάµεως'
bd
933
CONTRA EUNOMIUM, 8. XII.
954
ἑπορέγεται. El δὲ πρὸ; τὸ μεγαλεῖον τοῦ ὄντως ὄντος A qux sunt. excelsa et summa expetit. Quod si cum
καὶ dj ἑχείνων χατάληψις ἑἐξετάζοιτο, τάχα ὁ τολµή-
σας εἰπεῖν μη πόῤῥω tnc Ἡμετέρας βραχύτττος xal
τὴν ἐχείνων δύναμιν ἀφεστάναι τῆς θείας χατανοή-
Gztog, οὐχ ἔξω τοῦ εἰκότος ἁποτολμίέσει. Πολὺ γὰρ
€) µέσον xai ἁδιεξίτητον, ᾧ πρὸς τὴν xttsthy οὐ-
σίαν 1j ἄχτιστος φύσις διατετείχισται ' αὕτη πεπερά-
τωται, ἑχείνη πέρας οὐκ ἔχει" αὕτη τοῖς ἰδίοις µέτροις
χατὰ τὸ ἀρέσαν τῇ σοφἰᾳ τοῦ πεποιγχότος ἔμπερι-
είλησται τῆς δὲ µέτρον f, ἀπειρία. Αὕτη διαστηµα-
«xfj τινι παρατάσει συμπαρεχκτείνεται, xal χρόνῳ
xal τόπῳ περιειργοµένη’ ἐχείνη ὑπερεκπίπτει πᾶσαν
διαστήματος ἔννοιαν ' καθόπερ ἄν τις ἐπ.θάλλῃ τὸν
νοῦν, χατ ἐχεῖνο τὴν πολυπραγμοσύντν ἐχφεύγουσα.
Ἑν ταύτῃ τῇ ζωῇ χαὶ ἀοχὴν τοῖς οὖσι χαὶ τέλος
ἔστιν ἐπινοῖσαι Ἡἡ δὲ ὑπὲρ τῶν χτίσιν µαχαριότης
οὔτε ἀρχὴν οὔτε τέλος προσίετα:, ἀλλ ὑπὲρ τὸ iv
ἑχατέρῳ σημαινόμενον πέφυκεν ἀεὶ ὡσαύτως ἔχουσα,
xa ἐφ᾽ ἑαυτῆς βεθηχυῖα, οὗ διαστηματικῶς ἔχ τινος
εἴς τι τῇ ζωῇ διοδεύουσα. Obss Υὰρ µετουσίᾳ ζωῖῦς
ἑτέρας i» τῷ (v γίνεται, ὡς ἀχόλουθον εἶναι xal
πέρας χαὶ ἀρχὴν µετουσίας νοεῖσθαι. ᾽Αλλ᾽ αὐτὸ ὅπερ
ἑστὶ, ζωή ἐστιν ἐν αὐτῷ ἐνεργουμένη, οὔτε µείζων
οὔτε ἑλάττων Ex προσθήχης f) ὑφαιρέσεως Υινοµένη.
Ἡ μὲν yàp εἰς τὸ μεῖςον ἐπαύξησις, Ev τῷ ἁπείρῳ
χώραν οὐκ ἔχει. Tr, δὲ κατὰ τὴν ἑλάττωσιν ἐπινοίας,
«b χατὰ φύσ'ν ἁπαθὲς ἀνεπίδεχτον. Ὥσπερ üi τὸν
οὐρανὸὺν ὁρῶντες, χα) τρόπον τινὰ διὰ τῶν ὁρατιχῶν
αἰσθητηρίων τοῦ χατὰ τὸ Dog ἐφαπτόμενοι κάλλους,
εἶναι μὲν τὸ φαινόμενον οὖκ ἀμφ,δάλλομεν' τὸ δὲ τί
ἑστιν ἐρωτηθέντες διερμτνεῦσαι τῷ λόγῳ τὴν φύσιν
οὖχ ἔχομεν ' θαυμάζοµεν δὲ µόνον τὴν ἐγχύχλιον τοῦ
φιαντὺὸς ὁρῶντες περιφορὰν, χαὶ τῶν πλανήτων τὴν
ἑναρμόνιον ἐπὶ τὸ ἔμπαλιν χίνησιν, χύχλον τέ τινα
- «by λεγύμενον ζωοφόρον, χατὰ τὸ λοξ»ν ἐγχεχαραγμέ-
vov τῷ πόλῳ, ᾧ τὴν χίνησιν τῶν χατὰ τὸ ἐναντίον
εἴλουμένων παρατηροῦαιν οἱ ταῦτα cool: ςωστή-
pev τε διαρορὰς χατά τὲ τὰ μεγέθη xai τὰς αὐγῶν
ἰδιότητας, ἐπιτολάς τε xal δύσεις χατὰ την ἐγχύχλιον
φοῦ ἔτους περ/οδον ἐπὶ τῶν αὐτῶν ἀεὶ χαιρῶν Υ:νο-
µένας ἁπαραθάτως' συνόδους τὲ τῶν πλανωµένων, xat
ὑποδρομὰς τῶν ὑποδεθηχότων, xai ἐχλείψεις τῶν
ὑπερχειμένων, xal γῆς ἁποσχιάσεις, χαὶ ἀποχατα-
στάσεις τῶν ἐχλειπόντων, τὴν τε πολυειδῆ τῆς σελ/-
vns ἀἁλλοίωσιν, χαὶ τοῦ ἡλίου τὴν ἐπὶ τοῦ µέσου τῶν
«όλων χίνησιν, ὡς ἀνάπλεως ὧν τοῦ ἰδίου φωτὸς
xa ταῖς ἀχτῖσιν kv χύχλῳ καταστεφὴς, πάντα τε ^T
φιυτιστιχῇ δυνάµει περιττυσσόµενος, ἔστιν ὅτε xal
αὐτὸς ἐχλείπει τοῦ σεληναίου σώματος, ὥς qas,
ἐπ. προσθοῦντος. Καὶ ὡς χατὰ τὸ βούλημα τοῦ δια-
τάξαντος ἀεὶ τὸν ἴδιον δρόµον ἀνύων, περιπορεύεται
διὰ τῆς τεταγµένης προόδου xal ὑποδάσεως, τὰς τέσ-
5αρας τοῦ ἔτους ὥρας ἐν ἑαυταῖς ἀνειλίσσων. Ίαὔτα
ὁρῶντες, εἶναι μὲν τὰ φαιφόµενα δι ὧν ὁρῶμεν οὐχ
ἀμφιθάλλομεν' οὐσίαν δὲ λόγων ἑκάστου τοσοῦτον
φῶν ὄντων ἀπέχομεν χατανοΏσαι, ὅσον εἰ μηδὲ τὴν
ἀρχὴν τῇ αἱσθήσει τὸ φανὲν ἐγνωρίσαμεν. Οὕτω xat
φὺν ποιητὴν τοῦ χόσµου, ὅτι μὲν ἔστιν οἴδαμεν, τὸν
τῆς οὐσίας λόγον ἁγνοεῖν o0». ἀρνούμιςθα.
B
majestate ejus qui vere est, illorum comprehensio
examinetur, fortasse qui ausus fuerit dicere non
longe a nostra brevitate illorum vim a divina
cognitione distare, non absque probabili ratione
audeb t. Multum enim quod interm:dium est et im-
pervium, quo ad creatam naturam increata natura
premunita est οἱ obvallata : ipsa finita est οἱ ter-
minata, illà vero terminum noh habet ; hzc suis
mensuris, sicut ejus qui fecit sapienti: placuit,
circumprehensa est, illius vero mensura infinitus
ipsa; hzc intervallari quadam extensione proten-
ditur, temporeque et loco coercita, illa oinnem inter-
valli notionem superat. Ad quod quis mentem immi-
serit, secundum illud curiositatem effugiens : n hac
vila et principium eorum quz sunt, ct. finem licet
intelligere: ο supra creaturam beatitudo, ne jue
principium, neque finem appetit, sed supra id est
quod in utroque significatur, scinper. eodem iiodo
sese habens, et in seipsa ingressa, ron per interval-
jum ex aliquo ad aliquid in vita iter faciens : non
enim vite alterius participatione vivendo gignitur,
ita ut consequens sit, et terminum, el principium
narticipationis mente et intelligentia complecti. Sed
jpsum quod est, vita est in ip:o operans, qu: ne-
que major neque minor ex accessione vel sub-
stractione fit, Nam quod in m. jus lit incrementum,
in infinito locum non habet. Quod cuim secundum
naturam impatibile est, notionis qu.e. fit secundum
decrementum, non est capax. Quemadmodum autem
C coelum intuentes, ct. quodammodo per. visoria in-
sirumenta pulchritudinem qua in sublimi est, attin-
gentes, esse quidem quod apparet non ambigimus,
quid autem sit interrogati definire oratione non
possumus; sed solum circularem ambitum universi
contemplantes adiniramur. Atque planetarum con-
cordem et concinnum motum incontrarium : circu-
lu:uque quemdam, qui Zodiacus diritur, in obli-
quum polo insculptum, in. quo motionem eorum,
qua in contrarium volvuntur, observant harum re-
rum docti et sapientes. Luminarium auem differen-
tias secundum immagnitudines et ipsorum proprietates,
orlusque et occasus, secundum circularem anni
circuitum in iisdem semper temporibus factas sine
D errore ullo et evagalione, coitusque errantium et
subeursus subeuntium,et defectus supereminentium,
et terrz obumbraliones et revolutiones deficientiuu,
multiformemque lun:e mutationem, solisque in tne-
dio polorum motum, ut propria. luce plenus
esl, suisque radiis in circulo coronatus otn-
nia sua illustrante potestate complectens, intcr-
dum etiam ipse deficit, lunari corj.ore, ut aiunt,
occursante. et obumbrante. Atque ul pro voluntate
ordinantis semper suum cursum couficiens, circuit
et obambulat per sibi constitutum progressuin et
ordinatum locum, quatuor anni diversa tempora in
seipsis convolvens, b.c su-picientes qu:e apparent,
esse quidem per ea quie cerniinus non dubitamus,
sed rationum essentiam cujusque eorum quas sunt,
955 S. GREGORII NYSSENI 956
tantum abest ut intelligamus, quantum si neque pr'ncipium sensu. quod apparuit. eosmovissemus :
sic el mundi factorem quod certe sit novimus, essentie atitem rationem. sive. definitionem 1108 — ignora-
re non negamus.
Qui autem hzc se scire jactant, prius de his A Οἱ δὲ Υγινώσχειν ταῦτα Χημπάνοντες, πρότερον
quie inferioris sunt naturz dicant, quid esse pu-
tent caeleste corpus? quinam sit qux orbes defert
per universum machina? in quo motionem fieri
opinentur? quod enim quis intelligentia reputaverit,
prorsus in dubium et incertum, atque incompre-
hensibile ratio procedens desinet ; sive enim corpus
similiter figuratum dicat quis in forma circumap-
tatum lationem continere, sic semper cursum flec-
tens, consimili modo circum scipsum convolvi,
necessitate complectentis ad rectum sursum ferri
cobibitum : quomodo dicct, hzc corpora perma-
nere? cur non longa ct continua detritione inter
se absumantur? (Quomodo etiam cflicitur motcs
duorum corporum simul natoruin ad formam sibi
invicem congruentium, cum alterum immobile ma-
neat ; immobilitate euim complectentis, quod intus
constringitur, prorsus ad suum actum invalidum
erit. Quid est quod continentis illius soliditatem
firmat ita ut inconcussum permaneat, a connexo
motu non agitatum? Quod si etiam illius secundum
intellectus curiosam indagationem sedes aliqua
esse existimetur, qux: conservet in soli.lo statum,
procul dubio ex cousccutione procedens ratio, etiam
illius baseos basin curiose inquiret, hucusque
aliam, οἱ sic deinceps alim. Atque ita per similia
inquisitio progrediens in infinitum prodibit, ct in
dubium atque inextricabile desinet, loc ultimo
corpore ad mniversi constitutionem substrato,
aliquod quod sit ulterius semper investigans. lta
ut nusquam stare possit ratio semper comple-
ctentis complexum et ambitum inquirens. Sed hic
quidem ita se habere alij negant. Vacuum autem
quiddam secundum vanam eorum, qui in his mul-
tum studium et operam posuerunt, suspicionem,
celestibus dorsis et convexis circumfusum est.
Aique in hoc labeus universi verligo in seipsam
reflectitur, nullum ex solido aliquo inveniens re-
pulsutn, qui possit ex contraria basi insistere ct
incidere procedentem in orbem motioncimn. Quid
igitur illud vacuum , quod neque corpus, aiunt,
neque notio? et quousque stat ? et quid illud sus-
cipit? Qu: autem solidi, οἱ renitentis cum inani
ct non subsistente cognatio ? Quid cst, quod sit
intermedium his qua: natura disjuncta sunt et dif-
ferunt ? Quomodo per ea quz sunt diverse natuke
tanta universi compages, οἱ apta compositio con-
stituitur? Quid autem. celum ipsum esse quis
dixerit? an quid mistum ex elementis qux» in co
continentur, vel unum ex omnibus, vel aliud quid-
dam prater hzec ? Quid autem esse stellas ipsas?
Uude ipsis splendorem. affulgere dixerit? Et hic
splendor quid est * Et quomodo constituitur ? Dif-
ferentiz autem ipsorum secundum pulchritudinem
et magnitudinem quanam ratio? Iuteriores autem
circulos contrarium universo motum cireumagentes
περὶ τῶν ἐπιθεβηχότων εἰπάτωσαν" Τί τὸ obpávtoy
οἵονται σῶμα ; tiva τὴν κυκλοφοροῦσαν διὰ παντὸς
μηχανὴν, Ev τίνι δὲ τὴν χίνησιν Ἠίνεσθαι ; ὅπερ v3o
ὄν τις τῇ διανοίᾳ λογίσηται, πάντως εἰς τὸ ἁμήχανό»
τε xal ἀκατάληπτον ὁ λογισμὸς πρρϊὼν χαταλίξει,
Εἴτε γὰρ ἕτερον ὁμοιοσχημάτιστον σῶμα λέἐγοιτό τις
ἐν τύπῳ περιηρμοσμένον περιχρατεῖν τὴν copy, ὡς
ἀεὶ τὸν δρόμον χαμπτόμενον ὁμοιοτρύπως περὶ ἑαυτὸν
ἀνειλίσσεσθαι, τῇ ἀνάγκῃ τοῦ περιέχοντος ἐξενεχθῖ-
ναι πρὸς τὸ εὐθὺ χωλυόμενον' πῶς ἑἐρεῖ δ.αμένειν
ταῦτα τὰ σώματα, δ.ὰἁ τῆς διηνεχοὺς τρίψεως ἐν
ἀλλήλοις οὗ δαπανώµενα; Πῶς δὲ καὶ ἐνεργεῖτα, ἡ
χίνγσις, δύο σωμάτων ὁμοφυῶν πρὸς τύπον ἀλλήλοι:
ἑναρμοττομένων, ὅταν τὸ ἕτερον ἀχίνητον µένῃ. TT
D γὰρ ἀχινπσίᾳ τοῦ περ.δεδραγµένου τὸ ἑντὸς διασφ.ἵ---..
γόµενον ἀδυνατήσει πάντως πρὺς τὴν ἰδίαν ἑνέρχειαν..
Tí δὲ καὶ τὸ ἑδράξον τοῦ περιέχοντος ἐχείνου zh ο
παγιότητα' ὥστε διαµένειν ἄσειστον ὑπὸ τοῦ Evo,
µοσμένου κινήσεως μὴ τινασσόµενον ; EL δὲ xXxelve
χατὰ τὴν πολυπραγμοσύνην τῆς διανοίας εἶναί τ-.,,
ἔδρα ὑπολειφθείη ἡ συντηροῦσα tv τῷ παγίῳ τὸ,
στάσιν, πάντως προϊὼν χατὰ τὸ ἀχόλουθον ὀ λόγος
γἀχείνης πολυπραγμονέσει βάσιν τῆς βάσεως, xai
ταύτης ἄλλην, xal τῆς ἐφεξῆς ἑτέραν. Καὶ οὕτω Bi
τῶν ὁμοίων ἡ ἐξέτασις ἀνιοῦσα, πρὸς τὸ ἄπειρον
ἑνεχθήσεται, καὶ εἰς ἄπορον χαταλίξει, τοῦ χατὰ τὸ
ἔσχατον εἰς τὴν τοῦ παντὺς σύστασ.ν ὑποδεθλημέ-
νου σώματος, τὸ ἐπέχεινα τούτων πάλιν χατεξιτή-
ζουσα, ὡς μηδαμοῦ στῆναι τὸν λόγον τοῦ ἀεὶ τερι-
ἔχοντος τὴν περιδολὴν ζητοῦντα. ᾽Αλλὰ τοῦτο μὲν,
οὐχί: xevby δέ τι χατὰ τὴν µαταίαν τῶν ταῦτα πες;-
λοσοφηχότων ὑπόνοιαν τοῖς οὐρανίοις περιχέχυτι
νώτοις’ xal τούτῳ ἐνολισθαίνουσα τοῦ παντὸς ἡ ἅί-
νησις, πρὸς ἑαυτὴν ἀναστρέφει, µηδεµίαν Ex. στερεοὺ
τινος ἀντιτυπίαν εὑρίσχουσα, τὴν δυναμένην ἓξ ἁντι-
θάσεως στῆσαι, xol ἀναχόφαι προξοῦσαν by χύχλη
τὴν χἰνησιν. Τί τοίνυν ἐστὶ τὸ χενὸν ἐχεῖνο , ὃ pis
σῶμα, φασὶ, μήτε νόηµα; Καὶ µέχρι τίνος ἱστάμε
voy ; Καὶ τί τὸ διαδεχόµενον; Τίς δὲ τοῦ vasto) xii
ἀντιτύπου ἡ πρὸς τὸ κενὸν καὶ ἀνυπόστατον ἐχεῖνο
συγγένεια; Τί τὸ μεσιτεῦον τοῖς παρηλλαγµένοις 5i
φύσει; Πῶς δὲ διὰ τῶν ἑτεροφυιῶν ἡ τοσαύτη to»
παντὸς εὐαρμοστία συνίσταται; Τί 6 ἄν τις cn
τὸν οὐρανὸν αὐτὸν εἶναι: μίγμα τι τῶν περιεχοµέ’
vtov στοιχείων, fj ἓν ἓξ ἁπάντων, f) ἄλλο τι περ
ταῦτα; Τί δὲ τοὺς ἀστέρας αὑτούς ; Πόθεν δὲ avt
τὴν αὐγὴν ἀποστίλδειν; Τί οὖσαν, xaX ὅπως συνιστὶ-
µένην * τῆς δὲ διαφορᾶς αὐτῶν χατά τε τὺ κάλλος 3
μέγεθος λόγος τίς; Τοὺς δὲ ἑντὸς Extk «ύχλους tb
ἐναντίαν τῷ παντὶ κίνηδιν περιαγοµένους, «t εἶνα
ἢ ὑπὸ molag ἀνάγχης ἑἐλαύνεσθαι: Τὸ δὲ ὅθλο
ἐχεῖνο χαὶ αἰθέριον πῦρ, καὶ ὁ ἑγχεχυμένος διὰ μὲ
σου &kp, οἵόν τι διατείχισμα γενόμενος τῆς Osppavit-
κῆς τε xd ἀναλωτικῆς φύσεως, πρὸς τὸν ὑγρὰν x?
εὐανάλωτον; Καὶ ὅπως χατὰ τὸ ἔσχατον dj [à 9)
961
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
958
παντὶ ὑποθάβληται, τὲ τὸ φυλάσσον iv τῷ βεθαίω A quid esse, vel sub quam necessitatem adigi? lile
τὴν στάσιν; Τί «b ὑπερεῖδον αὑτῆς τὴν ἐπὶ τὸ χάτω
φοράν; El ταῦτα xal τὰ τοιαῦτά τις ἡμᾶς χατεξετά-
ζο:, ἄρα «lc ἔσται τοσοῦτον ἀνεστηχὼς, ὥστε χαθυπο-
σχέσθαι τῶν τοιούτων τὴν γνῶσιν ; Οὐδὲν γὰρ εἰς ἁπό-
Χρισιν τοῖς εὐγνώμοσιν T) τοῦτο λείπεται, ὅτι ὁ τὰ
πάντα ἓν σοφἰᾳ ποιῄσας, μόνος οἶδε τὸν λόγον τῆς
Χτίσεως. 'Huct; δὲ πἰστει νουυμεν κατηρτίσθαι τοὺς
αἰῶνας ῥήματι Θεοῦ, χαθώς φῃσιν ὁ ᾿Απόστολος.
aulem immaterialis et. zetherius ignis, atque hic
infusus per medium aer, qui velut murus esl
quidam intersepiens naturam calefacientem et con-
sumentem ab humida natura et consumptu fa-
cili? Atque quomodo terra in parte ima in uni-
verso firmata et subjecta? quidnam est quod jn
firmo statum custodiat? quidnam firmat, et stabilit
ejus ad imum lationem ? Si hzc et talia quis nos
exquirendo interroget, an quis eril adeo mentis impos et extra se dejectus, ul talium — polliceri au-
deat cognitionem? Nihil vquis et candidis viris ad responsum relinquitur, quam quod ille qui
omnia in sapientia fecil", solus novit creature rationem.
aptata esse szcula, sicut ait Apostolus *.
El οὖν κάτω χτίσις ἡ µέχρι τῶν αἰσθήσεων τῶν
Ἠμετέρων φθάνουσα, ὑπὲρ τὰ µέτρα τῆς ἀνθρωπίνης
Nos autem fide intelligimus, verbo Dei
Si itaque ima creatura, qua» nostros usque ad
sensus pertingit, modum humanz cognilionis su-
kai γνώσεως, πῶς ὁ µόνῳ θελήματι τὸ πᾶν συστη- B perat, quomodo is qui sola voluntate universum
σάµενος, ἑντὸς τῆς ἡμετέρας ἔστὶ χαταλήφεως
Ματαιότης ταῦτα καὶ µανία ψευδὴς, χαθώς φησιν ὁ
Ἑροφήτης, τὸ οἴεσθαι δυνατὴν εἶναί τιν.. τὴν τῶν ἁλή-
Ἅτων περίνοιαν. Οὕτως ἔστιν ἰδεῖν μιχρὰ νήπια διὰ
την ix τῆς ἡλικίας ἄγνοιαν παϊζοντά τε ὁμοῦ καὶ
σπουδάνοντα. Πολλάχις γὰρ ἀχτῖνος ἡλιαχῆς διὰ 0u-
ρίδος αὗτοῖς εἰσρυείσης, περιχαρέντα τῷ χάλλει πρὸς
τὸ φαινόμενον ἵεται, xal φέρειν φιλονειχεῖ διὰ χειρὸς
τὴν ἀχτῖνα, καὶ διαµάγεται πρὸς ἄλληλα, καὶ περι-
ὁράσσεται τοῦ φωτὸς τῇ περιθολῇ τῶν δακτύλων, ὡς
οἵεται, τὴν αὐγὴν Σνδησάµενα"' ἀλλὰ διαλυθείστς
τῶν δαχτύλων τῆς ἐμπλοχῆς, γέλωτα motel τοῖς νη-΄
πίοις καὶ χρότον διαῤῥνεϊῖσα τῶν χειρῶν 1) τῆς ἀκτῖ-
vos λαθή. Οὕτω xal τὰ τῆς ἡμετέρας γενεᾶς παιξία,
χαθώς φησιν fj παραθολὴ, ταῖς ἀγοραῖς ἐγχαθήμενα
παίξει. Οἱ «f» θείαν δύναμιν διὰ τῶν τῆς Προνοίας
λόγων καὶ τῶν θαυμάτων ταῖς ψυχαῖς ἑλλάμπουσαν
βλέποντες, οἷον ἀχτῖνά τινα καὶ θερμότητα τῆς ἡλια-
χῆς ἀποῤῥέουσαν φύσεως, οὐχὶ θαυμάζουσι τὴν χάριν
χαὶ προσχυνοῦσι τὸν διὰ τούτων νονύµενον * ἀλλ
ὑπερθάντες τὸ χωρητὺν τῇ duy], ταῖς τῶν σοφισµά-
των λαδαῖς τοῦ ἀναφοὺς περιδράσσονται, xat χρατεῖν
οἴονται διὰ τῶν συλλογισμῶν ἅπερ οἵουτα:' διασχόν-
τος δὲ τοῦ λόγου xai διαπτύξαντος τὴν τῶν σοφισµά-
των πλοχὴν, εὑρίσχεται τοῖς νοῦν ἔχουαι τὸ ἀπειλημ-
µένον οὐδέν' οὕτω μικροπρεπῶς τε xai βρεφικῶς
τοῖς ἀμηχάνοις ἑμματαιάζοντες, οἷόν τινι παλάμῃ
παιδιχῇ τὴν ἀπερινόητον τοῦ θεοῦ φύσιν ταῖς ὀλίγαις
συλλαθαῖς τῆς ἀγεννησίας ἐναποχλείουσι, xal συναγο-
constituit, in nostra comprehensione contineretur?
Vanitas hzc et furor falsus , sicut ait. Propheta,
putare incomprehensibilium cognitionem alicui con-
cessam esse. Sic videre licet parvulos propter
eetatis puerilis ignorantiam ludere simul et studere :
sepe enim radio solari per fenestram ad illos in-
fluente, delectati pulchzitudine, ad id quod ap-
paret eunt, et manu radium ferre contendunt, ct
inter se pugnant, atque digitorum nexu, sicut
putant, lucis fulgorem illigatum undique appre-
hendunt, sed digitorum dissoluto complexu, risum
:et plausum parvulis facere videtur e manibus dif-
fluens radii captio. Sic nostr: generationis parvuli,
sicut inquit parabola, in foris considentes ludunt :
qui divinam potentiam per Providentie rationes
et miracula illucentem videntes, velut radium
quemdam et calorem e solari natura defluentem,
nec admirantur gratiam,nec adorant eum qui per hzc
intelligitur; sed animi captum supergressi, ar-
gutiarum prehensionibus eum qui tactum effug:t
omnem complectuntur, atque 66 putant tenere suis
argumentationibus ea qux opinantur. Cum autem
ratio penetraveril, el explicaverit argutiarum ct
captionum plexum, hi qui mente et rationis judicio
valent, nihil comprehensum esse comperiunt. Sic
pusillo animo el infantili, circa impossibila in
vanum laborantes, veluti quadam palma puerili
jmperceptibilem Dci naturam paucis syllabis hujus
nominis ἀγεννησίαν includunt, et su: dementi:e
βεύουσι z]] παρανοίᾳ, χαὶ οἵουται τοσοῦτον καὶτοιοῦτον D patrocinantur, atque opinantur tantum οἱ talem
εἶναι 5b θεῖον, ὡς ἀνθρωπικῷ λογισμῷ δύνασθαι διὰ
μιᾶς προσηγορίἰας ἐμπεριείργεσθα:, καὶ ταῖς μὲν τῶν
ἁγίων φωναῖς ἀχολουθεῖν σχτµατίχονται’ αὐτῶν δὲ Exei-
νων ὑπεραίροντες αὑτοὺς οὗ δεδοἰχασιν. "À γὰρ οὐδεὶς
τῶν µακαρίων ἀνδρῶν εἰρηχὼς ἐπιδείχνυται, ὧν τις
καὶ λόγος Ev ταῖς θείαις βίθλοις ἀνάγραπτος φέρεται,
ταῦτα οὗτοι, καθώς qnot ὁ ᾿Απόστολος, Mi] εἰδότες,
pre d. «ἰέγχουσι xal περὶ ὧν διατείνονται, ὅμως
αὗτοί τε εἰδέναι φασὶ, χαὶ τοῖς ἄλλοις χαθηγεῖσθαι
τῆς εἰδήσεως µεγαλαυχοῦσι. Ka διὰ τοῦτο τὸν Movo-
γενη θεὺν μὴ ἀλτθὼς εἶναι ὃ λέγεται χατειληφέναι
7 Psal. ου, 94. 3 Πους. 1, 2.
PaATROL. Gn. XLV.
] Tim. 1, 7.
esse Deum, ut liumana ratione per unam appel-
lationem possit coerceri. Ac se quidem sanctorum
voces sequi simulant: sed se supra illos ipsos
extollentes, eos non verentur. Qux enim nullus
bcatorum virorum dixisse demonstratur, quorum
aliqua in divinis libris scripta ratio profertur,
hzc isti, sicut. loquitur Apostolus, mom scientes,
neque qua dicunt, neque de quibus affirmant *, verum-
tamen ipsi se scire profitontur, et aliis duces esse
scientie gloriantur. Ac pec hoc Unigenitum Deuin
non vere esse quod dicitur comprehendisso asse-
30
959 S. GREGORII NYSSENI 940
verant, uecessilas enim ratiocinationum hoc ju- Α διισχυρίσονται. 'H γὰρ τῶν συλλογισμῶν ἀνάγχη τούτο
bet.
Quam miseri et solertia destituti! Quam infelix
ipsis et exitialis considerata philosophia! Quis ita
data opera sponte sua ruit in barathrum, sicut isti
labore ct studio lacum blasphemizx sibi ipsis fo-
derunt ? quanta mensura a spe Christianorum fru-
strati sunt et excisi! Quali hiatu ad servatricem
fidem intersepti suut! Quanto sinu a fide patris
Abrahae demigrarunt ! Ille (si oportet secundum in-
genii sublimitatem Apostoli mutata voce allego-
rice mentem et sensum historie intell'gere, ma-
nente nimirum historica veritate), ille, inquam, di-
vino mandato exsul e terra propria et cognatione
sua egressionem fecit viro propheta decoram, ad Dei
cognitionem urgenti. Non enim nuhi videtur qua-
dam localis demigratio eorum qu» intelligibiliter
inveniuntur, conciliare comprehensioneim, sed ipse
ex seipso et propria terra, nempe ex terreno et
humili spiritu egressus, ut quoad fleri potest, supra
communis nature terminos suam ipsius iutelli-
gentiam extollat, animique cum sensibus cogna-
tionem relinquat : ut nullo eorum quz sensui ap-
parent prepeditus, ad cognitionem eorum, qua
sensum oculorum effugiunt, obscurelur et caligel;
neque auditu circumsonante, neque visu in his
qua apparent intelligentiam seducente, quemad-
modum ait Apostolus; per fidem ambulans, non
speciem '*, in tantum subvectus fuit cognitionis
magnitudine et excellentia, ita ut humanae p^r-c
fectionis terminus existimelur : in tantum Dei
cognitionem adeptus, quantum fas est brevem et
mortalem hanc potentiam extentam capere. Quam-
obrem omnis creature Dominus, ac si aliquod in-
.ventum fuisset patriarche factus, proprie Deus
Abraham nominatur: verumtamen quid de illo
sermo dicit? quoJ exivit nesciens quo iret !!. Sed
neque illi nomen ejus quem diligebat, discere li-
cuit ; neque (amen ob hanc ignorantiam gre tulit
aut erubuit. Hoc igitur ipsi erat secura et tuta, ad
id quod quarebatur, deductio, quod nulla corum
qua prompta sunt ad cognitionem in lus notitiis
quz de Dco sunt, quasi manu duceretur, quodque
nullo penitus eorum qu:e comprehendi possunt,
χελεύει.
Ὡς δείλαιοι τῆς ἁγχινοίας' ὡς δυστυχἠς αὐτοῖς
καὶ ὀλέθριος ἡ χατεσχεµµένη φιλοσοφία: Tig οὕτω
χατὰ σπουδὴν αὐτομολεῖ πρὸς τὸ βάραθρον, ὡς οὗτοι
πόνῳ xal σπουδῇ τὸν λάχχον ἑαυτοῖς τῆς βλασφημίας
ὠρύξαντο ; ὅσῳ τῷ µέτρῳ τῆς ἑλπίδος τῶν Χριστια-
νῶν ἀφωρίσθησαν * οἵψ χάσµατι πρὸς τὴν σώζουσαν
πίστιν διξετειχίσθησαν΄ ὅσον τὸν χόλπον τῆς πίστεως
τοῦ Πατρὸς ᾿Αθραὰμ ἀπῳχίσθησαν: Ἐχεῖνος (εἰ δεῖ
χατὰ τὴν τοῦ Αποστόλου μεγαλοφυῖαν ἀἁλλάξδαντα
τὴν φωνὴν ἀλληγορικῶς τὸν νοῦν τῆς ἱστορίας xata-
νοῆσαι, μενούσης δηλαδη xal τῆς ἱστοριχῆς ἀληθείας)
ἐξῆλθε διὰ θείου προστάγµατος τῆς ἰδίας γῆς, xal
τῆς xa0' ἑαυτὸν συγγενείας, ἔξοδον ἀνδρὶ προφήτη
πρὸς θεοῦ κατανόησιν ἐπειγομένῳ πρέπουσαν. Οὐ γάρ
μοι δοχεῖ τις τοπικ µετανάστασις τῶν νοητῶς εὗρι-
σχοµένων προξενεῖν τὴν χατάληψιν. 'AXA αὐτὺς ἔαυ-
τοῦ xal τῆς ἰδίας γῆς, τοῦ γηΐνου τε καὶ ταπεινοῦ
λέγω φρονήµατος ἔξω γενόμενος, xal ὑπεράρας ὡς
οἷόν τε ἣν τῶν χοινῶν τῆς φύσεως ὅρων ἑαυτοῦ τὴν
διάνοιαν, xaX χαταλιπὼν τῆς ψυχᾶς τὴν πρὸς τὰς-
αἰσθήσεις συγγένειαν * ὡς μηδεν) τῶν χατ᾽ alcÓrccam
προφαινοµένων διοχλούµενος, πρὸς τὴν xaravOr at.
τῶν ἀοράτων ἁμαυρωθῆναι, μήτε ἀχοῆς περ:ηχούσηςς
μήτε ὄψεως ἐν τοῖς φαινομένοις τὴν διάνοιαν διατλεσε
νώσης, γαθώς φησιν ὁ ᾿Απόστολος, διὰ πίστεως rte.
σατῶν, οὐ διὰ εἴδους, εἰς τοσοῦτον ἑπέρθη τῇ µεγα.
λοφυῖα τῆς Υνώσεως, ὥστε Üpog νοµισθΏναι τῆς &v-
θρωπίνης τελειώσεως ' τοσοῦτον γνοὺς τὸν Θεὸν, go
Tv δυνατὸν τὴν βραχεῖαν καὶ ἐπίχηρον ταύτην Dow
µιν ὑπερταθεῖσαν χωρῆσαι. Τοιγαροῦν καὶ Ὁ πάσης
κτίσεως Κύριος, ὥσπερ τι εὕρημα τοῦ πατριάρχου
γενόµενος, ἰδίως Θεὸς τοῦ ᾿Αδραὰμ ὀνομάξδειι.
'AXX ὅμως τί φησι περὶ ἐκείνονυ ὁ λόγος: Ὅτι ἐξ-
Έλθεν, οὐκ ἐπιστάμενος ποῦ ἀπέρχεταυ à" οὐδὲ d
ὄνομα τοῦ ἀγαπωμένου μαθεῖν χωρήσας, οὔτε μὴν
τῇ ἀγνοίᾳ ταύτῃ δυσανασχετῶν τε xal αἰσχυνόμενο
Τοῦτο μὲν οὖν αὐτῷ καὶ fj ἀσφαλῆς ἣν τὸ ζητούμενον
ὁδηγία, τὸ ἀηδενὶ τῶν προχείρων εἰς χατανόησιν bv
ταῖς περὶ τοῦ Θεοῦ διανοίαις χειραγωγεῖσθαι ' μηξ
τινι ὅλως τῶν καταλαμθανομένων ἑνσείσασαν αὐτῷ
ποτε τὴν διάνοιαν στῆναι τῆς εἰς τὸ ἐπέχεινα τῶν ἵτ-
νωσχοµένων πορείας.
commota ipsius intelligentia progressum ejus sisteret, ad id quod omnia quz cognoscuntur superat.
Sed quemadmodum indigenam ejus sapientiam, D
Chaldaicam dieo philosophiam, «sque ad ex qus
apparent consistentem ratiocinatione cum transi-
liisset, atque his qux sensu cognoscuntur excelsior
factus, ex pulebritudine eorum quas contempla-
tione percipiuntur, atque ex coelestium miracu-
lorum concinnitate, formis non effictam nec ex-
pressam pulchritedinem videreexpetivit: sicet alia
omnia quz ratiocinatione procedens comprehende-
bat, sive potentiam, sive bonitatem, sive quod est
esse absque origine ei principio, sive quod nullo
definitur termino, sive quid aliud tale cogitatum
:* | Cor. v, 7. | Ilebr. xi, 8.
'AXY* ὥσπερ τὴν ἐγχώρίον αὐτοῦ σοφίαν, τὴν Χαλ-
ἴχὴν λέγω φιλοσοφίαν, µέχρι τῶν φαινομένων ἐστῶ-
cav tip λογισμῷδδιαδὰς, καὶ ὑψηλότερος τῶν διὰ cf; di-
σθήσεως γινωσχοµένων γενόμενος, Ex τοῦ κάλλους τῶν
θεωρουµένων, xat Ex. τῆς εὐαρμωστίας τῶν οὐρανίων
θαυμάτων, τὸ ἀτύπωτον χάλλος ἰδεῖν ἐπεθύμησο'
οὕτω xal τὰ ἄλλα πάντα ὅσα προϊὼν τῷ lotus
κατελάμθανεν, εἴτε δύναμιν, εἶτε ἀγαθότητα, eet $
ἀνάρχως εἶναι, εἴτε τὸ πρὸς οὐδὲν πέρας ὀρίζεσθα,
εἴτε τι τοιοῦτον ἕτερον νόηµα περὶ τὴν θείαν φύσὺ
εὑρίσκεται, πάντα ἐφόδια πρὸς τὴν ἄνω πορείαν, xt!
ὑπαδάθρας ποιούµενος, xal ἀεὶ τοῖς εὑρισκομένν
πει
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
912
ἑπερειδόμενος xai τοῖς ἔμπροσθεν ἐπεχτεινόμενος τὰς A et animo perceptum de divina natura invenitui,
χαλὰς ἐχείνας ἀναθάσεις, καθώς φησιν ὁ Προφήτης,
ἐν τῇ xapbla διατιθέµενος, καὶ πᾶν τὸ χαταλαμθανὀ-
µενον ὑπὺ τῆς ἰδίας δυνάµεως, ὡς τοῦ ζητουµένου
µιχρότερον ὑπερθαίνων *. ἐπεὶ πᾶσαν ἐν ταῖς περὶ
τοῦ Θεοῦ ὑπολήψεσι τὴν ἐξ ὀνόματος Υινοµένην τῆς
φύσεως εἰχασίαν παρέδραµεν, ἐχχαθήρας τὸν λογισμὸν
τῶν τοιούτων ὑπονοιῶν, ἁμιγῆ τε χαὶ χαθαρὰν πάστς
. ἑννοίας τὴν πίστιν ἀναλαθὼν, τοῦτο στμεῖον ἐποιῆ-
cato τῆς τοῦ Θεοῦ ἐπιγνώσεως ἀπλανές τε χαὶ ἔχδη-
40v, τὸ χρείττω xal ὑψηλότερον παντὸς γνωριστικοῦ
σημείου τὸν θεὸν εἶναι πιστεῦσαι. Διά τοι τοῦτο μετὰ
thv ἐπιπεσοῦσαν ἐκείνην ἔχστασιν ἐχ τῶν ὑψηλῶν
θεαµάτων, πάλιν ἐς τὴν ἀνθρωπίνην καταχύψας ἁσθέ-
νειαν * ᾿Εγὼ δέ εἰμι, φησὶ, rrj καὶ σποδός * τουτ-
έστιν, ἄφωνός τε xat ἀνενέργητος, ὡς πρὸς τὴν τοῦ
νοτθέντος ἀγαθοῦ ἑρμηνςίαν. 'Η γὰρ vi; δοχεῖ µοι
xaX 1j τέφρα τὸ ἄφυχον xa τὸ ἄγονον ἅμα διασηµα(-
νειν, xal οὕτω νόµος πίστεως γίνεται τῷ μετὰ ταῦτα
βίῳ *. διδάσκων τῇ κατ αὐτὸν ἱστορίᾳ τοὺς τῷ θεῷ
προσιόντας, ὅτι oux ἔστιν ἄλλως προσεγγίσαι Geo,
ph πίστεω; µεσιτευόύσης xal συναπτούσης δι ἔαυ-
τῆς τὸν ἑἀπιςητοῦντα νοῦν πρὸς τὴν ἀχατάληπτον
ςύσιν. Καταλιπὼν γὰρ τὴν ix τῆς Ὑνώσεως πολ»-
πραγμοαύνην, ᾿ἸἘΕπίστευσε, φησὶν, Ἀδραὰμ τῷ
θεῷ, καὶ ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύγην. Οὐκ
ἐγράφη δὲ δι ἐχεῖνον, ὁ Απόστολος λέγει, ἁλλὰ δι)
ἡμᾶς, ὅτι τὴν πίστιν, οὐχὶ τὴν γνῶσιν 6 8:5; clc δι-
καιοσύνην λογίσεται τοῖς ἀνθρώποις. Ἱ μὲν γὰρ γνῶ-
σις ὡς ἐμπορικὲν τινα την διάθεσιν ἔχει, µόνῳ τῷ
γινωσκομένῳ συντιθεµένη. dj δὲ τῶν ΧἈριστιανῶν
πίστις, οὐχ οὕτως. Οὐ γὰρ τῶν γινωσχοµένων, ἀλλὰ
τῶν ἐλπισομένων ἐστὶν ὑπόστασις * «b δὲ διαγρατού-
μενον οὐκ ἑλπίζεται. Ὅ γὰρ ἔχει τις, φποὶ, τί xal
ἑ1πίζει; Τὸ δὲ διαφεῦγον τὴν χατανόησιν ἡμῶν, ἡμέ-
τερον ἡ πίστις ποιεῖ, διὰ τῆς ἰδίας βεθαιότητος ἓγ-
Υνωµένη τὸ ph φαινόμενον. Οὕτω γάρ φησι περὶ τοῦ
π.ατοῦ- ὁ Απόστολος, ὅτι Τὸγ ἀόρατον. ὡς ὁρῶν
ἑκαρτέρησε. Μάταιος οὖν ὁ δ.ὰ γνώσεως τῆς µάτην
φυσιούσης ἐπιγνῶναι τὴν θεἰαν οὐσίαν δυνατὸν εἶναι
λέγων. ὀῦτε γὰρ ἄνθρωπος οὕτω μέγας, ὥστε ἐξισῶ-
σαι τῷ Kuplo «hv χαταληπτιχὴν ἑαυτοῦ δύναμιν.
Τίς γὰρ ἐν ερδ.αις ἱσωθήσεται τῷ Κυρίῳ; φησὶν
ὁ Δαδίδ. οὔτε οὕτω μιχρὸν τὸ ζητούμενον, ὥστε ὑπὸ
omnia viatica ad supernorum perfectionem faciens,
et quasi fulerum, et sustentaculum prajaciens.
semperque inventis innixus οἱ pr:esentibus inten -
tus, pulchras illasascensiones, sicul ait Propheta t,
in corde disponens, et omne quod comprehendi-
tur a propria facultate, ut eo quod quzritur mi-
nus, superascendens ; postquam omnem qua ex
nominibus potest ingenerari nature conjecturam,
circa opiniones quz de Deo sunt, pratercurrit,
talibus suspicionibus rationem cxpurgatam babens,
impermistamque et puram ab omni poiitia fidem
adeptus, hoc signum erroris nescium οἱ manifestum
de Dei cognitione fecit, quod prasstantius est εἰ
excelsius omni signo ad cognitionem dato, nempe
D credere, quia Deus est. Propterea post illam men-
tis conimotionem quz ex illis excelsis speculatentis
inciderat, rursus ad humanam infirmitatem re-
volutus, Ego vero , inquit , sum pulvis et cinis, id
est mutus, iners el inefficax ad explicationem boni
quod mente conceperat. Terra enim nihi videtur
et cinis, quod anima expers et sterile simul, si-
gnilicare. Et sic lex fidei fil vitae postera, docens
hac historia eos qui ad Deui accedunt, quod non
aliter. iicet Deo appropinquare, nisi fide interve-
niente, el per se copulante intellectum qui inquirit
cum natura incomprehensibili. Relicta enim cx
cognitione curiositate, Credidit, inquit, Abraham
Deo, οἱ reputatum est. ei ad justitiam !*. Non
scriptum est propter illum, ait Apostolus, sed
propter nos, quod fidem, non cogniiionem Deus
ad justitiam hominibus reputat. Nam cognitio ve-
lut negoliatoriam quamdam dispositionem habet,
soli cognito assentiens, sed Christianorum fides
non sie; non enin eorum qua cognoscuntur, sed
qua sperantur est fundamentum sive substantia.
Quod vero tenetur firmiter non speratur. Quod
enim quis habet, ait Apostolus, quid eliam sperat '*?
Quod autem nostram cognitionem fugil, nostrum
fides facit, spondens propria firmitate quod non
apparet. Sic enim ait de fideli Apostolus, Quod
invisibilem tanquam videns fortiter sustinuit '*. Va-
nus igitur qui per coguitionem frustra inflantem,
divinam essentiam posse dignosci autumat. Non
λογισμῶν ἀνθρωπίντς βραχύτητος περιληφθῆναι, p enim homo ita magnus, ut comprehensivam suam
΄λχουε τοῦ Ἐχχλησιαστοῦ συµδουλεύοντος, Mi) ἐξ.
aveqxsiv ῥῆμα πρὸ προσώπου θεοῦ, ὅτι ὁ θες,
φησὶν, ἐν τῷ οὗρανῷ (iro, καὶ σὺ ἐπὶ τῆς γῆς
κύώτω. Δείχννσι δὲ, οἵμαι, διὰ τῆς τῶν στοιχείων τοῦ-
των πρὸς Gra οἰκειώσεως, μᾶλλον δὲ διαστάσεως,
630€ ὑφηλοτέρα ἡ θεία φύσις τῆς τῶν ἀνθρωπίνων
λογισμῶν περινοἰχς. "Όσον γὰρ ἀνώτερα τὰ ἄστρα
εἲς τῶν δαχτύλων ἀφῆς. τοσρῦτον, μᾶλλον δὲ πολλα-
πλάσιον χαὶ ἡ πάντα νοῦν ὑπερέχουσα φύσις τῶν λογι-
σμῶν τῶν Υπῖνων ὑπερανέστηχεν.
facultatem Domino zquare audeat. Quis. enim, in-
quit David, in nubibus equabitur Domino !'*? neque
enim quod quzritur ita parvum est et exiie, ul
rationibus humanz brevitatis possit. comprehendi.
Audi Ecclesiastem sic consulentem: Noli proferre
verbum. ante. faciem. Dei. Quia Deus, inquit, in
celo sursum, et (u in lerra deorsum ". Demonstrat
autem per horum elementorum mutuam conjun-
ctionem, imo vero distantiam, quanto divina natura
humanarum ratiocinationum excogitatione est su-
blimior. Quanto enim sidera digitorum tactu sunt altiora, tanto, imo vero multis partibus, quB. omnem
intellectum superat natura, terrenis cogitationibus et rationibus superior exstat.
!* Ps3]. Lxxxv, 6.
Lxxxvin, 7. 5! Eccle. v, 1.
35 Gen, xv, 6; Rom. γι, 9.
" Rom. vin, 24. " Hebr, x, 17. "5 Psal.
945
5, GREGORII NYSSENI
911
Ergo cum didicerimus quantum nature discrimen A (Οὐκοῦν µαθόντες ὅσον τῖς φύσεως τὸ διαλ)λάττον
est, in propriis terminis quiete et tramquille ma-
neamus. Tutius enim simul ct religiosius, plus quam
quod intelligitur, Dci majestatem et magniflcen-
tiam esse credere, quam quibusdam opinionibus
gloriam ipsius cireumscribente$', nihil supra illam
putare; praesertim neque si quis tutum esse dixerit,
divinam essentiam non curiose οἱ sollicite perscru-
tandam, ut inenarrabilem et humanis cogitatio-
nibus incomprehensibilem, οἱ intractabilem. Nam
obscura velle conjectura pertingere, et aliquam
occultorum cognitionem ex humanarum rationum
commentatione scrutari, falsis opinionibus et com-
menlitiis aditum et consequentiam praebet, quia
qui ea qux» ignorantur eonjectavit, non solum ve-
rum, sed et ipsum mendacium sepe, ul verum
opinabitur. Evangeliorum autem et prophetiz disci-
pulus, quod quidem est ille qui est, tam ex sanctis
Scripturis quas audivit, quam ex eorum quz ap-
parent apta concinnitate, et per Providentiz opera
credit. Quid autem et quomodo est, ut inutile simul
et ineptum non exquiret, neque ullum dabit men-
dacio contra veritatem introitum; nam in nimis
anxie et curiose inquirendo perversa et fallax ra-
tiocinatio locum invenit, sed omni curiositate
cessante prorsus omnis aberrandi necessilas abs-
conditur. Et quod vera ratio adest, ex hoc dis-
cendi, quomodo Ecclesiarum hareses in varias el
discrepantes de Deo opiniones cum errore ἀε[θ-
xerint, cum alius secundum aliquam aliam mentis
motionem seipsum deceperit. Ut etiam hi ipsi de
quibus est sermo, in hoc impietatis barathrum
lubrice corruerunt. Annon omnibus esset tutius
secundum Sapientie consilium non quzrere pro-
fundiora, sed m quiete simplex fidei depositum
inviolabile et intactum sibi ipsis custodire? Sed
postquam penitus cepit hominum vilitas et vanitas,
temere per ea qua mente comprehendi non pos-
sunt, incedere, ac decretis firmare van: opinionis
su commenta : inde longus catalogus eorum qui
veritati bellum inferunt, inter quos hi etiam ipsi
de quibus sermo est, qui erroris ct fraudis do-
gmatistze apparuerunt, qui quod Deus cst, circeum-
scriptione quadam complectentes , propemodum
ἐστὶ, τοῖς ἰδίοις ὅροις δι ἡσυχίας ἑμμένωμεν. Ἄσφα,
λέστερον γὰρ ἅμα xà εὐσεθέστερον πλέον τοῦ νουυ-
µένου τὸ μεγαλοπρεπὲς εἶναι τοῦ θὲεοὺ πιστεύει»,
fj τισιν ὑπονοίαις τὴν δόξαν αὐτοῦ περιγράψαντας,
μηδὲν ὑπὲρ ἐχεῖνο οἴεσθαι. Καὶ ἄλλως οὗδ' ἄν τις
ἀσφαλὲς εἵναι φῇσειεν, ἁπολυπραγμόνητον ἐᾷν tf»
θείαν οὐσίαν ὡς ἀπόῤῥητον xaX ἀνέπαφον ἀνθρωπί-
vote λογισμοῖς. Τὸ μὲν γὰρ τῶν ἁδήλων χαταστοχἁ-
ζεσθαι, xal τινα τῶν ἀποχρύφων γνῶσιν ἐξ ἐπινοίας
ἀνθρωπίνων λογισμῶν ἐρευνᾶσθαι, πάροδον xat ἀχό-
λουθον xal ταῖς διεψευσµέναις τῶν ὑπολήψεων δίδω-
σιν. Διότι τῶν ἁγνοουμένων ὁ ἑστοχασμένος, οὗ µόνον
τὸ ἀληθὲς, ἀλλὰ χαὶ αὐτὸ πολλάχις τὸ ψεῦδος, ὥς
ἀληθὲς ὑπολήψεται. Ὁ δὲ τῶν Εὐαγγελίων xa τῃς
προφητείας µαθιτῆς, ὅτι μὲν ἔστιν ὁ Ov, ἐξ ὧν
ἀχήχοέ τε τῶν ἁγίων, xat διὰ τῆς τῶν φαινομένων
εὐαρμοστίας, xaX τῶν της Προνοίας ἔργων πιατεύει.
Τί δὲ καὶ ὅπως ἐστὶν, ὡς ἀνωφελὲς ἅμα καὶ ἀνόνη-
τον οὐκ ἑξετάζων, οὐδεμίαν δώσει τῷ ψεύδει χατὰ τῆς
ἀληθείας τὴν εἴσοδον. Ἐν μὲν yàp τῷ πολυπραγµο-
νεῖν xal παραλοχισμὸς χώραν εὑρίσχει᾽ πάσης ὃς
πολυπραγμοσύνης ἀργούσης , συναποχόπτεται Tdv
τως xal ἡ τοῦ διαμαρτεῖ» ἀνάγχη. Καὶ ὅτι ἀληθὲς «Ἡ
λόγος πάρεστιν ix τούτου μαθεῖν, πῶς αἱ τῶν Ἐκ.
χλησιῶν αἱρέσεις εἰς ποικίλας καὶ διαφόρους τὰς
περὶ τοῦ 802 ὑπολήψεις ἀπεπλανήθησαν, ἄλλου χατ᾽
ἄλλην τινὰ τῆς διανοίας χίνησιν ἑαυτὸν ἁπατῆσαντος,
Πῶς αὐτοὶ οὗτοι περὶ ὧν ὁ λόγος περὶ τὸ βάραθρο
τοῦτο τῆς ἁσεθείας χατώλισθον. "Ap' οὐχὶ mew
ἀσφαλέστερον ἣν χατὰ τὴν συμθονλὴν τῆς Σοφίας jd
ζητεῖν τὰ βαθύτερα; ᾿Αλλὰ δι ἡσνχίας τὴν ἁπλῆν τῇ;
πίστεως παρακαταθήχην ἅτυλον ἑαυτοῖς ἀσφαλίν-
σθαι; "AXX ἐπεὶ ὅλως ἀρχὴν ἔλαθεν ἡ τῶν ἀνθρώπων
οὐδένεια, τοῖς ἀπερινοήτοις ἐμθατεύειν εἰχὴ, καὶ
δόγµασι χρατύνειν τὰ τῆς µαταίας οἱήσεως αὐτῶν
παρευρήµατα". ἐντεῦθεν ὁ πολὺς κατάλογος τῶν 5j
ἀληθείᾳ προσπολεμούντων, xai αὐτοὶ οὗτοι περὶ ὧν
ὁ λόγος ἐστὶν, ot δογματισταὶ τῆς ἁπάτης ἀναπερ)'
νασιν͵ οἱ εἰς περιγραφἠν τινα τὸ θεῖον ἄγοντες, po
νονουχὶ φανερῶς εἰδωλοποιοῦντες ἑαυτῶν τὴν ὑπί-
νοιαν, ἓν τῷ τὴν ἐμφαινομένην «f ἀγεγνησίᾳ διά-
νοιαν ταύτην θεοποιεῖν, ὡς οὐχὶ κατά τινα λόγο
ἐπιθεωρουμένην τῇ θείᾳ φύσει, ἀλλ᾽ αὐτὴν cju
aperte suam opinionem velut idolum fingunt, Gum p θεὸν, $ οὐσίαν θεοῦ. Καΐτοι γε ἴσως ἐχρῆν πρὸς τὸν
hanc intelligentiam quie est in eorum ἀγεννησίᾳ
deificant, ut qux nulla ratione in divina natura
cernatur, scd ipsa sit Deus, vel Dei essentia. Atqui
fortasse oportebat eos ad sanctorum chorum inspi-
cientes, prophetas intelligo et patriarchas, quibus
multifariam multisque modis veritatis sermo in-
sonuit; et postea ipsos etiam inspectores et mi-
nistros factos verbi, cum venerari fidei dignam
autoritatem eorum, quz: ab ipso Spiritu testata
sunt et confirmata, tum illorum doctrinz et cogni-
tionis terminis insistere, neque audere in his qux
sanctorum.comprehensio non affirmavit. llli enim,
tunc humanz vitz incognitum Deum, propter prz-
valentem circa idola errorem perspicuum et notum
τῶν ἁγίων χορὸν ἀποθλέποντας, τοὺς προφἠτας MT9
καὶ πατριάρχας , Og πολυμερῶς καὶ πολυτρόπως ὁ
τῆς ἀληθείας ἑνεφθέγξατο λόγος" xa μετὰ ταῦτα
τοὺς αὐτόπτας τε xal ὑπηρέτας γενοµένους τοῦ M*
γου, καὶ δυσωπηθῆναι μὲν τὴν ἀξιοπιστίαν τῶν 0f
αὐτοῦ µαρτυρηθέντων τοῦ Πνεύματος, ἑμμένω 8
τοῖς ὅροις τῆς ἑχείνων διδασκαλίας xol γνώσεως, 13
μὴ ἐπιτολμᾶν τούτοις ὧν dj τῶν ἁγίων κατάληγή
οὐκ ἐφήσατο. Ἐχεῖνοι γὰρ ἀγνοούμενον τέως τῇ ἂν
θρωπίνῃ ζωῇ τὸν Θεὸν διὰ τὴν ὀπιχρατοῦσαν τόπ
περὶ τὰ εἴδωλα πλάνην ἑἐμφανη xa γνώριμον τοῖς
ἀνθρώποις ποιοῦντες Ex τε τῶν θαυμάτων ἃ τοῖς παρ
αὑτοῦ γεγενηµένοις ἐμφαίνεται, καὶ Ex τῶν ὀνομά"
των δι ὧν τὸ ποιχῖλον τῆς θείας δυνάμεως κατανοεί.
945
CONTRA EUNOMIUM LIB. Xil.
946
ται, πρὸς τὴν σύνεσιν τῆς θείας φύσεως χειραγω- Α hominibus facientes, tum ex miraculis qu» in
γοῦσι, τὴν µεγαλοπρέπειαν µόνην τῶν περὶ τὸν Ocbv
θεωρουµένων τοῖς ἀνθρώποις γνωρίζοντες' τὸν δὲ τῆς
οὐσίας λόγον, ὡς οὔτε δυνατὸν χωρηθήναι, οὔτε τι
φέροντα τοῖς πολυπραγμονοῦσι τὸ χέρδος, ἄῤῥητον
ἀφῆχαν xal ἀνεξέταστον. Καὶ γὰρ χαὶ τἄλλα πάντα
ὅτι μὲν γέγονε διηγἠσαντο , οὐρανὸν, γην, θάλασσαν,
χρόνους, αἰῶνας καὶ τὴν ἐν τούτοις xtlow* ὅτι δὲ
τούτων ἕχαστον, καὶ ὅπως, xal ὅθεν, ἀπεσιώπησαν *
οὕτω xal περὶ eoo, ὅτι μὲν ἔστι , xaX τοῖς ἐχζητοῦ-
ev αὐτὸν µισθάποδόύτης γίνεται, συμθουλεύουσι πε[-
θεσθαι; τὴν δὲ φύσιν αὐτὴν ὡς ὑπὲρ πᾶν οὖσαν ὄνομα,
οὔτε ὠνόμασαν, οὔτα ἐμέλησαν. El γάρ τι πρὸς δή-
λωσιν τῆς θείας χατανοῄσεως µεµμαθήχαμεν ὄνομα,
πάντα ταῦτα γοινωνίαν ἔχει xaX ἀναλογίαν πρὺς τὰ
τοιαῦτα τῶν ὀνομάτων, ἃ τοῦ τινος ἀνθρώπου τὴν
Ιδιότητα δείχννσιν. Ὡς γὰρ οἱ τὸν ἁἀγνοούμενον διά
τινων γνωρισμάτων δηλοῦντες, εὐπατρίδα αὐτὸν, ἂν
οὕτω τύγῃ, χαὶ τῶν εὖ γεγονότων λέγουσιν εἶναι, xal
λαμπρὸν ἐν πλούτῳ καὶ ἓν ἀξίᾳ περίθλεπτον, ἀνθοῦντά
τε τῇ ὥρᾳ, xal Er τόσον διανεστῶτα τῷ σώματι, χαὶ
τὰ τοιαῦτα λέγοντες, οὗ την φύσιν τοῦ δηλουµένου,
ἀλλά τινα γνωρίσματα τῶν περὶ αὐτὸν Υινωσχοµένων
ἑδίλωσαν. Οὔτε γὰρ τὸ εὐγενὲς, οὔτε τὸ πολυχρήµα-
τον, οὔτε τὸ περιρανὲς τοῦ ἀξιώματος, οὔτε τὸ χατὰ τὴν
ὥραν περίθλεπτον ὁ ἄνθρωπός ἐστιν, ἀλλ᾽ ἔχαστον tod-
των περὶ 10v τινα θεωρεῖται' οὕτως xal πᾶσαι φωναὶ
τῆς ἁγίας Γραφῆς εἰς δοτολογίαν θείαν ἐξευρημέναι,
τῶν περὶ τὸν θΘ:όν τι δηλουµένων ἀποσημαίνουσιν,
Ιδίαν ἔμφασίν ἑκάστη παρεχοµένη δι ὧν fj τὸ ὄννα- C
τὸν, f| τὸ τοῦ χείρονος ἀνεπίδεχτον, 7| τὸ μὴ ἓξ at-
«ia; εἶναι, f| τὸ μὴ εἰς περιγραφὴν τέλους ἔρχεσθαι,
Ἡ τὸ χατὰ πάντων ἔχειν τὸ χράτος, 7) ὅλως τι τῶν
περὶ αὐτὸν, ὃ,δασχόµεθα ' αὐτὴν δὲ τὴν οὐσίαν ὡς
οὔτε διανοίχ τινὶ χωρητὴν. οὔτε λόγῳ φραστὴν, ἀπολν-
πραγμόνητον εἴασε, σιωπῇ τιμᾶσθαι νοµοθετῄσασα,
kv τῷ χωλύειν τῶν βαθυτέρων τὴν ζήτησιν, xai ἓν τῷ
λέγειν uh δεῖν ἐξενεγχεῖν ῥῆμα πρὸ πρασώπου θεοῦ.
Ipsius operibus elucent, cum ex nominibus, quibus
varietas divine virtutis intelligitur, ad divinx na-
ture intelligentiam. tanquam manu ducunt, magni-
ficentiam solam eorum qua de Deo considerantur,
hominibus notam facientes; essentix autem ratio-
nem, ut que capi nullo modo possit, néque quid
afferat lucri et commodi his qui nimis anxie et
curiose perquíirunt, inelfabilem et non pervestiga-
bilem dimiserunt. Etenim etiam alia omnia certe
facta esse narraverunt, celum, terram, mare, teni-
pora, s:eula, et quze in eis sunt, creaturas. Quid
autem horum unumquodque, et quomodo, et unde,
taciti preterierunt : sjc etiam de Deo quia est, et
quarentibus se fil remunerator !*, consulunt cre-
dere : naturam autem ipsam qus supra est omne
nomen, neque nomirnarunt, neque curarunt. Si
enim nomen aliquod ad declarationem divin: co-
gnitionis didicimus, hxc omnia communionem
habent, et proportionem cum ejusmodi nominibus
qua alicujus hominis proprietatem demonstrant.
Quemadmodum enim li qui quempiam sibi in-
cognitum, per aliqua indicia el: signa declarant,
ipsum ex bono patre ortum οἱ ingenuum, si sic
sors tulerit, et ex nobilibus dicunt esse, atque
divitiis clarum et dignitate conspicuum, «etate flo-
rentem, et in tautum corpore eminentem, et qux
sunt ejusmodi dum dicunt, non naturam ejus qui
declaratur, sed quzdam signa ct notos eorum que
in ipso cognoscuntur, indicarunt. Neque enim quod
generosum et nobile, neque pecuniosum, neque
illustre dignitate, neque quod :etate floret, et. spe-
ctabile est, ipse homo est, sed horum unumqucd-
que in aliquo spectatur. Sic etiam omnes voces
sancte Scripture ad glorificationem divinam in-
vente, eorum aliquid qux in Deo declarantur, si-
gnificant, propriam significationem singule prm-
bentes, per quas, vel quod potens eet, vel quod
deterioris non est capax, vel quod non est ex causa, vel quod circumseribi nen potest, vel quod
in omnia habet imperium, vel omnino quid eorum quz in ipso considerantur, docemur: essentiam
autem) ipsam, ut neque intelligentia perceptibilem, neque oratione cffabilem, non curiose inquiren-
dam dimisit, silentio colendam esse sanciens, dum vetuit profundorum inquisitionem, et dum edixit
non oportere efferre verbum ante faciem Dei.
Διά τοῦτο πᾶσάν τις θεόπνευστον φωνὴν ἑρευνώ- p — Ob eam causam qui omnem divinitus inspiratam
μενος , οὐχ ἂν εὕροι τῆς θείας φύσεως «hv διδασχα-
λίαν, οὐδὲ μὴν ἄλλου τινὸς τῶν xat' οὐσίαν ὑφεστη-
κότων. "0θεν ἐν ἀγνοίᾳ πάντων διάγοµεν, πρῶτον
ἑαυτοὺς ἀγνοοῦντες οἱ ἄνθρωποι, ἔπειτα δὲ xal τὰ
ἄλλα πάντα. Tl; γάρ ἐστιν ὃς τῆς ἰδίας ἑαυτοῦ ὧν -
χῆς ἓν χαταλήφει γεγένηται; Τίς ὁ ἐπιγνοὺς αὐτῆς
τὴν οὐσίαν;, Ὑλικὴ τίς ἐστιν, ἣ ἄθλος, χαθαρῶς
ἀσώματος, fj τι καὶ σωματοειδὲς περὶ αὐτὴν» Πῶς
Τένεται; πῶς κχιρνᾶται; πὀθεν εἰσκρίνεται; πῶς
ἀφίσταται; Τί τὸ συνδεσμοῦν καὶ μεσιτεῦον ἔχει πρὸς
εν τοῦ σώματος φύσιν; Πῶς ἡ ἀναφῆς τε χαὶ ἁσχη-
µάτιστος, ἰδίᾳ τινὶ περιγραφῃ περιείληπται; Τίς
χατὰ τὰς ἑνεργείας διαφορά 1 Πῶς ἡ αὐτὴ γα) ὑπὲρ
1*5 Ηουγ. xv, 6,
vocem perscrutari voluerit, non inveniet divinz
nature doctrinam, nec ullius eorum quz per essen-
tiam subsistunt : unde in rerum omnium ignoran-
tia et caligine degimus, primum. nos ipsos igno-
rantes homines, deinde etiam catera omnia. Quis
enim est qui sua proprie animz cognitionem per-
ceptam habuit? Quis novit ipsius essentiam? An
materialis est, an immaterialis? pure incorporea,
an quid in ea corporeum? Quomodo nascitur, quo-
modo temperatur? unde in corpus insinuatur?
quomodo abscedit? Quid habet quod colliget et
intermedium veniat ad naturam corporis? Quo-
modo tactum fugit et figure omnis expers, pro-
*
941
S. σΠΕΟΟΠΙ NYSSENI
918
pria quadam circumscriptione comprebenditur ?* A τὸν οὐρανὸν ἀνατείνεται, τῇ πολυπραγμοσύνῃ τῶν
Quanam secundum operationes ejus differentia ?
Quomodo eadem etiam supra coelum extenditur,
dura curiosa indogatione qux sunt iuvisibilia in-
vestigat, atque etiam ad materiales affectus dela-
bitur pondere corporis attracta, iramque et metum,
dolorem et voluptatem, misericordiam et saevitiam,
spem et memoriam, ignaviam et audaciam, amici-
tiam et odium, et omnia qua ex contrario animi
facultatibus efficiuntur : que quis animadvertens,
non cogilaverit quemdam populum animatum in
seipso coitione quadam coarctatarum et compara-
tarum habere, cum eorum quz dicta sunt unum-
quodque permultum a ceteris differat? et qua
parte prz:valeat, οἱ in reliqua iínperium habeat,
ut etiam vis illa ratiocinatrix talium motionum
dominationibus et imperiis succumbat et subjicia-
tur, atque ex seipsa suam etiam operam ad tales
impetus, veluti domino cuidam tyrannico con-
ducat? Hanc igitur vim multiplicem οἱ multifor-
mem eorum quie in animo intelliguntur, quis ex
Seriptura divinitus inspirata nos docuit? Utrum
unum quiddam est ex omnibus contemperatum ,
et qu: contrariorum inter se temperatio et con-
spiratio, ut quod unum est, multa sit? Sed horum
quidque separatim intellectum, velut in amplo vase
aliquo, nempe anima inclusum est? Et. quomodo
omnium sic incumbentium sensum non habemus,
confidentes simul et formidantes, odio habentes et
diligentes, dolentes et gaudentes, οἱ aliorum om-
nium confusum et permistum intus motum haben-
tes, sed particulatim ipsorum potentiam cognosci-
mus, cum aliquid borum, aliis quiescentibus, prze-
valet et exsuperat? Quxnam penitus compositio
hec et dispositio, atque multum inanis in nobis
spatiosa capacitas, ita ut cuique proprius locus sit
assignatus, velut quibusdam mediis et interjectis
sepimentis prohibito ferri ad vicini commercium
et comniistionem ? Hoc etiam ipsum si per essen-
tiam ira subsistit, vel metus, vel reliqua qua dicta
sunt, vel quanam moliones non subsistentes exsis-
tunt, quis sermo explanaverit? Si enim per se
subsistunt, non una est anima, sicut diclum est,
sed quedam animarum in nobis coitio compre-
ἁοράτων xal πρὸς τὰ ὑλιχὰ πάθη κατολιαθαίνει τῷ
βάρει τοῦ σώματος καθελχοµένη, θυµόν τε xal φόδον,
λύπην τε χαὶ ἡδονὴν, ἔλεον χαὶ ἀπήνειαν, ἁλπίδα xal
μνήμην, δειλἰαν χαὶ θράσος, φιλίαν xat µῖσος , xal
πάντα τὰ χατὰ τὺ ἑναντίον ταῖς δυνάµεσι τῆς φυχῆς
ἑνεργούμενα; Τίς ἄρα xaxavoftaac οὐχ ἑλογίσατο uf
τινα δηµμον φυχῶν ἐν ἑαυτῷ συγχεχροτηµένων ἔχοι,
πάμπολυ τῶν εἱρημένων ἑχάσταυ πρὸς τὰ λοιπὰ
διαφέροντος; Καὶ χαθὸ ἂν ἐπικρατῇ τὴν χατὰ πάν-
των ἔχοντος δυναστείαν, ὡς xaX αὐτὸ τὸ λογιστιχὸν
ταῖς ἐπικρατήσεσι τῶν τοιούτων γινηµάτων ὑποπί-
πτειν χαὶ ὑποτάσσεσθαι * xal τὴν παρ) ἑαυτοῦ guysp-
γίαν «ob; τὰς τοιαύτας ὁρμὰς οἷον δεσπότη c τν-
ραννικῶς συνεισφέρειν; Τὸ οὖν πολυμερὲς καὶ πο-
λνυειδὲς τοῦτο τῶν κατὰ ψυχἣν νοουµένων, τίς ὁ δι»
δάξας ἡμᾶς ix τῆς θεοπνεύστου Γραφῖτς λόγος ;
lfóve gov Ev τί ἐστιν ὃς ἁπάντων συγχεχραµένον ; Καὶ
τίς ἡ τῶν ἑναντίων πρὸς ἄλληλα χράσις xaX σύμπνοια,
ὡς ἓν πρᾶγμα τὰ πολλὰ γενέσθαι; Αλλ' ἔχαστον
τούτων xav' ἰδίαν νοούµενον οἷον ἓν πολυχώρῳ τιν
ἀγγείῳ τῇ duy?) χκαταχέχλεισται; Καὶ πῶς οὐκ ἀεὶ.
πάντων ὡς ἐγχειμένων τῆν αἴσθησιν ἔχομεν, θαῤ--
ῥοῦντες ἅμα xaX δειλαινόµενοι, μισοῦντές τε xac"
αὐτὸν xal ἡδόμενοι, xaX τῶν ἄλλων πάντων συγχε-
χυμένην χαὶ ἀναμεμιγμένην ἔνδον τὴν χίνησιν ἔχον-
τες * ἀλλ' ἀνὰ µέρος αὐτῶν τὴν δυναστείαν ἔπιγι-
νώσχομεν, ὅταν ἐπικρατήσῃ τι τούτων ἡσυχαζόντων
τῶν ἄλλων; Ti; δὲ ὅλως xal ἡ σύνθεσις xa ἡ διάθε-
σις αὕτη, καὶ πολύχενος iv ἡμῖν εὑρυχωρία , ὥστι
ἑχάστῳ τὴν ἰδίαν χώραν ἀποταχθῆναι, οἷόν τισι ul-
σοις καὶ διατειχίσµασι κωλνομἐνῳ πρὸς τὴν ἐπιμιξίαν
τοῦ γείτονος ; Αὐτὸ δὲ τοῦτο, εἰ xax' οὐσίαν ὑφέστη-
χεν ὁ θυμὸς, Ἡ ὁ φόθος, ἡ xaX τὰ λοιπὰ τῶν εἰρημέ-
νων, fj τινες ἀνυπόστατοι χινῄσεις τυγχάνουσε, εἰς ὁ
διερμηνεύσας λόγος: El μὲν γὰρ ὑφεστήχασιν, o
µία duyh, χαθὼς εἴρηται, ἀλλά τι συγχρότηµε
Ψυχῶν ἐν ἡμῖν περιείληπται, ἑχάστου τούτων tl;
ἰδιάξουσαν xal περιγεγραμμένην ψυχἣν ἀποχεχριμέ-
νου. Ei δέ τινα κχίνησιν ἀνυπόστατον οἴεσθαι χρὴ
ταῦτα εἶναι, πῶς χατακρατεῖ χαὶ δυναστεύει ἡμῶν $
ἀνύπαρχτον, χαθάπερ ἐχ τυραννίδος ἡμᾶς δουλωσή-
pevov, ὄτιπερ ἂν τούτων χαταχρατῆσαν τύχη; Καὶ
εἰ νοητόν τί ἐστιν ἡ duy h, πῶς ἐν τῷ νοητῷ θεωρεῖται
hensa est, cum horum quidque in peculiarem, et D τὸ πολυμερές τε χαὶ σύνθετον, ἰδίως τῆς τοιαύτης
circumscriptam animam secrelum sit ac distinc-
tum, Quod si quamdam motionem qua subsistere
nequeat, hxc nos putare oportet ; quomodo quod
non essentialiter exsistit, nobis dominatur et im-
' perat, tanquam ex tyrannide nos in servitutem
trahens, quodcunque horum prevaluerit? Et si
anuna quid est quod mente percipiatur, quomodo
in intelligibili, quod multis conflatum est partibus
et compositum, potest considerari, cum talis notio
ἑννοίας παρὰ τὰς σωματικὰς ταύτας ποιότητας θευ-
ῥουµένης; Ἡ δὲ αὐξητιχὴ δύναμις τῆς φνχῆ», fj v
ὀρεχτιχὴ, χαὶ θρεπτιχἩ, xal ἀλλοιωτιχὴ , xal $
πάντα μὲν τὰ τοῦ σώματος τρἐφεσθαι, μὴ διὰ πάντω)
δὲ διήχειν τὴν αἴσθησιν ' ἀλλ' ἐπίσης τοῖς ἀφύχοι
ἔνια τῶν Ev. ἡμῖν ἁμοιρεῖν τῆς αἰσθῄσεως , ὁστέω
χαὶ χόνδρων, ὀνύχων τε xal τριχῶν, xal τρεφοµένων
xa ox αἰσθανομένων.
absque corporeis his qualitatibus proprie spectari debeat? Et auctrix animz potentia, et appctitri,
οἱ altrix, οἱ immutatriz, et quod omnia quidem corporis membra nutriuntur, non tamen per omni
scnsus penetrat, sed zque ac qus sunt inanima, nonnulla in nobis sensu carent, cujusmodi sut
ossa, cartilagines, ungues, et pili, quie aluntur nec sentiunt.
Seuiiperfectam igitur anima operationem, quis
Τὴν οὖν ἡμιτελῆ τῆς φυχῆς ἀπὶ τούτων ivípytu
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
Ιτανοήσας, εἰπέ pot; Καὶ τί περὶ τῆς ψυχῆς A est ille qui novit, dic mibi? Et quid de anima |ο-
λλ’ οὐδὲ τῆς σαρχὸς αὐτῆς τὰς σωματικὰς &va-
ἰνον ποιότητας Eva pyet τινιχαταλήψει μἐχριτοῦ
θήραται. ᾿Εὰν γάρ τις τῷ λόγῳ τὸ φαινόµενον
ὧν σύγχειται διαλύσῃ, χαὶ ψιλώσας τῶν ποιο-
p' ἑαυτοῦ χατανοῆσαι φιλονεικἠσῃτὸ ὑποχείμε-
αταληφθἠσεταιτῇ θεωρίᾳ οὐ συνορῶ. Ὅταν γὰρ
οὔ σώματος τὸ χρῶμα, τὸ σχῆμα, τὴν ἀντιτν-
)βάρος, τὴν πηλιχότητα, τὴν ἐπὶ τόπου θέσιν,
σιν, τὴν παθητιχήντε χαὶ ἐνεργητικὴν, “ὃ πρός
ἔχειν ' ὧν ἕχαστον οὐδὲν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ σῶμά
ερὶ δὲ τὸ σῶμα τὰ πάντα, τί λοιπὸν ἔσται ὃ
σώματος δέχεται λόγον; Οὔτε δι ἑαυτῶν
ἔχομεν, οὔτὲ παρὰ τῆς ΤΓραφῆς µεµα-
MK 'O 6 ἑαυτὸν ἀγνοῶν, πῶς ἄν τι τῶν ὑπὲρ
τιγνοίη; Καὶ ὁ τῇ περὶ αὐτοῦ ἀγνοίᾳ προτει- Β
ὃν ρα οὐχὶ φανερῶς δι’ αὐτοῦ τούτου διδά-
ιρὺς μτδὲν τῶν ἔξωθεν ἀποχεχρυμμένων Gev(-
Διὰ τοῦτο xal τὰ τοῦ χόσµου στοιχεῖα, τῇ μὲν
| τοσοῦτον γινώσχοµεν, ὅσον τὸ ἀφ᾿ ἑχάστου
ν πρὸς τὴν ζωὴν ἡμῶν δέχεσθαι. Toy δὲ τῆς
ὐτῶν λόγον, οὔτε ἐμάθοµεν, οὔτε τὸ μὴ εἰ-
Μίαν ποιούµεβα. Τί γάρ pot πολυπραγμονεῖν
ὃς τὴν φύσιν, πῶς ἑκτρίθεται, πῶς ἑξάπτεται,
; παραχειμένης δρασσόµενον Όλης, οὗ πρό-
κοχωρεῖ, πρὶν διαφαγεῖν καὶ ἐξαναλῶσαι τὸ
ενον ; πῶς λανθάνει ὁ σπινθὴρ τῷ λίθῳ ἑγ-
:5 Πὼς φυχρὸς ὧν τοῖς ἁπτομένοις ὁ σίδηρος,
8 τὴν φλόγα; Πῶς τριθόµενα πρὸς ἑαυτὰ τὰ
p ἀνάπτουσιν;, Πῶς ἁπανγάζον ἐν ἡλίῳ τὸ
όγα ποιεῖ; Τῆς τε ἐπὶ τὸ ἄνω φορᾶς τὴν αἱ-
αἱ τὴν ἀειχίνητον δύναμιν, xal πάντα τὰ
παρέντες πολυπραγμονεῖν cz καὶ ἐξετάζειυ,
ἀπ᾽ αὑτοῦ χρήσιμον εἰς τὸν βίον αὐτῶν ἑνσή-
εδότες ὅτι οὐδὲν ἔλαττον ἔχει τοῦ πολυπραγ-
9 ὁ ἁπραγμόνως τὴν ὠφέλειαν δεχόμενος.
quor? Sed neque carnis ipsius corporeas qualitates
demonstratas evidenti aliqua et clara comprehen-
sione venatus est. Si enim quis ratione, quod ap-
paret in ea ex quibus componitur, dissolverit, et
subjectum qualitatibus denudatum in seipso cogno-
scere contenderit, quid hac speculatione compre-
. henderit non video. Cum enim a corpore colorem
et figuram abstraxerit, gravitatem, quantitatem,
situm in loco, motum passivum et activum, rela-
tionem ad aliquid, quorum unumquodque' ex se
corpus nen est, liac tamen omnia in corpore spec-
tantur, quid reliquum erit, quod corporis rationem
suscipit, neque per nos ipsos intelligere possumus,
neque ex Scriptura didicimus. Qui autem seipsum
ignorat, quomodo quidquam eorum qus supra
sunt ipsum cognoscat? Qui vero ignorantix sui
ipsius est assuefactus, annon per hoc ipsum doce-
tur, se 3d nihil eorum qua extrinsecus sunt oc-
culta et abdita diversari et hospitari? Propterea
et mundi. elementa sensu cognoscimus tantum,
quantum ex unoquoque emolumentum ad vitam
nostram licet percipere. Essentiv vero ipsorum ra-
tionem, neque didicimus, neque nescire damnum
facimus. Quid enim mihi prodest curiose et anxie
perquirere ignis naturam, quomodo extenditur,
quomodo accenditur, quomodo oblatam materiam
avide rapiens, non prius abscedit, quam quod sub-
jectum est, exhauserit et absumpserit? Quomodo
latet in venis silicis abstrusa scintilla, quomodo
f.rrum eum sit tangentibus frigidum, flammam
elicit et generat? Quomodo ligna inter se attrita
ignem accendunt? Quomodo in sole aqua resplen-
deus iguem facit? et lationis sursum quz flt cau-
sam et vim semper mobilem, et oinnia ejusmodi
curiose indagare, et anxie inquirere przetermitten-
lum quod ex ipso emolumentum capi potest, ad vitam nostram cognovimus, scientes quod
nus curioso inquisitore habet ille, qui absque tali cura et anxietate utilitatem capit.
)Uto ὥσπερ περιττόν τι xal ἀνωφελὲς τὸ
; οὐσίας τῶν γεγονότων ἁδολεσχεῖν ἡ Γραφὴ
Kal po: δοχεῖ ὅτι ὁ τῆς βροντῆς υἱὸς Ἰωάν-
Ἱ μεγαλοφωνίᾳ τῶν xav' αὐτὸν δογμάτων
Joa; τὰ προλαθύντα χηρύγματα, τοῦτο νοή-
τέλει τῆς εὐαγγελιχῆς ἱστορίας, εἶπεν * ὅτι
Quamobrem ut superfluum οἱ inutile de essentia
eorum qui facta sunt nugari Scriptura przter-
misit. Ac mibi quidem videtur quod tonitrui filius
Joannes, cum magna voce suorum dogmatum prz-
cedentia praeconia intonuissel, hoc etiam novisse,
dum in fne evangelice bistorie dixit '*, quod
ἐστι τὰ ὑπὺ τοῦ Κυρίου γεγενηµένα, d- p multa sint alie que a Domino sunt facta, qua, in-
ησὶν, ἐὰν γράφηται καθ ὃν, οὐδὲ αὑτὸν
’ κόσμον χωρῆσαι τὰ λραφόµενα βιθ.ία.
'α ταῦτα λέγων χατὰ τὰς άσεις θαύματα,
γὰρ οὐδὲν ἀφῆχεν ἀμνημόνευτου ἡ ἱστορία"
(d ἐπ᾽ ὀνόματος πάντων τῶν τεθεραπευµέ-
μνήμην πεποίηται, Ὅταν γὰρ λέγει νεχροὺς
Και, τυφλοὺς ἀναθλέπειν, χωφοὺς ἀχούειν,
περιπατεῖν, χαὶ πάλιν ἱάσασθαι πᾶσαν νόσον
αν µαλαχίαν, οὐδὲν διὰ τούτων ἀνιστόρητον
Ιµάτων ἁἀπέλιπε, ταῖς καθολικαΐς ἐννοίαις
αθὼν τὰ χαθ᾽ ἔχαστον. ᾽Αλλ᾽ ἐχεῖνο τάχα τῷ
le Ὑνώσεως ὁ εὐαγγελιστὴς λέγει, ὅτι τὸ ya-
in. xxi, 25.
quit, singula si scriberentur, ne ipsum quidem mun-
dum qui scriberentur libros posse capere arbitror.
Hzc omnia cum dixit, non intelligit &egrorum sana-
tionum miracula, horum enim nullum non comme-
moratum pretermisit historia, etsi non nominatim
omnium sanatorum mentionem fecit, Cum enim
dicit mortuos exsuscitari, caecos videre, surdos au-
dire, clandos ambulare, et rursus omnem morbuin
et languorem sanasse, nullum per hec miraculum
reliquit, cujus non sit facta in historia commemo-
ratio, universalibus notitiis singularia complexus.
Sed illud fortasse ex profunda cognitione evange-
*
951
S. GREGORII NYSSENI
952
lista dicit, quod majestas Filii Del nun ex miracu- A Υαλεῖον τοῦ Yioo τοῦ θεοῦ; οὖχ Ex τῶν διὰ σαρχὸς
losis per. carnem operibus solum cognoscenda est;
hac enim parva sunt, si cum reliqua operum ma-
gnificentia exquisite comparentur. Tu vero respice
in ccelum, vide in eo pulchritudines, transfer tuam
cogitationem per terrz latitudinem, ad aqux pro-
funditates, mundum mente complexus, et trans-
mundanam naturam ratione cum intellexeris, hzc
nosce vera ejus qui tecum in carne conversatus est
opera. Quz, inquit, si singula scriberentur, quid
el quomodo, et unde, et quantum, supra mundi
capacitatem doetrin:e de ipso mundo erit plenitudo:
quoniam enim omnia Deus in sapientia fecit, ter-
minum autem Dei sapientia non habet : Jstelligem-
tie ejus, inquit, non est numerus 19. igitur propriis
mensuris terminatus mundus in seipso inlinit:e sa-
pientiz: rationem non capiet. Si igitur mundus totus
winor est, quam ut Domini operum doctrinam pos-
sit capere, quot mundi de Deo universorum enarra-
tionem capient ? Fortasse neque blasphema et impia
lingua negabit infinitis partibus majorem esse fac-
torem et auctorem omnium, quz sola ipsius volun-
tate in rerum natura producta sunt. Si igitur om-
uis creatura sermonis de seipsa facti non est capax;
hoc enim magnus Joannes testatur secundum id
quod diximus, quomodo humana brevitas totuin de
domino creatura: sermonem capiel ? Dicant magni-
loqui isti, quid est homo universi comparatione,
éum consideratur? Quale geomelricum punctum,
jta individuum? Quid Epicuri corpusculorum sic (C
vanitate eorum qui hzec contemplantur extenuatur,
et prope id quod non est fit, ut humana brevitas
cum universo comparata est nihil? Sicut ctiam
magnus David ait, pr::clare mortalium infirinitatem
meditatus, Quoniam substantia mea tanquam nihi-
lum ante te?* : non absolute nihilum esse dicens,
$ed nihile similem, quod supra modum est breve
cum eo quod non exsistit facta comparatione signi-
ficans.
Verumtamen a tali natura concitati, adversus
ineffabilem potentiam sua dilatant ora , et appella-
tione una ineffabilein naturam metiuntur, τῆς ἆγεν»
νησίας nomine Dei essentiam constringentes, ut
adversus Unigenitum sibi ipsis per h:ec blasplhe-
mig viam sternant. Cum autem magnus Basilius
cmendasset deceptam el falsam opinionem , et quz
dam de uomninibus exposuissel , ut qua ex natura
non sunt, sed ex hominum inventione seu com-
mento rebus ipsis indita sint, tantum absunt, ut
ad veritatem revertantur, quin potius veluti visco
cuidam adhxrescunt his qux:e ab ipsis dicta sunt,
neque desinunt a captiosa οἱ fallaci argumentatio-
ne, neque ex commentatione mentis dici τὸ ἀγέν-
vtov , Sed natur: esse reptzesentativum definiunt.
Omnem igitur sermonem persequi et recensere , et
delira prolixaque ad verbum apposita nugatiope
hanc evertere conari, lonyi esseb otii et teuporis
5 Psal.cxpvi, 5... *! Psal. xxxvii, 6,
θαυμάτων ποιηθέντων µόνον γινώσχειν χρή» μιχρὰ
γὰρ ταῦτα ὡς πρὸς τῖν λοιπὴν µεγαλουργίαν ἔξστα-
ζόμενα. Σὺ δὲ ἀνάθλεφον εἰς τὸν οὐρανὸν, ἴδε τὰ ἓν
αὑτῷ χάλλη, µετένεΥχε τὴν διάνοιαν ἐπὶ τὸ πλάτος
της γῆς, ἐπὶ τὰ βάθη τοῦ ὕδατος, πάντα τὸν χόσμον
τῇ διανοίᾳ λαθὼν, xai «hv ὑπερχόσμιον φύσιω τῷ 2o-
γισμῷ κατανοῄήσας, ταῦτα γνῶθι τὰ ἆλτθινὰ τοῦ σοι
διὰ σαρχὸς ἐπιδημήσαντος ἔργα. "Axtva, φτοὶν, ἐὰν
χαθ) ἕχαστον Υράφηται, τὸ τί χαὶ ὅπως, xai ὅθεν,
χαὶ πόσον, ὑπὲρ τὸ χώρηµα τοῦ χόσµου τῆς περὶ
αὐτοῦ τοῦ χόσµου διδασχαλίας ἔσται τὸ απλῆθος.
Ἐπεὶ γὰρ τὰ πάντα ὁ θεὸς Ey σοφία ἐποίησεν, ὃρον
δὲ ἡ τοῦ Θεοῦ σοφία οὐχ ἔχει, Τῆς γὰρ συνέσεως
αὑτοῦ, φησὶν, οὓκ ἔστιν ἀριθμός 6 τοῖς ἰδίοις μέ-
τροις πεπερασµένος χόσµος οὐ χωρήσει ἓν ἑαυτῷ της
ἀορίστου σοφίας τὸν λόγον. El οὖν ὁ χόσµος OM
ἔλαττόν ἐστιν, ἡ ὥστε τὴν διδασχαλίαν τῶν ἔργων
τοῦ Κυρίου χωρῆσαι, πόσοι χόσµοι χωρήσουσι τὸν
περὶ τοῦ 8:09 τῶν ὅλων διηγχσιν; Τάχα γὰρ οὐδὲ ἡ
βλάσφημος ἀρνήσεται Ὑγλῶσσα, τὸ ἀπειροπλασίονα
εἶναι τὸν ποιητὴν τῶν πάντων, τῶν µόνῳ θελήµματι
παραχθέντων εἰς γένεσιν. El οὖν d) χτίσις πᾶσα τοῦ
περὶ αὐτῆς λόγου ἐστὶν ἀχώρητος' τοῦτο γὰρ ὁ μέγας
Ἰωάννης μαρτύρεται κατά γε τὸν ἡμέτερον λόγο’
πῶς ἂν ἀνθρωπίνη βραχύτης ὅλον τὸν περὶ τοῦ Δε-
σπότου τῆς Χτίσεως χωρήσε, λάγον; Εἰπάτωσαν d
«X μεγάλα φθεγγόµενοι, τί ἐστιν ἄνθρωπος, συγχρ:-
σει τοῦ παντὸς θεωρούµενος; Ποῖον γεωμετριχὸν ση-
μεῖον οὕτως ἁμερές; Τί τῶν Ἐπιχουρείων ἁτόμων
οὕτω τῇ µαταιότητι τῶν ταῦτα θεωρούντων àz-
λεπτύνεται, xal ἑγγὺς τοῦ ph ὄντος γίνεται, ὡς àv-
θρωπίνη βραχύτης &vv' οὐδενός στι πρὸς tb ziv
κρινοµένη, καθώς φησι xai ὁ µέγας Δαθὶίδ, χαλῶς
ἐπεσχεμμένος τῶν βροτῶν τὴν ἀσθένειαν, ὅτι Ἡ
ὑπόστασίς µου ὡσεὶ οὐθὲν ἑνώπιόν σου. O0 καν-
τελῶς εἶναι λέγων οὐδὲν, ἀλλ᾽ ὅμοιον τῷ pray, τὸ
καθ ὑπερθολὴν πᾶσαν βραχὺ τῇ πρὸ; τὸ ἀνύπαρκον
δυυκρίσει διασηµαἰνων.
Ὅμως ἀπὸ τοιαύτης ὡρμημένοι φύσεως, πλατ)-
νουσι χατὰ τῆς ἀφράστου δυνάµεως τὰ ἴδια στόματᾶ,
xai προσηγορίᾳ pid τὴν ἀόριστον φύσιν περιμε:
τροῦσι, τῷ ὀνόματι τῆς ἀγεννησίας τὴν οὐσίαν τον
θεοῦ περισφἰγγοντες, (vx τὴν κατὰ τοῦ Μονογενοῦς
D αυτοῖς βλασφημίαν διὰ τούτων ὁδοποιβσωσι. Τοῦ ὃν
μεγάλου Βασιλείου διορθωσαµένου τὴν ἡπατημένν
ὑπόνοιανι xal τινα περὶ τῶν ὀνομάτων διεξελθόντο,
ὡς οὐχ &x φύσεως ὄντων, ἀλλά xax ἐπίνο"αν brut
µένων τοῖς πράγµασι "' τοσοῦτον ἀπέχονσι τοῦ vl.
λῦσαι πρὺς τὴν ἀλήθειαν, ὅτι καθάπερ Lo τινι προ
κατέχονται τοῖς ἅπαξ παρ) αὐτῶν εἱρημένοις, χαὶ e)
µεθίενται τοῦ σοφίαµατος, οὐδὲ xav' ἐπένοιαν MT
σθαι τὸ ἀγέννητον, ἀλλὰ τῆς φύσεως εἶναι παρΣστᾶ’
τιχὸν διορίζονται. Τὸ μὲν οὖν πάντα διεξιέναι M
λόγον, καὶ τὴν ληρώδη xai μακρὰν ἐχείνην παραθέ-
µενον φλναρίαν ἐπὶ λέξεως ἀνατρέπειν πειρᾶσθαν
μακρᾶς ἂν εἴη σχολῆς καὶ χρόνου πολλοῦ xai πολλή;
CONTRA EUNOMIUM, LIB. ΧΙΙ.
956
δεόµενον. Καθάπερ ἀχούω xai τὸν Εὐνό- A multi, quodque magna a negotiis vacuitate et a rebus
p τὺν Ἰλιαχὸν πόλεμον τῇ πολυετίᾳ φιλοπό-
xa0' ἡσυχίαν πολλὴην προσεδρεύσαντα, ἐν
ip Όπγιῳ τὸν μαχρὸν τοῦτον ὄνειρον ἑαυτῷ
81, ζητοῦντα φιλοπόνως, οὐχ ὅπως ἑρμηνεύσῃ
ἠηθέντων, ἀλλ' ὅπως χατὰ τῶν λέξεων Emt-
χατηναγχασµένα νοήματα, καὶ περισυλλἐ-
€ εὐηχοτέρας φωνὰς ἐκ συγγραμμάτων τι-
, ὥσπερ οἱ πτωχοὶ διὰ ἁπορίαν ἑἐσθῆτος, Ex
ων τινῶν τοὺς χιτῶνας ἑαυτοῖς περικεντοῦν-
άπτουσιν' οὕτω xai τοῦτον ἄλλην ἀλλαχόθι
εριδοσχόµενον, διὰ τούτων ἐξυφῆνα; ἑαυτῷ
» τὸν χέντρωνα, οὐκ ἀταλαιπώρως διαχολ-
|» συμθολὴν τῶν ῥημάτων xat συναρµόζοντα.
ἱέσχρον xai μειραχιῶδες τῆς φιλοτιμίας εἰς
ἀνδρὶ πρὸς ἀλήθειαν βλέποντι τοσοῦτον ἁπό- B
ὕσον ἀθλητῇ τινι τῶν χκαρτερῶν τε xai ἐξ-
| διὰ περιεργίας χομμωτιχῆς γυναιχίζεσθαι.
X δοχεῖ τὸν σχοπὸν τοῦ παντὸς ἐγχειρήματος
» ἑπιδραμόντα, τὰς μακρὰς περιόδους χαί-
αι. Οὐχοῦν εἴρηται παρ ἡμῶν * οἰχειοῦμαι
διδασχάλου τὸν λόγον’ ὅτι τῆς θείας φύσεως
'μὲν xai βραχυτάτην ἔχομεν διὰ τῶν λογι-
| ἀντίληψιν ἀποχρῶσαν δ᾽ ὅμως τῇ βραχύ-
δυνάμεως ἡμῶν διὰ τῶν ὀνομάτων τῶν περὶ
Ισεθῶς λεγομένων τὴν γνῶσιν ἐρανιζόμεθα.
δὲ φαμεν τῶν ὀνομάτων οὐ μονοειδῃ πάντων
) σηµασίαν, ἀλλὰ τὰ μὲν τῶν προσόντων τῷ
; δὲ τῶν ἀποπεφυχότων ἔχει τὴν ἔμφασιν '
αιον αὑτὸν xaX ἄφθαρτον λέγομεν, τῷ μὲν δι-
b προσεῖναι δ.χαιοσύνην * τῷ δὲ ἀφθάρτῳ τὸ
εἶναι φθορὰν ἑνδειχνύμενοι. Ἔξεστι δὲ πά-
ὑπαλλάδαντα τὰς σημασίας χατὰ τὸ ἔμπαλιν
ὓς ἐφαρμόσαι τῷ θεῷ τὰ ὀνόματα ' ὥστε τῷ
μφαίνοντι, τὸ οἰχεῖον, τῷ δὲ προσόντι, τὸ
Ν παραστῄήσασθαι. Tfj γὰρ δ.καιοσύνῃ τῆς
ἀντινοουμένης, τῇ δὲ φθορᾷ τῆς ἁϊδιότητος
ivre, δυνατόν ἔστι χρῄσασθαι προσφόρως
θεοῦ τοῖς ἐναντίοις, καὶ pd διαμαρτεῖν τοῦ
ντος ἐν τῷ εἰπεῖν, ἀεί τε αὐτὸν εἶναι xal
dj εἶναι ' ὅπερ ἶσόν ἐστι τῷ δίχαιόν τε εἶναι
xai φθορὰν μὴ προσδέχεσθαι. Οὕτω xol τὰ
99 ὀνομάτων τῇ xod µεταλήφει τῆς σηµα-
»e ἑχατέραν τὴν ἔμφασιν ἐπιτηδείως ἔχειν
οἷον τὸ ἀγαθὸν χαὶ ἀθάνατον, χαὶ πάντα τὰ
b. ὅμοιον ἐχφερόμενα τύπον. Δύναται γὰρ
αὐτῶν ἄλλως χαὶ ἄλλως μεταλτφθὲν, xal
ὃν χαὶ τὸ μὴ προσὺν ἐπὶ τῆς θείας ἑνδείξασθαι
* ὥστε τοῦ σχήματος τῶν ὀνομάτων ὑπαλ-
ίνου, τὴν εὑσεθῃ περὶ τὸ ὑποχείμενον διάνοιαν
ἀχίνητον. Ταὺτὸ γάρ ἔστιν, ὀνεπίδεχτόν τε
tz τὸν θεὺν εἰπεῖν, xaY ἀγαθὸν ὀνομάσαι ΄ xai
»» ὁμολογῆσαι, xal ἀεὶ ζῶντα εἰπεῖν. 0ὐδε-
tQ. ἐν τούτοις χατὰ τὸ σηµαινόμενον διαφορὰν
wv, ἀλλ Ey δ. ἑκατέρων τῶν λόγων ἆποστ
ιν χἂν τὸ μὲν θέσιν, τὸ δὲ ἀναίρεσίν τινος
xf.
gerendis avocatione indigeret. Quemadmodum audio
Eunomium super lliacum beilum annorum multi-
tudine laboriose et sedulo, et in tranquillitate multa
incumbentem, in multo somno hoc somnium sibi
con(inxisse , quzrentem diligenter et solerter, non
quomodo interpretetur quid eorum quz intelligun-
tur, sed quomodo ad dictiones sensa coacta pertra-
hat, atque sonantiores voces colligentem ex qui-
busdam scriptis. Et quemadmodum mendici propter
penuriam vestis ex laceris et detritis quibusdam
panniculis tunicas acu pungentes consuunt : sic et
hunc aliam alibi dictionem decerpentem , per has
sibi hujus orationis centonem contexuisse, non
s;ne miseria verborum commissuram compingentem
et componentem , cujus lubrica et juvepilis ambitio
ad certamen viro ad veritatem spectanti tam repu-
dianda est , qusm athletze alicui forti et natu gran-
diori, neque amoribus amplius idoneo, superfluus
et comptus muliebris cultus et ornatus est fu-
giendus. Sed totius argumentationis et conatus
scopo breviter percurso, longas verborum aniba-
ges et circuitus jubere valere censeo. Igitur dictum
est a nobis ( doctoris enim sermonem mihi pro-
prium et domesticum facio ) de divina natura nos
perexiguam et obscurain valde per ratiocinaltiones
perceptionem οἱ comprehensionem habere : verum-
tamen nostre facultatis exiguitate contentos per ea
nomina quz de ipsa pie dicuntur, suflicientem co-
gnitionem nos colligere : horum autem nominum
dicimus non esse omnium uniformem signiflcatio-
nem, sed quadam eorum qua insunt Deo, alia
vcro eorum qua ab eo absunt , notationem habere,
ut cum justum ipsum et incorruptibilem dicimus,
justo quidem inesse justitiam , incorruptibili vero
non inesse interitum demonstramus. Licet rursus
ctiam mutatis significationibus vice versa Deo no-
mina cohzrenter accommodare , ita ut hoc quidem
quod nullo modo convenit, quod ipsi proprium
est, co vcro quod adest, quod ab eo est alienum
reprosentetur. Nam cum injustitia justiti:e contra-
ria intelligatur, et interitui zternitas adversetur,
fas est convenienter uti in Deo contrariis, neque
aberrare ab eo quod convenit , dicendo semperque
ipsum esse et injustum non esse : quod huic zequale
est, nempe dicere justum esse οἱ non interitum acci-
pere : sic etiam reliqua nomina quadam transsum-
ptione significationis ad utramque declarationem
apte et congruenter se habere asserimus, ut bo-
num ct immortale, et omnia quz simili forma cffc-
runtur; potest enim unumquodque horum , aliter
atque aliter transsumptunm , et quod inest et quod
non inest in diviua natura indicare. lta ut figura
nominum mutata, pia in subjecto intelligentia 1na-
neat immobilis : idem enim est Deum improbitatis
non capacem dicere, et bonum nominare ; et im-
mortalem confiteri, ct semper viventem dicere.
| enim in iis secundum significatum dilferentiam intelligimus, seJ unum — utraque oratione
958
$. GREGORII NYSSENI
956
significamus, quamvis hoc quidem positionem , sive afflirmationem, illud vero ablationem seu ne-
gationem alicujus habere videatur.
Eodem pacto omnium principium Deum dicen- À
tes, et rursus &vapyov, id est , carentem principio,
nominantes , nihil quoad sensum pugnamus, utro-
que nomine principem et auctorem universi decla-
rantes. Quare sive principio carentem dixerimus,
sive universi auctorem, hoc quidem quod inest,
altero vero, quod non inest expressimus. Cum
fas sit, sicut dictum est, per siguificatorum immu-
tationem , nominum significationes in contrarium
transmutare, et nunc quidem dissentaneo no-
mine per quamdam transfigurationem quod inest
notum feri, et altero alterum : licet enim pro
eo quod diceretur, Principium ipse non babet,
definire ipsum esse universi principium , et contra
pro hoc, ipsum solum conflleri modo ingenito
sive ingenerabiliter subsistere. lta ut. verba quidem
videantur figura immutatione differenter se ha-
bere, intellectum vero in his quz dicuntur, unum
eumdemque permanere; lioc enim est quod stu-
diose perquiritur in his qua de Deo instituuntur
sermonibus, ut non verborum suavem et dulcem
sonum, quodque coucinnum et modulatum, atten-
damus, sed ut piam intelligentiam excogitemus, per
quam decorum de Deo existimationi conservetur.
Quoniain igitur pium est rationem complecti uni-
versi auctorem, ipsum causam non habere super-
positam : hac sententia nobis firmata etl manente,
quanam amplius mente przditis et recte judicanti-
bus verborum controversia et pugna relinquitur?
Cum vox omnis qua tale animi sensum enuntiatur
idem exprimat. Sive enim principium ipsum et
causam universi esse dicas, sive principio caren-
tem esse eum nomines, sive ingenilo modo esse,
sive ex zlernilale subsistere, sive universi aucto-
rein, sive ex nulla causa solum, hxc omnia hujus-
modi aequalia sunt. quodam modo inter se, quan-
ium ad significatorum vim attinet. Et. vanus est
qui reluctatur et contendit circa talem vocis so-
num, tanquam non in mente ct seutentia, sed. in
syllabis et sonis consistat pietas. Hac igitur intelli -
gentia a doctore articulate distincta, per quam his
qui non hzretico velamine obducti sunt et operti
licet. perspicere, quod numen quomodocunque 8e
habeat, secundum naturam omnem fugit tactum
Ὡσαύτως xai πάντων ἀρχὴν λέχοντες τὸν θεὸν,
xal πάλιν ἄναρχον ὀνομάζοντες, οὐδὲν γατὰ τὰς kv-
vola; µαχόμεθα, χαθ᾽ ἑχάτερον τῶν λεγομένων ἄρχη-
γὸν xai αἴτιον εἶναι τοῦ παντὸς ἀποφαίνοντες. Ὥστε
x&v ἄναρχον εἴπωμεν, x&v τοῦ παντὸς ἀρχηγέτην, τῷ
μὲν τὸ προσὸν, τῷ δευτέρῳ δὲ τὸ μὴ προσὸν παρ-
εστήσαµεν. Δυνατοῦ ὄντος, χαθὼς εἴρηται, διὰ «i;
τῶν σηµαινοµένων ὑπαλλαγῆς, μµεταλλάξαι πρὸς τὸ
ἑναντίον τὰς τῶν ὁ/ομάτων ἑμφάσεις, xal τῷ νῦν
ἀπεμφαίνοντι τέως ὀνόματι διά τινος µετασχηματι-
σμοῦ τὸ προσὀν γνωρισθῆναι ' xal τῷ ἑτέρῳ τὸ ἔτε-
pov. Ἔξεστι γὰρ ἀντὶ τοῦ ἀρχὴν αὐτὸν μὴ ἔχειν
εἰπεῖν, τὸ ἀρχὴν αὑτὸν τοῦ παντὸς εἶναι ὁρίσασθαι,
καὶ ἀντὶ τούτου πάλιν, τὸ µόνον αὐτὸν ἁγεννήτως
ὁμολογεῖν ὑφεστάναι. "Dove τὰ μὲν ῥήματα δοχεῖν
τῇ τοῦ σχήματος ἐξαλλαγῇ διαφόρως ἔχειν πρὺς ἅλ-
ληλα, τὸν δὲ νοῦν ἐν τοῖς λεγοµένοις ἕνα καὶ τὸν αὐ-
τὸν διαµένειν. Τὸ γὰρ σπουδαζόμενον iv τοῖς περὶ
Θεοῦ λόγοις ἐστὶν, οὐχὶ ῥημάτων εὐφωνίαν εὐκρουτόν
τε χαὶ ἐναρμόνιον ἐπινοῆσαι ' ἀλλ᾽ εὐσεθῃ διάνοιαν
ἐξευρεῖν δι) ἧς τὸ πρέπον τῇ ὑπολήψει τῇ περὶ Θεοῦ
φυλαχθήσεται. Ἐπειδὴ τοίνυν εὐσεβὲς λογίζεσθαι τὺν
τοῦ παντὸς αἴτιον, αὐτὸν αἰτίαν μὴ ἔχειν ὑπερχει-
µένην' ταύτης ἡμῖν τῆς διανοίας ἐρηρεισμένης, τίς
ἔτι περὶ τὰ ῥήματα τοῖς νοῦν ἔχουσιν ὑπολείπεται
páyn; Πάσης φωνῆς, xa0' ἣν τὺ τοιοῦτον ἑξαγγέλ-
λεται νόηµα, τὸ αὐτὸ παριστώσης. Else. γὰρ ἀρχὴν
αὐτὸν καὶ αἴτιον τοῦ παντὸς εἶναι λέγοις, εἴτε ἄναρ-
Xov αὐτὸν ὀνομάζοις, εἴτε ἁγεννήτως εἶναι, εἴτε ἐξ
&ibiou ὑφεστάναι, εἴτε τοῦ παντὸς αἴτιον, εἴτε ἐξ οὐ-
δενὸς αἱτίου µόνον, πάντα τὰ τοιαῦτα ἰσοστάσιά πως
ἀλλήλοις ἐστὶ κατὰ τὴν δύναμιν τῶν σηµαινοµένων,
xai ὁμοτίμως ἔχει τὰ ῥήματα. Καὶ µάταιος ὁ ζυχο-
μαχῶν περὶ τὸν τοιόνδε τῆς φωνῆς Ίχον, ὡς οὐχὶ sf
διανοίᾳ, ταῖς δὲ συλλαδαϊῖς xal τοῖς φθόγγοις ἔγχει-
µένης τῆς εὐσεθείας: ταύτης τοίνυν τῆς ἐννοίας παρὰ
τοῦ διδασκάλου διηρθρωµένης, δι ἧς ἔστι τοὺς μὴ
χεχαλυμµένους τῷ αἱρετικῷ προχαλύμματι σαφῶς
διϊδεῖν, ὅτι τὸ θεῖον ὅπως ἂν χατὰ τὴν φύσιν ἔχῃ,
ἀνέπαφόν τα xat ἁκατανόητον, xal πάσης ἀντιλήψεως
τῆς ἐχ τῶν λογισμῶν ὑψηλότερον. ἡ δὲ ἀνθρωπίνη
διάνοια πολυπραγμονοῦσα xal διερευνωµένη δι ὧν
ἂν Tj δυνατὸν λογισμῶν, ἑπορέγεται καὶ θιγγάνει τῆς
ἁπροσπελάστου xal ὑψηλῆς φύσεως ' οὔτε τοσοῦτον
sensumque, et intellectum superat, omnique con- p) ὀξυωποῦσα, ὡς ἐναργῶς ἰδεῖν τὸ ἀόρατον, οὔτε χαθ-
prehensione qua rationibus constat, sublimior est
οἱ altior; humana autem intelligentia curiose et
sollicite pervestigans et perscrutans, quibus potest
2ergumentationibus inaccessam et excelsam expetit et
attingit naturam, neque tam acute cernens, ut clare
et evidenter quod inaspectabile est queat intueri,
neque omnino ita ab accessu et propinquatione
sejuncta, ut nullam possit ejus, quod quaeritur,
adunibratam imaginein capere ; sed partem aliquam
de eo quod quzritur per ratiocinationum tactum
conjeclura assecuta est, partim vero ex eo quod ne-
queat ipsum perspicere, quodammodo cognovit, vcl-
ἀπαξ ἀπεσχοινισμένη τῆς προσεγγίσεως, ὡς μηδεμἰαν
δύνασθαι τοῦ ζητουμένου λαθεῖν εἰχασίαν. ἸΑλλὰ τὸ
μέν τι τοῦ ζητουµένου διὰ τῆς τῶν λογισμῶν ἑπαφῆς
ἑστοχάσατο, τὸ δὲ, αὐτὸ τῷ μὴ δύνασθαι διῖδεῖν τρόπον
τινὰ χατενόησεν, οἷόν τινα γνῶσιν ἑναργῇ τὸ ὑπὲρ κᾶ-
σαν γνῶσιν τὸ ζητούμενον εἶναι ποιησαµένη. Τά τε γὰρ
, ἀπεμφαίνοντα περὶ «hv slav φύσιν ἑνόησε, χαὶ ὅσα
πρέπει περὶ αὐτὴν ὑπονοεῖν οὐκ ἐνόησεν' οὗ μὴν αὐτν
ἐχείνην Ἶτις ἐστὶ περὶ ἣν ταῦτα λογίζεται, κατιδεῖν
Ἠδυνήθη, &AX ἐκ τῆς τῶν προσόντων τε xal μὴ προτ-
όντων γνώσεως εἶδεν, ὃ µόνον ὀφθῆναι δυνατόν ἐστιν.
"Ότι τὸ παντὸς μὲν καχοῦ πὀῤῥωθεν ἱδρυμέγον, ἓν
957
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
9538
παντὶ δὲ νοούµενον ἀγαθῷ. Πάντως τι τοιοῦτόν ἐστιν A ut cognitionem evidentem, quod super omnem
οἷον λέγω τε ἄῤῥητον εἶναι, xaX λογισμοῖς ἀνεπίδα-
τον δὲ ὄντα. Τοΐνυν πάσας μὲν τὰς ἀπρεπεῖς ἐννοίας
ἐν τῇ περὶ τῆς θείας φύσεως ὑπολήψει τοῦ διδασχά-
λου ἡμῶν ἀποχαθήραντος ' πᾶν δὲ ὅσον εὐφημόν τε
xai θεοπρεπὶς περὶ αὐτὴν νοεῖν συμθουλεύσαντος xal
διδάξαντος, ὡς οὔτε τι τῶν φθαρτῶν, οὔτε τῶν διὰ
γενέσεως εἰς τὸ εἶναι παρηγµένων, τὸ πρῶτον αἴτιόν
ἐστιν ἀλλὰ πάσης τοιαύτης ὑπονοίας ἔξω νοεῖται.
Ἐκ δὲ τῆς ἀρνήσεως τῶν μὴ προσόντων καὶ £x. τῆς
ὁμολογίας τῶν εὐσεθῶς περι αὐτοῦ νοουµένων, ὅτι
ἔστι, χαταλαμόθάνεται. .
scientiam sit, id quod quzritur, statuens : nam quz
dissentanea sunt, nec in divinam naturam cadere
possunt, intellexit : eL. quaecunque de ipsa decet
opinari, non novit. Non tamen illam ipsam quanatmn
sit de qua hzc ratione colligit, conspicere potuit ;
sed ex eorum quz insunt, et qu: non insunt cogni-
tione novit, quod solum videri potest. Quod longe
quidem ab omni malo firmatum est : in omni au-
tem bono intelligitur. Quod quidem omnino tale
est, quale dico ineffabile, et rationum nmiomentis
iucomprehensibile et inaccessibile esse. Cum igitur
omnes indecoras notiones quas in divina nalura animus posset suspicari, magister et doctor noster
perpurgaverit : quodcunque vero pradicabile et laudabile Deoque decorum in ipsa intelligere con-
suluerit et docuerit, ita ut neque corruptibilium quidquam, neque eorum quz per generationem in
rerum naturam preducta sunt, prima causa sit, sed extra nomen talem suspicionem et cogitationem
intelligitur. Atque ex negatione eorum quz non insunt, el ex. affirmatione eorum qui pie de ipso
intelliguntur, quia est, couprehenditur.
Μάχεται τοῖς εἰρημένοις ὁ σφοδρὸς κατὰ τῆς ἆλη- B
θείας ἀγωνιστῆς, χαὶ βούλεται τὸν τοιόνδε τοῦ ῥήμα-
τος Ίχον, τὴν τῆς ἀγεννησίας λέγω φωνὴν, ἐμφανῶς
δειχνύναι τοῦ Θεοῦ τὴν οὐσίαν. Καΐτοι παντὶ πρόδη-
λον τῷ Y€ μετρίως ἐπεσχεμμένῳ τὰς τῶν ὀνομάτων
χρήσεις, ὅτι fj ἀφθαρσία διὰ τοῦ ἁφαιρετιχού µορίου,
τὸ μηδὲν τούτων προσεῖναι τῷ θεῷ, µήτε φθορὰν,
μήτε Υέννησιν ἀποσημαίνει,. Ἐπεὶ xa ἄλλα πολλὰ
τῶν ὀνομάτων ὁμοφώνως λεγόμενα τὴν ἀφαίρεσιν τοῦ
μὴ προσόντος, οὐ τὴν θέσιν τοῦ ὄντος ἑνδείχνυται *
«à ἄχαχον xai ἅλυπον xal ἀπόνηρον , xai ἀτάραχον
καὶ ἀόργητον, ἁπαθὲς, ἀνεπίλη πτον, xal ὅσα τοιαῦτα.
Λέγεται μὲν xal ἀληθῶς ταῦτα, xal οἷον χατάλογός
τις ἣν xai ὁπαρίθμτσις τῶν vob; τὸ χεῖρον νοουµά-
γων, ὧν τὸ θεῖον χεχώρισται. Οὐ μὴν τι περὶ οὗ λέ-
Ύεται διὰ τῶν ὀνομάτων ὁ λόγος παρίστησιν. Τί μὲν C
γὰρ οὐχ ὑχγιὲς, δι ὧν ἠχούσαμεν ἑἐδιδάχθημεν; Τί
δὲ ἐστιν, dj τῶν εἰρτμένων οὐκ ἑνεδείξατο δύναμις.
"Doro γὰρ εἴ τις περὶ τῆς τοῦ ἀνθρώπου φύσεως εἰἷ-
πεῖν τι θέλων, τὸ µέτε ἄφυχον λέχει, μήτε ἀναίσθη-
τον, μήτε πτηνὸν, μήτε τετράπουν, μὴ ἔνυδρον, τὸ
μὲν ὃν οὐχ ἑνεδείξατο * τὸ δὲ μὴ ὃν διεσάφησε, xal
οὔτε φεύδεται ταῦτα περὶ τοῦ ἀνθρώπου διεξιὼν,
οὔτε σαφῶς τὸ ὑποχείμενον δείχνυσιν. Κατὰ τὸν αὖ-
τὸν λόγον πολλῶν τοιούτων περὶ τὴν θείαν φύσιν λε-
χοµένων, ἐν οἷς χρὴ τὸν Θεὸν ὑπονοεῖν εἶναι µανθά-
νοµεν * αὐτὸ δὲ 6 τί ποτε ἣν κατ οὐσίαν διὰ τῶν cl-
ρημένων οὐ διδασκόµεθα. Φεύγοντες δὰ ποντὶ τρόπιρ
τῶν ἀτόπων τινῶν νοημάτων ἐν ταῖς περὶ Θεοῦ δόξαις
συνενεχθῆναι, πολλαῖς καὶ ποιχίλαις ἐπωνυμίαις κατ
llic tamen vehemeus veritatis oppugnator, dictis
reluctatur, atque vult talem verborum sonuin, vo-
cem τῆς ἀγεννησίας dico, Dei essentiam manifeste
demonstrare. At cuivis perspicuum et clarum, qui
mediocriter usus nominum considerarit, quod incor-
ruptibilitas per privativam particulam, nihil eorum
Deo adesse, neque interitum, neque ortum signif-
cat. Quoniam et alia multa nomina qua aimili voce
dicuntur, abstractionem ejus quod non inest, non
positionem ejus quod est ostendunt. lllud nempe
innocens et. immasstum et. innocuum, imperturba -
tum, impalibile, incomprehensibile et alia id genc-
ris, dicuntur quidem vere h:ec, et velut. catalogus
quidam esset εἰ recensio eorum quz in deterius
intelliguntur, a quibus Numen separatum est. Non
lamen quid sit, id de quo dicuntur, per hc nomina
sermo exprimit. Quid enim. non sanum, per qux»
audivimus edocli sumus? Quid autem sit, eorum
qui sunt dicta vis non iudicavit. Quemadinodum
enim si quis de hominis natura dicere aliquid cu-
piens , ncque inanimum dicat, neque sensu carens,
neque volucre, neque quadrupes, neque aquatile ;
quod quidem est non demonstravit, sed quod non
cst explanavit, neque mentitur hxc de bomine enar-
rans, neque tamen clare subjectum demonstrat,
Eadem ratione multa talia cum divina natura di-
cuntur, ea in quibus Deum esse opinari oportet di-
scimus : ipsum autem, quid tandem est sccundum
essentiam, per dicta non docemur. Fugientes au-
tem omni cautione absurdas aliquas notiones, in
αὐτοῦ xsypljus0a, χατὰ τὴν τῶν ἐπινοιῶν διαφορὰν D his quas habere debemus de Deo opinionibus, ani-
φὰς προσηγορίας ἁρμόζοντες. Ἐπεὶ γὰρ ἂν οὐδὲν
ὄνομα περιληπτιχὸν τῆς θείας ἐξεύρηται φύσεως κατ᾽
αὐτοῦ τοῦ ὑποχειμένου προσφνῶς τεταγμένον ΄ διὰ
τοῦτο πολλοῖς ὀνόμασιν ἑκάστου χατὰ διαφόρους ἐπι-
θολὰς ἰδιάζουσάν τινα περὶ αὐτοῦ τὴν ἔννοιαν ποιού-
µενοι, τὸ Θεῖον προσαγορεύρμεν, kx τῆς πολνειδοῦς
xai ποιχίλης xat' αὐτοῦ σηµασίας ὀνόματά τινα πρὸς
«ὖἩν χατανόησιν τοῦ ζτητουμένου θηρεύοντες. Ἔρω-
φῶντες γὰρ ἡμᾶς αὐτοὺς xat διεξετάζοντες τί τὸ θεῖόν
ἐστι, διαφόρως ἀποφαινόμεθα, οἵον τὸ ὑπερχείμενον
mig inserere, multis οἱ variis cognominibus in ipsum
usi sumus, secundum cogitationum differentiam
appellationes accoiumodantes. Quoniam enim nul-
:lum nomen divine natura comprehensivum inven-
Lum est, quod ad ipsius subjecti naturam declaran-
dain sit ordinatum, propterea multis nominibus
secundum differentes notiones, cujusque peculja-
rem quamdam de eo notionem facientes, Numen
appellamus : ex multiformi variaque de eo signi-
ficatione ad ejus quod quaritur cognitionem quas-
95)
S. CREGORII NYSSENI
960
dam nomenclaturas venantes. Interrogantes enim A τῆς τῶν ὄντων συστἀσεώς τε xat διοικήσεως” ὃ οὐχ
nos ipsos et perquirentes, quid sit Deus, differenter
pronuntiamus, velut quod est super constitutionem
et administrationem eorum qua sunt ; quod uon ex
causa exsistentiam habet, sed re'iquis omnibus
causa cur sint exsistit ; in quo ortus et principium,
interitus et finis non est, neque in contrarium mu-
latiu, neque prs:estantioris imminutio, neque malum
in eo locum labere potest, neque bonum abesse.
Quod οἱ quis tales notitias nominibus velit percipere,
nccesse est omnino illum in deterius mutationem
non admittere, et. immutabile et invariabile nomi-
nare. Hoc autem videlicet primum universi aucto-
rem cl causam Deum esse dicere, idein est ac inge-
nitum appellare, et incorruptibilem, quod interitus
ἐξ αἰτίου τὴν ὕπαρξιν Éyst* τοῖς δὲ λοιποῖς πᾶσιν αἷ-
«toy τοῦ εἶναι καθἐστηχεν’ περὶ ὃ γέννησις χαὶ ἀρχὴ,
φθορὰ xa τέλος οὐκ ἔστιν, οὔτε πρὸς τὸ ἑναντίον
τροπὴ, οὔτε τοῦ χρείττονος ὕφεσις. Ὡς μήτε τὸ xa-
xb» ἐπ᾽ αὑτῷ χώραν ἔχειν, μήτε τὸ ἀγαθὸν ἀπεῖναε,
E! δέ τις τὰς τοιαύτας ἐννοίας ὀνόμασι διαλαμδάνειν
ἐθέλοι, ἀνάγχη πᾶσα τὸ μὲν μὴ προσίεσθαι τὴν πρὸς
τὸ χεῖρον τροπὴν, ἄτρεπτόν τε xa ἀναλλοίωτον ὀνο-
µάσαι. Τὸ δὲ πρῶτον αἴτιον τοῦ παντὸς, ἀἁγέννητον
προσειπεῖν. ἄφθαρτον δὲ «b φθορᾶς ἁπαράδεχτον
τὸ δὲ εἰς μηδὲν καταληγον πέρας, ἀθάνατόν τε xo
ἀτελεύτητον παντοχράτορα δὲ τοῦ παντὸς ἐξηγούμο-
voy. Καὶ οὕτω τἄλλα πάντα χατὰ τὰς εὐσεθεῖς ὑτπο-
λήψεις ὀνοματοποιοῦντες, ταῖς τῶν ἐπινοιῶν διαφο-
capax non est, immortalem autem et indeficientem, Β ραῖς ἄλλως xai ἄλλως προσαγορεύοµεν, ἢ δύναμιν,
quod in nullum desinat terminum, omnipotentem — 1| κράτος, ἡ ἀγαθότητα, f| τὸ μὴ ἐξ αἰτίου. εἶναι, ἃ
autem quod universo przsit et imperet ; εἰ sic alia
τὸ εἰς ἀεὶ διαµένειν, διὰ τῶν ὀνομάτων σηµαίνοντες-
omnia secundum pias opiniones nomina fingentes, secundum differentias cogitationum aliter atque ali-
ter nuncupamus ; vel potentiam, vel imperium, vel bonitatem , vel quod non ex causa est. vel quod im
perpetuum permanet, per nomina significantes.
Dico igitur hujus nominum fictionis homines
esse dominos, pro arbitrio judicioque cujusque
convenienter appellationes subjecto accominodau-
tes, nihilque absurdum esse, quod quidem ut for-
midabile et horribile, ut nos terrificet, iste scri-
ptor obtendit, nempe recentiores nominum posi-
liones confiteri in ogni re qua cognominatur in
ipso Deo: non enim vocabulum Deus est, neque
Φημ) τοίνυν τῆς τοιαύτης ὀνοματοποιίας τοὺς ἀν-
θρώπους εἶναι χυρίους, χατὰ τὸ φανὲν ἑχάστῳ προσ
φυῶς ἑἐφαρμόζοντας τῷ ὑποχειμένῳ τὰς κλήσεις,
Καὶ μηδὲν ἄτοπον εἶναι, ὅπερ ὡς φοθερόν τι χαὶ φρι-
χῶδες μορμολυττόµενος ὁ λογογράφος προτείνεται, e)
νεωτέρας εἶναι τὰς τῶν ὀνομάτων θέσεις ὁμολογεῖν
ἐπὶ παντὸς αὐτοῦ τοῦ χατονομαζοµένου πράγματος,
ἐπ αὑτοῦ τοῦ θεοῦ. Οὐ γὰρ ῥῆμα ὁ θεὸς, «οὐδὲ ἐν
φωνῆ καὶ φθόγγῳ ἔχει τὸ εἶναι. ᾽Αλλ’ ὁ μὲν θεός ios
in voce et sono esse habet. Sed Deus quidein est C xa ἑαυτὸν, ὃ δήποτε xa εἶναι πεπίστενυσται. 'Üvo-
per seipsum quod quidem unquam esse creditus
est : nominatur autem ab his qui invocant, non
ipsum quod esl (ineffaLilis enim est natura cjus
qui vere est), sed ex his quz operari et cflicere in
vita nostra creditus est, cognomina liabet, quale
et hoc ipsum quod in promptu dicitur ; cum enim
Deum ipsum dicimus, inspectorem et explorato-
rem, et absconditorum perspicacem cognitorem
comimentantes vocamus. Qucd si operationibus
prior exsistit essentia, intelligimus autem opera-
liones per ea qua sentimus, verbis vero quibus
possumus enuntiamus; quis amplius relinquitur
metus nomina recentiora et juniora rebus ipsis
dicere? Si enim non prius aliquid eorum qux de
Deo dicuntur interpretamur, quam animo conce-
perimus, intelligimus autem ex his operationibus
per quas docemur, precedit autem operationem
virtus, virtus vero pendet ex divina voluntate, vo-
luntas autem in potestate divin: natura reposita
est: nonne igitur diserte docemur, quod rebus ad-
nascantur eorum quz insunt significative appella-
tiones, et velut umbra: rerum sunt voces ad mo-
tiones eorum quz in ipsis exsistunt figurat? At-
que liec ita esse clare persuadet divina Scriptura
per magnum Davidem, qui veluti per. quzedam
propria et agnata nomina, qua ipsi ex operatione
cognita erant, divinam naturam sic appellat. Mi-
scricors, inquit, et miserator Dominus, lunganimis
µάζεται δὲ παρὰ τῶν ἐπικαλουμένων οὖκ eiu
ὃ ἔατιν. ἄφραστος γὰρ ἡ φύσις τοῦ ὄντος, ἀλλ ἐξ
ὧν ἑνεργεῖν τι περὶ τὴν ζωὴν ἡμῶν πεπἰστευται
τὰς ὁμωνυμίας ἔχει, οἷον xaY αὐτὸ τοῦτο, τὸ ix τοῦ
προχείρευ λεγόμενον * θεὸν γὰρ αὐτὸν λέχοντες, τὸν
ἔφορον xaX ἑπόπτην, χαὶ διορατικὸν τῶν χεχρυµμµέ-
νων ἐπινοοῦντες, ἐπιχαλούμεθα. El δὲ προὔφέστηχε
τῶν ἐνεργειῶν ἡ οὐσία, νοοῦμεν δὲ τὰς ἑνεργείας δι’
ὧν αἰσθανόμεθα, ῥήμασι δὲ ὅπως ἂν f] δυνατὸν ἑξαγ-
γέλλομεν τίς ἔτι χαταλείπεται φόδος, νεώτερα τῶν
πραγμάτων τὰ ὀνόματα λέγειν; El γὰρ μὴ πρότερον
ἑρμηνεύομέν τι τῶν περὶ Θεοῦ λειομένων, πρὶν ἂν
νοήσωμεν * νοοῦμεν δὲ δι ὧν Ex τῶν ἑνεργειῶν δι-
δασχόµεθα, προὔφέστηχε δὲ τής ἐνεργείας ἡ δύνα"
D µις: ἡ δὲ δύναµις ἑξήρττται τοῦ θείου βουλήματος,
τὸ δὲ βούλημα ἓν τῇ ἑξουσίᾳ τῆς θείας ἀπόχειται
φύσεως. ἀρ᾽ οὐ σαρῶς διδασχόµεθα, ὅτι ἐπιγίνονται
τοῖς πράγµασιν αἱ σημαντιχαὶ τῶν γινοµένων προὀ
ηγορίαι, καὶ ὥσπερ σχιαὶ τῶν πραγμάτων εἰσὶν αἱ
φωναὶ πρὸς τὰς χινῄήσεις τῶν ὑφεστώτων σχηματιζό-
µεναι; Καὶ ὅτι ταῦτα οὕτως ἔχει, πείθει σαφῶς ἡ
θεία Γραφὴ διὰ τοῦ μεγάλου Δαθὶδ, τοῦ χαθάπερ δή
τινων ἰδίων καὶ προσφυῶν ὀνομάτων, τῶν ἐκ τῆς
ἑνεργείας αὑτῷ νοηθέντων, τὴν θείαν φύσιν àvaxa-
λοῦντος. Οἰκτίρμων γὰρ, φησὶν, καὶ ἑλεήμων ὁ Κύ-
proc, µαχρόθυμµος καὶ zxoAvélsoc. Ἱαῦτα τοίνυν τί
λέγουσιν ἑνεργείας ἔχειν τὴν αηµασίαν, fj φύσεως;
οὐκ ἄν τις ἄλλο τι παρὰ τὴν ἑνέργειαν εἴπῃ. Is
CONTRA EUNOMIUM, LIDb. XII.
900
νεργήσας τοὺς οἰκτιρμοὺς ὁ θὲὸς T) τὸν ἔλεον, A et multum misericors **. Quid igitur dicunt? Utrum
& tfc ἐνεργείας τὸ ὄνομα; "Apa πρὸ της àv-
W ζωῆς; Καὶ τίς ἣν ὁ τοῦ ἑλέους δεόµενος ;
τὰ τὴν ἁμαρτίαν πάντως * fj δὲ ἁμαρτία μετὰ
Ρωπον. Οὐχοῦν μετὰ τὸν ἄνθρωπον xal ἡ τοῦ
νέρχεια, καὶ τοῦ ἑλέου τοὔνομα. Τί οὖν ἄρα ;
τοῦ Δαθὶδ χαταγνώσεται, ὁ ὑπὲρ τοὺς προ-
βρονῶν ὅτι δι ὧν ἑνόησε τὸν θεὸν, διὰ τού-
μασεν; "H xat πρὸς αὐτὸν ζυγομαχήσε:, τὴν
ἐχείνην ὥσπερ Ex τραγῳδίας προτείνων ῥῃη-
ὅτι τὴν µαχαριωτάτην τοῦ θεοῦ ζωὴν, τοῖς
jg ἰπινοίας ἀγάλλει ὀνόμασι, τὴν ἐφ' ἑανυτῇ
αἱ πρὸ τῆς τῶν ἀπινοούντων γεννήσεως ἀἆγαλ-
Ἔρεῖϊ Υὰρ πάντως ὁ ὑπὲρ τοῦ Προφήτου
ὅτι ἡ μὲν θεία φύσις ἐφ᾽ ἑχυτῃ µόνῃ ἀγάλλε-
haec nomina operationis habent significantiam vel
nature? non aliud quis prater actum, sive ope-
rationem dixerit. Quando igitur operatus misera-
tiones vel misericordiam, Deus ex illa operatione,
hoe nomen obtinuit? Num ante humanam vitam ?
Et quis erat qui misericordia indigebat? Sed post
peccatum omnino: peccatum autem post hominem.
Ergo post hominem miserandi actus et misericor-
die nomen. Quid igitur? Nunquid et Davidem
condemnabit, qui super proplietas sapiens, quia
per que Deum novit, per hec nominavit? An
etiam adversus ipsum noLilein illam tanquam ex
tragedia dictionem protendens rccalcitrabit, quod
non oportet beatissimam Dei vitam nominibus ex
Ἰ πρὸ τῆς τῶν ἐπινοούντων γενέσεως * 6 δὲ ἀν- D hominum commentatione ductis exsultare, qux in
ὃς νοῦς, ὅσον χωρεῖ δ.ὰ τῶν ἐνεργειῶν δι-
ενος, τοσοῦτον φθέγγεται. Ἐκ γὰρ μεγέθους
Jovis χτισµάτων ἀναλόγως ἡ Σοφία qnot, τὸν
! γενεσιουργὸν θεωρεῖσθαι. Tf, δὲ θείᾳ xai
θύσῃ πάντα νοῦν οὐσίᾳ τὰς τοιαύτας προσηγο-
µφηµίζοµεν, οὐχ ἐχείνην ἁγάλλοντες δι ὧν
υμεν, ἁλλ ἡμᾶς αὐτοὺς δ.ὰ τῶν λεγομένων
έτες πρὺς τὴν τῶν χκρυπτῶν κατανόησιν. Εἶτα
λίῳ φησὶν ὁ Προφήτης * θεός µου εἶ σὺ, ὅτι
ηαθῶν µου οὐ χρείαν ἔχεις. Πῶς οὖν τὴν
ωτάτην τοῦ Βεοῦ Quir, ἡμεῖς οὕτως, χαθώς
τος, ἀγάλλομεν, fy φησιν ὁ Προφήτης ἄπροσ-
ὑν ἀνθρωπίνων εἶναι xaXov; "H ἀντὶ τοῦ óvo-
ϱὃ ἀγάλλειν ἐνόησε. Καὶ μὴν ἀχούομεν παρὰ
θῶς τῇ λέξει χρωµένων, xal δι’ ἀχριθείας τῶν
ων τὴν χρῆσιν παραπεπαιδευµένων, μὴ ἐπὶ
εῆς δηλώσεως τὴν τοῦ ἀγάλλειν τετάχθαι φω-
λλὰ τὸ μὲν τοιοῦτον f) γνωρίζειν, f] δηλοῦν, 7|
ειν, 7] ἄλλο τι τοιουτότροπον λέγεσθαι. Τὸ δὲ
εν ἴσόν ἐστι τῷ ἐπικαυχᾶσθαι, xal ἑπευφραί-
, Χαὶ εἴ τι τῆς τοιαύτης ἐμφάσεως ἔχεται. Ὁ
"v ἡμᾶς τοῖς τῆς ἐπινοίας ὀνόμασι τὴν µαχα-
{άλλειν ζωήν. Ἡμεῖς δὲ προσθεῖναι μέν τινα τῇ
ύσει τιμὴν τῇ ὑπὲρ πᾶσαν οὔσῃ τιμὴν, μεῖζον
| τὴν ἀσθένειαν τὴν ἀνθρωπίνην οἰόμεθα ᾽ γνω-
KE τι τῶν περὶ αὐτὴν διὰ τῶν εὐσεθῶς ἔπινοου-
ῥημάτων τε xal ὀνομάτων ἐπιχειρεῖν οὐχ ἁρ-
ια. Kat διὰ τοῦτο καθ) ὅσον δυνατὸν ἡμῖν τὸ εὖ-
ἰχνεύοντες, τὸ μὴ ἐξ αἰτίας ὑπερχειμένης τὸ
y αἴτιον τὴν ὑπόστασιν ἔχειν, χαταλαμθάνοµεν.
εἰ μὲν ὡς ἆλτθὲς ἁποδἐχοιτό τις, ἐπαινετὸν ἂν
ετὴν ἀλήθειαν µόνην. El δὲ ὡς μεῖζον τῶν λοι-
9y περὶ τὴν θείαν φύσιν νοουµένων τὸ τοιοῦτον
, xaX διὰ “οῦτο µόνῃ ταύτῃ τῇ ὑπολήψει λέγοι
tby ἐπιγαυριῶντα xal εὑφραινόμενον, ὥς τινι
ερεχόντων ἀγάλλεσθαι, µόνης τῆς Εὐνομίου
6 ἂν εἴη, τοῦ λέγοντος αὐτὴν ἐφ᾽ ἑαυτῇ τὴν
ὶσίαν ἀγάλλεσθαι, f,» δὴ οὐσίαν τε λέχει, xal
(αν τε xaX θείαν ὀνομάζει ζωήν.
C
seipsa sola et ante intelligentium ortum exsulta-
bat ? Dicet enim plane qui Prophetz? causam agere
voluerit, quod divina certe natura in seipsa sola
exsultabat, et ante intelligentium generationem ;
sed mens humana, quantum capit per has opera-
Liones edocta, tantum alloquitur. Nam ex creatu-
rarum magnitudine et pulebritudine, proportione
quadam Sapientia dicit **, omnium opificem et
genitorem considerari. In divina autem et exsu-
perante omnem intellectum essentia, tales appella-
tiones celebramus, non illam cum exsultatione
laudantes per qux? nominamus ; sed nos ipsos per
ea qua dieuntur dirigentes ad occultorum cogni-
tionem. Deinde Domino dicit Propheta, Deus meus
es tu, quoniam bonorum meorum non eges **. Quo-
modo igitur beatissimam Dei vitam, sic nos, sicut
isle autumat, exornamus, quam Propheta przdicat
humanorum bonorum non esse indigam? An pro
verbo ὀνομάδειν, nominare, excogitavit verbum
ἀγάλλειν, quod est exsuliare? Atque audimus ex
his qui recte verbo utuntur, et qui exacta subtili-
tate verborum usum didicerunt, non pro nuda si-
gnificatione hoc verbum ἀγάλλειν construi, sed
lioc tale vel notum facere, vcl declarare, vel signi-
ficare, vel aliud quiddam tali modo dici. Ver-
bum autem ἀγάλλειν idem est, quod exsultarc,
gloriari, laetari, et si quid talem significationem
habet. flic autem dicit nos nominibus, ex mentis
commentatione ductis, vitam beatam ἀγάλλειν, id
est, exornare. Nos autem divina naturz; qua om-
nem superat honorem, oliquem adjicere honorem,
humana infirmitate majus arbitramur ; aliquid au-
tem eorum qua in ea cernuntur, notum facere et
celebrare verbis et nominibus pie et religiose in-
tellectis conari non inficiamur. Ideoque quantum
fas est, pielatem spectantes, non cx causa super-
ewinente primam causam subsistentiam habere
comprehendimus, quod quidem si ut verum quis
approbet, laudabile fuerit propter solam veritatem.
em ut majus reliquis que de divina natura noscuntur, id judicet, et propterea hac sola ορὶ-
dieat Deum geslientem οἱ keiantem, ut aliquo supereminentium exsullare, boc solius Euno-
δρα], cit, 8. ** Sap. xim, S,.— ** Psal. xv, 2.
--
965
^S. GREGORII. NYSSENI
964
mii muse fuerit dicentis, ipsam in seipsa ἀγεννησίαν exsullare, quam certe et essentiam, et bea-
tam, et divinam vitam nominat.
Sed audiamus, quomodo secundum modum usui A
congruentem et praecedentem formam (sic enim
eodem modo formatis nominibus rursus nobis
efllorescit et sese ostentat), quomodo per hzc dis-
solvere inquit de eo conceptam opinionem, ac de-
ceptorum ignorantiam coercere. Utar enim ipsius
dithyrambiste similiter desinentibus vocabulis :
Qui diximus, inquit, quod ea que ez mentis com-
meniatione dicuntur , solent cum. vocibus dissolvi,
his addimus : Deus quidem etiam tacentibus et lo-
quentibus iis que sunl in. rerum natura, etiam an-
lequam [acia essent nomina, erat et est. ingenitus.
Discamus igitur aliquid commune verborum exco-
gitationi, vel nominum positioni cum rebus ipsis,
quas aliqua nominum et verborum voce notamus.
Quare si Deus est ingrnito modo ante humanam
constitutionem, declarativam talis opinionis vocem
tanquam sono diffusam impropriam oporteat judi-
care, si secundum humanam notionem fucrit no-
minata : haud enim est idem, esse ct dici : sed
est quidem natura, quod quidem est Deus. Dicitur
autem a nobis quantum fuerit possibile enuntiare
propter naturze nosire egestatem, qui in anima
affectus incognitos sive inconspicuus habet, nisi
per vocem et orationem evoluti fucrint. Ergo
ipsum non ex causa esse intelligentes, commenta-
tione quadam hanc notionem per ingeniti vocem
enuntiamus. Quodnam igitur damnum ci qui sic est,
quid sic est, a nobis nominari? Non enim ex eo quod
dicatur ingenitus, exsistere ingenerabiliter dicitur,
sed ex eo quod sit, dici etiam ei advenit. Hoc
autem non intellexit subtilis et solers Ingenio,
neque a se posita manifeste animadvertit. Nam vel
certe cessasset eos qui per commentationem &yev-
νησίας nomen eflngunt, improbe insectari. Animad-
verlite enim quod ait: Quse per commentatio-
nem efferuntur, simul cum vocibus dissolvun-
tur; Deus autem est genitis prior, et priusquam
nomina imposita essent, et erat et est ingenitus.
Vides quod esse, quod quidem est, habet ante
omnium !acentium et loquentium exsistentiam,
neque magis neque minus quod est, ipse est. Ver-
borum autem et nominum usus post hominum pro-
ductionem excogitatus est, qui a Deo rationis et
'AX ἀχούσωμεν πῶς χατὰ τὸν ἐπιδθάλλοντα τῇ
χρείᾳ τρόπον, xal τὸν προλαθόντα τύπον * οὕτω γὰρ
τοῖς ἰσοτύποις τῶν ὀνομάτων πάλιν ἡμῖν ἑνωραῖνε-
ται * πῶς διὰ τούτων διαλύειν µέν φησι τὴν περὶ αὖ-
τοῦ γενοµένην ὑπόνοια», περιστέλλειν δὲ τὴν τῶν
Ἱπατημένων ἄγνοιαν. Αὐταῖς γὰρ χρίέσοµαι τοῦ δι-
θυραμθιστοῦ ταῖς ὁμοιολήχτοις quvat; * Εἰπόντες,
φησὶν, ὅτι τὰ κατ᾽ ἐπίνοιαν «Ίεγόμενα ταῖς φωναῖς
συνδιαλύεσθαι πέφυκεν, ἐπηγάγομαν τούτοις. Ὁ
δὲ θεὸς, καὶ σιωπώγτων καὶ φθεγγοµένων γεγονό-
των, xal πρὸ τοῦ γεγογέναι τὰ órópata , ?y τε καὶ
ἔστιν ἀγένγητος. Μάθωμεν τοίνυν χοινῶν ῥημάτων
ἐπινοίᾳ, 1| ὀνομάτων θέσει, πρὸς αὐτὰ τὰ πράγματα,
ἃ διὰ τῆς ποιᾶς τῆς ὀνομάτων τε xal ῥημάτων φωνῆς
σηµειούµεθα. Ὥστε εἰ ἁγεννήτως ἐστὶν ὁ θεὸς np)
D τῖς ἀνθρωπίνης συστάσεως, τὴν ἐμφαντιχὴν τῆς
τοιαύτης ὑπολήψεως φωνὴν ὡς τῷ φθόγγῳ συνδια-
χεοµένην ἄχυρον χρίνειν, εἰ χατ᾽ ἐπίνοιαν ἀνθρωπί-
νην ὀνομασθεῖσα τύχοι. Οὐ γὰρ ταὺτόν ἐστι τὸ εἶναι,
τῷ λέγεσθαι. Αλλ' ἔστι μὲν τῇ φύσει ὅπερ ἑστὶν ὁ
Θεός. Λέγεται δὲ map" ἡμῶν, ὡς ἂν f] δυνατὺν ἐξαγ-
γεῖλαι διὰ τὴν τῆς φύσεως ἡμῶν πτωχείαν, f) τὰς iv
τῇ φυχῇ διαθέσεις ἀδήλους ἔχει, μὴ’ διὰ φωνῆς ix-
καλυπτομµένας xat λόγου. Οὐχοῦν τὸ μὴ ἐξ αἰτίας ai
τὸν slvat νοῄσαντες, ἐπινοίᾳ τὴν νόησιν ταύτην διὰ
τῆς τοῦ ἀγεννήτου φωνῆς ἐξαγγέλλομεν, Τίς οὖν ἡ
βλάθη τῷ (οὕτως ὄντι, τὸ ὡς ἔστι παρ) ἡμῶν ὀνομά-
ζεσθαι; Οὐ γὰρ ἐχ τοῦ ῥηθῆναι ἀγέννητον, χαὶ τὸ
ὑπάοχειν ἁγεννήτως ἐστὶν , ἀλλ) &x τοῦ εἶναι xal τὸ
ῥηθῆναι προσγίνεται. Τοῦτο δὲ οὐ σύνοιδεν 6 λεπτὸς
C τὴν διάνοιαν, οὐδὲ τὰ map' αὐτοῦ πτεθέντα σαφῶς
χατενόησεν. "H yàp ἂν ἑπαύσατο τοὺς δι ἐπινοίας
τὴν ἀγεννησίαν ὀνοματοποιοῦντας χαχίζων. Σχοχεῖτε
γὰρ ὅ qnot: Τὰ xav! ἐπίνοιαν λεγόμενα ταῖς φωναῖς
συνδιαλύεται ὁ δὲ θεὸς xol γεγενηµένων, xal tp
τοῦ γενέσθαι τὰ ὀνόματα, xal Tiv, xai ἔστιν ἀγέννητος.
Ὁρᾶς ὅτι τὸ μὲν εἶναι ὅπερ ἐστὶν, ἔχει mpb τῆς τὸν
πάντων ὑπάρξεως xaX σιωπώντων xal φθεγγοµένων,
οὔτε μᾶλλον οὔτε ἧττον ὅ ἐστιν (v. Ἡ δὲ τῶν ῥημά-
των τε xai ὀνομάτων χρῆσις μετὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων
κατασχευὴν ἑλογίσθαι τῶν τῇ λογιχῇ δυνάµει παρὰ
τοῦ θεοῦ τιµηθέντων. El οὖν ὑστέρα μὲν τοῦ πι-
ποιηχότος ἡ χτίσις, τῆς Χτίσεως δὲ πάσις ἔσχα-
τος ὁ ἄνθρωπός ἐστιν, ἴδιον δὲ τοῦ ἀνβρώπου ὁ
orationis facultate exornati fuerunt. Si igilur erea- p Aóvoz* λόγου δὲ µέρη ῥήματά τε xal ὀνόματα,
lura creatore posterior est, omniumque creatu-
rarum homo est ultimus ; propria autem est homi-
nis oratio ; orationis autem partes nomina et verba;
nomen vero est ἁγεννησία: quomodo non intelligat,
$e his αυ prestruit repugnare? Nos enim etiam
-asserimus nomina ad res declarandas et signifi-
candas humana solertia invenla esse : ille vero eos
qui oratione utuntur, divina vita posteriores de.
monstrari confitetur. Divinam autem naturam esse
ἁγεννήτως, modo ingenerabili, sicul nunc est, et
seinper erat. Si igitur ille beatam vitam ante ho-
mines natos exstitisse conütelur (rursus enim re-
ὄνομα δὲ ἡ &vsvvnc(a- πῶς ob συνίησιν οἷς χατα-
σχευάξδει τούτοις μαχόμενος; Ἡμεῖς τε váp gap
ἐφευρῆσθαι τοῖς οὖσι τὰ Ὑνωριστιχὰ τῶν ὄντων Óv-
µατα διὰ τῆς ἀνθρωπίνης ἑννοίας, χἀχεϊῖνος ὑστέρους
ὁμολογεῖ τοὺς χεχρηµένους τῷ λόγῳ τῆς θείας ἀνα'
δειχθῆναι ζωῆς: εἶναι δὲ τὴν θείαν φύσιν ὡς νῦν &
ἐστι xai ἀεὶ fjv, ἁγεννήτως. El οὖν ἐκεῖνος τὸ προ’
Ὀπάρχειν τῶν ἀνθρώπων ὁμολοχεῖ τὴν µαχαρίαν ζωήν.
Πάλιν γὰρ ἐἑπαναστρέγας τῷ αὐτῷ χρήσοµαι λόγφ᾽
ἡμεῖς τε τὸ χρόνοις ὕστερον φῦναι τοὺς ἀνθρώπου
οὐχ ἀντιλέγομεν, ῥήμασι δὲ γεχρῆσθαί φαμεν xal óvi-
µασιν, ἀφ᾿ οὗ τε συνέστηµεν xai τὸ λογιχὰ εἶνα
905
CONTRA EUNOMIUM, LIiD. Xil.
966
παρὰ τοῦ πεποιηχότος ἐσχήχαμεν. 'H δὲ ἀγεννησία A volvens eadem utar oratione), nos temporibus
ὄνομά ἐστιν ἐμφαντικὸν τοῦ ἰδίου νοήµατος ' πᾶν δὲ
ὄνομα τοῦ ἀνθρωπίνου λόγου µέρος ἐστὶν ἄρα ὁ προ-
Ὀφεστάναι τῶν ἀνθρώπων τὴν θεἰαν φύσιν ὁμολογῶν,
µεταγενεστέραν εἶναι την ἐφευρεθεῖσαν τῇ φύσει
χλησιν συντίθεται. 0ὐδὲ γὰρ ἣν εἰκὸς τοῦ λόγου τὴν
χρῆσιν πρὸ τῆς τῶν χεχρηµένων χατασχευῆς ἑνερ-
γεῖσθαι. Ὥσπερ οὐδὲ γεωρχίαν πρὸ τῶν γεωργούντων,
οὐδὲ ναυτιλίαν πρὸ τῶν ναυτιλλοµένων, οὐδὲ ἄλλο τι
τῶν χατὰ τὸν βίον ἑνεργουμένων πρὸ τοῦ συστῆναι
τὸν ἀνθρώπινον βίον ’ τί οὖν ἡμῖν διαµάχεται, μηδὲ
τοῖς ἰδίοις αὐτῶν λόγοις ἀχολουθίαν γινώσχων ;
posteriores natos esse non contradicimus, verbis
vero el nominibus usos fuisse asserimus, ex quo
exsistimus, et ul rationales simus, a conditore
accepimus : ἀγεννησία autem nomen est propria
notionis significativum. Omne autem nomen hu-
manz oralionis pars est. Ergo ubi divinam natu-
ram hominibus prius exslitisse confitetur, appel-
lationem hanc ab hominibus inventam natura
posteriorem esse consentit. Neque enim erat con-
senlaneum orationis usum ante hominum consti-
tutionem oratione utentium operatum fuisse, sicut
neque agriculiuram anle eos qui agros colerent, neque navigationem ante cos qui navigarent,
neque aliud quidquam eorum quz ad vile necessitatem efficiuntur, autequam vita humana consi-
sLeret. Cur igitur nobis repugnat, neque cognilas suas rationes sequitur?
"Hr, φησὶν, ὁ θεὺς, ὅπερ ἐστὶ πρὸ τοῦ γεγέσθαι f — Erat, inquit, Deus quod est , antequam factus
τὸν ἄνθόρωπον. Τοῦτο καὶ ἡμεῖς οὐκ ἀρνούμεθᾳ.
Πᾶν γὰρ ὄτιπέρ ἐστι περὶ τὸν θεὸν νοούµενον, τοῦτο
πρὸ τῆς τοῦ xócpou συστάσεως Tv. Αλλ᾽ ὀνομάζε-
σθαι τοῦτόν φαμεν μετὰ τὸ γενέσθαι τὸν ὀνομάζοντα.
El γὰρ διὰ τοῦτο χρώμµεθα τοῖς ὀνόμασι», ὥστε δι-
δασχαλίαν ἡμῖν ἐκεῖθεν τῶν πραγμάτων γίνεσθαι
μόνον δὲ τὸ ἀγνοοῦν ἐπιδεές ἐστι τοῦ διΣάσχοντος, ἡ
δὲ θεία φύσις διὰ τὸ πᾶσαν ἐμπεριειληφέναι τὴν
γνῶσιν, χρείττων πάσης διδασχαλίας ἐστί: δείχνυται
δὲ διὰ τούτων ὅτι οὐ τοῦ θεοῦ χάριν, ἀλλ᾽ ἡμῶν ἕνε-
x&v τὰ ὀνόματα πρὸς δῄλωσιν τοῦ ὄνέος ἐπινενόηται.
οὐ γὰρ ὅπως ἂν ἐχεῖνος ἑαυτὸν µάθοι, 45 τῆς ἆγεν-
νησίας ὄνομα τῇ φύσει ἐφήρμοσεν. Ὁ γὰρ εἰδὼς τὰ
πάντα, xal ἑαυτὸν πρὸ πάντων, συλλαθῶν καὶ ῥη-
µάτων πρὸς τὸ μαθεῖν ὡς ἔχει φύσεως xaY ἀξίας, οὐ
δέεται. AD)! ὅπως ἡμεῖς τινα τῶν εὐσεθῶς περὶ
αὐτὸν νοουµένων χατάληψιν σχοίηµεν, ῥήμασί τισι
xaX συλλαδαῖς τὰς τῶν νοημάτων διαφοράς ἑτυπώσα-
µεν, οἷόν τινα σήµαντρα xal χαραχτῆρας τὰς διὰ
τῶν λόγων τυπώσεις τοῖς τῆς διανοίας χινΆμασιν
ἐπιγράψαντες. Ὥστε τῶν ἐπιγινομένων τῇ voy κι-
νημάτων τρανΏν xal ἀσύγχυτον ποιεῖσθαι τὴν δἠ-
λωσιν, διὰ τῶν ἐφηρμοσμένων τοῖς νοήμασι φθόγγω».
Τ{ τοίνυν ἑλέγχει τὸν ἡμέτερον λόγον, καθ᾽ óv φαμµεν
ἐπινενοῆσθαι τὸ τῆς ἁγεννησίας ὄνομα πρὸς ἔνδειξιν
τοῦ ἄναρχον τὸν θεὸν ὑφεστάναι, τῷ λέχειν ὅτι ὁ
Osho xal λαλούντων καὶ σιωπώντων xal διανοουµέ-
νων, xal πρὸ τῆς τῶν Ὑενομένων ἐπινοίας ἣν τε
xai ἴστιν ἀγέννητος: El μὲν Υάρ τις ἦν ὁ χατα-
σχευάνων μὴ πρότερον αὐτὸν ἀγέννητον εἶναι, πρὶν
ἡ παρ) ἡμῶν ἐξευρεθῆναι τὸ ὄνομα , συγγνωστὸς ἂν
Tiv πρὸς τὴν τοιαύτην ἀτοπίαγ ἐχεῖνα γράφων. El δὲ
τὸ προὔφεστάναι xai λόγου xai διανοίας αὐτὸν παρὰ
πάντων ὁμολογεῖται, ἡ δὲ τοῦ ὀνόματος θέσις xa0'
ἣν ὁ vou; ἐξαγγέλλεται, δι’ ἐπινοίας παρ) ἡμῶν εὖ-
ρῆαθαι λέγεται’ ὁ δὲ σχοπὸς αὐτῷ τῆς mph; ἡμᾶς
ἐστι μάχης, τὸ δεῖξαι μὴ] παρὰ ἀνθρώπων ἐπινενοῇ-
σθαι τὸ ὄνομα, ἀλλ εἶναι τοῦτο xal πρὸ τῆς ἡμε-
τέρας συστάσεως, οὐκ οἶδα παρὰ τίνος λεγόμενον, τί
χοινὸν ἔχει πρὸς τὴν προχειµένην αὐτῷ σπουδὴν , τὸ
πρὺ τῶν ὄντων ὑφεστάναι τὸν Θεὺν ἁγεννήτως λέχειν,
xai «b διαθεδαιοῦσθαι μεταγενεστέραν εἶναι διαγωνἰ-
ζεσθαι, χλὶ λέγειν X εἴρηχεν; "Οτι µαινοµένων ἐστὶ
esset homo : neque nos loc negamus. Quidquid
enim de Deo mente el animo coguoscitur, hoc ante
mundi constitutionem erat ; sed hoc. nominari dici-
mus, posteaquam qui nominaret esse cepit. Si enim
nominibus ob eam causam utimur, ut rerum inde
nobis doctrina comparetur ; solum autem quod
ignorat, docente indiget ; divina autem natura quia
omnem coniplectitur cognitionem, omni doctrina
przestantior est : per hiec autein demonstratur quod
non Dei gratia, sed nostri causa nomina ad cjus
qui est declarationem sunt excogitata. Non enim
ut ille se ipsum disceret, nomen ἀγεννησίας nature
accommodavil. Qui enim novit omnid, eL seipsuin
ante omuia, syllabis οἱ verbis ad se cognoscendum
C ut fert ejus natura et dignitas, non indiget , sed ut
nos eorum qua? pie de ipso intelliguntur, aliquam
comprehensionem adipisceremur, verbis quibusdam
et syllabis notiunum differentias efformavimus, ve-
luti signacula quzedam οἱ notas per sermonum effor-
mationes, intelligentize motionibus inscribentes , ut
earum qua adveniunt animo impulsionum per sonos
inentis conceptibus congruos vera et distincta at-
que inconfusa fiat declaratio. Cur igitur nostrum ar-
guit sermonem, quo dicimus nomen ἁγεννησίας
excogitatum fuisse ad demonstrandum absque ori-
gine et principio Deum subsistere, dum dicit, quod
Deus et loquentibus, et tacentibus , et intelligentibus
prior, εἰ ante eorum qua facta sunt commentationem
erat, et est iugenitus? 5i enim aliquis esset qui astruce-
rel, non prius ipsum fuisse ingenitum quam a nobis
nomen inventum esset, venia dignus esset adversus
talem absurditatem illa scribens. Quod si ipsum ante
omnem sermonem et intelligentiam exstitisse omnes
fatentur ; nominis autem positio, qua mens enuntia-
tur,cominentatione inventa esse dicitur ; scopus au-
tem contra nos pugnz ei propositus est , demonstrare
non ab honinibus excozitatum esse lioc nomen,
sed hoc esse ante nostram constitutionem, nescio a
quo dictum : quid commune habet cum proposito
ejus studio, nempe dicere, ante ea. quz sunt, Deum
modo ingenito subsistere, et magno conatu confir-
mare posteriorem esse cummentationem, et quim
dixit, affirmare * Hominum enim est insanientium
967
S. GREGORII NYSSENI
958
existimare, cogitationem quid antiquius esse his A τὸ πρεσθύτερον τῶν ἐπινοούντων ἡγεῖσθαι τὴν ἔπ.-
qui cxcogitant. Estque praterea quacunque pro-
gressus enarrat, quemadmodum neque illud sentien-
tium, nempe homines, quamvis Dei opificiorum ul-
timos, su: excogitationi preponere. Magnam vim
revera habuerit oratio, si quidem aliquis ex insania,
vel amentia Deum esse commentationem pronun-
tiaret. Si autem. hxc ratio neque est, neque fuit,
(quis enim eo stuporis et vecordiz; adegerit, ut cum
qui vere est, et qui alia omnia, quaeunque sunt,
ad generationem adduwit, non esse per propriam
subsistentiam | affirmet, sed per nominis excogita-
tionem pronuntiel ?) cur frustra umbratili certamine
depugnat adversus ea quz nullus asserit, pugnans ?
Annon manifesta causa hujus insane contentionis
est, quod dum ob deceptos captioso argumento hu-
jus nominis ἀγεννησίας eum pudet, quoniam
hoc nomen non permultum ab essentize significa-
tione separatum esse probatum est, sponte dicla
confundit, a nomine ad res controversiam transfe-
rens, ut facile incauti bac confusione eludantur,
putantes vel co:nmeniationem Deum a nobis dictum
esse, vcl humanorum nominum inventione posterio-
rem, ideoque relicto nostro irreprehensibili argu-
mento pugnam detorquet. Που cnim a nobis erat,
sicut dictum est, nomen ἁγεννησίας non naturam
demonstrare, sed ex commentatione nature con-
gruere, per quam ipsum absque causa subsistere
significatur. Quod vero ab ipsis astruebatur, ipsius
cssenti:xe indicem vocem esse. Ubi igitur astructum
cst, vim. hujus nominis ita se. habere? Sed hzc
alicubi in aliis disputationibus plane recondita sunt.
Oinnis autem ei labor occupatus est, ut demonstret
Deum substare ἁγεννήτως, perinde ac si quis diserte
de lis interrogaret, quamnam de nomine ἆγεννη-
σίας inte.ligentiam haberet, utrum existimaret ex-
cogitatum ad demonstrandup primam causam prin-
cipio el origine carere, an vero ipsam essentiam de-
clarare. Hic autem valde graviter et. audacter re-
sponderet, se non dubitare Deui coli et terree
creatorem essc. Ut igitur hic sermo a proposito
dissonat, neque connexa serie sequitur, codem mo-
do inveneris in pulclire descripta contra nos pugna,
quod a scopo dissentaneum est et alienum : sic au-
tem perspiciamus.
Ingenitum aiunt Deum esse : huic etiam nos
assentiamur, sed eliam ἀγεννησίαν essentiam esse,
ad hoc a nobis contradictio occurrit : hoc enim no-
men dicimus demonstrativum esse, Deum ingencra-
biliter substare, non ἁγεννησίαν esse Deum : hunc
sermonem refellere nostrum pollicetur. Quxnan
igitur refutatio? Quod ante hominum constitutionem
erat, inquit, ingenitus. Quid hoc ad id quod quz-
ritur, quod se demonstraturum profitelur idem esse
nomen cum subjecto ? essentiam enim ἀγεννησίαν
definit. Quznam igitur pollicitationum demonstratio?
Demonstrare nempe, Deum exsistere ante homines
voce utentes. O mirificam deinonstrationem, ct cui
contradici non possit! bz estex disserendi arte
vónctv* xal ἔστι «bo τούτοις ὅσα ὑποθὰς ἐξέρχεται,
ὥσπερ οὐδὲ ἐκεῖνο φρονούντων, τὸ, τοὺς ἀνθρώπους
χαίπερ ὄντας ὑστάτους τῶν τοῦ Θεοῦ δηµιουργι-
µάτων προτάττειν τῆς Gov αὑτῶν ἐπινοίας. Με-
γάλην γὰρ τῷ ὄντι τὴν ἰσχὺν ὁ λόγος εἶχεν, εἴπερ τις
ἐκ µανίας ἢ παραφροσύνης ἐπίνοιαν εἶναι τὸν Θεὸν
ἀπεφαίνετο. El δὲ οὗτος μὲν ὁ λόγος οὔτε ἐστὶν, οὔτε
μὲν γεγένηται (τίς γὰρ ἂν εἰς τοῦτο παραπλιξίας
ἑλάσειεν, ὥστε τὸν ὄντως ὄντα, xal τὰ ἄλλα πάντα ὅσα
ἐστὶν εἰς γένεσιν ἀγαγόντα, τοῦτον μὴ καθ) ὑπόστασιν
ἰδίαν λέγειν εἶναι, ἀλλ᾽ ἐπίνοιαν ὀνόματος ἁπομαίνε-
σθαι;)τί µάτην σχιομαχεῖ, τοῖς οὗ τεθεῖσι μαχόμενος;
3 πρόδηλος αἰτία τῆς ἀνοήτου ταύτης φιλονειχίας,
"ὅτι τοὺς ἐξαπατηθέντας διὰ τοῦ xax! ἁγεννησίαν σο-
B
φίσµατος αἰσχυνόμενος, ἐπεὶ διπλέγχθη πάμπολυ τῆς
κατὰ thv οὐσίαν σημασίας χεχωριαμένον τὸ ὄνομα,
ἑκὼν ποιεῖται τῶν λεγομένων τὴν σύγχνσιν, ἀπὸ τοῦ
ὄνόματος ἐπὶ τὰ πράγµατα µεταθιθάνων τὴν µάχτν,
ὡς τοὺς ἀνεπιστάτους εὐχκόλως διὰ τῆς τοιαύτης α7-
ρακρουσθήναι συγχύσεως, νομίζοντας 1) ἐπίνοιαν τὸν
Θεὸν παρ ἡμῶν εἱρῖσθαι, f] τῆς τῶν ἀνθρωπίνων
ὀνομάτων εὑρέσεως δεύτερον χαὶ διὰ τοῦτο χατα-
λιπὺν ἀνέλεγχτον τὸ ἡμέτερον, μεταφέρει τὴν μά-
χην. Τὸ γὰρ παρ ἡμῶν fjv, καθὺς εἴρηται, τὸ τῆς
ἀγεννησίας ὄνομα μὴ τὴν φύσιν ἑνδείχνυσθαι, à ἐξ
ἐπινοίας ἐφαρμόςειν τῇ φύσει, δι ἧς τὸ ἄνευ αἰτίας
αὐτὸν ὑφεστάναι σηµαίνεται ' τὸ δὲ παρ) αὐτῶν χατα-
σχευαζόµενον ἣν, αὐτῆς εἶναι τῆς οὑσίας ἑνδειχτιχῖν
τὴν φωνήν. Ποῦ τοίνυν χατεσχευάσθη τὸ οὕτως ἔχειν
C τὴν τοῦ ὀνόματος δύναμιν; ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἑτέροις
που πάντως τεταμµίευται λόγοις. Ὁ δὲ πᾶς αὐτῷ πόνος
el; τὸ ὐφεστάναι τὸν Osby ἁγεννήτως {.σχόληται”
ὅμοιον ὥσπερ ἂν εἴ τις σαφῶς περὶ τούτων fioezo,
τίνα περὶ τοῦ ὀνόματος τῆς ἀγεννησίας ἔχει διάνοιαν,
εἴτε ὡς ἐπινοουμένου πρὸς ἔνδειξιν τοῦ ἀνάρχως
εἶναι τὸ πρῶτον αἴτιον, εἴτε xal ὡς αὐτῆς δηλωτικοῦ
τῆς οὐσίας" ὁ δὲ μάλα σεμνῶς xat ἐπιστατιχῶς ἁπ-
εχρίνετο, τὸ οὐρανοῦ xai γῆς τὸν θεὺν ποιητῆν εἶναι
μὴ ἀμφιθάλλειν. Ὡς τοίνυν οὗτος ὁ λόγος ἁἀπάδει τοῦ
προταθέντος, xal οὐ συνῄρτηται. χατὰ τὸν αὐτὸν
τροπὸν εὗροις ἂν xal ἐπὶ τῆς καλλιγραφείσης αὐτῷ
ναθ' ἡμῶν μάχης τὸ πρὸς «by σχοπὸν ἀσυνάρτητο.
Οὐτωσὶ δὲ σχοπήσωμεν.
Αγέννητόν φασι τὸν θεὸν εἶναι, τοῦτο xal ἡμεῖς
συντιθέµεθα * ἀλλὰ καὶ την ἀγεννησίαν, οὐσίαν εἶναι,
πρὸς τοῦτο παρ ἡμῶν ἡ ἀντίῤῥησις. "Ovopa γὲρ
τοῦτό φαμεν ἑνδειχτιχὸν εἶναι τοῦ ἁγεννήτως civ
ΘΕεὺν ὑφεστάναι, ob τὴν ἀγεννησίαν εἶναι θΘεύν'
ἑλέγχειν ἐπαγγέλλεται τὸν ἡμέτερον λόγον» τίς ow
ἔλεγχος:; "Ox Πρὸ τῆς τῶν ἀνθρώπων συστάσεως
ἦν, φησὶν, ἀγένγητος. Τί τοῦτο πρὺς τὸ ζητούµε”
voy, ὃ δείξειν οὗτος κατεπαγγέλλεται, ταὐτὸν εἶναι
τῷ ὑποχειμένῳ τὸ ὄνομα; Οὐσίαν γὰρ εἶναι τὴν ἀγεν-
νησίαν ὀρίξεται. Τίς οὖν ἡ τῶν ἑπηγγελμένων àz5-
δειξις; Τὸ δεῖξαι προῦφεστῶτα τῶν φωνῇ x:ypy
µένων, τὸν Θεόν. Ὢ τῆς ἀναντιῤῥήτου xal θαυμᾶ-
στῆς ἀποδείξεως! αὕτη ἐστὶν, dj ix τῆς διαλεκταῖχ
...
- —— — —— l2
"-
969
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
370
εἔχνης λογιχὴ τεχνουργία: Πρὸς ἣν τὶς ἀντιδλέψειε A disceptatrix subtilitas οἱ argutia? [n quam quis
τῶν ἁμυῆτων τῆς ἀποῤῥήτου παιδεύσεως; 'AXAX
σεμνῶς ἡμῖν Ev ταῖς περὶ τῆς ἐπινοίας διαστολαϊῖς
αὐτὸ διαχωμωδεῖ τῆς ἐπινοίας τὸ ὄνομα. Τῶν γὰρ
οὕτω χατ᾽ ἐπίνοιαν λεγομένων, φη1ὶ, τὰ μὲν, χατὰ
τὸν πρΟφορὰν µόνον ἔχει τὴν ὕπαρξιν, ὡς τὰ μηδὲν
σημαίνοντα ΄ τὰ δὲ κατ ἰδίαν διάνοιαν * xal τούτων
τὰ μὲν, χατὰ αὕξτσιν, ὡς ἐπὶ τῶν χολοσσαίων! τὰ
δὲ χατὰ µείωσιν, ὡς ἐπὶ τῶν πυγµαίων ' τὰ δὲ χατὰ
πρόσθεσιν ὡς ἐπὶ τῶν πολυχεφάλων, ἢ χατὰ σύνθεσιν,
ὡς ἐπὶ τῶν µιξοθήρων. "Opa; εἰς τὶ τὴν ἐπίνοιαν
ἡμῖν ὁ σοφὸς διακερµατίσας περαιτέρω τὴν δύναμιν
αὐτῆς προελθεῖν οὐχ ἠξίωσεν ἀσήμαντον εἶναί φησι
τὴν ἐπίνοιαν, ἁδιανόητον, τὰ παρὰ φύσιν σοφιζοµένην
3j διαχολοθοῦσαν, ὑπερτείνουσαν τὰ ὡρισμένα µέ-
τρα τῆς φύσεως, f| ἐξ ἑτεροφυῶν αυντιθεῖσαν, 1) τερᾳ- D
τευοµένην ταῖς ἀλλοχότοις προσθ/χαις. Ἐν τούτοις
χαταπαἰξας τοῦ τῆς ἐπινοίας ὀνόματος, ἄχρηστον αὖ-
τὴν xai ἀνόνττον τῷ βίῳ τὸ xav! αὐτὸν ἀποδείχνυτιν.
[όθεν οὖν τῶν µαθηµάτων τὰ ὑψηλότερα: Πόθεν ἡ
γεωμετρία, καὶ fj ἀριθμητιχὴ φιλοσοφία, xaX τῶν λο-
γιχῶν τε xat φυσιχῶν θεωρηµάτων ἡ ὃ-δασχαλία, al
δὲ τῶν μηχανημάτων εὑρέσεις; Καὶ τὰ διὰ χαλχοῦ τε
xaX Ὁδατος Ev ὡροσχοπίοις θαύματα; Λὺτὴ f) περὶ τοῦ
ὄντος φιλοσοφία, xxt fj τῶν νοητῶν θεωρία, xat συλ-
λ/6δην φάναι, πᾶσά τε f) περὶ τὰ µεγάλατε χαὶ ὑψηλὰ
ες ψυχής ἀσχολία; Τί δὲ f) γεωργία; ΤΙδὲ ἠ ναντιλία;
Τί δὲ ἡ λο.πὴ χατὰ τὸν βίον ἡμῶ, οἰχονομίας Πόθεν
βάσιμος τῷ ἀνθούπῳ fj θάλασσα: Li; δεδούλευται τῷ
χερσαίῳ τὸ àva£ptov ; Πῶς τιθασσεύεται τὸ ἀνήμερον;,
Tl; δαµάνεται τὸ φοδερώτερον; Πῶς οὐχ ἀφηνιάζει
τὸ ἰσχυρότερον;» "Ap' οὐ δι’ ἐπινοίας ἐφευρέθη ταῦτα
«αάντα τῇ ἀνθρωπίνῃ ζωῇ; Ἔστι γὰρ κατὰ τὸν ἐμὸν
λόγον ἐπίνοια ἔφοδος εὑρετιχὴ τῶν ἀγνοουμένων, διὰ
«ῶν προσεχῶν τε xal ἀχολούθων τῇ πρώτη περὶ τὸ
σπουδαιόµενον νοῄσει, τὸ ἑφεξῆης ἑἐξευρίσχουσα.
Νοίσαντες Yyáp vt περὶ τοῦ ζητουμένου τῇ ἀρχῇ τοῦ
ληφθέντος, διὰ τῶν ἐφευρισχομένων νυηµάτων συν-
᾽αρμόζοντες τὸ ἀχύλουθον, εἰς τὸ πέρας τῶν σπουδα-
ζομένων τὴν ἐΥχείρησιν ἄγομεν.
consentanea primis de eo quod studiose quzritur,
profanus nec arcanis doctrina initiatus obtuebitur t
Sed graviter nobis in differentiis sive distinctioni-
bus hujus nominis £&v:vola;, commentationis sive
excogitationis ipsum nomen ἐπινοίας traducit.
Eorum, inquit, quz secundum ἐπίνοιαν, id est, ex
hominum commentatione dieuntur, quadam sola
prolatione consistunt, ut qus nihil significant; alia
vero propria inlelligentia : et horum alia quidem
per amplificationem, ut in colossicis, alia per dimi-
nutionem, ut in pygm:is, alia per appositionem, ut
in multicipitibus, vel per compositionem, ut in se-
miferis. Vides quorsum hic sapiens nobis in minu-
tias discerptam ἐπίνοιαν ulterius ejus vim procedere
noluit. Nihil inquit ἐπίνοιαν significare, sensu ca-
rere, ea que sunt prater naturam captiose osten-
dentem, vel decurtantem, vel naturz deflnitos mo-
dos superexteridentem, vel ex diversis formis com-
ponentem, vel alienis monstrosisque additionibus
portenta fingentem. In his ἐπινοίας nomen ludifica- .
tus inutilem ipsam prorsus ac nullius commodi hu-
manz vitz ex suis demonstrat. Unde igitur altiores
discipline ? unde geometria, et numerandi scientia,
sermocinalium et naturalium perceptorum, sive
speculamentorum doctrina ?* et machinamentorum
inventiones, et per zs et aquam in horoscopiis, id
est horarum observationibus, miracula ? ipsaquede
eo quod est philosophia ? atque, intelligibilium con-
templatio? atque, ut summatim dicam, omnis in
magnis el excelsis animi occypatio? Quid autem
agricultura ? quid navigandi peritia? quid reliqua
in vita dispensatio? Unde pervium homini mare?
Quomodo a terrestri quod est in aere in servitutem
redactum est ? Quomodo quod ferum est cicuratur?
Quomodo domatur quod est horribilius ? Quomodo
frenum non detrectat, et respuit quod est robu-
$tius ? Annon per ἑἐπίνοιαν, id est commentalionem
hec omnia vite humane inventa sunt? Est
enim secundum meam definitionem ἐπίνοια, ratio
inventrix eorum quz ignorantur, per adhzrentia et
notioni, quod deinceps sequitur adinveniens. Nam
cum intelleximus aliquid de eo quod quzritur, per principium ejus quod suinptum est, per ea sensa
quz inveniuntur, quod consequens est adaptantes, ad terminum eorum in quibus elaboramus conatum
adducimus.
Καὶ τί µοι τὰ µείζω xat ὑμηλότερα τῶν τῆς ἐπι- D.— Et quid mihi necesse est ἐπινοίας commentatione
φοίας χατορθωµμάτων ἀριθμεῖσθαι, Ἔξεστι γὰρ τῷ
ph φιλονείχως ἔχοντι πρλς τὴν ἀλήθειαν χατιδεῖν,
ὅτι xai τὰ ἄλλα πάντα ὅσα ῥιωφελή τε καὶ χρίσιµα
τῇ ζωῇ τῶν ἀνθρώπων ὁ χρόνος ἐφεῦρεν, οὐχ ἑτέρως,
ἀλλὰ διὰ τῆς ἐπινοίας ἐξγύρηται. Kal got δοχεῖ xáv-
vuv τῶν χατὰ τὴν ζωὴν ταύτην ἑἐνεργουμένων Ey
ἡμῖν ἀγαθῶν τῶν ταῖς duyal; ἡμῶν παρὰ τῆς θείας
προµτθείας ἐνυπαρχόντων, vy ἐπίνοιάν τις προτι-
µοτέραν χρίνων, μὴ ἂν τῆς πρεπούσης χρίσεως δια-
ψευσθῆναι. Λέγω δὴ ταῦτα παρὰ τοῦ "16,6 διδαχθεὶς,
ἐν οἷς ὁ θτὸς τῷ λόγῳ πεποίηται, διὰ λαίλαπος xat
νεςῶν, τῷ θεράποντι χρηµατίνων ' τά τε ἄλλα λέγων
ὅσα Οεῷ πρἐπον ἣν λέγειν, xaX ὅτι αὐτὸς εἴη ὁ ταῖς
φέχναις ἑπιστίσας τὸν ἄνθρωπον, καὶ γυναιφὶ χαρι-
Βιτκοι. Gs. XLV.
beneficia majora οἱ sublimiora nuinerando recen-
sere? Licet enim homini non conteutioso ad veri-
tatem perspicere, quod alia omnia qua vitae bomi-
num utilia et necessaria tempus invenit, non aliter
quam διὰ τῆς ἐπινοίας, id est, commentatione ct
subtilitate mentis ipventa sunt et. excogitata, Αὸ
mihi quidein videtur omnibus bonis quae in hac vita
efficiuntur in nobis, queque animis nostris a divina
Providentia insunt, τὴν ἐπίνοιαν, vim coniucntandi,
quis pretiosiorem et honorabiliorem judicaus, nou
a decente οἱ recto judicio falso aberraturus esse.
Hzc autem dico a Job edoctus, in quibus Deus ser-
mone per turbines et nubes servo respondens factus
est, tuin alia que Deum decet dicere profereus,
31
911
S. GREGORII. NYSSENI T
272
enm etiam quod ipse sit qui artibus hominem prz- A σάµενης ὑφαντιχέν τε xo ποιμιλτικὴν ἐπιστήμην.
fecit, et mulieri gratificatus artem texendi et. acu
pingendi scientiam. Quod enim non actu quodam
viles artes docuit, ipse oper: presidens, quemad-
modum in his qui? corporaliter edocentur videre
licet, nuilus plane contradixerit, qui carnalis et
belluinus non sit : $:d. dictum est ab ipso talium
artium nobis insitam esse doctrinam, quia nimirum
dederit natur. excogitandi et invehiendi ea qua in-
quiruntur, facultatem , sicque ipse nos ad artes
adduxit. EX propter causa rationem quidquid ex
ἐπινοίας. id cst commenta'ione execogitatur, et in-
venitur atque perficitur, in principem hujus facul-
tatis auctorem refertur: sic medicinam vita invenit,
verumtamen Dei donum medicinam qui dixerit,
non aberrabit, EL omne quod in vita humana in- P
ventum cst, et ad aliquid eorum qua ad pacem οἱ
bellum utilia sunt, conducit, non aliunde habuit
adituin, sed mens est qux singula nobis, prout na-
tur: nasir» congruit, excogitat et. invenit. Meus
autem opus Dei est. lgitur ex Deo omnia qua per:
mentem nobis suppeditata sunt, Quod autem ab
adversariis dicitur, fabulosa figmenta οἱ mendacia
portentosa hac commentatione conlicta esse el con.
scripta, neque cgo ipse refragor; nam ad nostrum
scopum etiam illorum ratio confert. Dicimus enim
nos eamdem esse contrariorum scientiam, et utilium
et eorum qua contrario modo se babent, ut medi-
cinam, gubernatricein, et si quid aliud tale est. Qui
Ὅτι Y&p οὐκ ἐνεργείᾳ τινὶ τὰς τοιαύτας τέχνας ἡμᾶς
ἑδιδάξατο αὐτὺς προχαθ{µενος τῆς ἐργασίας, χαθά-
περ ἓν τοῖς σωματιχῶς διδασχοµένοις ἔστιν ἰδεῖν,
οὐδεὶς ἀντείποι πάντως, μὴ σάρνινος xai κττνώδτς
τις ὢν. Αλλά μὴν εἴρηται παρ' αὐτοῦ γεγενῖσθαι
ἡμῖν τῶν τοούτων τεχνῶν ἡ χαθήγησις * οὐχοῦν ὁ
δους τῇ φύσει τὴν ἐπινοητικὴν καὶ εὑρετικὴν τῶν
ῥπτουμένων δύναμιν, αὐτὸς ἡμᾶς πρὸς τὰς τέχνας
fiyaye. Καὶ τῷ τῆς αἰτίας λόγῳ πᾶν τὸ ἐξ ἐπινοίας
εὐρισχόμενόν τε xal κατορθούμενον, εἰς τὸν ἀρχηγὺν
τῆς δυνάµεως ταύτης ἐἑπαναφέρεται. θὕτως xal τὴν
ἰατριχὴν ὁ βίος εὕρατο" ἀλλ᾽ ὅμως θεοῦ δῶρον ckv
ἰατριχὴν εἰπών τις οὐχ ἁμαρτήσεται. Καὶ «dv
ὅπερ ἐστὶ χατὰ τὴν ἀνθρωπίνην ζωὴν ἐξευρημένον,
χατ εἰρήνην xal πόλεμον, πρός τι τῶν χρησίµων ἐπι-
τηδείως ἔχον, οὐδαμόθεν ἡμῖν ἔσχε τὴν πάροδον ἀλλὰ τοῦ
νοῦ τὰ χαθ᾽ ἕχαστον ἡμῖν χαταλλήλως ἐπινοοῦντος xal
ἐφευρίσκοντος' νοὺς δὲ ἔργον θεοῦ’ οὐχοῦν ἐχθεοῦ πάν-
τα ὅσα διὰ τοῦ νοῦ ἡμῖν πεπόρισται’ τὸ δὲ λέγεσθαι παρὰ
τῶν ὑπεναντίων τὰ μυθώδη πλάσματα xal τὰ ψευδὴ
τερατεύµατα παρὰ τῆς ἐπινοίας λογοποιεῖσθαι xai
πλάττεσθαι, οὐδὲ αὐτὸς ἀντιλέγω * πρὸς γὰρ τὸν ἡμέτε-
pov σχοπὸν xat ὁ ἐχείνων λόγος συµφέρεται. Φαμὲν γὰρ
xal ἡμεῖς, τὴν aüshv εἶναι τῶν ἑναντίων τὴν ἐἔπι-
στήµτν, τῶν τε ἑπωφελῶν, xai τῶν ὡς ἑτέρως Eyóv-
των, οἷον τὴν ἰατρικὴν, χυθδερνητικὴν, xal et τι ἄλλο
τοιοῦτόν ἐστιν ὁ γὰρ εἰδὼς βοπθῆσαι τοῖς ἀἁῤῥωστοῦσι
διὰ ςαρμάχων, ἐπιγνοίη ἂν, εἴπερ ἐπὶ χαχῷ χρῷτο
τῇ τέχνη. χαὶ τοῖς ὑγιαίνουσιν ἐντρίψαι τὸ δηλιτή-
enim novit opem ferre αργοίαηιίυις per medica- c, ριον ^ xat ὁ mph; τὸν λιμένα δ.ευθύνων τῷ πηλαλίῳ
menta, noverit etiam (si quidem arte in perniciem
abuti velit) sanis mortiferum vcnenum ingerere ; et
qui ad portum gubernaculo navigium dirigit , ad
saxa etiam latent^a et paululum eminentia, et sco-
pulos appellere poterit, si- hoc ci cordi fuerit insi-
diose perdere navigantes. Et pictor. eadem arte in
tabu!a pulcherrimam formam o-tendit, οἱ rursus
Lirpissimam evidenter imitatus est: sic piedotriba
τὸ σχάφος, εὐθύνειεν ἂν χαὶ ἐτὶ χοιράδας 1| oxont-
λους, &l τοῦτο γένοιτο φίλον αὐτῷ, τὸ δι ἐπιθουλης
ὃ.αφθεῖρα: τοὶς πλέοντας. Καὶ ὁ ζωγράφος τῇ a^]
τέχνη τὴν τε χαλλίσττν μορφὴν ἐπὶ τοῦ πίναχος ἔδειξς,
χαὶ τὴν αἰσγίστην πάλιν ἑναργῶς ἐμ'μήσατο ' οὕτως
ὁ παιδοτρίθτς τὸ ἐξηρθρωμένον µέλος διὰ τῆς ἆλει-
mtf ἐμπειρίας ἐνήρμοσε, xaX τὸ ὑγιαῖνον εἰ βού-
λοιτο διὰ τῆς αὑτῆς τέχνης ἐξ'ρμοσε.
sive palestra magister, membrum luxatum sive sua sede mo'um, wungendi peritia congruenter re-
οί εί; et quod bene habet, si velit, eadem artc deartuabit.
E! quid opus est sinzula recensendo inultam ora-
tione turbam inducere? Ut igitur liis quze dicta sunt
uullus contradixerit, eum qui artem aliquam didi
cerit. alil quod est melius efficiendum, posse ea-
Καὶ τί ypt; τὰ καθ) ἕχαστον λέγοντα πολὺν ὄχλον
ἐπεισάγειν τῷ λόγῳ; Ὢς τοίνυν ἐπὶ τῶν εἰρημένων
οὐχ ἄν τις ἀντείποι, τὸν πρὸς τὸ κρεῖττον ἐνεργεῖν
µεμαθγχύτα τέγνην τ.νὰ δύνασθαι ἂν τῇ abii xo)
dem arte a1 ea quz non conveniunt efficienda uti: D αρὸς τὰ μὴ δέοντα χρἠσασθαι. Οὕτως φαμὲν xat τῆς
sic dicimus vim ἐπινοίας, commentalionis, ad bo-
rum quidem a Deo humanz notura2» inditam esse;
abutentibus vero inventrice facultate ministram
srpe οἱ inventricem fleri inntilium inventorum.
Quamobrem non quoniam falsa et non exsistentia
probabiliter potest ἐπίνοια confingere, ideo qua
vere sunt et vere substant, perscrutari non potest ;
sed heec ipsa aptitudo οἱ habilitas quam habet ad
c,usmodi, aquis et bonis facultatis ad illud testi-
monitum est. Quod enim propositum est ad pavorem,
το animi oblectationem aliquam videntibus cien-
cam et wovendam, commentatione non carere ad
id effi ienduim quod. elaboratur; sed vel multas
manus e* multa capita habentes homines, vel ignem
ἐπινοίας την δύναμιν ἐπ᾽ ἀγαθῷ μὲν ἑντεθεῖσθαι παρὰ
τοῦ 8:09 τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει ' χαταχεχρηµένων δὲ
τινῶν τῇ ἐφευρττιχκῇ δυνάµε!:, διάχονον πολλάχις καὶ
συνεργὸν γίνεσθαι τῶν ἀνωφελῶν εὑρημάτων. θὐχοῦν
οὐχ ἐπειδὴ δύναται τὰ φευδῃ xaX ἀνύπαρχτα πιθα-
y; ἡ ἐπίνοια διαπλάσσειν, διὰ τοῦτο τὰ ὄντως ὄντα
xal ἀληθῶς ὑφεστῶτα διξρευνᾶσθαι οὗ δύναται
ἁλλ ὶ πρὸς τὸ τοιοῦτον ἐπιτηδειότης, μαρτυρία τοῖς
εὐγνώμοσι tfc πρὸς ἐχεῖνο δυνάµεως Υίνετα;. Τὸ γὰρ
προθέµενον xat πλτξιν τοῖς ὁρῶσιν Tj θυμτδίαν τινά
μηχανήτασθα, τῖς πρὸς τὸ σπουλαςόµενον ἐπινοία:
μὴ ἀπορῆσαι' δλλ 4 πολύχειράς τινας T πολυχεφά-
Ἂρυς, f mop πνέοντας, f] ὁραχόντων ὀλχοῖς συνεσπει-
ῥαµμένους εἰδοποιῆσαι, ἃ πρὸς τὸ μεῖζον ἑξᾶραι τη
975
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
^
971
αυμµετρίαν, f| διαχολοθῶσαι πρὸς τὸ γελοῖον τὰ µέτρα A spirantes, vel draconum spiris involutos simulàre
τῆς φύσεως, ἢ πηγὰς τοὺς ἀνθρώπούς χαὶ δένδρα xal
ὄρνεα Ὑενέσθαι διὰ μεταθολῆς διηγἠσασθαι, δι ὧν
ἔστι φυχαγωγίαν τινὰ τοὺς δ.ὰ 40v τοιούτων ἡδο-
μένους εὑρεῖν ΄ ἑναργεστάτην ἁπόδειξιν εἶναί φημι
τοῦ xai τὰ χρείττω τῶν µαθηµάτων δύνασθαι ἂν διὰ
τὴ. εὑρετιχῆς δυνάµεως χατανοῆσαι. O00 γὰρ πρὸς
μὲν τὴν τῶν ἀνυπάρχτων διάπλασιν ἐντελῆς ἡμῖν ὁ
νοῦς παρὰ τοῦ δεδωχότος ἐμπέφυχε' πρὸς δὲ τὴν τῶν
Φυχωφελῶν εὕρεσιν, οὐδεμίαν δύναμιν ποριστιχὴν
τῶν λυσιτελούντων χεχλήρώται. ᾽Αλλὰ χαθάπερ fd
ὁρμητιχὴ χαὶ προαιρετιχἣ τῆς ψυχῆς ἡμῶν δύναμις,
χατὰ μὲν τὸ πρρηγεύµενον πρὸς τὴν τῶν xaXov τε
χαὶ ἀγαθῶν ἔφεσιν ἐγκατεσκευάσθη τῇ φύσει’ χρήσαιτο
ὃ ἄν τις χαὶ πρὸς τὰ μὴ δέοντα τῇ τοιαύτῃ κινήσει *
χα) οὐκ ἄν τις εἴἶποι τοῦ πρὸς μιδὲν ἀγαθὸν τὴν
προαίρεσιν ῥέπειν, «exp piov elvat τὸ mob τὰ φαῦλά
ποτε τὴν ῥοπὴν ἔχειν ^ οὕτως καὶ ἡ περὶ τὰ µάταιά
τε χαὶ ἀνόνετα τῆς ἐπινοίας χἰνῆσις, o0 χατηγορία
t^e πρὸς τὸ χρήσιµον ἀδυναμίας ἐστιν, à))' ἀπό-
δειξις ὙΥίνεται τοῦ καὶ πρὸς τὰ ψυχωφελῆ τε xal
ἀναγχαῖα pj ἄπρακτος εἶναι. Ὡς γὰρ ἑξεῦρεν ἑἐχεῖ
τὸ πρὸς ἡδονῖν ἡ χατάπληξι», οὕτως xat ἐνταῦθα τῶν
πρὸς τὴν ἀλήθειαν ἑφόδων οὐχ ἁμαρτήσεται. "Ev δὲ
«àv ζητουµένων ἣν. εἰ τὸ ποῶτον αἴτιον, ὅ ἔστιν ὁ
θεὸ-. ἀνάρχως ἐστὶν, f, τινος ἀρχῆς ἐξημμένον ἔχει
€) εἶναι. Καταλαθόντες δὲ τῇ διανοίχ, μὴ δύνασθαι
πρῶτον εἶναι τὸ ἐξ ἑτέρου νοούμενον, ἐπενοῄσαμεν
ὄνομα τῆς τοιαύτης ἐμφατιχῆς ὑπολήψεως, xal φα-
μεν τὸν ἄνευ αἰτίας ὑπερχειμέντς ὄντα, ἀνάρχως
εἴτουν ἁγεννήτως εἴναι' τὸν δὲ οὕτως ὄντα, ἁγέννη-
του xai ἄναρχον ὠνομάσαμεν, οὐ τί ἔστιν, ἀλλὰ τί
οὐχ ἔστιν, διὰ τοῦ ὀνόματος ἑἐνδειχνύμενοι. Ὡς δ' ἂν
μάλιστα χαταφανὲς τὸ ὄνομα γένοιτο, δι᾽ ὑποδείγμα-
κος ἑναργεστέρου παραστῃσαι πειράσοµαι. Δεδόσθω
περὶ δένδρου τινὸς εἶναι τὴν ζήτησιν. εἴτε φυτευτόν
bats, fj αὐτομάτως γενόµενον. El μὲν oov Ex φυτείας
εἴη, φυτευτὺν πάντως προσεροῦμεν τὸ δένδρον, εἰ δὲ
ajtopá-t;, ἀφύτεύτον * t6 δὴ τοιοῦτον ὄνομα xaY
τῆς ἁληθείας οὗ διασφἀάλλεται. Πάντως γὰρ ἡ οὕτως
ἡ ἑτέρως ἔσται τὸ δένδρο», xal τοῦ φυτου τὴν ἰδιά-
ζασαν οὑχ ἑνδείχνυται φύσιν. Τὸ μὲν γὰρ αὗτο-
quà εἶναι, διὰ τοῦ ἀφυτεύτου ἐμάθομεν ' εἰ δὲ πλά-
τανος, ἡ ἄμπελος, 7| ἄλλο τι τῶν τοιούτων φυτῶν ἐστι
et fingere, vel in majus staturam extollere, vel na.
ture modos ad ridiculum decurtare, vel homines in
fontes, et arliores, ct aves transformatos narrare,
per quie licet eos qui talibus delectantur animi so-
latium aliquod et illecebram invenire, evidentissi-
mum esse argumentum dico, *aliquem posse qua
majora sunt et prastantiora in disciplinis, hac in-
ventrice facultate excogitare. Non enim ad eorum
qui non subsistunt figmenta perfecta nobis mens
ab eo qui dedit, ingenerata est; ad eorum vero
qus animum juvant, inventionem, nullam faculta-
tem utilium suppeditatricem sortita est. Sed quem-
admodum iwmpultrix οἱ electrix animi nostri facultas
praecipue ad. honestorum et bonorum appetitum a
B natura instrueta est, nibil tamen impedit quin ali-
quis tali impulsione ad ea quz non decet uti possit
neque quis dixerit, certum argumentum οἱ indu-
bitatum signum esse quod electio nullum ad bonum
vergat, quia ad mala aliquando momentum habeat
et declinet : sic etiam licet ad inania et futilia in-
genii solerlia moveatur, inde tamen accusari non
debet impotentiz? ad id quod utile est et bonum,
imo vero id aperte demonstrat, quod hzc ad ea
qua animo prosunt et necesearia sunt, non sit
otiosa el iners. Ut enim illic invenit, quod ad volu-
ptatem vel stuporem confert, sie etiam liic ab his
que ad veritatem viam steruunt, non aberrabit.
Eorum autem qua quierebautur erat unum, si
prima causa qua Deus est, origine caret, vel ex
aliquo principio dependens habet esse. At. mente
percipientés, non posse primam caüsam esse quod
ex altero intelligitur, excogilavimus nomen liuius
express:ze notionis declarativum, et dicimus eum qui
est absque supereminente causa, sine origine et
principio, sive iugenito modo esse. Eum autem qui
Sic est, ἀγέννητον xal ἄναρχον, id est, ingenitum et
carentem principio, nominavimus : non quid est, sed
quid non est hoc nomine indicantes ; ut autem lioc
nomen clarissime elucescat, exemplo illustriore
conabor docere. Detur de aliqua arbore qua:stionem
esse, ulrum sativa est an sponte nata eL agrestis?
Si igitur ex plantatione fuerit, sativam prorsus ar-
borein pronuntiabimus, si sponte fusa et edita, non
«b δηλούμενον, διὰ τῆς τοιαύτης ὀνομασίας οὐχ ἐδι- p) sativam: tale nomen a veritate non aberrat, om-
δάχθηµεν.
autem naturam peculiarem non indicat;
nino euim, vel sic, vel aliter erit arbor, plantae
nàm sponte natam arborem esse, quia non sit sala, sive
plantata, didicimus; si autem platanus, vel vitis, vel talium plantarum est ea que declaratur, per
talem nominationem non didicimus.
EL δὴ νενόηται τὸ ὑπόδειγμα, χαιρὸς ἂν εἴη µετα"
6ιδάσαι τὸν λόγον ἐπὶ τὸ πρᾶγμα οὗ τὸ ὑπόδειγμα.
Τὸ πρῶτον αἴτιον ἐξ οὐδεμιᾶς ὑπερκειμένης αἰτίας
ἔχειν τὸ εἶναι κὰτελαθόµεθα. Τὸν οὖν ἁγεννήτως ὄντα
θ:ὸν, εἰς ὀνόματος τύπον την ἔννοιαν ταύτη» παρά-
γοντες, ἀγέννητον ὠνομάσαμεν. "Ότι μὲν οὖν διὰ
γενέσεως οὐχ ἔστιν, ἐκ τῆς τοῦ ὀνόματος ἐμφάσεως
ἑδηλώσαμεν ' αὐτὴ δὲ ἡ οὐσία fj ἁγεννίτως οὔσα τὶς
xaX την ἰδίαν φύσιν ἐστὶν, οὐδὲν Ex τῆς ἑπωνυμίας
ταύτης πρὸς τὸ κατιδεῖν ὡδηγέθημεν. 0ὐδὲ γὰρ ἣν
Si jam exemplum intellectum est, tempus fuerit
sermonem ad rem ipsam transferre, cujus est exem-
plum. Priman. causam ος nulla supereminente
causa habere esse comprehendimus. Ergo Deum qui
modo ingenito se habet, ad nominis formam noti-
tiam hanc adducentes ingenitum nominavimus. Quod
igitur per generationem non est ex nominis signi-
ficatione declaravimus: ipsa autein essentia qua
est ingenila secundum propriam naturam quinam
est, nibil ex cognonminatione ad conspiciendum
915
S. GREGORII NYSSENI
9
directi sumus. Non enim erat consentaneum in Α ix^; µέχρι τοσούτου τὴν τῶν λογισμῶν ἐπίνο-αν
tautum ratiocinationum commenlationem valere,
ut nos extollat supra naturze inodos, et ad ea quiz
comprehendi non possunt, ascendere faciat, ον
quorum non est accessus ad nostram cognitionem,
h:x:c nostra cognitione complecti possimus. Sed
nostrum magistrum exagitat, et sermonem quem
de commentatione habet illedistrahit ac lacerat, et
diclis insultat, rursus consueto dictiuncularum
sono et plausu lasciviens verbis et luxurians, οἱ ait,
Quorum sibi vindicat interpretationem, eorum te.
stimonium prz pudore refugit. Nam cum enu«-
tiassel, partem aliquam eorum quz a magistro circa
commentationem considerantur, in quibus ille non
solum in vanis eflicacem dicebat esse commenta-
tionis usum, sed etiam habere aliquam ad majora
vim, per argumenta sumpta a frumento, semine et
cibo, inducit eum accusans quod ea qus ab illo
dicta sunt extern: seu profanz philosophie sunt
consequentia, et Dei curain. seu providentiam cir-
cumcidere, quia non confiteatur ab illo nomina
rebus indita esse: quinetiam atheis sive Deum ne.
.gantibus suppetias ferre, et adversus Providentiam
divinam arma ferre, atque illorum, nempe impio-
rum sententiam plusquam divinas leges admirari,
illisque majorem sapienti: laudem tribuere, utpote
qui primos Scripture sermones considerate non
perpeuderit, quod nondum ad ortum lhominibus
adductis fructus el seminis appellatio a Scriptura
ἰσχύειν, ὥστε ὑπεραίρειν ἡμᾶς τῶν µέτρων τῆς φύ-
σεως, xat τοῖς ἁλήπτοις ἐπιθ'δάζειν, xal ὧν οὐχ
ἔστιν ἔφοδος εἰς κατανόησιν, ταῦτα τῇ ἡμετέραᾳ γνά-
σει περιλαµθάνειν. Αλλὰ διασαλεύει τὸν διδάσχαλον
ἡμῶν, καὶ περισύρει τὸν λόγον, ὃν περὶ τῆς ἐπινοίας
ἐχεῖνός φῆσι, xal χατορχεῖ τῶν εἰρημένων πάλιν
συνήθως τῷ κρότῳ τῶν λεξειδίων, ἑνσατυρίζων τοῖς
ῥέμασι, xal φησιν, Ὡν σφετερίνεται τὴν ἑρμηνείαν,
τούτων ἑἐπαισχύνεται τὴν μαρτυρίαν. Ἐπαγγείλας
γάρ τι µέρος τῶν xaz' ἐπίνοιαν θεωρηθέντων τῷ δι-
δασχάλῳ, ἓν olg ἐχεῖνος οὐ µόνον ἐπὶ τῶν µαταίων
ἐνεργὸν ἔφασχε τῆς ἐπινοίας εἶναι τὴν χρῆσιν, ἆλλ'
ἔχειν τινὰ καὶ πρὸς τὰ µείζω δύναμιν * διὰ τοῦ κατὰ
τὸν οἶτον καὶ τὸ απἐρµα xai τὴν τροφὴν θεωρήµα-
τος, ἐπάγει τὰ εἰρημένα, τῇ ἔξωθεν αὐτὸν φιλοσοφίᾳ
καταχολουθεῖν αἰτιώμενας, xai περιχόπτειν τὴν τοῦ
θεοῦ χηδεµονίαν φηαὶ, μὴ ὁμολογοῦντα παρ᾽ ἔχείνου
τὰς ὀνομασίας τεθεῖσθαι τοῖς πράγμασι, xa σνμμ1-
χεῖν αὑτὸν τοῖς ἀθέοις, xai κατὰ τῆς προνοίας ὁπλί-
ζεσθα:, καὶ τὴν ἐχείνων γνώµην πρὸ τῶν νόμων θαν-
µάζειν, χἀχείνοις πλεῖον εἰς σοφίαν νέµειν, οὐχ ἔπε-
σχεμμµένον τοὺς πρώτους τῶν λόγων * ὅτι µήπω πα-
ραχθέντων τῶν ἀνθρώπων εἰς γένεσιν, ἡ τοῦ καρποῦ
xa τοῦ σπέρματος ἐπωνυμία παρὰ τῆς Γραφῆς
ὠνομάσθη. Ταῦτα xaü' ἡμῶν παρ᾽ αὐτοῦ τὰ ἑνχλή-
µατα, οὐχ οὕτως γεγραμμµένα τοῖς ἐχείνου ῥήμας. τὰ
νοήµατα, ἀλλὰ τοσοῦτον ὑπήλλακται παρ' ἡμῶν ;
φράσις, ὅσον τὸ τραχύ τε xal δύσηχον τῆς συντάξεως
nominala est. Hac sunt illius contra nos crimina, 6 τῶν εἰρημένων ἐπανορθώσασθαι. TI οὖν ἡμεῖς:; Τί
non sic illius verbis perscripta animi sensa, sed
tantum a nobis locutio submutata est, quantum sat
πρὸς bv κηδεμόνα τῆς θείας προνοίας ἀποχρινή-
μεθα;
est, ut asperitas et dissonanlia syntaxeos verborum emendetur. Quid igitur nos, quid ad divin
providentiz procuratorem respondebimus?
Nos injuriam facere autumat quod hominem ra-
tionis participem a Deo factum esse non negamus,
sed verliorum inventiones ad ratiocinandi faculta-
tem 4 Deo nature hominum inditam revocamus.
Atque hoc est criminum acerbissimum, quo ad
atheorum sententiam transfugere pietatis magister
accusatur, et illicite consuetudinis hxres et patro-
nus et omnia atroeissima nominatur. Dicat igitur
nostrorum lap.uum corrector : Deus rebus creatis
appellationes imposuit, hoc enim ait mysticorum
documentorum novus explanator, quia germen et
lierbam, et fenum, et semen, et lignum, et qux
sunt hujusmodi ante hominis formationem Deus
nominavit, cum ad creationem ea qua: sunt. facta,
jussu suo adduceret. Igitur si in. nuda littera. per-
manet, οἱ in hac parte judaizat, id est, Jud:eorum
haeret sententiz, neque adhue didicit, quia non
litere Christianus est discipulus, sed spiritus:
Littera enim, inquit Apostolus **, occidit, spiritus
autem vivificat. Nobis enim nudam ad verbum pro-
fert litterarum lectionem, ac si Deus hzc expone-
ret. Et hoc credidit, nihil aliud, quam secundum
similitudinem hominum, Dcum etiam sermone fuso
*! [I Cor. 11, 6.
D
'ABuxsly. ἡμᾶς λέγει, ὅτι τὸ μὲν λογιχὸν Υεγεντ-
σθαι παρὰ τοῦ Θεοῦ τὸν ἄνθρωπον οὖκ ἀρνούμεθα *
τὰς δὲ τῶν ῥημάτων εὑρέσεις εἰς τὴν λογικὴν δύνα-
pt) τὴν ἐντεθεῖταν παρὰ τοῦ θεοῦ τῇ φύσει τῶν à»
θρώπων ἀνάγομεν. Καὶ τοῦτό ἐστι τὸ χαλεπώτατον
τῶν ἐγχλημάτων, δι οὗ πρὸς τὴν τῶν ἀθέων γνώµη!
αὑτομολεῖν ὁ διδάσχαλος τῆς εὐσεδείας κατηγορεῖται,
καὶ συνηθείας ἐχθέσμου χληρονόμος xai συνᾖγορος
xai πάντα ὀνομάζεται τὰ δεινότατα. Ἐἰπάτω «ol voy
ὁ διορθωτὶς τῶν ἡμετέρων mtatcuátuv * Ὁ Gr
ἔθετο τὰς προσηγορίας τοῖς οὖσιν' τοῦτο γάρ φησυ ὁ
νέος ἑξηγητὴς τῶν μυστικῶν διδαγµάτων, ὅτι βλό-
στην, xai βοτάνην, xat χόρτον, καὶ σπέρµα, xoi ξύλο,
xai τὰ τοιαῦτα χατωνόµασε πρὸ τῆς τοῦ ἀνθρώκα
κατασχενῖς ὁ Θεὺς, iv τῷ παράχειν εἰς χτίσιν *i
γεγονότα διὰ προστάγµατος. Οὐχοῦν εἰ ψιλῷ παρα’
μένει τῷ γράµµατι, xal κατὰ τοῦτο τὸ μέρος ww
δαῖζει τῇ γνώµη, xai οὕπω πεπαίδενται, ὃς: «Y
γράμματός ἐστιν ὁ Χριστιαν»ς μαθητῆς, ἀλλὰ TwtU-
µατος Τὺ Υὰρ γράμμα, φησὶν, ἀποκτείνειν τὸ δὲ
πντῦμα ζωοποιεῖ. Προφέρει δὲ φιλὴν ἐπὶ ῥήματς
ἡμῖν τὴν τῶν γραμμάτων ἀνάγνωσιν, ὡς θεοῦ ταυῖό
διεξελθόντος. Καὶ τοῦτο πεπίστευχεν, οὐδὲν ἕτερον d
911
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
978
xa0' ὁμοιότητα τῶν ἀνθρώπων, xai τὸν Θεὸν διεξο- A et discursivo usum luisse, voce sonoque sua cogl-
διχῷ χεχρῆσθαι χατασχουάσει, χαὶ quvf] xai φθόγ-
Υῷ διατυπούντα τὰ νοήματα. Ei τοίνυν τοῦτο νοεῖ,
πάντως ὅτι χαὶ τὰ τούτοις ἀχόλουθα οὐχ ἀρνήσεται.
'O γὰρ παρ ἡμῶν λόγος διὰ τῶν φωνητιχῶν ix-
φωνεῖται µορίων, ἀρτηρίας, γλώσσης, ὁδόντων, στό--
µατος, συνεργοῦστης πρὸς τὴν ἐχφώνησιν χαὶ τῆς τοῦ
ἀέρος ὀλχῆς xol τοῦ ἔνδοθεν πνεύματος. Ὑπηχεῖ μὲν
γὰρ ἡμῖν ἀρτηρία χάτωθεν αὑλοῦ τινος δίχην ἔνηρ-
µοσμένη τῇ φάρυγγι ΄ dj δὲ ὑπερῴα διὰ τοῦ ύπερχει-
µένου χξνώµατος τοῦ χατὰ τοὺς μυχτῆρας διῄχοντος,
χαθάπερ τις μαγὰς ἄνωθεν ἐπιπλατύνει τῷ fy τὸν
φθόγγον. Αλλά xaX al παρειαὶ συνεργοῦσι τῷ λόγῳ,
χατὰ τὰς ποιὰς τῶν ἄρθρων τυπώσεις χο’λαινόµεναί
τε xal πλατυνόμεναι, χαὶ διὰ στενοῦ πάλιν τὸν φθόγ-
Υον προάγουσαι χατὰ τὰς πολυτρόπους τῆς γλώσσης B
ἀναστροφὰς, ἃς ποιεῖται ἄλλο τε χατὰ ἄλλο µέρος
ἑαυτῆς, ἡ τοῖς ὁδοῦσιν d) τῇ ὑπερῴᾳα τὸ δι αὐτῆς
παριὸν πνεῦμα παρατραχύνουσά πως, ἡ παραθλί-
6ουσα. Σωντελεῖ δὲ τι καὶ f| τῶν χειλῶν ὑπουργία,
Lv διαφόρῳ τῷ τῆς κινήσεως τρόπῳ ποικίλως συνεφ-
απτοµένη τοῦ φθόγγου, xal τὸν τῶν ῥημάτων τύπον
συναπαρτίζουσα. El τοίνυν ὁ θεὸς τὰ ὀνόματα τοῖς
πράγμασι τίθεται, χαθὼς ὁ νέος τῆς θείας ἱστορίας
ἑξηγητὴς διεσάφησε, βλάστην χαὶ βοτάνην, χαὶ ξύλον,
xai χαρτὼν ὀνομάζων, ἀνάγχη πᾶσα μὴ ἄλλως τού-
των ἕχαστον εἰπεῖν αὐτὸν, ἡ ὡς λέγεται, χατὰ τὰς
τῶν συλλαβῶν φημι συμπλοχὰς, ὧν αἱ μὲν διὰ χει-
λῶν, αἱ δὲ διὰ γλώσσης, αἱ δὲ δι ἑκατέρων ἁποτυ-
pi τῶν φωνητιχῶν µορίων διὰ τῆς mod; κινήσεως
ἀπογεννώντων τὰς συλλαθὰς xa τὸν λόγον, πάντως
τι xai ταῦτα προστίθησι τῷ θεῷ, xal διὰ τὴν τοῦ
λόχου χρείαν διασχηματίσει τὸ θ:ῖον. Ἡ γὰρ mou
τῶν τὴν φωνὴν ἐχτελούντων μορίων διάπλασις, ἐν
σχήματι πάντως ἐστί' σχῆμα δὲ, σώματος πέρας *
ziv δὲ σῶμα τὸ σύνθετον elvat οὗ διαπἐφευγὲν.
Ὅπου δὲ θεωρεῖται σύνθεσις, ἑἐχεῖ χαταλαμθάνεται
πάντως xaX ἡ τοῦ συνθέτου διάλυσις. 'H δὲ διάλυσις,
ταὐτὸν κατὰ τὴν ἔννοιάν ἐστι τῇ φθορᾶ ' οὐχοῦν
τούτο τῆς χαθ᾽ ἡμῶν νίχης τῷ λογογράφῳ τὸ πέρας,
*b δεῖξαι τὸν ἴδιον ἑαυτοῦ θεὸν, ὃν διὰ τοῦ ὀνόματος
τῆς ἁγεννησίας ἀνέπλασε, φθεγγόµενον μὲν, ἵνα μὴ
ἀμοιρήσῃ τῆς τῶν ὀνομάτων εὑρέσεως * σχηµατιζό-
µενον δὲ τοῖς φωνητικοῖς µέλεσιν, ἵνα τὰ ὀνόματα
φθέγξηται ᾽ τῆς δὲ τοῦ σώματος φύσεως διὰ τὴν τῶν
σχημάτων ἀνάγχην, οὐκ ἅμοιρον,. Οὐ ]ὰρ ἂν ἐφ
ἑαυτου τι θεωρηθξίη σχῆμα μὴ ἐν σώµατι πάντως
ποῦνται. El οὖν οὐχ ἂν ἑτέρως ἐχρωνηθείη τὸ ὄνομα, σ
tata forinantem. Si igitur lioc. intelligit et. sentit,
«uino quae his consentanea sunt et sequuntur,
non negabit. Noster enim sermo per particu'as
pronuntiationi servientes profertur, arteriain, lin-
guam, dentes, os, adjuvante ad' pronuntiationem
aeris tractu οἱ interiore spiritu. Arteria enim ab
imo nobis succinit cujusdam tibiz instar gutturi
accommodata. Palatum vero per superpositam inani.
tatem ad nares penetrantem. velut. lyrze hemisphie-
rium e superiore loco vocem sono dilatat : quin-
eliam genas sermonem adjuvant per quasdam articu-
lorum formationes, dum cavantur et dilatantur, ac
rursus per angustum propellentes souum secun-
dum multimodas lingu: conversiones, quas facit
alia atque alia sui parte, vel. dentibus, vel palato,
spiritum per eam praxlereuntem quodammo:o exas-
perans et atterens. Confer autem aliquid labio.
rum ministerium, differente motionis modo varie
contreetans sonum, ac verborum formam compo-
nens. Si igitur Deus rebus nomina imponit, sicut hic
novus divina historie expositor explanavit, germen,
herbam et lignum et fructum nominans: oninino Πο”
cesse est non aliter horum quidque ipsum dixisse
quam secundum syllabarum complexus, quarum alige
per labra, alize per linguam, ali per utraque effor-
mantur. Si igitur non aliter enuntiatum fuerit no-
men, nisi partes voci inservienles per aliquem
motum syllabas et orationem efformaverint, omni-
no hzc Deo adjicit, et propter orationis necessa-
rium usum Deum etiam figurabit, Nam — quaelibet
partium vocem perficientium conformatio, prorsus
in figura est; figura autem, corporis terminus :
omne vero corpus compositum esse non fugit. Ubi
autem cernitur compositio, ibi eliam omnino com-
positi dissolutio comprehenditur ; dissolutio vero
secundum notitiam idem est cum interitu. lic igi-
tur victori: contra nos scriptori terminus, ut. de-
monstret suum Deum, quem per nomen ἀγεννησίαν
confinxit, loquentem quidem, ne nominum inven-
Lione careat, membris etiam vocalibus figuratum,
ut loquatur : naturz; etiam corpore, propter figu-
rarum necessitalem, non experlem ; non enim in
seipsa ulla figura spectari possit, nisi in corpore
plane formatur, paulatim autein progrediendo ad
congenitos corporis affectus, per compositionem
quidem ad dissolutionem, per hanc ad interi-
tum desinentem.
ευπούµενον, xav' ὀλίγον δὲ προϊόντα πρὸς τὰ gugguT τοῦ σώματος πάθη, διὰ μὲν τοῦ συνθέτου πρὸς τὴ»
διάλ»σιν : διὰ δὲ ταύτης εἰς φθορὰν καταλήγοντα.
Τοιαύτη τοῦ προσφάτου θεοῦ ἡ φύσις διὰ τῆς &xo-
λουθία» τῶν εἰρημένων ὑπὸ τοῦ νέου θεοποιοῦ ἀναπέ-
Φηνεν. ᾽Αλλὰ ἀντιλαμδάνεται τῶν γεγραμμµένων, καί
φησι ταῦτα τὸν Μωσέα διαῤῥήδην βοᾷν ' ὅτι Εἶπεν ὁ
Geóc* χαὶ προστίθησι τὰ ῥήματα, τὸ Γεγηθήτω φῶς,
καὶ Γενηθήτω στερέωμα, χαὶ Συναχθήτω τὰ ὕδα-
τα, καὶ ᾿Οφθήτω ἡ Enrá, xax Β.ἱαστησάτω ἡ η,
*" Gen. 1, 5. 9ᾳ4.
Talis igitur novi Dei natura. cx diclorum con-
secutione ab boc novo Dei fictore apparuit. Sed
vindicat scripta, et asserit Mosem aperte clamare*'
quod Dixit Deus , et verba adjicit; Fíat lux , ct, Fiat
firmamentum, et, Coganuir aquee, et, Appareat arida,
et, Germinet terra, et, Producant. aque, ct omnia
que deinceps scribuntur. Quamobrem dictorum
979
S. GREGORII NYSSENI
980
-—
intelligentiam examinemus. Quis ita stolidus et A xai Ἐξαγαγέτω τὰ ὕδατα, xaX πάντα ὅσα χαθεξης :
vecors, qui nesciat auditum et sermonem natu-
ralem inter se habere relationem ; nec auditum
posse fungi suo munere nullo loquente, sic nec
sermonem efficacem esse qui non ad auditum diri-
gitur? Si igitur asserit Deum dixisse, ostendat
nobis etiam auditum ad quem dixit; an ad se hzc
dicere respondebit? Ergo sibi ipsi imperabit, hzc
jubens. Ecquis hoc probabit, Deum sedere quod
agendum est sibi imperantem, ctse ministro manda-
torum ct exsecutore utentem ? Quod si quis hoc pium
esse d'cere concesserit, quis in seipso verbis et
sermonibus indiguerit, quamvis homo sit? Cuique
enim mentis agitatio sufficit ad electionis impul-
sionem excitandam. Sed cum Filio disserere pro-
cul dubio dicet. Et quid opus erat ad hoc voce? pro-
prium cnim corporem nature per verba cordis
*ive animi sensa enuntiare. Unde etiam eequipol-
lens usui vocis per litteras inventa est declaratio :
ex aquo enim loquentes et scribentes quod mente
conceptum est enuntiamus ; sed eorum qui non
valde distant, voce-auditum pertingimus, ad longe
absentes litteris sententiam declaranius, iis vero
qui presentes adsunt, pro ratione distantiz, vel
vocis tonum intendimus, vel remittimus : interdum
etiam solo nutu, quid agendum sit, bis qui prope
sunt significamus, et quod in animo est consiliuin
patefaciimus, et oculus tali quodammodo affectus
indicavit, et manus quadam motio rem gestam
ἀναγέγραπται. Οὐχοῦν ἑξετάσωμεν τὴν τῶν tlpn-
µένων διάνοιαν. Τίς οὐκ οἵδε xal τῶν χομιδή νηπίων,
ὅτι φυσιχὴἣν ἔχει πρὸς ἄλληλα σχέσιν àxof, τε xal
λόγος, xal ὡς οὐχ ἔστιν &xohv ἐνεργῆσαι μηδενὺς
φθεγγοµένου, οὕτως οὐδὲ λόγον ἐνεργὸν εἶναι μὴ πρὺς
&xohv εὐθυνόμενον» El οὖν λέγει τὸ εἰρηχέναι τὸν θεὸν,
ὑποδειξάτω ἡμῖν χαὶ τὴν ἀχοὴν πρὸς ἣν εἴρηχεν. "H
πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα, λέγειν φησίν; Οὐκοῦν ἑαυτῷ
προστάσσει ταῦτα ἐγχελευόμενος. Καὶ τίς τοῦτο δὲ-
ξεται καθῆσθαι τὸν Θεὺν τὸ πρακτέον ἑαυτοῦ διατάτ.
τοντα, xal ἑαυ-ῷ διακόνῳ τῶν προσταγµάτων xol
ὑπηρέτῃ χρώµενον; Ei δὲ xal τοῦτο δοίη τις εὖ -
αγὲς εἶναι λέγειν, τίς ἐφ᾽ ἑαυτοῦ ῥημάτων ἐδεήθη χαὶ
λόγων, xüàv ἄνθρωπος 3; Αρχεῖ γὰρ ἑχάστῳ τη;
διανοίας ἡ Χίνησις τὴν τῆς προαιρέσεως ὁρμῆν ἐμ-
ποιἈσαι. ᾽Αλλὰ τῷ Υἱῷ διαλέγεσθαι πάντως ἐρεῖ.
Καὶ τίς ἣν χρεία πρὸς τοῦτο φωνῆς ; "Iótov γὰρ της
ἑνσωμάτου φύσεως, τὸ διὰ ῥημάτων ἑκαγγέλλειν τὰ
τῆς χαρδίας νοῄµατα ΄ ὅθεν xal ἰσοδυναμοῦσα τῇ
χρέσει τῆς φωνῆς, ἡ διὰ τῶν γραμμάτων ἑἐξεύρηται
δήλωσις. Ἐπίσης γὰρ φθεγγόµενοί τε καὶ γράφοντες,
τὸ νοηθὲν ἐξαγγέλλομεν. 'AX)' ἐπὶ μὲν τῶν μὴ λίαν
ἁρεστγκότων, φωνῇ τῆς ἀχοῆς χαθιχνούµεθα ' πρὺς
6: τοὺς πόῤέωθεν, γράµµασι δτλοῦμεν την γνώµην,
xal ἐπὶ τῶν παρόντων, πρὸς λόγον τῆς ἁποστάσεως,
3| ἐπιτείνομεν τὸν τόνον τῆς φωνῆς, ἢ ὑφίεμεν. "Est:
6: ὅτε xai διὰ νεύσεως µόνον τὸ πραχτέον τοῖς πέλας
δ.εσαφῄήσαµεν, καὶ τὴν iv τῇ φυχῇ προαίρεσιν καὶ
probari vel reprobari demonstravit. Si igitur. qui 6 ὀφθαλμὸς τοιῶσδε διατεθεὶς ἑνεδείζατο, xal χειρὸς
corporihus conclusi sunt , mentis abdita sensa
nutibus absque voce vel verbo, vel colloquio litteris
comprelenso sape his qui prope sunt, nota faciunt,
nullumque rei gerenda detrimentum attulit silen-
tium, an immateriali οἱ intactili, et ut loquitur
Eunomius, suprem:ect prim:e essenti:e verbis opus
fuit, que Patris notionem declararent, et. Unige-
nito voluntatem notam facerent? Verbis, inquam,
sicut ait ipse Eunomius, quz simul cum voce solent
dissipari : haud scio si quis mentis compos, hzc ut
vera adwittet, presertim cum sonus omnis in ae-
rem prorsus profundatur. Neque enim vox alibi
nisi in aere fleri potest. Necesse eal prorsus me-
dium quiddam etiam ipsos supponere, inter lo-
mo:k χίνησις f| ἀπεῖπέ τι τῶν γινοµένων, 7] χα-εδέ-
ξατο. El τοίνυν οἱ σώµασι περιειλημμένοι τὰ χρυπτὰ
τῆς διανοίας χινῆματα xal δίχα φωνῆς 7) ῥήματος,
ἢ τῆς ἓν Υράµµασιν ὁμιλίας πολλάκις τοῖς πέλας
γνωρίζουσι, xal οὐδεμίαν Ένεγχε τῷ σπουδαζοµένῳ
πράγματι ημίαν ἡ σιωπή ἄρα ἐπὶ τῆς ἆθλου x1l
ἀναφοῦς, καὶ ὥς φησιν ὁ Εὐνόμιος, ἀνωτάτω xal πρὼ.
της οὐσίας, ῥημάτων χρεία τῶν τοῦ Πατρὸς διασα"
φούντων τὸ νόηµα, xal τῷ Μονογενεῖ γνωρ.ζόντων si
βούληµα; Ῥημάτων, καθὼς αὑτός φησι. τῇ φωνῇ πε
φυχότων συνδιαλύεσθαι * οὐκ .olóa εἴ τις τῶν ww
ἐχόντων ταῦτα ὡς ἀληθη παραδέξεται, ἄλλως τε παν’
τὸς φθόγγου εἰς ἀέρα πάντως προχεομἐνου. 0ὐδὲ (3p
δυνατὸν γενέσθαι φωνὴν μὴ ἐν ἀέρι συνισταµένην,
quentem et eum ad quem fit sermo : nisi enim D ἀνάγχη πᾶσα μέσον τι τοῦ φθεγγοµένου xal τοῦ 95
medium interjectum fuerit, quomodo ex loquente
vox ad audientem permeabit? Quid igitur dicent
medium, quo Filium ex Patre disterminant? Cor-
porum enim in aere locus efficitur medius, qui est
aliud quid secundum propriam naturam preter
humanorum corporum substantiant, Qui autem
tactus expers, οἱ informis ab omni concretione pu-
rus et immunis Deus cum Unigenito Deo persimi-
liter, imo vero eodem modo, imiuateriali et incor-
poreo propriorum consiliorum particeps et con-
δοις5: Si quidem per vocem communionem haberet,
quid intermedium haberet, per qued repens sermo
ct dimanans in aures Unigeniti inlluerct, et admit-
teretur? Si quidem hoc ut consideratione indignum
ὃν 6 λόγος γίνεται xaX αὐτοὺς ὑποθέσθαι. Mh γὰρ ὄν-
τος “τοῦ μεσιτεύοντος, πῶς ἐκ τοῦ λαλοῦντος ἡ quii
διοδεύσει πρὸς τὸν ἀχούοντα ; Τί οὖν ἐροῦσι τὸ μέσον,
ᾧ τὸν YU,» ἐκ τοῦ Πατρὸς διορίζουσι; Τῶν μὲν Υὰρ
σωμάτων, 6 χατὰ «by ἀέρα τόπος γίνεται µέσος, 00
τι ὢν κατὰ τὴν ἰδίαν φύσιν παρὰ τὴν τῶν ἀνθρωτί-
vtov σωμάτων οὐσίαν. Ὁ δὲ ἀναφὴς qai ἀνείδεο; x3!
πάσης συνθέσεως χαθαρεύων Θεός, τῷ μονογενὶ
Θ:ῷ τῷ παραπλησίως, μᾶλλον δὲ ὡσαύτως à τε
καὶ ἀσωμάτῳ τῶν ἰδίων κοινωνῶν βουλευµάτων, trip
διὰ φωνῆς ἐποιεῖτο τὴν χοινωνίαν, cl τὸ μεσιτεῦο
εἶχε, δι οὗ ῥέπων ὁ λόγος xaX μεθιστάµερος τα»
ἀγηαῖς τοῦ Μονογενοὺς εἰσοιχίζεται; Εἴγε χρὶ xo
τοῦτο παραδραμεῖν ἀθεώρητον, τὸ μὴ µεμερίσθαι ὃ
981
ἑπιδράστεται, τοῦ ὁρατοῦ μὲν ἡ ὅρασις, τοῦ ἀχουστοῦ
δὲ ἡ χατὰ τὴν ἀχοῆν αἴσθησις ' καὶ οὔτε γεύεται fj
ἀφῆ, οὔτε ἡ &xoh τῶν ἀτμῶν f] τῶν χυμῶν ἀντίλτψιν
ἔχει, ἀλλὰ παραμένει ἔχαστον τῇ μιᾷ Ἱνερχείᾳ, εἰς
ἣν ἑἐτάχθη παρὰ τῆς φύσεως, ἀναίσθητον τρόπον τινὰ
πρὸς ὃ μὴ πέφυκς δ.αµένον, xal ἄγευστον τῆς ἁπολαύ-
σεως Tic χαρποῦται ἡ γείτων αἴσθησις. Ἐκεῖ δὲ οὐχ
οὕτως, ἀλλ᾽ ὅλον δι) ὅλου τὸ θεῖον ὅρασίς ἐστι χαὶ ἀχοὴ
καὶ γνῶσις. Οὐ γὰρ 5h θέµις χαὶ τὰς ζωωδεστέρας
τῶν αἰσθῄσεων ἐφαρμόσειν τῇ ἀχηράτῳ φύσει, πλὴν
ei yp?) τι xat ταπεινὸ» ὑποθέσθαι, xal καταγαγεῖν εἰς
χαμαινήλους ὑπολήψεις τὸ θεῖον * ὥστε λαλεῖν μὲν
οἴεσθαι ῥήματα διὰ στόματος τὸν Πατέρα, ἐνεργεῖν
δὲ τὴν ἀχοὴν τοῦ ὰοῦ, cl τὸ µέσον ὑποτιθέμεθα τὸ D
διάγον τὴν πατριχὴν φωνὴν εἰς τὴν τοῦ Υἱοῦ ἀχοήν ;
τιστὸν εἶναι χρὴ τοῦτο Ἡ ἄχτιστον' ἀλλὰ κτιστὸν
μὲν οὐκ ἔστιν εἰπεῖν, πρ» γὰρ τοῦ συστΏναιτὴν κτί-
σιν ὁ Λόγος ἐγένετο. ΄Αχτιστον δὲ πλὴν τῆς θείας φύ-
σεως, ἐστιν οὐδέν. El οὖν χτίσις οὐκ ἣν, ὁ δὲ µνηµο-
νενθεὶς ἐν τῇ χοσµογενείᾳ λόγος, τῆς κτίσεως πρεΣθύ-
τερος ἣν. "Δρα ὁ λέγων ῥήματα xai φωνῖς ἦχον διὰ
τοῦ λόγου σηµαἰνεσθαι, τί τὸ μεταξυ τοῦ Υἱοῦ xat
τοῦ Πατρὸς ὑποθέσεται, ip διετυποῦτο ἡ φωνὴ καὶ τὰ
ῥήματα; El γάρ ἐστι µέσον, ἐν ἰδιαζούση φύσει πάν-
τω; ἐστὶν. ὡς µήτε τῷ Πατέρι ταὐτὸν εἶναι, μήτε τῷ
Yüp κατὰ τὴν φύσιν συµβαίνειν. 'AXX ἕτερόν τι πάν-
τω; ὃν διίστησιν ἀπ᾿ ἀλλήλων τὸν Πατέρα χαὶ τὸν
Υἱὸν, μεταξὺ τῶν δύο παρενειρόµενον. TL οὖν τοῦτο;
Κτιστὺν οὐκ ἔστι ' νεωτέρα γὰρ dj χτίσις τοῦ Λόγου,
γευνητὸν τὸν Movoyevr, ἑδιδάχθημεν. ἀγέννητον πλὴν
τοῦ Πατρός ἐστιν οὐδέν. θὐχοῦν ἐξ ἀνάγχτης τὸ μτδὲν
slvat μέσον τοῦ Πατρὸς xal τοῦ Υἱοῦ νοεῖν ὁ τῆς ἁλη-
θείας λόγος συναναγκάζει. Ὅπου δὲ διάστασις οὐκ
ἐπινοξῖται, τὸ συνημμένον πάντως ὁμολογεῖται * τὸ
δὲ διὰ πάντων συνηµµένον, φωνῇ καὶ λόγῳ οὐ µεσι-
τεύεται' συνγμμένον δὲ λέγω τὸ ἐν πᾶσιν ἀχώριστον *
οὗ γὰρ σωµατιχἠν τινα συμφυῖαν ἐπὶ thc νωερᾶς φύ-
σεως τὸ ὕνομα τῆς συναφείας ἑνδείχνυται, ἀλλὰ τὴν
τοῦ νοητοῦ πρὸς τὸ νηητὸν δ.ὰ τῆς ταυτότητος τῶν
θεληµάτων, ἕνωσίν τε καὶ ἀνάχρασιν.
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
θεῖον ταῖς ἀντ'ληπτικαῖς ἐνεργείαις, ὡς παρ ἡμῖν A preterire oportet, Deum operationibus comprehen- -
διῃρηµένως ἔχαστον τῶν αἰσθητπρίων τοῦ συγγενοῦς .
932
sivis non esse dispertitum, sicut apud nes separa-
tim sentiendi instrumentorum unumquodque, quod
&ibi cognatum percipit, visibile quidem videndi fa-
cultas, audibile audiendi sensus : neque tactus
gustat, neque auditus vapores et sapores percipit,
sed unumquodque in una operatione permanet, ad
quam a natura ordinatum est, ac quodammodo
sensu caret ad id quo non a natura comparatum
est, nec ejus suavitatis gustum habet, cujus vici-
nus sensus voluptatem capit. lllic autem non sic,
sed totus per totum Deus est, visus et auditus et
cognitio. Non enim jam fas est nature immortali
sensus magis animales attribuere, nisi cum oportet
aliquid humile supponere, et ad humi depressas
opiniones quod divinum est deducere. Quare si
putemus Patrem per os verba fundere, auditum-
que Filii audiendi fungi munere : quid medium
supponemus, quod ad Filii auditum paternam vo-
cem Jeducit? [loc oportet creatum esse vel increa-
tum: sed creatum dicere fas non est; priusquam
enim creatura consisteret, Verbum erat. lncrea-
Gnn autem nihil est preterquam divina natura. Si
igitur non erat creatura, sermo cujus facta est
mentio in mundi creatione, antiquior erat creatura.
Ergo qui verba dicit et. vocis sonum per sermenem
significari, quid medium inter Patrem et Filium
subjiciet, quo vox et verba efforwabantur? Si enim
est medium, in peculiari et separata natura est
precul dubio. lta ut contingat, neque cum Patre
€ idem esse, neque cum Filio secundum naturam,
sed quid omnino diversum quod Patrem et Filium a
se distinguit, quod inter duos inseritur. Quid igitur
hoc fuerit ? Non est creatum, junior enim Verbo crea-
tura, unigenam Deum genitum esse edocti sumus,
ingenitum autem, Patre excepto, niliil est. Necessa-
rio igitur nihil inter Patrem et Filium mediam esse
cogitare sermo veritatis adigit. Ubi vero distantia
non intelligitur, hoc eompactum et conaexum pror-
sus conceditur ; quod autem per omnia compactum
est, media voce οἱ sermone non utitur. Compa-
ctum autem dicoquod in omnibus est inseparabile;
non enim corporalem aliquain compagem in intell.gente natura nomen compagis indicat, sed intelli-
gibilis cum intelligibili, per identitatem voluntatum, unionemque et temperationem.
Διότι οὐδέ ἐστι διαφορὰ τοῦ Ylou xat τοῦ Πατρὸς D — Quocirca neque cst differentia Filii et Patris in
àv θελήµατι ἀλλὰ χατὰ τὸ ἀρχέτυπτοντῆς ἁἀγαθότητος
χᾶλλος. xal) εἰχών ἐστι τῆς ἀγαθότητος, Καὶ ὥσπερ
εἴ τις ἑαυτὸν ky χατόπτρῳ βλέποι (κωλύει γὰρ οὐδὲν
δωματιχοῖς ὑποδείγμασι παραστῆησαι τὺ νόημα), κατὰ
πάντα πρὸς τὸ πρωτότυπον xal ἡ εἰχὼν µορφωθίέσε-
ται, ὡς αἰτίαν τῆς ἐν τῷ χατόπτρῳ μορφῖς εἶναι την
ἑνορῶσα» µορφἠν * xaX µήτε κινεῖσθαι, μήτε ἐπιχλί-
νεσθαι xa0' ἑαυτὴν τὴν εἰχόνα, μὴ soo ἀρχετύπου τῆς
ἐπιχλίσεως $ τῆς χινῄσέως ἄρξαντος. El δὲ χ.νηθείη
«b προηγούµενον, συγχινεῖσθαι πάντως xal τ) ἐν τῷ
κατόπτρῳ δειχνύμενον. (ott) φαμὲν χαὶ τὴν elxóva
563 8:00 τοῦ ἀοράτου, τὸν κύριον, πρὸς πᾶσαν θελἠ-
voluntate, sed secundum prinigeniam bonitatis pul-
chritudinem, etiam imago est bonitatis. Et quemad-
modum si quis seipsum in speculo conteniplaretur
(nibil enim vetat corporeis exemplis notionem re-
priesentare), per omnia ad exemplar imago forma-
bitur, ut causa sit forma quie est in speculo forma
qua intuelur : ita. ut neque nioveatur, neque in-
clinetur per seipsam imago, nisi exemplar princi-
pium dederit inclinationis vel n:otionis. Quod οἱ
quod prazit motum fuerit, simul etiam moveri plane
q'od in speculo repreesentatur. Sic dicimus ima-
ginem Dj invisibilis Bominum, ad omnem volun-
e
985
S. GREGORII NYSSENI
984
tatis motionem, iminediate et absque intervallo A µατος χίνησιν, ἀἁμέσως τε xaY àbiastázos guvbtast-
cum Patre aflici,. Voluit aliquid Pater, οἱ qui in
Ῥαιγυ est Filius Patris voluntatem novit : imo vero
jpse Patris voluntas est. Qui enim omnia quz sunt
Patris in seipso habet, nihil est eorum qua sunt
quod non habeat. Si jam omnia habet in seipso
qui? paterna sunt, imo vero et ipsum Patrem,
omnino cum Patre et bis qua sunt. Patris, totam
voluntatem paternam in seipso habet. Non eget
igitur Patris voluntatem per sermonem discere,
jpse cum sit Patris Sermo, subliniore sermonis
significatione. Quis igitur ille sermo qui fit ad eum
qui vere eat Sermo? et quoinodo qui vere est
Sermo, rursus alio sermone ad doctriram indiget?
Qui in Deo est, sicut ait Apostolus, et omnia scru-
tatur, etiam pro[unda Dei *'. Si igitur verbum ali-
quod Deus profert, omnis autem sermo in auditu
operatur, illi qui Deum operari sermonibus discur-
sivis asserunt, notum fariant nobis divinorum ser-
monum auditorium. Ad seipsum loqui non indiget,
nec erat Filius indigus ejus doctrin: qux constat
verbis : Spiritus, inquit, omnia perscrutalur, eliam
profunda Dei. Creatura nondum erat. Ad quem
sermo factus est? Sed non, ait, Mosis Scriptura
menlitur, per quam Deum alquid dixisse audivi-
mus. Neque magnus David est e numero meutien-
tiuin, dicit enim ianifeste sic ad verbum, quod
Cali enarrant gloriam Dei, εἰ opus manuwmn ejus
annuntiat firmamentum. Dies diei eruciat verbum, et
5or mocli indicat scieutiam **, Et cum dixit coelos
οἱ firinamentun, et a die, et à nocte cognitionem
et verba annuniiari, rursus dictis subjungit, quod
liec non suntloquelz neque sermones, neque voces
horum audiuntur. Qcotodo igitur enarrationcs,
nuntiationes et verba loquelz: non sunt, neque vox
qux audiendi sensu percipitur? Àn sibi ipsi adver-
satur Propheta? An aliquid eorum qus non con-
tingunt explicat, verbum soni expers et enarratio-
nem sine lo4gucla et nuuitiationem absque voce
doeens? Au potius penitus verum est vaticinium
quod per dicta hoc instruit, quod enarratio ccles-
tis el verbum quod a die clamatur, vox quidem
arüculata non est, neque loquela per os, sed doc-
wina divine potestatis lil iis qui audire sciunt
tacente voce ?
Quid igitur de his existimavimus ?(Fortasse enim
$i lioc noverimus, et qua a Mose scripta sunt in-
telligemus.) Sepe Scriptura ad claram cognitionem
rei qua declaratur, corporalius eorum quz intelli-
gentia percipiuntur contemplationem — przstat,
quale jam hoc est decretum, quod quidem mibi
videtur David declarare, hoc per ea qus dixit,
doccns,nihil eorum qua sunt ex aliquo fortuito
casu exsistere, quemadmodum quidam opinali sunt
fortuitas οἱ ratione carentes primorum elemento-
rum connexiones mundum totum ct qus in ipso
Sunt effecisse, nulla providentia per ca qus sunt
3' | Cor. n, 10, ** Psal. xvin, 1 s3q.
θεσθαι «ip Πατρί. Ἠθέλησέ τι ὁ Πατὶρ, xai ὁ £v τῷ
Πατρὶ àv Yi; εἶδε τὸ θέληµα τοῦ Ἱ]ατρός * μᾶλλον
δὲ αὐτὸς τοῦ Πατρ)ς ἐγένετο θέληµα. "OU γὰρ πάντα
«à τοῦ Πατρὸς ἔχων ἐν ἑαυτῷ, οὐχ ἔστιν Ó τι τῶν τοῦ
Πατρὸς οὐχ ἔχει. El δὲ πάντα ἔχει ἐν ἑαυτῷ τὰ πα-
τρῷα: μᾶλλον δὲ xaX αὐτὸν τὸν Πατέρα πάντως μετὰ
τοῦ Πατρὸς καὶ τῶν τοῦ Πατρὸς, ὅλον τὸ θέληµα iv
ἑαντῷ ἔχει τὸ πατρῴον. OO χρῄσει τοίνυν λόγῳ ua-
θεῖν τοῦ Πατρὸς τὸ θέληµα, αὐτὸς ὢν τοῦ Πατρὸς ὁ
Λόγος χατὰ τὴν ὑψηλοτέραν σηµασίαν τοῦ λόγου.
Τίς οὖν ἐχεῖνος ὁ λόγος ὁ πρὸς τὸν ὄντως Λόγον γινό-
ενος; Καὶ πῶς ὁ ὄντως Λόγος λόγου πάλιν ἑτέρου
πρὸς διδασχαλἰαν προσδέεται; "Oc ἐν τῷ Oso ἐστι,
χαθώς φησιν ὁ Απόστολος, καὶ πάντα ἐρευνᾷ, xal
τὰ βάθη τοῦ θεοῦ. E! οὖν ῥήματι φθέγγεται ὁ θεὸς,
πᾶς δὲ λόγος ἐπὶ ἀχοῆς ἑνεργεῖται, οἱ δημιουργεῖν τὸν
θεὸν διεξοδιχοῖς λόγαις ἀποφαινόμενοι, γνωρισάτωσαν
ἡμῖν καὶ τὸ τῶν θείων λόγων ἀχροατήριον. TI lp; ἑαυ-
τὸν λαλεῖν οὐκ ἑνδέεται, ὁ Υἱὸς ἀπροσδεὴς ἣν τῆς ix
ῥημάτων διδασχαλίας Τὸ Πνεῦμα πάντα, ret,
ἐρευνᾷ, xal τὰ βάθη τοῦ θεοῦ ' f) χτίσις οὕπω ἣν.
Πρὸς τίνα ὁ λόγος ἑγίνετο; "AAA οὗ φεύδεται, φησὶν,
ἡ τοῦ Μωσέως Ἱραφῇ, δι Ti; τὸ εἰρηχέναι τι τὸν θεὸν
ἀχηχόαμεν. O96 γὰρ 6 μέγας Δαθὶδ τῶν ψευδοµένων
ἑστί ' λέγει δὲ σαφῶς οὕτως χατὰ λέξιν, ὅτι Οἱ οὗρα-
vol διηγοῦνται δόξαν θεοῦ, xal ποίησιν χειρῶν'
αὐτοῦ ἀγαγ}γέ..Ίει τὸ στερέωμα. Ἡμέρα cq ἡμέρᾳ
ἐρεύγεται ῥῆμα, xal γὺξ ἀναγγέ..1ει γγῶσιν γυατί.
6 Καὶ εἰπὼν διηγεῖσθαι τοὺς οὐρανοὺς xal τὸ στερέωμα,
xai παρὰ τῆς ἡμέρας xai τῆς νυχτὸς ἀἁπαγγέλλεσθαι
γνῶσιν xaX ῥήματα, πάλιν ἐπάγει τοῖς εἰρημένοις ὅτι
ταῦτα λαλιαὶ οὐκ εἰσὶν οὐδὲ λόγο:, οὐδὲ φωναὶ To5-
των ἀχούονται. Πῶς οὖν διηγήµατα, xat ἀναγγελίαι
xai ῥήματα λαλιαὶ o)x εἰσὶν, οὐδὲ φωνὴ διὰ τῆς
ἀχουστιχῆς αἱσθήσεως ἐγγινομένη; "Apa μάχεται
πρὸς ἑαυτὸν ὁ Προφήτης; "Apá τι τῶν οὐχ ἑνδεχομέ-
νῶν διέξεισιν, ἄφθογγον ῥημα, xaX δι’γησιν ἅλαλον
xai ἀγγελίαν δίχα φωνῆς διδάσχκων; Ἡ παντὸς μᾶλ-
λον ἀληθῆς ἡ προφητεία fj τοῦτο διὰ τῶν εἱρημένων
παιδεύουσα, ὅτι τὸ διήγημα τὸ οὐράνιον, xai τὸ
ῥῆμα τὸ παρὰ τῆς ἡμέρας βοώμενον, φωνὴ μὲν Evap-
- Opoz οὐχ. ἔστιν, οὔτε λαλιὰ διὰ στόματος * δ-λασχαλία
δὲ τῆς θείας δυνάµεως Ύίνεται τοῖς ἔπαῖειν ἐπιστα-
D μένοις σιυπώσης φωνῆς | :
TL οὖν περὶτούτων ὑπειλήφαμεν (τάχα γὰρ ἐὰν τουΏ
νοῄσωµεν, χαιτὰ παρὰ Μωσέως νενοηχότες ἐσόμεθα),
Πολλάχις ἡ Γραφὴ πρὸς ἑναργῃ χατανόησιν τοῦ δη”
λουμένου πράγματος, σωματικώτερον διασχευάζει τὴν
τῶν νοητῶν θεωρίαν, olov δη xat τοῦτο τὸ δόγμα
ἐστὶν, ὅπερ δοκεῖ µοι ὁ Δαθὶδ ἀποφαίνεσθαι, τοῦτο i
ὧν εἶπε, διδάσχων οὐδὲν τῶν ὄντων Éx τινος αὐτομά”
του συντυχίας τὴν ὑπόστασιν ἔχειν, χαθάπερ oiii
σἀν τινες τυχαίας τε xal ἁλόγους τῶν πρώτων στα”
χείων αὐτεμπλοχὰς, τὸν χόσµον ἡμῖν ὅλον χαὶ τὰ ὢ
αὐτῷ κατεργάσασθαι, οὐδεμιᾶς προνοίας διὰ τῶν ὃν-
των ἠχούσης * ἀλλ' ἔστιτι τῆς τοῦ παντὸς συστάστὠ;
985
«s xai διοιχήσεως αἴτιον, οὗ πᾶσα ἑξήπται ἡ φύσις, A penetrante , sed quxdam est universi censtitulionig
κἀχεῖθεν τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς αἰτίας ἔχει, xa πρὸς
ἐχεῖνον νένευχέ ες καὶ ἐπιστρέφεται, χαὶ tv αὐτῷ
διαμένει. Καὶ ἐπειδὴ, χαθώς φησιν ὁ Απόστολος, ἡ
ἁἴδιος αὐτοῦ δύναμις xal θειότης ἁπὺ τῆς τοῦ χόσµου
κτίσεως νουυμένη χαθορᾶται, διὰ τοῦτο πᾶσα ἡ χτί-
σις, χαὶ πρό γε πάντων, χαθώς φησιν ὁ λόγος, ἡ Ev
τοῖς οὐρανοῖς διαχόσµησις, διὰ τῖς ἐμφαινομένης
τοῖς Τεγονόσι τέχνης, τὴν τοῦ πεποιηκότος σοφίαν
ἑνδείχνυται. Καὶ τοῦτό pot δοχεῖ παραστῆσαι θέλων
τὴν ix τῶν φαιν»µένων µσρτυρίαν, τοῦ σοφῶς xal
ἑντέχνως τὰ ὄντα χατεσχευάσθαι, καὶ εἰσαεὶ διαµέ-
νειν ἓν τῇ δυνάµει τοῦ τὸ πᾶν οἰαχίκοντος. Αὐτοὺς
φησὶ τοὺς οὐρανοὺς, δι ὧν τὴν σοφίαν τοῦ πεποιη-
Χότος δειχνύουσιν, μονονηυνχὶ φωνὴν ἀφιέντας, βοᾷν
xaX διαχηρύσσειν τοῦ δτμιουργοῦ τὴν σοφίαν δίχα
φωνῆς. Ἔθξεστι γὰρ οἱονεὶ λόγῳ ταῦτα διδασχόντων
ἀχούειν, ὅτι Πρὸς ἡμᾶς ὀρῶντες, ὦ ἄνθρωποι, χαὶ τὸ
ἐν ἡμῖν χάλλος xal μέγεθος, xai τὴν ἀειχίνητον ταύ-
την περιφορὰν, xal τὴν εὔταχτόν τε χαὶ ἐναρμόνιον,
χαὶ ἁξὶ χατὰ τὰ αὐτὰ xal ὡσαύτως ἔχουσαν χίνησιν,
νοῄσατς τὸν ἐπιστατοῦντα τῆς ἡμετέρας συστάσεως, '
xai διὰ τοῦ φαινομένου χάλλους, τὸ πρωτότυπον xal
ἀὐράτον χάλλος ἀναλογίσασθε. 0Οὐδὲν γὰρ ἐν ἡμῖν
ἁδέσποτον 1] αὐτοχίνητον, αὑτόματον ' ἀλλὰ πᾶν τὸ
Φαινόμενόν τε περὶ ἡμᾶς xat νοούμενον, τῖς ὑψηλῆς
τε xal ἀφράστου δυνάµεως ἤρτηται. Ταῦταλόγος μὲν
ἔναρθρο; οὑκ ἔστιν, ἑντίθησι δὲ διὰ τῶν φαινομένων
ταῖς φυχαῖς τὴν γνῶσιν τής θείας δυνάµεως, μᾶλλον
$ εἰ διὰ φωνῆς ὁ λόγος ἐχέρνσσεν. ΄Ὥσπερ τοίνυν
διηγεῖται ὁ οὐρανὸς, χαὶ οὐ φθέγγεται, χαὶ ἀναγγέλ-
λει τὸ στερέωµα τὴν τοῦ Θεοῦ ποίησιν, xal φωνῆς
οὐ προσδέεται, xal ῥῆμα οὗ προτεται d) ἡμέρα, xat
λαλιὰ οὐχ ἔστιν ' xal οὐχ ἄν τις εἴποι διασφάλλεσθαι
«kv προφητείαν * χατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον, ἐπειδὴ εἷς
ἀμφοτέροις τῷ Μωσεῖ xat τῷ Δαξὶδ 6 διδάσχαλης, τὸ
Ώνευμα λέγω τὸ ἅγιον, ὁ τὸ πρόσταγμα χαθηγἠσχ-
σθαι τῆς χτίσεως λέγων, οὗ ῥημάτων ἡμῖν δημιουρχγὸν
«iy θεὸν ὑποτίθεται, ἀλλὰ πραγμάτων Si τῆς τῶν
ῥτμάτων σημασίας Ὑνωρι-ομένων. "Iva γὰρ μὴ ἁδέ-
σποτἀ τινα χαὶ αὐτοφυὴ thv χτίσιν εἶναι νοῄσωμεν,
xat γεγενΏσθαι ταύτην παρὰ τῆς τάξεως φιλοσοφῇ
€t χατὰ τὴν χοσµοποιίαν ὑπὸ τοῦ Μωσέως ἓν ἱστο-
ρίας χαραχτῆρι δογματιχῶς εἱρημένων. "II γὰρ ἂν
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Xil.
986
et administrationis causa, ex qua omnis dependet
natura, atque illinc principia et causas babet, el ad
illum nutat, et convertitur, et in eo perinanet. Ας
quoniam, sicut ait Apostolus **, sempiterna viitus
et deitas a mundi creatura dum intelligitur, con-
spicitur, propterea omnis creatura, et ante omnia,
sicut dicit sermo, in caelis ornatus, per artem qu:e
in bis qua facta suut apparet, ejus qui condidit
sapientiam demonstrat. Atque blc mihi videtur
velle ex bis qua apparent testinonium exhibere,
quod ea qua sunt sapienter et artificiose « oustructa,
permanent in perpetuum in virtute ejus qui omnia
gubernat. lpsos inquit. celos, per quz sapientiam
ejus qui condidit demonstrant, propemodum vocem
Β enittentes clamare et przdicare sine voce, opilicis
sapientiam. Licet enim velut sermone haec docen-
tes audire, quod In nos cernentes, o liomiues, ct.
qua in nobis est pulchritudinem, et magnitudinem
semperque mobilem hanc in orbem lationem, et
bene ordinatum, ac concinnum per eadem seinper
et eodem modo.habentem imnotum, animis advertite
nostrae constitutionis auctorem et przsidem, et per
apparenteui pulchritudiuem primariam et excinpla-
rein, atque invisibilem pulchritudinem ratione per-
pendite. Nibil in nobis absque Doimino et certo
auctore, nibil per se mobile vel casu et fortuito
incitatum ; sed quidquid in nobis apparet et in-
telligitur, ex sublimi οἱ inexplicabili potenti pen-
det. [9ο quidem non sunt sermo articulatus, sed
per ea quz apparent inagis inserunt animis divina
virtutis cognitionem, potius quam si per voceul
sermo praedicaret. Quemadmodum | igitur coelum
enarrat, nec loquitur, ei aununtiat. firmamentum
Dei op :rationeu,, neque voce indiget, nec verbum
dies projicit, et non est loquela , neque diserit
quisquam vaticinium errasse : eodem modo quo-
niam unus ambobus Mosi et David(Spiritus, dico,
sanctus)doctor fuit, qui jussum creature praíuisse
dicit, uon verborum nubis opificem Deum subjicit,
sed rerum quie verborum significatione ἱμποιο-
scunt. Ne enim quadam sine certoauclure et sponte
sua edita esse, quoad creationem, animo capere-
mus, eiiam lianc genitam esse ab ordine eorum
μᾶλλον, δι ἑχάστου τῶν γεγραµµένων, 15 πεπλανη- D qux in "undi creatione a Mose in historize cha-
µένον τε xal µάταιον τῆς τῶν ἑναντίων ὑπολήψεως
φανερῶς διτλέγχθη. Ἔξεστι δὲ τῷ βουλομένῳ τοῖς
εἰς τὴν Γένεσιν πεπονηµένοις ἡμῖν ἐντυχόντι, δοχι-
µάσαι τῶν τε ἡμετέρων xal τῶν ὑπεναντίων δογµά-
των tbv ἀχολουθότερον λόγον. ᾽Αλλ' ἐπὶ τὴν προχει-
µένην ἡμῖν σπουδην ἁπανακτέον τὸν λόγον,
"Ott οὗ πάντως ἐπὶ Θεοῦ φωνὴν xat (fua ἡ τοῦ
εἰπεῖν λέξις ἑνδείχνυται, ἀλλὰ τῷ βουλήματι τοῦ Θεοῦ
σύνδρομον ἀποφαίνηυσα τὴν δύναμιν, αἱσθητιχώτερον
ἡμῖν την νοητὴν ὑποδείχνυσι θεωρία». Ἐπειδὴ γὰρ
θελήµατι τοῦ θεοῦ σωνέστη τὰ πάντα, σύνηθες δὲ τοῖς
ἀνθρώποις Ἀόγῳ πρῶτον διασηµαίυειν τὸ βούλτμα,
35 Rom. 1, 90. -
ractere dogimatice dicta sunt, discere licet. Ete-
nim, ex unoquoque Scripturz loco, vana et erro-
nea adversariorum opinio magis aperte redarguitur.
Licet autem cuilibet legere volenti qux? scripsimus
in Genesim perpendere, nunquid sit nostrorum de-
cretorum ralio magis consentanca, an adversario-
rum. Sed ad propositum nobis studium revocanda
est oratio.
Quod in Deo vocem et verbum dictio hxc, Dixit,
miuime demoustrat , sed Dei voluntati comitem po-
tentiam declarans , sensibus accoummodatius intelti-
gibilem oatendit contemplationem. Quoniam igitur
Dei voluntate consistunt. omnia, honiuibus autcm
consuetum et familiare sermone primum volunta-
981
S. GREGORII. NYSSENI
988
tem significare, et sic opus voluntati consonum A xa οὕτως ἑπάγειν τὸ ἔργον συμφωνοῦν τῷ βονλήµατι’
inducere; Scriptura autem de mundi creatione
quodammodo ad, Dei cognitionem incipientibus
introduetoria est, per ea μι sunt. promptiora ad
cognitionem, robur et potentiam divine natur
repraesentat, promptior autem est ad eorum quae
intelliguntur coguitionem ea quz fil. per sensum
comprehensio: hujus causa Moses per id quod di- -
xit Deum jussisse fieri , excitantem voluntatis pote-
statem exprimit. Cum adjecit, Et ita factum est **,
nullam esse voluntatis el actus in. divina potentia
differentiam os endit, sed docet in Deo intellectum
actui prz:ire, non tamen actum cognito posteriorem
' esse, sed simul duo, et secundum idem conside--
. rari, et electivam mentis motiouem et perfectivam
ἡ δὲ lpagh τῆς χοσµογενείας εἰσαγωγιχή πως εἰς
θεογνωσἰαν τοῖς ἀρχομένοις ἐστλ, διὰ τῶν ἑτοιμοτέρων
eig χατανόησιν τὴν ἰσχὺν τῆς θείας παρίστησι φύσεως,
προχειρότερον δὲ εἰς γνῶσιν τῶν νοουµένων ἢ διὰ τῆς
αἰσθήσεως χατάληψες γίνεται τούτου χάριν Ó Mo&-
σῆς διὰ τοῦ εἰπεῖν τὸν Θθεὸν τόδε γενέσθαι προστάξα:,
τὴν ὁρμητικὴν τοῦ θελήµατος ἐξουσίαν παρίστησι"
διὰ δὲ τοῦ προσθεῖναι x5, Kal ἐγέγετο οὕτως, τὸ µη-
δεµίαν εἶναι διαφορὰν βουλήματός τε χαὶ ἐνεργείχς
ἐπὶ τῆς θείας ἑνδείχνυται φύσεως, ἁλλὰ διδάσχει
χαθηγεῖσθαι μὲν ἐπὶ τοῦ Θεοῦ τῆς ἐνεργείας civ
νόησιν, οὐχ ἑφυστερίέειν δὲ μετὰ τὸ νοηθὲν τὴν Ev£p-
γειαν. ἀλλ ἅμα τὰ δύο, χαὶ χατὰ ταὺτὸν θεωρεῖσθαι,
την τε προαιρετιχὴν τοῦ νοῦ χίνησιν xat τὴν ἁποτε-
rei potentiam. Nullum enim dedit medium intelli- B λεστικὴν τοῦ πράγματος δύναμιν. Οὐδὲν γὰρ ἔδωχεν
gendum ratio electionis et actionis ; sed quemad-
modum cum accensione flammz etiam fulgor ap-
paret , qui ex illa est, et cum ipsa effulget : eodem
modo opus quidem divinze voluntatis est eorum qux
facta sunt substantia , non tamen ordine secundo
sequitur post voluntatem, Non enim , quemadmo-
duin in aliis quihus aliqua potentia activa est a na-
tura, lioc quidem potentia cernitur, illud vero se-
cundum actus complementum ; exempli gratia,
semper quidem dicimus esse navium fabricatorem
. Ín poteutia habentem artem navium fabricanda-
Tum, operari autein cum in operibus scientiam
ostendit, Non sic in beata vita, sed totum quod
quidem in ila intelligitur, efficax est, et actus ς
est, voluntate sine medio ad finem sibi propositum
transeunte. Ut igitar qui in calo est ornatus Opi-
fici gloriam testiflcatur, et eum qui fecit confitetur,
nec tamen voce indiget : sic contra quis sumpto ex
Mosis Scriptura loco, mecum reputet , quot Deus
qui suo jussu universa in rerum naturam produ-
xit, mundum dicit suam esse creaturam, nec ver-
bis ad hujus notitiz declarationem indiget. Ut igi-
tir qui audivit coelum enarrare, sermonem enar-
rativum non quzsivit : mundus enim mente przdito
.loquitur per ea qua (iunt, declarationem que fit
verbis valere sinens: sic et. Mosem diceritem si
quis aullierit, Deum nominatim de singulis mundi
partibus edicentem et jubentem , neque prophetam
ἐννοῆσαι μέσον ὁ λόγος τῆς προαιρέσεως xal τῆς
πράξεως, ἀλλ ὥσπερ τῇ ἑξάψει τῆς φλογὸς xa ἡ
αὐγὴ συνεχφαίνεται, xax ἓξ ἐχείνης oaa, xat μετ αὖ-
τῆς συνεκλάµπουσα, χατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ἔργον μὲν
τοῦ θείου θελήµατος f) τῶν γεγονότων ἑἐστὶν ὑπόστα-
σις, οὐ μὴν δευτερεύει τῇ τάξει μετὰ τὸ βὀύλημα.
Οὐ γὰρ, ὥσπερ ἐπὶ τῶν ἄλλων οἷς τις πραχτιχὴ δύ-
ναµις Ex φύσεώς ἐστι, τὸ μὲν δυνάµει θεωρεῖται, τὸ
δὲ χατὰ τὴν τῆς ἑνεργείας ἐχπλήρωσιν * ὡς, ςέρε εἰ-
πεῖν, ἀεὶ μὲν εἶναι ναυπηγόν φαµεν τῇ δυνάμει τὸν
τὴν ναυπηγιχὴν ἔχοντατέχνην, ἐνερχεῖν δὲ τότε ὅταν
ἐπὶ τῶν ἔργων δείξη τὴν ἐπιστήμην. Οὐχ οὕτως χαὶ
ἐπὶ τῆς µαχαρίας ζωῆς, ἀλλ᾽ ὅλον ὃ τί πὲρ ἐστιν tv
ἐκείνη νοούμενον, ἐνεργὲς, xaX πρᾶξίς ἐστιν, ἁμέσως
τοῦ βουλήματος πρὸς τὸ κατὰ πρόθεσιν τέλος μεθ-
ισταµένου. Ὡς τοίνυν μαρτυρεῖ τῷ Δημιουργῷ τὶν
δόξαν fj kv τῷ obpavip διαχόσµτσις. καὶ ὁμολογεῖ τὸν
πεποιηχότα, xal ouvre οὗ προσδέεται, οὕτω µοι τὸ
ἔμπαλιν ix τῆς τοῦ Μωῦσέως Γραφῆς μεταλαθὼν
ἄν τις λογίσαιτο, ὅτι xaX ἑαυτοῦ χτίσµα ὁ zb; λέχει
τὸν χόαµον ὁ τῷ προστάγµατι τὸ πᾶν οὐσιώσας, xal
ῥημάτων πρὸς δήλωσιν τῆς΄ ἔννοίας ταύτης οὖκ ἔπι-
δέξται. Ὡς οὖν ὁ ἀχούσας οὐρανοῦ διηγουµένου, δι-
εξοδιχὸν οὐχ ἐζήτησε λόγον * λαλεῖ γὰρ τῷ νοῦν ἔχοντι
διὰ τῶν γινοµένων ὁ χόσμος, τὴν διὰ τῶν ῥημάτων
δέλωσιν χαἰρειν ἑάσας ' οὕτω κἂν τοῦ Μωῦσέως λέ-
γοντός τις ἀχούσῃ, ὡς τοῦ θεοῦ ὀνομαστὶ περὶ τῶν
χαθ᾽ ἕχαστον τοῦ χόσµου μερῶν διατἀττοντός τε xal
mentiri suspicetur, neque exilibus et humilibus D χελεύοντος, µήτε φεύδεσθαι τὸν προφήτην ὑπονοείτω,
notionibus delerat sublimium speculationem , quasi
Jivinitatem per hujusmodi ad hominis modu: trans.
ferens, et nostro more emissa mandata et jussa
percensere supponens. Sed jussum explicet volun-
latem ; rerum autem ereatarum nomina ipsam re-
rum factarum substantiam significent : ita ut. duo
per hec dicta discat , et quod Deus omuia volens
operatus cst, οἱ quod absque opera et labore di-
vina voluntas , natura fiebat.
Quod si quis illud, Dixit Deus 11, carnalius et
crassius jinterpretctur, ut per hoc articulatum ser-
3 Gcn. 1, 7 δπη. !! Gen. 1, 9 sqq.
μήτε μιχροῖς xaX χαμαιζήλοις νοήµασι χατασμµιχρν-
νέτω τὴν τῶν ὑψηλῶν θεωοίαν, oTov ἐξανθρωπίζων
διὰ τῶν τοιούτων τὸ θ:ῖον, xai χατὰ τὴν ἡμετέραν
συνήθειαν φωνῇ τὰ προστάγµατα διεξοδεύειν ὑποτι-
θέµενος, ἀλλὰ τὸ μὲν πρόσταγμα δηλούτω τὴν poo—
»λησιν * τὰ δὲ τῶν χτισθέντων ὀνόματα αὐτὴν διασηµαι”-
νέτω τὴν τῶν γεγονότων ὑπόστασιν ' ὥστε τὰ δύο δι3ε
τῶν εἱρημένων μαθεῖν, καὶ ὅτι βουληθεὶς ὁ Gcb; «2€
πάντα χατείργασται, χαὶ ὅτι ἁπραγμόνως τε καὶ ἀκό “
πως τὸ θεῖον βούλημα φύσις ἐγίνετο.
Ei δέ τις 35, Εἶπεν ὁ θΘεὸς, σαρχιχώτερον ἕρμη-
νεύο:, ὡς Σιὰ τούτου τὺν ἔναρθρον λόγον παρ αὐτοῦ
΄
969
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII,
990
γεγενῆσθαι κατασχευάνειν, ὁ αὑτὸς οὗτος xal τὸ, A monem ab eo factum esse adstruat , hic idem et
Εἶδεν ὁ θεὸς, χατὰ τὴν ἀντιληπτικὴν ἡμῶν αἴσθτσιν
διὰ τῆς τῶν ὀφθαλμῶν ἑνεργείας γινώσχειν πάντως
ὑπονοῄσει. Καὶ τὸ Ἔκουσε Κύριος καὶ ἠάησέ µε,
xai, Ὀσφρόνθη ὀσμὴν εὐωδίας. χαὶ ὅσα περὶ χε-
φαλῆς θείας, ἢ ποδὸς, f| χειρὸς, ἢ βλεφάρων, 7] δακτύ-
λων, f| ὑποδήματος ἡ Γραφῆ σωματιχώτερον διεξἐρ-
χεται, πάντα κατὰ τὸ προχείρως σηµαινήμµενον ἔχλα-
θών, ἀνθρωποειδὲς ἡμῖν διαγράψει τὸ θεῖον, καθ)
ὁμοιότητα τῶν ἓν ἡμῖν φαινομένων. Ei δὲ δαχτύλων
«tq ἔργα τοὺς οὐρανοὺς ἀχούων, χαὶ χεῖρα χραταιὰν,
xat βραχίονα ὑφηλὸν, χαὶ ὀφθαλμὸν, xai βλέφαρα,
xaX πόδα, xai ὑποδήματα, θεοπρεπεῖς ἐννοία: δι’ Exá-
στον τῶν εἱἰρημένων ἀναλογίζεται, χαὶ o0 διαµολύνει
«bv περὶ τῆς χαθαρᾶς φύσεως λόγον ταῖς σωματικαῖς
ὑπολήψεσι χαταρυπαίνων, ἀχόλουθον ἂν eir, χαὶ τὰς
τῶν ῥημάτων ἑἐχφωνήσεις ἑνδεικτικὰς μὸν ἡγεῖσθαι
€2U θείου βουλήµατος, μὴ μέντοι φωνὰς ἑνάρθρους
ὑπολαμθάνειν, ἀλλ) ἐχεῖνο λογίζεσθαε, ὅτι ὁ τῆς λο-
χιχῆς φύσεως Δημιουργὸς ἀναλογοῦντα τῷ µέτρῳ τῆς
φύσεως τὸν λόγον ἡμῖν δεδώρηται, ὡς ἂν ἔχοιμεν
ἐξαγγέλλειν δι αὐτοῦ τῆς φυχῆς τὰ κινηµατα. "Όσον
δὲ ἀπέχει dj φύσις τῆς φύσεως, ἡ θεία λέγω τῆς
ἡμετέρας, χατὰ τὸ ἴσον µέτρον τῆς ὑποστάσεως πάντα
«à περὶ αὐτὴν ὄντα τῶν Ev ἡμῖν θεωρουµένων, πρὸς
«b µεγαλειότερόν τε χαὶ θεοπρεπέστερον τὴν παραλ-
λαγὴν ἔχει. Καὶ ὡς dj δύναμις ἡ καθ) ἡμᾶς πρὸς τὴν
τοῦ Θεοῦ χρινοµένη τὸ μηδέν ἐστι, xai fj ζωὴ πρὸς
τὴν ζωὴν, xal τὰ ἄλλα πάντα τὰ ἡμέτερα πρὸς τὰ
kv ἐχείνῳ χρινόµενα, ὡς οὐθὲν ἑνώπιον αὐτοῦ, καθὼς
1j προφητεία φησίν’ οὕτως xal ὁ ἡμέτερος λόγος πρὸς
€bv ὄντως ὄντα Λόγον χρινόµενός ἐστιν οὐδέν. Οὗτος
μὲν γὰρ ἐν ἀρχῇ οὐχ ἣν, ἀλλὰ τῇ ἡμετέρᾳ συγχατ-
εσχευάσθη φύσει οὔτε xax ἰδίαν θεωρεῖται ὑπόστασιν,
ἁλλ᾽ ὥς φησί που ὁ διδάσκαλος, τῷ ψόφῳ.τῆς γλὠσσης
συναφανίζεται’ οὔτε ἔργον ἕστι τούτου νοῆσαι τοῦ
λόχου, ἀλλ᾽ ἐν µόνῃ φωνῇ καὶ γράµµατι τὴν ὑπόστα-
αιν ἔχει. Ὁ δὲ ἐχ τοῦ Θεοῦ Λόχος, Θεός ἐστι, Λόγος
ἐν ἀρχῇ ὧν xax εἰσαεὶ δ:αµένων, δι’ οὗ τὰ πάντα xal
ἔστι χαὶ συνέστηχε , χαὶ τοῦ παντὸς ἐπιστατεί, xal
πᾶσαν ἔχει τὴν ἑδουσίαν τῶν àv οὐρανῷ xol τῶν £z
τῆς γῆς, ζωὴ, xa ἀλήθεια, xaX δικαιοσύνη, xal φῶς,
«aX xdv ἀγαθὸν ὧν, xaX τὰ πάντα iv τῷ εἶναι δικ-
χρατῶν. Τοιούτου τοίνυν ὄντος xal τοσούτου τοῦ Λύ-
hoc, Vidit Deus **, prout sensus ncster percipit,
per oculorum actiouem cognoscere prorsus suspi-
eabitur.. Et. illud , Audivit Dominus, et mei miser-
tus est ?? ; et, Odoratus est odorem suavitatis **, el
quacunque de capite divino, vel pede, vel manu ,
vel palpebris, vel digitis, vel calceamento Scri-
ptura corporalius narrat , omnia prompto et vulgari
significato accipiens, nobis liumana specie pradi-
tui. Numen depinget, per similitudinem eorum quz
in nobis apparent. Quod si digitorum opera caelos
audiens, et manum firmam, οἱ brachium excel-
sum, et oculum, et palpebras, et pedem, et cal-
ccàmenta, Deo decoras notitias per horum quie
dicta sunt unumquodque repntat, nec polluit de
pura natura sermonem corporeis opinionibus in-
quinans, consequens fuerit etiam verbarum enun-
tiationes quidem divine voluntatis indices esse
existimare, non certe voces arliculatas opinari,
scd illud ratione complecti , quod naturx rationalis
opifex naturx: modo proportionatum serionem no-
bis donavit, ut per eum animi motus possemus
enuntiare. Quantum autem natura abest a natura,
divina dico a nostra, tantum qua circa nostram
subsistentiam considerantur, differunt ab eo quod
est in Dco maguificentius et ipsi convenientius.
Et ut nostra potestas cum Dei potentia collata
nibil est, et vita cum vita, et alia omnia nostra
cum his quas in illo sunt comparata, ut nibilum
coram ipso, sicut ait prophetia ?*: sic etiam noster
" Sermo cum eo qui vere cst Sermo, comparatus,
nihii est. Hic enim in principio non erat, sed cum
nostra natura constructus est; neque secundum
propriam spectatur subsistentiam , sed, sicut ali-
cubi dicit magister, cum linguz strepitu evancscit,
neque hujus sermonis opus aliquod licet intelli-
gere, sed in sola voce et littera subsistentiam liabet,
Sed qui ex Deo est Sermo, Deus est, Verbum quod
est in principio el in perpetuum permanet, per
quem omnia et sunt et constant, et tniverso pre-
sidel omnemque babet eorum quas sunt in coelo et
in terra potestatem , vita et veritas, justitia et lux,
et omne bonum exsistens, et omnia in natura, ut
sint continens. Talis igitur et tantus Sermo cum
400 τοῦ περὶ τὸν θεὸν νοουµένου, οὗτος τὸν ἐν ὀνό- D sit οἱ in Deo intelligatur, iste sermonem, qui in
pact xaX ῥήμασι xal συνδέσµοις συναπαρτιζόµενον
λόγον, ὥς τι μέγα χαρίζεται cq, ἀγνοῶν ὅτι ὥσπερ
ὁ τὴν πραχτιχὴν τῇ φύσει ἡμῶν χαρισάµενος δύναμιν,
οὐ τὰ χαθ᾽ ἕχαστον ἡμῶν ἔργα δημιουργεῖν λέγεται,
ὁλλ' ὁ μὲν ἔδωχε τῇ φύσει τὴν δύναμιν, ἐνεργεῖται
δὶ παρ) ἡμῶν οἰχία, xaX ῥάβρον, xat ῥομφαία, xai
ἄροτρον, καὶ ὅτουπερ ἂν ὁ βίος τύχη δεόµενος * ὧν
τὰ xa0' ἔχαστόν στι μὲν ἔργα ἡμέτερα, εἰς δὲ τὸν
ἡμῶν αὐτῶν αἴτιον τὴν ἀναφορὰν ἔχει, τὸ) δεχτικΏν
πάσης ἐπιστήμης τὴν φύσιν ἡμῶν δημιουργίσαντα᾽
οὕτως xai dj τοῦ λόγου δύναμις, ἔργον μὲν ἔστι τοῦ
τοιαύτην ἡμῶν πεπο.ηχότος τὴν φὂσιν, f] δὲ τῶν καθ)
*?! Gen. 1 4 sqq... Psal, xxix, 1.
,
*! Gcn. vin, 2).
nominibus et verbis et conjunctionibus compingi-
tur, velut quid magnum Deo largitur, ignorans quod
quemadmodum qui activam potentiam nature no-
sirz; gratificatus est , non quax sunt in quoque no-
strum opera efficere dicitur, sed ille quidem nostra
nalurz vim dedit, a nobis vero domus efficitur, et
scamnuni,, et gladius, et aratrum, et quodcunque
opus quo vita nostra iudigeal : quorum singula sunt
quideni opera nostra , sed ad nostrum ipsorum au-
ctorem relationem habent , qui omnis scientize cz
pacem naturam nostram condidit : sic ctiam 96.
wonis potentia opus quidem csl ejus qui talem
9 Psal. saxvari, 6,
τοι
S. GREGORII ΝΙΞ5ΕΝΙ
90»
nostram fecit naturam , inventio vero verborum A ἕχαστον ῥημάτων εὕρεσις, πρὸς τὴν χρεἰαν τῆς xov
singulorum ad rerum significantie usum a nobis
ipuis excogitata est. Quod hinc manifeste apparet ,
quia quamplurima quiz dicuntur turpia et indecora
prorsus esse censentur, quorum nullus mente prz-
ditus inventorem Deum suspicatus fuerit. Quare
tametsi ex Dei persona quxdam a sacra Scriptura
verba nobis familiaria et assueta dicantur, cogno-
scendum est quod Spiritus sanctus ex nostris no-
biscum disserit : quemadinodum in Actorum histo-
ria didicimus **, quod unusquisque in sua lingua in
qua natus erat , doctrinam accipiebat, per sibi co-
gnita verba vim sermonum audiens.
Et quod haec vera sint, magis didicerit, qui
diligentius et accuratius Leviticam legum sanctio-
nem perpenderit. lliic 27 enim sartaginis, et lagani
sive placent, et similz, et ejusmodi nominum
meminit in myeticis sacrificiis, symbolice et per
sanigmata anime wtilia quzdam dogmata subin-
dicans. Quinetiam tinensuras quasdam norninat so-
lito tum. more, hyphi quoddam dicens et nebel,
et in, et multa ejus generis. Num has appellatio-
nes imposuit et nominationes, et a principio sic
praescripsit lieri et dici, ita ut lioc quidem semen
frumentum diceret, hujus autem medullam. nomi-
naret similam ; qua vero in superficie apparent,
et sunt meiubranosa et supernatant bellaria, lagana
appellaret : et vas tale in quo massa humida exas-
satur atque exsiccatur, sartagiunem jusserit nomi-
nari; humidi vero tantam quantitatein in vel nebel
nomine appellare, et fructus aridiores metiri men-
sura dicta gomor? Nuge οἱ vanitas Judaica, quz
permultum a Christianorum sublimi natura et ex-
cellentia excidit, nimiruu putare magnum et ex-
celsissimum, οἱ supra omne nomen et animi
cogitationem Deum, qui sola voluntatis potestate
universum creat, et ad generationem adducit, et
in $ua natura ipsum conservat, ut aliquem gram-
matistau, id est ludi litterarii magistrum, ejus-
modi nominum positiones inaniter operantem,
sedere. Sed quemadmodum surdis signis el gesti-
bus quid agere debeant, indicamus, non quia ipsi
vocem non liabeamus, cum hoc faeimus, sed quia
omnino sit inutilis non audientibus que fit verbis
enarratio : sic natura bumana cum sit quodam-
modo surda et nibil excelsum et sublime audiat,
Dei gratiam dicimus multifariam multisque modis
in prophetis loquentem.?*, pro. captu nostro et
secundum id quod nobis est consuetum et fami-
liare sanctorum prophetarum linguas conforman-
tein, per hxc nos ad sublimium cognitionem velut
sianu ducere, non vero secundum suam rmagni-
tudinem οἱ sublimitatem doctrinam facere : quo-
modo enim in exiguo quod magnum est caperetur?
sed quia ad parvitatein. nostram se vis divina
demittit. EL quemadmodum motricem animali fa-
cultatein. Deus cuin. dedit, non amplius aingulos
15 Act, 11, 8.
7 Levit. n, 5 sqq. ?* Hebr. 1, 1.
ὑποχειμένων σημασίας παρ ἡμῶν αὐτῶν ἐπενοίθη.
Τεχμήριον δὲ , ὅτι πολλὰ τῶν λεγομένων αἰσχρά τε
xal ἀπρεπῆ παντάπασιν εἶναι νενόµισται , ὧν οὐκ ἄν
τις τῶν νοῦν ἑχόντων εὑρετὴν τὸν Θεὺν ὑπολάδοι.
Ὥστε xàv ἐχ προσώπου τοῦ θεοῦ λέγηταί τινα παρὰ
τῆς θείας Γραφῆς τῶν ἡμῖν συνήθων ῥημάτων, γνω-
στέἐον ὅτι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον &x τῶν ἡμετέρων ἡμῖν
διαλέγεται. Καθάπερ χαὶ ἐπὶ τῆς τῶν Πράξεων iavo-
plac ἐμάθομεν, ὅτι ἕχαστος kv τῇ ἰδίᾳ διαλέχτῳ iv f
ἐγενήθη τὴν διδασχαλίαν ἐδέχετο, διὰ τῶν γνωρίµων
αὐτῷ ῥημάτων τῆς δυνάµεως ἐπαῖῳν τῶν λόγων.
Καὶ ὅτι ἀληθῃ ταῦτα, μᾶλλον ἄν τις µάθοι φιὶς-
πονώτερον thv Λευϊτιχὴν νοµοθεσίαν χατσξετάζων.
B Τηγάνου γὰρ ἐχεῖ, xa λαγάνου xaX σεµιδάλεως xol
τῶν τοιούτων µέμνηται ὀνομάτων ἐν ταῖς μυστιχαῖς
ἱερουργίαις, συμθολικῶς xat δι) αἰνίγματος ψυχωφελῆ
τινα δόγµατα ὑφηγούμενος. Καὶ µέτρα τινὰ xatovo-
µάζει χατὰ τὴν τότε συνῄθειαν, ὄφι τι λέγων, xal
νέδελ, χαὶ iv, χαὶ πολλὰ τοιαῦτα. "Apa ποιῄσας τὰς
προσηγορία, ταύτας χαὶ ὀνομασίας, 7) τὴν ἀρχὴν οὔ-ω
διαταξάµενος Υίνεσθαι xal λέγεσθαι, ὥστε τὸ μὲν
τοιοῦτον σπέρµα σἵτον εἰπεῖν) τούτου δὲ τὴν ἔντεριώ-
νην ὀνομάσαι σεμίδαλιν᾽ χαὶ τὰ ἐπιπόλαια χὰὶ ὑμε-
νώδη καὶ διηπ)ωµένα τῶν πεµµάτων, λάγανα mpos-
ειπεῖν * χαὶ τὸ τοιόνδε σχεῦος ἓν ᾧ τὸ ὐγρὸν τοῦ qu-
βάµατος ἑξοπτᾶται xal ἐξικμάξεται, τ/γανον ὀνομα-
σθῆναι προστάξαι’ τοῦ τε ὑγροῦ τὴν τοσήνδε ποσότητα
τῷ τοῦ ἵν Ἡ vé6s) ὀνόματι διαγορεύειν, xgi τοὺς
ξηροτέρους χαρποὺς δ.αμετρεῖσθαι τῷ γόµορ; Φλυα-
pia ταυτα χαὶ µαταιότης Ἰουδαϊχὴ πάµπολυ τῆς τῶν
Χριστιανῶν μεγαλοφυῖας ἐχπεπτωχυῖα, τὸ οἴεσθαι τὺν
μέγαν, xal Όγιστον, καὶ ὑπὲρ πᾶν ὄνομά τε xal νόηµα
Θεὸν, τὸν µόνῃ τῇ τοῦ βουλήματος δυνάµει τὸ máy
διαχρατοῦν-α χαὶ εἰς γένεσιν ἄγοντα, xal kv τῷ εἶναι
διατηροῦντα, τοῦτον ὥς τινα γραμματιστὴν τὰς τοι-
άσδε τῶν ὀνομάτων θέσεις διαλεπτουργοῦντα xaf-
Ἠσθαι. Αλλ' ὥσπερ τοῖς χωφοῖς διασχηματιζόµενοι
καὶ χειρονομοῦντες τὸ mpaxtéoy ὑποσημαίνομεν, οὐχὶ
τῷ μὴ ἔχειν ἰδίαν αὐτοὶ φωνὴν, ὅταν τοῦτο ποιῶμεν,
ἀλλὰ τῷ παντάπασιν ἄχρηστον εἶναι τοῖς οὐχ ἀχούουσι
τὴν διὰ τῶν ῥημάτων ὑφήγτσιν' οὕτὼ xal τῆς ἀν-
θρωπίνης φύσεως χωφευούσης τρόπον τινὰ xal οὐδὲν
p τῶν ὑψηλῶν ἐπαϊούσης, τὴν τοῦ Θεοῦ χάριν φαμὲν
πολυμερῶς xol πολυτρόπως ἐν τοῖς προφήταις λαλοῦ-
σαν, χατὰ τὸ ἡμῖν εὐσύνοπτόν τε χαὶ σύνηθες τὰς τῶν
ἁγίων προφητῶν διασχηματίζουσαν γλώσσας, διὰ τοῦ.
των ἡμᾶς εἰς τὴν τῶν ὑψηλῶν χειραγωγεῖν χατανόη-
σιν, οὗ κατὰ τὴν ἰδίαν μεγαλοφυῖαν ποιουµένην τὴν
διδασκαλίαν. Ilo; γὰρ ἂν iv τῷ μικρῷ χωρηθείη τὸ
péya ; 'AXAX τῇ βραχύτητι τῆς ἡμετέρας auyxattov-
σαν δυνάμεως. Καὶ ὥσπερ τὴν χινητικὴν τῷ ζώφ
δύναμιν δοὺς ὁ θεὸς, οὐκέτι δημιουργεῖ καὶ τὰ xaz0'
έκαστον διαδήµατα" ἅπαξ γὰρ τὴν ἀρχὴν λαδοῦσα
παρὰ τοῦ πεποιηχότος f) φύσις ἑαυτὴν xtvel τε καὶ
δ.εξάψει, πρὸς τὸ ἑκάστῳ τε δοκοῦν ἑνεργοῦσα τὴν
995
CONTRA EUNGMIUM , LIB. XII.
991
xbv (πλὴν παρὰ Κυρίου λέγεται τὰ ξιαδήµατα τῷ A gressus efficit, semel enim principium ab eo qui
ἀνδρὶ χατευθύνεσθαι }, οὕτως xal τὸ δύνασθαι λαλεῖν
τε χαὶ φθέγγεσθαι χαὶ τὸ διὰ φωνῆς ἐξαγγέλλειν τὸ
βούλημα παρὰ τοῦ θεοῦ λαθοῦσα, ὁδῷ πορεύεται διὰ
τῶν πραγμάτων ἡ φύσις σημεῖά τινα τοῖς οὖσι δ.ὰ
τῆς ποιᾶς τῶν φθόγγων διαφορᾶς ἐπιθάλλουσα. Καὶ
ταῦτά ἐστι τὰ παρ᾽ ἡμῶν λεγόμενα ῥήματά τε xol
ὀνόματα οἷς τὴν δύναμιν τῶν πραγμάτων διασηµα(-
νοµεν. Κἂν λέγηται παρὰ τοῦ Μωῦσέως πρὸ τῆς τῶν
χαρπῶν Ὑενέσεως ὁ χαρπὸς, καὶ πρὸ τῶν σπερµάτων
τὰ σπέρματα. οὐκ ἑλέγχει τὸν ἡμέτερον λόγον, οὐδὲ
μάχεται τοῖς περὶ τῆς ἐπινοίας εἰρημένοις fj τοῦ νη-
µοθέτου διάνοια. "O γὰρ ἡμεῖς πἐρας ὀνομάνομεν
τῆς παρελθούσης γεωργίας χαρπὺν λέγοντες, ἀρχὴν
δὲ τῆς µελλούσης σπέρµα προσαγορεύοντες, τοῦτο τὸ
πρᾶγμα τὸ τοῖς ὀνόμασιν ὑποχείμενον, εἴτε olzov,
εἴτε τι ἄλλο τῶν διὰ σπορᾶς πληθυνόντων, διδάσχει
ph αὐτομάτως γενέσθαι, ἀλλ' ἐν θελήµατι του πε-
ποιηχότος μετὰ τῆς δυ)άµεως ταύτης ἀναφυῆηναι'
ὥστε τὸν αὐτόν τε γίνεσθαι χαρπὸν, ἑαυτόν τε πάλιν
ἄγειν σπέρµα Ὑινόμενον, xal τῷ περιττεύοντι τρέφειν
tbv ἄνθρωπον, φύεται δὲ κατὰ τὸ θεῖον βούληµα πρᾶ-
γµα οὐχ ὄνομα. Ὥστε τὸ μὲν xa0' ὑπόστασιν ὃν
πρᾶγμα τῆς τοῦ πεποιηχκότος δυνάµεως ἔργον εἶναι,
τὰς δὲ γνωριστιχὰς τῶν ὄντων φωνὰς, δι ὧν τὰ χαθ᾽
ἕχαστον πρὸς ἀχριδή τε καὶ ἀσύγχντον διδασκαλἰαν
ἐπισημειοῦται ὁ λόγος, ταῦτα τῆς λογικῆς δυνάµεως
ἔργα τε καὶ εὑρήματα ᾿αὐτὴν δὲ ταύτην τὴν λογικὴν
δύναμίν τε xal φύσιν, ἔργον θεοῦ. Καὶ ἐπειδὴ τὸ λο-
γιχὸν ἐν πᾶσιν ἀνθρώποις , ἀναγχαίως κατὰ τὰς τῶν
ἐθνῶν διαφορὰς, καὶ αἱ τῶν ὀνομάτων διαφοραὶ θεω-
ροῦνται. El δή τις ἀνθρωπ'χκῶς τὸ φῶς, ἢ τὸν obpa-
vov, 3) τὴν γῆν, f τὰ σπέρµατα παρὰ τοῦ Θεοῦ προσ-
ειρῃσθαι λέχοι, πάντως ὅτι χατὰ μίαν τινὰ γλὠσσης
ἰδιότητα γεγενᾶσθαι χκατασχευάσει τὸν λόγον. Τίς
οὖν αὕτη, δειξάτω. Τὸν γὰρ ἐχεῖνο γινώσχοντα, xal
τοῦτο μὴ ἀγνοεῖν πάντως οὐχ ἔξω τοῦ εἰχότος ἐστι.
Καὶ γὰρ καὶ ἐν τῷ Ἰορδάνῃ μετὰ την τοῦ Πνεύματος
δύναμιν, χαὶ πάλιν ἐν ἀχοαῖς τῶν Ἰουδαίων, καὶ Ev
τὴ μεταμορφώσει, φωνὴ γίνεται ἄνωθεν διδάσχουσα
τοὺς ἀνθρώπους, καὶ σχΏµά τι μὴ τὸ φαινόµενον οἵε-
Ἴσθαι µόνον, ἀλλὰ xai τὸν ἀγαπητὸν }ὸν τοῦ θεοῦ
πιστεύειν εἶναι ἀληθηῆ. Τοιαύτη φωνὴ πρὸς τὴν τῶν
ἀχουόντων σύνεσιν ἓν τῷ ἀερίῳ σώματι παρὰ τοῦ
θεοῦ διετυπώθη κατὰ τὴν ἐπικρατοῦσαν τῶν φθεγχο;
µένων συνῄθειαν γενοµένη. Οὕτω τοῦ θεοῦ, τοῦ
πάντας θέλοντος σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν dAn-
θείας ἐλθεῖν, πρὺς τὸν σχοπὸν τῆς σωτηρίας τῶν
ἀχουόντων kv τῷ ἀέρι τὸν λόγον ἀρθρώσαντος, χτθὠς
φησι xai πρὸς τοὺς Ἰουδαίους ὁ Κύριος τοὺς οἱομέ-
νους βροντὴν γεγονέναι͵, διὰ τὸ v ἀέρι συστῆναι τὸν
Ίχον, ὅτι Οὐ δι ἐμὲ ἡ φωνὴ αὕτη Τέγονεν, ἀλλὰ
δὲ ὑμᾶς. Πρὸ δὲ τῆς τοῦ παντὸς συστάσεως οὐδενὸς
ἔντος τοῦ ὑποδεχομένυν τὸν λόγον, f| σωματώδους
στοιχείου τινὸς τοῦ τυπῶσαι τὴν ἔναρθρον δυναµένου
φωνὴν, ὁ λέγων ῥήμασι τὸν Θεὸν χεχρῆσθαι, πῶς
ἀποδώσει τὸ εἰχὸς τῷ λόγῳ; Αὐτὸς ἀσώματος, ἡ χτί-
? Matth, iu, 47 ; Marc. 1,9: Luc. ix, 5. 9 | Timoth. iun, 4.
fecit adepta matura seipsam movet οἱ deducit, ad
quodcunque libitum cst motum efficiens (nisi forte
gressus hominis a Domino dirigi dicantur), sic
loqui posse, et sonos edere ac per vocem volun-
tatem enuntiare a Deo cuim accepit, viam pergit
natura per res signa quaedam rebus certa quadam
sonorum differentia imponens. Et bxc sunt quz
a nobis dicuntur verba et nomina quibus rerum
vim siguificamus. Et licet a Mose arie fructuum
generationem dicitur fructus, et ante seminum
ortum semina, non tamen hoc nostrum refellit
sermonem, neque his quz dicta sunt de commen-
tatione repugnat legislatoris sententia. Quod enim
nos terminum agricullure preterite fructum no-
D minamus, principium vero futurze semen appellamus,
hanc rem qux nominibus subjicitur, sive frumen-
tum, sive aliquid eorum qua per sationem multi-
plicantur, docet non casu et fortuito gigni, sed
ejus qui fecit voluntate cum hac vi productum
esse: ita ut idem fructus nascatur, seipsumque
rursus producat, cum lit semen, et ευ quod exsu-
perat bominem alat; divina autem voluntate res
non nomen nascitur. Quare res quidem qu: sub-
.8tal couditoris opus est virlutis, voces vero qua
res ipsas notiflcant, per quas singula ad exactam
et inconfusam doctrinam sermo designat, hae sunt
logic: facultatis opera et inventa. Hiec autem ipsa
disserendi οἱ ratiocinandi facultas et natura Dei
est opus. Et quoniam omnibus hominibus ratioci-
nandi facultas inest, necessario secundum gentium
varietates, etiam nominum differentiz spectantur.
Quod si quis bumanitus lucem, vel colum, vel
terram, vel semira a Deo appellata fuisse asserat,
procul dubio secundum unam aliquam linguz pro»
prietatem factum esse sermonem astruet. Quznam
igitur hzc, demonsuet. Eum enim qui illud co-
gnoscit, et hoc non ignorare plane est verisimile.
Etenim in Jordane post Spiritus potentiam, et rur-
&us in auribus Judsorum, atque in transfigura-
tione vox fit desuper docens homines no quod
apparebat figüram essc simplicem existimarent, sed
etiam dilectum Filium Dei veruin esse crederent ?*.
Hujusmodi vox ad audientium intelligentiam in
D aereo corpore a Deo formata est, secundum inva-
lescentem loquentium | consuetudinem facta. Sic
eliam cum Deus, qui ommes vul salves fieri el
ad agnitionem veritatis venire **, ad scopum salutis
audientium in aere sermonem articulasset, quem-
admodum ait. ad Jud;cos Dominus tonitru. exse fa-
cium putantes, quia in acre sonus steterat, quin,
Non propter me hec vox [acta est, sed propter 905 ^,
Ante vero universi constitutionem cum nullus esset
qui sermonem susciperet, vel corporeum elemen-
twm quod possel vocem articulatam exprimere,
qui dicit Deum verbis usum fuisse, quomodo qucd
» Joan. x 1, 29.
995
incorporeus est, creatura nón erat, nihil circa
ipsum materiale ratio permittit intelligere, nondum
qui per auditum adjuvarentur ulli erant, homini-
bus autem non exsistentibus, neque ullus loquendi
modus secundum! gentis alieujus proprietatem ef-
formatus erat prorsus. Qui igitur ad exilem et
nudam litteram spectat, quibus rationibus hunc
fuleit, ac si Deus hzc verba et sensa loqueretur?
Quinetiam ex his cognoscere licet vanitatem eo-
rum qui talia loquuntur. Quemadmodum enim
elementorum nature, qux sunt opus ejus qui feci!,
omnibus eodem modo apparent, nullaque secundum
sensum lominibus est differentia in ignis, vel
aeris, vel aqu: participatione, sed una est et im-
immobilis in omnibus natura, eodem- modo operans,
et in nulla re propter eorum qui participant di'-
ferentias immutata : sic et nominum positio, si
quidem a Deo esset rebus applieata, omnibus esset
eadem. Nunc autem rerum natura, utpote a Deo
fix, manet immobilis ; voces autem horum sigui-
ficativae. ad tot linguarum differentias divisz sunt,
ut. neque imnultitudinem numerare facile sit. Quod
8i quis confusionem qux in exstructione turris ac-
cidit ut dictis contrariam profert, neque illic Lin-
δις. hominum facere Deus dicitur, sed quz erat
eam confundere, ut non omnes unam omnium
audirent **. Quandiu enim erat eadem vita, et
nondum inu multas gentium differentias dispertiti
fucrunt, una voce eodemque sermone utens simul
vivebat omnium hominum plenitudo; postquam vero
. divina voluntate oportuit omnem ab homiuibus ter-
ram babitari, tunc divulsi secundum vocis commu-
nionem alii alio dispersi fuerunt, et cum alio et
alio verborum et vocis charactere conjuncti et
accommodati fuerunt, eonciliatricem quamdam mu-
tue concordie sermonis consonantiam sortiti, in
rerum quidem cognitione non discordantes, sed in
nominuim forma differentes. Non enim quid aliud
apud alios lapis, vel lignum videtur, sed apud
singulos iaterie nomina differunt. Quare sermo
nobis fixus manet, qui voces humanas nostre men-
lis sive iutelligentiz: inventa esse delinit. Neque
enim a principio quandiu consonum sibi ipsi huna-
S. GREGORII NYSSENI
rationi consentanenm est sermoni suo reddet ? ipse Α σις o5x ἦν, οὐδὲν περὶ αὖ -ὃν ὑλῶδες 6 λόγος ἐννοεῖν
996
δίδωσιν, ol ὠφεληθέντες ἂν διὰ τῆς ἀχοῆς, οὕπω συν-
ἐστησαν, ἀνθρώπων δὲ μὴ ὄντων, οὐδὲ διαλέχτου τρό-
vo, Χατά τινα ἔθνων ἰἱδιότητα τετύπωτο πάντως. Ὅὸ
τοίνυν πρὸς τὸ γράµµα φιλὸν βλέπων, τίσι λογισμοῖς
τῇ τοιαύτῃ διανοίᾳ παρίσταται ὡς τοῦ Θεοῦ ταῦτα
φθεγγομένου τὰ ῥήματά τε xai τὰ νοήµατα;
Καΐτοι xai διὰ τούτων volo τις ἂν τὸ µάταιον
«τῶν τὰ τοιαῦτα λεγόντων. Ὥσπερ γὰρ αἱ τῶν στοι-
χείων φύσεις ἔργον οὖσαι τοῦ πεποιηχότος, πᾶσιν
ὡσαύτως φαίνονται, xal οὐδεμία χατὰ τὴν αἴσθησιν
τοῖς ἀνθρώποις Eat διαφορὰ ἐν τῇ τοῦ πυρὸς, 9) τοῦ
ἀέρος. Ἡ τοῦ ὕδατος µετουσίᾳ, ἀλλὰ µία bati xal
D ἀχίνητος ἐπὶ πάντων ἢ Φύσις, ὡσαύτως ἑνεργοῦσα
χαὶ οὐδὲν πρὸς τὰς διαφορὰς τῶν µετεχόντων ἆλ-
λοιουμένη» οὕτως χαὶ ἡ τῶύ ὀνομάτων θέσις, εἴπερ
Tv ἐχ τοῦ θεοῦ τοῖς πράγµασιν ἐφηρμοσμένη, πᾶσιν
ἂν fj αὐτὴ fjv. Νννὶ δὲ τὸν τῶν πραγμάτων f) φίσις ἅ-
τε 5h παρὰ τοῦ Θεοῦ πεπηγυῖα, μένει áxivr too, αἱ δὲ
σημαντικαὶ τούτων φωναὶ πρὸς τοσαύτας γλωσσῶν
διαφορὰς διεσχίσθησαν, ὡς μηδὲ ἀριθμήσασθαι τὸ
κλῆθος εὔχολον εἶναι. EL δέ τις τὴν ἐπὶ τῆς Ίπυργο-
ποιῖας σύγχνσιν, ὡς ἐναντιουμένην tol; εἱρημένοις
προφέρει, οὐδὲ ἐχεῖ ποιεῖν λέγεται γλώσσας ὁ θεὺς
τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ συγχεῖν τὴν οὖσαν ὡς ἂν μὴ
πάντες πάντων ἀχούοιεν. "Eug γὰρ ἣν πᾶσι xav
αὐτὸν ἡ ζωὴ, χαὶ οὕπω πρὸς πολλὰς ἐθνῶν διαφορὰς
ἐμερίσθησαν, pid συνέζων φωνῇ πάντων ἀνθρώπων
τὸ πλήρωμα * ἐπεὶ δὲ κατὰ θείαν βούλησιν ἔδει πᾶσαν
ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων χατοιχηθῆναι τὴν γῆν, τότε δια-
απασθέντες χατὰ ἣν τῆς φωνῆς χοινωνίαν ἄλλος
ἀλλαχη διεσπἀάρησαν, xai πρὸς ἄλλον xaY ἄλλον ya-
ραχτῆρα ῥημάτων xai φωνῆς μεθηρµόσθησαν συνδὲ-
τιχἠν τινα τῆς πρὸς ἀλλήλους ὁμονοίας τὴν ὁμοφωνίαν
λαχόντες, πρὸς μὲν τὴν τῶν πραγμάτων o0 διαφω-
νοῦντες γνῶσιν, πρὸς δὲ τὸν τῶν ὀνομάτων τύπον bur-
φερόμενοι. O9 γὰρ ἄλλυ τι παρ ἄλλοις ὁ λίθος, f τὸ
ξύλον δοχεῖ. διάφορα δὲ παρ) ἑχάστοις τὰ τῆς Dine
ὀνόματα. "Doce μένει πάχιος ἡμῖν ὁ λόγος, ὁ τὰς
ἀνθρωπίνας φωνὰς τῆς ἡμετέρας διανοίας εὑρήματα
εἶναι διοριζόµενος. Οὔτε γὰρ ἐξ ἀρχῆς ἕως ὁμόφω-
νον ἅπαν ἣν ἑαυτῷ τὸ ἀνθρώπινον, Θεοῦ ῥημάτων
num genus universum fuit, verborum Dei aliquam py τινὰ διδασχαλίαν γεγενῆσθαι τοῖς ἀνθρώποις παρὰ
doctrinain factam esse hominibus ex Scriptura
didicimus; neque postquam in varias linguarum
differentias disperiiti fuerunt bomines, quomodo
quisque loqueretur divina lex prastituit, sed vo-
lens Deus homines diversis uti linguis, naturam
dimisit, ut pergeret pro arbitrio apud singulos
sonum articulare ad explanationem hominum.
Itaque Moses, multis seculis post turris eedifica-
tionem nztus, una ex posterioribus lingua usus
est, historice nobis mundi creationem exponens,
aque aliquas voces Deo applicat, sua ipsius voe
in qua institutus fuit et assuctus ο enarrans,
? Gen. xi, 4, sqq.
τῆς Γραφῆς pepaüfjxagsv* οὔτε εἰς ποικίλας Υλωσ”
σῶν διαφορὰς διατµηθέντων, ὅπως ἂν ἕχαστος φθέγ-
γοιτο Octo; ἑπεστάτησε νόμος, ἀλλὰ θελήσας ὁ θεὺ;
τοὺς ἀνθρώπους ἐν ἄλλαις γενέσθαι γλὠσσαις, ἀφηχεν
ὁδῷ τὴν φύσιν πορεύεσθαι, χατὰ «b ἀρέσκχον διαρ-
θροῦσαν παρ᾽ ἑχάστοις τὸν χον πρὸς τὴν τῶν ὀνομά-
των σαφῄήνειαν. 'O τοίνυν Μωῦσῆς, πολλαῖς ὕστερον
γενεαῖς τῆς πυργοποιῖας γενόμενος, pud τῶν μετὰ
ταῦτα χέχρηται γλώσσῃ, ἱστορικῶς τὴν χοσµοχενίαν
ἡ μῖν διηγούµενος, xal τινας τῷ θεῷ προσάπτει φωνὰε,
τῇ ἑαυτοῦ γλώσσῃ xa0' fjv πεπαίδευτό τε xal συνεί-
θιστο ταῦτα διεξιὼν, χαὶ οὐχ ἀλλάσσων τὰς τῷ
907 CONTRA EUNOMIUM , LID. XII. 998
Θεοῦ qox; ἀλλοιοτρόπῳ τινὶ xat ξενίζοντι φωνῆς A nec Dei voces immutans alio quodam et peregrino
χαραντῆρι, ὥστε διὰ τοῦ ξένου τῆς συνηθείας xal
παρηλλαγμένου τῶν ὀνομάτων, αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ εἶναι
τὸς φωυνὰς χατασχευάζειν, ἀλλά τῇ συνήθει ypo-
µενος Ὑλώσσῃ, ὁμοίως tá τε ἑαυτοῦ xal τὰ τοῦ
θεοῦ διεξέρχεται. Φασὶ δέ τινες τῶν ἐπιμελέστερον
ταῖς Γραφαῖς ἐπτχολουθηχότων μηδὲ ἀρχαῖζειν τὴν
Ἑθραίων φωνὴν χαθ᾽ ὁμοιότητα τῶν λοιπῶν, ἀλλὰ
μετὰ τῶν ἄλλων θαυμάτων, xat τοῦτο τοῖς "Iopay-
Σίταις θαυματοποιηθΏηναι, τὸ τὴν γλῶσσαν ταύτην
ἀθρύως µετὰ τὴν Αἴγυπτον σχεδιασθῆναι τῷ ἔθνει.
Καὶ τί; ἐστι τοῦ Προφήτου λόγος τὸ το'οῦτον πιστού-
ptvo, * "Ev Υὰρ tq ἐξε1θεῖν αὐτὸν, φποὶν, ἐκ γῆς
Δἱέπτου, tÓte yloccar Tv οὐκ ἔγγω ἤκουσεν.
Ei οὖν ᾿Εδραῖος Μωῦσῆς, τελευταία δὲ τῶν ἄλλων ἡ
τῶν Ἑδραίων φωνη, ὁ μετὰ τὴν τοῦ χόσµου σύ-
σ-ασιν ὕστερον γεγονὼς, xal τῇ χατ᾽ ἑαυτὸν φωνῇ
τὰς τοῦ θεοῦ διηγούµενος ῥήσεις, ἀρ᾽ οὐχὶ σαφῶς
διδάσχει τὸ ph τοιαύτην φωνὴν τὴν χατὰ ἄνθρωπον
σχηματιζομέντν ἀναγράφειν ἐπὶ Θεοῦ. ἀλλὰ ταῦτα
μὲν λέγειν διὰ τὸ μηδὲ δυνατὸν εἶναι τὸ νοτθὲν
ἑτέρων εἰπεῖν f] ἀνθρωπίναις φωναῖς ' σηµαίνειν δὲ
διὰ τῶν λεγομένων θεοπρεπῆ τινα χαὶ µεγαλοφυε-
στέραν διάνοιαν; Τὸ γὰρ οἴεσθαι τῇ "E6patót γλὠσσῃη
τὸν Θεὸν κχεχρῆσθαι, μηδενὸς" ὄντος τοῦ τοιαύτης
Ψωνῆς ἐπαῖοντος, οὐκ οἶδα πῶς ὁ λελογισμένος συν-
4ῄσεται. "Ev ταῖς Πράξεσι μεμαθέχαμεν διὰ τοῦτο
τὴν θείαν δύναμιν εἰς πολλὰς διεσχἰσθαι φωνὰς, ὡς
ἂν μτδεὶς τῶν ἑτερογλώσσων ἀποστεροῖτο τῆς ὠφε-
λείας. 0 δὲ cb; mob τῆς κτίσεως ἀνθρωπικῶς διε-
λέγετο, τίνα ὠφελεῖν µέλλων ἐκ τῆς τοιαύτης φωνῆς ;
τὸ μὲν γὰρ συνδιατίθεσθαι τῇ τῶν ἀχουόντων δυ-
νάµει τὸν λόγον πρὸς τὸν τῆς ὠφελείας σχοπὸν, οὐδὲ
ἄν τις ἀνάξιον τῆς θείας εἶναι φιλανθρωπίας ὑποτο-
πῄσειεν, ἐπεὶ χαὶ Παῦλος ὁ μιμητὴς τοῦ Κυρίου πρὸς
τὰς τῶν ἀχουόντων ἕξεις, οἶδεν ἁρμοδίως τὺν λόγον
µεταχειρίκεσθαι’ γάλα τοῖς νηπίοις γινόµενος, xal
στερεὰ τοῖς τελείοις τροφἠ. Τὸ μηδενὸς χατορθο»-
µένου σχοποῦ διὰ τῆς τοῦ λόγου τοιαύτης χρήσεως,
ἔπειτα χατασχευάζξειν τοιάδξ τινὰ ῥήματα τὸν Oshv
ἐφ᾽ ἑαυτοῦ ῥαψωδςῖν, οὐχ ὄντος τοῦ δεομένου τῆς διὰ
«tv τοιούτων φωνῶν σημασίας, οὐκ οἱδᾷ πῶς ἐστι
pl χαταγέλαστον ἅμα xai βλάσφημον τὸ votoutov
οἵεσθαι. Οὔτε οὖν Ἑδραία τοῦ Θεοῦ ἡ φωνὴ, οὔτε
xa0' ἑχάτερόν τινα τύπον τῶν Ev τοῖς ἔθνεσι νενοµι-
δαµένων προφεροµένη, ἀλλ᾽ ὅτοι τοῦ θεοῦ λόγοι παρὰ
κοῦ Μωῦσέω:ς, fj τῶν προφητῶν ἀνεγράφησαν, ἑν-
δείξεις εἰσὶ τοῦ θείου θελήµατος, ἄλλως χαὶ ἄλλως
χατὰ τὴν ἀξίαν τῶν µετεχόντων τῆς χάριτος τῷ χα-
θαρῷ τε xai ἠγεμονικχῷ τῶν ἁγίων ἑλλάμπουσαι.
Οὐχὖν ἐφθέγγετο μὲν 6 Μωῦσῆς ὡς ἐπεφύχει τε
x33 ἔπεπαίδευτο" προσετίθει δὲ τῷ zip τὰς φωνὰς
ταύτας. χαθὼς εἴρηται πολλάχις, διὰ τὸ νηπιῶδες
τῶν ἄρτι τῇ θεογνωσίᾳ προσαγοµένων, πρὸς ἑναργῇ
τε παράστασιν τοῦ θείου βουλήµατος, xal ὡ; ἂν
αὐπειθεστέρους ἀπεργάσαιτο τοὺς ἀχούοντας τῇ ἀξιο-
πιστία τοῦ εἱρηχότος δυσωπουµένους.
* Psal. txxx, 0. ** Hebr. v, 12.
B
C
vocis charactere, ita ut peregrinis et inusitatis
nominibus ipsius Dei voces esse przstruat, sed
familiari utens lingua, similiter et qux sua sunt
et qua ipsius Dei enarrat. Quidam autem qui
exacliorein. Scripturarum cognitionem sunt asse-
cuti asserunt linguam Hebraicam non ita vetusta-
tein. redolere sicul relique, sed cum aliis miraculis
el hoc lsraelitis miraculose accidisse, nempe lin-
guam hanc confertim simul post egressionem ex
JEgyptu genti extemporalem faetam fuisse. Et
nescio quis Prophetz sermo tale quid conürmat ;
nam, Dum επ /Egypto ipse egrederetur, tunc, in-
quil, linguam quam non noverat audivit 9. Si
igitur Moses Hebraeus, aliis autem posterior est
llebrz:orum lingua, qui longe post mundi consti-
tutionem natus est, et qui propria lingua Dei
locutiones enarrat, an non clare docet, hanc talem
vocem ad humanum modüm figuratam Deo non
ascribere, sed hac quidem dicere, quia fieri non
possit ut quo( cogitatum est aliter quam vocibus
humanis exprimatur; per ea autem quz dicuntur
Deo decoram et magnificam quamdam intelligen-
tiam siguificare? Siquidem putare Deum lingoa
llebraica usum fuisse, cuin nullus esset qui talem
vocem audiret, nescio quomodo qui recta ratione
usus fuerit assentietur. In Actis apostolorum di-
dicimus, idcirco vim. divinam in multas linguas
divisa fuisse, ut nullus eorum qui diversis linguis
uterentur utilitate privaretur. Deus aulem ante
creationem humano more disserebat, quemnain
hac tali voce adjulurus? sermonem enim affectio-
nem quamdam habere cum audientium facultate
ad utilitatis scopum, nullus divina benevolentia
erga genus humanum esse indignum suspicatus
fuerit, quoniam Pauls Domini imitator ad au-
dientium babitus uovit convenienter et accommo-
date sermonem administrare, lac quidem parvulis
factus, adultis vcro et perfectis cibus solidus **,
Quod si cum nullus dirigatur scopus per talem
sermonis usum, quis astruat Deum in seipso certa
quaedam verba consuere, si non est qui cgeat
siguificatioue qwe fit yer ejusmodi voces, haud
scio quomodo non hoc liceat ridiculum simul et
impium convitium putare. Neque igitur llebrza
Dei vox, neque secundum aliam formam eorum
que in gentibus usu fecepia sunt, proferebatur,
scd quicunque Dei serwones a Mose vel prophetis
descripti sunt, diving volunt itis sunt indicationes,
alitcr atque aliter pro ratione eorum qui graue
fiun! participes, sanctorum puro et rationis tenenti
principatum intellectui iilucescentes. Ergo loquo-
batur Moses sicut natus erat et eruditus; Deo
autem attribuebat has voces, ut dictum est sapis,
propter puerilem imbecillitatem eorum qui ad Dei
cognitionem adducebantur, et ad evidentem et
olaram diving voluntatis expressionem, et ut obe-
099
S. GREGORII NYSSENI
1000
dientiores et 3d parendum faciliores efficeret auditores, veritos auctoritatem et dignitatem ejus
qui ipsos esset allocutus.
Sed negat Eusomius, qui talia in nos convitia A
profert, qui illicite et nefari: consuetudinis est
bsres ct patronus; conversa enim contumelia in
ipsius ignominiam propriis eum verbis excipiam.
Sed ipsum sibi Mosem testimonio suo patrocinari
confirmat, quod videlicet a Deo qui naturam con-
didit, et eorum qua nominantur et nominum usus
hoiniuibus datus est, et quod eorum quzx data sunt
appellatio utentium generatione est superior, sic
omnia ad verbum locutus , siquidem proprium
pactus est aliquem Mosem, 4 quo hzc erudita do-
cetur, atque illinc incitatus talibus confidit sermo-
nibus, quod Deus lege sancit, sicut hic ipse dicit,
hominum dictiones, sic jubens et aliter prohibens
rebus voces imponi utatur pro suo arbitratu nugis,
adjutorei habens sermonis occultum istum Mosem.
Quod si so:us est Moses, cujids Scriptura cummunis
est disciplina his qui divinum sermonem 'docti sint,
condemnationem accipiemus, si a Mosis lege red:r-
guimur. Übinam ergo de verbis et nominibus legem
invenit? In ejus scriptis proponitur mundi creatio,
et deinceps hominum generationum recensio, et
quarumdam rerum historia, et varia legislatio,
deque bis quz& ad verum Dei cultum pertinent, et
qua im vite ratione sunt observanda, hzc sunt
Mosis Scripture precipua capita. Quod si hic au-
tumat esse aliquam verborum legislationem, osten-
dat legein, οἱ ego tacebo. Sed non posset dicere;
non enim clarioribus omissis confirmationibus illa
'ÀXX ob. φησιν ὁ Εὐνόμιος, ὁ τοιαύτας χαθ ἡμῶν
τὰς λοιδορίας προφέρων, ὁ τῆς ἐχθέσμου συνηθείας
χληρονόμοςτε xat συνήγορος ὑπαλλάξας vp viv ὕδρ.ν
εἰς ἀτιμίαν τοῖς ἰδίοις αὑτὸν δεξιώσοµαι. "AX. αὐ-
τὸν αὐτῷ μαρτυρεῖν τὸν Μωῦσέα διϊσχυρίσεται, παρὰ
τοῦ δηµιουργήσαντος, τὴν φύσιν δεδωρῆσθαι tol;
ἀνθρώποις τῶν τε ὀνομαζομένων χαὶ τῶν ὀνομάτων
τὴν χρῆσιν, xaY τήν Ye τῶν δεδοµένων χλΏησιν ἄνω-
τέραν εἶναι «f τῶν ypupévow γενέσεως, οὑτωσὶ
πάντα χατὰ λέξιν eine v* εἰ μὲν οὖν ἴδιον κέχτηταί
τινα Μωῦσέα παρ σὖ τὰ cook ταῦτα διδάσχεται,
κἀχεῖθεν ὁρμώμενος τοῖς τοιούτοις ἐπιθαρσεῖ τῶν
λόγων, ὅτι Geb; διαθεσμοθετεῖ, χαθὼς οὗτας αὐτός
φησι, τῶν ἀνθρώπων τὰς ῥῆσεις, οὕτωσί τε χελεύων,
χαὶ ἑτέρως ἁπαγορεύων τὰς ἐπὶ τῶν πραγμάτων
χεῖσθαι φωνὰς, χεχρῄσθω πρὸς τὸ δοχοῦν τοῖς λήροις,
σύμμαχον ἔχων τοῦ λόγου τὸν χρυπτὸν Μωῦσέα El
δῖ µόνον ἐστὶ Μωῦσης οὗ fj Γραφὴ ποινὺν µάθτµα
τοῖς τὸν θεῖον λόγον παιδευοµένοις ἐστὶ, δεξόµεθα τὴν
χατάγνωσινν εἰ ὑπὸ τῶν τοῦ Μωῦσέως ἑλεγχόμεθα
νόμων. Ποῦ τοίνυν τὸν περὶ ῥημάτων τε xal ὀνομά-
των εὕρατο νόµον; Ἐπ᾽ αὐτῶν ἐχθέσθαι τῶν γε-
γραμµένων, χοσµογένεια xat τῶν χαθεξης ἀνθρώπων
γενεαλογία, καὶ πραγμάτων τινῶν ἱστορία, xal d
ποιχίλη νοµοθεσία, περί τε τῶν χατὰ τὴν λατρείαν,
xai τῶν κατὰ τὸν βίον παραττρηµάτων. Ταῦτα τῆς
Μωῦσέως Γραφής τὰ χεφάλαια. El δέ φησιν οὗτος
εἶναί τινα ῥημάτων νοµοθεσίαν, δειξάτω τὸν νόµον,
χἀγὼ σιωπήῄσοµαι. Ἁλλ' οὖχ ἂν εἰπεῖν ἔχοι οὐ γὰρ
persequeretur quibus ridiculus magis quam pro- C ἂν τῶν ἐναργεστέρων ἀφέμενος ἀποδςίξεων, ἐχεῖνα
babilis videretur his qui mente sunt przditi et sa-
piuut. Nam hoc putare esse pietatis caput, nempe
verborum inventionem Deo attribuere, cui párvus
ad celebrationem totus mundus, et quz in ipsosunt
miracula, quomodo non extrem» est fatuitatis,
magnis omissis ex humanis Deum magnificare ?
jussum creationem praecessit, dictum quidem a
Mose humano more, Deo vero convenienter et de-
core factum. Eorum igitur quie divina potentia sunt
constituta voluntas est effectrix; hane verborum
doctrinam accuratus et diligens Scripturarum co-
gnitor pronuntiat. Et perinde ac si Deus dixisset,
Fiat verbum, vel sermo constituatur, vel hoc
talem quamdam sortiatur appellationem, sic ad pa-
διεξῄει δι) ὧν καταγἐλαστος μᾶλλον, ἢ πιθανὸς ἑδόχει
τοῖς Υε νοῦν ἔχουσι. Τὸ γὰρ οἴεσθαι τοῦτο εἶναι τῆς
εὐσεθείας χεφάλαιον, τὸ, ῥημάτων εὕρεσιν προσµαρ-
τυρεῖν τῷ θεῷ, ᾧ μιχρὸς εἰς εὐφημίαν ὅλος ὁ x apo;
xal τὰ iv αὐτῷ θαύματα, πῶς οὗ τῆς ἑσχάτης
εὐηθίας ἑἐστὶ, τῶν μεγάλων ἀφέμενον ἐχ τῶν ἆνθρω-
πίνων σεμνύνειν τὸ θεῖον, Ἡρόσταγμα τῆς χτίσεως
χαθηγήσατο, ῥηθὲν μὲν παρὰ τοῦ Μωῦσέως ἀνθρωπι
X, bij MN 65 γενόµενον. Τὸ τοίνυν ποιητιχὸν
τῶν θείᾷ δυνάµει συνεστηχότων θέληµα ' τοῦτο /1-
µάτων διδασχαλίἰαν ὁ ἀχριθὴς ἐπιῖστωρ τῶν Γραφῶν
ἀποφαίνεται. Καὶ ὥσπερ εἰπόντος τοῦ θεοῦ, T'tvs-
θήτω ῥῆμα, f) συστήτω λόγος, 7) τόδε τοιάνδε λα-
χέτω τὴν χλῆσιν, οὕτως εἷς συνηγορίαν προδάλλετα
trocinium suarum nugarum proponit motionem illam D τῶν ἰδίων λήρων τὴν ὑποστατιχὴν τῆς χτίσεως ἐν tw
que est in divina voluptate rerum conditricem,
pra multa attentione Scripturarum et experientia,
Meque hoc sciens, quod intellectus impulsio vox
sspe 4 Scriptura sancta nominetur. Atque hujus
testis Moses ipse, quem passim detorquens in hae
parte ignoravit. Quis enim vel tantillum in ejus li-
brorum lectione versatus ignorat, quod populus
Israelitieus, qui nuper ex JEgypto fugerat, JEgy-
ptiorum incursum confertim in deserto vehementer
extimuit? Cum autem undique gravia ipsis pericula
objicerentur, illinc mari transitum obvallante, 4
tergo hostibus fugam impcdientibus, prophetam
θείῳ θελήµατι χίνησιν, ὑπὸ πολλῆς προσοχῆς τῶν
Γραφῶν xaX ἐμπειρίας οὐδὲ τοῦτο εἰδὼς, ὅτι xal
ὁρμῆ διανοίας φωνὴ πολλάχις παρὰ τῆς Γραφῆς
ὀνομάζεται. Καὶ τούτου µάρτυς Μωῦσῆς αὐτὸς, ὃν
πολλαχῆ περισύρων κατὰ τοῦτο tb µέρος ἡγνόησ.
Ti; γὰρ οὐχ οἶδε τῶν ὁπωσοῦν καθοµιληχότων «f βί-
θλῳ, ὅτι χατεπλάγησαν μὲν ἀθρόως kv τῇ ἑρήμῳ τὸν
Αἰγυπτίων τὴν ἔφοδον ὁ Ἱσραηλίτης λαὺς, ἄρτι tl
Αἴγυπτον ἀποδράντες; Ἡανταχόθεν δὲ προσφερομέ’
voy αὐτοῖς τῶν δεινῶν, ἐχεῖθεν τῆς θαλάσσης dx
τειχιζούσης τὴν πάροδον, κατόπιν τῶν πολεµίων τὴν
φυγἣν χωλνόντων, συστάντες πρὸς τὸν προφήτην τῇ”
4001
CONTRA EUNOMIUM , LiB. χι.
1002
ἁμηχανίας ταύτης ἐγεῖνον ἑπῃτιῶντο. Τοῦ δὲ παρα- A circumstantes propter illam difficultatem et consilii
µνθουµένου τοὺς χατεπτηχότας τῷ φόθῳ, καὶ εἰς προ-
θυμίαν παραθρασὂνοντος, γίνεται θεόθεν cuv) ὁνο-
μαστὶ τὸν προφΆτην προσκαλουμένη. Τί βοᾷς πρὸς
μέ; Καΐτοι γε πρὸ τῶν εἰρημένων οὐδεμιᾶς ὁ λόγος
ἐπιμέμνηλιι Μωῦσέως φωνῖς, à) f πρὺς τὸν θεὸν
τοῦ προθῄτου δ.άνοια, φωνή τις ὠνομάσθη κατὰ τὸ
σ.ωπώµενον ἐν τῷ κρυπτῷ τῆς καρδίας vofuatt
βοωμένη. El δὴ Μωῦστς βοᾷ µῆ φθεγγόμενος ὑπὸ
µάρτυρι τῷ τῶν ἁλαλήτων στεναγμῶν ἑπαῖοντι, τί
παινὸν, tl xoi τὸ θεῖον βούλημα γνοὺς ὁ προφήτης
ὡς δυνατὸν ἓν εἶπ-ῖν τε αὐτῷ xai ἡμῖν ἀχοῦσαι, διὰ
τῶν γνωρίµων ἡμῖν καὶ συν/θων ἑφανέρωσε λόγων,
διάλογον θεοῦ σωματικώτερον διαγράφων, οὐ ῥῆμασι
χινόμενον , ἀλλὰ διὰ τῶν ἔργων αὐτῶν ἐκφωνούμε-
νου; Ἐν ἀρχῇ ἐποίησε, qnot, ὁ θεὸς οὗ τὸ ὄνομα D
τοῦ οὐρανοῦ xoi τῆς γῆς, ἀλλὰ τὲν otpavóor καὶ
τὴν γῆν. Καὶ ἔἶπει[ενηθήτω cac, οὐχὶ προσηγορία
φωτός. kal ὃ.αχρἰνας τὸ φῶς ἀπὸ τοῦ σχότους,
éxd.lece , φησὶ», ὁ 8s0c τὸ cóc ἡμέρα, xal τὸ
σκότος ἑχά.]εσε γύλτα.
Τούτοις εἰκός ἐστι -ους ἑναντιουμένους ἡμῖν ἔπι-
σττρίνεσθαι. Συστίσοµαι γὰρ ὑπὲρ αὑτῶν τῷ λόγῳ,
xai τὰ παρξθέντα παρ ἑκείνων ἀνθυποίσω τῇ ἆχο-
λουθίᾳ τῆς ἐξετάσεως, ὡς ἂν ἱσχυρότερον ἡμῖν βε-
6αιωθείη τὸ δόγμα, μηδσμιᾶς ἀντιθέσεως ὀνεξετάστου .
παραλειφθείστς. 'Exá.lece , φπσὶν, ὁ θεὺς τὸ στε-
ῥέωμα obparóv, καὶ τὴν ξηρὰν ἑκάλεσε mv * xal
τὸ goc "par, καὶ τὸ σχότος ἐκά.εσε vóxca.
Πῶς οὖν ἐροῦσι, τῖς Γραφῆς ὁμολογούσης παρὰ τοῦ
Θεοῦ τεθεῖσθαι τούτοις τὰς χλήσεις , ὑμεῖς ἀνθρω-
«πίνης ἐπινοίας εἶναί φατε τὰ ὀνόματα; Τί οὖν πρὸς
ταῦτα ἡμεῖς; Πάλιν ἐπὶ τὸν ἰδιώτην καταφεύγομεν
λόγον, xal φαμῖν ὅτι ὁ πᾶσαν τὴν χτίσιν Ex τοῦ μὴ
ὄντος ἀγσγὼν εἰς οὐσίαν, πραγμάτων Eas δηµ,ουρ-
, iv ὑποστάσει θεωρουµένων, οὐχ ὀνομάτων ἀνν-
ποστάτων, Ev φωνῖς Ίχῳ xa qógu γλώττης συνιστα-
µένων * τὰ δὲ πράγµατα χατὰ τὴν ἐγχειμένην ἑχάστῳ
φύσιν χαὶ δύναμιν διά τινος σημαντικῆς qute ὀνο-
µάνεται, κατὰ τὴν ἐπιχωριάκουσαν Ev ἑχάστῳ ἔθνει
αυν/θειαν τῆς προσηγορίας τοῖς ὑποχειιιένοις ἆρμο-
ζομένης. ἸΑλλ' ἐπειδὴ τὰ πολλὰ τῶν tv τῇ κτίσει
θεωρυυµένων, οὐχ ἁπλῆν ἔχει τὴν φύσιν, ὡς ῥήματι
δυνα-ῶς ἔχειν ἐμπεριληφθῆναι τὸ ὑποκείμενον, ofov
ἐπὶ τοῦ πυρὺς ἄλλο μὲν ἔστι τῇ φύσει τὸ ὑποκείμενου
πρᾶγμα, ἕτερον δὲ τὸ στμαντιχὸν τοῦ πράγματος
ὄνομα, τὸ μὲν γάρ ἐστιν ἐχλαμπτιχὸν, xal χαυστιχὸν,
ξηρόν τε xai θερμαντιχὸν, xat ἀναλωτιχὸν τῆς ὕλης
fc ἂν περιδράξηται' τὸ δὲ ὄνομα φωνή τις βραχεῖα
διὰ μιᾶς αυλλαθῆς ἐχφωνουμένη: τούτου ἕνεχεν ὁ
διαιρῶν λόγος τὰς ἓν τῷ πυρὶ θεωρουµένας δυνάμεις
εε καὶ ποιότητας ἑχάστην ἰδίως χατονοµάνει, χαθὼς
ᾠθάσαντες εἴπομεν χαὶ οὐκ ἄν τις ὄνομα µόνον ἐπι-
6εθλῆσθαι τῷ πυρὶ εἴποι, ὅταν τις fj φανὸν, 1)
ἀναλωτιχὸν, 1) ἄλλο τι τῶν περὶ αὑτὸ θεωρουµένων
χατονοµάσῃ ' τῶν γὰρ Lv αὐτῷ φυσιχῶς ἑἐγχειμένων
δυνάμεων, σηµαντιχαίἰ εἶτιν αἱ τοιαῦται ᾷωνα!. Kazá
** Exod. xiv, 15. ** Rom. νι. 90.
ParnoL. Ga. XLV.
inopiam, illum incusabant. lpse vero cum attoni-
tos οἱ metu perculsos consolaretur, et ad alacrita-
tem animi οἱ fiduciam exhortaretur, a Deo fit vox
nominatim prophetam appellans : Quid clamas ad
me V ? Atqui antea nullius vocis quam Moses protu-
lisset, Scripturze sermo mentionem fecit : sed co-
gitatio quam propheta ad Deum erexerat, vox
qvidam nominata est, per silentium in. abscondito
cordis sensw clamans. Quod si Moses clamat nen
loquens, co teste qui gemitus audit inenarrabiles ** ;
quid novi, si etiam propheta cum divinam volun-
tatem novisset, quantum fas ei fuit et ei dicere ct
nobis audire, sermonibus nobis notis et. consuet s
patefecit, dialogum Dei corporalius describens, non
verbis factum, sed per opera ipsa enuntiatum ? Ja
principio, inquit ", fecit Deus, non nomen coli ct
terrze, sed celum et terram, Et dixit: Fiat lux, non
appellatio lucis. Et, discernens lucem a. tenebri:,
vocavit, inquit, Deus [ucem diem, et tenebras no-
ctem.
lis verisimile est adversarios nostros inniti.
Assentiar enim pro ipsis sermoni, et ab illis posita
postquam examinata fuerint, subinferam, ut. vali-
dius nobis confirmatum sit dogma, nulla oppo-
sitione indiscussa relicta. Vocavit, inquit, Deus fir-
mamentum ecelum, el aridam vocavit. terram, οἱ
lucem diem, εἰ tenebras vocavit noctem. Quomodo
igitur, dicent, Scriptura contfitente a Deo his rebus
c inditas esse appellationes, vos human: commen-
tationis esse dicitis nomina? Quid igitur nos ad
hec? Rursus ad nostrum simplicem confugimus
sermonem, et dicimus quod is qui omnem creatu-
ram ex niliilo produxit, rerum est opifex et con-
ditor qua im substantia cernuntur, non no:ninum
qua subsislere nequeunt, queque in vocis sono et
lingue strepitu solum consistunt ; res autem se-
cundum naturam et vim cuique inditam significa-
tiva voce aliqua nominantur, secundum usitatam
in quaque gente consuetudinem appellatione sub-
jextis congruente. Sed quoniam multa sunt qua
creata cernuntur, quz simplicem non habent natu-
ran, ita uL uno verbo subjectum possit compre-
hendi : velut in igne, aliud quidetu est natura res
D subjecta, aliud vero nomen rei significativum : hoc
enim est quid lucidum et quod urendi vim habet,
siccum et calefaciens, et quod materiam quam ap-
. prehenderit consumit: nomen vero vox quadam
brevis est, qu:€ una syllaba enuntiatur : h'jus
causa sermo qui dividit voces et zqualitates que
in igne cernuntur, unamquamque proprie nominat,
icut predixiuus, nec quisquam nomen solum igni
impositum esse dixerit, cum quis vel lucidum, vel
consumptorium, vel aliud quid eorum qua in ipso
spectantur, nominaverit : facultatum eniin qus in
ipso naturaliter insunt signilicativie sunt tales
voces. Eodem modo et in caelo, et in firmamento,
V Gen, 1, 5, $qq.
32
1705
S. GREGORII NYSSENI
1004
quamvis una natura in utroque nomine signiflcetur, A τὸν αὐτὸν τρόπον xal ἐπὶ τοῦ οὐρανοῦ , καὶ τοῦ στε-
tamen proprium quiddam eorum quz in lac crea-
tura (lunt, nominum differentia exprimit. Quare
uos ad lioc intuentes, aliud quid discimus coeli ap-
pellatione, aliud vero firmamenti. Cum enim sen-
sibilis creaturze terminum describit sertmno, post
quam intelligibilis et transmundana creatura. sucee-
dens desinit, comparatione cjus quod tangi non
potest et incorporcum est et forma caret, firmamen-
tum dicitur, principium et finis omnis materialis
substantiz:, Cum autem. inferiorum. corporum am-
bitum exquirimus, quo omnis materialis continetur
natura, hoc coelum appellamus quod visibilium om-
nium terminus efficitur. Eodem modo et in terra
arida, quoniam in ως duo eiementa deorsum ver-
git, et gravis natura distributa est, terram dico et
aquas, hxc quidem arid:e appellatio distinguit quo-
dammodo ab ea qualitate qux ex adverso ipsi re-
spondet ; oppositione euim ad id quod est humidum
arida cognominata est, cum divino mandato aquam
circeumfusam exuens in propria qualitate apparuit.
Nomen autem terre non amplius unius alicujus
earum qualitatum quz. in ipsa sunt, significantiam
demonstrat, sed per vim significativam qua huic
Ciclioni inest, omne complectitur, quod in hoc ele-
mento intelligitur, ut quod durum, quod densum,
quod grave, quod resistit, quod ad omnem fru-
ctuum et animalium nutritionem aptum est. lgitur
non 3 sermone cognominata est arida, ut sit loc
postremum ei nomen inditum. Non enim deposuit
per secundum | nomen ut arida. sit el dicatur, sed,
manente appellatione et hac et illa, utique nominum
propria quzdam subest significatio : hxc quidem
qua dividit ac distinguit a diversi generis natura οἱ
proprietate ; illa vero qui omnem qus in ipsa
spectatur polentiam complectitur : sic et in luce
ct die, sic rursus in nocte et tenebris invenimus,
non syllab:: sonum ab universi conditore factum,
sed rerum substantiam quas per has appellationes
coguoscimus. Solvuntur Dei voluntate lucis ingressu
tenebre prevalentes per primam creaturam ; sed
quoniam terra in medio comprelienditur, ac undi-
que eam diversorum elementorum ambitus sustinet,
sicut ait Job : Qui appendit terram super nihilum δὲ,
C
ρεώµατος, μιᾶς qoseu; ἓν ἑχατέρῳ τῶν ὀνομάτων
σηµαινοµένης, ἴδιόν xt τῶν Ev τῇ χτίσει ταύτῃ Γινομέ-
νων ἡ διαρορὰ τῶν ὀνομάτων παρίσττσιν. Ὥστε πρὸς
τοῦτο βλέποντας ἡμᾶς , ἄλλο τι μαθεῖν διὰ τῆς τοῦ
οὐρανοῦ προσγγορίας. ἕτερον δὲ διὰ τοῦ στερεώματος.
Ὅταν μὲν γὰρ τὸ πέρας τῆς αἰσθητῆς κτίσεως ὑπο-
γράφῃ ὁ λόγος, μεθ) ἣν ἡ νοητή τε χαὶ ὑπερκόσμιως
δ.αδέχεται λήξις , συγχρίσει τῇ πρὸς τὸ ἀναφὲς χα)
ἀσώματον καὶ ἀνείδεον, στερέωμα Αέγεται, fj &pyf «s
καὶ τὸ πέρας πάσης τῆς ὑλικῆς ὑπροστάσεως. "Όταν
δὲ thy τῶν ὑποκξιμένων περιοχη» ἐξετάνωμεν, ᾧ
πᾶσα ἡ ὑλικὴ περικρατεῖτα: φῦσις, οὐρανὸν τοῦτον
πρησαγορεύοµεν τὸν τῶν ὁρατῶν πάντων ὅρον ytvó-
piyov. Τὸν αὐτὸν τρόπον xal ἐπὶ τῆς γῆς καὶ τῆς
ξηρᾶς, ἐπειδὴ πρὸς 090 ταῦτα στο:χεῖα f; χατωφερῖς
καὶ βαρεῖα φύσις δ.εµερίσθη, πρός τε τὴν qr" gnus
χαὶ τὰ ὕδατα, ἡ μὲν τῆς ξηρᾶς προσηγορία, διασταλ-
τικ πως τῆς ἀντιστοιχούστης ποιότητος, τῇ γὰρ πρὸς
τὸ ὑυρὸν ἀντιπαραθέσει, ξηρὰ χατωνόμαστα:, ὅτε
ἀποδυσαμένη θείῳ προστάγµατι τὸ περιχεχυμένον
ὕδωρ , ἐπὶ τῆς ἰδίας ποιότητος Σφάνη. Τὸ δὲ τῆς YT;
ὄχομα, οὐχέτι μιᾶς τινος τῶν περὶ αὐτὴν ποιοτἑτων
τὴν σηµασίαν ἑνδείχνυται, ἀλλὰ πᾶν ἐμπεριλαμθάνει
διὰ τῆς ἑἐγχειμένης ἑμράσεως τὸ iv τῷ στοιχείῳ
νοπύµενον, οἷον τὸ ναστὸν, τὸ πυχνὸν, τὸ ἐμβριθὲς., τὸ
ἀντίτυπον, τὸ πρὸς πᾶσαν χαρπῶν τε xal ζώων àva-
τροφην ἐπιτίδειον. Οὐκοῦν οὗ μετωνομάσθη παρὰ
τοῦ λόγου ἡ ξηρὰ, πρὸς τὸ τελευταῖον ἐπινλτθὲν αὖ-ῇ
ὄνομα. OS γὰρ ἀπέθετο διὰ τοῦ δευτέρου ὀνόματος τὸ
ξτρὰ xal εἶναι καὶ λέγεσθαι, ἀλλὰ, μενούσης τες
χλήσεως xai ταύτης χἀκείνης, ἑκατέρῳ τῶν ὀνομάτων
ἰδία τις ὑπέστη σημασία ἡ μὲν, ἀντιδιαιρετιχὴ τῆς
ἑτερογενοῦς φύσεώς τε καὶ ἰδιότητος, fj δὲ περισχτιχὴ
πάτης τῆς ἐν αὐτῇ θεωρρυμένης δυνάµεως * οὕτως
καὶ ἐπὶ τοῦ curb; xal τῆς ἡμέρας, xai πάλιν ἐπὶ
τῆς νυχτὸς xai τοῦ σχότους εὑρίσχομεν, οὗ συλλ1-
60v Ίχον παρὰ τοῦ πο'ητοῦ τῶν ὅλων ἐπὶ τούτων
δημιουργούμενον, ἀλλὰ πραγμάτων ὑπόστασιν διὰ
τῶν προσηγοριῶν τούτων γινώσχοµεν. Λύεται χ1:ὰ
τὸ θέλημα τοῦ θεοῦ τῇ εἰσόδῳ τοῦ φωτὸς τὸ ἐπιχρᾶ-
τοῦν σχότος παρὰ τὴν πρώτην χτίσιν, τῆς δὲ γῆς ἐν
τῷ µέσῳ περισχεθείσης , καὶ τῇ πανταχόθεν τῶν Ezs-
ροφυῶν στοιχείων περιθολῇ ἑαυτὴν ἀνεχούσης, xaliux
necesse erat, cum per unam partem lux obiret et D φησιν ὁ Ἰώδ' ὅτι Κρεµάζων γῆν ἐπὶ μηδενὸς,
opposilam partem mole sua terra obstrueret, ut
relinqueretur aliqua pars tenebrarum per obumbra-
tionem. Quoniam vero perpetuo motu circa se polus
circumagit istam quz ex obumbratione advenit ca-
liginem, necesse fuit Deum hunc circularem am-
bitum ordinasse, ut mensura temporalis extensionis
lieret. llecautem mensura est nox et dies. Propterca
pro sua sapientia historice talia dogmata Moses no-
bis declarans, banc ex obstructione subeuntem cali-
ginem absque luce quidem et tenebris nominavit,
et eam quz fit continuo circum locum terrestrem,
ILcis ad tenebras mensuratam successionem, diem
*5 Job xxvi, 7.
ἐπάναγχες fv, χαθ᾽ ἓν µέρος τοῦ φωτὸς διοδεύοντος
ἀντιφραττούσης χατὰ τὸ ἀντιχείμενον ἐν τῷ ly
ὄγχῳ τῆς γῆς, ὑπολειφθῆναί τινα διὰ τοῦ ἀποσχιά-
σµατος μοῖραν τοῦ σχότους. Ττς δὲ ἀειχινήτου περ:
φορᾶς τοῦ πόλου συμπεριαγούσης ἑαυτῇ χατ᾽ ἀνάγ-
χην xai τὸν ix τοῦ ἁποσχιάσματος ἐπισυμθα[νοντα
ζόφον, thv ἐγχύχλιον ταύτην περίοδον τάξαι τὸν 8tt/
εἷς τὸ γενέσθαι µέτρον τῆς χρονιχῆς παρατάπως.
Τὸ δὲ µέτρον τοῦτό ἔστιν ἡμέρα xai νύξ. Διὰ τοῦ
χατὰ τὴν ἑαυτοῦ σοφίαν ἱστοριχώτερον τὰ τοιαῦτα τῶν
δογμάτων ὁ Μωῦσῆς ἡμῖν σαφηνίζων τὸν ἐδ ávi-
φράξεως ἐπεισιόντα ζόφον χωρὶς μὲν φωτὸς xal exi
1005
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
10^6
τους ὠνόμασε , xal τὴν ἀεὶ γινοµένην περὶ τὸ περἰ- A et noctem appellavit. Quare non qus jam vocata
ειον χῶρον τοῦ φωτὸς πρὸς τὸ σχότος ἔμμετρόν δια-
Soy nv, ἡμέραν xat νύχτα προσεΐπεν. "lacs οὐχὶ ἐπί-
κλητον τὸ φῶς ἡμέρα προσηγορεύθη, ἀλλ ὥσπερ
ἐγένετο φῶς, καὶ οὐχὶ φιλῆ προσηγορία φωτὸς, οὕτως
xai ἐγένετο τοῦ χρόνου τὸ µέτρον ἐπηκολούθησε δὲ
τῷ µέτρῳ τὸ ὄνομα, οὐχ ἐν ῥημάτων dw παρὰ τοῦ
πεποιηχότος γενόµενον , ἁλλ᾽ αὐτῆς τοῦ πράγματος
φύσεως ἐπισπασαμένης τῆν διὰ τὶς φωνῆς σηµασίαν.
Καὶ ὥσπερ εἰ τοῦτο σαφῶς εἴρητο παρὰ τοῦ νοµοθέ-
του, ὅτι πᾶν τὸ φαινόμενον καὶ ὀνομαξόμενον, οὐκ
αὐτοφυές ἐστιν οὐδὲ ἀποίητον, ἀλλ᾽ ἐχ θεοῦ civ
ὑπόστασιν ἔχει, ἀφ᾽ ἑαυτῶν ἂν συνεθήκαμεν, τὸ
πάντα τὸν κόσμον xal τὰ Ey αὐτῷ µέρη, xal τὴν ἐν-
θεωρουμένην τάξιν καὶ τὴν γνωριστιχὴν τῶν ὄντων
δύναμιν τὸν Ozby πεποιηκέναι" οὕτως xax δι ὧν εἶπε
πρὸς ταύτην ἑνάγει ἡμᾶς τὴν διάνοιαν εἰς τὸ πισ-
τεύειν τὸ μηδὲν τῶν ὄντων ἄναρχον εἶναι. Καὶ πρὸς
τοῦτο βλέπων, ὁδῷ xal τάξει τὰ καθεξῆς διεξέρχεται,
th» τῶν γεγονότων ἀχολουθίαν ἀπαριθμούμενος.
Ταῦτα δὲ οὑκ ἣν ἄλλως παραστήσασθαι τῷ λόγῳ, μὴ
δ.ὰ τῶν γνωριστικῶν ὀνομάτων τὴν σηµασἰαν ποιού-
µενον. Ἐπεὶ οὖν γέγραπται ὅτ, ἐχάλεσεν ὁ θεὸς τὸ
σῶς ἡμέραν, νοητέον, ὅτι ἐποίησεν ὁ θεὸς ix τοῦ
φοτὸς ἡμέραν, ἕτερόν τι οὖσαν χατὰ τὸν ἴδιον λόγον "
0) γὰρ ἂν τὸν αὐτὴν ἀποδοίης φωτὸς xal ἡμέρας
λόγον, ἀλλὰ φῶς μὲν τὸ ἐκ τοῦ ἑναντίου πρὸς τὸ -σχό-
τος νουύµενον * ἡμέρα δὲ, τὸ τοσόνδε τοῦ ἓν τῷ φωτὶ
διαστήµατος µἐτρον. Ὡσαύτως xaX νύχτα χαὶ σχότος
xatà τὴν αὐτὴν τοῦ λόγου διαίρεσιν κατανοῄσεις,
σχότος μὲν τὸ ἐξ ἑναντίου πρὸς τὸ φῶς νοούμενον C
ὁριξόμενος ΄ νύχτα δὲ τὴν xosfivbs τοῦ σχότους mtp:-
γραφἣν ὀνομάζων. Οὐχοῦν ἕῤῥωτα: διὰ πάντων ἡμῖν
ὁ λόγος, εἰ χαὶ μὴ τεχνιχῶς κατὰ τὰ σχήματα τῆς
διαλεχτιχῆς συγχροτῆται ' δεικνὺς ὅτι θεὸς πραγµά-
των ἐστὶ δημιουργὸς, οὗ ῥημάτων φιλῶν οὐ γὰρ
&xe(vou χάριν, ἁλλ᾽ fuv ἔνεχεν ἐπίχειται τοῖς πρἆγ-
µασι τὰ ὀνόματα.
Διὰ γὰρ τὸ μὴ πάντοτε δυνατὸν ἡμῖν εἶναι πάντα.
kv ὀφθαλμοῖς ἔχειν τὰ ὄντα, τὸ μὲν τι τῶν ἀεὶ πα-
ῥόντων γινώσχοµεν, τὰ δὲ τῇ µνήµῃ ἑναπογράφομεν.
Άλλως δὲ οὐχ ἔστιν ἀσύγχυτον φυλαχθῆναι ἡμῖν τὴν
μνήμην. μὴ τῆς τῶν ὀνομάτων σημασίας διαστελλού-
σης ἀπ ἀλλῆλων τὰ Σναποχεἰμενατῇ διανοία πράγματα.
θεῷ δὲ πάντα πάρεστι, xat οὐδὲν δεῖ µνήµης αὐτῷ πάν- p
των τῇ διορατιχῇ δυνάµει περικρατουµένων te xal
θεωρουµένων. Tío οὖν ἐπ᾽ αὐτοῦ χρεία ῥήματος ἢ ὀνόμα-
τος, αὐτῆς τῆς ἐν αὐτῷ σοφίας τε xal δυνάµεως, ἀσύγ-
χυτόν τε xai διαχεχριµένην τὴν τῶν ὄντων φύσιν πε-
ριεχούσης; Οὐχκοῦν παρὰ θεοῦ μὲν τὰ ὄντα xal ὑφεστῶτα
πάντα, τῆς δὲ ἡμετέρας ἕνεχεν ὁδηγίας, ἔπεστι τοῖς
οὖσι τὰ σηµειωτιχὰ τῶν πραγμάτων ὀνόματα. Ταῦτα
ἃ, χατὰ τὸ ἀρέσχον ταῖς τῶν ἀνθρώπων συνηθείαις
γίνεσθαίἰ τις εἰπὼν, οὐδὲν εἰς τὸν τῆς προνοίας πλημµ-
µελήσει λόγον. OO γὰρ τὴν φύσιν τῶν ὄντων Υίνεσθαι
παρ᾽ ἡμῶν, ἀλλὰ τὰ ὀνόματα λἐγομεν.Αλλως ὀνομά-
ζει τὸν οὑρανὺν 6 Ἑθραϊος, xaX ἑτέρως ὁ Χαναναῖος *
νοεῖ δὲ ὡσαύτως ἑκάτερος, οὐδὲν τῇ διαρορᾷ τῶν φθόγ-
Yu) περὶ τὴν κατανόησιν τοῦ ὑποχειμένου δ,ασφαλλό-
/
βιογαι lüx, dies appellata est, sed sicut facia e*t
lux, neque nuda lucis appellatio, sic etiam facta est
temporis mensura : mensuram autem seculum est
nonien, non ex verborum sono 4 conditore factum,
sed ipsa rei natura trahente sibi eam quz inest voci
significationem. Ac velut si a legislatore hoc aperte
dictumessct, quod omnequod apparet et nominatur,
non sponte natum neque non factum est, sed ex
Deo subsistentlam habet, cx nobis ipsis componere
facile potuissemus, nempe universum mundum οἱ
omnes qua in eo sunt parles, οἱ qui in ipso cerni-
tur ordinem ct vim, quie notificat ea qua sunt,
Deum fecisse : sic quoque per ca quz dixit ad hanc
nos inducit intelligentiam, ut credamus niliil eorum
quae sunt principio carere. Et ad lioc respiciens
via et ordine ea qux deinceps sequuntur enarrat,
productorum seriem enumerans. πο autem non
aliter quis sermone exprimere poterat, nisi Ίου
per nomina qu: rem indicant signilicaret. Quoniam
igitur scriptum est quod Deus vocavit lucem diem,
intelligendum est Deum ex luce diem fecisse, quae
est quid alterum secundum propriam rationem :
non enim eamdem reddideris lucis et dici definitio-
nem, sed lux quidem est quod ex contrario tenebris
oppositum intelligitur ; dies vero mensura tanta
intervalli quod est in luce. Similiter noctem οἱ te-
nebras per eamdem definitionis divisionem co-
gnosces, si tenebras quidem definieris quod ex con-
trario luci oppositum intelligitur, noctein vero tan-
tam Lenebrarum circumscriptionem nominaveris.
Quare per omnia nobis confirmata est oratio, licet
non artificiose per figuras artis disserendi con-
structa est, demoustrans quod Deus rerum et opi-
fex et conditor, non verborum nudorum ; non enim
illius gratia, sed nostri causa rebus suni imposita
nomina.
Quoniam enim non semper possumus omnia qu:e
sunt prae oculis habere, semper quidem eorum
qua adsunt aliquid cognoscimus, alia vero in
memoria inscribimus. Alioquin memoria incon.
fusa aliter conservari non posset, hisi nomi-
num significatio res qu: in mente consignata sunt,
a seinvicem distingueret. Deo autem adsunt omnis,
neque ei opus est memoria, cum ejus perspicace
potentia oinnia contineantur et cernantur. Quis igitur
in eo verbi vel nominis usus, cum ipsa quz in eo
est sapientia οἱ potentia inconfusam et distin-
ctam eorum qua sunt ualuram contineat ? Quain-
obrem a Deo quidem sunt ea quae sunt quz-
quc subsistunt omnia, sed mostre deductionis
causa his qu: sunt significativa rerum imponuntur
nomina. Hzc autem, ut hominum usui et. consue-
tudini placet, si quis dixerit fieri, nihil in provi-
dentie rationem peccaverit. Non eniin eorum qu;e
sunt naturam, sed nomina fieri a nobis asscrimus.
Aliter Hebrzus ccelum nominat, aliter Chanaugus;
sed codem modo intelligit uterque, nibil propter
1607
S. CREGOKII NYSSENI
1008'
sonorum differentiam in subjecti cognitione aber- A µενος. Ἡ δὲ λίαν εὐλαδὴς τῶν σοφῶν τούτων ἔθελο-
rans. Sed horum sapientum nimium cauta οἱ timi-
da superstitio, per qui asserit, quod si datum
fuerit ab hominibus inditas esse rebus voces, ho-
mines Deo principaliores esse, vana esse redar-
guitur, et quz subsistere nequit, ac per ipsum Mosis
exemplum quod nobis in Scriptura commemo-
ratur *, Quis enim ipsi Mosi indidit. nomen?
Nonne filia Pharaonis, qua: eum ex eventu nomina-.
vit? Moses eniui AEgyptiorum lingua dicitur aqua.
Quoniam igitur secundum tyranni edictum in capsa
sive cista inpositum infantem parentes fluentis de-
derant (sic enim quidam historicorum de ipso nar-
raverünt), ha vero cista divina voluntate unda-
rum, vortice fluctuans, ripe admota est, et a. filia
regis inventa, quae tunc in illo flumine corpus ab-
Incbat, et quod ex aqua puer ipsi acquisitus esset,
monumentum fortuiti eventus puero dicitur inpo-
suisse noinen. Quo ctiam Deus ipse in suo famulo
uti non dedignatus est, neque indignum judicavit
barbarz vocationem in projheta propriam sinere :
sic ante liunc Jacob fratris planta manu apprehen-
$3, supplantator ex figura qua editus est in lucem,
appellatus est **. Ad lioc enim ferre nominis Jacob
interpretationem in Gra:cam vocem transsumptam
illi qui talia noverunt docent ; et Phares obstetrix
rursus ex eventu qui accidit in partu nominavit *'.
Et nullus ideo, secundum Eunomium, sibi princi-
patum Dei potestate antiquiorem ambitiose voluit
arrogare. Sed et patriarchis matres nowina impo-
nunt; Ruben, Simeon, Levi 9, et reliquis omni-
bus deinceps similiter. Et nullus secundum hunc
nugatorem in illis temporibus divine providenti:e
sollicitus curator exstitit, qui prolüberet ne per
hanc nominum impositionem mulierculz Deo prin-
cipaliores flerent. Quis autem singula quz ex sacra
Scriptura depromi possunt, valeat recensere: aquam
contradictionis, et locum luctus, et collem prapu-
tiorum, et vallem racemi, οἱ agrum sanguinis, et
omnia hujusmodi nomina, quz quidem ab homini-
bus imposita, szepe etiam. ex persona Dei comme-
morantur? Per qua licet discere quod neque su-
pra humanam dignitatem est ea qui fil. de rebus
per verba declaratio, neque per bxc divinz natu-
ra potentia plus auctoritatis habet. ,
Sed alias quidem nugas quas contra veritatem
nugatus est delirus, ut nullum contra dogmata ro-
bur habentes silentio przeteribo, supervacuum esse
judicans in vanis diutius immorari. Quis enim ita
demens οἱ inelioribus curis vacuus, ut. operam et
studium in sermonibus amentibus et insanis per-
dere velit, et altercari adversus cos qui asserunt
nos affirmare quod hominum cura Dei solli-
citudine et cura principalior est, et potio-
rem auctoritatem habet, et quod negligen-
tiam qua solutiores animos disturbat, ad illius
transferimus providentiam? Hzc ad verbum vox
ealumniantis nos protulit. Ego autem :equale arbi-
** Exod. 1, 10. 50 Gen. xxv, 20. ! Gen. xxxviii, 929.
θρησκεία δι ὧν εἰ δοθείη παρὰ ἀνθρώπων εἶναι τοῖς
πράγµασι τὰς φωνὰς, τὸ ἀρχηγιχωτέρους εἶναι τοῦ
θεοῦ τοὺς ἀνθρώπους χατασχευάζει , ἑλέγχεται µα-
ταἰα τις οὖσα xal ἀνυπόστατος, xal δι αὐτοῦ τοῦ
κατὰ τὸν Μωῦσέα μνημονευθέντος ἡμῖν ὑποδείγμα-.
τος. Αὐτῷ γὰρ τῷ Μωῦσῇ tl; ἔθετο «hv προσηγορίαν;
O24 ἡ θυγάτηρ τοῦ Φαραὼ £x τοῦ συµδάντος ἑ τονο-
pácasa; Μωῦσῆς γὰρ τὸ ὕδωρ λέγεται τῇ τῶ, Al-
γυπτίων φωνῇ. Ἐπεὶ οὖν κατὰ τὸ πρόσταγµα τοῦ
. πυράννου, χιθωτῷ τὸ βρέφος ἐνθέντες οἱ γεννησάµενοι
τοῖς ῥείθροις ἔδωκαν' οὕτω γάρτινες τῶν ἱστοριχῶν τὰ
χατ᾽ αὐτὸν διηγήσαντο 1j δὲ κατὰ θεῖον βούλημα ὑπὸ
τῆς δίνης τῶν χυµάτων ἐχκυμανθεῖσα προσηνέχθη τῇ
ὕχθῃ, xaX εὕρημα τῆς βασιλίδος xav! ἐχείνῳ τῷ λον-
τρῷ τὸ σῶμα φαιδρυνοµένης ἐγένετο, ὡς ἐξ Ὁδατος
αὐτῇ τοῦ παιδὸς κτηθέντος, μνημόσννον τῆς συνιν-
χίας λέγεται τῷ παιδὶ θέσθαι τὸ ὄνομα. "fà xal αὐτὸς
ὁ θεὸς ἐπὶ τοῦ θεράποντος χεχρῆσθαι οὐχ ἀπηξίώσεν,
οὐδὲ ἀνάξ,ον ἔχρινε τὴν τῆς βαρθάρου κλῆσιν ἐπὶ τοῦ
προφήτου χυρίαν ἐάσαι ' οὕτως πρὸς τούτου Ἰακὼδ,
τῆς τοῦ συγγόνου πτέρνης ἐπειλημμένος, πτερνιστῆς
ix τοῦ σχήµατος ᾧ συναπεχυήθη, προσηγορεύθη.
Ei; τοῦτο γὰρ φέρειν τοῦ Ἰαχὼςδ τὴν ἑρμηνείαν εἰς
Ἑλλάδα φωνὴν μεταληφθεῖσαν οἱ τὰ τοιαῦτα νενοη-
χότες διδάσχουσιν * xal τὸν Φαρὲς ἡ nata πᾶλιν ἔχ
τοῦ περὶ τὸν τόχον συμθάντος ὠνόμασε. Καὶ οὐδεὶς,
κατὰ Εὐνόμιο, ὡς ἀρχηγιχωτέραν αὐτὴν τῆς τοῦ
θεοῦ ἑξουσίας ἐζηλοτύπησεν. Αλλὰ xaX τοῖς πατριάρ-
χαις αἱ μητέρες τὰ ὀνόματα τίθενται’ Ῥουδὲμ,
Συμεὼν, xai Λευὶ, καὶ τοῖς χαθεξῆς πᾶσιν ὁμοίως.
Καὶ οὖδεὶς κατὰ τὸν νῦν λογογράφον Ev τοῖς *
χρόνοις τῆς θείας προνοίας χηδεμὼν ἀνεφάνη, ὥστε
χωλῦσαι διὰ τῆς τῶν ὀνομάτων θέσεως , ἀρχηγιχώ-
τερα τοῦ θεοῦ γενέσθαι τὰ γύναια. Τί δ ἄν τις τὰ
καθ) ἔχαστον Ex τῆς ἱσεορίας λέγοι, ὕδωρ ἀντιλογίας,
καὶ τόπον πένθους, καὶ βουνὸν ἀκροδυστιῶν, xal φᾱ-
ῥραγγα βότρυος, xaX &ypbv αἵματος, xal τὰ τοιαύτα
πάντα τῶν ὀνομάτων, τεθέντα μὲν παρὰ τῶν ἀνθρῦ»
πων, μνημονευόµενα δὲ πολλάχις xal ix προσώπου
τοῦ θεοῦ; Δι’ ὧν ἔστι μαθεῖν ὡς οὔτε ὑπὲρ τὴν άνθρω-
«πίνην ἀξίαν ἐστὶν ἡ διὰ ῥημάτων γινοµένη χατὰ τῶν
πραγμάτων σηµείωσις, οὔτε dj τῆς θείας φύσεως
δύναµις διὰ τούτων τὴν μαρτυρίαν ἔχει.
Αλλά τοὺς μὲν ἄλλους φληνάφους, οὓς χατὰ τῇ;
ἀληθείας ἐλήρησεν, ὡς οὐδεμίαν ἔχοντας χατὰ τῶν
δογμάτων ἰσχὺν, ὑπερθήσομαι, περιττὸν εἶναι xpl-
vov ἐμφιλοχωρεῖν τοῖς µαταίοις. Τίς γὰρ οὕτως
ἄρρων, τὶς τῶν σπουδαιοτέρων φροντίδων, ὥστε τοῖς
ἀνοήτοις τῶν λόγων προσαναλίσχειν τὴν σπουδην, xi
διαμάχεσθαι πρὸς τοὺς λέγοντας ὅτι ἀρχηγιχωτέραν
μὲν xal χυριωτέραν ἀποφαίνομεν την τῶν ἀνθρώπων
φροντίδα, τῆς τοῦ θεοῦ χηδεµονίας, τὴν δὲ τοῖς ἁμε-
λέστέἐροις ἐνοχλοῦσαν ὁλιγωρίαν, εἰς την ἐκείνου µε
ταφέροµεν πρόνοιαν, Ταῦτα ἐπὶ λέξεως dj τοῦ διᾶ-
θάλλοντος ἡμᾶς ἔχει φωνή. "Evi δὲ ἴσον ἡγοῦμαι περί
' «s τὰ τοιαῦτα σπουδάζειν καὶ Υραΐδων ὀνείροις ἀπν'
531 Gen, ΧΣΙΣ, 92-91.
*'CONTRA EUNOMIUM , LIB. XII,
1010
' σχολάδειν. Τὸ γὰρ ἓν τύπῳ φθόγγων τινῶν οἴεσθαι A Lror in talibus studium et operim ponere ac ani-
τῇ θείχ φύσει τὸ τῆς ἀρχῆς xal χυριότητος ἀξίωμα
ξιαφυλάσσειν, xal τὴν μεγάλην τοῦ Θεοῦ δύναμιν ἐν
ςούτῳ δειχνύειν, ἀμελεῖν τε πάλιν τὸν θεὸν χαὶ ὁλι-
γωρεῖν τῆς προσηχούσης αὐτῷ προνοίας, ἡμᾶς τε
διαθάλλειν, ὅτι την λογικὴν δύναμιν παρὰ τοῦ Θεοῦ
λαθόντες οἱ ἄνθρωποι, ἔπειτα χατ᾽ ἐξηυσίαν τοῖς λύ-
Tote πρὸς τὴν τῶν πραγμάτων δήλωσιν κχέχρηνται,
τί ἄλλο f| οὐχὶ γραώδης µῦθος f χραιπαλώντων
ὄνειρος τὸ τοιοῦτόψ ἐστιν; Ἡ γὰρ ἀλτθὴς τοῦ θεοῦ
δύναμίς τε καὶ ἐξουσία, xal ἀρχὴ xat χυριότης χατά
ΥΣ τὸν ἡμέτερον λόγον οὐχ ἐν συλλαθαῖς τὸ εἶναι ἔχει,
ἡ οὕτως ἂν εἰς ὁμότιμον ἕλθοι τῷ θεῷ πᾶς ὁστισοῦν
εὑρέτης ῥημάτων γινόµενος , ἀλλ αἰῶνες ἄπειροι,
xdi χόσµου χάλλη , καὶ φωστήρων αὐγαὶ, xai τὰ ἐπὶ
τῆς χα’ θαλάττης θαὐματα, ἀγγέλων s: στρατιαὶ.
xaX ὑπερχόσμιοι δυνάµεις, xal et τι ἄλλο χατὰ τὴν
ἄνω λῆξιν παρὰ τῆς Γραρτς εἶναι δι αἰνιγμάτων
ἀχούομεν, ταῦτά ἐστι τὰ μαρτυροῦντα τῷ θεῷ τὴν
ὑπὲρ πάντα δύναμιν. Φωνῆς δὲ ἦχον τοῖς πεφυχόσι
φθέγγεσθαι μαρτυρῶν τις, οὐδὲν εἰς τὸν δεδωχότα την
φωνὴν ἀσεθήσει' οὐδὲ γὰρ µέγα τι τοῦτο οἰόμεθα,
τὸ σημαντιχὰς τῶν πραγμάτων ἐξευρίσχειν φωνάς.
"Q vào ἡ Γραφὴ κατὰ τὴν ἱστοριχὴν κοσµοχένειαν,
ἀνθρώπου ὄνομα τῷ καθ) ἡμᾶς ἔθετο πλάσματι, τοῦ-
«ov ὁ Ἰὼ6 βροτὸν ὀνομάζει, xal τινες τῶν ἔξωθεν
φῶτα, xal µέροτα ἕτεροι, ἵνα ἑάσω τὰς κατὰ ἔθνος
τούτου διαφοράς. "Ap' οὖν εἰς ἴσον ἄγομεν τῷ Oso
xai τὰς ἐχείνων τιμὰς , ὅτι ἴσον δυναμούσας τῇ τοῦ
ἀνθρώπου προσηγορί1 κἀκεϊνοί τινας ἑξεῦρον φωνὰς, ϱ
δι ὧν ὀμσίως δηλοῦτα, τὸ ὑποχείμενον; ἀλλὰ ταύτην
μὲν τὴν µατα:ολογίαν ἑατέον ἡμῖν, χαθὼς προεῖπον,
καὶ τὰς ἑφεξῆς λοιδορίας ἓν οὐδενὸς μέρει θετέον. Ἐν
αἷς χαταφεύδεσθαι τῶν θείων ἡμᾶς λογίων qnot, xat
χατὰ πᾶσαν ἄδειαν συχοφαντεῖν, cá τε ἄλλα πάντα,
xa αὐτὸν τὸν θεόν. Μετέλθωμεν δὲ τῷ λόγῳ πρὸς τὰ
λειπόμενα.
; eularum somniis occupari. Nam in. forma sonorum
quorumdam putare divine mature principatus et
. dominationis majestatem conservare, el inagnam
, Dei potentiam in hoc essc positam demonstrare,
rursusque nos Deum negligere ac pro nihio-habere
. ipsi convenientem providentiam, itemque calum-
, hiari, quod ratiocinandi facultatein a Deo liomines
adepti exinde pro arbitrio sermonibus ad rerum
declarationem usi sunt, quid aliud hoc est nis?
anilis fabula vel ebriosorum somnium ? Vera enim
Dei virtus et potestas, et principatus et. dominatio
secundum nostrum sermonem non in svllabis esse
habet, vel ita certe ad parem bonorem cum Deo
venerit quicunque verborum fuerit inventor; 5ο
infünita secula, et mundi pirlchritudo, et lun ipa-
rium splendores, οἱ qua sunt in mari et terra
miracula, angelorumque militie, et supermundia-
les virlutes, et si quid est aliud quod in superna
sede a Scriptura per aenigmata audimus, hzc sunt
qui testificantur Deo qu:e est. supra omnia virtu-
tem. Vocis autem sonum his qui naturaliter loquun-
tur qui attribuit, nibil in eum qui vocem dedit
inpie dicet ; neque. enim magnum aliquid puta-
mus, nempe significativas rerum voces excogitare.
Cui enim Scriptura secundum historicam mund'
creationem humano huic figmeuto ἀνθρώπου honmi-
nis nomen indidit 55, bunc Job βροτόν, mortalem
nominat **, et quidam externi quta, quasi dicas
hominem loquentem ct alii µέροπα id est, diversi-
linguem, vel diversam et articulatam vocem haben-
tem, ut omittam secundum singulas gentes bujus
nominis differentias. Nui igitur adasquainus. Deo
etiam illorum honores, quia zquivalentes liominis
appellationi etiam i!li voces invenerunt, quibus si-
militer declaratur subjectum? Sed hzc vaniloqueu-
tia omittenda est nobis, sicut predixi, et qu
deinceps sequuntur convitia pro uibilo sunt reputanda, quibus nos contra divina oracula mentiri
autumat, atque omni melu sublato calumniari, aliaque omnia et ipsum Deum. Sed ad reliqua per-
gamus.
Προτίθησι πάλιν τοῦ διδασκάλου ῥῆσιν ἔχουσαν
οὕτως Παραπ.Ἰησίως δὲ καὶ οὐδὲν ἀ1οιύτερον
τὴν τῆς ἑἐπιωοίας χρῆσι» παρὰ τοῦ θείου δεδι-
δάγµεθα «ἰόγου. Ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς,
Proponit rursus magistri verba quz ita se ha-
bent: (a) Persimiliter autem. et non diversiori modo
commentationis usum ex verbo divino docti sumus.
Dominus noster Jesus Christus naturam deitatis
tiv φύσιν τῆς θεότητος τοῖς ἀνθρώποις παρα- D hominibus declarans, proprietatibus quibusdam qua
OnAov , ἰδιώμασί τισι τοῖς θεωρουµένοις περὶ
αὐτὸν ἀποσημαίγει ταύτην ' θύραν ἑαυτὸν A&-
Ίων καὶ ἄρτον, καὶ ἐδὺν, καὶ ἄμπεον, καὶ ποι-
μένα, xal goc. Τὰ μὲν οὖν ἑἐφ᾽ ὕθρει ῥηθέντα xat"
ἡμῶν παρ' αὐτοῦ ἐπὶ τούτοις (οὕτω γὰρ αὑτὸν ἡ
διαλεκτιχὴ µάχεσθαι τοῖς ἀντιλέγουσιν ἑδιδάξατο) ,
παριδεῖν οἶμαι πρέπειν , καὶ μηδὲν πρὸς τὰς µειρα-
πιώδεις ἀνοίας ὑποταράσσεσθαι. ᾽Αλλὰ τὸ δριμὺ
τοῦτο χα) ἄφυκτον ῥῆμα χατεκετάσωµεν , ὅπερ εἰς
ἀνατροπὴν τοῦ καθ ἡμᾶς προτείνεται λόγου. Τίς,
qot, τῶν ἁγίων ἑἐστὶν, ὃς xav ἐπίνοιαν λέγεσθαι τῷ
953 Gen. 1, 90. "^ Iob xiv, |.
(a) D. Basilius contra Eunomium, lib. |.
in ipso peculiariter spectantur, hanc designat : ostium
seipsum dicens, et pauem, el viam, et vitem, el pasto-
rem, et [ucem. Qus igitur per contumeliam contra
nos ab ipso ob hzc dicta sunt (sic enim ipsum dia-
lectica contradicentibus decertare docuit) despicere
arbitror decere , et nihil ad juveniles amentias sub-
turbari. Sed hoc acre verbum et inevitabile exami-
nemus, quod ad eversionem nostri sermonis pro-
tendit. Quis sanctorum, inquit, est, qui per com-
mentationem hxc nomina Domino attribui testetur?
Quis autem prohibet, ad ipsum hercle dixerim,
1011
S. GREGORII NYSSENI
1.15
blasphemum esse judicans in. commentatione spe- A Κυρίῳ ταῦτα μαρτνρεῖ τὰ ὀνόματα: Τίς δὲ ἆπαγ»-
clare nominum usum? Si enim quia dictum non
est, id argumentum esse asserit, quod sit prohibi-
tum, etiam quia vetitum non est, id signum con-
cessum esse procul dubio assentietur. Ilis nominibus
Uominus nominatur, an etiam hac negabit Euno-
nius? Sed si neget has de Christo voces esse dictas,
sine pugna vicimus. Quaxnam enim illustrior fiat
victoria quam qu:e demonstret adversarium Deo re-
bellare, quia divinas Evangelii voces irritas facit
el pervertit? Quod si vere confitetur Christum his
nominibus appellari, dicat modum quo pie Uuigeni-
ιο acconimodantur hzc nomina. Num natur: ejus
lapidem esse indicem definit? num essentiam ipsius
per asciam sive securim intellexit ? num per ostium
Unigeniti deitatis proprietas siguificatur, vel per
unumquodque aliorum (ne multam turbam sermoni
inferaipus omnia recensentes nomina) non natura
Unigeniti unumquodque horum nominum est, non
deit:s, non essentie proprietas ? Verumtamen his
nominibus vocatur, et appellatio aliquid proprium
in se continet. Nihil enim otiosum, nihil quod non
significet, in divinis vocibus pium est et. sanctum
existimare. Ergo rationem dieat si aspernatur,
nempe secundum commentationem dici, unde hxc
nomina Christo congruunt. Nos quidem dicimus
quod, cum multiformiter Dominus humans vit:e
provideat, queque beneficii species per unumquod-
que talium nominum congruenter dignoscitur, pro-
viuentia el operatione quae in ipso spectatur, in C
nominis formam transeunte. Nomen autein hujus-
modi dicitur mentis excogitatione sive commenta-
tone nominari. Quod si hoc adversariis non pla-
cet, quomodo cuique videatur, sic se habeat. Sed
his quz dicuntur adversatur, qui nominum quz in
Scripturis Deo attribuuntur, rudis est et ignarus. Si
enim divinas voces didicisset, utique nosset quod
etiam maledictum et peccatum, et juvenca oestro
percita, et catulus leonum, et ursa dubia, et par-
dalis, et quz ejusmodi secundum diversas com-
'ientationes a Scriptura Dominus dicitur : per quze
nomina sancti et. praestantes viri scopum notionis,
in quem directo aspiciebant, clare explanant. Etiamsi
pissim usurpata videantur quodammodo hzc no-
mina, secundum promptam et tritam significationem,
οτι quidem singula nisi quis per commentationem
in Deo pie dici concesserit, non pura erit dictio ab
impia suspicione. Ác prolixum quidem esset omnium
reprsesentare et denudare sive aperire sensum, quo-
modo hzc etiam vulgo usurpala sunt secundum
communem existimationem ex prompta significa-
tionc, quoniam ratio commentationis pietati Dei
nomina conciliat. Sed ad ea que deinceps sequun-
tur, progrediamur.
Hursus repetito sermone, ejusmodi nomina in
Domino dicuntur, nec eorum quisquam qui in di-
vinitus inspiratis Scripturis versatus fuerit, inficias
ibit, hiec dici. Quid igitur, num ipsius naturz si-
guificativas voces deliniunt? Ergo, inquit, multi-
ρεύει, πρὸς αὐτὸν εἴποιμ) àv, βλάσφημον εἶναι αρί-
vtov τὸ ἐν ἐπινοίᾳ θεωρεῖν τῶν ὀνομάτων τὴν χρῆσιν;
El γὰρ τὸ οὗ ph εἰρῆσθαι τοῦ χεχωλύσθαι λέγει
τεχµήριον εἶναι, χαὶ τὸ μὴ χεχωλύσθαι τοῦ συΥχε-
χωρῆσθαι σημεῖον εἶναι πάντως συνθήσεται. "Uvo-
µάκεται τοῖς ὀνόμασι τούτοις ὁ Κύριος, ?) καὶ περὶ
τούτων ἔξαρνος ὁ Εὐνόμιος ἩὙίνεται» Αλλ εἰ μὲν
ἀρνεῖται τὸ λέγεσθα: ταύτας ἐπὶ Χριστοῦ τὰς φωνὰς,
ἁμαχητὶ χεχρατήχαμεν. Τίς γὰρ ἂν περιφανεστέρα
γένηται νίχη τοῦ δεῖξαι φανερῶς θεομαχοῦντα τν
ἀντικείμενον, διὰ τοῦ τὰς θείας τοῦ Εὐαγγελίου φω-
νὰς παραγράφεσθαι; Ei δὲ ἀληθῶς. ὁμολογεῖ ταῦτα
τὸν ᾿Χριστὸν ὀνομάζεσθαι, Ἀεγέτω τὸν τρόπον χαθ
ὃν εὐσεθῶς ἐφαρμόζεται τῷ Μονογενεῖ θεῷ τὰ ὁνό-
paca. Mh τῆς φύσεως αὐτοῦ τὸν λίθον ἑνδειχτιχὸν
διορέζεται» Mh τὴν οὐσίαν αὐτοῦ διὰ τῆς ἀξίνης
ἐνόησεν; Mt διὰ τῆς θύρας ἡ τῆς θεότητος τοῦ Mo-
νογενοῦς ἰδιότης σηµαίνεται, ἢ δι Εχάστου τῶν ἅλ-
λων (ἵνα μὴ πολὺν ἐπάγωμεν ὄχλον τῷ λόγῳ πᾶν-α
καταλέγοντες τὰ ὀνόματα), οὗ quet; τοῦ Μονογε-
νοῦς ἔχαστον τούτων τῶν ὀνομάτων ἐστὶν , οὗ θεότης,
οὐχ οὐσίας ἰδίωμα; ᾽Αλλὰ μὴν ὀνομάζεται ταῦτα,
xaX κλῆσις τὸ χύριον ἔχει. θὐδὲν γὰρ ἀργὸν xal
ἀσήμαντον bv ταῖς θείαις φωναῖς εὐαγές ἑστιν οἵε-
σθαι. (Οὐχοῦν εἰπάτω τὸν λόγον εἰ ἀθετεῖ τὸ xat
ἐπίνοιαν λέγεσθαι, πόθεν ἑφαρμόξεται ταῦτα τῷ
Χριστῷ τὰ ὀνόματα. Ἡμεῖς μὲν γὰρ τουτό φαμεν,
ὅτι, πολυειδῶς τοῦ Κυρίου τῆς ἀνθρωπίνης T povoruv-
τος ζωῆς, ἕχαστον εὐεργεσίας εἶδος δι ἑχάστου τῶν
τοιούτων ὀναμάτων καταλλήλως γνωρίζεται , τῆς
θεωρουµένης αὐτῷ προνοίας xaY ἑνεργείας εἰς óvé-
µατος τύπον μεταθαινούσης. Τὸ δὲ τοιοῦτον ὄνομα
παρ᾽ ἡμῶν ἑπίνοια λέγεται ὀνομάζεσθαι. El δὲ μὴ
τοῦτο φίλον τοῖς ἀντιλέγουσιν, ὅπως ἄν to δοχῇ,
ἑχέτω. 'AX)' ἀντιλέγει τοῖς λεγομένοις ὁ τῶν pa-
φιχῶν ὀνομάτων ἀνήκοος. El γὰρ πεπαΐδευτο τὰς
θείας φωνὰς, ἔγνω πάντως ἂν ὅτι χαὶ χατάρα χαὶ
ἁμαρτία , xai παροιστρῶσα δάµαλις, xal σκύμνος
λεόντων, xal ἄρχτος ἀπορουμένη, xat πάρδαλις . xal
τὰ τοιαῦτα κατὰ διαφόρους ἐπινοίας παρὰ τῆς Tya-
φῆς ὁ Κύριος λέγεται ' τῶν ἁγίων τε χαὶ διαφόρων
ἀνδρῶν τὸν σκοπὸν τοῦ νοήµατος, πρὺς ὃν ἀφεώ-
ρων, εὐθυθόλως τοῖς ὀνόμασι τούτοις διατρανούντων.
D Ei δξ καὶ διαθεθλῆσθαι ταῦτα δοχεῖ πως χατὰ τὴν
πρόχειρον ἕἔνδειξιν τὰ ὀνόματα , ἅπερ ἕχαστον εἰ pi]
χατά τινά τις ἐπίνοιαν εὐαγῶς ἐπιλέγεσθαι τῷ θεῷ
συγχωρήῄσειεν, οὗ χαθαρεύσει τῆς ἀσεδεστέρας ὑπο-
νοίας ἡ λέξις. Καὶ μακρὸν ἂν εἴη περὶ πάντων 1-
ριστᾷν τε xaX ἀπογυμνοῦν τὴν διάνοναν , πῶς ταῦτα
xat διαθέθληται κατὰ τὴν xowhv ὑπόληψιν ἐκ τὴ;
προχείρου ἐμφάσεως, xat ὁ «ry ἐπινοίας λόγος οἰχειοὶ
τῇ εὐσεθείᾳ τοῦ Θεοῦ τὰ ὀνόματα. ᾽Αλλὰ πρὸς v
συνεχὲς τῆς ἀκολουθίας προέλθωµεν.
Πάλιν ἑπαναλαβόντες τὸν λόγον, λέγεται cà τοιαῦτα
τῶν ὀνομάτων ἐπὶ τοῦ Κυρίον, καὶ οὐχ ἄν τις ἀντεί'
ποι τῶν χαθωμιληχότων ταῖς θεοπνεύστοις Γραφαῖς
ταῦτα p λἐγεσθαι. Τί οὖν ἄρα αὐτῆς τῆς φύσεως
σγμαντικὰς φωνὰς διορίκεται: Οὐκοῦν πολυςιδη sivi
ην
CONTHA EUNOMIUM, LIB. XII.
΄
1014
ςησὶ , τὴν θείαν φύσιν, xaX πολυσύνθετον χατὰ τὰς A formen quamdam divinam naturam, multipliceri-
tia gopág τῶν ἓν τοῖς ὀνόμασι σηµαινοµένων, τὸ ποι-
χέλον ἑνδεικνυμένην. OD γὰρ fj αὐτὴ τοῦ ἄρτου xot
τοῦ λέοντος σηµασία , οὐδὲ θύρας τε xai δαµάλεως,
οὐδὲ ἀξίνης xal ὕδατος, ἀλλ᾽ ἑχκάστου τῶν ὀνομάτων
[3.6v ἐστιν ὁρισμὸν ἀποδοῦναι, χατ οὐδὲν ἐπιχοινω- -
voUvta τοῖς ἄλλοις. Οὐκοῦν φύσιν μὲν οὐ σηµαίνου-
otv* ἄχυρον δέ τις καὶ ἀσήμαντον εἰπεῖν τὴν χλῆσιν
τῶν ὀνομάτων, οὐκ ἂν τολµήσειεν. Ei τοίνυν λέγεται
μὲν, οὐ χατὰ φύσ'ν δὲ, xdv δὲ τὸ παρὰ τῆς Ἱραρης
2εγόμενον χύριον πάντως ἐστὶ xal προσφυῶς ἐπιλέ-
ἵεται, τίς ἕτερος ὑπολείπεται λόγος τοῦ ἁρμοζόντως
τῷ Μονογενεῖ Θεῷ τὰς τοιαύτας τετάχθαι φωνὰς,
πλὴν τοῦ κατ ἐπίνοιαν τρόπου; Δῆλον γὰρ ὅτι πρὸς
τὸ ποιχίλον τῶν ἐνεργειῶν κατὰ διαφόρους σημασίας
ὁ οματοποιεῖται τὸ θεῖον, ὅπως ἂν νοῄσωμεν οὕτως
ὀνομαζόμενον. Τί οὖν λυµαίνεται τοῖς εὐσεθεστέροις
Ἡ τοῦ νοῦ ἡμῶν πρὸς τὴν χατανόησιν τῶν γινοµένων
ἑνέρχεια, ἣν ἡμεῖς μὲν ἐπίνοιαν λέγομεν. El δὲ τις
ἕτερόν τι χαλεῖν ἐθέλοι, οὗ διοισόµεθα. "AX οὐ µε-
θίπσι, χαθάπερ οἱ δεινοὶ τῶν ἀγωνιστῶν, τὴν ἄφυχτον
ταύτην χαθ) ἡμῶν λαθὴν, xal φησιν οὕτως χατὰ λέ-
ξιν, ὅτι Ταῦτα δι ἐπινοίας ἀνθρωπίνης ἐστὶ τὰ
ε»άματα, καὶ κατ ἐπίγοιαν «Ίέγεταί τινω», d οὐ-
ζεὶς ἀποστό.ϊων οὔτε τῶν εὖα]}ελιστῶν ἐδίδαξς.
Καὶ μετὰ τὴν ἅμαχον ταύτην ἐπιχείρησιν, ἐπιφέρει
τὸν ἱερὰν ἐχείνην quyts, τῇ πεπαιῥευμένῃ τὰ τοιχῦτα
φωνῇ τὴν δοσώδη πάλι καθ) ἡμῶν λοιδορίαν Ex-
πτύων. Τοιγάρτοι φησὶ τῶν ἐξ ἀναλογίας ὁμωνυμίαν
προφἑρειν εἰς ἀνθρωπίνην ἐπίνοιαν, ψυχῆς ἔργον τὸν (c
μὲν ἑῤῥόωμένον vouv χατὰ δίχην παρῃρημένης , ἀἁῤ-
ῥώστῳ δὲ διανοίᾳ καὶ πεφωρηµένῃ tw σννηθείᾳ
οοὺς τοῦ Κυρίου λόγους ἐπισχοπούσης. Βαθαὶ της
διαλεχτικῆς ἀποδείξεως, ὡς τεχνικῶς ὁ λόγος αὐτῷ
TU τὸν σχοπὺν συμπεραίνεται; Ti; ἂν ἔτι συσταίη
τῷ xav ἐπίνοιαν λόγῳ; Τοσαύτης ὁσμῆς Ex τοῦ
στόµατο; αὑτοῦ τοῖς ἐπιχειροῦαί τι λέγειν προχεοµέ-
vn;; Αρ’ οὖν ἀφεχτέον xal ἡμῖν διὰ τοῦτο τοῖς
ἐπιχειροῦσί τι λέγειν τῆς πρὸς αὑτὸν τοῦ λόχου συν-
εξετάσεως, ὡς ἂν μὴ καθ) ἡμῶν τὴν ἁμάραν ταύτην
εἲς λοιδορίας ὑποχινήσειεν, 1) µιχροψύχων ἑστὶ τὸ
vob τὰς νηπιώδεις παραφροσύνας ἀντιτραχύνεσθαι.
Οὐχοῦν συγχωρητέον τῷ υ6ρ'στῇ χεχρῆσθαι πρὸς τὸ
&oxoov τῷ τρότῳφ. Ἐπαναληπτέον δὲ τὸν ἑἐχείνου
que secundum dilfereutias significatorum qus sunt
in his nominibus quod varium est demonstranten:.
Non enim cadem panis et leonis significantia, ne-
que ostii οἱ vitule, neque asci οἱ aquam, sed cu-
jusque nomiuis propria definitio reddenda est, quz
nulla inre aliis couvenire possit. Ergo naturam
quidem non significant, impropriam autem οἱ nihil
significeantem nominum appellationem dicere non
ausus fuerit. Si itaque dicuntur quidem, non au-
tem secundum naturam, quidquid autem a Scriptura
dicitur, proprium est omnino eL nature conve-
nienter dicitur : quinam igitur alia relinquitur
ratio cur ejusmodi voces Deo Unigenito congruenter
attributa sint, prater modum qui dicitur secun-
dum commentationem? Perspicuum enim est quod
pro varietate operationum secundum differentes
significantias Deus nominatur, ut intelligamus eu:n
sic nominatum. Quid igitur piis mentibus nocet
nostri intellectus operatio ad cognitionem eorum
qui sunt, quam nos quidem ἐπίνοιαν dicimus, id
est commentationem ? Quod si quis aliter velit vo-
care, non refragabimur. Sed non remittit, queimn-
admodum vehementer certatores ineluctabilem
hanc contra nos ansam et prehensionem et dicit
sic ad verbum, quod Hac per commentationem | hu-
mana sunl nomina εἰ per commenlationem quorum-
dam dicuntur, que nullus apostolorum neque evau-
gelistarum docuit. Et post hanc inexpugnabilem
aggressionem, sacram illam infert vocem, erudita
ad hiec voce felidum contra nos convitium exspuens.
Nam, inquit, homonymiam ex aliqua aualogia
desumptam in medium proferre ad stabiliendam
humanam hanc commentationem, animi opus est,
mente quidem valida in judicio spoliati, infirma
vero intelligentia et deprehensa quadam consue-
tudine Domini sermones explorantis. Pape! qua-
nam hxc dialectica. demonstratio? siccine artifi-
ciose ci ratio ad scopum concluditur? Quisnam
amplius probare voluerit sermonem conimentatio-
nis, tam gravi odore ex ore ejus in eos qui ali-
quid dicere aggrediuntur, profluente ? Quin ctiam
nobis propterea aliquid dicere aggredientibus, ab-
stinendum est ab examinando et discutiendo ejus
λόγον, ὡς ἂν χἀκεῖθεν γένοιτο συμμαχία πρὸς τὴν D sermone, ne contra nos cloacam convitii commo-
&MjOscay.
deliria contra exasperari. Ergo contumelioso convitiatori concedendum est ,
veat, vel ne pusilli animi esse videatur ad puerilia
pro libidine uti $uo
modo. Resumendus cst autem illius sermo, ut etam illinc veritati feratur auxilium.
Ἀναλογίας ἐμνήσθη, xai την ix ταύτης ὁμωνν-
μίαν ἑνόησε. Πόθεν ταῦτα μαθὼν, καὶ παρὰ τίνος τὰ
ῥήματα: Μωῦσῆς οὐκ εἴπε, προφητῶν xal ἁποστό-
λων οὐχ Ίχουσεν, εὐαγγελισταὶ τὰς τοιαύτας φωνὰς
σεσιγἠχασιν , οὐδεμιᾶς ἔστι Γραφῆς ταῦτα διδασχού-
σης μαθεῖν. Ι]όθεν οὖν αὑτῷ τὸ οὕτως εἰπεῖν, "Ap
οὐχὶ τῆς τοῦ εἰπόντος διανοίας εὕρημα , ὁ τοιοῦτος
λόγος ἑστὶν, 6 τὴν ποιὰν τοῦ νοῄµατος σηµασίαν
ἀναλογίαν προσαγορεύων. Πῶς οὖν οὐ συνίησιν οἷς
σολεμεῖ , τούτοις συμµάχοις πρὺς τὸν πόλεμον χρώ-
µενος; [ολεμεῖ δὲ κατ ἐπίνοιαν Ἰόγω αὐτὸς, διὰ
Analogixz meminit,et ex ea homonymiam, sive no-
minis communionem novit. Unde didicit et a quo
verba hzc? Moses non dixit, prophetas et apostolos
bis vocibus utentes non audivit, evangelistae tales
voces silentio involvunt, neque ex ulla Scriptura
lac docente licet. percipere. Unde igitur accidit ei
sic dicere? ΑΠ non inventum intelligenti: ejus qui
eun) protulit, talis est sermo, qui talem quamdam
notionis significantiam analogiam appellat. Quo-
modo igitur non intelligit quos oppugnat his
auxiliatoribus ad bellum uti?Bellum auteu gerit ipse
1015
liunem , per sermones qui sunt. commentationis,
nen oportere per commentationem aliquid dicere
dum astruit. Sed nullus, inquit, sanctorum hoc do-
cuit. Tu vero in quem veterum referre potes
Αγεννησίας vocem, et quod tale nomen de Dei essen-
tia prz dicatur, imo vero ipsum ingenitum est essen-
ta? Án tibi quidem licet, in quibus aliquid impium
concludendum est, placentes voces innovare et
excogitare? si autem aliquid ad impietatis ever-
«ionem ab alio dicatur, contradicenti banc potesta-
tein auferre, εν tyrannidis reus deprehensus
fueris, si hanc tibi ipsi potestatem vindices, ut
qua in aliis prohibes, h:ec facere soli tibj licere
existimes, et qua ipse pro licentia audes, ab his
alios arcere. Quasi per edictum abrogas hzc per
excogilationem | dici de Christo nomina, quia
nullus sanctorum oportere sic dici edixerit. Quo-
modo igitar per ingeniti vocem velut legem pro-
mulgas de verhorum rectitudine, ut ca. sola profe-
rantur qux a Deo. inspiratus. sermo Seripturze ex-
posuerit ? Ex tuis igitur scriptis ingeniti nomcn de-
lendum est, quia nullus sauctorum vocem hanc
auctoritite sua probavit; sed propter intellectum
qui huic vocabulo subest, dictionein approbas. Nos
simili modo propter sensum in ea inclusum, vocem
lianc ἐπινοίας, id est comnentationis admisimus, vel
duo ex usu. eximemus, vel. neutrum horum, quia,
si fiat, per utraque vincemus. Nam si penitus dictio
ávevvnola; silentio obruatur, omnis adversariorum C
contra veritatem vox exslineta est. Atque. Unige-
nito Deo gloria ab omnibus effulgebit, quia nullum
erit nomen ex contraria oppositione, quod Domini
majestatem imminuat. Si ambo maneaut, el sic
nobiscum vincet veritas, ad ἐπίνοιχν, id est, com-
mentationem, ex. essentia translato. ἀγεννησίας no-
mine. Sed quaudiu ex suis scriptis ingeniti vocem
non eximit, seipsum abhortetur qui nos lacessit
Phariszus, ne prius ad nostram festucam perspiciat.
quam trabem sibi incumbentem et molestam ex
oculis ejiciat "*, Sed Deus, inquit, et infirmissimis
eorum qua in terra exsistunt, pretiosissima tri-
bait nomina, non dignitatunr zequalitatem imperti-
tus, et principalissimis vilissima, non tamen ex
nominibus coillata naturali vilitate. Ilzec ad verhum
dieta sunt, sicut ab ipsis, sic a nobis descripta
sunt. Si aliquam in profundo abstrusam habet in-
telligentiam quz nos fugiat, dicant qui comprehen-
d:runt ea que longius absunt a nostre conspectu,
qui initiati sunt et edocti. intimam istam, et ineffa-
b.lem inítiationem. Quod si niliil amplius his quz
in promptu intelliguntur interpretantur, haud scio
uiros alteris miserabiliores repulaverim, an eos
qi talia dicunt, an eos qui aures talibus przbent.
Infirmissimis, ait, terrestrium pretiosissima tribuit
nomina, non simul dignitatum * ^ "d
gitus.
8 Matlli. vii, 2. sqq.
S. GREGORII NYSSENI
contra sermonem, qui es; secundum commenta- A τῶν τῆς ἐπινοίας λόγων . τὸ pi δεῖν xa
1016
T' ἐπίνοιάν τι
λέγειν χατασχευάσων. ᾽Αλλ᾽ οὖδεὶς , φησὶ, τοῦτο τῶν
ἁγίων ἑδίδαξεν. Σὺ δὲ εἰς τίνα τῶν ἀρχαίων ἀνα-
φέρειν ἔχεις τὴν τῆς ἀγεννησίας φωνἣν. xaX ὅτι αὐτῆς
κατηγορεῖται τὸ ὄνομα τοῦ θεοῦ τῆς οὐσίας ,. μᾶλλον
δὲ αὐτό ἐστιν ἀγέννητον dj οὐσία; "H σοι μὲν ἕξ-
εστιν ἐν of; ἂν µέλλῃ τι τῶν ἀσεθῶν συµπεραίνεσθαι,
"χαινοτομεῖν τε xai παρευρίσχειν τὰς ἀρεσχούσας
φωνάς; εἰ δὲ τι πρὸς τὴν τῆς ἀσεθείας χαθαίρεσυ
παρ᾽ ἑτέρου λέγοιτο, παραιρεῖσθαι τῆς ἐξουσίας τὸν
ἀντιλέγοντα, μεγάλης τ ἂν εἴης τυραννίδος ἔπει-
λημµένος, si ταύτην σεαυτῷ τὴν ἐξουσίαν χρατύ-
νειας, ὡς ἅπερ ἐπὶ τῶν ἄλλων χωλύεις , cot ταῦτα
πειεῖν ἐξεῖναι µόνῳ, καὶ ἅπερι αὐτὸς xav' ἑξουσίαν
τολμᾶς ; τούτων ἀπείργειν τοὺς ἄλλους. Διὰ προστά-
Ὕματος ἀθετεῖς τὸ κατ Emlvotav λέγεσθαι ταῦτα τῷ
Χριστῷ τὰ ὀνόματα , ὅτι μηδεὶς τῶν ἁγίων τὸ δεῖν
οὕτω λέγεσθαι διετάξατο. Πῶς οὖν τῇ τοῦ ἀγεννήτου
φωνῇ νομοθετεῖς τῶν ῥημάτων ὀρθότητας , «b µόνον
ἐχεῖνα φθέγγεσθαι ἅπερ ἂν ὁ θεόπνευστος λόγος τῆς
Γραφῆς ὑφτγήστται; Ἐξαλειπτέον ἂν εἴη τῶν συγ-
γραμμάτων σου, τὸ ἀγέννητον ὄνομα , μηδενὸὺς τῶν
ἁγίων τὴν φωνὴν ταύτην θεσµοθετήσαντος * ἁλλὰ διὰ
τὸν ἐγχείμενον τῷ προσρήµατι τούτῳ νοῦν παραδέχῃ
τὴν λέξδιν. Καὶ ἡμεῖς ὡσαύτως διὰ ttv ἐγχειμένην
ἔννοιαν, τὴν ςωνὴν τῆς ἐπινοίας παρεδεξάµθα. Οὐχ»
οὖν 7| τὰ δύο τῆς χρήσεως ἑξαιρήσομεν, f) οὔθ᾽ ἔτε-
ρον. ὅτι δ ἂν γένηται τούτων , δι’ ἑκατέρων vix
σοµεν. Σιωπηθείσης μὲν γὰρ καθόλου τῆς ἁγεννη-
σίας, πᾶσα συγχατεσθέσθη τῶν ἑναντίων ἡ χατὰ τῆς
ἀληθείας φωνἣ. καὶ πρέπουσα τῷ Μονογενεῖ θεῷ δόξα
παρὰ πάντων ἐχλάμψει, μηδενὸς ὄντος ὀνόματος τοῦ
ἐξ ἀντιδιαιρέσεως τὸ μεγαλεῖον τοῦ Κυρίου χατασµι-
χρύνοντος. Εἰ δὲ µένοι ἁμφότερα, χαὶ οὕτως ἔπιχκρα- —
τήσει μεθ) ἡμῶν fj ἁληθεία, εἰς τὴν ἐπίνοιαν Ex τῆς
οὐσίας µετατεθέντος τοῦ τῆς ἁγεννησίας ὀνόματος.
Αλλ' ἕως οὐκ ἑἐξαιρεῖ τῶν ἰδίων λόγων τὴν τοῦ
ἀγεννήτου φωνὴν, νουθετησάτω ἑαυτὸν xa0' ἡμᾶς
Φαρισαῖος, μὴ πρότερον πρὺς τὸ ἡμέτερον δ.αθλέπεν
χάρφος, πρὸς τὴν ἐγχειμένην αὑτῷ δοχὸν ἁποῦα-
λεῖν τῶν ὁμμάτων. ᾽Αλλ' ὁ θεὸς, φησὶ, καὶ τοῖς
ἀσθενεστάτοις τῶν περὶ γῆν τιµιωτάτων µεταδέδω-
xsv ὀνομάτων, μὴ συμμεταδοὺς τῆς τῶν ἀξιωμάτων
ἰσομοιρίας, xal τοῖς χυριωτάτοις, τῶν εὐτελεστά»
των, μὴ συμφεροµένης ὑπὸ τῶν ὀνομάτων τῆς φυ-
σιχῆς εὑὐτελείας. Ταῦτα xav' αὑτὴν εἴρηται τὴν
λέξιν, οὕτω παρ) αὐτῶν ὡς παρ ἡμῶν ἀναγέγραπται.
El uév τινα χατὰ τὸ βάθος ἐγχεχρυμμένην ἔχει διά-
νοιαν τὴν ἡμᾶς διαφεύγουσαν, λεγέτωσαν οἱ χατει-
ληφότες’ τὰ πόῤῥω τῆς ἡμετέρας ἑπόψεως, οἱ µε-
ponpgévot παρ αὐτοῦ τὴν ἐσωτεριχήν τε xal ἀπόρ-
ῥητον μύησιν. El δὲ πλέον οὐδὲν τῶν ἓχ τοῦ περοχείρου
νοουµένων διερµηνεύουσιν, οὐχ οἶδα ποτέρους ἄν τις
ἑλεεινοτέρους τῶν ἑτέρων λογίσαιτο, τοὺς τὰ τωαὺ-
τα λέγοντας, f| τὸὺς τὰς ἀχοὰς τοῖς τοιούτοις ὑπέ-
χοντας. Toi; ἀσθενεστάτοις, φησὶ, τῶν περὶ Th»
τῶν τιµιωτάτων µεταδέδωχεν ὀνομάτων, μὴ psta-
δοὺς τῆς τῶν ἀξιωμάτων ἰσομοιρίας.
4017
CONTRA EUNOMIUM, LIB. ΧΙ.
1013
Οὐχοῦν σχοπήσωμεν τὴν τῶν εἰρημένων διάνοιαν' Α Ergo dictorum sensum consideremus, Infirmis-
Tà ἀσθενέστατα, onov, ψιλῆς ἀξιοῦνται τῆς τῶν
, t'ulov. προσηγορίας , οὐκ ὄνγτα τὴν φύσιν ἅπερ
κατονοµάζεται. Καὶ τοῦτο ἔργον εἶναι λέγει Θεοῦ,
τὸ δια φεὔδεσθαι τῇ τιµιωτέρᾷ χλήσει τὴν χείρονα
φὗσιν, χαὶ τὸ ἔμπαλιν τὰς ἀτιμοτέρας φωνὰς τοῖς
χατὰ φύσιν προέχουσι τὸν θεὸν ἐφαρμόζειν λέγει,
ph συμμετατ,θεµένης τῇ χλήσει τῆς φύσεως. Ὡς
ὃ) ἂν μάλιστα γαταφανὲς ἡμῖν τὸ λεγόμενον Υένοιτο,
ἐπ αὐτῶν δειχθήσεται τῶν πραγμάτων ἡ ἁτοπία.
Ei τις τὸν διὰ πάσης ἀρετῆς εὐδόχιμον , ἀχόλαστον
λέγοι ' ἡ ἀναστρέψας , τὸν Toy χαχἰᾳ διαθεθληµένον,
ἀγαθὸν εἴποι xaX χόσµιον * ρα σωφρονεῖν ὁ τοιοῦτος,
5 τινα τῆς ἀληθείας ἔχειν φροντίδα παρὰ τοῖς νοῦν
ἔχουσι νοµισθήσεται, ἐντλλαγμένας πρὸς τοὐναντίον
τὰς προσηχορίας ποιούµενος, μὴ συμμαρτυρούσης
τῇ σηµασίᾳ τῶν ὀνομάτων τῆς φύσεως; Ἐγὼ μὲν
οὐκ οἶμαι. Ταῦτα τοίνυν περὶ τοῦ Θεοῦ γίνεσθαί φη-
σιν οὗτος, ἃ οὔτε ταῖς κοιναῖς τῶν ἐννοιῶν, οὔτε
ταῖς Υραφιχαῖς µαρτυρίαις συµθαἰνει. Ἐν μὲν γὰρ
τῇ χατὰ τὸν βίον ἡμῶν συνηθείᾳ, µόνων τῶν ἐκ µέ-
θης ἡ φρενίτιδος παραπαιόντων ἑστὶ , τὸ διαπλανᾶ-
σθαι πρὸς τὰ ὀνόματα, χαὶ μὴ χατὰ τὸ σημαινόμενὸον
ταῖς ἐπὶ τῶν πραγμάτων κχεχρῆσθαι φωναῖς, ἁλλὰ
χύνα μὲν λέγειν, ἂν οὕτως ἔχῃ, τὸν ἄνθρωπον * χυνὶ
δὲ πάλιν ἐφαρμόξειν ἀνθρώπου προσηγορίαν. Ἡ δὲ
θεία Γραφὴ τοσοῦτον ἀπέχει τοῦ τῇ συγχύσει ταύτῃ
συντίθεσθαι, ὥστε χαὶ φανερῶς ἔστι τῆς προφητείας
ἐπὶ τούτοις σχἐτλιαζούσης ἀχούειν. Oval ὁ Aéro,
φησὶ, τὸ qoc σκότος, xal τὸ σκότος gàc , ὁ τι-
θεὶς τὸ. πικρὸν TAvxv, καὶ τὸ γἈυκὺ πικρό». Πρὸς
τί τοίνυν βλέπων τὴν ἀτοπίαν ταύτην προσμαρτυρεῖν
οἵεται δεῖν τῷ ἰδίῳ co; Εἰπάτωσαν οἱ μυσταγωγη-
θέντες παρ) αὐτῷ τὰ ἀπόῤῥητα, τί τῶν περὶ γῆν
ἀσθενέστατον χρίνουσι», ὃ ταῖς τιµιωτάταις τῶν
ἐπινυμιῶν παρὰ τοῦ θεοῦ σεμνύνεται. ᾿Ασθενέστατα
τῶν ὄντων τὰ τοιαῦτα τῶν ζώων ἑστὶν , οἷς f) γένεσις
ἀπὸ σήψεως ὑγρῶν τὴν σύστασιν ἔχει. Τιμιώτατα δὲ
τῶν ὄντων ἀρετὴ τε xaX ἁγιότης, χαὶ eb τι φίλον τῷ
θεῷ. "Ap' οὖν μυῖαι, xay χνίπες, χαὶ βάτραχοι, xal
ofc &x χόπρου fj Ὑένεσις , ταῦτα τῇ τοῦ ἁγίου , χαὶ τῇ
«fe ἀρετῆς ἐπωνυμίᾳ τετίµηται, ὥστε σεμνύνεσθαι
μὲν τοῖς τιµίοις τῶν ὀνομάτων, μὴ συμμµετέχειν δὲ
τῆς τῶν ἀξιωμάτων ἰσομοιρίας, χαθώς φησιν 6 E5-
Ce
sima, inquit, digna censentur exili honorabiliwm
appellatione, cum non sint παντα sicut nominantur.
Ac Dei opus hoc esse ait, appellatione honorabiliore
naturam deleriorem ementiri, ac rursus voces
minus honorabiles, natura przstantioribus Deum
altribuere dicit, natura per appellationem minime
immutata. Ut. autem quod dicitur, maxime per-
spicuum nobis flat, in ipsis rebus demonstrabitur
absurditas. Si quis omni virtutis laude cumulatum,
intemperantem dicat ; vel e contrario zquali vitio
damnatum,bonum et modestum dixerit, utrum sanx
mentis homo talis esse, vel aliquam veritatis curam
habere apud mentis compotes censebitur, in con-
trarium appellationem commultaus, significantia
nominum non conveniente natur»? Ego equidem
non arbitror. Ilec igitur de Deo fieri hic dicit,
qui? neque communibus notitiis, neque Scripture
testimoniis congruunt. Nam in consuetudine nosti:e
vitx solorum est ebrietate vel phrenitide desipien-
tium, in nominibus errare; ct non secundum signi-
ficatum in rebus uli vocibus; sed canem quidem
dicere hominem; cani vero contra ho:ninis appel-
lationem accommodare. Tantum autem abest ut
divina Scriptura huic confusioni assentiatur, ut
etiam manifeste audire liceat prophetam ob hzec do-
lentem. Τα, inquit, qui dicit [ucem tenebras, et tene-
bras lucem, et. qui ponit amarum dulce, et dulce
amarum **, Quid igitur spectans hanc tantam ah-
surditatem putat oportere Deo attribuere? Dicant
qui ejus arcanis' initiati sunt, quidnam in terra
infirmissimum judicant quod honorabilissimis ap-
pellationibus a Deo nobilitatur. Infirmissima eorum
que sunt ea sunl animalia, quibus generatio a
putredine lhimidorum consistit: honorabilissima
vero eorum qui sunt, virtus et sanctitas, et si
quid Deo charum. Απ igitur, musca, culices, ranze
et quibus e stercore ortus, h:zec ne sancti et virtutis
appellatione honorata sunt, ita ut honorabilibus no-
minibus illustrentur, minime vero zqualitatem
dignitatum participent, quemadmodum ait Euno-
mius? Sed nondum tale quid audivimus, quod ea
qui sunt inflrma magnificentioribus nominibus ap-
pellata sint, vel quod magnum et honorabile na-
νγόµιος. "AXX οὕπω τὸ τοιοῦτον ἠχούσαμεν, ὅτι τὰ p) tura, horum unius appellatione contumeliosa fucrit
&sÜcvr, ταῦτα ταῖς µεγαλοφυεστέραις τῶν προσηγο-
ριῶν χατωνόµασται, 7| ὅτι τὸ µέγα τῇ φύσει χαὶ τί-
piov, τῇ ἑνὸς τούτων χαθυθρἰσθαι προσηγορίᾳ. AL-
χαιος ἣν ὁ Νῶε, φησὶν fj Γραφὴ , πιστὸς ᾽Αθραὰμ,
xai πραῦς Μωῦσῆς , xal σοφὸς Δανιῆλ, xat σώφρων
ὁ "ocho, xai ἅμεμπτος Ἰὼ6δ, καὶ µακροθυµίαν
χατωρθωχὼς ὁ Δαθίδ. Εἰπάτωσαν τοίνυν, sf πη τού-
«tv ἕχαστος àx τῶν ἑναντίων τὰς ἐπωνυμίας ἔσχεν,
ἡ xaX ἐπὶ τῶν πρὸς τὸ χεῖρον μαρτυρουµένων, oTov
Νάδαλ ὁ Καρμήλιως, καὶ Φαραὼ ὁ Αἰγύπτιος , xal
Ἀδιμέλεχ ὁ ἀλλόφυλος, xal πάντες o! ἐπὶ xaxa
Μνημονενόµενοι, εἰ ταῖς δεξιωτέραις τῶν ἐπωνυμιῶν
** ]sa. v, 10.
affectum. Justus erat Noe, inquit Scriptura, fidelis
Abraham, et mansuetus Moses, et sapiens Daniel,
et temperans Joseph, et inculpatus Job, et qui
partes. omnes zquanimitatis sive mansuetudinis
implevit, David. Dicant igitur, si alicubi horum
quique ex contrariis nomina sortiti sint, an etiam
hi quorum vitium Scriptura testatur, velut Nabal
Carmelius, et Pharao JEgyptius, et Abimelech
alienigena, atque omhes qui ob vitia commemorati
sunt, an, inquam, favorabilioribus et faventioribus
nominibus a divina voce honestati sunt? Non hsec
ita sunt, sed ut sc habet natura et veritas, sic res
1319
S. GREGORII NYSSENI
1020
a Deo judicantur οἱ dieuntur, non ut contrario Α παρὰ τῆς θείας φωνῆς ἑτιμήθησαν; Οὐκ ἔστι ταῦτα,
inodo $c habent nominatz, sed ut αυ significantur
manifesta fiant, propriis sibi et congruentibus ap-
pellationibus enuntiantur.
Iste vero qui mente firma przditus est, qui usitatze
consuetudinis accusator est, qui in judicio ratiocina-
tione spoliatos convitiatur, hzc de divina nalura
cognoscere supponit, has de Deo opiniones exponit,
quasi res ipsas falsinominibus vocibus derideat, et
infirmissimis honorabilissimas appellationes lar-
giatur, et honorabilia probro afficiat rerum vilium
nomina ipsis communicans. Fieri quidem potest
ut homo, etiamsi fuerit ex corum numero qui. im
veritatem intuentur, exlra veritatem plerumque
alductus prit pudore absorbeatur. Atiste Deo de-
corum honorem cxistimat videri rcs appellotionibus
falsis ementiri, Non hze divine nature oracula
tribuunt. Longanimis et multum misericors el. verus
Deus, ait David "' : quomodo igitur verus, qui rcs
ementitur, quique nominum significationibus im-
mutat veritatem? Rectus Dominus Deus ab eodein
rursus appellatur . Utrum igitur rectitudinis est
honorabilissimis nominibus honestare ignobilia,
exileinque nominationem tribuere et apparentem
in verbo dignitatem invidere ei qui appellationem
accepit? Hoc theologorum istorum de novo Deo
testimonium ; hic pervulgatz dialectic: solertiz
&AA' ὡς ἔχει φύσις τε xal ἀλήθεια, οὕτω τὰ ὄντα
παρὰ τοῦ θεοῦ χρίνεταίἰ τε xal λέγεται, οὐκ ἐναντίως
τοῖς οὖσιν ὀνοματνόμενα, ἁλλ᾽ ὡς ἂν μάλιστα κατα-
φανη γένοιτο τὰ σηµαινόµενα ταῖς οἰχείαις Τροσ-
ηγορίαις ἐξαγγελλόμενα.
Ταῦτα ὁ εὐσθενῆς τὴν διάνοιαν, ὁ τῆς πεφωρημέ-
νης συνηθείας κατήγορος, ὁ τοὺς παρηρηµένους Lv
δίχῃ τὸν λογισμὸν διασύρων, ταῦτα γινώσχειν περὶ
τῆς΄ θείας ὑποτίθεται φύσεως, ταύτας περὶ Θεοῦ τὰς
δόξας ἐχτίθεται, ὡς χατειρωνευοµένου τῶν πραγμά-
των ταῖς ψευδωνύμοις φωναῖς. καὶ τοῖς ἀσθενεστάτοις
τὰς τιµιωτάτας χαριζομένου προσηγορίας, xai τὰ
τίμια χαθνθρίζὀντες τῇ πρὸς τὰ φαῦλα τῶν ὄντων
ὁμωνυμίᾳ. Καὶ ἄνθρωπος μὲν τις τῶν πρὸς ἀρετὴν
βλεπόντων ἔξω τῆς ἀληθείας καὶ ἀχουσίως πολλάχις
παρενεχθεὶς, ὑπ' αἰδοῦς καταδύεται. θεῷ δὲ πρέπου-
σαν ἡγεῖται τιμῆν τὸ φανΏναι διαφευδόµενον ταῖς
ἐπωνυμίαις τὰ πράγματα. O9 ταῦτα μαρτυροῦσιν αἱ
προφητεῖαι τῇ θείᾳ φύσει. Μακρόθυμος xal πολυέ-
Ίεος xal ἀ.1ηθινὸς Θεὸς, φησὶν ὁ Δαθίδ. Πῶς οὖν
ἀληθινὸς ὁ τῶν πραγμάτων κχαταφενδόµενος, xai
ἐπαλλάσσων ἐν ταῖς τῶν ὀνομάτων ἑἐμφάσεσι viv
ἀλήθειαν; Εὐθὺς Κύριος ὁ θεὸς παρὰ τοῦ αὐτοῦ τά.
ἂιν προσαγορεύεται’ ἄρ᾽ οὖν εὐθύτητός ἐστι τὸ σεµνύ-
νειν τοῖς τιµιωτάτοις τῶν ὀνομάτων tà ἄτιμα, xal
τὴν ἐπωνυμίαν διδόντα φιλὴν τῆς ἐμφαινομένης ἀξίσς
τῷ ῥήματι ῥασχαίνειν τῷ µετειληφότι τῆς χλήσεως:
Αὕτη τῶν θεολόγων τούτων dj περν τοῦ νέου θεὼ
terminus, demonstrare Deum ipsorum fraudibus C μαρτυρία τοῦτο τῆς πολυθρυλλήτου διαλεχτιχῖς
delectari, nec invidi» vitio purum esse. Fraudis
enim, non ul se habet natura et dignitas res inlir-
mas nominare, sed ex praccllentibus desumptas
appellationes ipsis frustra largiri , non cum appel-
latione rerum qua nominantur virtute collata :
invidi: autein, ut. qui possit honorabilius nomen
rebus, secundum id quod prazstantiusest nominatis,
gratificari, ipsum gratiam dare pigeat, ac si pro-
prium damnum judicaret infirmiorum felicitatem.
Sed ego prudentibus consulueriin, tametsi horum
gnosticorum Deus lalis esse rationum violentia
cogitur, non sic verum Deum Unigenitum Deum
putare, scd ipsum ad subjectorurm veritatem cer-
mere, et cuique pro merito tribuere, atque ex rebus
cognominare. Venite, inquit, benedicti : et, Jte,
maledicti **; neque eum qui maledictione dignus
est, benedictionis nomine honorans, neque contra
eum qui benedictioneim sibi thesaurizavit, cum sce-
leratis abjicieus.
εὐλογίας τιµήσας ὀνόματι, οὔτε τὸ ἔμπαλιν τὸν την
ἀποπεμφάμενος.
Sed quid dicta scriptori volunt? Et ad quem 600-
pum spectat ejus ratio? Ne vero quisquam hoc
suspicetur, quod verborum inopia laborans, ut
quam maxime videntur in latitudinera extendere
orationem, in quibusdam sensu carentibus debla-
(rans garrulitatem extendit. Sed etiam al;quid
Li (ve N
Psal. Lxxxv, 5, 15; CxLiV, δ. 95 Psal. xci, 10.
ἀγχινοίας τὸ πέρας, τὸ δεῖξαι τὸν θεὸν αὑτῶν xi
ταῖς ἁπάταις περιτερπόµενον, καὶ τοῦ κατὰ τὸν φθό-
vov πάθους οὐ χαθαρεύοντᾳ. Απάτης μὲν γάρ iom
τὸ μὴ ὡς ἔχει φύσεώς τε xal ἀξίας τὰ ἁσθενη τῶν
πραγμάτων κατονοµάξειν, ἀλλ &x τῶν ὑπερεχόντων
τὰς ἐπωνυμίας αὐτοῖς µάτην χαρίζεσθαι, μὴ σνµ-
µετατιθέντα τῇ χλήσει τῶν κατονοµαζομένων τὴ
δύναμιν * φθόνου δὲ τὸ δυνάµενον τὴν τεµεωτέραν
λέξιν τοῖς πρὸς τὸ χρεῖττον ὀνομασθεῖσι χαρίζεσθαι,
ὀχνεῖν τὴν χάριν, οἱονεὶ ζημίαν ἰδίαν χρίνοντα τν
τῶν ἀσθενῶν εὐπραχίαν. 'AXX ἐγὼ συμθουλεύσαιμ’
ἂν τοῖς Υε νοῦν ἔχουσι, xàv ὁ τῶν γνωριστιχῶν τού-
των θεὸς τοιοῦτος εἶναι ὑπὸ τῆς τῶν λογισμῶν βίας
χαταναγκάζηται, μὴ οὕτω καὶ τὸν ἀληθινὸν Gaby, τὺν
Μονογενη 8sbv οἴεσθαι, ἀλλὰ πρὺς τὴν ἀλήθειαν τῶν
ὑποχειμένων ὁρᾷν, xal τὸ κατ ἀξίαν ἑκάστῳ προσ-
μαρτυρεῖν, καὶ &x τῶν πραγμάτων κατονρµάζειν,
Δεῦτε, φησὶν, οἱ εὐλογημέγοι, xaX, Πορεύεσθε, οἱ
χατηραµένοι , οὔτε τὸν χατάρας ἅξιον τῷ τῆς
εὐλογίαν ἑαυτῷ θησαυρίσαντα μετὰ τῶν ἑξαγίστων
ἸΑλλὰ 5l βούλεται τῷ λογογράφῳ τὰ εἰρημένα; Καὶ
πρὸς τίνα βλέπει σκοπὸν ὁ λόγος αὐτοῦ; Mh γὰρ δὴ
τοῦτό τις ὑπονοείτω, ὅτι δι ἀἁπορίαν ῥημάτων ὡς ἂν
μάλιστα δόξειεν εἰς πλάτος ἐχτείνειν τὸν λόγον, ἁδια-
νοήτοις τισὶν ἐμθατταρίζων, τὴν φλυαρίαν ἐξέτεινεν,
"AAA! ἔχει τι χαὶ τὸ ἀνόητον τῶν εἱρημένων ὡς πὼκ
* Matth. xxv, 99. ** λα. 41.
1031
CONTRA EUNOMIUM, LIB. ΧΙΙ.
1023
τὴν αἴρεσιν ὕποπτον. Τὸ γὰρ εἰπεῖν τὰ τιμιώτατα A habet. quod. etiam. dictorum amentiam redolet ct
τῶν ὀνομάτὼν xai τοῖς ἀσθενεστάτοις ἐπιλέγεσθαι,
κἂν μὴ ἰσομοιροῦντα τύχῃ κατὰ τὴν φύσιν τοῦ ἀξιώ-
µατος, κατασκευἡ τίς ἐστιν αὑτῷ χατὰ τὸ λεληθὸς τῇ
βλασφημίᾳ τὴν ἀχρλουθίαν ὑπευτρεπίζουσα, ὡς ἂν
τοῦτο παρ αὐτοῦ µάθοιεν οἱ τὰ ἐχείνου µανθάνον-
τες, ὅτι xàv θεὸς ὁ Μονογενῆς ὀνομάζηται, xal
σοφία, xal δύναμις, xal φῶς, xai ἀλήθεια, xal
χριτὴς, xal βασιλεὺς, χαὶ ἑπὶ πάντων θεὸς, xol
μέγας θεὺς xal ἄρχων εἰρήνης, καὶ Πατὴρ τοῦ
μέλλοντος αἰῶνος, xal πάντα τὰ τοιαῦτα, µέχρι ὁὀνό-
pasos αὑτῷ µόνον ἐστὶν ἡ τιµή. O0 γὰρ συμμετέχει
xai τῖς ἀξίας ἣν ἐμφαίνει τῶν ὀνομάτων fj δύναμις.
Καὶ ὅπερ ἐποίει τοῖς Βαθυλωνίοις ὁ σοφὸς Δανι]λ,
δ.ορθούµενος αὐτῶν τὴν περὶ τὰ εἴδωλα πλάνην, ὡς
ἂν μη τὸν χαλχὸν, ἢ τὸν δράκοντα σέδοιεν, τὸ ὄνομα
τοῦ Θεοῦ, τὸ παρὰ τῶν µαταίων αὐτοῖς ἐπιπερημι-
απµένον αἰδούμενοι, xal σαφῶς δι ὧν ἐποίησεν ἔδει-
ζεν, ὅτι οὗ συµθαίνει τὸ ὑψηλὸν τῆς θεότητος ὄνομα
τερός τε τὺ ἑρπετὸν θηρίου, xa πρὸς τὸ σχῆμα ᾧ
χλλχὸς ἑτετύπωτο. Ταῦτα πρὸς τὸ ἑναντίον xai ὁ
ἐχθρὸς τοῦ θεοῦ ἐπὶ τοῦ Μονογενοῦς θεοῦ χατασχευά-
ζσιν διὰ τῶν δογμάτων φιλονειχεῖ, τοῦτο βοῶν διὰ
«432174 -ῆς προχειµένης αὐτῷ ῥήσεως, ὅτι Mh πρὸς
τὰ ὀνόματα τοῦ Κυρίου βλέπετε ὧν µετείληφεν, ὡς
ἐχ τούτων τὸ ἄφραστον αὐτοῦ xal ὑψηλὸν τῆς οὐσίας
λογίσεσθαι. Πολλὰ γὰρ καὶ ἄλλα τῶν ἀσθενεστάτων
ταῖς ὑπερεχούσαις ἑπωνυμίαις τετίµηται, ὧν ἡ μὲν
χλῆσις τὸ ὑψηλὸν ἔχει, ἡ δὲ φύσις πρὸς τὸ μεγαλεῖον
τῆς προσηγορίας οὐχ ἐξαλλάσσεται. Auk τοῦτο λέγει
μέχρις ὀνομάτων φιλῶν γίνεσθαι παρὰ τοῦ θεοῦ τοῖς
ὑποθεθηχόσι τὴν τῆς τιμῆς µετουσίαν, uh συνακολο»-
θούσης τῇ χλήσει τῆς χατὰ τὴν ἀξίαν ἰσότητος. Ὥστε
πάντα περὶ τοῦ Yloo µαθόντας, ὅσα τῆς ὑψηλῆς ἐστι
σημασίας, μέχρις ὀνόματος οἴςσθαι τὴν Ev ταῖς φω-
ναῖς «tik, προσμαρτυρεῖσθαι αὐτῷ τῆς δὲ χατὰ τὴν
ἁξίαν ἰσομοιρίας ἀμέτοχον κατὰ τὴν Ev τοῖς εἰρημέ-
vote τεχνολοχίαν.
Αλλά γὰρ ἑνσχολάξων τοῖς ἀνοήτοις, ξοιχά τι
χατὰ τὸ λεληθὸς τοῖς bv ἑναντίοις χαρίζεσθαι, Πρὸς
Υὰρ τὰ μάταια τῶν εἱρημένων ἀντιτιθεὶς τὴν ἁλή-
θειαν, ἀποχναίειν poc δοχῶ τοὺς χαθομιλοῦντας τῷ
ad heresim suspectum est, Nam afferre nomina
honorabilissima dici de inflrmissimis, quamvis
sequalem secundum dignitatem naturam non ha.
beant, quedam est astructio latenter blasphemi:e
conseculionem premarans, ut hoc ab ipso discant
qui illius dogmata percipiunt, quoniam etsi Deus
Unigenitus nominatur, et sapientia, et virlus, et
lux, et veritas, et judex, el rex, et in omnibus
Deus, et magnus Deus, et princeps pacis, et Pater
futuri seculi, et omnia quz sunt istiusmodi, nomine
tenus ipsi solum est bonor. Non enim est particeps
dignitatis quam ostendit nominum vis. Et quoc
Babyloniis faciebat sapiens Daniel, ipsorum circa
idola errorem emendans, ne ὧ5 vel draconem cole-
B rent, nomen Dei, quod a vanis istis bominibus do
ipsis celebrabatur, reverentes, οἱ aperte per ca
qua fecit ostendit, quod excelsum divinitatis no-
men et in reptilem feram non cadit, et in figuran
qua zs efformatum erat. Hac in contrarium etiam
Dei inimicus in Unigenito Deo przstruere per dog-
mata magnopere contendit, hoc clamitans per hanc
ipsi propositam dictionem : Ne respiciatis ad no-
mina Domini quorum est particeps, ita ut ex bis
ineffabilem ejus οἱ excelsam essentiam cogitatione
percipere liceat. Multa enim etiam alia quxe sunt
infirmissima supereminentibus appellationibus ho-
norata sunt, quorum appellatio quidem sublimitatem
in se continet, natura autem in dignitatem ap-
pellationis non immutatur. Propterea dicit nomi-
nibus exilibus tenus a Deo inferioribus creatufis
honorls participationem fleri, quamvis szqualitas
dignitatis appellationem nou sequatur. Quare licet
de Filio didicerimus omnia qu:ecunque excelsm
sunt significationis, tamen nomine tenus opoitet
putare honorem vocibus eomprehensum ipsi assi-
gnari, xqualitatis vero. secundum dignitatem ex-
pertem esse secundum artificium quod in dictis
illorum apparet.
Sed enim in futilibus et sententia carentibus
immorans, videor aliquid clam adversariis gratift-
cari. Nam vanis et inanibus dictis veritatem oppo-
nens, tedium mihi videor afferre iis qui prssentes
λόγῳ πρὸ τῆς τῶν καρτερωτέρων μάχης. Οὐχοῦν p adsunt huic disputationi, antequam ad fortiorum
ταῦτα ὅπως ἂν ἔχῃ, τοῖς ἐπιστατικωτέροις τῶν &xpoa-
τῶν ἑατέου, ἡμῖν δὲ πρὸς τὰ προχείµενα μετενεχτέον
εὺν λόγον ᾽ σιγάσθω δὲ xal τὸ προσεχῶς τοῖς ἕξητα-
σµένοις προχείµενον, ὅτι ταῦτα μέντοι τοῦτον δια-
τέταχται τὸν τρύπον, οὐ τῆς ἐπινοίας τῶν ἀνθρώπων
λαχούσης τὴν ἑξουσίαν τῶν ὀνομάτων. Τίς γὰρ τοῦτό
φησι, τὸ uh xac ἰδίαν ὑπόσότασιν θεωρούµενον, ἓν
ἐξουσίᾳ πράγματος εἶναί τινος; Μόνων γὰρ τῶν ol-
χείᾳ τινὶ προαιρέσει διοιχουµένων, τὸ χατ᾽ ἑξουσίαν
τι πράττει» ἐστίν. Ἡ δὲ ἐπίνοια τῆς ἡμετέρας δια-
νοίας ἑστὶν ἑνέργεια, καὶ τῆς τῶν φθεγγοµένων ἤρτη
ται προαιρέσεως, οὗ χαθ᾽ ἑαυτὴν ὑφεστῶσα, ἀλλ ἐν
:Ἡ τῶν λεγομένων ὁρμῆ τὴν ὑπόστασιν ἔγουσα.
A LU αὐτιῦ, φησὶ, ταῦτα πάντα δηµμουργήσαν-
pugnam deveniamus. Hec igitur quomodocunque
se habeant, doctioribus auditoribus relinquenda
sunt, nobis autem ad proposita transferenda est
oratio. (Quocirca silentio pretereamus, quod pro-
xime est conjunctim cum his quz jam sunt exami-
nata proponitur, quod hzc quidem ad hunc modum
ordinata sunt,ut non dicamus commentationem ho-
minum sortitam esse nominum potestatem. Quis
enim hoc dicit, ut id quod non in propria substan-
tia consideratur, rei alicujus liabeat. potestatem ?
Eorum enim est solum qui propria quadam electione
et voluntate reguntur, pro arbitrio aliquid agere.
Ἑτίνοια autem, id est, commentatio, mentis est
operatio, atque ex electione sive consilio loqucn-
1023
qua dicuntur impulsioné subsistentiam habens.
Sed, inquit, hec ipsa omnia Dei sunt universorum
conditoris, atque ipsius relationis εἰ operationis et
proportionis, et quilegibus congruentes cuique eorum
qu nominantur appellationes accommodat. Hzc au-
tem vel. omnino sensum non babent, vel his quz
prius ab ipso exposita sunt adversantur. Si enim
rebus convenienter aptare nomina Deum modo pro-
fitetur, quomodo in superioribus asserit, ignobili-
bus Deum sublimiora nomina gratificari, non tamen
dignitatis quee in nominum significatione declaratur,
ipsos participes facere : et contra qux: magna sunt
natura, ignobilibus vocibus dedecorare, licet cum
vilitate verborum natura non immultetur. Verum
fortasse ejus amentiam injuria afficimus, hanc ver-
borum compagem talibus accusationibus inscctan-
tes. [πο enim omnia ab omni sensu sunt aliena,
non solum dico a recta in Deum pietate, sed neque
quocunque modo ullius rationis esse participia, ab
his qui ad amussim examinare sciverint, invenien-
tur. Quoniam igitur instar pulmonum marinorum
tumorem queindam habere videntur, tumor autem
est phlegma sive humor quidam spumeus, visu qui-
dem abominabilis, sed abominabilior, si in mauus
accipiatur. Propterea ad hzc vana decentissimum
5. GREGORII NYSSENI.
tium pendet, non per se subsistens, sed in eorum Α τος θεοῦ, σχέσεώς τε xal ἐγερ]είας, xal áraác-
1021
χίας, καὶ rógoic προσφυώς ἑκάστῳ τῶν ὀνομα-
ζομένων τὰς προσηγορίας cvrapuctortoc. Ταῦτα
δὲ f| καθόλου νοῦν οὐχ ἔχει, T) ὑπεμαντίως τοῖς προ-
εχτεθεῖσιν ἔχει. El γὰρ προσφυὼς ὀμμόσειν τοῖς ὑπο-
χειµένοις μαρτυρεῖ vuv. τῷ θεῷ τὰ ὀνόματα, πῶς ἓν
τοῖς ἀνωτέροις χατασχευάκει τὸν θὲὸν τοῖς ἀτίμοις
τὰ ὑψηλότερα τῶν ὀνομάτων χαρίτεσθαι, μῆ συµ-
µεταδιδόντα τῆς ἐμφαινομένης τῇ σηµασίᾳ τῶν ὀνομά-
των ἀξίας, xaX πάλιν τὰ μεγάλα χατὰ τὴν φύσιν xa-
θνθρίζειν ταῖς ἀτίμοις φωναῖς, τῇ ταπεινότητι τῶν
ῥημάτων οὗ συμμετατιθεµένης τῆς φύσεως. Αλλ'
ἀδικοῦμεν τάχα τὴν ἁδιανόητον αὐτοῦ ταύτην τῶν
ῥημάτων συνθήχην, ταῖς τοιαύταις χατηγορίαις ὑπά-
γοντες. Ταῦτα γὰρ καθόλου πάσης ἐστὶ διανοίας ἀλλό-
τρια, o0. µόνον τῆς ὀρθῆς λέγω τῆς εἰς εὐσέδειαν,
ἀλλ᾽ οὐδὲ ὁπωσοῦν µετέχοντά τινος λογισμοῦ τοῖς ἐξε-
τάνειν ἀχριθῶς ἐπισταμένοις εὑρίσχεται. Ἐτεὶ (ὧν
χαθ ὁμοιότητα τῶν θαλασσίων πνευμόνων ὄγχον μέν
τινα τὸ φαινόµενον ἔχειν δοχεῖ, ὁ δὲ ὄγχος φλέγμα
ἐστὶ, βδελυκτὸν μὲν ἰδεῖν, βδελυκτότερον δὲ εἰς χεῖ-
pac λαθεῖν. Διὰ τοῦτο πρεπωδεστάτην πρὸς τὰ μά.
ταια τὴν σιωπῆν χρίνων παραδραμοῦμα: τὰ εἱρημένα
avri]. Τίνι γὰρ διοιχεῖται νόµμῳ ἑνέργειά τε χαὶ &va-
λογία, χαὶ σχέσις; Καὶ τίς ὁ νομοθετῶν τῷ θΘεῷ cob;
τῆς ἀναλογίας καὶ σχέσεως νόµους χαὶ τρόπους;
silentium judicans, quae dicta sunt tacitus preteribo. Quanam enim lege reguntur Ίνας noa.ina ab eo
prolata : operatio, proportio et relatio ? Et quis proportionis et relationis leges et modos Deo imperat?
Hoc melius fuerit manere inexcussum quam per
studium in his nauseam audientibus movere, et a C
majore studio dignis sermonem avocare. Sed vereor
ne omnia identidem qua ex scriptione Eunonmii sunt
proposita, nobis sint quaedam phlegmata et marini
pulmones. Quare necessario nobis in his qua dicta
sunt, disputatio desinat, ut. quz& nullam ex scriptis
maleriam ad operandum inveniat. Ut enim fumus,
vel caligo crassum quidem facit οἱ turbidum reddit
aerem : in quo si constiterit, etiam naturalem visus
orationem impedit, non tamen ita densatur in se, ut
qui velit carpat et palmis contineat, et reniti per-
cutienti possit. Tale quid etiam de hac gravi scri-
ptione si quis dixerit, a veri conjectura non aberra-
verit. Mull:e autem in loc tumido et :stuante ser-
mone nugz sunt elaboratze, et ei pr:sertim qui non
est animo valde perspicaci, veluti caligo e longinquo
cernenti consistentiam quamdam et imaginationem
habere videtur. Quod si quis sui compos fiat et
diligenti inquisitione et intelligentia qua dicta sunt
attingat, fumi instar apprehensionem effugiunt notio-
: mes, atque in nihilum dissipantur ; neque ulla soli-
ditate et renitentia ferientem recipiunt sermonem.
Quid igitur agendum sit, dubium et incertum. Est
cnim apud querulos in utramque partem caluniniz
exposita optio, sive enim veluti per vallem salientes
Ἠδίαπι vocum inanitatem ad liberum planumque
campum sermonem dirigamus, adversus ea quz vi-
dentur vim aliquam habere contra veritatem, stan-
tes per coutradictionem, sive eliam omni garruli-
tate pugnam ad vana οἱ futilia contendamus : sic
Κρεῖττον ἂν εἴη pévety ἀνεξέταστον 7) διὰ τῆς
περὶ ταῦτα σπουδῆς, ναντίαν τε ποιεῖν τοῖς ἀχούουσι,
xai ἁπάγειν τῶν σπουδαιοτέρων τὸν λόγον. "Ali
δέδοιχα μὴ πάντα ἡμῖν ἐπίσης τὰ ἐκ τῆς λογογρατίας
τοῦ Εὐνομίου προχείµενα, φλέγματά τινα T) xol ϐ1-
λάσσιοι πνεύμονες. "Date χατ ἀνάγχην ἡμῖν ον
λόγον τοῖς εἰρημένοις ἐναπολῆξαι, µτδεµίαν Ex τῶν
γεγραμµένων Όλην εἰς ἑργασίαν εὑρίσχοντα. Ὡς váp
τις χαπνὸς f ὀμίχλη βαθύνει μὲν καὶ ἀναθολοῖ τὸν
&ípa: àv ᾧπερ ἂν τὴν σύστασιν λάθῃ, xal πρὸς τν
χατὰ φύσιν ἑνέργειαν χωλύει την ὅρασιν, o2 μὴν
οὕτω χαταπυχνοῦται πρὸς ἑανυτὴν, ὥς xai δράξασθαι
βουλόμενον, καὶ περισχεῖν tal; παλάμαις, xal ἀντι-
τοπῆσαι τῷ πλήττοντι. Τοιοῦτόν τι χαὶ περὶ τῆς
σεμνῆς ταύτης λογογραφίας εἰπών τις, οὐχ ἂν της
ἀληθοῦς εἰχασίας ἁμάρτοι. Πολὺς ὁ ὕθλος ἓν ὀγχώδει
D χαὶ φλεγμαίνοντι λόγῳ πεπονηµένος, xax τῷ μὴ λίαν
διορατικῷ τὴν Φυχὴν, ὥσπερ ἀχλὺς τῷ πόῤῥωθεν
βλέποντι, σύστασιν ἔχειν τινὰ χαὶ φαντασίαν δοχεῖ,
El δέ τις xav! αὐτὸν γένοιτο, xal τῇ ἐξεταστιχῇ δια”
νοίᾳ τῶν εἰρημένων ἐφάπτοιτο, χαπνοῦ δίχην δ-αῤῥεῖ
τῆς λαθῆς τὰ νοήματα, χαὶ εἰς τὸ μὴ ὃν διασκἰίδνα-
ται, χαὶ οὗ δέχεται διά τινος στεῤῥότητος xai ἀντι-
τυπίας τὸν πλήττοντα λόγον. Τί οὖν χρὴ πράττειν,
ἄπορον. Εὐσυκοφάντητος γὰρ πρὸς ἑκάτερον παρὰ
τοῖς φιλαιτίοις ἡ αἴρεσις, εἴτε χαθάπερ τινὰ φάραγ]:
διαπηδήσαντες τὴν χενοφωνίαν, ἐπὶ τὰ πρανη χαὶ
ἐπίδρομα τὸν λόγον εὐθύνωμεν, τοῖς δοχοῦσί τινα χατὰ
της ἀληθείας ἰσχὺν ἔχειν, συσταθέντες διὰ τῆς ἀν
τιῤῥήσεως, εἴτε xal πάσῃ συµπαρατείνωµεν τῇ φλυδ-
pa τῆν πρὸς τὰ µάταια μόχην ' οὕτω μὲν γὰρ ἐπδ'
1095
CONTRA EUNOMIUM, μυ. XII.
1036
χθῆς ἔσται τοῖς ἀφιληπόνοις dj σπουδῆ καὶ ἀνόνητος, A quidem his qui laborem detrectant, studium mole -
by πολλαῖς ἐἑπῶν χιλιάσιν ἐπ᾽ οὐδενὶ χρησίµω µηκυ-
νοµένη. E! δὲ την δοχούντων ἔχειν τινὰ χατὰ τῆς
ἀληῦείας ἰσχὺν µύνων ἀντιλαθοίμεθα, γχαττγορίας
ἀφορμῖν τοῖς ὑπεναντίοις παρέξομεν, ὡς παρεικότες
«τινὰ τῶν 0) δεχοµένων ἀντίῤῥησιν. Ἐπειδὴ τοίνυν
δύο προχειµένων ἡμῖν, τοῦ τε διὰ πάντων τὸν λόγον
ἑλθεῖν, xai τοῦ τοῖς ἀναγχαιοτέροις póvot; ἔπιδρα-
μεῖν ' τὸ μὲν ἐπαχθὲς τοῖς ἀχούουσι, τὸ δὲ τοῖς βάλ-
λουσιν ὕποπτον, καλῶς ἔχειν φημὶ µέσην τινὰ τρα-
πόµενον ἐχφυγεῖν ἑκατέρωθεν, ὡς οἴονται, τ) ὑπαίτιον.
Τίς οὖν ἡ μέθοδος; Πάντων τῶν xazà τὸ μάταιο»
πεπονηµένων αὐτῷ συντεµόντες ὡς οἵόν τε τὸν πολὺν
συρφετὸν, δι ὀλίγων ἐπιδραμούμεθα χεφαλαιωδῶς τὰ
votuata* ὡς μήτε τοῖς ἀνοήτοις ἐμθαθύνειν εἰχῆ,
μήτε τι τῶν εἰργμένων χαθάπας περιιδεῖν ἀνεξέτα- n
στον. "Απας τοίνυν ὁ λόγος αὐτῷ ἄτχολός ἔστι πρὸς
ταύτην τὴν σπουδὴν, δεῖξαι φιλονεικῶν ἀνθρωπιχῶς
τὸ Oz?ov διαλεγόµενον, xal τὰς σημαντ'κὰς τῶν τρα-
Ὑγμάτων φωνὰς αὐτὸν τοῖς οὖσι τὸν τῶν ποαγµάτων
ἑημιουργὸν ἑφαρμόζοντα. Καὶ διὰ τοῦτο µαχύμενος
πρὸς τὸν εἰπόντα τῆς λογιχῖς εἶναι φύσεως, fiv θεό-
05v ἐλάδομεν, τὰ τοιαῦτα τῶν ὀνομάτων, xal τῆς dÀn-
θείας διαµαρτάνειν «ποὶ, xal τῆς ἰδίας αὑτὸν μη
χρατεῖν ὑποθέσεως, xal ταύτην ἐπαγαγὼν τὴν µέμφιν
αὐτῷ, τοιούτοις χέχρτται λογισμοῖς πρὸς ἀπόδειξιν'
stum erit et inutile, in multis versuum — millibus
nibil profuturum, si. pretrahatur.. Quod si ea quie
robur aliquod putantur liabere contra veritatem sola
corripuerimus, accusationis occasionem adversariis
przebebimus, ut qui prietermiserimus quaedam corum
qui contvadictioneni non admittunt. Quoniam igi-
tur duo nobis sunt proposita, et nt ad omnia sermo
noster occurrat, et ut sola magis necessaria per-
currat : illud quidem auditoribus molcstum, hoc
vero jaculantibus suspectum, pr:xclare actuum erit,
si mediam quamdam viam ingressi, utrinque quod
crimini est obnoxium, quantum fieri. poterit , effu-
gimus. Quznam igitur erit methodus? Ex iis om-
nibus qu: ab ipso incassum elaborata sunt, ampu-
tantes quoad. ficri poterit sordium illuviem, paucis
et summatim notiones ct sententias percurre:nus :
ita ut neque in scnsu carentibus teinere immorcmur,
neque quidquam dictorum prorsus neglexisse inex-
cussum videamur. Quemadmodum igitur. ejus ser-
"o ín eo potissinium versatur, ut demonstrare ani-
bitiose contendat liumano more Deum disserere, et
rerum siguificativas *oces ipsum rerum opificem οἱ
auctorem his qu: sunt applicare; ideoque pugnans
cum eo qui dixit rationalis esse nalur:e, quam a
Deo accepimus, talia nomina, eum ἃ νο {ο aber-
rare dicit, οἱ suum non tenere fundamentum ; et banc querelam inipsum cun adduxit talibus ratio-
nibus ad demonstrationem usus cst :
Εἶπε, φποὶν, ὁ Βασί.Ίειος, μετὰ τὺ πρῶτον éyyt-
νόµενον ἡμῖν περὶ τοῦ πράγματος νόημα, τὴν
εεεπτυτέραν xal ἀκριθεστέραν τοῦ γοηθέντος ἐξ-
éractr, ἐπίνοιαν «Ίέγεσθαι. Καὶ τῇ τοιαύτῃ χατα-
σχευῆ διελέγχει τὸν λόγον, ὡς οἵεται Εὐνόμιος, ὃς, ἐν
οἷς οὐκ ἔστι πρῶτον καὶ δεύτερον νόηµα, οὔτε λεττ
τερην ἕτερον ἑτέρου καὶ ἀχριθέστερον, οὐκ ἄν ἔχοι,
ᾳποὶ, χώραν τὸ χατ᾽ Emivotav* τέως μὲν xai τοῦτο
δολερῶς ὑφαρπάσας παρὰ τῶν ἑχόντων ἀχοὴν φωρα-
θήσεται. Ob Υὰρ πάσης ἐπ'νοίας τοῦτον πβποίηται
τὸν ὁρισμὸν ὁ διδάσκαλος ἡμῶν, ἀλλ᾽ otov. ἰδικήν τινα
τῶν χατ ἐπίνοιαν θεωρουµένων ὑποδιαίρεσιν πο:ησά-
µενος, ὡς ἂν μὴ πολὺν ὄχλον ἐπεισάνοι τῷ λόγῳ, τὸ
µέρος τοῦτο διασαφῄήσας, ἀφῆχε τοὺς νοῦν ἔχοντας
ix τοῦ µέρους τὸ ὅλον ἐπιλογίζεσθαι. Καὶ ὡς xazà
«λειόνων xal διαφερόντων τῷ εἴδει κατηγορεῖσθαί τις
«b ζῶον εἰπὼν, οὐχ ἄν ὡς δ.αμαρτὼν ἀἁληθείας δι-
ελεγχθείη, ἰδίως τὸν ἄνθρωπον εἰς ὑπογραφὴν ἀγαγών'
9200 ἄν τις αὑτὸν ὡς ἀποσφαλέντα τοῦ ὄντος εὐθὺύ-
νοιεν ἂν, εἰ μὴ κατὰ πττνοῦ τε xal τετράποδος, xal
ἐν'δρὀν τὸν αὐτὸν ἁποδιδοίη λόγον, ὃν ἐπὶ τοῦ χατὰ
bv ἄνθρωπον ἀπεφήῆνατο οὕτω πολυσχ.δῶς καὶ ποι-
Χίλως τοῦ xav ἐπίνοιαν θεωρουμένου λόγου, οὐχ ἂν
ἔλεγχος εἴη τὸ ἑκείνην μὴ εἶναι χυρίως ἐπίνοιαν, τῷ
καὶ ἕτερον εἶναι εἰπεῖν. Ὥστε xày ἄλλο τι ἐπινοίας
εἶδος θεωρτθῇ, τὸ προατοδοθὲν οὐχ ἡμάρτηται. El
μὲν οὖν τις, φῃαὶ, τῶν ἁποστόλων f| τῶν προφητῶν
τοῦτοις χρησάµενος ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ τοῖς ὀνόμασιν
ἀπεδείχνυτο, εἶχεν ἂν παραμνθίαν τὸ ψεῦδος. Ὅστν
μαρτυρεῖ τῷ λογογράφῳ τὰ εἰρημένα τὴν Ev ταῖς
Γραφαὶς τοῦ θεοῦ φιλοπονίαν! θἡὐδεὶς εἶπε τῶν προ-
D
Dixit, ait, Basilius, post primam qua de aliqua
re nobis ingeneratur notionem, quod subtilior el ac-
curalior rei intellecte indagatio ἐπίνοια site com-
mentalio dicitur ; e& hac. priestructione. sermonem
arguit, ut putat Eunomius, quod in quibus non est
prima et secunda notio, neque subtilior altera, ne-
que aceuratior, non haberet, inquit, locum quod per
commentationem dicitur ; tunc igitur ct hoc dolose
abripuisse ab his qui non auditu. carent deprcehlien-
ditur; non enim omnis coimmentationis hanc fecit
definitionem doctor noster, sed velut speciali qua-
dam eorum 0118 per commentationem spectantur
subdivisione facta, ne multam orationi turbam ia-
duceret, hac parte dilucidius explicata, dimisit
mente pr:editos ex parte totum ratiocinando colli-
gere; atque utl de pluribus et specie differentibus
animal enuntiari si quis dixerit,non a veritate aber-
rasse reprehensus fuerit, si specialiter hominem in
exemplum adduxerit ; neque quis ipsum, ut. a vcro
deviantem in viam rectam reduxerit, nisi de vola-
tili et quadrupede el de aquatili ipsam delinitionem
reddiderit, quam de homine protulerat : sic uulti-
pliciler et varie cum spectetur. ἐπίνοια, commenta-
tio, non argumentum fuerit illam non esse proprie
bxivotav, quia dixerit etiam aliud quid esse. Quare
etiamsi alia quadam: species ἐπινοίας cousiderata
fuerit, quz? prius reddita est, non falsa fuerit. Si
igitur, inquit, apostolorum vel prophetarum aliquis
his usus in Christo nominibus demonstraretur,
mendacium haberet consolationem. Quantum ex
suis dictis scriptor hic in divinis Scripturis versa-
1021
S. GREGORII. NYSSENI
1038
tus intelligitur! Nullus prophetarum vcl apostolo- A φητῶν ἢ τῶν ἀποστόλων, ἄρτον, 3) λίθον, 9) «rts,
rum dixit, panem, vel lapidem, vel fontem, vel secu-
rim, vel lucem, vel pastorem Dominum. Quid igitur
David et de quo dicit, Dominus pascit me *' ; et,
Qui pascis Israel , intende **? et quid differt pasto-
rem dicere, vel quipascis? Et, Apud te fons vite **.
Igitur admittit Dominum dictum esse fontem. Et,
Lapidem quem reprobaverunt edificantes **. Joanncs
[Mattheus] autem Domini virtutem vitiorum am-
putatricem, securis nomine significans, ubi ait:
Ecce securis radici arboris admota est 95: non locu-
ples et fide dignus testis dictorum videtur? Moses in
luce. Deum videns**, etJoannes veram lucem ποηι]--
naus "; hoceodem etiam Paulus in prima Dei
apparitione luce circumfusus, et postea lucis voces
fj ἀξίνην, ἢ φῶς, f] ποιμένα τὸν Κύριον. TL οὖν ^ Aa-
615, xa περὶ τίνος φησὶν, ὅτι Κύριος ποιµαίνει µε,
xal, Ὁ ποιµαίνων τὸν Ισραὴ]-, πρόσχες; "Apa
τί διαφἑρει ποιμένα εἰπεῖν 7| ποιµαίνοντα; χαὶ,
Παρὰ col πηγἡ ζωῆς. "Apa δέχεται τὸ πηγὴν εἱρη-
σθαι τὸν Koptov* xal, Λίθον ὃν ἀπεδοχίμασαν οἱ
οἱκοδομοῦντες. Ὁ δὲ Ἰωάννης [Ματθαϊος] τὴν ἆναι-
ρετιχὴν τῆς xazlac δύναμιν τοῦ Κυρίου τῷ τής ἀξί-
νης διασηµαίνων ὀνόματι, ἐν οἷς φησιν, "Ηδη ἡ ἀξίνη
πρὸς τὴν ῥίζαν τῶν δέγδρων xetrat, οὑχ ἀξ.όπι-
6126 τούτῳ µάρτυς τῶν εἰρημένων δοχεῖ; 'O δὲ Μωῦ-
σῆς ἐν φωτὶ τὸν Θεὸν βλέπων, xol Ἰωάννης quy
ἀληθινὸν ὀνομάζων * τῷ δὲ αὐτῷ τούτῳ xal Παῦλος
ἐν τῇ πρώτη θεοφανείᾳ περιλαμφθεὶς τῷ φωτὶ, xat
audiens : Ego sum Jesus, quem tu persequeris ** : D μετὰ ταῦτα τὰς τοῦ φωτὸς ἀχούων φωνὰς, ὅτι Ἐγὼὰ
non ad testimonium idoneus est? De pane vero le-
gat Evangelium : quod a Mose cibus qui de ccelo
Israelitis suppeditabatur, in Domini figuram ab ipso
Domino transsumptus est. Von eni.n Moses. vobis
dedit panem ; sed Pater meus dat panem verum, se-
ipsum dicens , qui de celo descendit, et qui msndo
dat vitam ** .
dicit vel apostolorum vel prophetarum Christo im-
posuisse liec nomina. Quid igitur quod deinceps
sequitur ? Et si ipse seipsum Dominus his nominibus
vocavit,quandoquidem de nominibus Servatoris non
est aliud. quiJem primum, aliud vero secundum ;
neque subtilius aliud alio, neque exquisilius, sed
simul omnia et cum zquali subtilitate cognoscit :
liorum nominum nulli accommodari potest, quz de
ceinmentatione reddita est ab ipso definitio.
Multas ex ejus sermone nugas exhausi; sed le-
ctores precor veniam dare, si neque ea qu: aperte
vana sunt inexplorata preteri:rnus, non ut dede-
core hujus scriptoris ct impudentia nitentes exhi-
larescamus (quid enim lucri nobis affert palam
reprehensa adversariorum amentia?) sed ut via
procedat per omnia seipsam confirmans veritas.
Quoniam, inquit, sibi ipsi has Dominus appella-
tiones attribuit, neque quid primum intelligens, ne-
que secundum, neque subiilius, neque exactius ; non
licet hec nomina esse a commentatione. asserere.
Quomodo metrninit sui scopi? quomodo rationes
quibus bellum instituit, novit? ITorum alicujus quz
in consuetudinem cadunt, ad interpretationem
τῆς ἐπινοίας magister noster mentionem fecerat, et
in exemplis posterioribus mentem explicans, sic
sermonis contemplationem ad superiora provehit.
Dixit enim quod hoc nomen αἴτος per se una quz-
dam res secundum subsistentiam apparet, sed ad:
varias proprletates, qua in ipso considerantur,
immutat appellationes, dum fil et semen, et fructus,
εἰ cibus, et quecunque fit, totidem nominatur :
*! Psal. xxii, 1. ** Psal rxxix, 2.
Wi, 10. ** Exod. xxxii, 90. οἳ Joan. i, 9.
Sed ingenuus legis auditor, nullum -
* Psal, xxxv, 10.
55 Acl. IN, 0.
|» Ἱησοῦς, ὃν σὺ διώχεις ' οὐχ ἱχανὸὺς ἄρα πρὸς µαρ-
τυρίαν ἐστί; Περὶ δὲ τοῦ ἄρτου ἀναγνώτω τὸ Εὐαγ-
γέλιον * ὅτι ἡ παρὰ τοῦ Μωῦσέως τροφὴ, ἡ οὐ ρανόθεν
τῷ Ἱσραἡλ χορηγουµένη, εἰς τὸν τοῦ Κυρίου τύπον
ὑπ αὑτοῦ τοῦ Κυρίου µετείληπται. Ob γὰρ Μωῦσῆς
δέδωκεν ἡμῖν τὸν ἄρτον' dAV ὁ Πατήρ pov 8i-
ὃὅωσι τὸν ἄρτον τὸν ἀ.ηθινὸν ἑαυτὸν λέγων, τὸν
ἐκ τοῦ οὐραγοῦ χαταδάντα, xal ζωὴν διδόντα τῷ
χόσ(ιῳ. ᾿Αλλ' ὁ γνήσιος ἀχροατῆς τοῦ νόµου µηδίνα
qnot τῶν προφητῶν f) τῶν ἁἀποστόλων ταῦτα ἔπιτε.
θειχέναι τῷ Χριστῷ τὰ ὀνόματα. TL οὖν τὸ ἐφεξῆς;
kl αὐτὸς ἑαυτὸν τούτοις ὠνόμασε Κύριος * ἔπε-δή γι
τῶν τοῦ Σωτῆρος ὀνομάτων, οὐκ ἔστι τὸ μὲν πρῶτον,
τὸ δὲ δεύτερον, οὔτε λεπτότερον ἕτερον τοῦ ἑτέρου
xal ἀχριθέστερον ᾿ ὁμοῦ τὰ πάντα, xal μετὰ τῆς ἴσης
ἀχριθείας γινώσχοντος, οὐδὲ τούτων οὐδενὶ δυνατὺν
συναρµόσαι ^bv περὶ τῆς ἐπινοίας αὑτῷ ῥηθέντ
λόγον.
Πολὺν ἐπήντλησα τῷ λόγῳ τὸν ἐχεῖθεν λῆρον’
᾽ἀλλὰ παραιτοῦμαι τοὺς ἐντυγχάνοντας συγγνώµην
ἔχειν, εἰ μηδὲ τὰ πρόδηλα τῶν µαταίων περιορῶμεν
ἀχατανόητα, οὐχ ὡς ἑἐμφαιδρυνόμενοι τῇ ἁσχη μοσύνῃ
τοῦ λογογράφου (τί γὰρ φέρει χέρδος ἡμῖν ἐλεγχο-
µένη τῶν ἐναντίων 1j ἄνοια ;), ἀλλ᾽ ὡς ἂν ὁδῷ προῖοι
συνιστῶσα δι ἁπάντων ἑαυτὴν dj ἀλήθεια. Ἐπειδὴ,
φησὶν, éavzQ ταύτας προσέθηκε τὰς προσηΤορίας
ὁ Κύριος, οὔτε τι πρῶτον ἐννοῶν, οὔτε δεύτερον,
οὔτε Aexrótepor ἢ ἀκχριθέστερον, οὐκ ἔστιν ἐξ
D ἐπινοίας εἶναι ταῦτα εἰπεῖν τὰ ὀνόματα. Πῶς
µέμνηται τοῦ Ιδίου σχοποῦ; Πῶς οἶδε τοὺς λόγους
καθ ὧν τὸν πόλεμον ἑνεστήσατο; Ἐμνήσθη «wk
τῶν ἐντρεχόντων τῇ συνηθεἰᾳ πρὸς τὴν ἑρμηνείαν
τῆς ἐπινοίας ὁ χαθηγητὴς ὁ ἡμέτερος, xal tv τοῖς
χατωτέροις τῶν ὑποδειγμάτων τὸν νοῦν διασαφῄσας,
οὕτως προθιθάξει τοῖς ἄνω τὴν θεωρίαν τοῦ λόγου.
Εἶπε γὰρ ὅτι xa0* ἑαυτὸν ὁ αἴτος Ev τι πρᾶγμα κατὰ
τὴν ὑπόστασιν φαίνεται πρὸς δὲ τὰς ἐ-ιθεωρουμέ-
vac αὑτῷ ποιχίλας ἰἱδιότητας, ἐξαλλάσσει τὰς χλήσει;,
xal σπόρος Ὑινόμενος, xal xapmb;, xal τροφὴ, x2!
ὅσα Ὑίνεται, τοσαῦτα ὀνομαζόμενος, Παραπλησίω
** Psal cxvii, 22; Matth. xxi, 43. ο Mattb.
*? Joan. vi, 33 sqq.
1039
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
1050
δὲ, cot, xal ὁ Κύριος’ ἔστι μὲν xa0' ἑαυτὸν 6 τί ποτε Α similiter, inquit, etiam Dominus ; est cnim se-
χαχτὰ τὴν φύσιν ἐστι ταῖς δὲ τῶν ἐνεργειῶν διαφοραϊς
συνονοµαζόμενος, 09 µίαν ἐπὶ πάντων ἴσχει προσ-
ηγορίαν * ἀλλὰ χαθ) ἑκάστην ἔννοιαν τὴν EE ἐνεργείας
ἐγγινόμένην ἡμῖν µεταλαμθάνει τὸ ὄνομα. Tí οὖν
ὁ λόγος ἡμῶν διὰ τῶν εἰρτμένων ἐλέγχεται. 'O εἰ-
πὼν δυνατὸν εἶναι πολλὰς ἑφαρμόζεσθαι προσηγορίας
χατὰ τὰς τῶν ἑνεργειῶν διαφοράς, xal τὴν πρὸς τὰ
ἑνεργούμενα σχέσιν, EX xat τὸ ὑποχείμενον ὄντι
τῷ Yi τοῦ Θεοῦ: ὡς xa ὁ aito; ef; Qv Ex τῶν ποι»
πίλων περὶ αὑτοῦ νοημάτων, διαφόροις ἐπωνυμίαις
ἑπ,μερίκεται. Πῶς οὖν ἀνατρέπει τὰ clonpéva, ὁ —
λέγων περὶ ἑαυτοῦ ταῦτα τὸν Ἀριστὸν τὰ ὀνόματα
λέγειν; OO γὰρ ὅστις ὁ κατονὀµάσας, τὸ ζητούμενον
ἦν, ἀλλὰ περὶ τῆς τῶν ὀνομάτων ἑννοίας fj θεωρία
πρρέχειτο ' πότερον φύσιν ἑνδείχνυτᾶι, T] ἐπινοητιχῶς
ἐχ τῶν ἑνεργειῶν ὀνομάνεται. Αλλ’ ὁ δριμὺς οὗτος
xil ἀμφιλαρὴς τὴν διάνοιαν, ἀνατρέπων τὸν ἆπο-
δοθέντα περὶ τῆς ἐπινοίας λόγον, τὸν εἰπόντα, δυνα-
τὸν εἶναι ἑνὶ τῷ ὑποχειμένῳ πολλὰς ἑἐξευρεῖν προσ»
ηγορίας, χατὰ τὰς τῶν ἐνεργειῶν σημασίας, loyv-
ρῶς κέχρηται καθ) ἡμῶν τῇ μάχη, λέγων uh παρ'
ἑτέρου τινὸς τεθεῖσθαι τῷ Νυρίῳ τὰς τοιαύτας cu-
νάς. Tl οὖν ταῦτα πρὺς την προχειµένην σπουδήν;
Mh ἐπειδῃ παμὰ τοῦ Κυρίου τὰ ὀνόματα λέγεται,
οὐδὲ ὀνόματα δώσει ταῦτα εἶναι, οὔτε προσηγορίας,
οὐδὲ φωνὰς νοημάτων σηµαντικάς; El μὲν γὰρ οὐ
δέχεται τὸ εἶναι ταῦτα ὀνόματα, τῇ τῶν προστχοριῶν
ἀναιρέσει χαὶ fj ἐπίνοια συνανῄρηται. El δὲ οὐχ ἀντι-
λέγει τὸ τὰς φωνὰς ταύτας ὀνόματα εἶναι, «t βλάττει C
τὸν χατ᾽ ἐπίνοιαν λόγον, διὰ τοῦ δεῖξαι p map ἑτέ-
pov τινὸς, ἀλλὰ παρ᾽ αὐτοῦ τοῦ Κυρίου τὰς τοιαύτας
τεθεῖσθαι χλέσεις; Τὸ vXp λεγόμενον ἣν, ὅτι zapa-
πλησίως τῷ κατὰ «bv σἴτον ὑποδείγματι, ἓν χατὰ
τὸ ὑποχείμενον ὁ Κύριος ὧν, πρόσφορα τοῖς ἑνερ-
Τείαις ἔχει χαὶ τὰ ὀνόματα. Τοῦ δὲ alzou χατὰ τὴν
τῶν περὶ αὐτὸν θεωρουµένων ἐπίνοιαν τὰς ὀνομασίας
ἔχειν ἁμολογουμένου, συγχατεσχευάζετο xal τὸ μὴ
φύσεως εἶναι ταύτας ἐπὶ τοῦ Κυρίου σημαντικὰς τὰς
φωνὰς, ἀλλὰ τῷ λόγῳ τῆς ἐπινοίας ἓν τοῖς περὶ a5-
^by υοουμένοις συνίστασθαι. Ὁ δὲ ἀντιλέγων ὑπὸ
πολλΏης προσοχῆς, οὐ πρὸς τὰ τεθέντα ποιεῖται τὴν
Μάχη». Αλλά φησιν αὐτὸν Og! ἑαυτοῦ ταῦτα χατ-
ονοµάξεσθξαι, ὅμοιον ὥσπερ ἂν εἴ τις τοῦ κατὰ τὸν
Ἰσαὰχ ὀνόματος τὴν ἑρμηνείαν ζττῶν, πότερον γέ-
lox, ὣς φασί τινες, ἑρμηνεύξται, 7| ἄλλο τι σηµα(- 7
vtt τὸ ὄνομα, ὁ δέ τις τῶν χατὰ Εὐνόμιον ἐπιστατικῶς
ἀποχρίνοιτο παρὰ τῆς μητρὸς τεθεῖσθαι τῷ παιδὶ τὴν
χλῆσιν’ ἁλλ᾽ οὐ τοῦτο, φαίη τις ἂν, τὸ ζητούμενον Tv,
παρὰ τίνος f; ἐπωνυμία πεπόρισται, ἀλλὰ τί σηµαί-
vtt μεταληφθεῖσα mob; τὴν ἡμετέραν Ὑλῶσσαν f
«09 ὀνόματος ἕννοια. Καὶ ἐνταῦθα τοίνυν τῆς ζξητή-
6-ως οὖσης, ei τὰ ποιχίλως ἐπιλεγόμενα τῷ Κυρίῳ
xat' ἐπίνοιαν λέγετα., καὶ οὐχὶ τῆς φύσεως τὴν ἕν-
ειξιν ἔχει’ ὁ τοιαύτην ἐπάγων τὴν ἀπόδειξιν, τοῦ
ph ἐπινοίᾳ θεωρεῖσθαι τὰς προσηγορίας, τῷ παρ)
αὖτου τοῦ Κυρίου λέγεσθαι ταύτας, πῶς μετὰ τῶν
?* (ο, x1virii, 12-15; στι, 2.
cundum seipsum quodcunque tandem est secun-
dum naturam; operationum vero differentiis cum
nominatur, non unam in omnibus retinet appella-
tionem, sed secundum quamque notitiam quae ex
operatione nobis ingeneratur, nomen assumit. la
quo igitur ratio nostra per ea quz ab ipso dicta
sunt, redarguitur? Qui dixit fieri posse ut multzg
appellationes secundum operationum differentias,
et relationem ad ea qu:e ex operatione fiunt, con-
gruant uni sccundum subjectum exsistenti. Dci Fi-
lo, sicut. nomen σῖτος cum sit unum, οκ varii3
notionibus qux de ipso furmantur, in diversa
nomina dividitur. Quomodo igitur qu:e dicta sunt
everlit, qui ait de seipso hxc Christum nomina
dicere ? Non eniin quis ille est qui nominavit, quze-
rebatur, sed de notitio nominu:n consideratio pro-
ponebatur : utrum matura demonstratur, an. per
commentalionem ex operationibus nominatur. Sed
hic acer et magnus οἱ solers ad ercogitandum,
evertens assignalam ἐπινοίας definitionem, que
dixit, possibile esse uni subjecto multas comni-
nisci appellationes, secundum operationum signi-
fcationes, contra nos pugna fortiter usus est, di-
cens non ab aliquo inditas esse Domino tales
voces. Quid igitur ad propositum studium? Quo-
niam a Domino hzc nomina non dicuntur, neque
nomina dabit liec. esse, neque appellationes, ne-
que voces notionüm significativas. Si enim non
admittit esse hic nom:na , appellationum subla-
tione etiarn ἡ ἐπίνοια simul sublata est. Quod si
non contradicit voces has nomina esse, in quo
ledit id quod de commentatione dicitur, ex ceo
quod demonstrat non ab alio aliquo, acd ab ipso
Domino tales iinpositas esse nomenclationes ? Quod
enim dicebatur, id erat, quod quemadmodum in
exemplo hujus nominis oftog, unum secundum
subjectum cum sit Dominus, operationibus con-
grua habet etiam nomina. Cum autem sit confes-
sui cto; secundum commentationem eorum quie
iu ipso spectantur, oappellaiiones habere, simul
etiam construebatur has in Domino voces non esse
naturz significativas, scd ratione commentationis
in his que de ipso intelliguntur consistere. Qui
D àtttem contradicit prz multa attentione, non ad-
versus posita pugnam committit. Sed inquit ipsum
^ seipso his nominibus appellari, simile ac si qus
nominis Isaac interpretationem quarens, utrum
risus Τὸ, ut aiunt quidam, exponitur, an aliud quid
significat hoc nomen; aliquis autem eorum qui
stant a parte Eunomii, instanter responderet a
matre puero impositum essc hoc nomen ; sed ali-
quis dixerit, non hoc erat quod quarebatur, 9 quo
hzc nominatio tributa est, sed quid significet in
nostram linguam traducta nominis notitia. Atque
hic igitur cum quzstio consistat, utrum qua in
Domino varie dicuntur, pcr commentationem di-
1051
S. GREGORII NYSSENI
1032
cuntur, nec naturz irdicationem liabent : qui ta- A σωφρονούντων ἀριθμηθήσεται, ὁ xal πο):μῶν τῇ
lem demonstrationem inducit, quod non per com-
mentationem spectentur appellationes, quia hz ab
ipso Domino dicantur, quomodo ihter sobrios cen-
sebitur, qui veritati bellum infert, et talibus ad
dit eum qui bello lacessitur ?
Deinde progrediens ut jam ad scopum ipsi: con-
clusa oratione, alia contra nos diclis acerbiora
molitur, ut inquit, crimina, et multum flcbiliter
Jlamentatus, οἱ przinissa oratione qua nos calum-
niatur, atque auditorem ob dicenda cfflictim exa-
cerbat, in quibus quedam magis impia criminatur
a nolis astrüi : quod non. solum nos distributas a
Deo rebus appellationes commentatiouibus nostrls
adapiemus, cum nec dixisset quanam appellatio-
nuin distributio, et quando ct quomodo facta, sed
etiam quod omnia confundamus, οἱ ad idem Uni-
geniti el essentiam et operationem pertrahamus.
Cum nihil, inquam, de lioc ipso disseruisset, ne-
que deimonstrassot. quomodo a nobis idem esse
cum ess:^ntia operatio prestruitur, tandem subjun:
git istum colophonem criminum, sic verbis -di-
cens: Jam, inquit, transiens ab his, εἰ Deum
qui est. in omiibus, extremis blasphemiis, id. est,
impiis el sceleratis conviciis, circumducit; et ser-
monibus sermones nostri abvupti fuerint οἱ inter-
cisi, et quosdam deficere faciunt a nobis proposita
exempla, non omnino tam didicisse indigens, quam
demonstrare verborum colluviem οἱ vaniloquen-
tim hujus scriptoris, quibus blaterans et obstre-
pens qui inter viros anilia, et vocularum gravi
suno in auribus hzc demirantium fucum facere
dum studet, contra seipsum cippum, id est, infa-
mix notam, proponere apud eruditos et sermonein
callentes non intelligit. Sed hoc nihil ad nostrum
institutum. Utinam quidem hucusque progrede-
rentur qui sunt contra ipsum crimina, et nihil
circa fidem errans in sola sermonis prolatione pec-
care putaretur ! lta pro nililo ducendum esset ad
laudem vel calumniam sic vel aliter dictionem ha-
bere. Consecutio igitur et series eorum quze ab
ipso contra nos dicta sunt, ctiam hoc proponit.
In frugibus, inquit, et Domiuo, variis modis cum
exercuit commentationes, persimiliter. et. sanctissi-
mam Dei essentiam differentes ad mittere commenta-
tiones dicit. Moc est criminum acerbissimum, οἱ
ob id gravia contra nos illa tragice ante exaggera-
vit, impietatem ct absurditatem, οἱ omnia talia
dictis crimini vertens. Quaenam ergo. impietatis
demonstratio? dixit Eunomius, quedain. de frugi-
bus communia hsc, et omnibus in promptu co-
gnita discernens, el quomodo nascuntur, el quo-
modo ρετ[εεία seu matura per (ructum alunt, na-
turalibus quibusdam facultatibus, dum nascuntur
et augentur εἰ dispensantur ? Et li»c cum disseruit,
elíam unigenitum Deum nibil dissentaneum esse
ait differentes accipere coninentationes, cem pro-
ἀληθείᾳ, καὶ τοιαύταις πρὸς τὸν πόλεµον cuu palais
χρώμενος, δι ὧν ἰσχυρότερον ἀποφαίνει τὸν πολεμού-
μενον ; |
bellum auxiliis utitur, quibus fortiorem cssc osten-
Εἶτα προϊὼν ὡς δὴ κατὰ σχοπὺν αὑτῷ συµπερᾶ-
σθέντος τοῦ λόγου, ἕτερα προχειρίκεται καθ ἡμῶν
χαλεπώτερα τῶν εἰρημένων, ὥς φησι, τὰ ἐγκλήματα,
xal πολλὰ προσχετλιάσας xai προδιαθαλὼν τὸν λό-
Ὕον, καὶ σφοδρῶς τὸν ἀχροατὴν ἐπὶ τοῖς µέλλουσι
᾿"ῥηθήσεσθα: παροξύνας, ἓν oi, δυσσεθέστερά τινα
παρ) ἡμῶν αἱτιᾶται καταὀκευάζξεσθαι, ὡς pf µόνον
τὰς ἀποχλτρωθείσας παρὰ τοῦ Θεοῦ προστγοοίας
ταῖς ἐπινοίαις ἡμῶν προσαπτόντων, οὐκ εἰπὼν, τίς
ἡ τῶν προστγοριῶν ἀποχλήρωσις, xai τότε xa
πῶς γεγενηµένη, xal ὡς πάντα φυρόντων τὰ πρᾶ-
γµατα, χαὶ εἰς ταύῦτὸν ἁγόντων τοῦ Movoysvouc τήν
τε οὐσίαν καὶ τὴν ἑνέρχειαν. Οὐδὲν περὶ αὐτου τού.
του διαλεχθεὶς, οὐδὲ ἀποδείξας πῶς ταὺτὸν εἶναι
κατασκευάνεται τῇ οὐσίᾳ παρ) ἡμῶν 1d ἑνέργεια,
τέλος ἐπάγει xai τὸν αὐτὸν χολορῶνα τῶν ἐγχλημά-
των, οὑτωσὶ λέγων τοῖς ῥῆμασιν' "Hóm δὲ, φτὰ,
µεταθαίνγων ἀπὸ τούτω», xal τὺν ἐπὶ πάντων
Θεὸν ταῖς ἑσχάταις περ/δάλλει BAacgnplaic:
xai λόγοις ἀπεῤῥώγασιν οἱ ἡμέτεροι λόγοι, xal τινας .
ἀποστατεῖ τὰ παρ ἡμῶν παράδείγµατα, οὗ πάντως
τοῦ μαθεῖν ταῦτα δςόμενος, ἀλλ᾽ 1] δεῖξαι τὸ συρφε-
τῶδες τῶν ῥημάτων τοῦ λογογράφου xai ἀχριτόμν:
θον, οἷς περικτυπῶν τὰ ἓν ἀνδράσι γραῖδ.α, xal ς
στόαφῳ τῶν λεξειδίων ἐν ταῖς ἀχοαῖς τῶν ταῦτα
θαυµμακόντων χαλλωπιζόµενος, στήλην καθ) ἑαυτοώῦ
τὸν λόγον τοῖς πεπαιδευµένηις προτιθεὶς οὗ συνίησιν.
Αλλ' οὐδὲν τοῦτο πρὸς τὸν σχοπὺν τὸν ἡμέτερον
E:0c Tàp µέχρι τούτων ἣν xaz' αὐτοῦ τὰ Erdgas,
xaY μηδὲν περὶ τὴν πίστιν ἑξαμαρτάνων, περὶ uóvny
τοῦ λόγου τὴν προρορὰν πλημμελεῖν ἑνομίζετο! Ὦ;
ἀντ οὐδενὸς ἂν ἣν αὐτῷ πρὸς ἔπαινον f) διαθολῖ»,
τὸ οὕτως f$ ὡς ἑτέρως τὴν λέξιν ἔχειν. Ἡ ὃ οὖν
ἀχολουθία τῶν παρ) αὐτοῦ χαθ) ἡμῶν, xal τοῦτο
προστίθησιν.
Ἐπὶ τοῦ σίτου, qnoi, xal τοῦ Κυρίου, διαρό»
poc γυµνάσας τὰς éxiwolac, zapazJAmciec καὶ
D τὴν ἁγιωτάτην οὐσίαν τοῦ Θεοῦ διαφόρως δέχε’
σθαι τὰς ἐπινοίας φησί. Τοῦτό ἐστι τὸ χαλεπώτα-
τον τῶν ἐγχλημάτων, xal ἐπὶ τούτῳ τὰ βαρέα καθ’
ἡμῶν ἐχεῖνα προετραν ῴδησε, δυσσέδειαν xai ἆτο-
πίαν xal πάντα τὰ τοιαῦτα τοῖς εἱρημένοις ἐπιχα-
λῶν. Τίς οὖν ἡ τῆς ἀσεδείας ἁπόδειξις; εἶπεν ὁ
Εὐνόμιός τινα περὶ τοῦ σἰτου, tà χοινὰ ταῦτα, x.
πᾶσιν &x τοῦ προχείρου γνώριμα διευχρινούµέ-
voc, ὅπως τε γίνεται xal ὅπως τελειωθεὶς διὰ
τοῦ καρποῦ τρέφει, φυσικαῖς vict δυνάµεσι
gvóperóc τε καὶ αὔξων καὶ διοικούµενος; Καὶ ταῦ-
τα εἰπὼν, xai τὸ» μονογενῆ 8sbv οὐδὲν ἀπειχὸς εἶναι
qnot, διαφόρους δέχεσθαι ἐπινοίχς διά τε τὰς bvvolas
1035
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
1054
δ.4 τ: τὰς ἑτερότητας τῶν ἐνεργειῶν, καὶ ἀναλογίας A pter ποίἰοµθ», tum propter diversitates actionum,
τινὰς xai σχέσεις. Ταῦτα γὰρ χαταχόρως ἐπ αὐτοῦ
διαθρυλλεῖ τὰ ὀνόματα. Α.11ὰ πῶς, φησὶν, οὐκ ἅτυ-
zov, ἀθέμιτον δὲ μᾶ.1Ίον τούτοις παραδά.ἐ.1ειν τὸν
"Ayérrqtor ; τίσι τούτοις; τῷ σίτῳ, φησὶ, xai τῷ
μ..νοχενεῖ sip. 'Opdz τὴν εὐλάθειαν ' ἴσον ἀπέχειν
τῆς ἀξίας τοῦ ἀγεννήτου Θεοῦ χατασχευάτει τὸν
βραχὺν σἵτον, xal τὸν Μουογενῆ Gcóv. Καὶ ὅτι οὗ
συχοφαντοῦμεν τὸν λόγον. παρ) αὐτῶν ἔστι τῶν Ξ-
γοαµµένων μαθεῖν αὑτοῦ τὴν διάνοιαν. Πῶς γὰρ, φη-
σὶν, οὐχ ἄτοπον, ἀθέμιτον" δὲ pnaAJov τούτοις
παΓαθά..λειν τὺν ᾽Αγ)έγγητοΥ; Καὶ ταῦτα εἰπὼν
ἐπάγει χατὰ τὸ ὁμόλτιμον τὸν περὶ τοῦ σίτου χαὶ τοῦ
Κυρίου λόγον, ἴσον εἰς ἁτοπίαν χρίνων, ἑνὶ τούτων
παραθάλλειν τὸν ΘΕόν. Παντὶ δὲ γνώριμον πάντως
et proportiones et habitudines. II:»c enim ad sa-
tietlatem usque in ipso pervulgat nomina. Sed, in-
quil, quomodo non absurdum , vel potius nefas
comparare Ingenitum his nescio quibus, nempe
frugibus, inquit, et unigenito Deo? Vides homin:s
cireumspectionem seu pietajem : x:equaliter distare
a dignitate ingeniti Dei astruit vile frumentum c£
unigenitum Deum. Et quod non calumniamur
sermonem, ex ipsis scriptis licet ejus intelligen-
tiam percipere, Quomodo, inquit, non. absurdum,
imo vero nefarium his comparare Ingenitum ? Et
hiec locutus subjungit parem de. frumento et. de
Domino sermonem, qualem absurditatem judi-
cans, cum horum altero Deum conferre. Cuivis
τὸ τοιοῦτόν ἐστιν, ὅτ' τὰ ἴσῳ µέτρῳ τινὸς ἀφεστη- B enim. notum οἱ planum prorsum illud cst, quod |
τα xal αὑτὰ πρὸς ἄλληλα τὸ ἴσον ἔχει. Ὥστε χατὰ
τὸν goyóv θεολόγον ὁ τῶν αἰώνων ποιητῆς, xal πά-
6ης περιδεδραγµένος τῶν ὄντων φύσεως, ἰσοστάσιος
ἀν:τδείγθη τῷ βοαχυτάτῳ σπέρµατι, εἴπερ ἐπίσης
ἀπολείπεται tho πρὺς τὸ» θεὸν συγκρίσεως xai αὖ-
τὸ» xai ὁ οἴτος. ᾽Αλλ) ἡ μὲν ἀτέθεια τοῦ λόγου toc-
αύτη.
Καιρὸς δ ἂν εἴη χαὶ αὑτὶὴν ἑξετάσαι τὴν εἰς τὴν
βλασρημίαν χατασχενὴν, Ev τίνι πρὸς ἑαυτὴν τῷ λόγῳ
δι ἀχολουθίας συνἑρτηται. Εἰπὼν γὰρ, ἄτοπον εἶναι
τῷ σίτῳ xal τῷ Χριστῷ τὸν θΞὸν παραθάλλεέι», Περὶ
τοῦ σίτου, qnoi, ὅτι οὑκ ἔστιν ὁ θεὺς xa ὁμοιό-
tnra τούτω» απῤὸς μεταθο.λἣἠν ἐπιτήδειος , περὶ δὲ
τοῦ λονογενοῦς τὸ μὴ εἶναι αὐτὸν πρὸς μεταθολὲν
ἐπιτήδειον σιωπἠσας, xaX διὰ τούτου σαφῶς ἕἔνδειςα-
μενος τὸ ταπεινὸν τῆς ἀξίας, ἐν τῷ μὴ δεῖν αὐτὸν t,
xai τὸν σἵτον τῷ Ocio συγχρίνειν, ἀφήκε τὸν λόγον
µετέωρον, οὐδενὶ ἄλλῳ λογισμῷ χατασχευάσας Ev τῷ
μέρει τούτῳ τὸ πρὸς τὸν Πατέρα τοῦ Υἱοῦ ἀπαράθε-
τον, ὡς ἱκανῶν ὄντων τῶν περὶ τὸν χόχκον θεωρτθέἑν-
φων, xai τοῦ You τὴν πρὸς τὸν Πατέρα χατὰ τὸ τα-
πεινότερον παραλλαγὴν συνδνδείξασθαι. ᾿Αλλὰ περ.
«frc ἀφθαρσίας τοῦ Πατρὸὺς διαλέχεται, ὡς οὐχ ἐς
ἑνεργείας 120020257; αὐτῷ. "Evo δὲ, εἰ μὲν ἑνέργειά
ξίς ἐστιν ἡ ὄντως ζωὴ, ἑαυτὴν ἐνεργοῦσα, xa εἰ ταῦ-
τόν ἐστι τῷ σημαινομένῳ τό τε ἀξὶ ζᾖν, καὶ τὸ uroi-
ποτε εἰς φθορὰν διαλύεσθαι, οὕπω τῷ λόγῳ προστί-
θηµι, ἀλλὰ τοῖς ἰδίοις ταμ.εύσομαι τόποις. Ὅτι µέν-
τοι µία της ἀφθαρσίας ἑἐστὶ διάνοια, ὡσαύτως ἐπί τε
τοῦ Πατρὸς xai τοῦ Yioo νηουµένη, καὶ xaz' οὐδὲν τὸ
κοῦ Πατρὸς ἄφθαρτον τῆς ἀφθαρσίας τοῦ Υἱοῦ παραλ-
λάσσει, οὔτε ὑ.έσει τινὶ xal ἐπιτάσει, οὔτε τινὶ ἄλλῳ
διαφθορᾶς τρόπῳ τῆς χατὰ τὴν ἀφθαρσίαν παραλλα"
γῆς εὑρισχομένης, τοῦτο καὶ νῦν φηµι εὔχάιρον εἶναι
καὶ ἀεὶ λέγειν, ὡς ἂν µηδεµίαν ἔχοι διὰ τούτου χώ-
pav ὁ λόγος αὐτῷ τῇ κατὰ τὴν ἀφθαρσίαν ἑννοίᾳ τῷ
Πατρὶ προσμαρτυρῶν τὸ πρὸς τὸν Yibv ἁχοινώνητον.
Ὡς Υὰρ περὶ τὸν Πατέρα ἡ ἀφθαρσία χαταλαμθάνε-
€2:, οὕτως χαὶ ἔστι τοῦ Μονοχενοῦς εἶναι οὐχ ἀμφι-
6άλλεται. Τὸ γὰρ τῆς φθορᾶς ἁπαράδεχτων, ἅπερ
ἀφθαᾳρσία xa ἔστι xal λέγεται, ἴσον μᾶλλον δὲ τὸν
- αὐτὸν ἔχει λόγον ἐφ᾽ οὗπερ ἂν λέγηται. Τί οὖν μαθὼν
PATROL, Gn. XLV.
C
qua squali mensura ab aliquo distant, et ipsa in-
ter se :equalem habent mensuram. Quare sicut
censet hic sapiens theologus, sx:eculorum conditor,
omnemque eorum quie sunt, naturam complexus,
aqualis mínimo semini demonstratus est, siqui-
dem aqualiter distat a Dei comparatione et ipse et
frumentum. Atque hujus quidem sermonis impietas
tanta est.
Verum jam tempus fuerit examinare blasphemi
astructionem, in quo ad ipsam sermone per con-
sequentiam annexa pendet. Cum enim dixisset ab-
surdum esse frumento et Cliristo Deum componere :
De frumento inquit, quod non est Deus horum instar
mulalionis capax, de Unigenito autem quod non
sit ipse ad mutationem aptus cum reticuit ; etiam
per hoc aperte indicavit dignitatis humilitatem, in
eo quod non oporteat ipsum, sicut et frumentum,
cum Deo comparare, suspensum sccmonem dimisit,
nulla ratione alia przsstruens in hac parte Filii cum
Patre disparitatem, quasi ea quas in grano consi-
derantur, idonea essent ad Filii cum Patre, secun-
dum i4 quod est hunilius, differentiam demon-
strandam. Sed de Patris incorruptibilitate disserit,
quod non insit ei ος actu, Ego aulem, siquidem
actus quidam est vera et essentialis vita, seipsam
efliciens, et si idem est secundum siguificationem
el semper vivere, et nunquam ip interitum dissolvi,
noudum rationi assentior, sed propriis locis reser-
vabo. Quod quidem una est notio incorruptibilitatis,
que eodem modo in Patre οἱ Filio intelligitur, et
nulla re quod in Patre. incorruptibile est, a Filii
incorruptibilitate differt, neque remissione aliqua,
neque intentione, cum ncc aliquo alio corruptionis
modo differentia, qux: secundum incorruptibilitatem,
iuveniatur, boc etiam nunc dico opportunum esse
et semper dicere, quod nullum per hoc locum habet
ejus sermo, per incorruptionis notionem, Filiuin
cum Patre nullam habere essenti:: cominunionem
asscrens. Sicut enim in Patre incorruptibilitas com-
prehenditur, sic et in Unigenito esse non ambigitur.
Quod enim interitus non est capax, quod quidem
incorruptibilitas οἱ est οἱ dicitur, zequalem, vel
potius eamdem habet rationem, in guocunque di^
93
4053
S. GREGORII NYSSESI
1056
eur. Quid igitur didicit, cur soli ingenito Deo A µόνῳ προσμαρτυρεῖ τῷ ἁγεννήτῳ θεῷ, τὸ μὴ t£
"(tribuit, non ex actu esse ipsius incorruptibilita-
tem, tanquam per hoc Patris a Filio discrepantiaimn
demonstrans ? Si enim corruptibilem supponit crea-
tum suum Deum, praclare corruptibilis cum incor-
ruptibili differentia, eam αυ secundum naturam
est, discrepantiam ostendit. Quod si interitus non
capax eodem mode est uterque ; neque magis, ne-
que minus in incorruptibilitate, quz secundum na-
turam est, comprehenditur, quomodo Patrem cum
unigenito Filio non posse comparari demonstrat?
Vel quid vull. non ex actu asserere Patri quod in-
corruptibile est? Sed scopum evolvit et explicat
sermone sequente. Non ex operationibus, inquit,
incorruplibilis est, et ingenitus, sed ut Pater et
mundi opifex.
llic mihi attentas aures praebere auditorem ma-
xime postulo. Quomodo idem esse putat dnorum
horum nominum significatum, creationis, inquam,
εἰ paternitatis? Operationem enim esse borum
utrumque ex equo definit, diserte sic sermone pro-
nuntians: JIncorruptibilis non est ez operatione,
Pater autem et mundi opifex ex operationibus nomi-
natur. Si igitur idem est Patrem et mundi opificem
ipsum dici, quia operatio sit ei amborum nominum
causa, necesse est omnino operationum effecta co- .
genere se habere inter se, ex eo ipso quod ex ope-
ratione 'similiter sint. Hoc autem ad quem blas-
pliemie terminum per consequentiam effertur, cui-
vis perspicuum est scienti cernere quid cuique con-
sequatur. Ego vero quzecunque de his ratione col-
ligo, sermonum disquisitioni volo adjicere. Fieri
non potest, ui operatio rci alicujus effectrix ipsa
per se subsistat, si non subest aliquid quod opera-
tionis motum suscipiat, veluti operari dicimus eum
qui ses procudit, effici vero materiam quz arti sub-
jecta est. Ergo hec inter se necessariam quamdam
relationem habent, efficax et patibilis facultas, quo-
rum si ratione alterum fuerit separatum, non in
seipso per so alterum constilerit. Si enim non
fverit quod patitur, quod agat non erit. Quid igitur
ex hoc conficitur, si non per se consistit operatio
rei alicujus e(fectrix, si non adsit subjectum pa-
tiens? Pater autem, sicut isti aiunt, nihil aliud est
ἑνεργείας εἶναι τὴν ἀφθαρσίαν αὐτοῦ, ὡς διὰ τούτου
τὴν χατὰ τοῦ Μονογενοῦς παραλλαγὴν Πατρὸς δει-
χνύων; El μὲν γὰρ φθαρτὸν ὑποτίθεται τὸν χτιστὸν
ἑαυτοῦ Θεὸν, χαλῶς τῇ τοῦ φθαρτοῦ πρὸς τὸ ἄφθαρ-
τον διαφορᾷ, τὴν κατὰ τὴν φύσιν παραλλαγὴν &ro-
δείχνυσιν. El δὲ ἀνεπίδεχτος φθορᾶς ὡσαύτως ἑχάτε-
poc, xa οὔτε τὸ μᾶλλον. οὔτε τὸ ἅττον iv τῇ xarà
φύσιν ἀφθαρσίᾳ καταλαμθάνεται' πῶς δείκνυσι τοῦ
Πατρὸς πρὸς τὸν μονογενῆ Ylbv τὸ ἀσύγχριτον ; Ἡ τί
βούλεται τὸ μὴ ἐξ ἑνεργείας προσμαρτυρεῖσθαι τῷ
Πατρὶ τὸ ἄφθαρτον; Αλλ' ἐχκαλύπτει τὸν σχοπὸν τῷ
μετὰ ταῦτα λόγῳ * οὐκ ἓξ ἐνεργειῶν, φησὶν, ἄφθαρτός
ἐστι χαὶ ἁγέννητας, ὡς Πατηρ δὲ καὶ δηµ!ουργὀς.
Τούτῳ pot προσέχειν μάλιστα τὸν ἀκροατὴν ἀξιῶ.
Πῶς ταὐτὸν οἵεται τῶν δύο τοὐτὼν ὀνομάτων τὸ ση-
µαινόμενον, τῆς δημιουργίας, λέγω, xaX τῆς πατρότη,
τος" ἑνέργξιαν γὰρ εἶναι τούτων ἑχάτερον Enlarge ὁρί-
ζεται, ταφῶς οὕτως διαγορεύων τῷ λόγω, ὅτι 'Ag0ap-
τος μὲν οὐκ ἐνεργείᾳ ἐστὶν, Πατὴρ δὲ xal δη-
μιουργὸς ἐξ évepyeuor ὀνομάζεται. El τοίνυν ταῦ-
τόν ἐστι Πατέρα τε καὶ δημιουργὸν αὐτὸν λέγεσθαι,
τῷ τὴν ἐνέργειαν ἀμφοτέρων αὐτῷ Υίνεσθαι τῶν ovo
µάτων αἰτίαν, ἀνάγχη πᾶσα καὶ τὰ τῶν ἕνεργειων
ἀποτελέσματα ὁμογενῶς ἔχειν ἀλλήλοις, xaz' αὐτὸ «b
ἐξ ἑνεργείας ὁμοίως εἶναι, Τοῦτο δὲ πρὸς ποῖον
βλασρηµίας πέρας διὰ τῆς ἀχολουθίας ἐχφέρεται,
παντὶ δηλόν ἐστι τῷ ἐπισταμένῳ βλέπειν πρὸς τὸ
ἀχόλουθον. Ἑγὼ δ' ὅσα περὶ τούτων λογίζοµαι, βού-
λομαι προσθεῖναι τῇ συνεξετάσει τῶν λόγων. Ox
ἔστιν ἑνέργειαν ἀπεργαστιχὴν τινος πράγματος ab-
τὴν ἐφ᾽ ἑαυτῆς συστῆναι, μὴ τινος ὑποδεχομένου τῆς
ἐνεργείας τὴν χίνησιν ᾿ οἷον ἐνεργεῖν τί ῥαμεν τὸν
χαλχεύοντα, ἑνεργεῖσθαι δὲ τὴν ἐγχειμένο» Όλην τῇ
τέχνῃ. ὑὐχοῦν ἀναγχαίαν ἔχει τινὰ σχέσιν ταύτα πρὸς
ἄλληλα ἡ ἐνεργητικὴ xax 1) παθητικη δύναμες, ὧν
εἰ χωρισθείη τῷ λόγῳ τὸ ἕτερον, οὐχ ἂν ἐφ᾽ ἔαυτου
συσταίη καὶ τὸ λειπόμενον. El γὰρ μὴ τὸ πάσχον str,
τὺ ἑνεργοῦν οὐκ ἔσται. Τί οὖν ἐκ τούτου χατασχενά-
ζεται, εἰ οὐ συνίσταται καθ ἑαυτὴν 5j ἐνέργεια, i
ἁποτελεστιχή τινος πράγµατος, μὴ ὑποχειμένου του
πάσχοντος;, Ὁ Πατῃρ δὲ, καθὼς οὗτοί φασιν, οὐδὲν
(uam operatio: patibilis igitur per hzee unigenitus D ἕτερόν ἐστιν 7| Evipyeta ’ παθητὸς ἄρα διὰ τούτων ó
Filius demonstratur, ad motionem operationis quae
ipsum subsistere facit efformatus. Quemadmodum
enim universi conditorem dicimus, patibilem ali-
quam et facile cedentem materiam subjecisse, sic-
que efficacem sui ipsius operatricem essentiam effc-
cisse: in sensibilibus quidem varias et inultiformes
subjecto qualitates ad cujusque corum que fiunt
effectionem artificiose inserentem ; at vero in intel-
ligibilibus altero modo, non qualitatibus sed ele-
ctivis impulsionibus conformantem subjectum. Sic
necessario si efficaciam quis definiat paternitatem,
mon aliter demonstrabit esse Filii subsistentiam,
nisi per aliquam patibilem materiam omnino abso-
!ot2m.. Si enim impatibilis existimaretur, renitens
povoyevhs Yibg ἀποδείχνυται, πρὸς thv χένησιν τῆς
ὑφιστώσης αὑτὸν ἑνεργείας τυπούµενος. Ὡς yàp τὸν
τοῦ παντὺς δηµιουργόν qapev παθητιχήν τινα xal
εὔεικτον ὕλην ὑποθαλλόμενον ἐνεργὸ» ἑαντοῦ τὴν
δημιουργικὴν οὐσίαν forro ἐπὶ μὲν τῶν αἰσθητῶν,
τὰς ποιχίλας τς xal πολυειδεῖς τῷ ὑποχειμένῳ ποιότη-
τας πρὸς tij» ἑχάστου τῶν Υινοµένων ἁ περγασίαν
τεχνιχῶς ἐπιθάλλοντα, ἐπὶ δὲ τῶν νοητῶν ἕτερον τρό-
πον οὐχὶ ποιότησιν, ἀλλὰ προαιρετικαῖς ὁρμαῖς ὅδια-
μορφοῦντα τὸ ὑποχείμενον. Οὕτως && ἀνάγχης el
ἑνέργειάν τις ὁρίζοιτο τὴν πατρότητα, οὑχ ἄλλως
ἀποδείξει τοῦ Υἱοῦ τὴν ὑπόστασιν , εἰ μὴ xasá τινᾶ
παθητὴν πάντως ἀπεργασθεῖσαν ὕλην. El Υὰρ ἀπαθὴς
νοµισθτίη, ἀντίτυπος πάντως 1| ἁπάθεια τῷ ἕνερ-
1037
CONTRA EUNOMIUM, LIB. ΧΙΙ.
1058
γοῦντι γενήσεται, xovopévrs δὲ τῆς ἑνεργείας, oox Α plane impatibilitas operanti foret; impedita autem
ἔσται πάντως τὸ ἐνεργούμενον. Ὡς δυοῖν θάταρον, f)
παθητὴν διὰ τούτων τοῦ Μονογενοῦς την οὐσίαν
ποιῄσουσιν, ἵνα τὴν ἑνέργειαν δέξηται, ἢ τοῦτο διὰ
τὸ προφανὲς τῆς ἀσεθείας ὀχνοῦντες, τὸ μηδὲ ὅλως
αὐτὴν εἶναι χατασκενάζουσιν. "O γὰρ παθεῖν ἀποπέ-
Φυχεν, οὐδὲ τὴν ποιητιχὴν ἐνέργειαν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ πάν-
τως ποοσίεται. Ὁ τοίνυν ἐνεργείάς τινὸς ἁποτέλεσμά
τὸν Υἱὸν διορίζων, ἕν τι χαὶ τοῦτον τῶν παθητῶν
διορίζεται, ὅσα δι ἐνεργείας ἔσχε τὴν πρόοδον * ἢ
εἴπερ ἀρνοῖτο τὸ πάθος, καὶ τὴν ὑπόστασιν αὐτοῦ
μετὰ 4o0 πάθους ἀρνήσεται. Άλλ' ἐπειδὴ καθ Exá-
εερον τῶν κατὰ τὸ διλήμµατον προφαινομένων fj
ἀσέδεια, xaX τὸ μὴ εἶναι λέγειν, καὶ τὸ παθητὸν a5-
&yv οἴεσθαι, πρόδηλος ἡ ἀλήθεια, διὰ τῆς τῶν ἁτόπων
ἀναιρέσεως ἀναφαινομένη. El γὰρ καὶ ἀληθῶς ἔστι,
xai παθητὸς οὐχ ἔστιν, δηλον ὅτι οὖκ ἐξ ἑνεργείάς
ἐστν, ἁλλ᾽ ὡς εἰχὸς ἀληθινὸν εἶναι Θεὸν ἐκ τοῦ ἆλη-
θινοῦ ΘΞεοῦ τοῦ Πατρὸς, ἀπαθῶς ἐξ ἀῑδίου ἁπαυγα-
σθέντα τε xal ἐχλάμφαντᾶ. ᾽Αλλὰ κατ αὑτὴν τὴν
οὐσίαν, φησὶν, ἄφθαρτός ἐστιν ὁ θὲός᾽ xl δὲ ἄλλο
τῶν θεοπρεπῶν νοημάτων οὐχ αὐτῆς ἔχεται τοῦ Υοῦ
ετς οὐσίας; Τὸ δίκαιον, τὸ ἀγαθὸν, τὸ ἀῑδιον, τὸ τοῦ
παχοῦ παντὸς ἀνεπίδεκτον, τὸ ἓν παντὶ τῷ χατὰ τὸ
ἀγαθὸν νοουμένῳ ἀπεριόριστον. "Apa τίς ἐστιν ὁ λέ-
γων, ἐπίχτητόν τι τῶν καλῶν εἶναι τῇ θείᾳ φύσει,
2αἱ οὐ πᾶν ὃ τί πὲρ ἐστι καλὸν ἐχεῖθέν τε ἀφορμᾶσθαι,
παὶ Ev αὐτὴ θεωρεῖσθαι; Οὕτω τοῦ προφῄτου λέγον-
τος, ὅτι εἶ τι χαλὸν, αὐτοῦ, καὶ εἴ τι ἀγαθὸν, παρ)
αὐτοῦ ἐστι. Συνάπτει δὲ τούτῳ, τὸ καὶ ἀγέννητον xat
οὐσίαν εἶναι, Ἐγὼ δὲ εἰ μὲν οὕτω νοῶν toUto λέγει,
ὅτι ἁγέννητός ἐστι τοῦ Πατρὸς fj οὐσία, συντίθεµαι
«(p λεγομένῳ, χαὶ οὐχ ἀντιθαίνω τῷ δόγµατι. 0ὐδὲ
γάρ τι; ὅλως τῶν εὐσεθούντων γεννητὸν εἶναι τὸν
Πατέρα τοῦ Μονογενοὺῦς ὑποτίθεται. El δὲ τοῦτο μὲν
ἑνδείχνυται xazà τὸ σχῆμα τοῦ λόγου, χατασχενάζει
δὲ τὸ αὐτὴν τὴν ἀγεννησίαν οὐσίαν εἶναι, τοῦτό quit
δεῖν μὴ] παραδραμεῖν ἀνεξέταστον, ὡς ἂν ph λάθοι
κοὺς εὐεξαπατήτους tob; τὴν συγχατάθεσιν τῆς βλασ-
φημίας ὑποποιούμενος. "Οτι τοίνυν ἄλλο τι τῆς ἆγεν-
νησίας ἐστὶ xal ἀγέννητος, ἁμιγῆ καὶ χαθαρὰν οὗ-
day Κάσης ἑτερότητος καὶ διαφορᾶς. Περὶ τοῦ θεοῦ
ταῦτα λέχει, οὗ τὴν οὐσίαν (4) ἀφθαραίαν τε xol
ἁγεννησίαν εἶναί φησι. Τρία τοίνυν ἐπὶ θεοῦ εἶπεν
ὀνόματα, τὴν οὐσίαν, τὸ ἄρθαρτον, τὸ ἀγέννητον. El
µία τῶν τριῶν τούτων ὀνομάτων ἐπὶ θεοῦ ἐστιν ἡ
ἕννοια, fj θεότης ταῦτα τὰ τρἰα πάντως ἑστίν. Ὡς
εἴ τις λέγχοι τὸν ἄνθρωπον χαρακτηρῖσαι βουλόμε-
voe λογιχὸν αὐτὸν εἶναι, γελαστιχόν τε xal Ίλα-
τνώνυχον. "Eg' ᾧ διὰ τὸ µηδεµίαν χἀτά τὴν φύσιν
ἐν ἑχάστῳ διαφορὰν εἶναι ἰσοδυναμεῖν τε ἀλλήληις
*X ὀνόματα λέγομεν, xai Ev εἶναι τῷ ὑποχειμένῳ
€à τρία, τὶν ἀνθρωπότητα, τὴν διὰ τῶν ὀνομάτων
ὀπογρατεῖσαν. El τοίνυν τοῦτό kbotty dj θεότης, ἢ
ἁγεννησία τε χαὶ ἡ ἀφθαρσία xaX fj οὐσία, χατὰ πᾶ-
σαν ἀνάγχτν kv τῇ τοῦ ἑνὸς τούτων ἀφαιρέσει, συν-
(a) Deest aliquid quod supple ex Doico, ὅτι toívov
ἄλλο τι τῆς ἀγσννησίας ἐπὶ τὸ νόηµα, xaX ἄλλος τῆς
θείας οὐσίας. ὁ λόγος ἐξ αὑτῶν τῶν παρ αὗτου
λεγομένων ἐστιν ὁ ἔλεγχος. Kazà αὐτὴν φησι τὴν οὗ.
operatione non erit omnino quod efficitur. Ita ut
duorum alterum, vel patibilem per hz:c Unigeniti
essentiam facient, ut operationem capiat; vel hoc
propter evidentem impietatem verentes, neque pe-
nitus ipsam esse prestruunt. Quod enim pati na-
tura abhorret, neque effectricem efficaciam in se-
ipsum omnino admittit. Qui igitur alicujus opera-
lionis effectum Filtam definit, liunc etiam unum
quid eorum qu: pati nata sunt definit, qux:cunque
per operationem processum habent, vel siquidem
perpessionem neget, ctiam ipsius subsislentiam cum
perpessione negabit. Sed quoniam secundum utrum-
«que eorum qux per dilemma demonstrantur, im-
pietas est, et non esse dicere, et ipsum patibilem
esse pulare, manifesta veritas qux per falsortim
abolitionem elucet. Si enim etiam vere est, et pa-
tibilis non est, perspicuum ex operatione ipsum non
esse, sed sicut consentaneum est, verum esse Deum
ex vero Deo Patre, impatibiliter ex zterno splende-
scentem et irradiantem. Sed, inquit, sccundum
essentiam incorruptibilis est Deus. Quid aliud eo-
rum quie Deum decere intelliguntur non ipsam
Filii essentiam possident * Justum, bonum, zter-
num, nullius mali capax, in omni eo quod secun-
dum bonum intelligitur infinitum. Verum quis est
qui dicat aliquid eorum qu:e sunt. pulchra et prz-
clara, divinze natur: esse adventitiuin, et non quid-
quid est pulchrum illinc proficisci, et in ea consi-
derari, sic dicente propheta, quod si quid pulchrum
est, ipsius, et si quod bonum, ab ipso est? Cum
hoc autem copulat ingenitum etiam secundum es$-
sentiam esse. Evo equidem si ita sentiens hoc dicit,
quod ingenita est Patris essentia, dicto assentior,
neque dogmati resisto. Nullus enim prorsus pie
viventium Patrem Unigeniti essc genitum ponit.
Quod si hoc quidem demonstratur secundum figu:
ram sermonis, astruit autem ἁγεννησίαν, et essen-
tiam idein esse, hoc non praetereundum esse inex-
cussuim dico, ut non lateat deceptu faciles ad assen-
sionem blasphemiz pelliccre. Quod igitur aliud quid
ab ingeniti actione est etiam ingenitus, immistam et
puram ab omni diversitateet differentia. De Deo hxc
dicit, cujus essentiam incorruptibilitatem, et ἵπσοιια.
rabilitatem esse asserit. Tria igitur in Deo dixit no-
mina,essentiam, incorruptihile, ingenitum. Si borum
trium nominum in Deoest una eademque notio, dci-
(as hzc tria prorsus est. Ut si quis diceret, bominem
exprimere volens, rationalem ipsum esse, risibilem
et latiunguem. In quo proptered quod nulla est secun-
dum naturam in unoquoque differentia, h:ec nomina
inter se vim qualem habere dicimus, et unum esse in
subjecto hzc tria, nempe humanitatem per nomina
descriptam.Si ergo hoc est deitas, nempe&yevvrcla el
incorruptibilitas et essentia, omni necessitate borum
uno sublato simul etiam deitas tollitur. Ut enim si
σίαν &20aptó; ἐστι γαὶ ἁγέννητος, ἁμιγη xal χαθα-
ρᾶς οὔσης πάσης ἑτερότητος χαὶ διαφορᾶς, περὶ θεού
ταῦτα iyi o την οὐ σίαν.
1058
8. GREGORII NYSSEN
1940
quis dixerit neque rationis participem, neque ad A αναιρεῖ xal τὴν θξότητα. Ὡς γὰρ τὸν μὴ λογιχὸν outs
ridendum aptum natura ; neque hominem esse asse-
ruerit. Ita et in his tribus nominibus, ingenito dico
et incorruptibili, et essentia, si per hzc deitas no-
tificatur, quando unum aliquod horum trium non
adest, procul dubio in eo quod superest abolita est
deitatis ratio. Ergo respondeat quam de Deo uni-
genito babet opinionem: genitum ipsum, an inge-
nitum putet; genitum dicet omnino, siquidem suis
dictis non repugnet. Si igitur idem est cum inge-
nito, essentiaque οἱ incorruptibile, per qu: divini-
tas dignoscitur; cui non adest ingenitum, simul
ab hoc ablata est plane essentia et quod incorru-
ptibile, quibus remotis deitas necessario eximelur.
Quamobrem ad duplicem terminum secundum eorum
blasphemiam consequentiz ratio pervenit. Si enim
secundum idem significatum in Deo dicitur essen-
tia et incorruptibilitas et ingenitum, manifeste de-
monstratus est hic novus Dei fabricator, Filium ab
eo creatum, corruptibilem etiam cognoscere, quia
non ingenitum noscat; nec lioc. solum, sed etiam
funditus non subsistentem, quia non possit ipsum
in deitate intueri, in quo ingenitum non cern:tur,
siquidem idem ingenitum et incorruptibile cum es-
sentia opinatur. Quoniam vero in hic perspicua est
pernicies, miseris aliquis consulat, ut ad id quod
superest ratione convertantur, nec reluctentur cx
manifesto contra veritatem, sed assentiantur horum
singulorum nominum proprium esse significatum,
quod quidem magis quis per ca qui opponuntur
intellexerit. Nam οἱ ingenitum per geniti opposi-
tionem invenimus, et incorruptibile per corrupti-
. bilis appositionem cognoscitur, et essentia per dis-
crimen cum co quod non subsistit spectatur. Sicut
enim quod non genitum est, ingenitum dicitur, ct
quod non corrumpitur, incorruptibile: sic quod
non est non exsistens, essentiam nominamus. Ft
eontra sicut. genitum non dicimus ingenitum, sic
quod corruptibile est, non incorruptibile nomina-
mus. Ergo essentia quidem in eo quod cst aliquid
intelligitur: bonum autem vel corruptibile, quale
quid esse indicat. Alia igitur essentiz ratio, et alia
quie quomodo, vel quale per se declarat.
Ac mihi prazclare habere videtur, si intermediam
nauseam sSuperavero (sie enim arbitror oportere
amentes ejus contra commentationem aggressiones
nominarc), dum cupidus immoror iu proposita no-
bis notionc. Q:ixcunque enim ad eversionem eorum
αυ de commentatione a magistro considerata sunt,
veluti quiddam succus pituitosus ab hoc scriptore
evomita sunt, talia sunt ut nihil periculi legentibus
preebeant, etsi adinodum aliquis fuerit stolidus,
et cui verba dare sit facile. Quis enim ita mentis
inops el vecors, ut qu:e exempli gratia de frumento
2 doctore posita sunt, quibus velut artem quamdam
et aditum ad subliinium contemplationem aunditori
supponebat, hx:e dum exiliter Eunomius de essentia
Dci universorum sermonibus accommodat, arhitre-
iur ipsum aliquid dicere, et cum aliqua solertia
γελαστιχὸν εἴἶποι τις ἂν, οὐδὲ ἄνθρωπον * οὕτως xal
ἐπὶ τούτων τῶν τριῶν ὀνομάτων, τοῦ τε ἀγεννήτου,
φημὶ, xai τοῦ ἀφθάρτου xal τῆς οὐσίας, εἰ διὰ τού-
των 1j θεότης χαραχτηρίζεται, ὅταν Ev τι τῶν tpuov
μὴ ὑπάρχη, διεγράρη πάντως τῷ λείποντι xal ὁ τῆς
θεότητος λόγος. Οὐχοῦν ἀποχρινάσθω, τίνα περὶ τοῦ
μονογενοῦς θεοῦ ἔχει τὴν δόξαν, γεννητὸν αὐτὸν ἡ
ἀγέννητον οἵεται;, Γεννητὸν ἐρεῖ πάντως, εἶπερ τοῖς
ἰδίοις μὴ µάχοιτο, El οὖν ταὺτόν ἐστι τῷ ἁγεννήτῳ ἡ
οὐσία τε xaX τὸ ἄφθαρτον, δι ὧν fj θεότης γνωρίνε-
ται, ᾧ pij πρόσεστι τὸ ἀγέννητον, συναφῄρηται τού-
που πάντως fj οὐσία τε xax τὸ ἄφθαρτον, ὧν μὴ παρόν-
των, xal fj θεότης κατὰ πᾶσαν ἀνάγχην ἐξαιρεθήσεται.
Οὐχοῦν εἰς διπλοῦν πέρας τῆς χατὰ τὸ βλάσφημον a5-
B τῶν ἀχολουθίας ὁ λόγος κατήντησε. El yàp χατὰ τοῦ
αὐτοῦ σημαινομένον λέγεται ἐπὶ τοῦ θεοῦ f; οὐσία «6
καὶ ἡ ἀφθαρσία, xai τὸ ἀγάννητον,σαρῶς ἁποδέδειχται
ὁ καινὸς οὗτος θεοποιὸς τὸν παρ) αὐτοῦ κχτισθέντα
Υἱὸν, φθαρτόν τε γινώσχων, διὰ τὸ μὴ γινώσχεσ
ἀγέννητον * xal οὐ τοῦτο µόνον, ἀλλὰ xal παντελῶς
ἀνυπέστατον, διὰ τὸ μὴ δύνασθαι αὐτὸν Ev θεότήτι
βλέπειν ᾧ οὐχ ἐνθεωρεῖται τὸ ἀγέννητον, εἴπερ ταὐτὺν
τὺ ἀγέννητόν τε καὶ ἄφθαρτον τῇ οὐσίᾳ οἵεται. Ἐπεὶ
δὲ πρόδηλος bv τούτοις ἐστὶν ἡ ἀπώλεια, συµθουλευ-
σάτω τις τοῖς δειλαίοις ἐπὶ τὸ λειπόμενον c parva
τῷ λόγῳ, καὶ μὴ ζυγομαχεῖν ἐκ τοῦ προδήλου πρὺς
τὴν ἀλήθειαν ἀλλὰ συντίθεσθαι ἴδιον ἑκάστου τούτων
εἶνχι τῶν ὀνομάτων τὸ σηµαινόµενον, ὅπερ μ.ἆλλον
ἄν τις διὰ τῶν ἀντιδιαστελλομένων νοῄσειε. Τό τε γὰρ
ἀγέννητον τῇ πρὸς τὸ γεννητὲν ἀντιδιαστολῇ ἔτευ-
plaxop.ev, χα) τὸ ἄφθαρτον τῇ πρὸς τὸ φθαρτὸν παρα’
θέσει γνωρίζεται, καὶ ἡ οὐσία τῇ πρὸς τὸ ἀνυπόστα-
τον παραλλαγῇ θεωρεῖται, Ὡς γὰρ ὃ μὴ ἐγεννήθη,
ἀγέννητον λέγεται, xaX ὃ μὴ «φθείρεται, ἄφθαρτον '
οὕτως xat τὸ μὴ ἀνύπαρχτον, οὐσίαν χατονοµάζομεν.
Καὶ τὸ ἔμπαλιν ὡς τὸ γεννητὸν οὐχ ἀγέννητον λέγο-
εν, xai τὸ φθαρτὸν οὖκ ἄφθαρτον ὀνομάζομεν. Οὐ-
κοῦν οὐσία μὲν ἓν τῷ εἶναί τι κατανοεῖται' τὸ δὲ
ἀγαθὸν f| τὸ φθαρτὸν, ἐν τῷ Φοταπὸν εἶναι. "Άλλος
οὖν ὁ τοῦ εἶναι λόγος, xat ἕτερος ὁ sb πῶς, T] τὸ ποῖον
δι ἑαυτοῦ σαφηνίζων.
Ka! pot δοχεῖ καλῶς ἔχειν ὑπερθάντι τὴν διὰ µέ-
D σου ναυτίαν (οὕτω γὰρ οἶμαι χρῆναι τὰς ἀνοβτουἡ
αὐτοῦ κατὰ τῆς ἐπινοίας ἐπιχειρήσεις χατονοµάζειν),
τῷ προχειμένῳ ἡμῖν ἐμφιλοχωρῆσαι νοήµατι. Τὰ
γὰρ ὅσα πρὺς ἀνατροπὴν τῶν περὶ τῆς ἐπινοίας τῷ
διδασχάλῳ τεθεωρηµένων ὑπὸ τοῦ λογογράφου, καθά-
περ τις χυμὺς φλεγματώδης ἐξήμεσται , τοιαῦτά
ἐστιν ὡς µηδένα χίνδυνον παρέχειν τοῖς ἑντυγχάνουσιι
κἂν σφόδρα τις Ἀλίθιος (v χαὶ εὐπαράγωγος τύὐχῃ.Τίς
γὰρ οὕτως ἔξω διανοίας ὁστὶν, ὥστε τὰ ὑποδειγμα-
τικῶς περὶ toU σἶτου παρὰ τοῦ διδασχάλου τεβέντα,
6v ὧν οἱονεὶ τέχνην τινὰ xal ἔφοδον πρὸς τὴν τῶν
ὑφηλῶν θεωρίαν τῷ ἀχκροατῇ ὑπετίθετο, ταῦτα ψιλῶς
τοῦ Εὐνομ[ου τοῖς περὶ τῆς οὐσίας τοῦ θεοῦ τῶν ὅλων
ἑφαρμόζοντος λόγοις, οἱηθῆναί τι λέγειν αὐτὸν, xai
µετά τινος ἁγχινοίας χατὰ τῆς ἀληθείας τεχνάνε"
toH
CONTRA EUNOMIUM, LiD. XII.
1042
σθαι; Τὸ γὰρ φάσχειν αὐτὸν πρεπωδεστάτην αἰτίαν Α contra veritatem arclitectari? Nam quod ipsc asso-
kx τοῦ θεοῦ τοῦ γεννῆσαι τὸν Υἱὸν εἶναι τὴν ἀδέσπο-
τον ἐξοναίαν, xal τὴν ἀνυπέρθλητον δύναμιν, ὅπερ
οὗ περὶ τοῦ χόσµου µόνον καὶ τῶν Ev αὐτῷ στοιχείων,
ἁλλὰ χαὶ περὶ τῶν ἑρπετῶν xal θηρίων ἔστιν εἰπεῖν:
καὶ τοῦτο ὡς πρέπον ἐπὶ τῆς τοῦ μονογενοῦς θεοῦ
ὑπολήψεως τὸν σεμνὸν θεολόγον ἐχτίθεσθαι: ἡ τὸ
λέγειν xal πρὸ τῆς τῶν ὀνομάτων γεννήσεως ᾽Ἁγέννη-
τον, ἡ Πατέρα, ἣ τὰ λοιπὰ τῶν ἑνομάτων προσἀγο-
ρεύεσθαι τὸν Ozóv * χαθάπερ δεδιότα, uit τοῦ ὀνόμα-
τος παρὰ τοῖς µήπω Ὑεγονόσι σιωπηθέντος , ἑαυτὸν
ἀγνοήσειεν, ἡ εἰς λήθην ἑαυτοῦ πέσοι, τῇ σιωπῇ
τοῦ ὀνόματος ὃ ἔστιν ἀγνοήσας. Ἡ δὲ χλευαστιχὴ
τῶν ἡμετέρων λόγων χαταδρομὴ, ὅσον τὸ δριμύ τε
καὶ ἀγχίνουν ἔχει, δι ὧν κατασκευάσει τὸ ἄτοπον, ὅτι
ὁ πρὸ πάντων αἰώνων xaX χρόνων χαὶ πάσης αἰσθη-
τῆς τε xai νοητῆς φύσεως γεγυνὼς Πατὴρ, πῶς
περιμένει τοὺς ἀνθρώπους, ἵνα διὰ τῆς τούτων Óvo-
μασθῇ ἐπινοίας, οὐχ ὀνομαξ ζόμενος, ἅ ὥς φησιν ἐχεῖνος,
οὔτε ὑπὸ τοῦ Υἱαῷ, οὔτε ὑπὸ τῶν δι ἐχείνου γενοµέ-
νων νοητῶν οὐσιῶν; 0ὐδένα γὰρ οὕτως οἶμαι κορύ-
ζης εἶναι βαθείας μεστὸν, ὡς ἀγνοεῖν ὅτι ὁ μονογενὴς
θεὸς, 6 ἐν Πατρὶ ὧν, χαὶ ἐν αὑτῷ τὸν Πατέρα βλέ-
πων, ὀνόματος T] ῥήματος πρὸς τὴν τοῦ ὑποχειμένου
γνῶσιν οὐχ ἐπιδέεται, οὔτε τὸ Πνευμα τὸ ἅγιον, τὸ
τὰ τοῦ θεοῦ βάθη διερευνώμενον, διὰ τῆς ὀνομαστι-
x5, προσηγορίας πρὸς τὴν τοῦ δητουμένου γνῶσιν
ἑνάγεται,. Οὔτε dj ἀσώματος τῶν ὑπερχοσμίων 6uvá-
µεων quate, φωνῇ xai γλώττη χατονοµάζε; τὸ θεῖον. C
ἐπὶ γὰρ τῆς ἁθλου xal νοερᾶς φύσεως, ἡ χατὰ τὸν
νοῦν ἑνέργεια λόγης ἐστὶν, οὐδὲν τῇ ὑλιχῇ τῶν ὀργά-
νων ὑππρεσίᾳ συγχρωµενος. Καὶ γὰρ ἐπὶ τῆς ἀν-
θρωπίνης φύσεως , οὐδὲν ἂν ἐδέησεν ἡμῖν τῆς τῶν
ῥημάτων τε xaX ὀνομάτων χρήσεως , εἰ δυνατὸν ἣν
γυμνὰ προδειχνύειν ἀλλήλοις τὰ τῆς διανοίας χινἠ-
paca. Νυνὶ δὲ τῶν ἐγγινομένων ἡμῖν νοημάτων, διὰ
τὸ τῇ σαρχίνῃ περιθολῇ τὴν φύσιν ἡμῶν περιείργε-
σθαι, φανερωθῖῆναι μὴ δυναµένων, ἀναγκαίως καθά-
περ σημεῖα τοῖς πράγµασι τὰς ποιὰς τῶν ὀνομάτων
θέσεις ἐπιθαλόντες, δ. ἑχείνων τὰς τοῦ νοῦ κινήσεις
ἀλλήλοις δημοσιεύοµεν. Ei δὲ πως ἣν ἀπογυμνοῦν
ἑτέρως τὰ τῆς διανοίας κ'νἡµατα, χαίρειν τὴν περι-
οδιχην τῶν ὀνομάτων ὑπηρεσίαν ἑάσαντες, τηλαυγέ-
στερον ἂν xal καθαρώτερον ἀλλήλαις συνεγενόµεθα,
αὐτὴν τὴν τῶν πραγμάτων φύσιν, περὶ fiv ὁ νοῦς
χαταγίνεται ταῖς τῖς διανοίας ὁρμαῖς ἐχκαλύπτοντες.
Νυνὶ δὲ τούτου χάριν τῷ μέν τινι τῶν ὄντων ὄνομα
οὑρανὰν ἐθέμεθα, ἑτέρῳ δὲ γῆν, xal ἄλλῳ ἄλλο τι.
Καὶ τὸ πρός τί πως ἔχειν, ἡ τὸ ἑνεργεῖν, ἡ τὸ πά-
σχειν, πάντα ταῦτα ἰδιανοῦσαις ἑπ'σημαινόμεθα ταῖς
φωναῖς ὡς ἂν μὴ ἀχοινώνητός τε χαὶ ἄγνωστος ἡ τοῦ
νοῦ χίνησις Ev ἡμῖν µένοι. Ἡ δὲ ὑπερχόσμιος ἑκείνη xat
ἄθλος φύσις, τῆς σωματικῆς περιοχῆς ἐλευθέρα οὖσα
xaX ἄνσετος, οὔτε ἐπὶ τῖς ὑπερχειμένης «ὐσεως ὀνο-
µάτων δέεται f] ῥημάτων, ἀλλ εἴπου xat μντμονεύξ-
τα: παρὰ τῆς νοερᾶς φύσεως λόχος τις bv ἱεραῖς Di-
G)ow; ἀνάγραπτος, ἡμῶν ἔνσκαν τῶν à». όντων zb
"! Joan. xiv, 9, 10.
75 | Cor, iu. 0.
rat causam in Deo decentissimam Filium gignendi,
esse liberam potestatem et virtutem superexcellen-
tem, quod quidem non solum de mundo et de ele-
mentis in ipso contentis, sed etiam de reptilibus
et feris licet dicere; et hoc ut decorum in unige-
niti Dei existimatione gravem et venerandum
tlieologum exponere, vel dum dicit etiam ante ortum
eorum qui nominant, ingenitum, vel Patrem, vel
reliqua nomina, Deum appellari, quasi metuat ne
nomine apud res nondum natas tacito seipsum igno-
rarit, vel in sui ipsius oblivionem inciderit, silen-
tio nominis quid sit nesciens. At illa cavil:atoria
nostrorum sermonum insectatio, quantum acrimo-
nie et solerti: habet, quibus absurdum construit,
quod qui ante omnia szecula et tempora, et omnei
sensibilem et intelligibilem naturam, fuit Pater,
quomodo homines exspectat, ut per commentalio-
nem his appellationibus nominetur, qui non nomi-
nabatur, ut ait ille, neque a Filio, neque ab ullis
per illum factis rebus intelligibilibus? Nullum enim
íta profunda gravedine oppletum puto, ut ignoret
quod unigenitus Deus, qui in Patre est, et in se-
ipso Patrem videt "*, nomine vel verbo ad subjecti
cognitionem non indiget, neque Spiritus sanctus,
qui etiam Dei abditissima rimatur ?*, per nomina-
tivam appellationem ad ejus quod quxritur cogui-
fionem adducitur. Neque incorporea transmunda-
narum virtutum nalura voce et lingua numen no-
minat: nam iu natura immateriali et intelligente,
actus qui fit secundum mentem, sermo est, niliil
materiali instrumentorum ininisterio utcas. Etenim
in humana natura, non nobis verborum et nominum
usu opus esset, si possemus nudas mentis impul-
siones, et anin:i sensa patefacere. Nunc autem cum
in nobis notiones ingenerentur, propterea quod
carnali amictu natura prepedita est, cum non pos-
sint declarari, necessario tanquam siguis et noti
quibusdam nominibus impositis illas mentis notio-
nes vicissim expromimus. Quod si aliquo modo
liceret cogitationis agitationes denudare, periodicam
nominum operam valere jubentes, fulgentius et
purius inter nos conversaremur, ipsam rerum nalu-
ram, in qua mens occupatur, cogitationis impul-
sionibus recludentes. Nunc autem hujus gratia sin-
gulis rebus nomen posuimus, alii quidem calum,
alii vero. terram, et alii quid aliud. Et quoniam
aliud ad aliquid relationem habet, vel agit. vel pa:
tur, ompia hxc peculiaribus vocibus significamus,
ne incommunicabilis et incognita mentis notio in
nobis resideret. llla vero supermundialis et iuma-
terialis natura, qux ab omni concretione corporea
libera est et soluta, neque in seipsa, neque in su-
pereminente natura nominibus vel verbis indiget,
sed sicubi a natura intelligente profectus memoratur
sermo aliquis in sacris Libris descriptus, illud no-
stri causa, qui audimus, dicitur, qui non alio modo
10.5
S. GREGORII NYSSENI
1041
possumus quod declaratur percipere, quod non per 4 τοιοῦτον λέγεται, τῶν ἁδυνατούντων τούτων ἅλλῳ
voces el verba enuntiatur. Et si David in Spiritu
dicit Domino a Domino aliquid dici 13, est David
qui loquitur, qui non potest aliter nobis rei intel-
lecte doctrinam tradere, nisi per voces et verba
mysteriorum coguitionem a Deo in ipao ingenera-
tam interpretetur.
Omnia igitur qux: contra commentationem ipse
disseruit verba , optimum praeterire arbitror, tam -
elsi insanis accuset eos qui deitatis nomen ad
declarationem supereminentis virtutis putant ab
hominibus per commentationem dici. Quid eniin
hie intelligens putat oportere commentationem
conviciis incessere, ex illius sermonibus licet ,
qui volunt , doceri. Qualia autem nos existima-
mus de nominum usu, in superioribus diximus.
Quod cum ita se res habeant ut earum fert natura,
voces rerum interpretes rationalis facultas a Deo
insita in natura nostra excogitavit. Quarum si quis
causam in eum qui facultatem dedit, referat, ne-
que nos repugnabimus : sicut moveri et videre, et
1eliqua per sensus efficere, ab illo fizri dicimus a
quo talem adepti sumus facultatem. Sic igitur
causa quidem nominandi Deum qui est secundum
naturam quod quidem est secundum communem
rationem in illum ipsum debet referri : potestas
autem libera, sensa animi omnia el cogitata 8ic
vel aliter nominandi, in natura sita est, quam sive
quis ἐπίνοιαν commentationem , sive alio aliquo no-
mine velit appellare non contendemus. Ilujus ser-
monis certissimum argumentum facimus, quod non
apud omnes similiter quod Deus est nominetur,
sed ut cuique videtur, quod intellectum est inter-
pretetur. Quamobrem omnem ipsius vilem et abje-
ctam de commentatione garrulitatem silentio prze-
tereuntes, decreta tenebimus, tantum nobis adno-
tantes ex quibusdam eorum, qua in medio futili-
tatis sive vaniloquii interjecta sunt, ubi putat
Deum primis formatis parentibus, veluti aliquem
pedagogum vel grammatistam presidentem, ver-
borum et nominum doctrinam tradidisse : in quibus
ait, ipsos prinios a Deo effectos, vel continua serie
ex illis genitos, nisi edocti fuissent, quomodo res
τρόπῳ μαθεῖν τὸ δηλούμνον, uh διὰ φωνῶν xal ῥη-
µάτων ἐξαγγελλόμενον. Κἂν ὁ Δαθιὸ tv Πνεύματι
λέγει τῷ Κυρίῳ παρὰ τοῦ Κυρίου τι λέγεσθαι , Aa-
6.5 ὁ λέγων ἐστὶν, ὁ μὴ δυνάµενος ἑτέρως ἡμῖν τὴν
τοῦ νοηθέντος διδασχαλίαν ποιῄσασθαι, si ph διὰ
φωνῶν χαὶ ῥημάτων τὴν ἐγγενομένηγ αὐτῷ θεόθεν
τῶν μυστηρίων χατανόησιν ἑρμηνεύσειξ.
Πάντα τοίνν τὰ χατὰ τῆς ἐπινοίας αὑτῷ φιλο-
αοφηθέντα ῥήματα, παραδραμεῖν οἶμαι καλῶς ἔχειν,
xiv μανίαν ἐπιχαλῇῃ τοῖς τὸ τῆς θεότητος ὄνομσ
πρὸς δήλωσιν τῆς ὑπερεχούσης δυνάµεως παρὰ ἀν-
θρώπων οἰομένοις δι) ἐπινοίας λέγεσθαι. Τί μὲν γὰρ
οὗτος νοῶν, διασύρειν οἵεται δεὲν τὴν ἑπίνοιαν, Ex τῶν
ἐχείνου πάρεστι λόγων τοὺς βουλοµένους διδάσχεσθει.
B υἷα δὲ ἡμεῖς ὑπολαμθάνομεν περὶ τῆς τῶν ὀνομά.
των χρήσεως, ἓν τοῖς χατόπιν αἱρήχαμεν. "Oct τῶν
πραγμάτων ἑχόντων ὡς ἔχει φύσεως, τὰς ἑρμηνευτικὰ,
τῶν ὄντων φωνὰς, fj τεθεῖσα παρὰ τοῦ θεοῦ τῇ φύσει
ἡμῶν λογιχὴ δύναμις εὕρατο. "Qv εἰ μέν τις τὴν αἱ-
τίαν εἷς τὸν δεδωχότα τὴν δύναμιν &vacépst , οὔτε
ἡμεῖς ἀντιλέγοιεν ὥσπερ xai τὸ χινεῖσθαι xal τὴ
ὁρᾷν, xai τὰ λοιπὰ διὰ τῶν αἰσθῆσεων ἐνεργεῖν map
ἐχείνου λέγομεν γίνεσθαι, παρ᾽ οὗ τὴν τοιαύτην Eayf-
χαµεν δύναμιν, Οὕτως οὖν xal τοῦ ὀνομάζειν θεὸν
τὸν ὄντα χατὰ τὴν φύσιν ὅπερ ἐστὶν, ἡ μὲν αἰτία xarà
τὸν xowby λόγον εἰς αὐτὸν ἐχεῖνον τὴν ἀναφορὰν
ἔχει: ἡ 6k ἐξουσία τοῦ τὰ νοηθέντα πάντα τοιῶσδε
f| ὡς ἑτέρως χατονοµάζειν, £v τῇ φύσει χεῖται» f εἷ-
τὲ τις ἐπίνοιαν, εἴτε ἄλλο τι βούλοιτο λέγειν, οὗ διοισό-
µεθα. Τεχμήριον δὲ τοῦ λόγου τοῦτο ποιούµεθα, τὸ
μὴ παρὰ πᾶσιν ὁμοίως τὸ θεῖον χατονοµάζεσθαι,
ἀλλὰ χατὰ τὸ δοχοῦν ἑχάστοις τὸ νοηθὲν ἑρμηνεύε-
σθαι. Οὐχοῦν πᾶσααν τὴν συρφετώδη περὶ τῆς ἔπι-
νοίας αὐτοῦ φλυαρίαν σ,γήσαντες, τῶν δογμάτων
ἑξόμεθα, τοσοῦτον ἡμῖν παρασημηνάµενοι Ex τινων
τῶν κατὰ τὸ µέσον αὐτῷ τῆς κενοφωνίας παρεντε-
θέντων , ὅπου οἵεται τὸν Θεὸν τοῖς πρωτοπλάστοις,
χαθάπερ τινὰ καιδαγωγὸν f) γραμματιστὴν 7poxat-
Ίμενον, ῥημάτων τε xal ὀνομάτων ὑφηγεῖσθαι διδα-
σχαλίαν * &v οἷς φησιν, αὐτοὺς τοὺς πρώτους ὑπὸ tou
Θεοῦ πλαπθέντας, ἡ τοὺς προσεχῶς ἐξ ἐκείνων φύν-
τας, εἰ μὴ ἐδιδάχθησαν ὡς ἕχαστα τῶν πραγμάτων
λέγεταί τε χαὶ ὀνομάζεται, ἀφωνίᾳ xal ἁλογίᾳ συζήν,
quaque dicuntur et nominantur, mutos et orationis D xaX οὐδὲν ἄν, φησὶν, τῶν βιωφελῶν χκατεπράξαντο,
expertes vieturos fuisse; nihilque ail. eorum quae
vite humanz sunt utilia peragere potuisse, quia
incognita fuisset cujusque et incerta sententia,
penuria significantium, nempe verborum et nomi-
num. Tanta cst hujus scriptoris amentia, ut non ei
salis sit existimare natur: inditam a Deo faculta-
tem ad omnem methedum rationalis functionis;
Sed nisi singula didicisset, tanquam qui Πεύγφο-
rum vel Romanorum linguam ad verbum doceantur,
168 ipsas quid sunt ignorare, neque ignem, neque
&quam, neque aerem, neque reliqua. qua sunt,
cognoscentes, nisi per imposita ipsis nomina de
7 Mattb, xvii, 4i; Psal. cix. f.
ἁδήλου ἑχάστου διανοίας ὑπαρχούσης δι ἀπορίαν τῶν
σηµαινόντων, ῥημάτων δηλαδῆ xal ὀνομάτων. Tos-
αύτη παραφροσύνη τοῦ λογογράφον , ὡς μὴ ἑξαρχεῖν
ἡγεῖσθαι τὴν ἐντεθεῖσαν τῇ φύσει παρὰ τοῦ Θεοῦ
δύναμιν πρὸς πᾶσαν μἐθοδον λογικῆς ἑνεργείας, ἀλλ
εἰ μὴ τὰ καθ) ἔχαστον µάθοι, χαθάπερ οἱ τὴν τῶ
Ἑδραίων ἢ τῶν Ῥωμαίων φωνὴν διὰ λέξεων διδασχό.
pivot, ἀγνοεῖν τὰ πράγµατα ὅ τί ἐστι, μὴ τὸ mop, gh?
ὕδωρ, μὴ τὸν ἀέρα, μὴ τὰ λοιπὰ τῶν ὄντων Emo
σχοντας, εἰ μὴ] διὰ τῶν ἐπιχειμένων αὐτοῖς ὀνομάτων
τὴν περὶ τούτου γνῶσιν ἐκτήσαντο, Ἡμεῖς δὲ qapt
ὅτι ὁ τὰ πάντα ἓν σοφἰᾳ ποιῄσας, xal τὸ λογικὸν τοῦὸ
$045
CONTRA EUNUMIUM, LIB. ΧΙ.
1046.
πλάσμα ξωοπλαστήσας, µόνῳ τῷ ἐφεῖναι τῇ φύσει τὸν A lis cognitionem essent adepti. Nos autem dicimus
λόγον, πᾶσαν τὴν δύναμιν τὴν λογιχὴν ἐναπέθετο. Καὶ
ὥσπερ τὴν iv τοῖς αἰσθητηρίοις δύναμιν παρὰ τοῦ
πλάσαντος tbv ὀφθαλμὸν xal φντεύσαντος vhv ἀχοὴν
£v τῇ φύσει ἔχοντες, παρ᾽ αὐτῶν πρὸς ὃ πέφνχε τῶν
αἰσθητπρίων Ev ἕχαστον, πρὸς τοῦτο χεχρήµεθα, xal
οὗ δεύµεθα, οὔτε τοῦ τὰ χρώματα χατονοµάσαντος,
à ἡ ὅρασις τὴν ἀντίληψιν ἔχει (ἀρχεῖ γὰρ ὁ ὀφθαλμὸς
ἑαυτῷ γενέσθαι τῶν τοιούτων διδάσκαλος), οὔτε ὧν διὰ
τῆς ἀχοῆς, f] διὰ τῆς γεύσεως, f] διὰ τῆς ἀφῆς αἰσθπσό-
µεθα, ἀλλοτρίων πρὸς τὴν γνῶσιν διδασχάλων δεόµεθα,
οἴκοθεν ἔχοντες ἑχάστου τῶν χατ αἴσθησιν ἐγγινομά-
νων ἡμῖν τὸ χριτἠριον. Οὕτω φαμὲν χαὶ τὴν διανοητιχὴν
τῆς ψυχΏς δύναμιν τοιαύτην παρὰ τοῦ θεοῦ γενοµέ-
νην, ἀφ ἑαυτῆς τὸ λοιπὸν κινεῖσθαι, xol πρὸς τὰ
πράγματα βλέπειν ' χαὶ ὡς ἂν µηδεµίαν σύγχυσιν ἡ B
γνῶσις πἀάθοι, χαθάπερ σήμαντρά τινα τὰς διὰ τῶν
φωνῶν ἐπισημειώσεις ἑχάστῳ τῶν πραγμάτων Emt-
θάλλειν. Πιστοῦται δὲ τὸ τοιοῦτον δόγµα χα) ὁ μέγας
ἹΜωῦσης, εἰπὼν παρὰ τοῦ Αδὰμ ἐπιτεθεῖσθαι τοῖς
ἁλόγοις τῶν ζώων τὰς ἐπωνυμίας ., οὑτωσὶ γράψας
τῷ ῥήματι * Καὶ ἔπ.Ίασεν ὁ θεὸς ἔτι ἐκ τῆς γῆς
πάντα τὰ θηρία τοῦ ἀἁγροῦ, καὶ πάντα τὰ πετεινἁ
τοῦ οὐὗρανοῦ, xal fj;ayev αὐτὰ πρὸς τὸν Ἀδὰμ
ἰδεῖν τἰ κα.λέσει abcd. kal πᾶν ὃ ἑχά.εσεν αὐτὸ
Ἀδὰμ νυχὴν ἕἅφσαν, τοῦτο ὄνομα αὐτῷ. Kal
ἑχά-ιεσεν Ἀδὰμ ὀνέματα πᾶσι τοῖς θηρίοις τῆς
γῆς xal κτήγεσι, καὶ πᾶσι τοῖς θηρίοι τοῦ
djpov.
'AXA! ἔοιχε χαθάπερ τις γλοιώδης πηλὺς, καὶ ἐχέ- σ
Χολλος, ὁ χατὰ τῆς ἐπινοίας αὐτῷ συντεθεὶς λῆρος
παραχατέχειν ἡμᾶς, χαὶ μὴ ἐᾷν τῶν χρτσιµωτέρων
ποσά γασθαι. Πῶς γὰρ ἄν τις παραδράµοι τὴν σπου-
δαίαν ἐχείνην καὶ πεφροντισμένην φιλοσοφίαν, Ey οἷς
φησι, μὴ µόνον τοῖς moth uat ἐμφαίνεσθαι τὴν τοῦ
8:99 µεγαλοπρέπειαν, ἀλλὰ xàv τοῖς ὀνόμασι δια-
δείκνυσθαι τὴν τοῦ θεοῦ σοφίαν, οἰχείως xai προ-
quus; ἑχάστῳ τῶν Ὑενοµένων τὰς προσηγορίας ἁρ-
µόσαντος;, Ταῦτα Kpaco Ag τάχα τῷ Πλαιωνικῷ δια-
λγῳ. ἡ αὐτὸς ἐντυχὼν, fy τινος τῶν ἐντετυχηχότων
ἀχούσας, δ.ἁ τὴν πολλῆν οἶμαι πτωχείαν τῶν νοηµά-
των ἐῤῥάπτει τοῖς ἰδίοις λήροις τὰς ἐχεῖ φλυαρίας,
ὅμοιον ποιῶν τοῖς τὴν τροφὴν Ex προσαιτῄσεως Éau-
τοῖς συναγεἰρουσιν. Ὡς γὰρ ἐχεῖνο, βραχύ τι παρ'
ἑχάστου τῶν ὀρεγόντων δεχόµενοι, ἐχ ποιχίλων τε
xa πολυειδῶν τὴν τροφὴν ἑαυτοῖς ἑρανίκουσιν' οὕτως
καὶ ὁ τοῦ Εὐνομίου λόγος διὰ τὴν τοῦ ἀληθινοῦ ἄρ-
του πενίαν, τὰς πανταχόθεν φίχας ῥημάτων τε xal
νοημάτων τῷ ἰδίῳ συωνξρανίνει πόὀνῳ. Καὶ τούτου
χάριν περιχτυπηθεὶς τῇ χαλλιφωνίᾷ τῆς Πλατωνιχῆς
λέξεως, πρέπον οἴἵεται δόγµα τῆς Ἐχχλησίας τὴν
ἐχείνου φιλοσοφίαν πο,ήσασθα,. Πόσαις γὰρ, εἰπέ µοι,
φωναῖς χατὰ τὰς τῶν ἐθνῶν διαφορὰς f) τοῦ στερεώ-
µατος χατηνοµάνετα: χτίσις ; Ἡμεῖς οὗρανὸν τοῦτο
λ1έγομεν, Σα ιαὶμ ὁ Εθραῖος, ὁ Ῥωμαῖος Κελοὺμ, xal
ἄλλως ὁ Xopo;, ὁ Ἠῆδος, ὁ Καππαδόχης, ὁ Μαυρού-
σιος, ὁ Ex207;, ὁ θρᾶς, ὁ Λὶ όπτ.ος' οὐδὲ áp: pmoa:
Τὸ Psal. cii, 3241. 7^ Gen. 10, 19, 90.
quod ille qui omnia in sapientia fecit "*, el qui ra-
tionalem hanc creaturam effinxit, hoc solo quod in
ejus natura ratio inest, omnem rationalem faculta-
tem indidit. Et quemadmodum in sentiendi instru-
mentis facultatem ab eo qui finxit oculum, et ab
eo qui plantavit aurem in natura habentes, abipsis
ad quod instrumentorum sentiendi unumquodque
nalura comparatum est, ad hoc usi sumus, neque
egemus eo qui colores nominet, qucrum visus
perceptionem habet : sufficit enim quod oculus sibi
sit talium magister : neque eorum qua per audi-
tum, vel per gustum, vel per tactum sentimus,
alienis ad cognitionem doctoribus indigemus, e domo
habentes cujusque eorum qua per sensum ingene-
rantur nobis judicandi instrumentum. Sic dicimus
etiam intellectualem animi facultatem talem a Deo
factam, a seipsa ceterum moveri, et ad res con-
tueri : atque ut nullam confusionem cognitio pate-
retur, veluti signacula quaedam, notas qua per voccs
fiunt, cuique rei indere. IIoc dogma confirmat etiain
magnus Moses, cum dixit ab Adamo brutis animan-
tibus nomina fuisse imposita, sic scribens ad ver-
hum : Et formavit Deus amplius ex terra omnes
bestias agri, et omnia volatilia celi, et adduxit ad
Adamum wut videret quomodo ea nuncuparet : et
omne quod vocassel Adamus animam viventem, hoc
nomen ipsi. Et indidit Adamus nomina bestiis terra,
el jumentis et omnibus belluis agri '*.
Sed videtur velut quoddam viseosum lutum, et
gluten habens, ab eo contra commentationem effi-
clum commentum sive deliramentum nos detinere,
nec sinere nos ad ea qua p'us utilitatis habitura
sunt, pertingere. Quomodo enim quis illam bonam
et accuratam philosophiam preteriret, in quibus
ait, non solum in creaturis Dei maguificentiam ap-
parere, sed etiam in nominibus Dei sapientiam
demonstrari, qui proprie et. ad naturam accom-
modate singulis rebus ab ipso creatis appellationes
aptavit? Hac. fortasse cum in Cratylum Platonis
Dialogum vel ipse incidisset, vel ex aliquo eorum
qui legerunt cum audivisset, ob multam, ut opinor,
notionum 1nendicitatem suis nugis assuit qua illic
sunt nugamenta, simile quid faciens his qui ali-
p mentum ex wendicitate sibi ipsis congerunt. Ut
enim illi modicum quid a singulis porrigentibus
accipientes, ex variis et multiformibus alimentum
sibi ipsis corrogant, sic Eunomii sermo ΡΓΟΡΙΟΓ
veri panis inopiam undique verborum et nolionum
micas^proprio labori cgrrogat, hujusque causa ob
Platonic:e. dictionis elegantiam attonitus, decere
opinatur decreta Ecclesie philosopliiam facerc.
Quot enim, dic mihi, vocibus secundum gentium
differentias firmamenti natura nominatur? Nos
(Graeci videlicel) o2p2vóv dicimus, Samaim llebrzus,
Romanus coelum, et aliter Syrus, Medus, Cappadox,
Maurusius, Scythia, Thrax, JEgyptius. Neque nu-
4045
S. GRECORI! NYSSENI
1048
r.erare facile est nominum differentias, quot sunt Α ῥάδιον τὰς τῶν ὀνομάτων διαφορᾶς, ὅσαι χατὰ ἕθνος
secundum singulas gentes de coelo et reliquis rebus.
Qucdnam igitur, dic, horum nativum et genuinum
est nomen, quo magnifica Dei sapientia demon-
stratur? Si Grecum reliquis przferas, tibi resistet
fortasse /Ezyptius suum przponens. Et si Hebraico
primas deferas, Syrus suam vocem ex adverso op-
ponet, neque Romanus his de primatu cedet. Ft
Medus non admittet sua non priores partes ferre.
Ει ex reliquis gentibus quxeque suum primas obti-
nere volet. Quid igitur non patietur dogma ad tot
vocum düferentias a controversantibus discissum?
Sed ex his, inquil, tanquam legibus in aperto positis
declaratur Deum naturis congruentes inter se appel-
lationes facere. O magnificentia dignitatis, quales
opiniones divinis doctrinis theologus gratificatur,
quas neque balneatoribus invident homines! Etenim
illis concedunt nomina fingere operationibus, qui-
bus elaborantes occupantur, et nullus ipsos Deo
equalibus honoribus nobilitavit, quando pollubra
sive pelluvia, et psilethera, seu unguenta depila-
toria, et mantilia, et talia multa bis qus ab ipsis
fiunt, imponuntur, quae convenienter verborum
significatione rem aperte declarant.
Sed et hec preteribo, οἱ Epicuream ipsorum
naturalem scientiam deinceps positam, quam zqui-
valere commentationi dicit, qui inane et individuum
corpusculum et fortuitas rerum generationes cogna-
tionem quamdam habere asserit cum eo quod per
commentationem esse declaratur. En quomodo
Epicurum novit, dicentes arguimur. Taceatur etiam
ejus przses et dogmatum adjutor Aristoteles, cujus
opinionem deinceps inquit commentationis scrmo-
nibus conferri. Hllius enim inquit esse dogma, non
per omnia penetrare Providentiam, neque usque
ad res terrenas permeare : quod quidem hic con-
sonum his qux per commentationem exquisita
sunt, confirmat; sic considerate per accuratam
subtilitatem dogmota dijudicat. Sed progrediens,
oportere dicit, vel neque ortum eorum qux sunt,
Deo concedere, vel si hunc dederimus, non auferri
nominum p^sitionem. Quinetiam de brutis et ra-
tionis expertibus, sicut ante diximus, contrarium a
Scriptura docemur, quod neque fecit Adam ani-
malia, neque nominavit Deus, sed 4 Ώου quidem
ortus, ab homine vero factorum nuncupatio, sicut
a Mose litteris proditun. est. Deinde. sermonum
nobis encomium proprio serimnone persequitur, ac
si quis ignominia afficeret- vim οἱ facultatem ser-
monis, οἱ ait post. illam stolidam et inanem atque
insolentem verborum structuram, Providenti:e lege
ct mensura perfecte copulare cum cognitione et
usu necessariorum, nominum traditionem, multa-
que ejusmodi in profundo somno cum deliravit,
ad inexpugnabilem atque ineluctabilem ncecessita-
tem sermone pertransit, Dicam. autem non ad. ver-
pum, scd solam tantummodo sententiam sermo-
num ilius exponens : Non, inquit, poclis assi-
D δασχόµεθα, ὅτι οὓτ
περί τε οὐρανοῦ xal τῶν λοιπῶν πραγμάτων οὗσαι
τυγχάνουσι. Ποῖον oSv, εἰπξ µοι, τούτων προσφνές
ἐστιν ὄνομα, ᾧ ἡ μεγαλοπρεπὴς σοφία τοῦ θεοῦ ὅ.α-
δείχνυται; "Av τὸ Ἑλληνικὺν τῶν λοιπῶν προτιµή-
σῃς, ἀντιστήσεταί σοι τοχὸν ὁ ΛΑἰγύπτιος τὸ ἑαυτοῦ
προθαλλόµενος. Κῑν τῷ Ἑδθραϊχῷ τὰ πρωτεῖα νεί-
pns, ἀντιπαρεξάγει ὁ Σύρος τὴν ἰδίαν φωνὴν, οὐδὲ 6
Ῥωμαῖος τούτοις τῶν πρωτείων ὑφήσεται * xal ὁ ΜΠ-
δος οὐ δέξεται μὴ τὰ ἑαυτοῦ προτερεύειν’ xat Ex τῶν
λοιπῶν ἐθνῶν ἕκαστον τὰ ἑαυτοῦ ἀξιώσει πρωτεύειν.
Τί οὖν ob πείσεται τὸ δόγμα πρὸς το]αύτας φωνῶν
διαφορὰς ὑπὺ τῶν ἀμφ,σθττούντων διασχιζόµενον,
AAA! ἐκ τούτων, φησὶ, καθάπερ νόμων ἑμφανῶς
χειµέγων, δη.Ίοῦται τὸ τὸν 88^» ταῖς «ὗύσεσι xpe-
πούσας κατα.ὶλή.ους ποιεσθαι τὰς κλήσεις.
"D τῆς μεγαλοφυῖας τοῦ δόγµατος ἱ οἵας ὑπολίρτεις
ταῖς θείαις διδασκαλἰαις ὁ θεολόγος χαρίζεται, ὧν
οὐδὲ τοῖς βαλανεῦσι φθονοῦσιν οἱ ἄνθρωτπο: ! Καὶ γὰρ
ἐχείνοις συγχωροῦμεν ὀνοματυοποιεῖν ἑνεργείας meg:
ἃς πονοῦντες τυγχάνουσι, xal οὖδεὶς αὐτοὺς Ἰσοθέοις
τιμαῖς ἀπεσέμνυνεν, ὅτε ποδόνιπτρα, xaX Φιλέθειρε,
χαὶ χειρόµαχτρα, xal τοιαῦτα Τολλὰ τοῖς Υινοµένοις
παρ᾽ αὐτῶν τίθενται, ποοσφυῶς δηλοῦντα τῇ ἐμφά-
σει τῶν ῥημάτων τὸ ὑποχείμενον.
᾽Αλλὰ παραδραμοῦμαι xoi ταῦτα, καὶ την "Ez
χούρειον αὐτῶν φυσιολογίαν ἔφεξης χξιµένηνι ἣν ἴνο-
δυναμεῖν τῇ ἐπινοίᾳ φησὶν, ὁ τὸ χενὸν χαὶ ἄτομαν,
καὶ τὰς τυχαίας τῶν ὄντων γενέσεις, συγγενῶς ἔχειν
λέγων πρὸς τὸ διὰ τῆς ἐπινοίας δγλούµενον. Ὢ πῶς
ἑνόησε τὸν Ἐπίχουρον, λέγοντες ἑλεγχόμεθα ! Σιγά-
σθω xal ὁ προστάτης αὐτοῦ χαὶ σύμμαχος τῶν ὃο-
γµάτων Αριστοτέλης, οὗ την δόξαν ἓν τοῖς ἔφεξης
φησι τοῖς τῆς ἐπινοίας λόγοις συμσέρεσθαι. Ἐχείνου
γάρ φησιν εἶναι τὸ δόγµα, τὸ μὴ διὰ πάντων τῶν
ὄντων διήχειν τὴν Πρόνοιαν, prbk µέχρι τῶν τερι
γείων δ.αβαἰνειν πραγμάτων. Ὅπερ οὗτος ciue
νον τοῖς xazi τὴν ἐπίνοιαν ἐξητασμένοις εἶναι διισχυ-
ρίζετα:, οὕτως ἔστι χρίνειν ἑπεσχεμμένως δ, ἀχρι-
θείας τὰ δόγματα. "AXAX προϊὼν yprval φησιν, f
μηδὲ τὴν γένεσιν τῶν ὄντων τῷ θεῷ συγχωρεῖν, 1
δόντας ταύτην μὴ παραιρεῖσθαι τὴν τῶν ὀνομάτων
θέσιν. Καὶ μὴν xal περὶ τῶν ἁλόγων, χαθὼς c0i-
σαντες εἱρήχαμεν, τὸ ἐναντίον παρὰ τῆς Γραςἢς ὃι-
$ ἐποίησεν ὁ ᾿Αδὰμ τὰ ζῶα, οὔτε
ὠνόμασεν ὁ θΞός * ἀλλὰ παρὰ τοῦ θεοῦ μὲν f] Υένεσις,
παρὰ δὲ τοῦ ἀνθρώπου τῶν γεγονότων dy κτῆσις, 0;
ὑπὸ τοῦ Μωῦσέως ἱστόρηται. Εἶτα λόγων ἡμῖν ἐγχὼ:
μιον τῷ ἰδίῳ διέξεισι λόγῳ, ὥσπερ ἀτιμάζοντός τινος
τοῦ λόγου τὴν δύναμιν, xal φησι μετὰ τὴν ἀσόφιλο)
ἐχείνην χαὶ στομφώὼδη τῶν ῥημάτων συνθήκην, Προ-
νοίας νόµῳ xaX µέτρῳ τελείως συνάφαι τῇ Ὑνώσει
xa τῇ χρήσει τῶν ἀναγκαίων τὴν µετάδοσιν τῶν ὀνο-
µάτων, xaX π)λλὰ τοιαῦτα kv βαθεῖ τῷ Όπνῳ λτρή”
σας, ἐπὶ τὴν ἅμαχόν τε xal τὴν ἀνανταγώνιστον ἀνάγ"
xv, μεταβαίνει τῷ λόγῳψ. Λέξω δὲ, οὐκ ἐπὶ ῥημάτων,
ἁλλ᾽ ἐπὶ µόντς τῆς διανοίας τὺν παρ᾽ ἐχσίνου λόγον
ἐχθέμενος: OO ποιηταῖς, qnoiv, ἀναθετέον τν
cór ῥημάτων εὕρεσιν, τοῖς διαν"ευσθεῖσιν ἐν ταῖς
1049
CONTRA EUNOMIUM, ΗΡ. ΧΙ.
1050
περὶ θεοῦ ὑπο.ήψεσιν. Οἷα χαρίζεται τῷ Ozip 6 A gnanda est werborum inventio, qui mentiti sunt. in
γεννάδας, τὰ τῆς πο.ητιχῆς ἐξουσίας εὑρήματα τῷ
Θεῷ προσάπτων. Ὥστε διὰ τούτου σεμνότερον τοῖς
ἀνθρώποις καὶ ὑφηλότερον τὸν θΞεὸν δοχεῖν εἶναι,
ὅταν πιστεύωσιν οἱ Εὐνομίῳ µαθητευόµενοι, τὸ Λι-
χριρὶς, xaX τὸ Kdpxaipe, καὶ τὸ Εὐρὰξ, χαὶ τὸ Ké-
χαδε, xaX τὸ Φοχειρὶ , xaX Σίζε, xaX Δούπησε, xol
Κανάχιζε, xaX Σµερδα.έον κονγάθιζε, καὶ Λίγξε,
xai Ἴαχε, xai Μερμήριξε, καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα,
ὅτι οὐ κατ ἐξουσίαν τινὰ πρὸς τὸ δοχοῦν ol ποιη-
ταὶ διεξέρχοντα:, ἀλλὰ παρ᾽ αὐτοῦ τοῦ θ:οῦ τὰ ῥή-
pata ταῦτα μυσταγωγούμενοι τοῖς µέτροις ἑνεί-
ρουσι. Παρείσθω καὶ ταῦτα, χαὶ τὸ σοφὸν ἐχεῖνο καὶ
ἅμαχον ἐπιχείρημα, τὸ τοὺς ἁγίους τῶν ἀνδρῶν μὴ
ἔχειν ἡμᾶς ἐπιδειχνῦναι τὴν γραφιχὴν ἱστορίαν, χαι-
γὰς ἐπεξευρόντας φωνάς. El μὲν γὰρ ἀτελὴς fv µέ- D
χρι τῆς ἀναδείξεως τῶν ἀνδρῶν ἐχείνων fj ἀνθρωπίνη
φύσις, xal οὕπω τῇ χόριτι τῇ λογικῇ συµπεπλήρωτο,
χαλῶς ἔδει παρ᾽ αὐτῶν ἐπιζητεῖσθαι την τοῦ λείπουν.
τος πλήρωσιν. Εἰ δὲ εὖθὺς παρὰ τὴν πρώτη» ἀπροσ-
Uc xol τελεία, κατὰ τὴν λογιχήν τε καὶ διανοπτικἠν
ἑνέργειαν ἡ quat; ὑπέστη, πῶς ἄν τις ἔτι χατὰ τὸ
εὖχολον ἐπιςητοίη πρὸς σύστασι» τοῦ χατὰ τὴν ἐπί-
νοιαν λόγου, τὸ τοὺς ἁγίους χα-άρξα. φωνῶν 7] ῥῃη-
µάτων; "H εἰ μὴ τοῦτο ἔχομεν ἀποδεῖξαι, lxavhv
ἑαυτῷ χρίνειν ἀπόδειξιν τοῦ τὸν Θεὸν ἡμῖν νενοµο-
θετηχέναι τὰς τοιάσδε συλλαθὰς καὶ τὰ ῥήμαία.
'AAA' ἐπειδὴ, qnoi, οὖκ ἁπαγαίγεται τὴν πρὸς
τοὺς ἑαυτοῦ θεράπογτας ὁ θεὸς ὁμιίαν, ἀχκό-
εουθόν ἐστιν οἴἵεσθαι αὐτὸν, ἐξ ἀρχῆς τὰς προσ-
φυεῖς τῷ πράγματι τεθεῖσθαι προσηγορἰας. Τί
οὖν xal πρὸς τοῦτο ἡμεῖς; Too μὲν χαταδέχεσθαι
τὸν 6εὸν τὴν πρὸς ἄνθρωπον ὁμιλίαν, αἰτίαν εἶναι
εν φιλανθρωπίαν διορικόµεθα. Ἐπεὶ δὲ οὐχ ἐνδέ-
χεται τὸ τῇ φύσει βραχὺ τῶν ἱδίων µέτρων ὑπεραρ-
6fva:, xal τῆς ὑπερεχούσης φύσεως τοῦ Ὑψίστου
ἐφάνασθαι, τούτου χάριν αὐτὸς πρὸς τὸ ἡμέτερον
ἀσθεὺὲς κατάγων τὴν Φιλάνθρωπον δύναμιν, ὡς
ἡμῖν δυνατὸὺν ἣν δέξασθαι, οὕτω τὴν παρ) ἑαυτοῦ χά-
ριν χαὶ ὠφέλειαν νέμει. Καθάπερ γὰρ χατὰ τὴν
θείαν οἰχονομίαν ὁ fito; τὸ σφοδρὸὺν τῶν ἀχτίνων
xai ἄχρατον τῷ διὰ µέσου καταχερᾶσας ἀέρι, σύμ-
opinionibus de Deo. Qualia Deo hic generosus gra-
tificatur, poetices facultatis inventa Deo adaptans *
lta ut per hoc hominibus augustior et excelsior
Deus esse videatur, cum credunt Eunomii discipuli
h»c verba Licriphis, et Karchaire, οἱ Euraz, et
Keclwre, et Phocheiri, et Size, οἱ Doupese, οἱ Kana-
chize, et Intonuere poli,et Crebris micat iqnibus ether,
et Linxe, et Ische, et alia. ejusmodi poetarum fiu-
menta ; quod non per licentiam aliquam ad arbi-
trium poete persequuntur, sed. ab ipso Deo liec
verba mystice edocti versibus suis inserunt. Sed
et hec prztermittantur, et doctum illud et inexpu-
gnabile cpicherema nos non posse demonstrare
ex scripta historia, sanctos viros novas veces exco-
gitasse. Si enim imperfecta erat usque ad mani-
fesiationem. virorum | illorum humana natura et
nondum gratia rationali comp!eta erat, pr:eclare
oportebat ab ipsis exquirere defectus expletionem.
Quod si statim ab initio non indiga, sed perfecta
secundum ratiocinatricem et excogitatricem opera-
tionem natura subsistit, quomedo quis amplius
facile inquirat ad constitutionem sermonis secun-
dum commentationem, quod sancti vocuni vel ver-
borum primi auctores fuerunt? Vel si non hoec
possumus demonstrare, idoncam sibi ipsi judicare
demonstrationem, quod Deus nobis ejusmodi sylla-
bas et verba sanxcerit.
Sed quoniam, inquit, non aspernatur Deus cum
suis famulis colloquium, consequens est ipsum putare
ab initio rei congruas indidisse appellat'ones. Quid
igitur ad hoe nos respondebimus? Quod Deus cum
homine in congressum colloquiumque veniat, cau-
sam esse in humanum genus benevolentiam defi-
nimus. Quoniam vero quod natura breve est, non
potest supra proprios modos sustolli, et supere-
minentem naturam Altissimi attingere. Ilujus gratia
ipse ad nostram infirmitatem, potentiam hominum
generi benevolam adducens, quantum capere possu-
mus, sic suam nobis gratiam et utilitatem distribuit,
Quemadmodum enim secundum divinam dispensa-
tionem sol suorum radiorum vigorem et sincerita-
tem cum aere interjecto contemperaus, moderatum
µετρον ἐπάχει τοῖς δεχοµένοις τὴν αὐγὴν τε xal p accipientibus splendorem et calorem immitüt ,
τὴν θερµότητα, καθ) ἑαυτὸν ὢν τῇ ἁσθενείᾳ τῆς
φύσεως ἡμῶν ἁπροσπέλαστος' οὕτω xaX ἡ θεία δὺ-
νχμις χαθ᾽ ὁμοιότιτα τοῦ ῥηθέντος ἡμῖν ὑποδςίγμα-
τος ἀπειροπλασίως ὑπεραίρουσα τὴν φύσιν ἡμῶν,
xai ἀπρόσιτος εἰς µετουσίαν οὖσα, οἷόν τις pimp
εὔσπλαγχνος τοῖς ἀσέμοις τῶν νγπίων χνυντµασι
συνξιαφελλιζοµένη, τοῦτο νέµει τῇ ἀνθσωπίνῃ φύσει
ὃ λαθΣῖν δυνατῶς ἔχει καὶ διὰ τοῦτο, ἐν ταῖς ποι-
χίλαις πρὸς τοὺς ἀνθρώπους Οεοφανείαις καὶ κατὰ
ἄνθρωπον σχηµατίνετα!, xol ἀνθρωτ'κῶς φθέγΥΞ-
ται, xal ὀργὴν, xaX ἔλεον χαὶ τὰ τοιαῦτα ὑποδύξται
πάθη ὡς ἂν διὰ πάντων τῶν χαταλλίλων ἡμῖν χει-
paywYyetto ἡ ντπώδης ἡμῶν ζωὴ, διὰ τῶν τῆς
Ἱρονοίας λόγων τῆς θείας eiae izaniosien "Oc
quamvis sit per se imbecillitati nostrae inaecessus :
sic et divina natura, dicti a nobis exempli sinili-
tudine, inflnitis partibus nostram naturam superans,
et inaccessa ad participationem cum sit, veluti ma-
ter benigna et misericors sensu οἱ intelligentia
carentibus infantium vagitibus una balbutiens, lioc
human: tribuit nature quod capere potest; pro-
ptercaque in variis ad homines Dei apparitionibus,
et secundum hominem figuratur, et humanitus lo-
quitur, ct iram, οἱ misericordiam et ejusmodi
induit affectus, ut per omnia qu:e naturae nostra
sunt. conzrua, infantilis nostra vita tanquam manu
ducatur, per Providenti: sermones divinam na-
tcovam attingens. Quod cnim nulli affectui eorum
1051
S. GREGORII NYSSENI
1053
qui per voluptatem, νο miscricordiam, vel iram A γὰρ οὐδενὶ πάθει τῶν καθ ἡδονην, & xat! ἔλεον, ἃ
contingunt, Deum obnoxium cesse sanctum csl
existimare, nullus qui vel mediocriter verum ve-
ritatem considerarit, contradixerit. Verumtamen
etiam delectari Dominus dicitur in servis suis,
el irasci animo in populum qui lapsus fuerat,
el uisereri rursus ejus cujus misertus fucrit, οἱ
similiter misereri, unoquoque talium verborum
plausibili sermone nos instruente, quod pcr nostra
idio:ata seu proprietates Dei providentia infirmi-
tati nostre admiscetur ; ul qui ad peccatum pro-
clives sunt, terrore ac metu a malis abstiueant,
et qui in peccatis deprehensi ante fuerint, non
desperent reditum per poenitentiam, in Dei ni-
sericordiam respicientes ; qui vero ad exactam
normam vitam suam dirigunt, οἱ recte confor-
mant, magis virtutibus exsultent, ut qui sua vita
ipsum bonorum inspectorem dclectent, Quemadmo-
dum autem non licet. mutum nominare eum qui
per figuras et gestus cum surdo, quatenus au-
dire potest, colloquitur : sic neque humanum ser-
monem in Deo existimare debemus, quoniam ad
homines per dispensationem eo usus est. Etenim
nos clyogmo, id est, sono aculiore palati seu
gulluris, et poppysuo, sono quodam qui labris
compress s editur, οἱ sibilo brutas animantes di-
rigere consuevimus. At hoc nobis sermo non est,
óp v συµδαινόντων εὐαγές ἐστιν ὑποχεῖσθαι τὸ θεῖον
οἴεσθαι, οὐδεὶς ἀντείποι τῶν xal µετρίως ἔπεσχεμμέ-
voy τὴν περὶ τῶν ὄντων ἁλήθειαν. ᾽Αλλ' ὅμως xa
εὑφραίνεσθαι Κύριος λέγεται ἐπὶ τοῖς δούλοις σύτοῦ,
καὶ ὀργίσεσθαι θυμῷ ἐπὶ τὸν ἑπταιχότα Aabv, xoi
ἑλεεῖν πάλιν ὃν ἂν ἐλεῆση, xal οἰχτείρειν ὡσαύτως,
δι ἑχάστου, ο-μαι, τῶν τοιούτων ῥημάτων τοῦ xpo-
τοῦ λόγου ἡμᾶς παιδεύοντος, ὅτι διὰ τῶν ἡμετέρων
ἰδιωμάτων fj τοῦ θεοῦ πρόνοια τῇ ἁσθενείᾳ ἡμῶν
ἐπιμίγνυται. ὡς ἂν οἳ τε πρὸς ἁμαρτίαν ῥέποντες,
φόδῳ τῆς τιμωρίας ἑαυτοὺς τῶν xaxov ἀνέχοιεν, ol
τε προειλημμένοι μὴ ἀπογινώσχοιεν τὴν ix µετα-
νοίας ἐπάνοδ»ν, πρὸς τὸν ἔλεον βλέποντες ^ xal οἱ δι᾽
ἀχριθοῦς πολιτείας χατορθοῦντες τὸν βίον, μᾶλλον
B ταῖς ἀρεταῖς ἐπαγάλλοιντο, ὡς εὐφραίνοντες τῷ ἰδίῳ
Pup τὸν τῶν ἀγαθῶν γινόμενον ἔφορον. Ὥσπερ δὲ
οὖκ ἔστι χκωφὸν ὀνομάσαι τὸν διά σχημάτων τῷ χωφῷ
χαθὼς ἔπαῖειν πἐφυχεν ὁμιλοῦντα οὕτως οὐδὲ ἀν-
θρώπινον λόγον περὶ τὸν θεὸν οἰηθῆναι, ἐπειδῃ πρὶς
ἀνθρώπους αὐτῷ χατ' οἰχονομίαν ἐχρήσατο. Kal
γὰρ ἡμεῖς χλυωγμῷ, xol ποππυσμῷ xal συρίέγµαῖι
τὰ ἄλυγα δ.ευθύνειν εἰώθαμεν. ᾽Αλλ' οὐ τοῦτο ἡμῖν ὁ
λόγος ἐστὶν, ᾧ τῆς τῶν ἁλόγων ἀχεῆς καθιχνούμεθα'
ἀλλὰ πρὺς μὲν ἡμᾶς αὐτοὺς τῇ φύσει χεχρήμεθα,
τοῖς δὲ ἀλόγοις, Ó τε κατάλληλος ψΨόφος xat ὁ ποιὸς
διὰ τοῦ σχήµατος Ίχος πρὸς τὴν χρείαν ἐξίρχεσεν.
quo lrutorum animalium ayres penetramus : sed apud nos ipsos naturali quidem sermone utimur,
verum apud bruta animantia congruus strepitus et qualiscunque per gestum sonitus ad necessarium
usum satis fuit.
Verum hic religiosus non vult Deum nostris C
usum (fuisse, propter nostram ad vitium propen-
Bionem, ignorans hic amicissimus quod propter
nos nequo maledictum et exsecralio, et peccatum
fieri renuit : tantum est οἱ benevolentis et amoris
erga lio:ines, ut non bonorum solum, sed etiam
malorum nostrorum sponte ad experientiam ve-
nerit. Qui autem malorum quidein nostrorum com-
munmicationem accepit, quomodo eum pulcherrimi
nostrorum bonorum (sermonem intelligo) partici-
pem fieri piguit? Seil ad patrocinium David pro-
ponit, et ail illum dicere a Deo rebus nomina
inlita esse, quia scriptum est ad hunc modum :
Qui numerat multitudinem. stellarum, et omnibus
eis nomina vocat 19. Ego aulem cuivis menlis com-
'AXX οὐ βούλεται τοῖς ἡμετέροις 6 εὐλαθὴς οὗτος
τὸν Θεὸν κεχρῆσθαι, διὰ τὴν πρὸς καχίαν ἡμῶν ῥο-
πὴν, ἀγνοῶν ὁ φίλτατος ὅτι δι’ ἡμᾶς οὐδὲ κατάρα xal
ἁμαρτία ἀπέσχετο γενέσθαι ' τοσοῦτον αὐτῷ περἰεστι
τῆς Φιλανθρωπίας, ὡς οὐχὶ τῶν ἀγαθῶν µόνον, ἀλλὰ
καὶ τῶν χακῶν τῶν ἡμετέρων ἐχουσίως εἰς πεῖραν
ἑλθεῖν. Ὅ δὲ τῶν xaxQv τὴν χοινωνίαν δεξάµενος,
πῶς ἂν τοῦ χαλλίστου τῶν ἡμετέρων (φημὶ δὲ τοῦ
λόχου) τὴν µετουσίαν ὤχνησεν; Αλλὰ τὸν Δαθὶᾶ
εἰς συνηγορίαν προθάλλεται, xal. crow. ἐχεῖνον M-
ειν, παρὰ τοῦ θεοῦ τοῖς πράγµασι τὰ ὀνόματα τε-
θεῖσθαι, διὰ τὸ γεγράφθαι τοῦτον τὸν τρόπον" 0
ἁριθμῶν π.ήθη ἄστρων, xal πᾶσιν αὐτοῖς óvó-
paca καΛλῶν. Ἐγὼ δὲ πρόδηλον μὲν ἡγοῦμαι ταντὶ
τῷ νοῦν ἔχοντι τὸν περὶ τούτων λόγον, ὡς οὐδεμίαν
poti perspicuum esse arbitror, quod ejusmodi sernio D Εχει χοινωνίαν πρὸς τὸ προχείµενον. Ἐπειδὴ δέ τι-
qui de istis liabetur, nullam habet cum his de
quihus agitur communionem. Quoniam vero pro-
babile est quosdam huic sermoni inconsiderate
astipulari, pauca quxdam de his disseremus. Novit
$rpe divina Scriptura hujusmodi voces Deo attri-
bucre ut ipse a nostris nihil dissopare videan-
fur, ut, Iratus est [urore Dominus "' ,et, Penituit '*,
ob peccata ipsorum, el, Deus panituerat, quod
unxisset Saulem in regem (super Israel "*); et
Expergefactus est. Dominus tanquam. soporatus "^,
Praeterea. cathedram, statum, motum ct multa ejus.
** Psal. csuvi, 4. 7 Psal. cv, 40. 7^ ibid. 45.
7* 1 leg. xv,o5.
νας εἰχὸς ἀνεπισχέπτως τῷ λόγῳ προστίθεσθαι, βρα-
χέα περὶ τούτων διαληφόµεθα. Οἶδε πολλάχις ἡ θεία
Γραφῇ τοιαύτας τῷ Θεῷ περιτιθέναι φωνὰς, ὡς μηδὲν
ἀπάδειν αὐτὰς τῶν ἡμετέρων δοχεῖν ' οἷον τὸ, Ὢρ-
γίσθη θυμῷ Κύριος" xaX, Μετενόησεν ἐπὶ τῇ xz-
χίᾷ αὐτῶν ' xal, Μετεμελήθη χρἰσαι τὸν Eaob eic
βασιώέα" xaX, Εξηγέρθη ὡς ὁ ὑπνῶν Κύριος.
Καὶ ἔτι πρὸς τούτοις, χαθέδραν καὶ στάσιν, xai κί-
νησιν, καὶ πολλὰ τοιαῦτα διέξεισιν' ἃ φύσει μὲν
περὶ τὸν Θεὸν οὗ χ ἔστι, πρὸς δὲ τὴν οἰκονομίαν τῶν
παιδενοµένων οὐκ ἀχρήστως ἔχει. Τούς τε vag
5? Psal. rxxvii, 05.
1055
CONTRA EDNOMIUM, LIP. XII.
1054
ἐχλυτωτέρους ἡ τῆς ὀργῆς ἔνδειξις συστέλλει τῷ À modi commemorat, quz natura quidem non sunt
φόδῳ, xaX τοῖς δεοµένοις τοῦ τῆς µετανοίας φαρμά-
x09, συμμετανοεῖν ἐπὶ τῇ χαχίᾳ λέγει τὸν Κύριον’
τοῖς δ᾽ a5 ἓν εὐπραγίαις τιαὶ πρὸς ὕθριν ἐχφερομέ-
vote, τὸ μὴ παραμένειν αὐτοῖς τὴν εὐημερίαν, καν
ἐχ θεοῦ τὸ τιιοῦτον εἶναι δοχῃ, διὰ τῆς ἐπὶ τοῦ
Σαοὺλ µεταμελείας προδείχνυσι. Toi; τε μὴ ἐμθαθύ-
νουσι τῷ πτώµατι τῆς ἁμαρτίας, ἀλλὰ χαθάπερ ἐξ
Ὄπνου τινὸς τοῦ µαταίου διαναστᾶσι, συνανίστασθαι
«by θεὺν xol συναφυπνἰίνεσθαι λέγει. ἑστάναι δὲ
τοῖς ἀχλινῶς ἐπὶ τοῦ καλοῦ βεθηχόσι, χαὶ χαθέξεσθαι
«olg iv τῷ χαλῷ καθιδρυµένοις ' χινεῖσθαι δ' a)
πάλιν xal περιπατεῖν ἐπὶ τῶν µεταχινηθέντων ἀπὸ
τῆς ἐν τῷ χαλῷ παγιότητος. Ὡς ἐπὶ τοῦ Αδὰμ ἡ
ἱστορία διέξεισι περιπατοῦντα τὸ δειλινὸν iv τῷ
παραδείσῳ τὸν θεὸν δ.αγράφουσα, τῷ μὲν δειλινῷ
κοὸς τὰ σχοτεινὰ τοῦ πρωτοπλάστου ῥοπὴῆν διαση-
palvousa, tJ" ὃξ χινήσει τὸ ἁπαγὲς τοῦ ἀνθρώπου
περὶ τὸ χαλὸν καὶ τὸ ἄστατον.
Αλλὰ ταῦτα μὲν τοῖς πολλοῖς πόῤῥωθεν ἴσως ὡς
πρὺς τὴν προτεθεῖσαν ἡμῖν θεωρίαν εἶναι δόξει.
Ἐχεῖϊνο δὲ ojx ἄν τις ἀπῴδειν εἴποι τοῦ προχειµέ-
νου, ὅτι πολλοὶ τὸ ἑαντοῖς ἄληπτον, οὐδὲ θεῷ λη-
στὸν εἶναι νοµίζουσιν, καὶ ὅπερ ἂν ἐχφύγη την
ἑαυτῶν χατανόησιν, τερισσότερον εἶναι τοῦτο xal
«rg θείας δυνάµεως οἵονται. Ἐπειδὴ τοΐνυν xo
ποσοῦ µέτρον just; τὸν ἀριθμὸν πεποιέµεθα
6 δὶ ἀριθμὸς οὐδὲν ἕτερον ἢ σύνθεσις μονάδων
ἐστὶ, ποιχίλως τῖς µονάδος εἰς πληθος ἐπαυςομέ-
νης μονὰς γὰρ χαὶ d; 6exàg χατὰ σύνθεσιν µο-
νάδων πρὸς τοῦτο περαιουµένη, μονὰς πάλιν ἡ
ἐχατοντὰς ix δεχάδων συντιθεµένη. Ὡσαύτως xal
4 χιλιὰς ἄλλη μηνὰς, xa ἡ μυριὰς 'ὁμοίως, ἆνα-
λόγως ix πρλλαπλασ.ασμοῦ, ἡ μὲν Ex χ,λιάδων,
ἡ δὲ ἐξ ἑκατοντάδων πρὸς τοῦτο κεφαλαιουµένη,
ὑπὲρ ἅπαντα τοῖς ὑποχειμένοις περιορίζοντες, ση-
μεῖα τῆς ποσότητος τῶν ἀριθμουμένων πραγμάτων
πο'ούὐµεθα. '"Q; ἂν οὖν παιδευθείηµεν παρὰ τῆς
θείας ΓραφΏς τὸ μηδὲν ἄγνωστον εἶναι τῷ θεῷ,
ἑξαριθμεῖσθαι παρ) αὐτοῦ λέγει τοῦ Θεοῦ τὸ πλῆθος
τῶν ἄστρων, οὗ τὸν τρόπον τοῦτον Ὑινομένης τῆς
. ἀριθμίσεως. Τίς Υὰρ οὕτως εὐήθης ὡς τῷ περιττῷ
χαὶ ἁρτίῳ τὸν θςὸν οἵεσθαι διαλαμθάνειν τὰ ὄντα,
καὶ διὰ τὶς τῶν μονάδων συνθέσεως, πρὸς τὸ χεφά-
λαιον τῆς ἀθροι-ομένης ποσύτητος τὸν ἀριθμὸν συµ-
περαίνειν; λλλ' ἐπειδῇ ἐν ἡμῖν ἡ ἀχριθῆς τοῦ πο-
σοῦ γνῶσις Ex. τοῦ ἀριθμοῦ Υ[,εται, ὡς ἂν xal περὶ
τοῦ 8:00 παιδευθείηµεν, ὅτι πάντα τῇ γνώσει τῆς
σοφίας αὐτοῦ περιείληπτα: χαὶ οὐδὲν ἐχφεύγει τὴν
ἀχριθῆ χατανότσιν, τούτου χάριν ἀρ.θμεῖν τὰ ἄστρα
τὸν θεὸν διωρίσατο, τοῦτο, UU ὧν λέγε., νοεῖν guge
θουλεύων, ph χατὰ τὸ µέτρον τὸ τῆς ἡμετέρας γνώ-
σεως χαὶ τὸ θεῖον οἴεσθαι τῶν ὕντων ἑφάπτεσθαι,
ἀλλὰ τὰ ἡμῖν ἄλγπτα χαὶ ἀνεπινόητα πάντα τῇ γνώ-
ει τῆς θείας σοφίας ἐμπεριείργεσθαι. To» γὰρ
ἄστρων διὰ τὸ πλζθος ἑκφευγόντων tiv ἀριθμὸν,
ὡς πρὸς ἀνθρωπίνη» ἐπίνρ-αν, ἀπὸ μέρους τὸ xdv
'! Gen. 1, 8.
in Deo, ad dispensationem autem eorum qui eru-
diuntur non sunt inutilia. Nam dis-olutiores ire
iüdicatio metu contrahit, et poenitentize pharmaco
indigentibus dicit Dominum ob peceatum etiam
simul peenitere ; qui autem prosperis rebus insole-
scunt et efferuntur , prosperilatem non eis perma-
nere, tametsi ex Deo essc videatur, per poenitentiam
super Saule ostendit, Et eis qui non demersi sunt
in profundo lapsu peccati, sed tanquam ex sono
quodam vane vitse exsurgunt, Deum dicit con-
surgere et simul expergisci ; stare iis qui ad
bonum stabiliter ascenderunt, et sedere iis qui in
bono col'ocati sunt; moveri contra et ambulare
in bia qui a firmitate quae est in bono dimoti
sunt. Ut in Adamo historia enarrat *' Deum de-
scribens deambulantem ad occasum post meridiem,
per occasum ad tenebrosa protoplasti hominis
lapsum significans, per motum vero hominis in
bono infirmitatem et instabilitatem.
Sed hzc multis longius fortasse videbuntur esse
producta quam proposita contemplatio exigat. Illud
autem nullus a re proposita discrepare dixerit,
quod plerique existiment quod sibi ipsis est in-
comprehensibile neque o Deo comprehendi posse,
et quod quidem effugerit suam ipsorum coynitio-
nem, hoc exsuperantius divina potentia esse pu-
lent. Quoniam igitur nos quanti mensuram nu-
merum fecimus ; numerus autem nibil aliud quam
unitatum compositio est, cum varie unitas in mul-
titudinem excrescat : unitas enim etl decas per
compositionem unitLatum ad hoc progrediens, uni-
las rursus centuria qux» ex denariis numeris com-
ponitur. Similiter et chilias alia unitas, et n:yrias
pariter, proportione liabita ος multiplicationibus,
illa quidem ex chiliadibus, hzec vero quze centuriis
summatim colligitur, super omnia de subjectis
definientes, signa quantitatis rerum qua nuine-
rantur facimus. Ut igitur a divina Scriptura insti-
tuti essemus, nihil Deo incognitum esse, ab ipso
dicit stellarum multitudinem numerari, non ad
hunc modum numerationis qux fit a nobis. Quis
enim ita stolidus οἱ simplex qui Deum numero
impari et pari ea quie sunt comprehendere putet,
et per unitatum compositionem ad summam quar-
tiLitis acervat? numerum complecti ? Sed quoniam
in nobis exacta quanti cognitio ex numero fit, ut
de Dco instructi essemus, quod omnia cognitio:.e
ipsius sapienti:e comprehensa sunt nihilque ejus
accuratam effugit cognitionem, hujus gratia Deuu
astra numerare delinivit per ea quz? dicit hoc in-
telligere consulens, non ad mensuram nostre co-
gnitionis Deum opinari ea quz sunt attingere, sed
qu: nobis incompreliensa, nec intellecta, omnia
divin» sapienti:e. cognitione concludi. Cum enim
stelle propter inultitudinem | fugiant. numerum ,
quantum ad humanam commentationem, a parte
4955
S. GREGORII! NYSSENI
1056
totum docet sermo, ex eo quod dicat hzc a Deo A ἐχδιδάσχων ὁ λόγος, Ex τοῦ ταῦτα καταριθμεῖσθαι
numerari, nihil eorum quas a nobis ignorantur,
Dei cognitionem fugere testatur. Propterea dicit,
Qui numerat multitudinem stellarum, non ignorans
nimirum stellarum quantitatem priusquam nume-
rasset. Quomodo enim consentaneum est ipsum
ignorare quod fecit ? Qui enim universi prases est,
non quod ejus potentia summam rerum continente
comprehensum est ignorat. Quid igitur tandem
quod scit numerat ? Est enim ignorantium, numero
quantitatem dimetiri; qui autem antequam orta
essent omnia scivit, ad rerum cognitionem numero
non indiget magistro. Verum a Davide dicitur
uwimerare, quia videlicet ad nostram doctrinam
pro captu nostro ad perspicuam explanationem
scrino. descendat, perfecte scire ea qua nobis sunt b
incognita per numeri significationem David demon-
stravit. Quemadmodum igitur numerare dicitur,
nihil arithmetica periodo ad rerum crcatarum co-
gnitionem indigens, sic ctiam omnibus ipsis nomina
vocare. Propheta dicit, non hanc, opinor, quz (it
per vocem, nuncupationem subsignificans. Vel enim
ad absurdum quiddam et indignum, quod de Deo
in suspicionem veniat, progrediens serino desineret,
siquidem hac dicit nomina stellis a Deo imposita
qu: in consuetudine nostra usurpantur. Si enim
daret aliquis Ίο a. Deo vocata esse, necesse esset
omnino Grecorum simulacrorum illinc putare ap-
pellationem in stellis pervulgatam esse, οἱ quz-
cunque fabulosa historiz in stellis feruntur nomina,
vera existimare, tanquam Deo tales in ipsis voces
ratas habente. Sic septenarius stellarum numerus,
qua in polo continentur, inter Gracorum idola
distributus, culpa vacare eos qui in his erraverunt
ostendet, siquidem hoc a Deo ordinatum esse crc-
ditum 4ο persuasum fuerit. Itaque de Orione et
Scorpio fabula ad fidem adducitur, et quae de
Argo narrantur, et Cycenus et Aquila, et Canis,
et de Corona Ariadnes fabulatio. Quinetiam suspi-
candun astruet, Deum inveiforem essc eorum no-
minum qui / in orbe signifero ob quamdam figurae
similitudinem quam cum apparentiis liabent, exco-
gitata sunt, si quidem preclare Eunomius putat Da-
videin dicere liec ipsis nomina Deum imposuisse.
Quoniam igitur talium nominum Deum putare p
inventorem esse absurdum est, ne simulacrorum
nomiua inde principium obtinuisse videantur, opti-
mum erit quod dictum est non sine habita quz-
stione approbare, sed instar eorum qui de numero
a nobis intellecta sunt, hujus etiam dicti sententiam
percipere : siquidem inter nos testimonium exacta
est cognitionis, quod a nobis cognitum est proprio
nomine vocari , per haec nos docet quod eorum qux
a uobis comprehendi non possunt, non soluni in
&uimma acervate quantitatis plenitudinem compre-
hendit qui universum continet, sed etiam singula
$cit exacte et perfecte. llujus rei causa non solum
enumerari stellarum multitudines sermo dicit , sed
eiiam nominatim singulas vocari, quod quidem
παρὰ τοῦ θεοῦ λέχειν, τὸ μηδὲν τῶν ἡμῖν ἀγνώστων
ἐχφεύγειν τοῦ θεοῦ τὴν γνῶσιν διαμαρτύρεται. Au
τοῦτό φησιν, Ὁ ἁριθμῶν π.Ἰήθη ἄστρων, οὗχ
ἀγνοῶν δηλαδη πρὶν ἐξαριθμῆσαι τὴν τῶν ἄστρων
ποσότητα. Πῶς γὰρ εἰχὸς αὐτὸν ἀγνοεῖν ὃ ἐποίησεν,
'O γὰρ τοῦ παντὸς ἐπιστάτης, οὐχ ἂν ἁγνοοίη τὸ
ἐμπεριειλημμένον, τῇ περιεχτικῇ τῶν ὅλων δυνάμει.
Tí δήποτε οὖν ἀριθμεῖ ὅπερ ἑἐπίσταται; Tov γὰρ
ἁγνοούντων ἐστὶ, τὸ τῷ ἀριθρᾳῷ διαμετρεῖν τὴν πο-
σότητα΄ ὁ δὲ τὰ πάντα εἰδὼς πρὺ γενέσεως, ἀριθμοῦ
διδασχάλου πρὸς τὴν τῶν ὑποχειμένων γνῶσιν οὐκ
ἐπιδέεται. ᾽Αλλὰ μὴν ἀριθμεῖν λέγεται παρὰ τοῦ
Δαθὶδ, δηλονότι πρὸς τὸν ἡμετέραν διδασκαλίαν
χατὰ τὸ ἡμῖν χωρητὺν τοῦ λόγου πρὸς σα”ρήνειαν xas-
ιόντος, τὸ ἀκριθῶς εἰδέναι τὰ ἡμῖν ἄγνωστα διὰ τῆς
τοῦ ἁριθμοῦ σηµασίας ὁ Δαθὶδ ἑνεδείξατο. "ar:
οὖν ἀριθμεῖν λέγεται, οὐδὲν «fi; ἀρ.θμητικῆς περιό-
δου πρὺς τὴν τῶν ὄντων γνῶσω ἐπιδεόμενος, οὕτως
xai πᾶσιν αὑτοῖς ὀνόματα καλεῖν ἡ προφητεία λέγει,
οὗ ταύτην, o ptt, τὴν διὰ τῆς φωνῆς χκλῆσιν ὑποση-
µαίνουσα. "H yàp ἂν εἰς ἄτοπόν τι xal. ἀνάξιον τῆς
περὶ θεοῦ ὑπολήψεως ὁ λόγος προϊὼν χαταλῆγοι, εἷ-
περ ταῦτα λέγει τὰ ὀνόματα παρὰ τοῦ θεοῦ τεθεῖσθα:
τοῖς ἄστροις τὰ ἐν τῇ συνηθείᾳ ἡμῶν ἀναστρεφόμενα.
Ei γὰρ ταῦτά τις δοίη θεόθεν ἐπιχεχλῆσθα:, ἀνάγχη
πᾶσα xal τῶν Ἑλληνικῶν εἰδώλων ἐχεῖθεν οἴεσθαι
τὸν χλῆσιν ἐπιπεφημίσθαι τοῖς ἄστροις, καὶ ὅσα της
μυθιχῆς ἱστορίας ἐπιλέγεται τοῖς ἁστρφοις ὀνόμασιν,
ἀληθῃ νοµίσαι, ὡς τοῦ θεοῦ τὰς τοιαύτας αὑτοῖς ἔπι-
χυροῦντος φωνάς. Οὕτως ἡ ἑθδομὰς τῶν περιεχοµέ-
νων τῷ παντὶ πόλῳ, τοῖς Ἑλληνιχοῖς εἰδώλοις ἐπι-
μερισθεῖσα, ἔξω µέμφεως τοὺς πρὸς ταῦτα πεπ)α-
νηµένους ποιἠσει, εἴπερ Ex. θεοῦ πιστευθείη τοῦτο
διατετάχθαι. Οὕτως ὁ κατὰ τὸν Ὡρίωνα xaX Σχορπίον
μῦθος εἰς πίστιν ἄγεται, xal τὰ περὶ τῆς Αργοὺς
διηγήματα, xal ὁ Κύχνος, xaX ὁ ᾿Λετὸς, καὶ ὁ Κύων,
f| τε χατὰ τὸν Στέφανον τῆς ᾿Λριάδνης µυθοποιία.
Καὶ τοῦ ζωηφόρου χύχλου τῶν χατά τινα σχηµατι;
σμὸν ἐπινοπγθέντων τοῖς φαινομένοις ὀνομάτων, θεὸν
εὑρετὴν ὑπονοεῖσθαι παρασχευάσε:, εἶπερ χαλὼς à
Εὐνόμιος οἵεται τὸν Δαθὶδ λέχειν, ὅτι ταῦτα αὐτοῖς
τὰ ὀνόματα ὁ θεὸς ἐπιτίθησιν.
Ἐπεὶ οὖν ἄτοπον τῶν τοιούτων ὀνομάτων τὸν θεὺν
εὑρετῆν οἴἵεσθαι, ὡς ἂν μὴ καὶ τὰ τῶν εἰδώλων ὀνό-
pata ἐχεῖθεν τὴν ἀρχὴν ἐσχηχέναι δοχοίη, χαλῶς ἂν
ἔχοι μὴ ἀνεξετάστως τὸ ῥηθὲν παραδέξασθαι, ἁλλά
καθ) ὁμοιότητα τῶν χατὰ xbv ἀριθμὸν ἡμῖν νενοηµέ-
vtov," καὶ τὸν Ev τούτῳ νοῦν κατανοῆσαι. Ἐπειδῆ
γὰρ ἐν ἡμῖν μαρτύριον τῖς ἀχριθοῦς ἐστι γνώσεως,
τὸ ἐς ὀνόματος map' ἡμῶν προσκαλεῖσθαι τὸν γνώρ:-
pov, διδάσχει διὰ τούτων ἡμᾶς ὅτι τῶν ἡμῖν ἁλῆ:
πτων, οὗ µόνον τὸ πλήρωμα τῆς Ev χεφαλαίῳ à0po:-
ζομένης ποσότητος ὃ.αλαμθάνει τῇ γνώσει ὁ τὸ mdi
περ:έχων, ἀλλὰ καὶ τὰ καθ' ἔχαστον bv ἀχριθείας
ἐπίστατα.. Τούτου χάριν οὗ µόνον ἐξαριθμεῖσθαι τὰ
πλίθη τῶν ἄστρων αὐτοῦ ὁ λόγος φποὶν, ἀλλὰ xa
ἐς ὀνόματος Ἕκαστου ἀποχαλεῖσθαι, ὅπερ στµαῖνει,
»
i51
CONTRA I-UNOMIUM, LIB. ΧΙ.
1058
τὸ µέχρι τῶν λεπτομερεστέρων διῄχειν αὐτοῦ τὴν A significat ipsius accuratam diligentiam , etiam sub-
&xpi6ttav, xaX οὕτως ἀχρ.θῶς ἔπιγινώσχειν τὰ xaO
ἔχαστον, ὡς ὁ ἄνθρωπος τὸν δ. ὀνόματος αὐτῷ γνω-
ριζόµενον. El 66 τις λέγοι ἄλκας εἶναι τὰς παρὰ τοῦ
θεοῦ τοῖς ἄστροις ἑἐπιχειμένας φωνὰς, ἃς ἁγνρεῖν
οἵεται την ἀνθρωπίνην φύσιν, περὶ ὧν ὑπολαμθάνει
τὸν Δαθὶδ εἰρηχένα:, πόῤῥω τῆς ἁληθείας ὁ τοιοῦτος
ἀποπλανᾶται. El γὰρ fjv ἕτερα ἐπὶ τῶν ἄστρων ὀνό-
µατα, οὐκ ἂν ἡ Octa Γραφη τηύτων ἐποιεῖτο μνήμην
τῶν ὀνομάτων, ἃ iv τῇ καταχρῄσει τῆς Ἑλληνιχῆς
συνηθεἰας ἐστὶν, 'Hoatou μὲν λέγοντος, 'O ποιὼν
ΠΛειάδως, xal Ἔσπερον, xal ΑἈρκτοῦρον, καὶ
ταμεῖα Nócov* τοῦ δὲ Ἰὼθ τὸν Ὠρίωνα, χαὶ τὴν
᾽Αστρὼῦ ὀνομάζοντος. ὡς bx τούτου δηλον εἶναι, ὅτι
col; iv τῷ βίῳ τετριµµένοις ὀνόμασι πρὸς διδασχα-
tiliora οἱ partium tenuiorum penetrare , et sic exa-
ete singularia cognoscere , ut homo per nomen vo-
cat eum qui sibi notus est et familiaris. Quod οἱ
quis dicat alias esse a Deo stellis appellationes
impositas, quas putat. humanam naturam iguo-
rare, de quibus existimat Davidem dixisse, longe
a veritate talis aberrat. Si enlm alia essent stellis
indita nomina, divina Scriptura horum utique
mentionem nominum non fecisset, qux in abusu
Grzc:e sunt consuetudinis , 1saia dicente : Qui [α-
cit Pleiadas , et Vesperum , et Arcturum , et prom-
ptuaria Noti **, Job nempe Orionem et Ascroth nos
minantle ; ità ut. ex hoc sit perspicuum, quod im
vita tritis nominibus ad nostram doctrinam usa est
λίαν ἡμῶν συγκέχρηται ἡ θεία Γραφή: οὕτω xai B divina Scriptura : sic et Amalthez cornu — in Job
Αμαλθείας κέρας Ev τῷ "1606 ἀχηχόαμεν, χαὶ παρὰ
τῷ Ἡσαϊχ Σειρῖνας". τοῦ μὲν τὸ πάμφορον τῶν
ἀγαθῶν Ex τῆς Ἑλληνικῆς ὑπονωίας οὕτω χατονομά-
ζοντος" Ἡσαῖου δὲ τὴν ἐξ ἁχοῖς ἡδονὴην τῷ τῶν
Σειρήνων παραδηλοῦντος ὀνόματι. "Ὥσπερ οὖν iv-
ταῦθα τοῖς ἐκ τῶν μυθιχῶν διηγημάτων ὀνόμασιν ὁ
θ«όπνευστος συνεχρήσατο λόγος, πρὸς τὸ τῶν ἀχουόν-
των χρῄσιμον βλέπων ' οὕτω κἀχεῖ τὰς Ex τῆς
ἁ)θρωζπίνης ἐπινοίας τοῖς ἄστροις ἐπιχληθείσας φω-
νὰς εἶπεν ἀνεταισχύντως ὁ λόγος, δ.δάσχων ὅτι
πᾶν πρᾶγμα παρὰ τὰς ἀνθρώποις ὀνομαζόμενον,
ix Θεοῦ τὴν ὕπαρξιν ἔχει, «b πρᾶγμα οὐχὶ τὸ
ὄνομα. Οὐ γὰρ ὁ ὀνομάκων, ἁλλ Ὁ ποιῶν, oro,
Παειάδα, xal ΄Εσπερον, καὶ ᾽Αρχτοῦρογ. Οὐκοῦν
xav οἶμαι διὰ τῶν εἰργμένων χαὶ τὸν Δαθὶδ τῆς
ὑμετέρας ὑπολίφεως σύμμαχον ἀποδεδεῖχθαι, οὗ τὸ
κατονοµάζειν τὸν θεὸν τὰ ἄστρα διὰ τῆς προφητείας
ὑιδάσχοντα, ἀλλὰ τὸ ἀχριθῶς Υινώσχειν χατὰ τὴ» τῶν
ἀνθρώπων συν/θειαν τῶν ἐχείνους μάλιστα δι ἀχρι-
θείας ἐπισταμένων, οὓς καὶ ὀνομαστὶ προσκαλεῖσθαι
διὰ πολλην συν/θειαν δύνανται.
Ei δὲ χρὴ χαὶ τὴν παρὰ τῶν πολλῶν ἐπὶ τοῖς ῥη-
τοῖς τούτοις τῆς ΨΦαλμῳδίας ἐχθέσθαι διάνοιαν, πολὺ
μᾶλλον ἀπελεγχθήῆσεται τὸ µάταιον τῆς Εὐνομίου περὶ
τούτων οἱήσεως. Λέγουσι γὰρ οἱ ἐπιμελέστερον ἑἐξ-
Ἱταχότες thv νοῦν τῆς θεοπνεύστου Γραφῆς ὅτι οὐ
πάντα τὰ ὄντα τῆς θείας ἐστὶν ἑξαριθμήσεως ἄξια '
ἔν τε γὰρ τοῖς εὐαγγελιχοῖς σιτίοις τοῖς γεγονόσι
κατὰ τὴν ἔρημον, οὔτε τὸ νηπιῶδες, οὔτε τὸ γυναι-
χεῖον ἁριβμοὺ ἅσιον ἑνομίσθη * χαὶ ἐν τῇ ἐξύδῳ τοῦ
Ἱσραπλίτου λαοῦ µόνο, τῷ ἀρ.θμῷ κατελέγησαν οἱ
Ίδη χατὰ τῶν ἐχθρῶν ὅπλα φέρειν xa ἀριστεύειν
ὀυνάμενοι. Οὔτε γὰρ πάντων τὰ ὀνόματα τοιαῦτά
ἐστιν, ὡς διὰ τοῦ θείου ατόµατος φέρεσθαι, ἀλλ᾽ ἀρι-
θμεῖται μὲν eU τι χαλόν τε xal obpáviov* ὃ δ.ὰ τὸ
ὕνος τῆς πολιτείας ἁμιγὲς μένον τῆς πρὸς tbv ζόφον
ἑπιμιξίας, ἄστρον λέγεται ' ὀνομάνεται δὲ εἴ τι κατ
αὐτὸν τὸν λόγον τοῦ ἐγγραφῆναι ταῖς θείαις δέλτοις
ἄξιον Ὑίνεται. Περὶ γὰρ τῶν ὑπεναντίων φησὶν, ὅτι
Ob μὴ μγησθῶ τῶν ἐνομάτων αὐτῶν διὰ χει]έων
piov. Ὀνόματα δὲ, ofa τοῖς τοιούτοιν ἐπιθάλλει ἄστροις
*' [sa. xii, 02. Psal. xv, 4.
audivimus ; et apud Isaiam Sirenes : illo quidem,
nempe Job, bonorum omnem 2affluentiam ex Grze-
canica opinione sic denominante ; Isaia vero volu-
ptatem ex auditu perceptam Sirenum nomine de-
clarante. Quemadmodum igitur nominibus ex fabu-
losis narrationibus sermo divinitus inspiratus illic
usus est, ad audientium utilitatem spectans: sic
etiain hic ex humana commentatione stellis impo-
silas appellationes dixit inverecunde sermo, do-
cens rem omnem , quz ab hominibus noininatur,
a Deo exsisteritiam habere, nempe rem, non ng-
men. Non enim dicit, qui nominat, sed, Qui facit
Plei.da, et Vesperum , οἱ Arcturum. Quamobrem
abunde per dicta et Davidem nostr: opinioni fa-
vere opinor esse demonstratum; docentem per va-
Wcinium Deum non stellas nominare, sed exacte
cognoscere secundum hominum consuetudinem ,
qui hos maxime ct perfecte norunt, quos etiam no-
minatim propter multa: consuetudinem appel'are
possunt.
Quod si oportet etiam in his dictis hujus cantici
a multis traditam sententiam explanare, multo
magis vanitas opinionis, quam de his habet Eu-
nomius , refelletur. Nam qui diligentius Scripturze
divinitus inspiratà mentem exquisiverunt dicunt
quod non omnia quz sunt divina numerationc sunt
digna : si quidem in evangelicis ciliationibus in de- -
D serto factis, neque puerilis tas, neque muliebris
sexus numero digna exístimala sunt : et in egressu
populi Israelitici soli numero collecti sunt qui jam
contra hostes arma ferre et fortissime pugnare po-
terant. Neque enim omnium nomina talia sunt. ut :
ore divino efferantur, sed numeratur si quid pul-
chrum et celeste : quod propter altitudinem status
εἶνο gubernationis ab omni consortio caliginis οἱ
obscuritatis sincerum immistumque manet , stella
dicitur ; nominatur autem si quid eadem ratione
in divinis Libris scriptu dignum invenitur. Nam de
adversariis ait quod, Non meminero nominum ipso-
rum per labia mea "2. Nomina autem qualia talibus
1^39
S. GREGORII NYSSEM
106b
imponit stellis Dominus , manifeste ex Isai: vati- A ó Κύριος, σαφῶς παρὰ vns Ἡσαῖου προφητείας ἐμά-
cinio didicimus, quod dicit : Vocavi te nomine
tuo , meus es tu δν. Quare si quis seipsum posses-
sionem Dei facit, huic nomen opus eflicitur. Sed
hac quidem habeant, quomodo habere videantur
legentibus. Quod autem adjicit dictis, exordia
mundi creationis testari a Deo rebus voces impo-
sitas fuisse, quorum quidem in praecedentibus
abunde satis examinatorum supervacaneam judico
repetitionem , eL Adami vocem quam prophetice in
Christum οἱ Ecclesiam factam dicit Ápostolus 55, in-
terpretelur pro arbitrio hic sicut vult. Nullus enim
ita stolidus et fatuus , ut cum Paulus mysteriorum
occulta in virtute Spiritus nobis revelaverit, Eu-
nomium divinorum interpretem fide digniorem fa-
ciat , aperle a Deo inspirati testimonii vocibus re-
pugnantem , et non ab Adamo belluarum species
nominatas esse, per hujus dicti explanationern
asiruere extorquentem. lpsius quoque contume-
liosa verba pretereantur, atque illa ingrata in-
scitia, οἱ veluti fimo et stercore macerata vox
cum consueta oris festivitate, bxec contra nostrun
doctorem disserens , loliorum satorem appellans ,
et fractus putredinem, et Valentini perniciem , et
ab illo fructum quem in animo auctoris acervatum
esse autumal; et reliqua dictorum insuavifas si-
lentio involvatur, quemadmodum corpora putri
tabo liquentia terra obruta , ne multis per turbam
tetrum odorem emittant.
Sed ad ea quz ab eo deinceps dicla sunt, trans-
ferenda est oratio. ursus euim quamdam doctoris
dictionem traetat, qua ita habet : (a) Incorruptibi-
lem cnim et. ingenitum Deum. universorum dicimus,
secundum diversos mentis conceplus his nominibus
utentes, Cum enim ad retro lapsa saecula intuemur,
Dei vitam omnem circumscriptionem, vel omne prin-
cipium superantem invenientes, ipsum. ingenitum di-
cimus ; cum tefo in smcula supervenientia mentem
intendiihus, eum qui sit. infinitus et interminatus,
nulloque fine comprehensibilis, incorrupiibilem ap-
gellavimus. Ut igitur quod vite nullum habet ter-
minum incorruptibile, sic quod ejus principio caret,
ingenitum denominalum est, dum haec per commenta-
θοµεν, 3; φησιν’ 'Exd.lecd σε τὸ ὄνομά σου, ἐμὸς
εἶ σύ. "Ὥστε eU τις ἑαυτὸν χτηµα ποιεῖ τοῦ θεοῦ,
ὄνομα τούτῳ τὸ ἔργον γίνεται. ᾽Αλλὰ ταῦτα μὲν ἑχέτω
ὅπως ἂν ἔχειν δόξη τοῖς ἐντυγχάνουσιν. "O 6b προστί-
θπσι τοῖς εἰρημένοις, τὰ πρῶτα τῆς κοσµογενείας «le
μαρτυρίαν τοῦ παρὰ τοῦ θεοῦ τοῖς οὖσι τὰς φωνὰς
κεῖσθα:' ὤνπερ àv τοῖς κατόπιν ἑξητασμένων ἱκανῶς
περιττῆν χρίνω τὴν ἐπανάληψιν, καὶ τὴν τοῦ ᾽Αδὰμ
φωνὴν, ἣν προ», ητικῶς εἰς Χριστὸν xal τὴν Ἐχ-
χλησίαν γεγενῆσθαί φησιν ὁ Απόστολος, ἑρμηνευέτω
κατ ἐξουσίαν οὗτος ὡς βούλεται. Οὐδεὶς γὰρ οὕτως
Ἀλίθιος, ὡς Παύλου τὰ χεχρυµµένα τῶν μυστηρίων
ἐν τῇ δυνάµει τοῦ Πνεύματος ἡμῖν ἑκχκαλύπτοντος,
ἀξιοπιστότερον ἑρμηνέα τῶν θείων ποιῄσασθαι τὺν
B Εὐνόμιον, τὸν φανερῶς ταῖς φωναῖς τῆς θεοπνεύστου
μαρτυρίας ἀντιμαχόμενον, καὶ τὸ μὴ χκατωνομάσθαἰ
παρὰ τοῦ ᾿Αδὰμ τῶν ἁλόγων τὰ εἴδη, διὰ τῖς παρ-
εξηγήσεως τοῦ ῥητοῦ τούτου χατασχευάσειν ἐχδιανό-
µενον. Παρείσθω xaX τὰ τῆς ὕθρεως αὐτοῦ ῥήματα,
xaX ἡ ἄχαρις ἁμουσία Excivn, xat ἡ χοπρώδης αὐτοῦ
xa βεβολθιτωµένη φωνὴ διεξιοῦσα μετὰ τῆς σννήθουέ
εὐστομίας ταῦτα χατὰ τοῦ διδασχάλου ἡμῶν, τὸν
σπορέα τῶν ζιζανίων, χαὶ την τοῦ χαρποῦ πρόσσηψιν,
xai Οὑαλεντίνου παραφθορὰν, xaX τὸν παρ) ἐχείνου
παρπὺν, ὃν ἐν τῇ duy] λέγει σεσωρευσθα. τοῦ διδα-
σχάλου, χα) fj λοιπὴ τῶν εἱρημένων ἀτδία συγχαλν-
φθήτω τῇ σιωπῇ, χαθάπερ xai τὰ µεμυδηχότα τῶν
σωμάτων τῇ YT] χατακρυπτόµενα, ὡς μὴ πολλοῖς δι
ὄχλου τὴν δυσωδίαν γίνεσθα,.
Πρὺς δὲ τὴν ἀχολουθίαν τῶν εἰρημένων µετενε»
χτέον τὸν λόγον. Πάλιν γὰρ ἐχτίθεταί τινα ῥῆσιν τοῦ
διδασχάλου ἔχουσαν οὕτως ' "Αφθαρτον Τὰρ καὶ
ἀγέννγητον τὺν θεὸν τῶν ὅ.]ων «Ίέγομεν, xarà
διαρόρους ἐπιθο.ὰς τοῖς ὀνόμασι τούτοις χρώ-
µενοι. "Οταν μὲν γὰρ elc. τοὺς κατόπιν αἰώνας
ἀποθ.]έψωμε», ὑπερεχπίπτουσαν πάσης περιγρο»
ec εὑρίσχοτες τὴν ζωὴ» τοῦ θεοῦ, dá Tévr mtor at»
τὸν Aéyousv ' ὅταν δὲ τοῖς ἐπερχομένοις αἰῶσι
τὸν νοῦν ἐπιθά.Ίωμεγ, τὸ ἀόριστον xal ἄπειρο'
xal οὐδεγὶ τέλει κατα ληπτὸν προσηγορεύσαμε
ἄφθαρτον. Ὡς οὖν τὸ ἁτελεύτητον τῆς ζωῆς
ἄφθαρτον, οὕτω τὸ ἄναρχον αὐτῆς ὠνομάσθή
ἀγένγητον, τῇ ἐπιοίᾳ ἡμῶν ἐπιθεωρούγτων
tionem. ita. contemplanur., Convitium.— igitur quod D ταῦτα. Thy μὲν οὖν λοιδορίαν ἣν προοίµιον τῆς τῶν
prooemium dictorum contemplationis fecit, ítem
przteribo, seminis alicujus immutationem, οἱ sa-
tionis magistrum, et illud reprehensionis quod
nullà ratiocinatione conclusum est, οἱ alia qua-
cunque insatiabili lingua per inania et vacua va-
dens persequitur : propter quod autem criminari
aggreditur sermonem calumniando, ad hoc nos
convertemus. Nos arguere poliicetur, ut dicentes
Deutn non éncorruptibilem esse natura: sed nos a
natura illa sola putamus aliena, quascunque qui-
busdam adventitia insunt, et qua» amitti. possupt :
** [ga. χι, dj. ** Ephes. v, οἱ, 52.
(a) Verba D. Basilii contra Kunomium lib. 1.
εἰρημένων θεωρίας πεποίηται, πάλιν παρήσοµεν,
σπέρµατός τινος ὑπαλλαγὴν καὶ σπορᾶς χαθηγητὴν,
καὶ τὸ τῆς µέμψεως ἀσυλλόγιστον, xaX ὅσα ἄλλα sj
ἁπορήτῳ γλώσσῃ χενεμθατῶν διεξέρχεται s ἑφ᾽ ᾧ δὲ
διαθάλλειν ἐπιχειρεῖ, συχοφαντῶν τὸν λόγον, πρὸ
τοῦτο xol ἡμεῖς τραπησόµεθα. Ἐλέγχειν ἡμᾶς ἔπαγ,
γέλλεται ὡς μὴ φύσει λέγοντας ἄφθαρτον εἶναι «b
θεῖον * ἡμεῖς δὲ μόνα τῆς φύσεως ἀλλοτριοῦμεν ἐχεῖ-
να, ὅσα ἑπίχτητα Υίνεταί τισι καὶ ἀπόχτητα. "v δὲ
ἄνευ τὸ ὑποχείμενον νοηθῆνα: φύσιν οὐκ ἔχει, πῶς
ἄν τις ἓν αἰτίχ γένοιτο, ὡς αὐτὴν ἑαυτῆς διαχωρἰζων
i001
CONTHA EUNOMIUM, LIB. XII.
1063
τὴν φύσιν; El μὲν οὖν ἐπιγεννηματιχὴν τῷ θεῷ τὴν A sine quibus vero subjectum mente percipi natura
ἀφθαρσίαν ὁ ἡμέτερος λόγος ἐπρέσθενεν, ὣς ποτε
περὶ αὐτὸν μὴ οὖσαν, f] ὡς οὐκ ἐσομένην ποτὲ, xzt-
pov ἂν εἶχε ταῦτα ἐπὶ διαθολῇ καθ ἡμῶν λέγειν. Ei
δὲ si ὡσαύτως ἔχει, χαὶ ὃ νῦν ἐστι πάντοτε εἶναι τὸ
Θεζον 6 ἡμέτερος διορἰζεται λόγος, xa οὐδὲν ix
παραυξήσεως αὐτῷ τινος καὶ προσθήκης τῶν μὴ
ἁροσόντων προσγίνεσθαι, ἀλλ᾽ ἐν παντὶ τῷ κατὰ τὸ
ἂγαθὸν νοουµένῳ καὶ λεγομένῳ πάντοτε εἶναι, πῶς
ph χατὰ φύσιν αὐτῷ προσμαρτυρεῖν τὴν ἀφθαρσίαν
διαβαλλόμεθα; "AX Ex τῆς ὑ παναγνωσθείσης τῷ δι-
ἑασχάλῳ ῥήσεως τῆς τοιαύτης τοῦ λόγου διαθολῆς
εἱληφέναι τὰς ἁρορμὰς σχηµᾶτίζεται, ὡς Ex τῆς
παραθέσεως τῶν αἰώνων, τῷ Oc τὴν ἀφθαρσίαν
ἡμῶν ποριζόντων. El μὲν οὖν παρ᾽ ἡμῶν τὸ ἡμέτερον
ῥητὸν προεφἑρετο, ὕποπτος ἂν Ἶν ἴσως εἰς ἁπολογίαν
ὃ λόγος, ὡς νῦν ἡμῶν ἐπιδιορθουμένων, καὶ πρὸς τὸ
ἀνεύθυνον µετατιθέντων τὰς ὑπαιτίους φωνάς. Ἐπεὶ
δὲ παρὰ τοῦ ἐχθροῦ τὰ ἡμέτερα λέγεται, τίς ἂν
ἰσχυροτέρα Υένοιτο τῆς ἀληθείας ἀπόδειξις, αὐτῆς τῆς
τῶν ἀντιδιχούντων ἡμῖν μαρτυρίας; Πῶὼς τοίνυν ὁ
$20 ἡμῶν ἔχει λόγος ὃν ἐπὶ διαθολῇ προχειρίζεται
χαθ ἡμῶν ὁ Εὐνόμιος: "οταν, qnoi, τοῖς ἐτερχο-
µένοις aic τὸν »οὔν ἐπιέά.1.Ίωμεν, τὸ ἀόριστον
zal ἆτειρογ χαὶ οὐδεγὶ τέ-1ει xacanztóv, προσηγο»
Γεύσαμεν ἄφθαρτον. Apa τῷ πορίσαι τὸ προσαγορεῦ-
σαι ταὑτὸν ὁ Εὐνόμιος οἵεται; Καὶ τίς οὕτως ἔξω. τοῦ
χαθεστηκότος ἐστιν ὡς τὰς ἰδιαζούσας τούτων τῶν ῥη-
µάτων ἀγνοεῖν ἐμφάσεις; Πορίνει μὲν γὰρ ὁ τὸ μὴ
προσὸν αὐτῷ χτησάµενος, προσαγορεύει δὲ ^ τὸ 24
σημαντιχῶς ὀνομάκων. Πῶς οὖν ἐπὶ τούτοις ὁ τῆς:
ἀλτθείας φωτιστὴῆς οὐκ αἰσχύνεται, bv προδύλῳ τῇ
δυχοφαντ/ᾳ την διαθολὴν συµπεραίνων; Καὶ καθάπερ
οἱ ἔχ τινος πάθους μὴ βλέποντες, tv ὄψεσι τῶν ῥλε-
πόντων ἁἀσχημονοῦσι, τὸ παρ αὑτῶν μὴ ὀρώμενον,
xai παρὰ τῶν ὑγια.νόντων ἁγνοεῖσθαι νοµίζοντες *
φοιοῦτόν τι πἐπονθεν ὁ ὀξυδερχῆς οὗτος καὶ ταχὺς τὴν
διάνοιαν. τὴν ἴδιαν πρὸς τὶν ὀλίθειαν πἠρωσι», xal
kv τοῖς ἀχούουσιν οἶξται. Καὶ τίς οὕτως ἡλίθιος, ὡς
ph παραθεῖναι τῇ διαθολῇ τὰ συχοφαντούµενα ῥή-
pasa, xai &x τῆς ἑχατέρων ἀνταναγνώόεως τὴν xa-
κουργίαν τοῦ λογογράφου φωρᾶσθαι; 'O ἡμέτερος
λόγος προσαγορεύει τὸ ἄφθαρτον, ἐχεῖνος χατηγορεῖ
τοῦ τὴν ἀφθαρσίαν πορίνοντος. Τί χοινὸν ἔχειν τῷ
λέγειν; Απὸ τῶν ἰδίων ἕχαστον εὐθύνεσθαι δίχαιον,
οὐχ ix τῶν ἁλλοτρίων ὑπέχειν τὰς µέμφεις. Νυνὶ δὲ
χατηγορεῖ μὲν ἡμῶν, xal d πικρία πρὸς ἡμᾶς βλέ-
πει, χαταχρίνει δὲ οὐδένα χατά ys τὸν ἀληθη λόγον
3| ἑαυτόν. Ei γὰρ τὸ πορίξειν τῷ θεῷ τὴν ἀφθαρσίαν
ὑπαίτιον, τοῦτο δὲ παρ᾽ οὐδενὸς ἄλλου πλὴν παρ'
αὐτοῦ λέγεται μόνον ἄρα αὐτὸς ἑαυτοῦ γίνεται ὁ
συχοφάνττς κατήγορος, τὸ ἑαυτοῦ διαθάλλων, οὐ τὸ
ῥμέτερον. Καὶ περὶ τοῦ κατὰ τὴν ἁγεννησίαν ὀνόμα-
κος ἡμεῖς μὲν φαμεν ὅτι, ὥσπερ τὸ ἀτελεύτητον τῆς
φωῆς ἄφθαρτον, οὕτως τὸ ἄναρχον αὐτῆς ἀγέννητον
ὠνομάσθη * οὐτοσὶ δὲ παρὰ τῶν αἰώνων ἡμᾶς λέγει
Xx-Xà πάντων τῶν Ὑξννητῶν προςενεῖν αὐτῷ τὰ
πρεσθεῖχ.
non potest, quomodo quis culpari possit, ut ipsam
3 seipsa naturam separans ? Si igitur Deo incorru-
ptibilitatem agnatam et aseitiliam noster assereret
serm^, ut quie in ipso non aliquaodo fuisset, vel ut
non aliquando futura essel, hzc contra nos per
caluinniam dicendi occasionem haberet. Quod si
eodem modo semper se habet, οἱ quid nunc est
semper esse Deum, noster delinit sermo, nihilque
ex incremento aliquo et adjectione eorum qux non
insunt ei advenire, sed in omni quod secundum bo-
num intelligitur et dicitur. àemper esse, quomodo
non secundum naturam ipsi incorruptibilitatem
attribuere per caluniniam accusamur ? sed ex prius
recitata dictione doctoris sermonem ita calumni-
D andi occasiones cepisse fingit, quasi ex appositione
seculorum, nos Deo incorruptibilitatem tribuere-
mus. Si igitur a. nobis nostrum diclum proferre-
tur, fortasse ad defensionem suspectus esset sermo,
ut qui videremur emendare, quod non recte dictum
fuisset, εἰ voces crimini obnexies imimutando in-
culpabiles efficere. Sed quoniam ab adversario
nostra proferuntur, qu:enam firmior esse queat
veritalis demonstratio, quam adversariorum testi-
moniuin ? Quomodo igitur noster habet sermo, quem
contra nos in calumniam pertractat. Eunomnius ?
Cum, inquit, ad supereminentia secula mentem
intendimus, quod est indeterminatum et. infinitum,
et nullo fine comprehensum, | appellavimus | iucor-
ruptibile. An tribuere et appellare idem putat Eu-
nomius ? Et quis ita mentis impos esl ct extra se
depulsus, ut claras peculiares horum verborum
significationes ignoret? Tribuit enim qui quod non
adest ipsi acquisiit ; appellat autem qui id quod
est signilicanter nominat. Quomodo igitur in his
veritatis illuminator non erubescit, in aperia ob-
trectatione. calumniam concludere? Ac velut qui
ex aliquo morbo nou vident, in oculis videntium
indecore se gerunt, quod ab ipsis uon videtur
etiam a bene valentibus ignorari putantes : tale quid
usu venit huic acute cernenti, celerique ingenio
predito, qui ad veritatem cacutiens, illud etiam
vitium audientibus inesse existimat. AL quis ita
hebes et stolidus, ut non calumnia apponat verba,
D quz per invidiam et obtrectationem proferuntur, at^ -
que ex utrorumque opposita lectione, scriptoris
malitiam non deprehendat ? Noster sermo appellat
incorruptibile, ille insimulat eum qui incorrupti-
bilitatem tribuit. Quid cominune abere et. dicere?
de suis unusquisque jure arguitur et judicatur, non
ex alienis accusari solet. Nunc autem nos quidein
accusat, el ín nos acerbitas spectat ; neminem vero
condemnat secundum veram rationem, quam se-
ipsum. Si enim Deo incorruptibilitatem tribuere
crimen est, hoc autem a nullo alio preterquam ab
ipso solo dicitur. Ergo ipse sycophanta sui ipsius
accusalor est, quod suum est calumnians, non quod
nosvwum. Et de nomine ἀγενντσίας nos dicimus
quod, quemadmodum quod nullum vit;e ha5ct derzminum ipegrpruptibile est, sic quod ejus origine
1363
S. GREGORII NYSSENI
1066
ei principio caret ingenitum nominatum est : hic autem a seculis nos. ipsi conciliare et attribuere pri-
matum in omnia qu genita sunt. affirmat,
hnpitin,convitium taceo quod Deum unigenitum
cum omni genito facit comn'unem, et eadem voce
ipsuni complectens,camdem quam de cseteris opinio-
uem ingenerat,Dei Filium ad onine quod per genera-
tionein subsistit adduceus. Sed vesanam cjus maliti-
am in gratiam auditorum intelligentiorum adjiciam
orationi. A seculis Basilius conciliat ac tribuit Deoin
emnia genita primatum. Quzenam hac vox inanis el
sensu carens : Homo fit Dei conciliator οἱ per s:ecula
ei conciliat jura primigenia ? Quxnam horum verbo-
rum qux subsislere nequeunt,vana et inanis jàctan-
tia? Si quod in divina essentia ex utraque parte exsupe-
rat seculorum. intervallarem extensionem , signi-
ficativis quibusdam nominibus doctor. dixil. decla-
rari; in eo qui, ut Apostolus dixit, neque princi-
piu dierum, neque vi:x finem habet", ut differen-
tibus verbis opinionis differentia. significetur. El
propterea quod omni principio antiquius, ἄναρχον,
id est principio carens dici οἱ ingeuitum ; quod
vero nullo fine cireumscriptuim est, immortale et
incorruptibile nominari, liec attributionem οἱ cou-
ciliationem, atque ejusmodi deliramenta scribere
non cum pudet. Quin etiam a nobis sxcula dicit
bifariam dividi, ut qui non. relegit quie. apposuit ;
vel ut apuil obliviosos eorum qux dixil sermonetn
habcat. Quid ait doctor? si qua ante creaturam
mente concipiamus, ct secula. ratiocinando Ῥγα -
tergressi, in circumscriptam vitan ce'crnam ratione
complexi fuerimus, ejusmodi mentis conceptum
ingenii nomine significamus ; et si ad id quod
deinceps sequitur, cogitationem verlerimus, et
. seculis abundantiovem Dei vitam coimprehenderi-
mus, voce infiniti el incorruptibilis hauc. cogita-
tionem interprelamur. Übinam in dictis sermo
dividit secula, si zeternitatem Dei secundum oin-
nem mentis conceptum ex zquo ante apparentem
et undique eodem modo habentem, et nullo inter-
vallo dimensam, verbis οἱ nominibus pro facultate
nostra enuntiamus? Quoniam enim vita humana
qua intervallis movetur, ab aliquo principio ad
finein aliquem progrediendo pervenit, οἱ qux hic
vita est, in id quod przteriit, εἰ quod exspeciatur
est distributa, ut hoc quidem in spem, illud vero
in memoriam cadat ; hujus gratia prout nostra fert
habitudo, et quod przteriit ; quodque exspectatur,
intervallata extensione intelligimus: sic et in super-
eminente natura ex abusu dicimus, non quasi Deus
per propriam vitam a tergo aliquod relinquat in-
tervallum, et ad id quod prajacel rursus vivendo
pergat. Sed sicut nostra fert. intelligentia, qux se-
cundum propriam nostram naturam res concipit,
οἱ ztlernum przlerito οἱ futuro dimelitur , quando
ueque quod a tergo est intercidit notionem in in-
liniti immensitatem progredientem, neque quod
àute est stalionein aliquam. et. terminum infinite
δε Heb. v. 7.
Α
C
Σιωπῶ τὸ βλάσφημον, ὅτι χκοινοποιεῖ πρὸς πᾶν
γεννητὸν «bv Μονογενῆ θεὸν, τῇ περιληττικῇ φωνῇ
πρὸς ὁμοτίμους ὑπολίψεις, παντὶ τῷ διὰ γενέσεως
ὑφεστῶτι τὸν Ὑἱὸν τοῦ Θεοῦ κατάγων. ᾽Αλλὰ τὴν
ἁδιανόητον αὐτοῦ καχουργίαν τοῖς συνετωτέροις τῶν
ἀχκροατῶν προσθήσω τῷ λόγφ. Παρὰ τῶν αἰώνων
προξεγεῖ Βασί.Ίειος κατὰ πάντων τῶν γενγητῶν
τῷ θεῷ τὰ πρεσθεῖα. Τίς fj ἁδιανόητος atr) xevo-
φωνία. Πρόξενος Θεοῦ ἄνθρωπος vivevat, xal προ-
ζενεῖ διὰ τῶν αἰώνων αὑτῷ τὰ πρεσθεῖα; Τίς fj µα-
ταία τῶν ἀνυποστάτὼν τούτων ῥημάτων χενεµθατία,
εἰ τὸ ὑπερεχπίπτον τὴν διαστηματιχὴν τῶν αἰώνων
παρά-ασιν, ἐφ᾽ ἑχάτερα τῆς θείἀς οὐσίας ἔμφαντι-
xolg τισιν ὀνόμασιν ὁ διδάσχαλος εἶπεν σηµαίνεσθαι’
ἐπὶ τοῦ, χαθὼς εἶπεν ὁ ᾽Απόστολος, µήτε ἀρχὶν
Ἱμερῶν, µήτε ζωῆς ἔχοντος τέλος ὡς Σιαφόροις tolg
ῥήμασι τὸ διάφορον σηµανθῆναι τῆς ὑπολήψεως. Καὶ
διὰ τοῦτο τὸ μὲν πάσης ἀρχῆς ἀνώτερον, ἄναρχον
λέγεσθαι xal ἀγέννητον * τὸ δὲ μηδενὶ τέλει πεβιγρα-
φόμενον ἀθάνατον ὀνομάσαι xai ἄφθαρτον ' ταῦτα
πορισμὸν xai προξένησιν xal τὰ τοιαῦτα ληρήµατα
οὑκ αἰσχύνεται γράφων’ ἀλλὰ xal διχοτομεῖΐσθαι παρ)
fuo) φησι τοὺς αἰῶνας, ὥσπερ οὐχ ἀνεγνωχὼς ἃ
παρέθετο' $ ὡς ἐν ἐπιλῆσμοσι τῶν λεγομένων, τὸν
ἔαυτου λόγου διατιθείς. Ti φησιν ὁ διβάσκαλος; Ἐὰν
τὰ πρὸ τῆς χτίσεως ἐννοῄσωμεν χαὶ τοὺς αἰῶνας τῷ
λογισμῷ διαθάντες, τὸ ἀπερίγραπτον τῆς ἀῑδίου ζωῆς
λογισώμεθα, τῇ τοῦ ἀγεννήτου προστγορία, τὸ τοιφῦ-
τον διασγμα[νομεν νόηµα * xlv εἰς τὸ ἔφεξτς «ἷν
διάνοιαν τρέφωμεν, xal περισσοτέραν τῶν αἰώνων
την ζωὴν τοῦ Θεοῦ καταλάθωµεν, διὰ τῆς ἀτελευτή-
του καὶ ἀφθάρτου φωνῆς τὴ» διάνοιαν ταύτην διερ-
μηνεύοµεν. Ποῦ τέμνει τοὺς αἰῶνας ἓν τοῖς εἶρη»
μένοις ὁ λόγος, εἰ τὴν ἀϊδιότητα τοῦ θεοῦ κατὰ πᾶσαν
ἐπιθολὴν ἐπίσης προφαιιοµένην, xal πανταχόθε
ὡσαύτως ἔχουσαν, xal μηδενὶ διαστήµατι µετρο-
µένην, τοῖς κατὰ δύναμιν ἑἐξαγγέλλομεν ῥὴμασία
xai ὀνόμασιν;, Ἐπειδὴ γὰρ ἡ ἀνθρωπίνη ζωὴ δια-
στηματικῶς χινουµένη, ἁπό τινος ἀρχῆς εἴς τι τέλος
προϊούσα διέξεισι, xol µεμµἐρισται πρὸς τὸ παρῳχη-
κός τε xal προσδοχώµενον ὁ τῇδς βίος, ὡς τὸ μὲν
ἐλπίεσθαι, τὸ δὲ μνημµονεύεσθαι" τούτου χάριν ὡς
πρὸς τὴν ἡμετέραν σχέσιν τό τε παρῳχηχὸς xal o
προσδοχώµενον, τῆς διαστηματικῆς παβατάσεως ἑν-
νοοῦντες * οὕτως xal ἐπὶ τῆς ὑπερχειμένης φύσεως ἐκ
καταχρήσεως λέγοµεν, οὐχ ὡς τοῦ Θεοῦ διὰ τῆς ἰδίας
Qu; κατόπιν ἑαυτοῦ τι καταλιπόντος διάστηµα, χαὶ
πρὸς τὸ προχείµενον πάλιν ἓν τῷ (fjv διολεύοντος,
ἀλλ' ὡς τῆς ἡμετέρας κατανοῄσεως, πρὸς τὴν ἰδίᾳν
ἡμῶν φύσιν περινοούσης τὰ πράγματα, xa τὸ ἆΐδιον
ἐν τῷ παρῳχηχότι καὶ μέλλοντι διαμετρούσης, Uy
μήτε τὸ χατόπιν περιχόπτῃ προϊοῦσαν εἰς τὸ ἄπειρον
τοῦ ἀορίστου τὴν ἔννοιαν, µήτε τὸ ἔμπροσθεν σύστα-
σίν τινα xal ὅρον τῆς ἀπείρου ζωῆς ἐπαγγέλληται.
Ei ταῦτα καὶ γοῦμεν xal λέγομεν, πῶς ἡμῖν f τῶν
1005
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
1066
αἰώνων ἐπιθρωλλεῖται τομή; Ei μὴ xat τὴν ἁγίαν A vitae denuntiat. Si hzc et mente concipimus et
Γραφἢν διχοτομεῖν τοὺς αἰῶνας 6 Εὐνόμιος λέγοι, τῇ
αὐτῇ διανοίᾳ τῆς θεἰας ζωῆς τὴν ἀπειρίαν διασηµαί(-
νουσαν, τοῦ μὲν Δαθὶδ τὴν πρὸ τῶν αἰώνων βασιλεί[αν
ὑπομνήσαντος, τοῦ δὲ Μωῦσέως τὴν ὑπὲρ τοὺς αἱῶ-
vag ἑχτεινομένην τοῦ Θεοῦ βασιλείαν δείξαντος, ὡς
ἐξ ἀμφοτέρων ἡμᾶς διδαχθῆναι ὅτι πᾶν διαστηµατι-
χὸν διανόηµα ἑντὺς τῆς θείας φύσεως περιείληπται,
τῇ ἀπειρίᾳ τοῦ πᾶν περιέχοντος ἁπανταχόθεν ἐμ-
περατούµενον», 'O μὲν γὰρ Most. εἰς τὸ ἑξῆς βλέ-
πων, βασιλεύειν αὐτόν φησι τὸν αἰῶνα καὶ Ez' αἰῶνα
χαὶ ἔτι. 'U δὲ μέγας Δαθὶδ πρὸς τὸ χατόπιν ἀγαγὼν
τὴν διάνοιαν, εἶπεν Ὁ δὲ θεὺς βασιλεὺς ἡμῶν
προαιώνιος ' xay πάλιν Εἰσακούσεται ὁ sóc ὁ
ὑπάρχων πρὸ τῶν αἰώνων. ἉΑλλ' ὁ σοφὸς Εὐνόμιος
ἑδῥῶσθαι φράσας τοῖς τηλικούτοις χαθηγηταϊς, ἄλλην
φησὶν ἡμᾶς λέγειν τὴν ἄναρχον ζωὴν, ἑτέραν δὲ τὴν
dicimus, quomodo nobis pervulgatam agserit s-
culorum dissectionem ? nisi etiam sacram Scriptu-
ram szcula dividere Eunomius dicat, qua eadem
intelligentia divinz vitz infinitatem significat, cum
David regnum ante szcula. quod fuit. commemo-
raverit, et Moses supet sazcula Dei regnum osten-
di deimnonstrarit, ita ut ex ambobus nos simus edo-
cti quod omne quod intervallis distinctum animo
concipitur, intra divinam naturam comprehensum
est infinitate ejus qui universum continet, omni ex
parte terminatum? Moses enim in id quod deinceps
sequitur intuens, ipsum regnare dicit szculuimn et in
saeculum, et ultra. Magnus autem Davidad id quod
retro est cogitatione adducta, dixit, Deus rex noster
ante secula *'; et rursus: Audiet Deus qui est. ante
secula **. Sed sapiens Eunomius tantis magistris
ἀτελεύτητον ' πάλιν xal αἰώνων τινῶν ἑτερότητας B valere dicens, aliam ait nos asserere vitam prin-
xaX διαρορὰς, συνδιασχιξούσας τῇ ἑτερότητι ἑαυτῶν
xaX τὴν περὶ θεοῦ φαντασίαν. Αλλ' ὡς ἂν μὴ διὰ
μαχροῦ γένοιτο ἡμῖν fj πρὸς τὰ εἱρημένα µάχη, ab-
«hv προσθήσοµεν ἀθασάνιστον καὶ ἀνεξέταστον τὴν
ἐν τούτοις τοῦ Εὐνομίου φιλοπονίαν, ἱχανὴν οὖσαν δι
ὧν σπουδάζει περὶ τὸ φεῦδος ἑχδηλοτέραν ποιῆσαι
τοῖς συνετοῖς τὴν ἁλήθειαν.
cipio carentem, aliam vero fine carentem. Rursus
et seculorum quorumdam varietates, et differen-
tias qua sua diversitate simul etiam de Deo ima-
ginationem discindunt. Sed ne longius nostra ad-
versus dicta protralhatur pugna, ipsam adjiciemus
nondum exagitatam, neque examinatam in his
Eunomii industriam , αι satis. est idonea, per
qua s(udiose occupatur in mendacio, ad illustriorem intelligentibus faciendam veritatem.
Ἔρωτᾶ γὰρ ἡμᾶς προϊὼν τῷ λόγῳ, τί ποτε τοὺς
αἰῶνας οἰόμεθα. Kal «ol γε διχαιότερον ἣν παρ)
ἡμῶν αὐτῷ τὰ τοιαῦτα προτείνεσθαι τῶν ἐρωτημά-
των. Αὐτὸς yáp ἐστιν ὁ τοῦ θεοῦ τὴν οὐσίαν in-
Nos enim progrediens sermone interrogat , quid-
nam tandem szcula putamus. Atqui erat justius 3
nobis ipsi tales quastiones proponi. lpse etiam
est qui Dei essentiam se cognovisse profitetur,
εγνωχέναι λέγων, ὁ τὰ ἡμῖν ávígixza χαταληπτὰ τῇ ϱ quique ea qui nobis attingere non licet, intellectu
ἰδίᾳ συνέσει Diopiiópevos. Οὐκοῦν αὐτὸς ἡμῖν φυσιο-
λογείτω τὴν τῶν αἰώνων οὐσίαν, ὁ τὰ ἐπέχεινα κατει-
ληφέναι χοµπάζων. Καὶ τὸ ἀμφίχρημνον τοῦτο καὶ
διλήμµατον τῆς ἀποχρίσεως, uh λίαν φοθερῶς ἔπι-
θειέτω τοῖς ἰδιώταις ἡμῖν, ὡς, εἰ τόδε τοὺς αἰῶνας
εἶναι νοµίσαιµεν, τῆσδε τῆς ἀτοπίας ὑπαπαντώσης,
xai εἰ τὸ ἕτερον, τῆς ἑτέρας. El μὲν γὰρ ἀῑδίους,
φησὶ, «λέγοιτε, "EAAnrec ἔσεσθε καὶ Οὐα.1εντῖνοι
xal βάρδαροι' εἰ δὲ γεγγητοὺς, οὐχότι, φησὶν,
ὁμο.ογήσετε τῷ Θεῷ τὸ ἀγένγητον. Ὢ τῆς ἁμά-
yo» ταύτης καὶ ἀνανταγωνίστου ἐπιχειρήσεως | Ἐάν
τι γεννητὸν ὁμολογηθῇ, ὦ Εὐνόμιε, ἡ τοῦ ἀγεννήτου
ὁμολογία περιγραφήσεται. Καὶ παῦ σοι διεῤῥυήχασιν
αἱ τοῦ γεννητοῦ πρὸς τὸ ἀγέννητον τεχνολογίαι, δι)
Qv τὸ ἀνόμοιον τῆς τοῦ Yloo πρὸς τὸν γεγεννηχότα
οὐσίας χατασχευάνεται; Ἔοιχε γὰρ àq' ὧν νῦν διδα-
σχόµεθα, μὴ ἀνομοίως ἔχειν ὁ Πατὴρ χατὰ τὴν οὐ-
σίαν, ὡς πρὸς τὸ γεννητὸν θεωρούμενος, ἀλλὰ χαθ-
όλου τῇ τοῦ ἀγεννήτου ὁμολογίᾳ εἰς τὸ μὴ ὃν ἀναλύε-
σθαι ' εἶπερ ἂν γεννητοὺς εἴπωμεν τοὺς αἰῶνας. elo
τὸ µηχέτι τὸν ἀγέννητον ὁμολογεῖν ἑναγόμεθα. AX"
ἴδωμεν τὴν ἀνάγκην δι’ ἧς ἡμᾶς πρὸς την συγχατά-
θεσιν τῆς ἁτοπίας ταύτης συναναγκάκει. "fav γὰρ τῇ
παραθέσει, qnoi, προσγίνεται τῷ Θεῷ τὸ ἄναρχον,
τούτων οὐκ ὄντων, οὐκ ἔσται τὸ προστ,θέµενον, Ὢ
ςῆς ἰσχυρᾶς ταύτης xal ἀφύχτου λαθῆς, ὡς ix τῶν
µέσω» ἡμᾶς τοῖς ἀλύτοις ἄμμασιν ἀθλητιχῶς διασφίγ-
5! Psal. xvii, 15. "Psal. Lxxip, 12.
ParBoL. Ga. XLV.
suo comprehendi determinat. lgitur ipse nobis
edisserat szculorum essentiam, qui illa superna
se comprehendisse jactitat. Atque hoc utrinque
prieceps εἰ dilemmaticum responsionis in nos im-
peritos, ne nimis terribiliter quatiat, ut si hoc
$2cula esse arbitremur, h:ec absurditas euboc-
currat, et si hoc alterum, altera. Si enim,
inquit, sempiterna dicatis, Greci eritis εἰ Valen-
lini et barbari. (Quod si genita, non amplius,
inquit, confitebimini in Deo quod est ingenitum. 0
inexpugnabilem et ineluctabile:i aggressionem ! Si
quid genitum, o Eunomi, concessum fuerit, inge-
niti confessio abolebitur. Et quo tibi effluxerunt
geniti cum ingenito tanto artificio pronuntiata, per
D qua dissimile essentie Filii cum eo qui genuit
prestruitis? Videtur enim ex quibus nunc doce-
mur, non dissimili modo habere Pater secundum
essentiam, ut cum genito consideratur; sed in
universum ingeniti confessione ad id quod non
est, resolvi : siquidem genita szecula dixerimus, 34
confitendum non amplius esse ingenitum impelle-
mur. Sed videamus necessitatem per quam nos
ad assensionem absurditatis hujus necessario co-
git. Quorum enim appositione, inquit, Deo advenit,
id quod principio. caret, si hzc non fuerint, non
erit quod adjicitur. .O validam hanc et inevitabi-
lem luctam, ut ex mediis nos insolobilibus nexi-
35
1067
S. GREGORII NYSSENI
1008
bus athletice constrietos tenet! seculorum appo- Α ξας ἔχει! Tfj παραθέσει τῶν αἰώνων v po3ylveoDas
sitione dicit Deo advenire ingenitum. Α quo adve-
nire ? Quis hoc ait, quod ei qui est absque princi-
pio, ex acquisitione per appositionem aliquorum
accedit ingenitum. Neque dictio, ncque sententia
hujus absurditatis in. nostris libris de; rehenditur.
Dictio quidem sui ipsius.erit patrona, nihil tale ha-
bens quale contra nos prolatum est: dictorum au-
tem significationis, quis fide dignior existimatus
fuerit explanator quam ipsi parentes sermonis?
Justius est igitur ut nos quid animo sentimus dica-
mus. Cum ultra et ante secula Dei vitam fuisse εἰ
esse asseveramus, dicimus hzc sicut in prieceden-
tibus dicta sunt. Sed, ait, si seculorum 11Ο est
appositio, nullo modo potest eise id quod Deo ex hac
aGJicitur. Apposilam dicit esse ἀγεννησίαν. Dicat
et a quo lale quid Deo appositum est. Si igitur a
seipso, ridiculus fucrit suam amentiam crimini
vertens nostris sermonibus; si aulem a nobis, di-
cionem recitet, et accusationem admittenius.
Sed hzc pretereunda esse arbitror, ct. qux»cun-
que lhzec consequuntur, Procul dubio li:ec sunt. pue-
rulorum ludicra cx arena exstructiones quasdam
vdificiorum componcntium. Constructa enim qua-
dam membri periodo, vix ad finem pervenit, cum
ipsam vitam demonstrat principii exsorlein esse, οἱ
nullo fiae terminatam nostrum votum implens in
tali studio. Neque enim a nolis aliud quid asse-
ritir quam quod una est οἱ continua ipsa per se-
ipsam divina vita, infinita et sempiterna, nullo ali-
quo termino unquam prohibita ad infinitum. IIacte-
nus Scriptor suos labores et sudores veritati quz
cst secundum nos largitur, demonstrans ipsam vi-
tam neutra parte terminari, neque si quis quod est
ante secula exquirat, neque si quod erit post ra-
tiocinetur. Sed in sequentibus rursus ad suam re-
volvitur confusionem. Curs enim dixisset eamdem
esse vitam principio et fine carentem, omisso de
vita sermone, notiones que in divina vita conside-
rantur, ad unam omues notitiam cum redegit,
uuum ομιλία fecit. Si enim vila, inquit, principii
&xpers el. fine carens, atque. incorruptibilis est οἱ in-
genita, idem essel cum ingenito incorruptibilitas, et
λένει τῷ Osip τὸ ἀγέννητον. Παρὰ τίνος προσγίνε-
σθαι; Τίς τοῦτό φησιν, ὅτι τῷ ἀνάρχως ὕντ' ἐξ ἔπι-
χτήῄσεως 0:X παραθέσεώς τινων προσγίνεται τὸ ἀγέν-
νητον; Οὔτε dj λέξις, οὕτε fj διάνοια τῆς ἀτοπίας
ταύτης Ev τοῖς ἡμετέροις ἑλέγχεται λὀγοις. Ἡ μὲν
γὰρ λέξις, ἑαυτῆς ἔσται συνἠγορος, οὐδὲν ἔχουσα
τοιοῦτον οἷον γαθ᾽ ἑμῶν προενήνεχται ' τῆς δὲ τῶν
εἰρημένων ἐμφάσεως, vis ἂν ἐξτγητῆς ἀξιοπ.στότερος
νοµισθείη αὑτῶν τῶν. πατέρων τοῦ λόγου; Οὐχουν
ἡμεῖς δικαιότερο, λάγειν τι νουῦμεν. Όταν ἐπέχευα
τῶν αἰώνων τὴν ζωἣν τοῦ θεοῦ εἶναι διοριζόµεθα, M-
γοµεν δὲ ταῦτα ἄπερ ἐν τοῖς φθάσασιν εἴρηται. ᾿Α.1ὰ,
qno, τῆς παραθέσεως τῶν αἰώνων οὖκ οὔσης,
ἀδύνατον εἶναι τὸ àx ταύτης τῷ Θεῷ ἁροστιθέ-
µενον. Προστεθείσθαι δὲ τὴν ἀγεννησίαν λέγει. Λε-
γέτω xal παρ) ὅτου τῷ θεῷ τὸ τοιοῦτον προστέθειτα..
Ei μὲν οὖν map' ἑαυτοῦ, Ὑελοῖος ἂν εἴη, τὴν ἰδίαν
ἄνοιαν ἐγγχαλῶν τοῖς ἡμετέροις λόγοις εἰ δὲ map
ἡμῶν, ὑπαναγνώτω τὴν λέξιω, χαὶ την χατηγορίαν
δΣξόμεθα.
Αλλὰ παραδραμεῖν οἶμαι χρΏναι xat ταῦτα xal
ὅσα τούτων κατὰ τὺ ἀχόλουθον ἔχεται. Παιδίων γὰρ
ἄντιχρύς ἐστιν ἀθύρματα χατασχευάς τινας οἰκοδο-
μημάτων £v ψάμμῳ διατιθέντων. Συνθεὶς Υάρ τινα
χώλου περἰαδον, xa μόλις ἐπὶ τὸ πέρας διεξελθὼν,
τὴν αὐτὴν ζωὴν ἀποδείχνυσιν ἄναρχόν τε tiva: xol
ἀτελεύτητον, Ἡμετέραν εὐχὴν πληρῶν Ev τῇ τοιαύτῃ
σπουδᾷ. Οὐδὲ γὰρ map' ἡμῶν ἄλλο τι λέγεται ἢ ὅτι
µία ἐστὶ xal συνεχῆς αὐτὴ πρὸς ἑαυτὴν ἡ θεία ζωὴ,
ἄπειρός τε xat ἀῑδιος, xal οὐδαμόθεν οὐδεὶ πέρατι
κωλυοµένη πρὸς τὸ ἀόριστον. Μέχρι τούτων ὁ λογο-
γράφος τοὺς ἑαυτοῦ πόνους xal τοὺς ἱδρῶτας τῇ
καθ ἡμᾶς ἀἁληθείᾳ χαρίζεται, δεικνὺς τὴν αὐτὴν
ζωὴν κατ’ οὐδέτερον µέρος πἐρατουµένην, οὔτε εἰ à
«pb αἰώνων τις ἑξετάζει, οὔτε εἰ τὸ μετὰ τοῦτο λο-
γίζοιτο. "AXX tv τοῖς ἐφεξῆς πάλιν πρὸς τὴν ἰδίαν
ἐπανέρχεται σύγχυσιν. Εἰπὼν γὰρ τὴν αὐτὴν εἶναι
ζωὴν ἄναρχόν «2 καὶ ἀτελεύτητον, ἀφεὶς τὸν περὶ τῆς
ζωῆς λόγον, τὰς ἐπιθεωρουμένας ὑπολίψεις τῇ θε
Cui] εἰς plav τὰς πάσας ἔννοιαν συντάκας, ἓν τὰ
πάντα ἐποίησεν. El γὰρ ἡ ζωὴ, φησὶν, dvapyóc t$
xal ἀτε.εύτητος καὶ ἄφθωρτός ἐστι καὶ áyérrn-
τος, τωὐτὸν ἂν εἴη τῷ ἀγενγήτῳ ἡ ἀρθαρσία, xd
quod principii est exsors cum eo quod finem ellermi- p τῷ ἀτεἸευτήτῳ có. ἄναρχον. Καὶ προστίθησι τοῦ-
num non habet. Atque his adjicit ex. ratiocinationi-
bus auxilium. Non enim fieri potest, ut una quidem
sil vita, incorruptibilis vero ratio non sil eadem cum
ralione ingenii : praclare hic generosus addit. Putat
autem neque justitia rationem diversam esse ab
his qua dicta sunt, exsistere, neque sapientiz ra-
tionem et potentiz et bonitatis, at uniuscujusque
nominum qua Deo decore congruunt. Nulla quo-
que sit ratio quz peculiariter et separatim intelliga-
Lur, sed in omni nominum recensione unum sub.
Jiciatur quod siguilicatur ; atque una descriptionis
ralio de unoquoque eorum qua dicuntur, definitio-
nem expleat. Et si interrogatus fueris quodnam sit
judicis significatum , interpretationem τῆς &ytv-
τοις τὴν Ex τῶν λογ'σμῶν cop aylav. OD γὰρ δυνα-
τόν, φησὶ, τὴν μὲν ζωὴν εἶναι play, cóv. δὲ τοῦ
ἀρθάρτου .1όγον μὴ τὸν αὐτὸν εἶναι τῷ τοῦ drer-
γήτου «Ἰόγῳ, καλῶς ὁ γενναῖος προστίθησιν. Aoxi
δὲ μηδὲ τὸν τῆς δικαιοσύνης λόγον ἕτερον παρὰ ti
εἰρημένα τυγχάνειν, μηδὲ τὸν τῆς σοφίας xal τὸν τῇ;
δυνάμεως χαὶ τὸν τῆς ἀγαθότητος, χαὶ ἑχάστου τῶν
θεοπρεπῶν ὀνομάτων. Καὶ μηδεὶς ἔστω λόγος χατὰ
τὸ ἰδιάζον νουύµενος, ἀλλ ἐπὶ παντὶ τῷ χαταλόγψ
τῶν ὀνομάτων, ἓν ὑποχείσθω τὸ σηµαινόµενον ᾿ xe
εἷς ὑπογραφῆς λόγος τὸν περὶ ἑκάστου τῶν λεγοµέ-
νων ὅρον ἀποπληρούτω. Κὰν ἐρωτηθῆς τὸ τοῦ κριτῦ
σηµαινόµενον, τὴν τῆς ἀγαννηαίας ἑρμηνείαν ἀπό-
xpwat, K&y τῆς δικαιοσύνης δέῃ τὸν ὁρισμὸν áo
1009
CONTRA EUNOMIUM , LIB. ΧΙ.
1170
δοῦναι, τὸ ἀσώματόν σοι πρὀχειρον εἰς «nv ἀπόχρισιν A vrclas, id est, ingeniti rationis, responde. Et si ju-
ἕστω. Τί δὲ σηµαίνει ἡ ἀφθαρσία, ὅπερ ἡ τοῦ ἑλέους
πάντως ἑἐρεῖς, 1| 1; τῆς χρίσεως σημασία παρίστγοιν:
οὕτω xai τὰ xaÜ' ἕχαστον πάντα προτάλληλα
ττα-
χωρείτω, μηδεμιᾶς ἰδιαξούσης ἐμφάσεως τὸ ἕτερον
τοῦ ἑτέρου διαστελλοῦσης. Ka εἰ ταῦτα νομοθετεῖ ὁ
Εὐνόμιος, τί μάτην αἱ Γραφαὶ πολυωνύµως τὴν θεία»
φύσιν ἀνακαλουσιν θξὺν, χριτὴν, δίκαιον, ἰσχυρὸν,
µαχρόθυµον, ἀληθινὸν, ἔλεήμονα, xal ἄλλα πολλὰ
τοιαῦτα Χατονοµάκουσαι; Ei γὰρ οὐδὲν τῶν ὀνομά-
των ἐπί τινος ἱδιαζούσης ἐννοίας καταλαμθάνεται,
πάντα δὲ ἀλλήλοις διὰ τῆς χατὰ τὸ σηµαινόμενον συγ-
χύσεως ἀναπέφνρται, μάταιον ἂν εἴη πολλαῖς i7
τοῦ αὐτοῦ ταῖς ἐπωνυμίαις κεχρΏσθαι, µγδεμιᾶς τῆς
χατὰ τὸ σημαινόμενον διαφορᾶς ἀπ ἀλλήλων τὰ
ὀνόματα διαστελλούσης. Τίς ἁπόπληχτος οὕτως ὡς
ἀγνοεῖν, ὅτι ἡ μὲν θεία cost; ὃ τί ποτε xaz' οὐσίαν
ἐστὶ, µία ἐστὶν, ἁπλῆ τις χαὶ μονοειδῆς χαὶ ἀσύνθε-
τος, χαὶ χατ᾽ οὐδένα τρόπον, ἓν ποικίλη τινὶ συνθέσει
Ὀεωρουμένη ἡ δὲ ἀνθρωπίνη duyh χαμαὶ χειμένη,
xal tv τῷ γηῖνῳ τούτῳ Bio κατορωρυγµένη, τῷ μὴ
δύνασθαι τηλαυγῶς χατιδεῖν τὸ ζητούμενον, πολλαῖς
ἔννοίαις τῆς ἆ ρράστου φύσεως πολυτρόπως xal πολυ-
μερὼς ἑπορέγεται, οὐ κατὰ τὴν μίαν τινὰ διάνοιαν
τὸ χεχρυμμένον θηρεύουσα. "H γὰρ ἂν εὔχολος fv f
χατάλησις, εἰ µία τις ἡμῖν ἔφοδος πρὸς την, θείαν
ἀπεχέχριτο γνῶσιν, Νυνὶ δὲ διὰ μὲν τῆς ἐμφαινομέ-
νης τῷ παντὶ σοφίας, σοφὸν εἶναι τὺν τοῦ παντὸς
᾿ἐπιστατοῦντα ἐνοήσαμεν. Διὰ δὲ τῆς τῶν θαυμάτων
µεγαλουργίας, δυνάµεως ἔμφασιν ἑδεξάμεθα. Τὸ δὲ
ἐς ἐχείνου τὸ πᾶν ἐξῆφθαι πιστεύειν, τοῦ μτδεµίαν
αὐτοῦ τῆς ὑπάρξεως αἰτίαν εἶναι τεχµἑριον γί-
γεται.
οὐ definitionem te reddere oporteat, quod est
incorporeum tibi sit in promptu ad responsionem.
Quid autem significet incorruptibilitas, quod mise-
ricordix omnino dices, vel judicii significatio repr:e-
sental : sic et singula omnia inter se percurre,
nulla propria ct peculiari significatione alteram ab
altero distinguente. Et si lime. statuit Eunomius,
quid frustra Scripturie multis nominibus divinam
naturam vocant, Deum, judicem, justum, fortem,
longanimem, verum, misericorde:;n, aliisque multis
ejusmodi nominibus appellantes? Si enim nullum
horum nominum in aliqua propria, et ab aliis secreta
notitia comprehenditur, sed omnia inter se per
significatorum confusionem permista sint et contur-
B bata, vanum fuerit multis in eodem uti appellationi-
bus, si nulla. secundum significatum differentia a
se distinguat nomina. Quis ita stupidus οἱ attoni-
tus, ut ignoret, quod divina quidem natura secun-
dum essentiam quidquid est, una est, simplex quze-
dam et uniformis, el incomposita, et qua nullo
modo in aliqua varia concrelione cernatur, humana
autem anima humi jacons et hac terrena vita ob-
ruta, quia non possit quod quaritur clare et dilu-
cide perspicere, multis notitiis ineffabilem naturam
multis modis et multifariam expetit, non una ali-
qua intelligentia, quod abstrusum est, venans.
Nam sane facilis esset comprehensio, si unus qui-
dam nobis ad divinam cogitationem aditus secretus
esset, Nunc autem per apparentem in universo
orbe sapientiam, id sapiens essequod universo prae-
sidet, intelleximus. Sed per mirabilium mirificentiam
potentiz significationem accepimus. Ex illo autem
universum pendere quod credamus, certissimum fit argumentum, nullam esse ejus exsistentiz causam.
Πάλιν τὸ Bóz)uxtbv τῆς χαχίας νοῄσαντες, τὸ ἆναλ-
λοίωτον αὐτοῦ .xal ἁμιγὲς πρὸς χαχίαν χαταλαμθά-
νοµεν, τήν τε τοῦ θανάτου διαφθορὰν xaxov ἔσχατον
εἶναι νοµίσαντες, ἀθάνατόν τε xai ἄφθαρτον τὸν
ἁλλότριον παντὸς τοιούτου νοήματος ὠνομάσαμεν, o5
4b ὑποχείμενον ταῖς ἐννοίαις ΄ταύταις συνδιασχίζον-
πες. ἀλλ᾽ ὃὅ τί ποτε xac' οὐσίαν ἐστὶν, ἓν εἶναι πεπ'-
στευχότες, πρὸς πάσας τὰς τοιαύτας ὑπολήψεις τὸ
νοηθὲν οἰχείως ὄχειν ὑπειλήφαμεν. Οὐ γὰρ μάχεται
πρὸς ἄλληλα τὰ ὀνόματα χατὰ τὴν τῶν ἀντιθέτων
Rursus abominationem εἰ e&secrationem peccati
cum animadvertimus, incommutabilem ejus natu-
ram et ab omni Jabe peccati separatam comprehen-
dimus, ct mortis perniciem malorum extremum
arbitrati, immortalem et incorruptibilem, alienum
ab omni mali notione nominayimus, non subjectum
his notitiis discindentes, sed quod secundum essen-
Liam est, unum esse credentes, id quod intellectum
est, aliquid proprii habere cum omnibus hisce no-
tionibus existimavimus. Non enim inter sc nomina
φύσιν, ὡς εἰ τὸ ἓν ὑπάρχει, μὴ ἂν τῷ αὐτῷ συνθεω- D pugnant, secundum oppositorum naturam, ut οἱ
ρηθῆναι τὸ ἕτερον' ὡς οὐκ ἑνδέχεται ζωὴν ἅμα καὶ
θάνατον περὶ τὺν αὐτὸν νοηθῆναι, ἀλλὰ τοιαύτη ἐστὶν
ἑχάστου τῶν ἐπὶ τῆς θείας φύσεως λεγομένων ἡ
ἔμφασις, ὥστε x3» ἰδιάνῃ τῷ σηµαινοµένῳ, µηδεµίαν
ἴσχειν tob, τὸ συνονοµα:ὀμενον ἑναντίωσιν. Τί γὰρ
ἐναντιοῦται τῷ ἁἀσωμάτῳ τὸ δίχαιον, xàv μὴ συµ-
θαΐνῃ χατὰ τὴν ἔννοιαν ἀλλήλοις τὰ ῥήματα:; Ποίαν
δὲ µάχην f$ ἀγαθότης ἔχει πρὸς τὸ ἁόρατον; Οὕτως
οὐδὲ τὸ ἁϊδιον τῆς θείας ζωῆς διπλοῖς ὀνόμασί τε xal
νοήµασι γνωριζόμενον, τῷ ἀτελευτήτῳ xai τῷ àv-
άρχῳ. xfj διαφορᾷ τῶν ὀνομάτων συνδιατέµνεται "
xai οὐδὶ ταύὑτόν ἐστι τῷ ἑτέρῳ χατὰ «hv σηµασίἰαν
«b ἕτερον ὄνομα. Τὸ μὲν yàp τὴν τῖς ἀρχῆς, τὸ 0i
«hv τοῦ τέλους ἁλλοτρίωσιν ἔδειξεν' οὔτε µερισµόν
unum adest, non in eodem intelligatur alterum :
sicut in codem vitam simul et mortem intelligi non
contingit, sed talis est uniuscujusque eorum nomi-
num qua de divina natura dicuntur significatio,
υἱ tametsi significatu separatum sit, nullam tamen
adversus aliud quod simul cum eo nominatur, ha-
beat contrarietatem. Quid enim incorporeo adVer-
satur justum, etsi inter sc secundum notitiam verba
non conveniant ? Quam autem habet cum invisibili
repugnantiam bonitas * Sic neque divina vite zeter-
ternitas, licet duobus nomitnibus οἱ notionibus di-
gnoscatur, ab eo quod terminum non habet, et
principio caret, nominum differentia discinditur ;
neque idem est cum altero secundum significantiam
1074
S. GREGORII NYSSEN
1072
allerum nomen. Ίου quidem principii, illud vere A τινα τοῦ ὑποχειιένου dj sv. ἐπιθεωρουμένων αὐτῷ
finis alienationem os(endit ; neque partitienem ali-
quam subjecti ipsorum nominum, quz in eo consi-
derantur, differentia praestruxit.
llec quidem sunt qux a nobis dicuntur; qua vero
ab adversario nostro, secundum ipsam dictionis lo-
cutionem, talia sunt, ut. nullum ex ratiocinationi-
bus auxilium habeant, cum interim ipse prodigiose
voces hujusmodi arrogantes sensu. omni carentes,
in membrorum et periodlorum figura temere ac
fortuito exspuat, Dictorum autem ejiis hic scopus
et: nullam esse diversorum nominum secundum
significationes differentiam, ut aliquid eorum qua
non insunt ipsi attribuere videamur. Nam cum,
iuquit,veri sermones ex subjectis el significatis rebus
judicium sumant, et alia aliis rebus. conveniant,
sicut et eadem. iisdem, necessario oportet. duorum
alterum esse, vel rem qua declaratur prorsus diver-
— sum, vel neque orationem que rem declarat. diver-
sam. llc. et alia inulta ad. propositi scopi astru-
clionem persequitur, postquam orationis quasdam
relationes, et appositiones, οἱ speciem, et mensuram,
et partem, et tempus, et locum in medium protulit,
ut per horum substractiones,sive exceptiones essen-
ti: indicatrix ἀγεννησία fiat. Ilujus autem astructio
'8d hunc se habet modum ; mea auteni dictione sen-
tentiam exprimam. Non aliud quid, itíquit, est vita
quam essentia, ne aliqua compositio in simplici
natura intelligatur, in id quod participat οἱ quod
ὀνοικάτων διαφορὰ παρξσχεύατε.
TX μὲν δη zap' ἡμῶν ταῦτα, τὰ δὲ παρὰ τοῦ πη-
λεμοῦντος ἡμῖν κατ αὐτὴν μὲν τὶν τῆς λέξεως σύκ-
φρασιν, τοιαῦτά ἐστιν, ὡς μηδεµίαν την Ex τῶν
λογισμῶν συμμαχίαν ἔχειν, ἀλλοχότως αὐτοῦ τὰς
τοιαύτας στομφώδεις xal ἁδ.ανοίτους φωνὰς Ev xo-
λων xaX περιόδων σχήµατι πρὺς τὸ συμθὰν ἄποπτνον-
τος. Ὁ δὲ σχοπὺς τῶν λεγομένων οὗτός ἐστι :ὁ
μηδεµίαν εἶνα, τῶν πρικίλων ὀνομάτων χατὰ τὰς
ἑμφάσεις δ.αφορὰν, τῷ τι τῶν o) προσόντων δοχο!η-
pev. Tow γὰρ d.ln0ov, φησὶ, Aóyur ἐκ τῶν ὑπο-
κειμένων xal δη.Ἰουμένων πραγμάτων «αμόανόν-
τω» τὴν éxíixpicir, xal τῶν ἑτέρων ἑτέροις zyd-
Ίμασι συγαρμµοζοµένωγ, ὥσπερ aU xal τῶν αὐτῶν
τοῖς αὐτοῖς, ἐξ ἀνάγκης δεῖ δυοῖν εἶναι θάτερο»,
ἡ καὶ τὺ πρᾶγμα τὸ δη.Ιεύμειον πάντως ἕτερο,
ἢ (ιηδὲ τὸν 6nAovrca Aóyor, ἕτερο». Ταντα xà
πο)λὰ ἐπὶ τούτοις ἄλλα τοιχῦτα πρὸς την του πρ;-
τεθέντος αὐτῷ σχοποῦ κατασκενην διξξέργετα:, ix-
βαλὼν τοῦ λόγου σχέσεις τινὰς, χαὶ παραθέσεις, xa
εἶδος, καὶ µέτρον, καὶ µέρος, καὶ χρόνον, καὶ τρόο»,
ὡς διὰ τῆς τούτων ὑπεξαρέσεως τῆς οὐσίας ἑνδει-
κτιχὴην τὴν ἀγεννησίαν γενέσθαι. Ἡ δὲ χατασχΣυὴ
τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον’ λέξω δὲ τῇ ἑμαυτοῦ λέξει
τὸ νόηµα. Οὐκ ἄλλο τι, φῃσὶν, T; ζωῇ παρὰ vhv o5-
σίαν ἐστὶν, ὡς ἂν μή τις σύνθξσις περὶ τὴν ἁπλην
participatur notione divisa. Sed idem, inquit, quod ϱ "οοῖτο φύσιν, πρὸς τὸ µετέχον xal µετεχόμενον vig
est vita, est etiam essentia, prz:claram | istam phi.
losophiam tradens. Nullus enim corum qui mentis
sunt. compotes, contradixerit, ιό non ita se ha-
bere. Sed quomodo orationem ad scopum conclusit,
sí quod principio caret significantes, inquit, vitam
significamus, hanc autem vilam essentiam dicere
veritatis sermo compellit, ipsius divinz essentia,
inquit, significativum esse ingenitum? Nos autem
quod genita non sit abalio divina vita (quod quidem
significat principio carentis notio) et ipsi assenti-
mur. lpsum autem quod signilicatur per verbun
non genitum esse, existimare essentiam, solorum
qui furore concitantur esse arbitramur. Quis enim
ita demeus et a ratione avius, ut definitionem essen-
ti:, non esse genitum, pronuntiet? Ut enim gene-
ratio cognationem habet cuin eo quod genitum est,
ita nimirum ingenito non generatio congruet. Cum
igitur id quod non est in Patre ἀγγεννησία demon-
$tret, quomodo nos demonstrationem ejus quod non
inest, ad essentiam facere confitebimur? Sed sibi
ipsi cum dedit quod neque a nobis, neque exposi-
torum consequentia ipsi conceditur, nempe &ryev-
νησίαν Dei divinz vite esse significativam, conclu-
sit. Ut autem clanissimum flatin hoc loco ipsius de-
liramentum, sic sermonem consideremus pet
quz enim in Patre ad ἀγεννησίαν essentiz circeum-
dixit rationem, exaiminemus, num etiam pariter per
easdem argumentationes et Filii essentiam ad ἆγεν-
ynclay adducemus, — '
ἐννοίας µερινοµένης. ᾽λλλ’ αὑτὸ, φτοὶν, ὅπερ ἐστὶν
ἡ ζωὴ, οὐσία ἐστὶ, χαλῶς τὰ τοιαῦτα Φιλοσοφῶν.
Οὐ γὰρ ἄν τις ἀντείποι τῶν νοῦν ἑχόντων, μὴ τα»τᾷ
οὕτως ἔχειν. ᾽Αλλὰ πῶς τὸν λόγον ἐπὶ τὸν σχοπὺν
συνεπἐρανεν, εἰ τὸ ἄναρχον σηµαίνοντες, φησὶ, τὸν
ζωὴν ἐσημέναμεν, ταύτην δὲ τὴν ζωὴν οὐσίαν λέγειν
ὁ τῆς ἀληθείας ἀναγχάζει λόγος, αὐτΏς εἶναι τν
θείας οὐσίας, «rot, σημαντιχὸν τὸ ἀγέννητον» "Hye;
6t τὸ μὲν ph γεγεννητθαι παρ᾽ ἑτέρου τὴν θείαν
ζωὴν, ὅπερ σηµαίνει fj τοῦ ἀνάρχου διάνοια, καὶ αὐ-
το συντιθέµεθα. Αὐτὸ δὲ τὸ διὰ τῆς τοῦ μὴ Υεχεννς
30a. λέξεως σηµαινόµενον, οὐσίαν νοµίζειν, µόνων
τῶν Ex μανίας παραφεροµένων οἱόμεθα. Τίς Υὲρ
οὕτως ἐξέσττχεν, ώς ὁρισμὸν οὐσίας τῆν μὴ γένντ-
p σιν ἀποφήνασθαι; Ὡς γὰρ οἰχείως ἔχει πρὸς ὁ
γεννητὸν ἡ γέννησις, οὕτω δηλαδὴ xal τῷ ἁγεννίτῳ
ἐφαρμοσθήσεται ἡ μὴ Ὑέννησιςε. "O οὖν οὐχ ἔσι
περὶ τὸν Πατέρα τῆς ἁγεννησίας ἑνδειχνυμένης, ts
ἡμεῖς εἰς οὐσίαν τὴν τοῦ μὴ προσόντος ἔνδειξυ
συντιθέµεθα; Αλλ' ἑαυτῷ δοὺς, τὸ μήτε παρ ἡμῶν
µήτε Ex τῆς τῶν τεθέντων ἀχολουθίας αὐτῷ συγχω-
poop vov, τὸ σημαντιχὸν θείας ζωῆς τὴν ἀγεννησίαν
εἶναι τοῦ Θεοῦ, συνεπἐρανεν. Ὡς 6 àv μάλιστα χατα-
φανῆς ὁ περὶ τὸν τόπον τοῦτον αὐτοῦ Υγένοιτο λῆρο»,
οὑτωσὶ τὸν λόγον διασκοπήσωµεν. Av ὧν γὰρ bi
τοῦ Πατέρος εἰς τὴν ἀγεννησίαν τὸν τῆς οὐσίας περὶ-
ἠγαγε λόγον, ἐξετάσωμεν, εἰ μὴ κατὰ «b σον ὃ
τῶν αὐτῶν ἐπιχειρημάτων xat τοῦ Υἱοῦ τὸν οὐσίαν,
εἰς τὴν ἀγεννησίαν ἀνάξομεν.
4015
CONTRA EUNOMIUM. LiB. χι.
4071
Δεῖ, qnot, tic αὐτῆς ζωῆς καὶ τῆς elluxpiroc μιᾶς, A — Oportet, inquit, ejusdem vite et. simpliciter unius
ἕνα xal τὸν αὐτὸν elvat Aó yov, κἂν τοῖς ὀνόμασι xal
τῷ cpóxq καὶ τῇ τάξει φαίνηται διάφορος. Tov γὰρ
ἆ {ηθῶς «ἰόγων éx τῶν ὑποχειμένων καὶ δη.Ίουμέ-
ων πραγμάτων «αμθανόγτων τὴν ἐπίχρισιν, xal
τῶν ἑτέρων ἑτέροις πράγµασισυναρμοζοµένων,ὥσ-
περαῦ καὶ τῶν αὐτῶν τοῖς αὐτοῖς, ἐξ ἀνάγχης δεῖν
€voir. εἶναι θάτερον, ἣ καὶ τὸ πρᾶγμα τὸ δη.Ιού-.
µενον πάντως ἕτερον, 3) μηδὲ τὸν δη.Ἰοῦντα Aó-
Tov ἕτερο». μηδενὸς ὑποχειμένου πράγματος
παρὰ τὴν τοῦ Ylov ζωὴν, ᾧ τις ἂν ἢ τὴν διάνοιαν
ἑπερείσειε», 7) τὸν ἕτερον «όλον ἑπιῤῥίψειε, Mr,
«i; ἐστιν ἐν τοῖς εἱρημένοις ἀναρμοστία, ὡς οὐ δέον
ἑ-) τοῦ Μονογενοῦς τὰ τοιαῦτα λέγειν ?| γράφειν ;
Οὐχὶ xal ὁ Υἱὸς αὐτὸς ἐστι ζωὴ εἰλιχρινῶς µία;
Οὐχὶ καὶ ἐπ αὐτοῦ ἕνα xaY τὸν αὐτὸν εἶναι προσ-
Ίχει λόγον, xXv τοῖς ὀνόμασιν $| τῷ τρότῳ xai τῇ
. τάξει φαΐνηται διάφορος; Οὐχὶ καὶ ἐπ᾽ ἐχείνου τῶν
620 τὸ ἕτερον EG ἀνάγχκης στέσεται, f) xa» τὸ πρᾶγμα
τὸ δηλούμενον πάντως ἕτερον, f| urbi τὸν δτλοῦντα
2γου, μτδενὸς ὑποχειμένου πράγματος παρὰ «hv
ζωἣν αὐτοῦ, ᾧ τις ἂν f «ty διάνοιαν ἑπερείσειεν, 1)
τὸν ἕτερον Aóyo) ἐπιῤῥίψ τεν; Οὐδὲν παρ) ἡμῶν
τοῖς περὶ τοῦ Πατρὸς εἰρημένηις παρὰ τοῦ Εὐνομίου
unum εἰ eumdem esse sermonem, quamvis nominibus,
ct modo el ordine videatur esse diversus: cum enim
veri sermones ez subjectis et rebus que declarantur
dijudicationem sumant ; cumque alii aliis rebus eon-.
gruant, sicut iidem iisdem, necessario duorum alterum
esse oporlere, vel rem qua declaratur, omnino diver-
sam, vel neque orationem qua declarat diversam esse,
cum nulla res alia subjecta. sit preter. Filii vitam,
cui quispiam possit cogitalionem figere, vel alierum
sermonem projicere. Num aliqua est in dictis incon-
cinnitas, quod non oporteat de Unigenilà talia pro-
ferre, vel scribere? nunquid etiam Filius ipse est,
vita sincere et simpliciter una?nunquid etiam inipso
vitam et eamdem convenit esse rationem, tametsi
nominibus et ordine, vel modo videatur differre?
Nunquidin illo duorum alterum necessario statue-
tur, vel rem quz declaratur, omnino diversam, ve):
neque orationem quz declarat, nulla re subjecta.
prater vitam ipsius, in quoquis cogitationem firmare
possit, vel alteram orationem abjicere? Nihil a nobis
his qux: de Patre ab Eunomio dicta sunt immistum
est. Sed ad eamdem confessionem οἱ consecutionem.
venimus, solum Filii nomen interponentes.
ἑαμέμιχται. Αλλ' ἐπ᾽ αὐτῆς Ἠλθομεν vn; ὁμολοχίας xai cg ἀχοληνθίας, µόνον τοῦ Yiou παρενθέντες τὸ
0717.2. .
* El οὖν χαὶ αὐτὸς µία ζωὴ εἱλικρινῆς πάσης avv-
Si igitur etiam ipse uma vita sincera, ab omni
θέσεω; xai πλοχῆς χεχωρισµένη, καὶ οὐδὲν ἀπόχειται — compositione et plexu separata, et nulla res repo-
πρᾶγμα παρὰ τὴν τοῦ Υἱοῦ ζωήν. Πῶς γὰρ ἐν «ip (, nitur preter Filii vitam. Quomodo enim in re sim-
&zMp µίξις ἀλλοτρίου πράγματος ὑποπτεύοιτο; Οὐ
γὰρ ἂν ἔτι ἁπλοῦν εἴη τὸ μεθ’ ἑτέρου νοούµενον *
ἁ--λη δὲ ζωὴ xaX fj τοῦ Πατρὸς οὐσία ' ἁπλῖς δὲ ζωῆς
χας αὐτὸν τὀν τε τῆς ζωῆς, xal τὸν ττς ἁπλότητος
λόγον. οὐδεμία τίς ἐστι διαφορὰ, οὔτε ἐπιτάσεως, οὔτε
ὑγέσεως , οὔτε τῆς χατὰ τὸ ποσὸν, 1] ποιὸν ἑτερότη-
^oc τὴν παραλλαγὴν ἐμποιούσης, ἀνάγχη πᾶσα τὰ
ταῖς αὐταῖς ἐννοίαις συµθαίνοντα, χαὶ ὑπὸ τῶν αὖ-
τῶν προσηγοριῶν ὀνομάκεσθαι. El οὖν ἓν τὸ πρᾶγμα
τὸ χατὰ τὴν ἁπλότητα τῆς ζωῆς Ev Πατρὶ χαὶ Yo
χαταλαμθάνεται, οὐδεμίαν τοῦ τῆς ἁπλότητος χόγου,
γαθὼς εἴρηται, παραλλαγὴν δεχοµένου, ἀνάγχη doa
€) τῷ ἑνὶ ἐφαρμοζόμενον ὄνομα, χαὶ πρὸς τὸ ἕτερον
προσφνῶς ἔχοιν * ὥστε εἰ ἡ ἁπλότης τῆς τοῦ Πατρὺς
ζωῆς τῷ τῆς ἁγεννησίας ὀνόματι διασηµαίνεται, µη-
6à πρὸς τὴν τοῦ Yloo ἅπλότητα τὴν φωνὴν &vot-
χείως ἔχειν. Ὥσπερ yxp τ) λογικὸν χαὶ θνητὸν, xal
νοῦ καὶ ἐπιστήμης δεκτικὸν ἄνθρωπος ὀνομάζεται,
ὁμοίως ἐπί τε τοῦ Αδάμ καὶ τοῦ ᾿Α6ελ’ xai οὐδὲν
την τῆς φύσεως ἐπωνυμίαν ὑπήμειψεν, οὔτε ἐπὶ τοῦ
"A6€). τὸ διὰ γεννήσεως, οὔτε ἐπὶ τοῦ ᾿Αδὰμ τὸ ἄνευ
γεννήσεως εἰς ζωὴν παρελθεῖν, οὔτε εἴπερ τὸ ἁπλοῦν
xai ἀσύνθετον τῆς τοῦ Πατρὸς ζωῆς ὄνομα τὴν ἆγεν-
νησίαν ἔχει ' ὡσαύτως xal ἐπὶ τῆς τοῦ Υἱοῦ ζωῆς fj
eth ἔννοια τῇ αὐτῇ φωνῆ xaz' ἀνάγχην ἐφαρμοσθή-
σεται * εἴπερ δὴ, χαθώς φησιν ὁ Εὐνόμιος, δυοῖν θά-
«100v, ἢ xa τὸ πρᾶγμα τὸ δηλούμενον πάντως ἕτερον,
ἣ pot τὸν δηλοῦντα λόγον ἕτερον εἴναι.
D
plici res alienze mistio in suspicionem caderet ? Non.
enim amplius simplex fuerit, quod cuin altero in-
telligitur, simplex autem vita et Patris essentia ;
simplicis autem vitze secundum .eamdem vitz et
simplicitatis rationem nulla est differentia, eum
nulla sit intentio, neque remissio, neque secundum
quantum vel quale diversitas, qua: aliquam discre-
pantiam faciat, necessarium est omnino quz iisdem
notionibus conveniunt, etiam iisdem appellationi-
bus nominari. Si ergo res una secundum vitz sin»
plicitatem in Patre et Filio compréhenditur, cuim
nullam simplicitatis oratio, sicut dictum est, diífe-
rentiam accipiat, necesse est penitus ut. nomen
quod uni congruit etiam alteri conveniat. lia ut si
simplicitas vite Patris nomine τῆς ἀγεννησίας si-
gnificatur, neque ad Filii simplicitatem vocem im-
proprie, sive convenienter se liabuerit. Quemadmo-
dum enim rationale et mortale, et quod mentis et
scientie capax, homo nominatur, similiter et in
Adamo, οἱ in Abele, et nihil nature cognomina-
tionem immutavit, neque in Abele quod per gene-
rationem, neque in Adamo quod sine generatione
ad vitam prodierit, neque siquidem simplex ct
compositionis expers vita Patris nomen τὴν &vev-
νησίαν habet : eodem pacto et in Filii vita eadem
notio eidem voci necessario congruet : siquidem,.
sicut dicit Eunomius, duorum alterum, vel] et rem
qui declaratur ompino diversam, vel neque qui
declarat, orationem diversam esse.
1075
Sed quid incassum et temere vanis immoramur A
cum oporteret diligentioribus ad refutandam ser- -
mouum ipsius amentiam Eunomii librum proten-
dere, et absque corrigentibus, sive redarguentibus,
inde non soium dogmatis blasphemiam, veruin
etiam consuetudinis languorem ct torporem intelli-
gentibus demonstrare multifariam enim non se-
cundum nostram sententiam, sed secundum quod
ci videtur, nomen ἐπινοίας perperam interpretans,
lanquam jn nocturna pugna, nullo discernente:
quod amicum est, et quod alienum, per qu» nobis
bellum inferre arbitratur, suum dogma se punctim
ferire non intelligit. Quod enim maxime ab Eeclesia
piorum seipsum alienare oportere putat, lioc est,
quod videlicet astruit, tandem aliquando Deum,
Patrem esse factum ; el paternitatis nomen reliquis
nominibus recentius esse, quzcunque de ipso di-
cuntur. Ex illo enim tempore ipsum Patrem voca-
tum fuisse, a quo Pater proposuit fieri οἱ factus
est. Quoniam igitur in hoc sermone construit, oin-
nes qu2 de divina natura dicuntur appellationes
secundum significatum inter se mutuo conferri,.
nullamque in ipsis esse differentiam. Unum autem
nominum, qus de ipso dicuntur, est Pater : utenim
incorruptibilis, et zeternus, sic et Pater nominatur,
vel etiam in liac voce, eam quam de reliquis habet
nominibus sententiam conlirmabit, et primam
opinionem corrumpet, siquidem cui omnibus ap-
pellationibus etiam paternitatis notitia comprehensa
fuerit. Perspicuum cnim quod si idem fuerit incor-
ruptibilis et Patris significatum, ut semper incor-
ruptibilis, sic seinper etiam Pater communi con-
sensu dicelur, cum sil, ut. ait, una omnibus no-
minibus signilicatio, vel si metuat Deo attribuere
ex omni zternitate paternitatem, argumentationem
necessario dissolvet, cuique nomini propriam et
peculiarem inesse significationem confitendo, et sic
εΓοί exstinguuntur.
Quod si contrarias esse harum vocum siynifica-
tiones respondeat, quia videlicet sola Patris et
opificis appellatio generative Deo adveniat, quan-
doquidem ex operatione, ut ipse loquitur, utrzeque
voces de Deo predicentur, nos cohibebit multum in
hoc subjecto immorari, dum hzc confitetur, quz
multis essent laboribus a nobis redarguenda. Si
enim una est conditoris et Patris vocis significatio
(ex operatione enim utraque), xquivalent omnino
inter se etiam qua per voces significantur : quorum
enim idem significatum, liorum neque subjectum
prorsus discrepat. Si ergo ex operatione et Patcr
et opifex nominatur, plaue dicet immutare volenti
his nominibus per conversionem uti, et dicere,
quod opifex Filii, et pater lapidis est Deus, siqui-
dem patris appellatio nullam nature relationem
significat. Quod autem per boc prastruitur, non
amplius habet absurditatem ambiguam, apud eos
qui mente eL intelligentia sunt przditi. Ut enim
absurdum est lapidem putare Deum, vel aliud quid-
quaui eorum quie per creationem subsliterunt, sic
S. GREGORII NYSSENI
1076
'AXAX τὶ τοῖς µαταίοις ἐμφιλοχωροῦμεν εἰχῆ ; δέον
αὐτὴν τοῖς φιλοπο,ωτέροις εἷς ἔλεγχον τῆς ἀνοίας
τῶν λόγων προτείένειν τοῦ Εὐνομίου τὴν βίθλον, χαὶ
δίχα τῶν εὐθυνόντων αὐτόθεν οὗ µόνον τὸ τοῦ δόγµα-
τος βλάσφημον, ἀλλὰ xai τὸ τῆς συνηθείας ἄτονον
τοῖς συνετοῖς ἐπιδειχνύνα:. Πολυτρόπως Υὰρ οὐχ ἐπὶ
τῆς ἡμετέρας ἑννοίας, ἀλλὰ κατὰ τὸ αὑτῷ δοχοῦν τὸ
τῆς ἐπινοίας ὄνομα παρξρμηνεύων, χαθάπερ Ev νυχτο-
payia μηδενὸς διαχρίνοντος zb φιλόπονόν τε χαὶ àÀ-
λότριον, δι ὧν ἡμῖν προσπολεμεῖν οἵεται, τὸ ἴδιον
65v à. καταχεντῶν οὗ συνίησιν. Ὁ γὰρ μάλιστα τῆς
Ἐκκλησίας τῶν εὐσεθούντων ἑαυτὸν ἀλλοτριοῦν οἵε-
ται δεῖν, τοῦτό ἔστι τὸ χατασχευάνειν, ὁψέ ποτε Ὃν
θεὸν γεγενῆσθαι Πατέρα, xat τὸ ^v; πατρότητος ὄνο-
p.a νεώτερον εἶναι τῶν λοιπῶν ὀνημάτων, ὅσα περὶ
B αὐτὸν λέγεται. "ES ἐχείνου γὰρ αὐτὸν χληθῆναι II»-
τέρᾳ, ἀφ' οὗ προέθετο γενέσθαι Ila tp, καὶ ἐγένετο.
Ἐπειδὴ τοίνυν ἐν τῷ λόγῳ τούτῳ χατασχενάτει πἆ-
σας τὰς ἑπιλεγομένας τῇ θείᾳ φύσει προσηγορίας
κατὰ τὸ σηµαινόµενον ἀλλήλαις συµφέρεσθαι, xal
µηδεµίαν ἐν αὐταῖς εἶνα, διαφορά». "Ev δὲ τῶν ἐπι-
λεγομένων ἐστὶν ὀνομάσων καὶ ὁ Πατήρ' ὡς γὰρ
ἄφθαρτός τε xaX ἀῑδιος, οὕτω xoi Πατ]ο ὀνομάζεται,
j| χυρώσει χαὶ ἐπὶ τῆς φωνῆς ταύτης τὴν περὶ τῶν
λοιπῶν ὀνομάτων δόξαν, xat διαφθερεῖ τὴν πρώτην
ὑπόληψιν, εἶπερ πάσα.ς ταῖς προσηγορίαις xal ἡ τῆς
πατρότητος Évvota συμπεριειλημμένη τύὺχοι. Ἀτλον γὰρ
ὅτι εἰ ταὺτὺν εἴη τὸ σηµαινόµενον ἀφθάρτου τε xal
Πατρὸς, ὡς ἀεὶ ἄρθαρτος, οὕτως ἀξὶ χαὶ Πατὴρ ὁμο-
λογηθήσεται, μιᾶς, (og φῆσι, πᾶσι τοῖς ὀνόμασι τῆς
σημασίας οὔσης ' 1| εἰ φοδοῖτο ἐξ ἀῑδίου προσμαρτνρεῖν
τῷ θεῷ τὴν πατρότητα, λύσει χατ ἀνάγχην τὸ ἐπι-
χείρηµα, ἑχάστῳ τῶν ὀνομάτων ἐνυπάρχειν ἰἱδιάζου-
σα» ὁμολογῶν σηµασίἰαν, καὶ οὕτως ὁ πολὺς αὖτφ
περὶ τῶν ὀνομάτων ὕθλος, πομφόλυγος δίχην ἁπορ-
ῥαγεὶς χατασθέννυται.
mult: ipsi de nominibus πυρ bulle instar con-
Ei δὲ ἀπολογοῖτο περὶ τῆς ἑναντιότητος, ὡς µόντς
τῆς τοῦ Πατρὺς xai τῆς τοῦ δημιουργοῦ πρεσηγορίς
ἐπιγεννηματικῶς τῷ Θθεῷ προσγενοµένης, διὰ τὸ ἐς
ἑνεργείας, ὡς αὐτὸς λέγει, ἑχατέρας ἐπιλέγεσθαι τῷ
θεῷ τὰς φωνὰς, περιγράψει τὴν πολλὴν ἡμῶν περὶ
τὸ προχεἰµενον ἀσχολίαν, ταῦτα ὁμολογῶν, ἃ πολ”
D λοῖς ἔδει πόνοις παρ ἡμῶν διελέγχεσθαι. El pip
µία τῆς τε τοῦ Δημιουργοῦ xai τῆς τοῦ Πατ
φωνῆς 1| σημασία (ἐξ ἑνεργείας yàp ἑχάτερ),
ἰσοδυναμεῖ πάντως ἀλλήλοις xaX τὰ διὰ τῶν φωνών
σηµαινόµενα". ὧν Υὰρ τὸ σηµαινόμενον τὸ αὐτὸ,
τούτων οὐδὲ τὸ ὑποχείμενον πάντως διάφορον. Ei
οὖν ἐξ ἐνεργείας xax Πατὴρ χαὶ Δημιουργὸς ὀνομά-
ζεται, ἔξεστι πάντως xat ὑπαλλάξαντι χατὰ τὸ àvit-
στρέφον τοῖς ὀνόμασι χρήσασθαι καὶ εἰπεῖν, ὅτι xol
δημιουργὸς τοῦ ἱοῦ, xai πατΏρ τοῦ λίθου ἐστὶν ὁ
8:5;, εἴπερ ἅμοιρόν ἐστι τὸ τοῦ πατρὸς ὄνομα τῆς
χατὰ φύσιν σχετιχῆς σημασίας. Τὸ δὲ διὰ τούτου xa-
τασχευαζόµενον, οὐκ ἔτ ἀμφίδολον ἔχει τὴν ἀτοτίαν
τοῖς Υε νοῦν ἔχουσιν * ὡς γὰρ ἄτοπόν ἐστι λίθον fjr
σθα! θεὸν, ἡ ἄλλο τι τῶν διὰ κτίσεως ὑποστάντων,
1077
CONTRA EUNOMIUM, LIB. Xil.
1976
οὕτως ὁμολογηθήσεται, μηδὲ τῷ Μονογενεῖ θεῷ δεῖν A pro confesso habebitur, neque oportere Unigenito
προσμαρτυρεῖν τὴν θεότητα, μιᾶς xat τῆς αὐτῆς τῆς
χατὰ τὴν ἑνέργειαν σηµασίας ἀμφοτέρας τῷ sip τὰς
Κλήσεις κατὰ τὸν Εὐνομίου λόγον προσμαρτυρούσης,
xa0' fjv καὶ Hah, xal Δημιουργὸς ὀνομάζεται. ᾽Αλλὰ
τῶν προχειµένων ἑχώμεθα. -
Διαθάλλων γὰρ τὸν ἡμέτερον λόγον τὸν χατὰ δια-
φόρους ἐπιθολὰς λέγοντα τὴν περὶ θεοῦ γνῶσιν ἡμῖν
συναγείρεσθαι, nol μηχέτ᾽ αὐτὸν map! ἡμῶν ἁπλοῦν
εἶναι χατασχενάζεσθαι, ὡς µεταλαμθάνοντα τῶν νοη-
µάτων τῶν δι) ἑχάστης προσηγορίας σηµαινοµένων,
χαὶ διὰ τῆς ἐχείνων µετουσίας συμπληροῦντα ἑαυτῷ
. τὴν χατὰ τὸ εἶναι τελείωσιν. Ταῦτα διὰ τῆς ἐμαυτοῦ
λέξεως συντέµνων αὐτοῦ τὴν μακρὰν ἁδολεσχίαν.
Αλλὰ πρὸς τὴν µαταίαν ταύτην οἶμαι χαὶ ἄτονον
περιττολογίαν, οὐδὲ τὴν ἀντίῤῥησιν ἄν τινα τῶν εὖ
φρονούντων ἔξω τῆς χατὰ τὴν ἄνοιαν κατηγορίας
ποιῄσασθαι. El μὲν áp vt τοιοῦτον ἐν τοῖς παρ) ἡμῶν
εἰρημένοις ἣν, ἔδει πάντως ἡμᾶς f| ἀνατίθεσθαι τὰ
χαχῶς εἱρημένα, f| τὸ ἀμφίθολον τῆς διανοίας πρὸς
τὸ ἀνεύθυνον τῆς ἑρμηνείας ἄγειν. Ἐπεὶ δὲ οὔτε
εἴρηται παρ ἡμῶν τοιοῦτον οὐδὲν, οὔτε dj τῶν
εἱἰρημένων ἀκολουθία πρὸς τὴν τοιαύτην ἀνάγχην
ἑξωθεῖ τὴν διάνοιαν, τί δεῖ τοῖς ὁμολογουμένοις ἐν-
ὃ ατρίδοντα ἀποχναίειν τοὺς ἐντυγχάνοντας τῇ παρα-
τάσει τοῦ λόγου; Τίς γὰρ οὕτως ἔζω διανοίας ἐστὶν,
ὡς ἀχούσας διὰ πολλῶν νοημάτων τὰς εὐσεθεῖς περὶ
θεοῦ ὑπολήγεις ἀθροίφδσθαι, σύνθετον Ex. διαφόρων
τὸ θεῖον οἴεσθαι, ἢ Ex μεταλήψεώς τινων ἑαυτῷ σων-
αγείρειν την τελειότητα ; Εὔρατό τις xaÜ' ὑπόθεσιν
γεωµετρίαν, ὁ δὲ αὐτὸς οὗτος ὑπειλήφθω xat ἁστρο-
νοµ:ας εὑρετῆς εἶναι, |ατρικῆς τε πάλιν xal γραμµα-
τιχῆς, χαὶ γεωργίας, xat ἄλλων τοιούτων ἔπιτηδευ-
µάτων τινῶν. "Ap' ἐπειδῆῃ πολλὰ xal διάρορα τὰ
ὀνόματα τῶν ἐπιτηδευμάτων περὶ τὴν μίαν θεωρεῖται
φυχὴν, σύνθετος διὰ τοῦτο ἡ φυχἠ νοµισθήσεται;
Καΐτοι ys πλεῖστον διαφέρει τὸ xavà τὴν ἱατριχὴν
σημαινόμενον τῆς ἁστρονομιχῆς ἐπιστήμης, xol ἡ
γραμματικὴ πρὸς τὴν γεωµετρίαν οὐδεμίαν χατὰ τὸ
σηµαινόµενον τὴν χοινωνίαν ἔχει οὐδ' αὖ πάλιν ἡ
ναυτιλία, xat ἡ γεοπονία ΄ ἀλλὰ μὴν περὶ τὴν ψυχὴν,
τούτων ἑχάστης τὸν λόγον δυνατὸν ἁθροισθῆναι, xat
οὐ διὰ τοῦτο πολυσύνθετος ἡ duyh γίνεται, οὐδὲ
πάντα τὰ ὀνόματα τῶν ἐπιτηδευμάτων πρὸς ἓν σηµαι-
deitatem attribuere, cum una eademque secundum
opeiationem significatio utrasque Deo appellationes,
ut opinatur Eunomius, attribuat, secundum quam
et Pater et opifex nominatur, Sed proposita teuea-
mus.
Nostrum enim sermonem calumnians, qui secun-
dum differentes intellectus applicationes asscrit
Dei cognitionem in nobis excitari, ait non amplius
ipsum a nobis simplicem esse prastrui, quia vide-
licet. notiones qux? per quamque appellationem si-
gnificantur, alias post alias assumat, et per illaruai.
participationem sibi ipsi perfectionem. essentiz
compleat. ἥσο propriis verbis recitavi; «oncidens
ejus prolixam nugationem sive garrulitatem. Sed
ad hanc vanam οἱ invalidam supervacaneamque
loquentiam, neque quemquam qui recte sapiat de.
bere contradicendo respondere sine accusatione
ameutie arbitror. Si enim quid tale in nostris
dictis esset, oporteret nos maledicta retractare, vel
quod ambiguam sententiam habet, ad interpreta-
lionis censuram et examen revocare, Sed quoniam
nihil quidquam tale a nobis dictum est , neque di-
ctorum consecutio ad talem necessitatem compellit
cogitationem, quid opus est in manifestis et con-
fessis immorantem lectores tedio afficere serinonis
protractione? Quis enim ita extra mentem est, ut
cum audierit per multas notiones de Deo pias opi-
niones acervari, ex diversis numen conflatum esse
C putel, vel ex transsumptione quorumdam sibi ipsi
perfectionem. congerere? Ponamus aliquem inve-
nisse geometriam, hic idem existimetur astronomiae
iuventor esse, medicine rursus et grammatice, et
agriculturz, et aliorum quorumdam talium studio-
rum. Απ cum multa et differentia nomina studio-
rum, in una considerantur anima, propter hoc ani-
ma composita existimabitur? Atqui plurimum differt
medicinz significatum ab astronomica scientia, et
grammatica cum geometria nullam secundum signi-
ficatum communionem habet, neque rursus navi-
gatio et agricultura : verumtamen fleri potest ut in
una eademque anima harum omnium scientiarum
ralio congeratur, neque propterea anima sit com-
posita, neque omnia disciplinarum eL studiorum
vóuivoy ἀναχιρνᾶται. El τοίνυν 6 ἀνθρώπινος νοὺῦς D nomina in uno significatu commiscentur. Si igitur
διὰ τοσούτων περὶ αὐτοῦ λεγομένων, οὐδὲν εἰς τὴν
ἁπλότητα βλάπτεται, πῶς ἄν τις οἰπθείη τὸν θεὸν,
εἰ σοφὸς, xal δίχαιος, xai ἀγαθὸς, xal ἁἀῑδιος, xal
πάντα τὰ Ὀεοπρετῆ xaXolzo ὀνόματα, εἰ μὴ µία πᾶσι
νοµισθείη τοῖς ὀνόμασι σηµασία, f) πολυμερῇ γίνεσθαι,
ἡ ix µετουσίας τούτων τὸ τέλειον ἑαυτῷ συναγείρειν
τῆς φύσεως,
V ἐξετάσωμεν αὐτοῦ xal τὴν σφοδροτέραν xa
ἡμῶν χατηγορίαν ἔχουσαν οὕτως" El δὲ δεῖ, qnoi,
ἑαὶ τὸν ἁποτομώτερο» χωρῆσαι Aóyor, οὐδὲ τὴν
οὐσίαν αὐτὴν ἀγαπίµικτον xal καθαρὰν φυ.]άσσει
τῶν χειρόνων καὶ τῶν ἐναντίωγ. Ἡ μὲν οὖν χατ-
ηγορία τοσαύτη 6 δὲ τῶν ἐγχλημάτων ἔλεγχος τίς;
humana mens per totidem qus de ipsa dicuntur,
nihil in sua simplicitate leditur, quomodo quis
Deum putaverit, si sapieus, et justus, et bonus, et
senipiternus, et omuibus Deo decoris vocetur no-
minibus, si non omnibus hisce nominibus una exi-
stimata fuerit esse significatio, multis partibus
constare, vel ex horuin participatiene naturz per-
fectionem sibi accumulare?
Sed ejus vehementiórem contra nos aceusatio-
nem examinemus, qua sic habet. Quod si, inquit,
ad. severiorem oportet orationem venire, neque essen-
liam ipsam impermistam et a deterioribus et conira-
riis puram sereat. Ilec igitur accusatio contra nos,
criminum 2utem probatio, que? Videamus cjus
4079
S. GREGORII NYSSENI
1080
vehenmientem 1psam et oratoriam contra nos aggres- A Ἴδωμεν αὐιῆν τὴν σφοδρὰν αὐτοῦ xai ῥητορικὴν
sionem. Si, inquit, secundum id quod vite fine
cüret solum est incorruptibilis, el secundum qnod
principii est expers solum δεί ingenitus, quatenus
non est incorruptibilis, corruptibilis erit, et qua non
e*t ingenitus, erit genitus. Et eodem rursus resumpto
jnlit : Erit igitur. secundum id quod principii est
erpers, ingenitus simul et corruptibilis, et secundum
quod finem non habet, incorruptibilis simul et geni- )
(us. Est igitur hxc severior ejus oratio, quam
contra nos se prolaturum esse minatus est, ut ar-
guat et convincatl nos dicere Dei essentiam dete-
rioribus οἱ contrariis immistam esse. Ego vero
apertum et clarum existimo his qui in seipsis ha-
bent firmum οἱ validum veritatis judicium, nullam
in his dictis sycophantze huic magistrum nostrum
ansam dedisse, sed hunc pro sua libidine dicta
distorsisse, atque bunc puerilem sophismatis sive
cavilli jocum conclusisse. Verumtamen ut omnibus
manifestius hoc legentibus flat, illud iterum ad
verbum recitabo, et his Eunomii verba apponam:
]ncorruptibilem, ait doctor (a), et ingenitum Deum
universorum dicimus, secundum differentes intellectus
applicationes εί conceptus his nominibus utentes:
Cum enim retro anle secula. inspicimus, superan-
tem omnem circumscriptionem invenientes Dei vitam,
ipsum ingenitum dicimus. Cum vero menlem ad su-
pervenientia secula intendimus, quod íindetermina-
tum, ínfinitum, nulloque fine comprehensum, appella-
mus incorruptibile. Ut igitur quod vite finem non
habet, incorruptibile; sic quod principio vite caret,
ingenittm nominatum est commentatione nostra,
qui hec contemplamur. lic sermo nostri doctoris
est, hoc docens nos per ea qu: sunt dicta, quod
vita divina cum sit natura una οἱ in se continua,
neque a principio aliquo incipit, neque termino
cireumscribitur. Et quod notiones qua in hac
divina vita considerantur, nominibus quibusdam
licet declarare. Quod enim non est ex aliqua causa
ἀνάρχου, id est, principio carentis, et ἀγεννήτου,
iugeniti voce enuntiamus : quodque nullo fine po-
test cireumscribi neque in interitum dissolvi, hoc
incorruptibilis et ἀτελευτήτου finem non habentis
signilicat dictio. Atque hoc definit oportere in
divina vita quod principium non habet, ingeniti
uomine exprlinere; quod vero fine caret, incor-
' ruptibile nominare. Quoniam quidquid esse desiit,
in abolitionem cadit penitus ; abolitionem autem
ejus quod est, cum audivimus, ejus quod constitit
interitum intelleximus. Eum igitur qui nunquam
esse desinit, alienvsque est ab omni dissolutione
quae fit per corruptionem, incorruptibilem ait
nominari.
Quid igitur ad hzc Eunomius? οἱ, inquit, gua
eile fine caret est incorruptibilis, et qua principii est
expers solum est ingenitus, quatenus non est ingeni-
Ius, genitus erit. Quis hxc, o Eunomi, libi dedit non
(a) Verba Basilil lib. contra Eunomium.
καθ) ἡμῶν ἐπιχείρησιν. El κατὰ τὸ ἀτελεύτητον,
qno, τῆς ζωῆς µόνον ἐστὶν ἄφθαρτος, xal κατὰ
τὸ üvapyov µόνον ἀγένγητος, χαθὸ µή ἐστιν
ἄφθαρτος, φθαρτὸς ἔσται, xal /αθὸ μἡ ἐστιν ἁγέν-
yntoc, T£vrntóc ἔσται. Καὶ ἐἑπαναλαθὼν πάλιν τὸ
αὐτό φησιν’ ἝἜσται dpa κατὰ μὲν τὸ ἄναρχον,
ἀγένγητος ὁμοῦ καὶ φθαρτὸς, κατὰ δὲ τὸ ἀτε]εύ-
τητον, ἄφθαρτος ὁμοῦ καὶ γενγητός. 'O μὲν οὖν
ἀποτομώτερος αὐτοῦ λόγος οὗτός ἐστιν, ὃν xaO" ἡμῶν
προοίσειν ἠπείλησεν, εἰς ἔλεγχον τοῦ τὴν οὐσίαν τοῦ
θεοῦ λέγειν ἡμᾶς ἐπιμεμίχθαι τοῖς ἑναντίοις τε xal
τοῖς χείροσιν. ἘἙγὼ δὲ φανερὸν μὲν ἡγοῦμαι τοῖς
ἑῤῥωμένον ἔχουσιν Ey. ἑαυτοῖς τὸ τῆς ἀληθείας χρι-
τήριον, ὅτι οὐδεμίαν ἐν τοῖς εἰρημένοις δεδωχότος. τοῦ
διδασχάλου τῷ συχοφάντῃ λαθὴν, παραποιῄσας οὗτος
πρὸς τὸ δοκοῦν τὰ εἰρη[ιένα, τὴν μειρακιώδη ταύτην
τοῦ σοφἰσµαάτος πα!διὰν συνδιεπἐρανεν. Πλὴν ὡς ἂν
ἑκδηλότερον πᾶσι Υένοιτο τοῖς ἐντυγχάνουσιν, Exslvó
τε πάλιν ἐπὶ) λέξεως ἀναγνώσομαι, xal ἀντιπαραθή-
σω τούτοις τὰ Εὐνομίου ῥῆήματα. Ἄφθαρτον, qna2w
ὁ διδάσκαλος, καὶ ἀγένγητον θεὸν τῶν ὅ.λων A£yo-
pev, κατὰ διαφόρους ἐπιθο.λὰς τοῖς ὀν όμασι τού-
τοις χρώμεγοι. "Οταν μὲν γὰρ εἰς τοὺς κατόχου’
αἰῶνας ἀποδ.ἐψωμεν, ὑπερεκπίπτουσαν πάσης
περιγραφῆς εὑρίσκοντες τὴν ζωὴν τοῦ θεοῦ.
ἀγέννητον αὑτὸν «Ἰἐγομεν. Ὅταν δὲ τοῖς ἔπερ-
χοµένοις αἰῶσι τὸν νοῦν ἐπιδά 1 Ίωμεν, τὸ ἀόρι-
στον καὶ ἄπειρον, καὶ οὐδενὶ τἐ.ει xacadnxtór,
προσηγορεύσαµεν ἄφθαρτο». Ὡς οὖν τὸ ἀτε-
Λεύτητον τῆς ζωῆς ἄφθαρτον, οὕτω καὶ τὸ áv-
apyov αὐτῆς ἀγέννητον ὠνομάσθη, τῇ ἐπινοίᾳ
θεωρούντων ἡμῶν ταῦτα. Οὗτος τοῦ διδασκάλου ὁ
λόγος, τοῦτο παιδεύων ἡμᾶς διὰ τῶν εἰρημένων, ὅτι
µία οὖσα τῇ φύσει xal συνεχἠς πρὸς ἑαυτὴν ἡ θεία
ζωὴ, οὔτε ἀπὸ ἀρχῆς τ'νος ἄρχετα", οὔτε τἐρατί «wi
περιγράφεται. Καὶ ὅτι τὰς ἐπιθεωρουμένας τῇ ζωῇ
ταύτῃ ἑννοίας ἔξεστι δι ὀνομάτων τινῶν φανε ρὰς
καταστῆσαι. Tip τε γὰρ μὴ ἐξ αἰτίας εἶναί τινος, διὰ
τῆς τοῦ ἀνάρχου τε καὶ ἆγεννβτου φωνῆς ἔξαγγέλλο-
μεν, χαὶ τῷ μηδενὶ περιγράφεσθαι τέλει, μηδὲ εἰς
φθορὰν διαλύεσθαι, τοῦτο ἡ τοῦ ἀφθάρτου τε χαὶ
ἀτελευτήτου διασηµαἰνει λέξις. Καὶ τοῦτο διορίζετα,
τὸ δεῖν ἐπὶ τῆς θείας ζωῆς τὸ μὲν τὴν ἀρχὶν μὴ Eye
D ἀγεννήτως εἶναι λέγειν, τὸ δὲ ἀτελευτήτως εἶναι,
ἄφθαρτον κατονοµάζειν. Ἐπειδὴ πᾶν τὸ τοῦ εἶναι
παυσάµενον, Ev ἀφανισμῷ γίνεται πάντως * ágav-
σμὸν δὲ τοῦ ὄντος ἀκούσαντες, τὴν τοῦ συνεστῶτος
φθορὰν ἑνοήσαμεν. Tbv οὖν µηδέποτε τοῦ elvat πανύ-
µενον, ἀλλότριόν τε τῆς κατὰ φθορὰν διαλύσεως
ὄντα, ἄφθαρτον ὀνομάξεσθαάι λέγει.
Τί οὖν πρὸς ταῦτα ὁ Εὐνόμιος;: El χατὰ τὸ ἀτε-
Λεύτητον, qnot, τῆς ζωῆς µόνον ἐστὶν ἄφθαρτος,
xal κατὰ τὸ ἄναρχον µόνον dyévrnroc, καθ ὃ μή
ἐστιν ἀγέννητος, γενγητὸς ἔσται. Τίς ταῦτά eu
1081
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
1083
δέεωχεν, ὦ Εὐνόμιε, ὡς μὴ πάσῃ συνθεωρεῖσθαι «fj A in omni vita Dei incorruptibilitatem considerari ?
ζωῇ τοῦ θεοῦ τὴν ἀφθαρσίαν ; Τίς διελὼν ἓν δύο τὴν
θεἰαν Quy ἰδιαξούσαις φωναῖς ἑπονομάζει τῶν ἡμι-
τόµων ἑχάτερον, ὥατε ᾧπερ ἂν τμήματι τοὔτοιπροσῆν
τὸ ὄνομα, μὴ προσεῖναι λέγειν αὐτῷ xal τὸ ἕτερον,
τῆς σῆς αὕτη διαλεχτιχῆς fi δριμύτης, τὸ τὴν ἀνάρ-
χως οὖσαν ζωῇν, φθαρτὴν εἰπεῖν εἶναι, καὶ τῇ ἀφθάρ-
τῳ μὴ συνθεωρεῖσθαι τὸ ἄναρχον * ὅμοιον, ὥσπερ
ἂν ἐἴ τις λογιχόν τε xal νοῦ xal ἐπιστήμης δεχτιχὸν
tbv ἄνθρωπον εἶναι λέγοι, ἑχάτερον ἐφαρμόζων τού-
των τῶν ὀνομάτων τῷ ὑποχειμένῳ, χατὰ διάφορον
ἐπιθολήν τε xal ἔννοιαν, ἔπειτα παρά τινὸς τοιούτου
χαταχλευάξοιτο, διεξιόντος τὰ ὅμοια. "Ost εἰ δεχτι-
χὸς vou xal ἐπιστήμης ὁ ἄνθρωπος, λογιχὸς χατὰ
τοῦτο εἶναι οὐ δύνατα:, ἀλλὰ χαθὸ δεχτιχός ἐστιν ἐπι-
στήµης, τούτο µόνον ἔσται, τὸ δὲ ἕτερον οὐ χωρήσει
ἡ φύσις χαὶ πάλιν, εἰ λογικὸν ὀρίζῃ τὸν ἄνθρωπον,
οὐχέτι αὐτῷ τὸ δεχτιχὸν τοῦ νοῦ συγχωρήσεις.
Καθὸ γὰρ λογιχός ἐστιν, ἀμέτοχος διανοίας &vabzi-
χθῄσεται. El δὲ πρόδηλον ἐν τούτοις ἐστὶ παντὶ «b
γελοῖόν τε xal ἀνόητον, οὐδὲ ἐπ᾽ ἐχείνου πάντως ὰμ-
φἰθολον. ᾿Αναγνοὺς Υὰρ τοῦ διδασχάλου τὴν ῥῆσιν,
σχιὰν εὑρήσεις τὴν παιδιὰν τοῦ σοφίσµατος. Οὔτε γὰρ
ἐν τῷ χατὰ τὸν ἄνθρωπον ὑποδείγματι τὸ δεχτικὸν
τῆς ἐπιστίήμης ὑπὸ τον λόγου χωλύξται, f| ὑπὸ τοῦ
δεχτικοῦ τῆς διανοίας ὁ λόγος ' οὔτε τὸ ἁῑδιον τῆς
θείας ζωῆς, 7| τὸ ἄφθαρτον οὐ» ἔχει, ἐὰν ἄναρχον f,
Ἡ εἴπερ τὴν ἀφθαρσίαν τις αὐτῇ µαρτυρήσειε, τὸ
ἀνάρχως εἶναι ἀφαιρεθήσεται. ᾽Αλλ’ ὁ τῇ τέχνῃ τῆς
Quis in duo partitus divinam vitam vocibus sepa-
ratim significantibus semisectorum utrumque no-
minat, ita ut quemadmodum ài uni segmento hoc
inesset nomen, eidem alterum non esse dicat : hec
tum dialecticz;e subtilitas, vitam qu: est absque
principio corruptibilem esse dicere, et cum incor-
ruptibili quod principii est expers non considerari.
Similiter ac si quis quod ralionis est particeps,
menlis οἱ scientix capax, hominem esse diceret,
utruuique nomen subjecto accommodans secundum
differentem mentis conceptum et excogitationem,
deinde a nescio quo subsannaretur hac et similia
exponente. Quod si mentis et scientia capax hoino,
rationis particeps secundum idipsum esse non po-
lest, sed quatenus scienti: est pariiceps hoc so-
lum erit, allerum vero non admitte Datura ; et
rursus, si rationis participem definias hominem,
non amplius ipsum mentis esse capacem concedis:
qua enim rationis est particeps, intelligentiae expers -
demonstrabitur. Quod si planum est cuivis quod
in his est ridiculum et amens, neque in illo prorsus
erit ambiguum. Nam si doctoris dictionem legeris,
umbram invenies cavilli jocum. Neque enim in
exemplo de homine scientie capax a ratione pro-
hibetur, vel a mentis capaci ratio. Neque divinze
vite aternitas vel incorruptibile non habet, si
principii expers fuerit, vel si incorruptibilitatem
quis ipsi attribuerit, natera principio careute spo-
δ.αλεκτιχῆς ἀγχινοίας ἀναζητῶν τὴν ἀλίήθειαν, ix ᾳ liabitur. Sed dum dialectice solertig arte verita-
τῶν ἰδίων τῷ ἡμετέρῳ λόγῳ παρενθεὶς ἃ ἐθούλετο,
ἑαυτῷ μάχεται χαὶ ἑαυτὸν ἀνατρέπει, τῶν ἡμετέρων
οὐ προσαπτόµενος. Τὸ γὰρ παρ᾽ ἡμῶν οὐδὲν Tiv Exc-
pov, ἢ τὸ τὴν ἀνάρχως οὖσαν ζωὴν, ἀγέννητον δι
. ἐπινοίας ὀνομάξεσθαι, οὐχὶ Ὑίνεσθαι, καὶ τὴν εἰς τὸ
ἀδριστον προϊοῦσαν, τῇ τοῦ ἀφθάρτου σημαίνειν
προσηγορίᾳα, οὐ ποιεῖν ἄφθαρτον, ἀλλὰ σημµαίνειν οὗ-
σαν τοιαύτην ^ ὥστε τὸ μὲν ἀόριστον καθ) ἑχάτερον
εἶναι τὴν θείαν ζωὴν, τοῦ ὑποχειμένου ἴδιον εἶναι"
τὸ δὲ οὕτως 7| οὕτως τὰ ἐπιθεωροῦμενα τῷ ὕποχει-
µένῳ νοήματα λέγεσθαι, περὶ τὴν φωνἠν ἐστι µόνην
τὴν ἑνδειχτικὴν τοῦ σημαινοµένου νοήματος. "Ev
νόηµα περὶ τὴν θείαν ζωὴν, τὸ μὴ ἐξ αἰτίας αὐτὴν
εἶναι, τοῦτο ἡ τοῦ ἀγεννέτου λέξις ἑνδείχνυται * ἔτε-
pov νόηµα περὶ τὴν αὐτὴν ζωὴν τὸ ἀόριστον αὐτὴν
εἶναι xat ἀτελεύτητον, τοῦτο ἡ τοῦ ἀφθάρτου προσ-
ηγορία παρίστησιν, ὥστε τὸ μὲν ὑποχείμενον ἄναρχον
εἶναι χαὶ ἀτελεύτητον, ὅπερ ἐστὶν ὑπὲρ πᾶν ὄνομά τε
xai νόημα. Τὸ 65 µήτε ἐξ αἰτίας αὐτὸ εἶναι, μήτε
εἰς τὸ ἀνύπαρχτόν ποτε παρίστασθαι, ταῦτα διὰ τῆς
τῶν ὀνομάτων τούτων ἐπινοίας σηµαίνεται.
Τί τοίνυν ἐκ τῶν ἡμετέρων αὐτὸν πρὸς τὴν ἀνόητον
ταύτην παιδιὰν παρεχίνησεν, ὥστε πάλιν ἕπαναλαμ-
θάνοντα τὸ ἴσον εἰπεῖν τούτοις τοῖς ῥῆμασιν ; Ἔστι
γὰρ, χατὰ μὲν «b ἄναρχον, ἁγέννητος ὁμοῦ xaX ἄφθαρ-
τος χατὰ δὲ τὸ ἀτελεύτητου, ἄφθαρτος ὁμοῦ xal
γεννητός. Τοῦτο δὲ x&v μὴ map' ἡμῶν διευχρ.ντθῇ
τῷ }όγῳ, παντὶ πρόδηλόν ἐστι τῷ xaX ὁπωσοῦν δια-
νοίας µετέχοντι, ὅπως ἐστὶ χαταγέλαστόν τὲ καὶ ἀνόη-
tem exquirit, ex suis nostro sermoni quz voluit
interpositis, secum ipse pugnat, seque ipsum ever.
tit, nostra non attingens. Quod enim asserebamus;
non aliud crat, quam vilam principio carentem,
ingenitam per commentationem nominari, non gi-
gni, et quie in infinitum procedit, incorruptibilis
appellatione significare non incorruptibilem facere,
sed eam talem esse significare : quare quod quidem
infinita est ex utraque parte divina vita, hoc subjecti
est proprium; quod autem sic vel sic, qui in sub-
jecto conspiciuntur, notiones dicantur, hoc in sola
voce consistit qux notionem significatam indicat.
Una in divina vita notio est, quod ipsa non sit ex
causa, hanc autem ingeniti dictio demonstrat ;
altera noiio de eadem vita, quod ipsa sit infinita et
fine carcat, hanc autem incorruptibilis appellatio
reprzsentat : ita ut subjectum quidem principio et
fiue careat, quod est super oimnne nomen et notio-
nem, quod autem ipsum neque ex causa est, neque
ad id quod non est, unquam deveniet, hzc per
nominum horum commentationem significantur.
Quid igitur ex nostris ipsum ad liuuc amentem
et stullum jocum commovit, ul rursus resumens,
idem etiam dicat his verbis? Est eniin. secundum
quod caret principio ingenitus simul et incor-
ruptibilis; secundum vero quod finem non habet,
incorruptibilis simul et genitus. lloc autem, etsi
non a nobis sermone dijudicatum est, cuivis tamen
vel quocunque 1nodo mentis compoli perspicuum
4055
, S. GREGORII NYSSENI
-
1084
est, quomodo ridiculum est, et amentiz plenum, Α τον, μᾶλλον δὲ ἁἀσεθὲς xai κατάχριτον. "Q γὰρ λόγψ
imo vero impium et condemnandnm. Quo enim
sermone construit incorruptibilis conjugationem
eum eo quod est principii expers, eodem modo
omne pium et Deo decorum nomen habet ludibrio.
Non enim solum hzc duo in divina vita spectantur,
esse sine principio, et interitum non appetere,
sed etiam materie expers et irre nescius dicitur,
immutabilisque et incorporeus, inaspectabilis et
figura carens, vetusque el justus , et alie in-
numerabiles quz in divina vita netiones consi-
derantur, quarum quisque in seipsa secundum
peculiarem et separatam notitiam significativis
vocibus enuntiatur. Quovis igitur nomine quod
Deo decoram et convenientem opinionem significet,
l.cet juxta illam prodigiosam ab Eunornio excogi-
tatam cogitationem connectere : exempli gratia,
quod immateriale est, et quod ire expers, ambo
de divina vita dieuntur, sed non in eadem senten-
tia utrumque. Nam a materiali permistione Numen
purum esse, per immaterialis notionem cognovi-
mius. In eo vero quod ire est expers, alienatio
ab ire perturbatione significatur. Per hzc igitur,
ut est verisimile, curet Eunomius, eodemque modo
iu hzc dieta insultabit. Dicet enim pari nexu
absurditatem connectens : Si qua a materiali per-
mistione segregatus est, immaterialis dicitur, se-
cundum hoc non erit ire expers, et si quia non
iracundiam appetit, est ire exsors, non amplius
in eo potest quod est immateriale concedi, sed C
omni necessitate eo quod sit a materia purus,
immaterialis simul et iracundus demonstrabitur;
et qua in iram non incidit, non iracundus et 1πα-
terialis eodem modo invenietur : sic et in aliis
omnibus invenies. Et si placet, alteram conjuga-
tionem talem proponamus, quod immutabile est,
dico et incorporeum. Cum enim horum duorum
nominum utrumque secundum propriam et distin-
ctam significationem de divina vita dieatur, si-
militer et in his Eunomii sapientia construet ab-
surditatem. Si enim quod seniper eodem modo se
habet, voce immutabilis significatur, et incorporei
appellatio materia abstractam οἱ intellectualem
essentiam repriesentat, dicet profecto eadem in
his Eunomius, quod dissident et aliena sunt nul-
lamque inter se communiouem et societatem habent,
quie in his nominibus considerantur, notiones. In
eo enim quod numen eodem modo se habet, solum
immutabile erit et non incorporeum ; in intellectuali
vero et informi essentia, quod incorporeum est
κατασχευάξει τὴν τοῦ ἀφθάρτου πρὸς τὸ ἄναρχον συζν-
γίαν, τῷ αὑτῷ τρόπῳ παντὸς εὐσεθοῦς τε xal θεοπρε
:ποῦς καταπαίζει ὀνόματος. O59 γὰρ µόνον τὰ δύο ταῦτα
D
περὶ τηνθείαν θεωρεῖται ζωὴν, τὸ ἀνάρχως τε εἶναι, xaX
φθορὰν ut προσἰεσθαι, ἀλλὰ xal ἄΌλός τε xaX ἀόργητος'
λέγεται, ἄτρεπτός τε xal ἀσώματος, ἁόρατός τε xal
ἀσχημάτιστος, ἀληθής τε xal δίχαιος, χα) ἄλλα µυρία
περὶ τὴν θείαν ζωήν ἐστι νοήματα, ὧν ἕκαστον Eg' ἑαυ-
τοῦ xatá τινα ἰδιάζουσαν ἔννοιαν ταῖς σημαντιχαῖς
φωναῖς ἐξαγγέλλεται. Παντὶ τοίνυν ὀνόματι, τῷ σηµαν-
τιχῷ τῆς θεοπρεποῦς ὑπολήψεως , ἔξεστι συμπλέξαι
τὴν ἐπινοηθεῖσαν παρὰ τοῦ Εὐνομίου χατὰ τὸ ἀλλό-
χοτον συζυγίαν ΄ otov, τὸ ἄθλόν τε xal ἀόργητον, ἆμ-
φότερα λέγεται περὶ τὴν θείαν Quhv, &XX' οὗ χα-ὰ
τῆς αὐτῆς διανοίας ἑκάτερον. Τὸ μὲν γὰρ καθαρεύειν
ὑλιχῆς ἐπιμιξίας τὸ Θεῖον, διὰ τῆς ἀθχου Evvola;
ἑνοῄσαμεν. "Ev δὲ τῷ ἀοργήτῳ fj ἀλλοτρίωσις τοῦ. .
χατὰ τὴν ópytv πάθους σηµαίνεται. Ἐπιδραμεῖται
τοίνυν καὶ τούτοις, χατὰ τὸ εἰχὸς, ὁ Εὐνόμιος, xax τὸ
laov ἐν τοῖς εἰρημένοις ὀρχήσεται. Λέξει γὰρ χατὰ
τὸν αὐτὸν εἱἰρμὸν τὴν ἀτοπίαν συµπλέκων * El xa)
χεχώρισται τῆς ὑλιχῆς ἐπιμιξίας, ἄθλος λέγεται,
κατὰ τοῦτο οὐχ ἔσται ἀόργητος, χαὶ εἰ τῷ ph προσ-
ίεσθαι τὴν ὀργὴν ἐστιν ἀόργητος, οὐχέτι δυνατὺν ἐπ᾽
αὐτοῦ ὁμολογεῖσθαι τὸ ἄὔλον, ἀλλὰ χατὰ τᾶσαν ἀνάγ-
xn ἐν μὲν τῷ χαθαρεύειν ὕλης, ἄθλος ὁμοῦ καὶ ὁρ-
γίλος ἀναδειχθήσεται, ἐν δὲ τῷ τὴν ὀργῖν μὴ προσίε-
σθαι, ἀόογητός τε xal ὑλικὺς χατὰ ταὐτὸν εὑρεθήσε-
ται. οὕτως xai ἐπὶ τῶν ἄλλων εὑρέίσεις πάντων.
Καὶ εἰ δοχεῖ, προθῶμεν ἑτέραν συζυγίαν ὀνομάτων
τοιαύτην, τὸ ἄτρεπτον λέγω χαὶ τὸ ἀσώματον. Tov
γὰρ δύο τούτων ὀνομάτων ἑχατέρου χατὰ τὴν ἰδιάζου-
σαν ἔμφασιν ἐπὶ τῆς θείας λεγομένων ζωῆς, ὁμοίως
χαὶ ἐπ αὐτῶν fj τοῦ Εὐνομίον σοφία χατασχευάσει
τὴν ἁτοπίαν. El γὰρ τὸ ἀεὶ ὡσαύτως ἔχον τῇ φωνῇ
τοῦ ἀτρέπτου σηµαίνεται, xa τὸ νοερὸν τῆς οὐσίας,
ἡ τοῦ ἀσωμάτου προσηγορία παρἰστησιν. ἘἜρεῖ πάν»
τως τὰ αὐτὰ xo ἐπὶ τούτων ὁ Εὐνόμ'ος, ὅτι ἀσύμ-
θατά ἐστι χαὶ ἁλλότοια, καὶ ἀκοινωνέτως ἔχει πρὸς
ἄλληλα τὰ τοῖς ὀνόμασιν ἐνθεωρούμενα τούτοις vof.
pasa. Ἐν μὲν ΄γὰρ τῷ πάντοτε ὡσαύτως ἔχειν τὸ
θεῖον, µόνον ἄτρεπτον ἔσται xal οὐκ ἀσώματον' Ey
65 τῷ νοερῷ τε xal ἀειδεῖ τῆς οὐσίας, τὸ μὲν ἀσώμα-
τον ἔχε., τοῦ δὲ ἀτρέπτου χεχώρισται» ὥστε συµ-
θαΐνειν, ὅταν μὲν τὸ ἀναλλοίωτον ἐπὶ τῆς θείας θεω-
ρεῖται ζωῆς, μετὰ τοῦ ἀτρέπτου xal σῶμα αὐτὴν
εἶναι χατασχευάζεσθαι' ὅταν δὲ τὸ νοερὸν ἐξετάζη-
ται, ὁμοῦ t: ἀσώματον αὐτὴν εἵναι, xal τρεπτὶν
διορίςεσθαι.
habet, ab immutabili autem separatum est: ita ut cum quidem quod immutabile est in divina viia
consideratur, cum immutabili accidat ipsam etiam corpus esse astrui; cum vero intellectuale exqui-
ritur, sive quod a materia abstractum est, simul esse incorpoream et multabilem definiri,
Hec sunt Eunomii docta contra veritatem com-
menta. Quid enim opus est οπιπία persequentem
jn nugatoria garrulitate producere, siquidem in
omnibus similem hanc licet amentiam et rationis
defectum prsstrui observare? Etenim et quod ve-
rum, et quod justum, similiter inter se secundum
Ταῦτα τοῦ Εὐνομίου τὰ σοφὰ κατὰ τῆς ἀληθείας
εὑρήματα. Τί γὰρ δεῖ πᾶσιν ἑπεξιόντα παρατείνειν
£v ἀδολεσχίᾳ τὸν λόγον, Ἔστι γὰρ ὁμοίως ἐπὶ πάντων
τὴν ἁλοχίαν ταύτην χκατασχευαζοµένην θεάσασθαι"
xai γὰρ καὶ τὸ ἀληθινὸν xal τὸ δίχαιον ὁμοίως ἀλλή-
Ἆοις κατὰ την προλαθοῦσαν πλοχὴν µαχεσθήσεται.
hl
4055
. CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
1086.
"Αλλο γὰρ τῆς ἀληθείας, xal ἕτερον τοῦ δικαίου τὸ A przcedentem complexum pugnabunt. Aliud enim
σηµαινόµενον, ὥστε εἰπεῖν ἂν ἐκ τοῦ ἀχολούθου xal
περὶ τούτων Εὐνόμιον, τῷ μὲν δικαίῳ τὸ ἁληθὲς μὴ
παρεῖναι, τῇῃ δὲ ἀληθείᾳ λείπειν τὸ δίχαιον΄ xal
συµδαίνειν, ὅταν τὸ τῆς ἁδιχίας ἀλλότριον ἐπὶ τοῦ
Θεοῦ τις λογίζηται, δίχαιον xal φευδὲς εἶναι xb. θεῖον
χατὰ ταὐτὺν ἀποφαίνεσθαι. Ἐὰν δὲ τὴν πρὸς τὸ φεῦ-
δος αὑτοῦ ἁλλοτρίωσιν λογιξώμεθα, ἀληθὲς ἅμα xal
΄ἄδιχον χατασχευάξειν τὸ θεῖον. Οὕτως τὸ ἀόρατον,
οὕτως τὸ ἀσχημάτιστον. Ἐξέσται γὰρ διὰ τούτων
χατὰ τὴν ὁμοιότροπον προεχτεθεῖσι σοφίαν, μήτε ἑντῷ
ἀσχηματίστῳ τὸ ἀόρατον εἶναι λέγειν, μήτε ἐν τῷ
ἁαράτῳ λέγειν τὸ ἀσχημάτιστον. ᾽Αλλὰ τῷ μὲν Xo-
pá* συμπλέβει τὸ σχημα, ὁρατὸν δὲ διὰ τῆς ἆνα-
στροφῆς χατασχευάσει τὸ ἀσχημάτιστον. Ταῦτα καὶ
ἐπὶ τούτων εἰπὼν, ἃ περὶ τοῦ ἀφθάρτου τε χαὶ ἀνάρ-
you ἑτεχνολόγησεν, ὅτι, "Ozav τὸ ἀσύνθετον τῆς θείας
ζωῆς λογικώμεθα, ἀσχημάτιστον μὲν αὐτὴν ὁμολογοῦ-
μεν, οὗ μὴν xat ἀόρατον. Καὶ ὅταν περὶ τοῦ pij δύνα-
σθαι σωματιχοῖς ὀφθαλμοῖς τὸν θεὺν ἰδεῖν ἐννοήσωμεν,
«b ἀόρατον αὐτῷ σνυγχωρῄσαντες, τὸ ἔδω σχήματος
εἶναι οὗ συνθησόµεθα. El δὲ ταῦτα χαταγέλαστα πᾶ-
σιν ὁμοίως δοχεῖ xal ἀνόητα, πολὺ μᾶλλον ἑκείνων
εν ἀτοπίαν à νοῦν ἔχων χαταφηφίσεται, ὅθεν ὀρμη:
θεὶς ὁ λόγος ἐπὶ ταῦτα δι ἀχολούθου thv ἁτοπίαν
pof] ya yev. Αλλ' ἐπιλαμθάνεται τῆς τοῦ διδασχάλου
φωνῆς, ὡς οὗ δξόντως Ev τῷ ἀτελευτήτῳ θεωρούσης
«5 ἄφθαρτον, xaX ἐν τῷ ἀφθάρτῳ νοούσης τὸ ἀτελεύ-
τητον. Οὐχοῦν τὸ παραπλήσιον τῇ ἀγχινοίᾳ τοῦ E5-
νοµίου καὶ ἡμεῖς γελοιάσωµεν. Ἐξετάσωμεν γὰρ τὴν σ
- ποιαύτην αὐτοῦ γνώμην περὶ τῶν ὀνομάτων τούτων,
Ἶτις ἐστίν.
"A4do τι φησὶ τῷ σημαινομένῳ τὺ ἀτεεύτη-
tox εἶναι παρὰ τὸ ἄρθαρτον, f) ἓν τὰ δύο συνθή-
σεται. 'AAA' el μὲν &y áuzócepa «1ἐγοι,τῷ ἡμετέρῳ
συγαγορεύσει.όγῳ.Εἰ δὲ ἄ.1.Ίο «ησὶ τοῦ ἀφθάρτου
εἶναι xal ἔτερον τοῦ ἀτελευτήτου τὸ σηµαινόµενον
ἀγάγκη πᾶσα ἐπὶ τῶν d AAorploc ἑχόγτων πρὸς áA-
Jnla, μὴ τὸ αὐτὸ εἶναι κατὰ τὴν δύναμιν τῷ ἑτέρῳ
τὸ ἔτερογ. Οὐχοῦν εἰ ἆ 11η τοῦ ἁφθάρτου ἡ ἔνγοια,
καὶ τοῦ ἁτεευτήτου πή.ιν ἑτέρα, xal ἔστι τούτων
ἑχάτερον ὅπερ οὐκ ἔστι τὸ ἕτερον" οὔτε τὸ ἄρθαρτον
ἀτελεύτητον εἶναι δώσει, οὔτε ἀτε.1εύτητον ἄφθαρ-
τον" ἀ.1.1ὰ «θαρτὸν μὲν ἔσται τὸ ἀτε.λεὐτητον , τὲ-
Jevtntór δὲ τὸ ἄφθαρτον. ᾽Αλλὰ παραιτοῦμαι τοὺς
ἐντυγχάνοντας, μὴ xa ἡμῶντρέφαιτὴν Ent τῷ γελοίῳ
χατάγνωσιν. Ταῦτα γὰρ ἡμεῖς πρὸς τὸν γελοιαστὴν ὑπ'
ἀνάγχης ἑπαίξαμεν, ἵνα δ.ὰ τῆς ὁμοίας παιδιᾶς την
µειραχιώδη τοῦ σοφίσµατος αὐτοῦ πλοχὴν διαλύσωμεν.
Ἁλλ' εἰ μὴ βαρύτε xal ὀχληρὸν τοῖς ἐντυγχάνουσι φαί-
νοιτο, οὐκ ἄχαιρον ἂν εἴη πάλιν ἐπὶ λέξεως ἐχθέσθαι
τοῦ Εὐνομίου τὰ ῥήματα. El κατὰ τὸ ἀτεἰεύτητο»,
φησὶ, τῆς ζωῆς µόνον ἐσεὶν ἄφθαρτος, καὶ κατὰ τὸ
ἄναρχον µόνον ἀγέγγητος,καθὸ uil ἐστιν ἄρθαρτος,
φθαρτὸς ἔσται ' καὶ xa0ó uil ἐστιν ἀγέγγητος, yer-
νητὲς ἔσται. Καὶ ἐπαναλαθὼν τὸ αὐτὸ πάλιν, φησἰν'
veritatis, et aliud justi significatum, ita ut Euno-
mius ex consequentia eliam de his dicat, justo
quidem verum non adesse, a veritate autem abesse
justum; et contingere, ut cum quod ab injustitia
est alienum, in beo quis cogitat, justum el men-
dacem Deum esse eodem niodo pronuntiet. Si vero
a mendacio alienationem ejus ratiocinemur, verum
simul et injustum Deum astruamus. Sic invisibile,
sic quod figure est expers. Licebit enim per hze
secundum similem his qua prius exposita sunt,
sapientiam dicere, neque ei quod figura caret,
invisibile inesse; neque visibili quod figura caret.
Sed quidem in invisibili figuram complectetur,
visibile autem per ejusmodi inversionein, quod
Bgurae est expers, construet, Ilxec etiam de bis
cum dixerit, qux» de incorruptibili οἱ principio
carente excogitavit, Quod, quendo divine vike
quod est inconcretum ratione contemplamur, ipsam
figurze expertem confitemur, non item inaspecta-
bilem. Et cum cogitabimus neminem Deum cor-
poreis oculis videre posse, invisibile ci concedentes,
extra figuram esse non consentiemus. Quod si hac
omnibus ridicula videntur similiter οἱ a mente et
ratione. devia et aliena, niulto. magis illorum ab-
surditatem, qui mente valet, suo suffragio condem-
nabit, unde incitata oratio ad lizc per consecutionem
absurditatem adduxit. Sed doctoris vocem mor-
dicus earpit, quod non convenienter in eo quod
fine caret spectet quod est incorruptibile; et in
Mcorruptibili non recte intelligat quod infinitum
est. Ergo quod non absimile est ab Eunomii so-
lertia, nos etiam riserimus. Examinemus enim
ipsius sententiam de his nominibus, quz talis est.
Aliud quid inquit per significatum infinitum esse,
aliud incorruptibile, vel unum ambo hec esse fate-
bi:ur. Sed δὲ unum ambo dicat, nostro sermoni asti-
pulabitur; si autem alterum dicit esse incorrupti-
bilis, et alierum infiniti significatum, necessarium
est omnino in his que diversa sunt. inter se, non
idem esse secundum potentiam cum altera alterum.
Ergo si alia incorruptibilis notio, et fine carentis
rursus alia, et horum est utrumque quod non est
allerum ; neque incorruplibile dobit esse quod fine
p caret, neque quod est finis expers incorruptibile :
sed corruptibile quidem erit quod finem non liabet,
et finem habens quod est incorruptibile. Sed lectores
deprecor ne nos ob isthaec ridenda condemnent :
h:ec enim nos adversus irrisoremw pra necessitate
lusimus, ut per similem lusum, juvenilem ejus
sophismatis nexum dissolvamus. Sed si non le-
gentibus grave et molestum videatur, haud fuerit
intempestivum, iterum ad verbum exponere Euno-
mii dicta. Si, inquit, qua vite finis est. expers,
solum δεί incorruptibilis, et qua principio caret,
solum est ingenitus, quatenus non est. incorrupti-
bilis, corruptibilis erit, et quatenus non est inge-
mitus, genitus erit. Et postquam idem resumpsit,
rurgug inquit ; Erit. igitur, quatenus. est. principi
N
4087 ) e
S. GREGORII NYSSENI
1083
ετεσνε, ingenitis. simul el corruptibilis ; per id vero Α Ἔσται ἄρα κατὰ μὲν τὸ ἄγαρχον, ἆ] ἔγγητος
quod [ine carel incorruptibilis simul et genitus. Nam
qui inepte et importune supervacua interserit,
utpote quz nihilo plus ad sermonis przstructio-
fem conferunt, prztereo. Sed nostrorum sermo-
num sententiam, ex quibus hic ipse apposuit,
cuivis puto facile esse intelligere, quod nullam
habent communionem cum ea accusatione qua
contra nos ab ipso prestructa est; incorruptibilem
enim, et ingenitum. Deum universorum dicimus,
ail magister, secundum diversos mentis conceptus
bis nominibus utentes. Nam in eo, inquit, quod
omnem circumsceriptionem saculorum exsuperet,
secundum omnera distantiam temporalis extensio-
nis, sive quod est a principio, sive quod deiuceps
sequitur, ratiocinemur, quod secundum utramque
notionem «ίση vitz inflnitumque εἰ incircum-
scriptum est, hoc quidem incorruptibilitatis, illud
vero ingeniti nomine -significamus. Iste vero ait
nos docere quod illud quod principio caret, est
essentia; et quod finem non babet rursus est
essenlia, quasi duo segmenta essentiarum ος con-
trario dicta a nobis conferantur. Atque ita quod
absurdum est conficit, sua ipsius ponens, et cum
$uis congressus, et a seipso compositas cogita-
tiones ad absurdum conmpellens, nihil nostrorum
altingit, Quod enim ait Deum incorruptibilem esse,
secundum id solum quo finem non liabet, hujus
est, non nostrum. Eodem pacto et incorruptibi-
lem, principii exsortem non esse, ejusdem solertiz ϱ
commentum «cest, que quod non inest ad essentiz
rationem redigit. Nos cnim nihil corum qua non
insunt, essentiam esse definimus. Atqui Deo non
inest neque ad interitum vitam desinere, neque
a generatione esse incipere. Quod quidem per hxc
duo nomina incorruptibilitatis scilicet ct ingeniti
expriinitur. Ilic autem suas nugas cum nostris de-
cretis. divulgans, seipsum diffamare per accusa-
lionem contra nos institulam non intelligit. Qui
enim essentiam ἀγεννησίαν esse definit, in tantam
per conseculionem absurditatem evadet, quantam
nostris decretis inurit. Aliud enim principii, et
aliud finis nomen secundum rerum intellectarum
distinctricem significationem, siquidem unius ho-
rum privationem, si quis essentiam esse darct,
ex dimidia parte sui ipsius vitam soli principio
carenti subsistentem supponeret, ad id vero quod
finem non habet, ΠΟΛ amplius per naturam se
extrendentem, siquidem natura, ingeniti ratio pu-
tiretur, Quod si utraque essentias esse quis coge-
1et, omnino necessarium esset, secundum traditam
ab Eunomio definitionem, utrumque nomen secun-
dum iünpositam significationem, et in essentiie
ratione esse habere, tantum illud exsistens, quan-
tum aignificantia appellationis demonstrat : οἱ sic
valida fiet Eunomii ratio, quia neque quod princi-
pii expers est, habet id quod fine caret, neque
quod finem non habet, continerct id quod prin-
D à
ὁμοῦ xal φθαρτὸς, κατὰ δὲ τὸ ἁἀτε.εύσητον , ᾱ-
φθαρτος ὁμοῦ καὶ γενγητός. Τὰς γὰρ ἁχαίρους Ev.
τῷ µέσῳ τῶν περιττῶν παρενθήχας ὡς οὐδὲν πλέον
εἰς τὴν τοῦ λόγου χατασχευὴν συντελούσας παρίημι.
Αλλὰ τὴν μὲν διάνιιλν τῶν ἡμετέρων λόγων, ἀφ᾽ ὧν
αὐτὸς οὗτος παρέθετο, παντὶ ῥάδιον οἶμαι χατανοῆσαι,
ὡς οὐδεμίαν ἔχουσαν. χοινωνίαν πρὸς την χατασγχευα-
σθεῖσαν αὐτῷ καθ) ἡμῶν χατηγορίαν. "Αθαρτον
γὰρ xaX ἀγέννητον τὸν θεὸν τῶν ὅλων λέγομεν, φπγοὶν
ὁ διδάσκαλος, χατὰ διαφόρους ἐπιδολὰς τοῖς ὀνόμασι
τούτοις χρώμενοι. Τὸ γὰρ ὑπερεχπίπτειν αὐτὴν,
φησὶ, τῆς τῶν αἰώνων περιγραφῆς χατὰλ πᾶν διά-
στηµα τῆς χρονικῆς παρατάσεως, εἴτε τὸ ἑξαρχῆς,
εἴτε τὸ ἐφεξῆς λογιζόµεθα, τὸ καθ ἑκατέραν ἕννοιαν
B τῆς ἀῑδίου ζωῆς ἀόριστόν τε xat ἀπερίγραπτον, τὸ
μὲν τῷ τῆς ἀφθαρσίας ὀνόματι, τὸ δὲ τῷ τῆς ἆγεννη-
σίας διασηµαίνηµεν. Οὑτοσὶ δέ φησι λέγειν ἡμᾶς ὅτι
τὸ ἄναρχον οὐσία ἐστὶ, xxl ἀτελεύτητον οὐσία πάλιν
ἐστιν, ὡς δύο τμήματα οὐσιῶν χατὰ τὸ ἐναντίον λεγό-
µενα παρ) ἡμῶν συµθάλλεσθαι. Καὶ οὕτω χατασχενά-
ζει τὸ ἄτοπον, τὰ ἑαυτοῦ τιθεὶς, xal τοῖς ἑαυτοῦ
συμπλεχόμµενος, xai τὰς παρ) ἑαυτοῦ συντεθείσας
διανοίας ἐξωθῶν εἰς τὸ ἄτοπον, χατ οὐδὲν δὲ τῶν
ἡμετέρων προσάπτεται. Τὸ γὰρ χατὰ τὸ ἀτελεύ-
τττον τῆς ζωῆς µόνον τὸν θΘεὸν ἄφθαρτον εἶναι,
τούτου ἔστὶ, xol οὐχ ἡμέτερον. Ὡσαύτως χαὶ «bv
ἄφθαρτον, ἄναρχον μὴ εἶναι, τῆς αὐτῃῆς ἀγχινοίας τὸ
εὖρημα, τῆς τὸ μὴ προσὺν εἰς τὸν τῆς οὐσίας λόγον
χατατασσούσης. Ἡμεῖς γὰρ οὐδὲν τῶν pj προσόντων
οὐσίαν εἶναι διοριζόµεθα. Ob πρόσεστι δὲ τῷ θεῷ, οὔ-
τε 10 εἰς φθορὰν τὴν ζωὴν χαταλτξαι, οὔτε τὸ ἀπὸ
γεννήσεως τὸ εἶναι ἄρξασθαι. Ὅπερ διὰ τῶν δύο τού-
των ὀνομάτων τῆς τε ἀφθαρσίας καὶ τῆς ἁγεννησίας
παρίσταται. 'O δὲ τὸν ἴδιον λτρου τοῖς ἡμετέροις
δύγµασιν ἐπιθρυλλήσας, ἑαυτὸν στηλιτεύων διὰ τῆς
χχτηγορίας τῆς xa0' ἡμῶν οὐ συνίησιν. Ὁ γὰρ οὐ-
σίαν τὴν ἀγεννησίαν εἶναι δ.οριζόµενας, εἰς τοσαύτην
κατὰ τὸ ἀκόλουθον ctv ἁτοπίαν ἐκθήσεται, ἣν τοῖς
Ἠ αετέροις δόγμασιν ἐπιφέρει. "AXX0 γὰρ τη: ἀρχῆς,
xai ἄλλο τοῦ τέλους χατὰ τὴν διαστηματικΏν παρά-
στασιν νοουµένων, εἰ μὲν τὴν ἑνὸς τούτων στέρτσυ
οὐσίαν τις εἶναι δοίη, ἐξ ἡμισείας αὐτοῦ τὶν ζωὴν
ὑποστῆσει uóvt τῷ ἀνάρχῳ ὑφεστῶσαν , πρὸς δὲ τὸ
λεύτττον , οὐχέτι διὰ τῆς φύσεως ἐπεχτείνουσαν,
εἴπερ quot; dj ἁἀγεννησία νοµίζοιτο. El δὲ ἀμφότερά
τις οὐσίαν εἶναι βιάζοιτο, ἀνάγχιπ πᾶσα χατὰ τὸν
ἀποδοθέντα τοῦ Εὐνομίου λόγον ἑχάτερον τῶν ὀνομά-
των κατὰ τὴν ἐγχειμένην ἔμφασιν xal ἓν τῷ τῆς οὐ-
σίας λόγῳ τὸ εἶναι ἔχειν, τοσοῦτον ὑπάρχον µόνον,
ὅσον ἡ σημασία τῆς προσηγορίας ἑνδείχνυται: xal
οὕτως ἰσχυρὸς ὁ τοῦ Εὐνομίου λόγος γενήατται, οὔτε
τοῦ ἀνάρχου τὸ ἀτελεύτητον ἔχοντος, οὔτε τοῦ άτελευ»
τήτου τὸ ἄναρχον. Ἐπειδὴ χατὰ τὸν λόγον αὐτοῦ xal
οὐσία τῶν εἰρημένων ἑἐστὶν ἑκάτερον, xal ἀμίχτως τὰ
δύο ταῖς ἐννοίαις ἔχει προσάλληλα, xaX οὔτε ἡ ἀρχὴ πρὸς
τὸ τέλος τὸν αὐτὸν ἔχει λόγον, οὔτε τὰ ἀναιορετιχὰ τοῦ-
των ὀνόματα προσάλληλα ταῖς σηµασίαις συμφέρεται.
cipii-est expers. Quoniam secundum ejus rationem corum quae dicta. sunt, utrumque est essentia, ct
1080
CONTRA EUNOMIUM, LIB. XII.
1090
duo hec inter se mutuis netionibus nom permiscentur, neque principium cum fine eamdem
rationem habet, nejue que hzc vim auferendi habent nomina, inter se significantiis compo-
uuntur.
Ὡς 8 ἂν καὶ αὐτὸς ἐπιγνοίη τὸν ἴδιον λῆρον, £x Α — Ut autem suas ipse nugas agnoscat, ex illius
76 παρ) Exslvou ῥηθέντων ἔσται ὁ ἔλεγχος. Aévet
γὰρ τοῖς ἡμετέροις μαχόμενος, ὅτι ὁ θεὸς χαὶ κατὰ
τὸ ἀτελεύτητόν ἐστιν ἀγέννητος , καὶ χατὰ τὸ ἁγέν-
νητον ἀτελεύτητος, ὡς μιᾶς τῶν ὀνομάτων ἐν ἑχατέ-
ροις οὕσης ἐμφάσεως. El τοίνυν χα) χατὰ τὸ ἀτελεύ-
σητόν ἔττιν ἀγέννητος, χαὶ ταὐτόν ἐστι κατὰ xb ση-
µαινόµενον τὸ ἀτελεύτητόν τε χαὶ ἀγέννητον, ἀτελεύ -
τητον δὲ xal τὸν Υἱὸν εἶναι συντίθεται, ἀγέννητον ἐκ
της ἀγολουθίας ταύτης xal τὸν Υἱὸν κατ ἀνάγχην
συνθῄόεται, εἴπερ ταὺτόν ἔστι, καθὼς εἴρηχε, τῷ
ἀνάρχῳ τὸ ἀτελεύτητον. Ὡς γὰρ ἓν τῷ ἁγεννήτῳ βλέ-
πει τὸ ἀτελεύτητον, οὕτως ὁμολογεῖ νενοηχέναι χαὶ
ἐν τῷ ἁἀτελευτήτῳ τὸ ἄναρχο». Οὐ Υὰρ ἂν ἐν τῷ ἴσῳ
ti,» τῶν ὀνομάτων ἀναστροφὴν ἐπυιῆσατο. ᾽Λλλλὰ φύ-
ctt χαὶ οὗ παραθέσει τῶν αἰώνων, φησὶν, ὁ θεός
ἐστιν ἀγέννητος. Tl; 65 ὁ περὶ τούτων μαχόμενος,
τὸ μὴ φύσει τὸν θεὺν mày εἶναι ὃ τι χαὶ λέγεται;
Καὶ γὰρ χαὶ δίχαἰον, καὶ δυνατὸν, χαὶ Πατέρα, xai
ἄφθαρτον, οὔτε τῇ πρὺς τοὺς αἰῶνας παραθέσει λέγο-
μεν τὸν θ:ὸν εἶναι, οὔτε τῇ πρὸς ἕτερόν τι τῶν ὄντων
ἀναφορᾶ, ἀλλὰ περὶ αὐτὺ τὸ ὑποχείμενον, 6. τί ποτε
χατὰ τὴν φύσιν ἐστὶν, πᾶσαν εὐσεδῃ θεωροῦμεν ὑπόὸ-
ληψφιν ὡς εἴγε xa0* ὑπόθεσιν μήτε αἰὼν, µέτε τι
ἄλλο τῶν χατὰ τὴν χτίσιν νοουµένων δεδημιούργττο,
οὐδὲν ἅττον ἣν ἂν ὁ θεὸς, ὅπερ νῦν εἶναι πεπίστευ-
ται, οὐδὲν τῶν αἰώνων εἰς τὸ γενέσθαι ὅ ἔστι, προσ-
δεύµενος. ᾽λλλ’ οὐχ ἐπείσακτον, φησιν, οὐδὲ σὐνθε-
τον, οὐδὲ διάφορον ἔχει ζωήν. Λὐτὸς γάρ ἐστιν ἡ ἀῑδιος
ζωὴ, χατ᾽ αὐτὴν τὴν Cut» ἀθάνατος, κατ αὐτὴν τὴν
ἀθανασίαν ἄφθαρτος. Ταῦτα xai περὶ τοῦ Μηνογε- C
νοῦς µεμαθέχαμεν, xa ὁ ἀντιλέγων ox ἔστιν, cl
μή τις ἄρα ταῖς Ἰωάννου φωναῖς ἐκ τοῦ προφανοῦς
δ.αμάγοιτο. Οὔτε γὰρ ἔπεισήχθη τῷ Υἱῷ ἡ ζωή.
Εγὼ γάρ εἶμι, φησὶν, ἡ ζωή, Οὔτε σύνθετος αὐτοῦ ἡ
ζωὴ, οὔτε δ.άφορας, ἀλλὰ κατὰ ταύτην τὴν ζωήν
ἐστιν ἀθάνατος. Τίνι γὰρ ἄν τις ἄλλῳ τὸ ἀθάνατον
πλὴν Ev ζωῇ θεωρήσειε; Kat χατ᾽ αὐτὴν τὴν ἆθανα-
σίαν, ὤφθαρτος. Τὸ γὰρ θανάτου χρεΐττον, καὶ φθο-
ρᾶς πάντως ἐστιν ἀνεπίδεχτον. Μέχρι τούτου καὶ ὁ
Ἠμέτερος ἔπεται λόγος.
morte potentior, atque prorsus interitus omnis est
Tí» δὲ συγγεγραμμένον τοῖς εἰρημένοις γρίφο»,
ἑρμηνεύοντες οἱ τῇ Προυνίχου σοφίᾳ ἐγγυμνασθέντες'
ἐξ ἑχείνης γὰρ δοχεῖ poc. τῆς παρασχευῖς τὰ εἱρη-
μένα προξνηνοχέναι. Τί γάρ φτσιν; "Avapyoc ὧν
ἀνάρχως, ἀγέννητός ἐστιν ἁγενγήτως, ἁτε.εύτη-
tóc ἐστιν ἁτελευτήτως, οὔτε καθ) ἕτερογ, οὔτε
δι ἕτερον, οὔτε πρὺς ἕτερον «Ίεγόμεγον. Ὁ γὰρ
κεχαθαρµένος τὴν ἀχοὴν, xai διορατιχὸς τὴν διάνοιαν,
olóz xal πρὸ τῶν ἐμῶν λόγων, ὅτι πλὴν τοῦ πατάγου
τῶν ὀνομάτων, ἃ τῇ ἀλλοχότῳ αὐτῶν συμπλοχῇ κατε-
κρότησεν, οὐδὲν ἴχνος ἐπιστημονιχΏς διανοίας ἐν τοῖς
εἰρημένοις εὑρίσχεται. Ei δὲ ἄρα τις χαὶ σχιὰ νοήµα-
τος, τῷ ψόφῳ τῶν ῥημάτων ἑνευρεθείη, Ἡ ἀσεθὶς τὸ
*' Joan. xi, 25.
dictis erit. refutatio; dicit enim nostris pugnans,
quod Deus εἰ secundum id quod fine caret est in-
genitus, οἱ secunduin. quod ingenitum est, est flnis
expers, ac si utriusque nominis esset uua signifi-
catio. Si igitur et secundum id quod finem non
habet est ingenitus, et idem secundum significatuin
τὺ ἀτελεύτητον (quod finem non habet ,) et ἀγέννητον
(quod est ingenitum,) Filium autem etiam ἀτελεύτη-
τον finem non habere assentitur, ex hac consequendi
necessitate etiam Filium ingenitum esse necessario
confitebitur, siquidem idem est, sicut dixit, (inem
non habere, cum eo quod est principio carere. Ut
enim in ingenito videt quod fluem non habet, sic
confitetur in eo quod finem habet. intellexisse, id
D quod principii est expers , non enim in zquali no-
minum conversionem fecisset. Sed natura , inquit,
et non szculorum appositione Deus est ingenitus.
Quis de eo contendat , Deum non natura id omne
esse quod etiam dicitur ? Etenim et justum , et po-
tentem , et Patrem, et incorruptibilem ; neque sz-
culorum appositione Deum esse dicimus, neque
cum altero eorum qua sunt relatione ; sed in ipso
subjecto , quidquid tandem secundum naturam est ,
omnem piani opinionem contemplamur : ut si ex
suppositione neque szculum, neque aliud quid-
quam eorum, quie secundum creationem intelli-
guntur, esset conditum, niliilominus esset Deus
quod nunc esse creditum est , niliil ut sit quod est
seculis indigens. Sed ait neque adventitiam, ne-
que compositam , neque differentem habere vitam.
Ipse enim est zeterna vita, secundum ipsam vitam
immortalis, seeundum immortalitatem incorrupti-
bilis. Hzc etiam de Unigenito didicimus. Nec est
qui contradicat ; nisi Joannis vocibus ex propatulo
repugnet. Neque enim Filio vita aliunde ascita est.
Ego enim sum, inquit, vita **. Meque ejus vita
composita, neque differens, sed secundum hanc
vitam est immortalis. In quo enim alio quod im-
mortale est, pra:terquam in vila, contemplaretur ? Et
secunduui ipsam immortalitatem incorruptibilis et
expers. llactenus sermo noster diclis assentitur.
Ascriptum autem in sequentibus griphum inter-
pretentur, qui in Prunici sapientia sunt exercitati :
οκ illo enim apparatu mibi videtur quz dicta sunt
protulisse. Quid enim ait ? Cum sit principii expers
sine principio, ingenitus est ingenue, interminatus
interminate, quod neque secundum alterum , neque
propter allerum , neque ad alterum diciiur. Qui
aurem purgatam babet, οἱ intelligentia est solers
ac perspicax , autequam quidquam dixerim, novit
preter verborum strepitum, quz monsiroso ipso-
rum complexu crepuit , nullum scientiam gigpentis
intelligenti: vestigium in his dictis inveniri. Quod
si aliqua notionis umbra ia hoc verborum strepitu
1091
S. GREGORII NYSSENI
4992
inventa fuerit, vel quod inventum fuerit , omnino Α εὑρεθὲν ἔσται πάντως, 1 χαταγέλαστον. Ti γὰρ νοῶν
impium erit, vel ridiculum. Quid enim intelligens
hoc dicis? dic "mihi. Quod principii expers sine
finc est, et line carens absque principio. Λη idem
putas esse principium cum fine ?* Et de uno sensu
duas voces positas esse, ut Petri et Simonis ap-
pellationes unum quoddam subjectum declarant,
Aujusque gratia quemadmodum principium cum
fine idem esse putas, sic copulans ad unam signi-
ficantiam duas voces lorum utrumque tollentes ,
finem dico et principium, ex converso intelligens
idem esse cuin principii experte, id quod fine ca-
ret , duas voces confusas inter se unam fecisti. At-
que hzc tibi nominum vult commistio , cum dicis
ingenitum esse sine fine, et fine carens ingenite.
Quomodo in his dictis non advertisti, quod im-
piuin est simul et quod ridiculum ? Si enim ex
aquo per hanc novam mistionem nominum fit in-
versio , ila ul ingenitum sit interminate sive sine
fine ingenitum, et interminalum sive fine carens
sit ingenite interminatum sive fiue carens, omnino
necesse est omne inlerminatum non aliter esse nisi
ingenite fuerit. Et sic tibi invenitur, o amicissime,
pervulgata et multum trita ἀγεννησία, quiz solo
tuo judicio Patris essentiam notat cl exprimit,
comniunis facta cum oimnnibus quz interitu carent ,
οἱ omnia faciens Patri consubstantialia , propterea
quod omnibus similiter appareat , quibus p.r iin-
mortalitatem vita in infinitum procedit, archan-
gelis, angelis, humanis animis: fortasse etiam
ipsi potestati qua defecit, diabolo et daemonibus.
Si euim interininatum sive fine carens, οἱ incor-
τοῦτο λέγεις» Εἰπέ µοι. "Οτι ἄναρχός ἔστιν ἆτελευ
τέτὼς, xal ἀτελεύτητος ἀνάρχως. "Apa ταὺτὸν oitt
την ἀρχὴν εἶναι τῷ τέλει; Καὶ xa0' ἑνὸς χεῖσθαι
νοήματος τὰς δύο φωνὰς, ὡς Πέτρου xai Σίμωνος αἱ
προσηγορίαι £v τι τὸ ὑποχείμενον δι ἑαυτῶν δηλοῦσι,
καὶ τούτου χάριν ὥσπερ τὶν &pyhv τῷ τέλει ταὺτὸν
εἶναι νομίζεις, οὕτως συνάψας πρὸς µίαν σηµασίαν
τὰς δύο φωνὰς τὰς ἑχατέρου τούτων ἀναιρετιχάς, τοῦ
τέλους λέγω χαὶ τῖς ἀρχῖς, &x τοῦ ἀντιστρόφου νοῄσας
τῷ ἀνάρχῳ ταὺτὸν εἶναι τὸ ἀτελεύτητον, µίαν τὰς
δύο φωνὰς συγχύσας ἀλλήλαις ἐποίτῃσας. Kal τοῦτό
σοι βούλεται τῶν ὀνομάτων dj µίξις, £v τῷ λέγειν
ἀγέννητον εἶναι ἀτελευτήτως, xal ἀτελεύτητον ἆγεν-
νήτως. Καὶ πῶς οὐκ εἶδες τὸ ἀσεθὲς Ev τοῖς λεγοµένοις
ἅμα xai χαταχέἐλαστον; El γὰρ ix τοῦ ἴσου γίνε-
ται διὰ τῆς χαινῆς ταύτης µίξεως fj τῶν ὀνομά-
των ἀναστροφὴ, ὡς τὸ ἀγέννητον ἀἁτελευτίτως
εἶναι ἀγέννητον, xal «b ἀτελεύτητον ἁγεννήτως
εἶναι ἀτελεύτητον, ἀνάγκη πᾶσα ἀτελεύτητον ui
ἄλλως εἶναι, εἰ μὴ ἁἀγεννήτως εἴη. Καὶ οὕτως εὖ-
ρίσχεταί σοι, ὦ φἰλτατε, fj πολυθρύλλητος ἁγεννη-
σία, ἢ µόνη χατὰ σὲ τοῦ Πατρὸς τὴν οὐσίαν χαρα-
χτγρίτουσα, χοινοποιουµένη πρὸς πᾶν τὸ ἀθάνατον,
χαὶ πάντα πο.οῦσα τῷ Πατρὶ ὁμοούσια , διὰ τὸ πᾶσιν
ὁμοίως ἐμφαίνεσθαι, οἷς διὰ της ἀθανασίας πρόεισο
ἡ ζωὴ πρὸς τὸ ἄπειρον, ἀρχαγγέλοις, ἀγγέλοις, à»
θρωπίναις φυχαῖς' τάχα δὲ καὶ αὐτῇ τῇ ἀποστατιχὴ
δυνάµει, τῷ διαθόλῳ τε χαὶ τοῖς δαίµοσιν. El γὰρ 5b
ἀτελεύξητόν τε xai ἄφθαρτον ἁγεννήτως χατὰ c
σὸν λόγον πάντως icti, παντὶ τῷ ἁτελευτήτῳ α
xat ἀφθάρτῳ συνθεωρεῖσθαι πάντως χρὴ τὸ ἁγέννττο,
ruptibile, ingenite, ut tu loqueris, plane est, in omui interminato et incorruptibili omnino oportet
ingenitum considerari.
In liec inciduntet revolvuntur absurda, qui prius-
quam didicerint qua discere decet, per qua docere
aggrediuntur suam inscitiam publicantes. Si etiam
aliquam dijudicandi scientiam haberet, non ignora-
rel sensum peculiariter reconditum in eo quod
principii est expers et quod fine caret. Et quod
quidem interminatum sive fine carens comuiune
est omnium qu:xcunque credita sunt posse vitam in
infinitum protendere; principii vero expera solius
est qui absque causa est. Quomodo igitur quod
omnium commune est, axquivalere illi licet existi-
mare, quod solius Dei, nempe przcipua quadam
: ratione esse ab omnibus creditum est, ila ut per
hoc vel ingenitum commune faciat omnibus immor-
talitatis participibus, vel nihil immortale esse con-
cedat, siquidem solius est flne carentis ingenite
esse, et conlra, si solius est fine carentis ingenite
esse ? sic enim existimarentur interminatla omnia
esse ingenita. Sed hzc omittantur, et ejus convi-
tiandi consuetudo quam in sua dicta infudit, cum
his silentio involvatur. Λά lectionein consequentem
pergamus.
Fortasse autem mihi videlur praclare habere
etiam plurima qua deinceps sequuntur inexcussa
pratercurrere. In omnibus enim idem est, non cum
Τούτοις περιπίπτουσιν οἱ πρὶν μαθεῖν & mposfixti
μαθεῖν, δι’ ὧν διδάαχειν ἐπιχειροῦσι τὴν ἑαυτῶν ἅμε-
θίαν δηµοσιεύοντες. E! γὰρ εἶχέ τινα Diaper
ἐπιστήμην, οὐκ ἂν Ἠγνόησε τὴν ἰδιαζόντως ἐγχειμέ-
νην τῷ τε ἀνάρχῳ χαὶ τῷ ἀτελευτήτῳ διάνοιαν. Καὶ
ὅτι τὸ μὲν ἀτελεύτητον xotyby πάντων ἑστὶν, ὅσα διαρ-
χεῖν πεπἰστευται τῇ ζωῇ πρὸς τὸ ἄπειρον' τὸ δὲ ἄναρ-
yov. μόνου ἐστὶ τοῦ ἄνευ αἰτίας ὄντος. Πῶς οὖν ἔστι
τὸ πάντων κοινὸν, ἰσοδύναμον Exslwp νοµίσαι, ὃ uó-
νου tuU Θεοῦ χατ ἑξαίρετον εἶναι παρὰ πάντων πε:
πίστευται, ὥστε διὰ τούτου 7| χοινοποιῃσαι πρὸς πάντα
τὰ τῆς ἀθανασίας µετέχοντα τὸ ἀγέννητον, f| μηδὲν
ἀθάνατο) συγχωρεῖν εἶναι, εἴπερ µόνον karl τοῦ
ἀγεννήτου τὸ ἀτελευτήτως εἶναι, xaX τὸ ἔμπαλιν, εἰ
τοῦ ἀτελευτήτου μόνου ἐστὶ τὸ ἁγεννήτως εἶναι;
Οὕτω γὰρ ἂν εἶναι νοµισθείη τὰ ἀτελεύτητα πάντα
ἀγέννητα. Άλλ' ἑάσθω xal ταῦτα, xa dj συνήθης
αὐτοῦ λοιδορία ἣν τοῖς εἰρημένοις ἑτεήντλησε , μετὰ
τούτων σιγάσθω. Πρὸς δὲ τὸ ἀχόλουθον ἕλθωμεν τῆς
ἀναγνώσεως.
Τάχα δὲ µοι δοχεῖ χαλῶς ἔχειν, χαὶ τὰ πλεῖστα τῶν
ἐφεξῆς παραδραμεῖν ἀνεξέταστα. "Ev πᾶσι γὰρ Ó
αὑτός ἐστιν οὗ τοῖς παρ) ἡμῶν συμπλεχόµενος, dU
1075
CONTRA EUNOMIUM, LID. ΧΙ.
1091
ἑαυτῷ διδους ὡς Ex τοῦ fjuszf£pso λόγου δῃθεν τὰς A iisqua a nobis dicuntur manum conserens, sed sane
πρὸς ἀντίθεσιν ἀφορμὰς, οἷς τὸ OU ἀκριθείας ἐπεξιέ-
vat, µάταιον ἄν τς εἶποι τῶν χρίνειν ἐπεσχεμμένων,
ἑχάστου τῶν μετὰ διανοίας ἐντυγχανόντων αὐτοῦ τῷ
συγγράµµατι, ἐξ αὐτῶν τῶν λεγομένων τὴν συχοφαν-
τίαν χαταλαμόθάνοντος. Πρεσθυτέραν λέγει τοῦ θερῦ
τὴν ἀξίαν τῆς τοῦ ἡμετέρου καθηγητοῦ ἐπινοίας.
0ὐδὲ ἡμεῖς ἀντιλέγομεν ἡ γὰρ τοῦ θεοῦ ἁξία, Ἡν-
τινα ye, xai ταύτην νομἰξειν εἶναι, οὗ τῆς xa0' ἡμᾶς
µόνον γενεᾶς προτερεύει , ἀλλὰ χα) πάσης τῆς χτἰ-
σεως xal αὐτῶν ὑπέρχειται τῶν αἰώνων. Τί οὖν ἐχ
τούτων τῷ λόγῳ προσγίνεται, ei μἣ Βασιλείου µόνον,
ἀλλὰ καὶ πάντων τῶν ὄντων ἀνωτέρα ὁμολογεῖται
τοῦ Θεοῦ fj ἀξία; Nat, «roiv, ἀλλὰ τὸ ὄνομα fj ἀξία
ἑστίν. Καὶ τίς ἀπέδειξε, ταὐτὸν εἶναι τῇ ἀξίᾳ τὴν
προστγορίαν, ἵνα καὶ ἡμεῖς τῷ λεγομένῳ συνθώµεθα;
Φύσεως ἡμῶν, φησὶ, διδάσχει θεσμὸς, ἐν τοῖς óvopa-
ζομένοις πράγµασιν, οὐχ ἐν τῇ τῶν ὀνομανόντων
ἑξουσίᾳ χεῖσθαι τὴν τῶν ὀνομάτων ἀξίαν. Τίς οὗτος ὁ
4n; φύσεως νόμος; Καὶ πῶς οὗ κατὰ πάντων xzxu-
Qopévoz; El γὰρ quot; τὸ τοιοῦτον ἑνομοθέτησε,
κατὰ πάντων χεχυρωµένος. Ei γὰρ φύσις τὸ τοιοῦτον
ἑνομοθέτησε, χατὰ πάντων αὐτὴν ἔδει τὸ κράτος ἔχειν
τῶν χοινωνούντων τῆς φύσεως, ὥσπερ χα) τὰ ἄλλα
πάντα ὅσα τῖς φύσεως ἴδια. El οὖν νόμος τῆς φύσεως
Bx τὴν πραγμάτων ἡμῖν ἀναφύεσθαι τὰς προσηγο-
plac ἑποίει, ὥσπερ Ex τῶν σπερµάτων f| τῶν ῥιζῶν
τὰ βλαστήμµατα, χαὶ μὴ τῷ προαιρέσε. τῶν. δηλούντων
τὰ πρἆγματα τὰς σημαντικὰς τῶν ὑποχειμένων ἑπω-
νυµίας ἑπέτρεπε, πάντες ἂν μεν οἱ ἄνθρωποι, πρὸς
ἀλλήλους ὁμόγλωσσοι. Mh γὰρ παρτλλαγµένων τῶν
ἐπιχειμένων τοῖς πράγµασιν ὀνομάτων, οὐκ ἂν πρὸς
ἄλλύλους χατὰ τὸ εἶδος διεφωνοῦμεν τοῦ λόγου.
“Ὅσιόν φησιν εἶναι, καὶ τῷ τῆς προνοίας νόμῳ προσ-
φυέστατον, ἄνωθεν ἐπιχεῖσθαι τοῖς πράγματι τὰς
φωνάς. Πῶς οὖν Ἠγνόηόαν οἱ προφῆται τὸ ὅσιον, xai
τὸν τῆς προνοίας vópov οὐχ ἑἐπαιδεύθησαν, οἱ (η-
δαμῶς, κατὰ τὸν σὸν λόγον, τὴν ἀγεννησίαν θεοποι]-
σαντες: Πῶς δὲ χαὶ αὐτὸς ὁ Θεὸς ἀγνοεῖ τὸ τοιοῦτον
εἶδος τῆς ὁσιότητος, ὃς Υε οὐκ ἄνωθεν ἐπιτίθησι τοῖς
παρ) αὐτοῦ πλασθεῖαι Quot; τὰς προσηγορίας' ἀλλὰ
τῷ Αδὰμ τὴν ἐξουσίαν τῆς ὀνοματοποιῖας χαρίνεται;
El γὰρ προσφνὲς τῷ τῆς προνοίας vópuo, χαθώς φησιν
ὁ Εὐνόμιος, καὶ ὅσιόν ἐστι τὸ ἄνωθεν ἐπιχεῖσθαι τοῖς
πράγµασι τὰς φωνὰς, ἀνόσιον πάντως χαὶ ἀνάρμοστον
αταρὰ τῶν χάτω τοῖς οὖσιν ἐφαρμοσθήναι τὰς κλήσεις.
AA ὁ πάντων κηδεμὼν, φησὶ, δημιουργίας
νόµῳ ταῖς ἡμετέραις ἐγκατασπεῖραι γνυχαῖς ἐδι
Ναίωσε. Καὶ εἰ ταῦτα ταῖς τῶν ἀνθρώπων Φφυχαῖς
χατεσπάρη, πῶς ἀπὸ ᾿Αδὰμ µέχρι τῆς σῆς παραθά-
σεως ὁ τῆς µαταιότητος ταύτης χαρπὸς οὐκ ἐθλάστησε
ταῖς ψυγαῖς, ὡς φὴς, τῶν ἀνθρώπων ἐγχείμενος, ὥστε
ὄνομα τῖς τοῦ Ηατρὸς οὐσίας τὴν ἀγεννησίαν χλη-
θῆναι. Εἶπε γὰρ ἂν τοῦτο xal ὁ ᾿Αδὰμ, χαὶ οἱ χαθ-
εξης ἀπ᾿ ἐχείνου πάντες, εἴπερ παρὰ τοῦ zou τῇ
φύσει τὸ τοιοῦτον κατἐσπαρτο. Ὥσπερ γὰρ τὰ vuv Ex
τῆς δῆς φυόµενα ἐκ τῆς σπερματικῆς διαδοχῆς ἀπὸ
fc πρώτης χτίσεως εἰς ἀεὶ διαμένει, χαὶ οὐδὲν Ev τῷ
sibi ipsi dans velut ex nostro sermone ad opponen-
dum se occasiones, quibus subtiliter tractandis
operam ponere quispiam eorum qui considerate
noverunt judicare, vanum ct superfluum esse dixe-
rii, cum unusquisque eorum qui in ejus scripta
inciderint, ex ipsis dictis calumniam possit arguere.
Hiec Dei dignitatem doctoris nostri coinmentatione
antiquiorem autumat. Neque nos contradicimus :
siquidem Dei dignitas, quam quidem etiam hanc
existimare oportet, non solum ztate nostra prior
est, sed etiam omni creatura, et ipsis szeculis su-
perior eminet. Quid igitur ex his sermoni accidit,
$i non Basilio solum sed ctiam omnibus rebus su-
perior et antiquior Dei censetur dignitas? Να, inquit,
sed hoc nomen dignitas est. Et quis demonstravit
idem esse cum dignitate appellationem, ut etiam
nos dicto assentiamur ? Nostre nalura, at, lex
decet in rebus qua nominantur, non in nominan- :
tium potestate nominum diguitatem esse positam.
Quasnam liz naturz lex? et quomodo non in om-
nibus sancta et rata est habita ?* Si enim ratura
quid tale lege sanxit, de oninibus ratum est. Si
enim natura tale quid edixit, in omnia ipsam ha-
bere imperium oportet, αι naturam participant,
quemadmodum alia omnia quz sunt natur: propria.
Si igitur naturz lex ex rebus appellationes enasci
faceret, sicut ex seminibus vel radicibus germina,
nec hominum instituto et arbitrio qui res ipsas de-
clarant, significativas rerum nominationes permit-
teret, omnes homines essemus inter nos unius et
ejusdem lingux. Si enim nomina rebus imposita
non discrepareut, neque nos in sermonis specie
dissonaremus, Sanctum inquit esse, et providentiae
legi cugnatissimum, voces desuper rebus imponi.
Quomodo igitur prophetze boc ipsum sanctum igno-
rarunt, nec providentie legem didicerunt illi qui
nunquam secundum tuum sermonem τὴν ἀγεννησίαν
deificarunt? Quomodo et ipse Deus talem sanctitatis
speciem ignorat, qui non desuper animalibus a se
creatis. appellationes imponit, sed Αάαπιο Πῃ-
gendi nomina potestatem gratificatur ? Si enim pro-
videntiz legi cognatum, sicut loquitur Eunomius, et
sanctum est desuper rebus voces imposilas esse,
p profanum prorsus, et impium atque incongruum
ab his quisunt infra vocabula rebus accommo-
dari.
Sed, inquit, omnium curator, opificii lege nostris
animis eas inserere equum censuit. Et si baec ani-
mis hominum sunt inspersa, quomodo ab Adamo
usque ad tuam transgressionem hujus vanilatis
fructus non prodiit, animis bominum, ut tu loque-
ris, insitus, ut nomen esseutie vocaretur ἆγεν-
vola, illud quippe dixisset etiam Adamus, εἰ qui
deinceps ab illo exorti sunt omnes, siquidem a Deo
tale paturg insitum erat. Quemadmodum enim qux
ex terra funduntur, ex seminali successione a prima
creatione semper permanent, nullumque semen a
natura in presentia innovatur, sic et híc sermo
1095
S. GREGORII NYSSENI
1096
siquidem esset, ut tu ais, nalurz a Deo insitus, À παρόντι om£ppa χαινοτομεῖται παρὰ τῆς φύσεως,
cum prima parentum primigenarum voce pullulas-
el, et cum posterorum successione prodiisset. Sed
quoniam hoc ab initio non erat, nullus qnim pri-
morum fuit usque ad homines hujus zlalis, ad
quos *3le locutus est, perspicuum plane eat quod
adulterinum quid el perperam inventum ex hoc
loliorum satu enalum est, non ex pulchris illig
seminibus qua nature agro, ut cum Evangelio
loquar 39, Deus mandavit: qua enim plane sunt in
communi natura, non nunc ut sint. principium ha-
bent, sed ex prima constitutione cum natura appa-
ruerunt: sicut. sentiendi instrumentorum functio,
et cum ad aliquid homo cupiditate incitatur, vel
alienatur, et si quid aliud tale conceditur cozimune
nature, quorum nihil in posteris vita innovavit, sed
in ipsis proprietatibus a primis usque ad ultimos
conservatur semper quod humanum est, nihil na-
tura neque eorum quz à principio insunt abjiciente,
neque eorum qua non insunt assumente. Sicut
videre, naturze quidem munus esse nemo non con-
fitetur, sed artiliciose videre ex industria et artifi-
cio iis qui scientiis el disciplinis operam impendio
dederunt advenit. Non enim omnium dioptrz scien-
tifica cognitio, vel geometricarum linearum demon-
strativa contemplatio, vel si quid tale aliud a qui-
bus non videre, sed ad aliquid uti videndi actu,
ab arte inventum est: sic ratione utendi munus
commupne quidem esse humana nature dixerit et
proprium, desuper cum natura et substantia con-
situm. Sed rebus qux sunt voces invenire et appel-
lationes rerum significativas hominum esse qui
ratiocinandi facultatem a Deo in seipsis habent,
qui semper, ut ipsis placet, ad eorum quz decla-
rantur explanationem dictiones aliquas rerum ipsa-
rum indices et notas excogitant. Sed si hzc robur
habeant, duorum inquit allerum astrui, vel his qui
comminiscuntur commentalionem antiquiorem, vel
Deo secundum naturam convenientes appellationes
et omnibus przexsistentes hominum generatione
posteriores. Ergo talibus repugnandum est et ob-
standum, et ad tam molestam amentiam per ratio-
nem conserendum. Ecquis ita simplex ut per talía
lzdi putel et existimet, si verba ratiocinatricis esse
facultatis credantur, ideo etiam confiteatur verbo-
rum voces loquentibus esse antiquiores, vel in
Deum se peccare existimet, si homines, postquain
geniti sunt, pro captu suo Deui nominant? Quod
enim supereminens natura non indigeat verbis, quz
voce et lingua exprimuntur, jam dictum est; atque
superfluum fuerit per lizc molestiam et fastidium
orationi inserere. Nam quod natura nullius rei in-
dignum est, et perfectum nec redundans, nihil non
liabet eorum qu: sunt necessaria, neque quidquam
habet eorum qus non sunt necessaria. Quoniam
igitur non ei opus est nominativa appellatione, ex
praecedentibus sermonibus den:onstcatuin est, atque
0 Matth, vi., 28, sqq.
οὕτως xal ὁ λόγος οὗτος εἶπερ fv, χαθὼς Gu φὶς,
θεόθεν κατεσπαρµένος τῇ φύσει, τῇ πρώτῃ ἂν τῶν
πρωτοπλάστων φωνῇ συνεθλάστησε, χαὶ τῇ διαδοχῇ
τῶν ἐπιγινομένων συνδιεξἠρχετο. "AX ἐπειδῆ τοῦτο
παρὰ τὴν πρώτην οὐκ ἣν, οὐδεὶς γὰρ τῶν πρώ-
των μέχρι τῶν νῦν ἀνθρώπων πρὸς οὓς τὸ totoutoy
ἐφθέγξατο, ὅτλον ὅτι νόθον τι xal παρευρηµένον Ex
τῆς ζιζανιώδους ἀνεφύη σπορᾶς, o0x Ex τῶν χαλὼν
ἐχείνων σπερµάτων, ἃ τῷ ἀγρῷ τῆς φύσεως, εὐαγ-
γελικῶς εἰπεῖν, ὁ θεὸς κατεθἀλετο. "Oca γὰρ ἐν τῇ
χοινῇ φύσει πάντως ἐστὶν, οὗ νῦν τοῦ εἶναι τὴν ἀρχὴν
ἔχει, à)! ix τῆς πρώτης συστάσεως συνανεφάνη
τῇ φύσει ὡς f τε τῶν αἰσθητηρίων ἑνέργεια, xal τὸ
πρός τι τὸν ἄνθρωπον ἐπιθυμητιχῶς, Ἡ ἀλλοτρίως
ἔχειν, χαὶ e τι ἄλλο τοιοῦτον ὁμολογεῖται χοινὸν τῆς
φύσεως, ὧν οὐδὲν ἐν τοῖς ἐπιγινομένοις ὁ βίος Exat-
νοτόµησεν, ἁλλ᾽ ἐν τοῖς αὐτοῖς ἰδιώμασιν ἀπὸ τῶν
πρώτων µέχρι τῶν ἐσχάτων συντηρεῖται διὰ παντὲς
τὸ ἀνθρώπινον' οὐδὲν τῆς φύσεως οὔτε τῶν EE ἀρχῆς
προσόντων ἀποθαλλούσης , οὔτε τῶν pd] προσόντων
προσλαμθανούσης. Ὥσπερ δὲ τὸ μὲν ὁρᾷν χοινὸν ὁμο-
λογεῖται τῆς φύσεως, τὸ δὲ τεχνιχῶς ὁρᾶν ἐξ ἔπιτη-
δεύσεως τοῖς ἑσπουδαχόσι περὶτὰς ἐπιστήμας προσ(-
νεται. Οὐ γὰρ πάντων ἐστὶν ἡ διὰ τῆς δ.όπτρας km-
στημονιχὴ χατανόησις, 3) τῶν γεωμετριχῶν γραμμῶν
ἡ ἀποδειχτιχὴ θεωρία, ἡ εἴ τι τοιοῦτρ ἕτερον, ἀφ ὧν
οὐ τὸ βλέπειν, ἀλλὰ τὸ πρός τι χεχρΏσθαι τῷ βλέπειν
παρὰ τῆς τέχνης ἐφεύρηται ' οὕτω xat τὸ λογιχὸν
μὲν εἶναι, χοινὸν ἄν τις εἴποι τῆς ἀνθρωπίνης οὐσίας
xai ἴδιον ἄνωθεν συγχατουσιυµένον τῇ φύσει. Τὸ ἃ
τοῖς οὖσι σημαντιχὰς φωνὰς ἐφευρίσχειν xal προσηγο-
ῥρίας τῶν ἀνθρώπων εἶναι τῶν τὴν λογιχὴν δύναμω
θεόθεν iv ἑαυτοῖς χεχτηµένων, τῶν &sl, χατὰ ὁ
ἀρέσχον, αὐτοῖς πρὸς τὴν τῶν δηλουµένων σαφήνειαν
λέξεις τινὰς τῶν πραγμάτων ἐμφαντιχὰς ἑφευρισχόν-
των. Αλλ' ἐὰν ταῦτα χρατῇ, δυοῖν φησι χατασχενά-
ζεσθαι θάτερον, ἤ τῶν ἐπινουύντων τὴν ἐπίνοιαν πρι-
σθυτέραν 7| τὰς τῷ θεῷ κατὰ φύσιν προσηκοῦσας προσ-
ηγορίας xat πάντων προὐπαρχούσας, τῆς τῶν ἀνθρώ-
πων γενέσεως ὑστέρας. "Apa ve πρὸς τὰ τοιαῦτα δια-
µάχεσθαι χρὴ, καὶ πρὸς τὴν οὕτως ἔχδηλον ἄνοιαν διὰ
τοῦ λόγου συµπλέχεσθα,. Καὶ τἰς οὕτως εὐτελὴς ὡς Od
τῶν τοιούτων βλαθῆναι xal νοµίσαι, εἰ τῆς λοχιχῆς
D δυνάµεως εἶναι πιστευθείη τὰ ῥήματα, xat πρεσθεν-
τέρας τῶν λαλούντων ὁμολογεῖν εἶναι τὰς τῶν ῥημά-
των φωνὰς, ἡ πλημμελεῖν εἰς τὸ θεῖον οἴεσθαι, τῶν
ἀνθρώπων, χαθὼς χωροῦσι μετὰ τὸ γενέσθαι ἄνθρω-
ποι, τὸ θεῖον ὀνομαζόντων;, Τὸ γὰρ μὴ δεῖσθαι τὴν
ὑπερέχουσαν φύσιν ῥημάτων διὰ φωνῆς xa γλὠττης
ἑχπτυομένων, Ίδη τε εἴρηται, xal περιττὸν ἂν «t
διὰ τῶν αὑτῶν ὄχλον ἑντιθέναι τῷ λόγφ. Τὸ γὰρ
ἁπροσδεὲς τῇ φύσει xal τέλειον καὶ ἀπέριττον, oct
τι τῶν δεύντων οὐκ ἔχει, οὔτε τῶν μὴ δεόντων τι ἔχει.
Ἐπεὶ οὖν τὸ μὴ δεῖν αὐτῷ τῆς ὀνομαστιχῆς χλήσεως
ix τῶν φθασάντων ἁἀποδέδειχται λόγων, xa ix τῆς
χοινῆς τῶν υοῦν ἑχόντων συγχαταθέσεως ὁμολογεῖταν,
1097
CONTRA EUNOMIUM, LID. ΧΙ.
1098
οὐδεὶς ἂν ἀντείποι τῆς ἑσχάτης ἀσεθείας εἶναι τὸ A ex communi sapientium consensu el coufessior.e
προσμαρτυρεῖν τῷ θεῷ τὰ μὴ δέοντα.
Ἁλλ' οὐδὲν οἶμαι τούτοις χρῆναι χαὶ τοῖς τοιούτοις
ἑνδιατρίθειν' οὐδὲ τὰ καθεξῆς εἰρημένα δι ἀχριθείας
ἐλέγχειν. Ἱκανῶς γὰρ τοῖς ἐπιστατικωτέροις αὐ-
τὸς ὁ ἀντιδίχῳ πονηθεὶς λόγος, συνήγορος τῶν τῆς
εὐσεθείας δογμάτων ἀναφανήσεται. Φησὶ vàp τὴν
οὐσίαν αὐτὴν ἀφθαρσίαν εἶναι xat ἀθανασίαν ὡσαύ-
tex. Ἐγὼ δὲ, εἴ τε πρόσεστι ταῦτα τῇ θείᾳ φύσει,
εἴ τε αὐτὰ ταῦτα χατὰ τὸ σηµαινόµενον fj οὐσία ἐστλν,
, οὐδὲν οἶμαι χρῆναι πρὸς αὐτὸν διαµάχεσθαι -ὅ τι γὰρ
ἂν νιχήσῃ τῶν εἱρημένων, τὸν ἡμέτερον πάντως συ-
στήσει λόγον. El μὲν γὰρ προσείη τῇ οὐσίᾳ τὸ μὴ
φθείρεσθαι, προσέαται αὐτῇ πάντως xai τὸ μὴ διὰ
γεννήσεως εἶναι. Καὶ οὕτως ὁ τῆς ἀγεννησίας λόγος
ἕξω τῆς χατὰ τὴν οὑσίαν σηµασίας ἁπωσθήσεται. El
δὲ, ὅτι οὐ φθείρεται ὁ θεὸς, ἀφθαρσίαν τις λέγει τὴν
οὐσίαν εἶναι, xal ὅτι θανάτου χρείττων ἐστὶ, διὰ
τούτο αὐτὴν τὴν φύσιν ἁἀθανασίαν εἶναι ὁρίζοιτο"
ἄφθαρτος δὲ ὁ Yih; χαὶ ἀθάνατος, ἀφθαρσία ἂν εἴη
καὶ ἀθανασία καὶ τοῦ Μονογενοῦς ἡ οὐσία. El οὖν
ἀφθαρσία μὲν 6 Πατὴρ, ἀφθαρσία δὲ ὁ Υἱὸς, οὐσία
δὲ τούτων ἑκάτερον, οὐδεμία δὲ xazi τὴν τῆς ἀφθαρ-
σίας ἔννοιαν ἐπινοεῖται διαφορὰ, κατ οὐδὲν πάντως
3| οὐσία τῆς οὐσίας διενεχθήσετα!, εἴπερ ἑπίσης ἐπ᾽
ἁμφοτέρων ἡ φύσις ἡλλοτρίωται. Küv τὰ αὑτὰ πάλιν
ἐπαναλαμθάνων ταῖς ἀφύχτοις ἡμᾶς, ὡς οἴεται, τῶν
δ.λτμµµάτων ἀνάγχαις καταδὴ, λέγων: El μὲν διορί-
ζοιτο παρ) ἡμῶν τὸ xpocóv τοῦ ὄντος, σύφθετογν
£0 θεῖον χατασχευάζεσθαι" εἰ δὲ ἡ ἁπ.]ότης, ópo-
1ογεῖ τὸ τῆς οὐσίας σημαντικὴν τὴν ἀφθαρσίαν,
xul τὴν dyevyncíar πάντως ἀναφανήσεσθαι. Πά-
λιν αὐτὸν σύ,.µαχον τῶν ἡμετέρων ἀποδείξομεν λόγων.
Ei γὰρ πάντη σύνθετον ποιεῖ τὴν θείαν οὐσίαν, τῷ
προσεῖναί τι λέγειν αὑτῇ, οὐδὲ τὴν πατρότητα πάντως
ἐχτὸς τῆς οὐσίας ἀποποιήσεται, ἀλλὰ φύσει Πατέρα
ὁμολογήσει ὡς ἄρθαρτόν τε χαὶ ἀθάνατον ' χαὶ οὕτω
μὴ βουλόμενος, el; τὴν τῆς φύσεως οἰχειότητα τὸν
Yibv χαταδέσεται ' o0 γὰρ ἔσται δυιατὸν ἐχείνου φύσει
Πατρὸς ὄντος, τῆς φυσιχῆς πρὸς αὐτὸν σχέσεως τὸν
Yibv ἀφορίζεσθαι. El δὲ ἔξω τῆς φύσεως προσεῖναι
AE vt: τῷ Πατρὶ, ὡς οὐδὲν τῆς ἁπλότητος ἀθετουμέντς,
comprobatur, nullus contradixerit, extreme im-
pietatis csse Deo attribuere ea que non con-
veniunt.
Sed in his moram facere et tempus terere mon
oportere arhitror, neque deinceps qux sunt dicta
subtiliter redarguere: abunde enim attentioribus
sermo ab adversario elaboratus decretorum impie-
tatis patronus esse manifestabitur. Asserit enim
ipsam essentiam incorruptibilitatem esse οἱ im-
mortalitatem similiter. Ego vero, sive hzc divinze
nature insunt, sive hzc ipsa secundum signiflca-
tum sunt ipsamet essentia , nihil arbitror oportere
.cum ipso pugnare: quodcunque enim dictorum
C
vicerit, nostrum omnino sermonem confinnabit.
Si enim essenti€ adfuerit, non posse corrumpi,
ipsi procul dubio aderit, et non per generationem
ease. Et sic ἀγεννησίας sermo extra significantiam,
qui est secundum essentiam, repudiabitur. Quod
si, quoniam non corrumpitur Deus, incorruptübili-
tatem quis dicit essentiam esse, et quia morte po-
tentior est , idcirco ipsam naturam iromortalitatem
esse definiat: incorruptibilis autem est Filius et
immortalis, igitur incorruptibilitas et immortalitae
(uerit Unigeniti essentia. Si igitur incorruptibilitas
quidem Pater, incorruptibilitas vero Filius, essen-
lia autem horum utrumque, nulla autem secun-
dum incorruptibilitatis notionem intelligitur diffe—
rentia, nulla in re prorsus essentia ab essentia dif-
fert, siquidem ex sequo in utrisque natura alienata
est. Etsi eadem rursus resumens inevitabilibus, ut
putat, dilemmatum necessitatibus irretit, dicens:
Si discernereiur a nobis quod inest ab ente, compo-
situm Numen ἰά eseet. astruere; quod si simplicitas
est, essentig significalivam incorruptibilitatem et
ἀγεννησίαν prorsus manifestam fore. Rursus ipsum
' nostrorum sermonum auxiliatorem demonstrabimus.
Si enim omnino divinam essentiam facit composi-
tam, quia dicat ipsi inesse aliquid, neque paterni-
talem penitus extra essentiam rejiciet, sed natura
Patrem confitebitur, ut incorruptibilem et immor-
talem. Et sic etiam invitus Filium ad nature simi-
litudinem admittet ; nam fleri non poterit, si illius
natura sit Pater, ut a naijurali cum ipso relatione
εἰ ἔξω τῆς οὐσίας τὸ χατὰ τὴν ἀγεννησίαν onualvovco: D Filius separetur. Quod si extra naturam Patri adesse
εἰ δὲ αὑτῆς φησι τῆς οὐσία; σημαντικὸν τὸ ἄφθαρτοῦ
καὶ τὸ ἀγέννητον, καὶ ἰσοδυναμεῖν ἀλλήλοις ἑχάτερα
τῶν ὀνομάτων διισχυρίξοιτο, ὡς µηδεμίαν ἐπ᾽ αὐτῶν
εἶναι διαφορὰν, τῷ ταὐτὸν ἑχατέροις ἐγχεῖσθαι τὸ
σηµαινόµενον, xal µίαν λέγοι τοῦ ἀφθάρτου xa τοῦ
ἀγεννήτου thv ἔννοιαν, ὁ τὸ ἓν τούτων ὧν, xal τὸ
ἕτερον πάντως ἑστίν. Αλλὰ μὴν ἄφθαρτος ὁ Υἱὸς εἶναι
χαὶ παρὰ τούτων οὐκ ἀμφιθάλλεται. Αγέννητος ἄρα,
χατὰ τὸν τοῦ Εὐνομίου λόγον, xai οὗτός ἐστιν, εἴπερ
ταὐτὸ σηµαίνει τῇ ἁἀγεννησίᾳ τὸ ἄφθαρτον, ὥστε
ὀνοῖν θάτερον, fj ἄλλο τι παρὰ τὴν ἀφθαρσίαν τὸ ἁγέν-
νητον σημµαῖίνειν αυνθήσεται, 3) ἐπιμένων τοῖς δε-
δυγμένοις πολλαχῶς περὶ τὸν μονογενῆ 8sbv βλασφη-
psu, ἡ τοι φθαρτὸν αὐτὸν ποιῶν ἵνα μὴ ἀγέννητον
P^TBROL. Gs. XLV,
dicit, quia in hoc simplicitas ejus minime lzditur,
Si extra essentiam quod secundum ἁγεννησίαν
significetur ; quod si incorruptibile εἰ ingenitum
ipsam essentiam significare, et utraque nomina
eadem vim ac significationem habere contendat,
quasi nulla in ipsis sit differentia, quia idem utris-
que insit significatum, et unam dicat incorruptibilis
el ingeniti notitiam, qui est horum unum et alte-
rum prorsus est. Verumtamen incorruptibilis Filius
esse et ab his non dubitabitur. Ingenitus igitur,
secundum Eunomii.rationem, et hic est, slquidem
idem significat incorruptibile quod ingeniti ratio,
ita ut duorum alterum, vel aliud quidpiam preeter
incorruptibilitatem ingenitum significare assentig»
qi
1029 i
S. GREGORII. NYSSEM
τος
tur, vii manens. in ἀδογοιίδ multifariam de unige- Α λέγπ. ἡ ἀγέννητον εἶναι κατασκευάζων ἵνα yf, ὅθας-
nite Deo impie et irreligiose loquetur vel corru-
τὸν ἀποδείζῃ.
ptibilem ipsum faciens ne ingenitum dicat, vel ingenitum esse astruens ne corruptibilem demonstret,
Sed nescio quid conveniat agere: utrum ordine
- tingula quz? ab eo proposita sunt stylo persequi,
an his contentus, adversus vana ista pugnam ter-
minare debeam. Quemadmodum enim his qui leta-
lia vendunt venena, in exiguo facta experientia
lotius medicamenti vim ac facultatem ad interitu
et necem inferendam facile spondet ; nec ullus est
qui dubitet, cum ex aliqua parte perniciem illatam
experientia didicit, quin totum quod veuditur le-
lale sit ac mortiferum pharmacum : sic oportere
puto ho? sermonis mortiferum veneficium per ea
qu:e sunt superius examinata demonstratum, non
amplius ambiguum esse bis qui mentis sint com-
potcs, quin sit per omnia tale quale per przeceden-
Lia est ostensum. Quocirca expetibilius esse duco
in his vanitatibus diutius immurando non prolixius
serinonem producere. Sed quoniam multis ex locis
quod eos persuadere potest erroris praesides sibi
ip-is comminiscuntur, ac metus est ne quia aliquid
cx lis qua ab ipsis sunt elaborata despectum fuerit,
speciosa calumniandi conira nos occasio przebeatur,
ut qui quod fortius est et valentius reliquerimus:
idcirco oratos velim eos qui nobiscum in hoc studio
ve'santur, nulla neglecta garrulitate, alacri animo
prompte sequi orationem, quocunque necessario
adversus mendacii aggressiones contra sese ferat.
Quoniam igitur vix tandem de commentatione som-
nium in profundo somno conlingere desiit, absur-
dis illis et insanis argumentis seipsum armans,
sermonem ad alterum somnium transfert, multo
precedente visione absurdius et amentius. Laboris
autem, vanitatem οἱ absurditatem licet dignoscere
ci qui de privatione captiosum ejus sermonem di:
gnoverit. Sed universe huic garrulitati et nuga-
tioni conseri et implicari, hoc proprium Eunomii
fuerit et ejus seetatorum qui nullam rebus maxime
seriis et studio dignissimis curam et operam ad-
Αλλ' οὐχ οἵδ' ὅτι tpootxet πρἀττε!.ν, eivs δι ἀἆχο-
λουθίας ἐπεξιέναι πᾶσι τοῖς προχειµένοις, εἴτε χαὶ
τούτοις περιορίσαι «tv πρὸς τὰ µάταια μάχην. Kafá-
περ γὰρ ἐπὶ τῶν τὰ δηλητήρια πωλούντων, fà iv
ὀλίγῳ πεῖρα παντὺς τοῦ φαρμάκου τὴν πρὸς τὸν ὅλε-
θρον δύναμιν τοῖς ὠναυμένοις χατεγγνᾶται * χαὶ οὐδεὶς
ἀμφιθάλλει τὴν ἐκ τοῦ µέρους διαφθορὰν διά τινο;
πείρας καταμαθὼν, μὴ ὅλον εἶναι τὸ πωλούµενου ὁ)έ-
θρου φάρµαχον οὕτως οἶμαι δεῖν καὶ την δηλητς-
ριώδη ταύτην φαρμαχείαν τοῦ λόγου διὰ τῶν ἕτητα-
σµένων ἐπιδειχθεῖσαν, μηχέτι ἀμφίδολων εἶναι τοῖς
D γε νοῦν ἔχουαι, τὸ διὰ παντὸς εἶναι τοιαύτην, ofa bci
τῶν φθασάντων ἑλήλεγχται. Καὶ τούτου χάριν «b
ph προάγειν elg μῆχος τοῦ τοῖς µαταίοις ἔμφιλοχω-
ρεῖν αἱρετώτερον εἶναι λογίζοµαι. Ἁλλ' ἐπειδὴ πολ-
λαχόθεν τὸ πιθανὺν ἑαυτοῖς οἱ προστάται τῆς ἁπάτις
εὑρίόχουσι, καὶ δέος μὴ τὸ παροφθηναί τι τῶν τε:
πονηµένων αὐτοῖς, εὐπρόσωπος xa ἡμῶν γέντται
διαθολΏς oppi, ὡς τὸ ἰσχυρότερον ἐλλελοιπότων,
τούτου χάοιν παρῃτητάμην τοὺς καθομιλοῦντας ἡμῶν
«f, σπουδῇ µηδεµίαν χαταγνόντας ἁδολεσχίαν, ἔπεσθα;
προθύµως τῷ λόγῳ, πανταχοῦ xat! ἀνάγχην πρὸς τὰς
τοῦ Φεύδους ἐπιχειρήπεις ἑαυτὸν ἀντεξάχοντι. "Enztt,
τοίνυν µόγις ποτὲ τὸν περὶ τῆς ἐπινοίας ὄνειρον ἓν
βαθεῖ τῷ ὕΌπνῳ διαπλάσσων ἐπαύσατο, τοῖς ἁτόποις
ἐχείνοις χαὶ ἁδιανοήτοις τῶν ἐπιχειρημάτων ἑαυτὸν
χαθοπλίζων, µετάγει τὸν λόγον ἐπὶ ἕτερον ὄνειρον,
πολὺ τῆς προλαθούστς ςαντασίας ἀνοητότερον. Ἔξισς
δὲ γνῶναι τοῦ πόνου τὸ µάταιον, τῷ τὴν περὶ τῆς
στερἠσεως αὐτοῦ τεχνολογίαν χατανοῄσαντι. "AD
4b πάση τῇ φλυαρίᾳ συµπλέχεσθαι, αὑτοῦ ἂν er, τοῦ
Εὐνομίου xaY τῶν κατ αὐτὸν τῶν µηδεµίαν πρὸς τὰ
σπουδαιότερα τῶν πραγμάτων φροντίδα. ἸἩμεῖς ὃς
διὰ συντοµίαν ἐπὶ χεφαλαίων τοῖς εἰρημάνοις ἑπιδρα-
μούμεθα, ὡς ἂν μήτε τι τῶν ὑπαιτίων παραλειφθείη,
μήτε τι τῶν µαταίων εἰς ἀνόνητον µηχος προαγάτοι
τὸν Ἰόγο».
hibent. Nos autem concise et summatim dicta percurremus, ut neque quidquam erimninum) relinqus-
tur, neque quid inane et vanum ad inutilem prolixitatem sermonem producat.
Etenim propositurus hanc preclare contextam
orationem de his numiuibhus quz privationem signi-
ficant, se demonstraturum professus est nostrorum
cecretorum absurditatem, ut ipse loquitur, insana.
bilem et re.igionem quamdam simulatam ac repre-
hensibilem. Pollicitatioigitur hsec est : horum autem
criminum demonstratio qug ? Cxm quidam dixerint,
inquit, privalione generationis :Dewm esse ingenitum,
nos ad reprehensionem horum neque.Deocongruere ullo
modo hanc vocem, neque notiouem | dicerimus : de-
monsiret sermonis.primum auctorem, si quis post
homines natos, sive apud barbaros sive Graecos,
quid tale locutus demonstratur, et nos tacebimus;
sed post hominum memoriam nullus deprehensus
fuerit tale quid dixisse, nisi quis insaniret. Quis
enim hic temulentus, quis adeo vel insania, vel
phrenitide sive delirio e sede mentis suse depulsus
Μέλλων γὰρ προθήτειν τὴν περὶ τῶν στερητικῶν
D ἐνομάτων τεχνολογίαν, ἐπήγγελται δείζειν τῶν ἐμε-
τέρων δογμάτων ἀτοπίαν, ὡς αὐτός φησιν, ἀν[χεστον
χαὶ εὐλάβειάν τινα προσποίΐητον xai ἑτίληπτον. Ἡ
μὲν οὖν ὑπόσχεσις, αὕτη. 'O δὲ τῶν ἐγχλημάτων τού:
των ἔλεγχος, τίς; Εἰπόγτων, φᾳῃοὶ, τινῶν, στερήσει
γεννήσεως εἶναι τὸν Θεὸν ἀγέννητον, ἡμεῖς ix
&léyyq -τούεων, μηδαμῶς ἁριιόζειν εῷ Θεῷ pitt
εἡν «ρωνὴν ταύτη», μήτε τὴν ἔννοιαν εἴπωμον.
Δειξάτω τὸν προστάτην τοῦ λόγου, et τις τῶν ἀφ οὗ
γεγόνασιν ἄνθρωποι µέχρι τοῦ νῦν, εἶτε παρὰ βαρ-
6άροις, εἴτε παρ Ἕλλησι τὸ τοιοῦτον παραφθεγξά-
µενος δείχνυται, χαὶ ἡμεῖς σιωπέσοµεν ἀλλ οὐχ ἂν
ἑλεγχθείη τῶν ἓν παντὶ χρόνῳ γεγεντµένων ἀνθρώ:
πων οὐδεὶς τὸ τοιοῦτον εἰπὼν, πλὴν εἴ τις palvorzo.
Τίς Υὰρ οὗτος Ex µέθης παράφορος, τίς οὕτως ὑπὸ
μανίας fj φρενίτιδος ἐξεστηχὼς τὴν διάνοιαν, ὡς τοῦ-
1101
CONTHA EUNOMIUM, LII, ΧΙ.
ua
τον εἰπεῖν τὸν λόγον , ὃτι τῷ ἁγεννήτῳ Oc κατὰ Α ut hunc sermonem proferat, quod ingenito Deo se-
φύσιν μέν ἐστιν ἡ γέννησις, στερηθεὶς ὃξ τοῦ κατὰ
φύσιν, ἐχ γεννητοῦ τοῦ πρόσθεν, γέγονε μετὰ ταῦτα
ἀγέννητος, AXÀà ταῦτα τῆς ῥητορικῆς τὰ τεχνά-
σµατα, τὸ, Év oig ἑλέγχονται προσώπων τινῶν ὑπο-
θολαῖς τὴν ἐχ τῶν ἐλέγχων αἰσχύνην διαδιδράσχειν ᾿
οὕτω xal περὶ τῆς ἀπολογίας ἐχείνης ἀπολελόγηται,
δ.χασταῖς xai χατηγόροις ἀνατιθεὶς τῆς ἐπιγραφΏς
τὴν αἰτίαν, οὗ χατηγόρους, οὗ χρίσιν, οὐ δ.χαστ/ριον
ἐπιδεῖξαι δυνάµενος. Καὶ νῦν ὡς ἀλλοτρίαν µωρίαν
ἐπανορθούμενος, εἰς ἀνάγχην φησὶ τοῦ οὕτως εἰπεῖν
ἑληλυθέναι. Οὗτος ὁ ἔλεγχος τῆς ἀνηκέστου ἡμῶν
ἀτοπίας, xai τῆς προσπο;ἤτου xai ἐπιλήπτου εὔλα-
θείας. ᾽Αλλ' ἀποροῦντας ἡμᾶς φησιν οὐχ ἔχειν ὃ τι
χρησόμεθα τοῖς παροῦσι xal τὴν ἁπορίαν ἐπιχρυπτο-
µένους * ἐχείνου μὲν ix τῶν ῥητμάτων εἰς τὴν τοῦ
χόσμου διαθάλλειν σορίαν ' αὐτοὺς δὲ thv τοῦ ἁγίου
Ἡνεύματος οἰχειοῦσθαι διδᾳσχαλίαν. "Αλλος ὄνειρος
οὗτος τοσοῦτον ἑαυτῷ προσεῖναι τῆς ἔξω σοφίας οἵ-
εσθα:ι, ὡς φοθερὸν Βασιλείῳ διὰ τοῦτο δυχεῖν. Οὕτω
τινὲς xai βασιλεῦσιν ὀμόθρονοι, xal τῆς ὑψηλοτέρας
ἀξίας síva. πολλάχις ἑαυτοὺς ἑφαντάσθησαν, τῆς
Ἱπατήμενης τῶν ἑνυπνίων ὄψεωςι Ex τῆς xa0' Όπαρ
ἐπιθυμίας, την περὶ τούτου δόχησιν ἐντιθείσης. Οὐχ
ἔχοντα, φτσὶν, Βασίλειον, ὅ τι τοῖς εἰρημένοις χρέσε-
xa, διαθάλλειν αὐτὸν ἐπὶ τῇ τοῦ χόσµου σοφίᾳ. Πολ-
λοῦ μέν τοι τὴν τοιαύτην ἂν διαδολὴν ἑτιμήσατο, τὸ
φοίερὸς νομισθῆναι τῇ περιουσίᾳ τῶν λόγων, xat τῶν
ἑσιτυχόντων τιν, μή τί ye Βασιλείῳ xat τινι των
χατ αὐτὸν, εἴπερτις ὅλως ἐστὶ χατ᾽ αὐτὸν T] ἐγένετο.
᾽Αλλὰ τὸν μὲν διὰ µέσου λόγον, εἴπερ λόγος ἐστὶν 1)
ἀνδραποδώδης αὑτοῦ λοιδορία, xai τὰ ἅμουσα σχὠμ-
µατα, δι ὦν κατατρέχειν τῶν ἡμετέρων οἴἵεται, πάντα
παρήσω, βδελυχτόν τε xai ἀηδὲς ποιούμενος τοσού-
τοις µολύσμασι τὸν ἡμέτερον ἐμφορύνεσθαι λόγον,
ὥσπερ οἱ τὰ ὀχθώδη τε xal ὁδωδότα τῶν ἑλχῶν μυ-
σαττόµενοι, xal δυσανασχετοῦντες τὴν θέαν τῶν ἀπὸ
πληθωριχῆς τινος βαρυχυμίας δι’ ἀχροχορδόνων, xal
Έλων ἀλλοιωθέντων την ἐπιφάνειαν. Τὸν δὲ νοὺν αὐτοῦ
δι) ὀλίγων ἐχθέμενος, τὴν πολλὴν τῶν εἱρημένων
ααραδραμοῦμεν δυσωδίαν.
Sensum ipsorum cum paucis exposuero multam
"Ec:at δέ µοι τέιυς xav' ἐλευθερίαν ὁ λόγος διεξα-
Υόμενος. οὐδὲν πρὸς τὸ ἐπηρεαστιχῶς σπαράσσειν
τι τῶν λεγομένων ἐπιστρερόμενος. Πᾶς λόγος ὅ γε
ἀληθῶς λόγος, σημαντική τίς ἐστι τῶν xav ἔννοιαν
χινηµάτων φωνή. Πᾶσα δὲ τῆς ὑγιοῦς δ.ανοίας &vép-
γειά τε xal Χίντσις, πρὸς τὴν τῶν ὄντων γνῶσίν τε
xai θεωρίαν, ὡς ἂν οἵόν τε Tl, βλέπει. Διχῃ δὲ µεμέ-
ρισται τῶν ὄντων ἡ φῦσις. el; τε τὸ νοητὸν χαὶ τὸ
᾽αἰσθητὸν διαιρουµένη * ἀλλὰ τῶν μὲν xav αἴσθησιν
Φαινομένων, διὰ τὸ πρόχειρον τῆς χατανοῄσεως,
xowh πρ΄χειται πᾶσιν dj γνῶσις ' οὐδεμίαν περὶ τὸ
ὑποχείμενον ἀμφιθολίαν ἐμποιούσης tn; αἰσθητικΏς
ἑπ,κρίσεως * τάς τε γὰρ τῶν χρωμάτων, xal τῶν λοι-
πῶν ποιητήτων διαφορὰς, ὅσας διὰ της ὄψεως καὶ δι’
ἀχοῆ-, f| ὀσφρήπεως. ἡ τῆς κατὰ τὴν ἀφὴν, τὴν
γεῦσιν αἰσθήσεως ἐπικρίνομεν, ὁμοφώνως πάντες οἱ
τγς αὑτῆς χοινωνοῦντες φύσεως, Υινώσκομέν τε καὶ
B
cundum naturam quidem est generatio, privatus au-
tem eo quod est secuuduim naturam ex. genito Deo
quod prius erat, factus est postea ingenitus? Sed
hac sunt rbeloricz artificia, nempe in his in quibus
reprehenduntur quibusdam accersitis personis rc-
prehensionum dedecus subterfugere ; sic et de illa
defensione defendit, judicibus et accusatoribus
accusationis culpam et causam ascribens, non ac-
cusatores, non judicium , non judiciale forum va-
lens ostendere. Et nunc ut alienam stultitiam et
fatuitatem corrigens, se in necessitatem sic lo-
quendi venisse dicit. Hzc est reprehensio nostre
insanahilis absurditatis, οἱ simulat» atque repre-
hensibilis religionis. Sed nos indigos dicit non ha-
here quid in presentia agamus et quo nosvertamus,
quin etiam penuriam nostram occultare; ac illum
quidem ex verbis ob mundi sapientiam calumniari :
ipsos vero saucti Spiritus doctrinam nobis vindi-
care. Aliud hoc. somnium, tantum sibi ipsi adesse
externe sapientie putare, ut propterea terribilis
Basilio videatur. Sie quidam etiam cum regibus
simul eodem in solio sedere, οἱ altiore dignitate
esse szpe se dignos sÓmniarünt, falsa somniorum
imagine ex vera cupiditate hanc ipsis opinionem
inserente ; non habentem, ait, Basilium quid ad
dicta respondeat criminari ipsum ob mundi sapien-
tiam. Magni quidem talem criminationem fecit, ut
existimetur terribilis verborum copia cuilibet, nc-
C dum Basilio et alicui discipulorum, si quidem quis
penitus est secundum ipsum vel fuit. Sed interme-
dium sernionem, si quidem sermo est servile ipsius
convicium, et inducta atque inepta scommala, per
qua in nostra incurrere arbitratur, omnia przter-
mittam,exsecrabile et abominandum existimans, tot
tantisque pollutionibus sermonem nostrum infer-
ciri. quemadmodum qui przetumida et tetra ulcera
abominantur, zgreque ferunt spectaculum eorum
quaex aliqua gravis humoris repletione per verru-
cas el clavos immutata sunt, in cutis superficie.
ipsorum graveolentiam pratercurram.
D
Erit autem mihi pro libertate sermo qui produ-
citur, qui non ad calumniose discerpendum quid-
quam eorum qus dicuntur, convertitur. Ounis
sermo qui vere est sermo, significativa est vox im-
pulsionum quz in mente fiunt. Omnis autem sanz
cogitationis functio et agitatio ad rerum cognitionem
et contemplationem quoad potest spectat. Rerum
autem natura bipartita est; allera mente cernitur,
sensu altera percipitur; sed ejus qua sensui pa-
tet, quia sit in sensu et facile cognoscatur, commu-
nis omnibus proponitur cognitio, nullam de subjecto
ambiguitatem faciente sensuum judicio : colorum
enim differentias et reliquarum qualitatum varieta-
tes per visum οἱ auditum, vel odoratum, vcl tactum,
vel gustatum dijudicamus, unanimi consensu omnes
qui uaturze communis $unt participes cognoscimus et
nominamys, Et reliqua quzecunque comprehensioncin
1103
S. GREGORII NYSSENI
1104
exteriorem, magisque per summa apparentem habere A ὀνομάνομἒν, x31 ὅσα τῶν λνιπῶν τὴν χατάληφιν ἐπι-
videntur,quz in vita nostra versantur,elt qu.e ad ci-
vilem vitam οἱ ad moralem vitz scopum pertinent.
At vero in contemplatione naturz intelligentis, so-
Jaque mente perceptibilis, quia ipsa supra sensuum
comprehensionem sita est, conjecturaliter intelligen-
tia appetente ea qua sensum effugiunt, alii aliter ad
id quod quzritur movemur, secundum eam quz in-
generatur cuique de subjecto intelligentiam quoad
fleri potest mentis conceptum enuntiamus, appro-
pinquantes, ut licet maxime, ad intellectorum facul-
tatem per verborum dilucidam significationem.
In his autein szpe licet per utraque quod quzri-
tur obtineri, cum nec intelligentia aberret a re
quasita, et vox directo mentis conceptum per na-
tivam interpretationem enuntiet. Interdum fortasse
accidit ab utrisque vel horum altero aberrare, cum
vel comprehensiva intelligentia, vel interpretativa
faeultas ab eo quod convenit, transversim et perpe-
ram fertur. Cum igitur duo sint quibus omnino
nralio dirigitur, nempe certa confirmatio sive secu-
ritas, quz fit in mente et intelligentia ; et quz est
in verbis prolatio, pr:stantius semper quidem fuerit
quod per utrumque probatur. Non minus autem bo-
num a convenienti opinione non aberrare, quamvis
intelligentia oratio sit inferior. Cum igitur in
excelsi « οἱ aciem oculorum effugientibus intelli-
gentia studium et operam ponit, ad qua sensus
won pervenit : loquor autem de divina et ineffabili
natura, in quibus audax facinus essel prompte et
cito intelligentia quid capere ; sed audacius quibus-
libet vocibus committere ejus quz nobis ingenera-
. ur opinionis interpretationem, tunc valere jubentes,
qui est in verbis, sonum, sic vel aliter loquentium
viribus enuntiatum, solam quz verbis significatur
intelligentia exquirimus utrum sane, sive aliter
habet, has verbales vel nominales subtilitates gram-
matistarum artibus concedentes : quoniam igitur
$0la quz cognoscuntur per nominalem appellationem
signamus ; qua vero cognilionem superant, notivis
quibusdam appellationibus complecti fas non est.
Quomodo enim quod ignoratur notaretur ? Propterea
cum nulla in ipsis nativa inveniatur appellatio,
qui subjectum plane exprimat, multis et. diversis
nominibus, quoad fleri potest, de divinitate inna-
tam nobis opinionem revelare cogimur. Verumta-
men qua in nostram comprehensionem cadunt,
talia sunt, ut omnino, vel in aliqua intervallis di-
stincla extensione considerentur, vel localis capa-
citatis notitiam praebeant, in qua singularia esse
comprchenduntur ; vel in principii et finis descri-
ptione in uostro conspectu fiunt, ex zequo secun-
dum utrumque terminum eo quod non est incipit,
et in id quod non est desinit ; vel quod omnium est
postremum, per corporalium qualitatum composi-
lionem, quod apparet comprehendimus, cui et in-
terius et perpessio, et conversio, et immutatio, et
qu. hujusmodi, copulata sunt. Quamob:em ut
nullam cum rebus his infimis cognatione" habere
B
D
πολαιοτέραν ἔχειν δοχεῖ κατὰ «bv piov ἀναστρεφομέ-
νων πραγμάτων, ἃ πρός τε τὸν πολιτιχὸν, xal τὸν
ἠθιχὸν τοῦ βίου σχοπὸν καταγίνεται. "Ev δὲ τῇ θεω-
pia τῆς νοερᾶς φύσεως, διὰ «b ὑπερχεῖσθαι αὐτὴν τῆς
αἰσθητιχῆς χαταλίψεως, στοχαστιχῶς τῆς διανοίας
ἑπορεγομέντς τῶν ἐχφευγόντων τὴν αἴσθτσιν, ἅλλοι
ἄλλως χινούμεθά τε περὶ τὸ ζττούμενον, xa χα-ὰ
τὴν ἐγγινομένην ἑχάστῳ περὶ τὸ ὑποχείμενον διά-
νοιαν, ὅπως οἷόν τε Tj, τὸ νοηθὲν ἐξαγγέλλομεν, ἐΥΥΙ-
ζοντες ὡς Évt μάλιστα τῇ δυνάµει τῶν νοηθέντων διὰ
τῆς τῶν ῥημάτων ἐμφάσεως.
Ἐν δὲ τούτοις ἔστι μὲν πολλάχις χαὶ δι ἀμφοτέρων
κατορθωθῆναι τὸ σπουδακόµενον τῆς τε διανοίας οὐχ
ἁμαρτούσης τοῦ ζητουµένου, xal τῆς «ωνῆς εὔθυθό-
Aog τὸ νοηθὲν διὰ τῆς προσφυοῦς ἑρμηνείας ἔξαγ-
γελλούσης. Ἔστι δὲ τυχὸν xai ἀμφοτέρων, fj τοῦ
ἑτέρου γε τούτων ἀποτυχεῖν, ἡ της χαταληπτιχης
διανοίας, f| τῆς ἑρμηνευτικῆς δυνάµεως τοῦ προσ-
ἡκοντος παρενεχθείσης. Δύο τοίνυν ὄντων δι’ ὧν ἅπας
εὐθύνεται λόγος, τῆς τε χατὰ τὸν νοῦν ἀσφαλείας,
xaX τῆς ἓν ῥῆμασι προφορᾶς, χρεῖττον μὲν ἂν εἴη 9)
δι ἀἁμφροτέρων εὐδόχιμον. Οὐχ ἧττον δὲ ἀγαθὸν, τῆς
προσηχυύσης pi διαμαρτεῖν ὑπολήψφεως, κἂν ὁ λόγος
ἑλάττων τῆς διανοίας τυγχάνῃ. Ὅταν τοίνυν πε
τῶν ὑψηλῶν χαὶ ἀθεάτων fj διάνοια τὴν σπουδὺν ἔχει,
ὧν οὐχ ἐφιχνεῖται ἡ αἴσθησις ' λέγω δὲ περὶ τῆς θείας
xai ἀφράστου φύσεως” ἓν οἷς τολμηρὸν ἣν xai $
προχείρως τι τῇ διανοἰᾷ λαθεῖν, τολμηρότερον δὲ ταῖς
ἐπιτυχούσαις ἐπιτρέπειν φωναῖς, τὴν τῆς ἐγγινομένης
ἡμῖν ὑπολήψεως ἑρμηνείαν, τότε χαἰρειν ἑάσαντε
τὸν Ev. τοῖς ῥήμασιν yov, οὕτως f|, ἑτέρως χατὰ τν
δύναμιν τῶν φθεγγοµένων ἐξαγγελλόμενον, µόνην ἐξ.
ετάζοµεν τὴν διάνοιαν tv. ἐμφαινομένην τοῖς ῥί»
µασιν, εἴτε ὑγιῶς, εἴτε xai ἄλλως ἔχει, τὰς fru
τιχὰς ταύτας ἡ ὁ .ομαστικὰς ἀκριθολογίας, vpappa-
τιστῶν τέχναις παραγχωρῄσαντες. Ἐτειδὴ τοίνυν μόνα .
τὰ γινωσχόµενα διὰ τῆς ὀνομαστικῆς σημειούμεβα
χλήσεως, τὰ δὲ ὑπὲρ τὴν γνῶσιν ὄντα σημειωτιχαῖς
τισι προστγορίαις διαλαμόθάνειν οὐχ οἷόν τε. Πῶς γὰρ
ἄν τις τὸ ἀγνοούμενον σημειώσαιτο; Διὰ τοῦτο οὐδε-
μιᾶς bm" αὐτῶν προσφνοῦς εὑρισχομένης mposnvo-
ρίας, f| τὸ ὑποχείμενον ἰχανῶς παραστῄήσει, 700;
xai διαφόροις ὀνόμασιν, ὅπως ἂν T] δυνατὸν, &vaxx-
λύψαι βιαζόµεθα τὴν ἐγγενομένην ἡ μῖν περὶ τοῦ Pei)
ὑπόνοιαν. ᾿Αλλὰ μὴν τὰ ὑπὸ κατάληψιν ἡμετέραν
ἐρχόμενα, τοιαῦτά ἐστιν, ὥστε πάντως, fj ἓν διασττ-
ματιχῇ τινι παρατάσει θεωρεῖσθαι τὰ ὄντα, 1| τοπικοῦ
χωρήµατος παρέχειν τὴν ἔννοιαν, Ev ᾧ τὰ xa" ἔχα-
στον εἶναι χαταλαμθάνεται, ἢ τῇ κατὰ τὴν ἀρχὴν xal
τὸ τέλος περιγραφῇ ἑντὸς γίνεται τῆς ἡμετέρας ἐπό-
qeu, ἐπίσης xa0' ἑχάτερον πέρας, τῷ μὴ ὄντι περὶ»
γραφόμενα" niv γὰρ sb ἀρχὴν τε χαὶ τελευτην ἔχο
τοῦ εἶναι, Ex τοῦ μῆ ὄντος ἄρχεται, xal εἰς τὸ μὴ
ὃν χαταλήγει' ἢ τὸ πάντων ἔσχατον, διὰ τῆς σωμα”
τιχῆς τῶν ποιστήτων συνθήκης χαταλαμδάνοµεν τὸ
φαινόµενον, Tj φθορὰ, xal πάθος, xai τροπὴ, xo!
ἁ)λοίωσις, xal. τὰ τοιαῦτα συνέζευχται. Aii τοῦτο
ὡς ἂν ἀτδεμίαν οἰχειότητα πρὸς τὰ χάτω πρἀγµατα
1105
CONTRA EUNOMIEM, LIB. XII.
1106
à ὑπερχειμένη φύσις ἔχειν δοχοίη, τοῖς ἀποχωριστι- A supereminens illa natura videatur, notionibus et
xoi; τῶν τοιούτων vofjuaci τε xal ῥήμασιν ἐπὶ τῆς
θείας χεχρήµεθα «φύσεως. Τὸ ὑπεράνω τῶν αἰώνων,
προαιώνιον λέγοντες, xal τὸ ὑπὲρ ἀρχὴν, ἄναρχον,
καὶ τὸ ph τελειούμενον, ἀτελεύτητον, ἀσώματόν τε
τὸ χωρὶς σώματος τὴν ὑπόστασιν ἔχον, καὶ τὸ μὴ
φθειρόµενον ἄφθαρτον, xal τὸ τροπῆς f πάθους, ἡ
ἁλλοιώσεως ἀνεπίδεχτον, ἀπαθὲς xal ἄτρεπτον καὶ
ἀναλλοίωτον. Τὰ δὲ τοιαῦτα τῶν ὀνομάτων, τεχνολο-
Ὑούντων μὲν ὅπως ἂν fj φίλον αὐτῶν ot. βουλόμενοι,
καὶ ὀνόματα ἄλλα τοῖς ὀνόμασι τούτοις ἐφαρμοζόν-
των στερητιχἁ, f ἀφαιρετιχὰ, ἡ ὅτι φίλον αὐτοῖς ὀνο-
μάκοντες.
verbis qua a talibus secernant, in divina usi
sumus natura. Quod supra et ante sxcula est, hoc
προαιώνιον, eleruum dicentes, el quod supra prin-
cipium, ἄναρχον, principii expers; et quod nullo
fine terminatur ἀτελεύτητον xal ἀσώματον intermina-
tum incorporeumque,quo.| absque corpore subsistit;
et quod non interiit ἄφθαρτον, incorruptibile sive
interitus expers ; et quod conversionis vel perpes-
sionis, vel immutationis sive alteradonis non est
capax, impatibile, invertibile, inyariabile, immu-
tabile. Talia autem nomina solerti artificio confin-
» gant qui volunt,ut ipsis cordi fuerit, aliaque nomi-
na nominibus his applicent, privandi vel auferendi vim habentia, vel quod ipsis lubebit, nominantes,
Ἠμεῖς δὲ τοῦ διδάσχειν f| µανθάνειν τὰ τοιαῦτα τοῖς
φ.λοτίµοις παραχωρήσαντες, µόνον τὸν νοῦν ἑξετάσω-
μεν, εἰ τῆς εὐσεθοῦς τε xal θεοπρεποὺῦς ὑπολήψφεως Ev-
tóc ἐστιν, ἢ χεχώρισται El μὲν οὖν f| οὐχ ἣν πρότερον
6 8:5, λοὺκ ἔσται ποτὲ ox ἂν χυρίως οὔτε ἀτελεύτητος,
υὖτε ἄναρχος λέγοιτο. Ὡσαύτως δὲ οὔτε ἀναλλοίωτος,
οὕτ: ἀσώματος, οὔτε ἄφθαρτος, εἴπερ ὑπονοοῖτο περὶ
αὐτὸν, ἢ σῶμα, Ἡ φθορὰ, Ἡ ἀλλοίωσις, fj τι τοιοῦτον.
Eiób τούτων εὐαγές ἔστιν οὐδὲν περὶ αὐτὸν ἐννοεῖν,
ἁσεθὲς ἂν c^ πάντως τοῖς χωριστιχοῖς τῶν ἀπεμφαι-
νόντων ῥήμασιν ἐπ αὐτοῦ κχεχρΏσθαι, χαὶ λέγειν
ςλῦτα À Ίδη πολλάκις εἰρέχαμεν, ἄφθαρτόν τε xal
ἁτελεύτητου xal ἀγέννητον, xai ὅσα τοῦ τοιούτου εἷ-
δους ἐστὶ, τῆς ἐγχειμένης ἑχάστῳ τούτων τῶν ὀνομά-
των ἑμράσεως, µόνον τὸν χωρισμὸν τῶν ἡμῖν προχεί-
Nos autem docendi vel discendi talia percupidis
libertatem concedentes, solam mentem exquiramus
si piam et Deo decoram opinionem in se contineat,
vel contra. Si igitur vel non erat prius Deus, vcl
non erit aliquando, non proprie ncque ἀτελεύτη-
τος, id est, interminaius, sive fine carens, neque
ἄναρχος, principii expers dicatur. Eodem modo ne-
que immutabilis, neque incorporeus, Reque in-
corruptibilis, si quidem in :pso cogitetur, vel
corpus, vel interitus, vel immutatio, vel quid tale.
Quod si sanctum est, nihil horum in ipso cogi-
tare, impium esset prorsus verbis qux dissenta-
nea et abhorrentia ab ipso separant, uti, αἱ ligc
dicere qux jam 39προ diximus , incorruptibile
et interminatum sive infinitum et ingenitum, et
gv εἰς κατανόησιν διδασχούσης, οὐκ αὐτὴν τὴν φύσιν ϱ quacunque hujus talis speciei, cum imposita cui-
τὴν τῶν ἀπεμφαινόντων χεχωρισμένην ἑρμηνευούσης,
Τϊ γὰρ οὐκ ἔστι τὸ 8:slov τῆς τῶν ὀνομάτων τούτων ση-
µασίας προδειχνυούσης, τί ἐστιν ἐχεῖνο κατὰ τὴν φύσιν
ὅ ταῦτα οὐχ ἔστιν, Ev ἀδήλῳ μένει. ᾽Αλλὰ xal τὰ λοιπά
τῶν ὀνομάτων, ὧν ἡ «ηµασία Οέσεώς τινός ἐστιν Ev-
δειχτικὴ xal ὑπάρξεως, οὐχ αὐτῆς τῆς θείας φύσεως ,
ἀλλὰ τῶν περὶ αὐτὴν εὐσεθῶς θεωρουµένων τὴν Ev-
δειξιν ἔχει νοίσαντες γὰρ ὅτι οὐδὲν τῶν ὄντων, τῶν τε
φαινομένων καὶ τῶν νοουµένων αὐτόματόν τινα xal
ευχαίαν ἔχει τὴν σύστασιν, ἀλλὰ ὅ τί περ Ev τοῖς οὖσι
χαταλαμδάνεται, τῆς πάντων τῶν ὄντων ὑπερχειμένης
Φύσεως ἑξῆπται, χἀχεῖθεν τὴν αἰτίαν τῆς ὑπάρξεως
ἔχει, τό τε χάλλος xal τὸ μέγεθος τῶν ἐν τῇ χτίσει
θαυμάτων κατανοήῄσαντες, 5x. πάντων τούτων xal τῶν
τοιούτων ἄλχα νοήματα περὶ τὸ θεῖον λαµθάνοντες,
Blot; ῥνόμασιν ἕχαστον τῶν ἐγγινομένων ἡμῖν νοημµά-
«ων διερμηνεύομεν ἀχολουθοῦντες τῇ συµδουλῇ τῆς
Σοφίας, fj ῴησιν, 3x μεγέθους xal καλλονῆς χτισµά-
«ων ἀναλόγως δεῖν τῶν πάντων Υενεσιουργ»ν θεωρεῖ-
σθαι. Δημιουργὸν μὲν τὸν ποιητὴν τῶν θνητῶν προσ-
αγορεύοµεν, δυνατὸν δὲ τὸν τῆς τοσαύτης περικρατή-
σαντα κτίσεως, ᾧ ἐξήρχεσεν fj δύναμις οὐσίαν ποιῆσαι
τὴν βούλησιν.Τό τ: τῆς νωῆς ἡμῶν ἀγαθὸν ἐννοῄσαντες,
que eorum nominum significatio separationein
eorum qua nobis prompta sunt ad cognitionem do-
ceat, nom vero ipsammet naturam qua a non con- *
venientibus secreta est, interpretetur. Nam cum
ejusmodi nominum signifleatio quid Deus non sit
premonstret, quid illud est secundum naturain,
quod hzc non est, in obscuro manet; sed reliqua
nomina quomm significatio alicujus positionis et
exsistentize index est, non ejusdum divina natura,
sed eorum que in ipsa pie cernuntur demonstra-
tionem habent. Cogitantes enim qucd nihil eorum
qua sunt, et quie apparent et intelliguntur, for.
tuitam et temerariam quamdam habet subsisten-
tiam, sed quidquid in rerum natura comprehendi-
tur ex supereminente omnium qua sunt natura
dependet, et illinc exsistentize causam habet, pul-
chritudinemque et magnitudinem miraculorum quie
sunt in creatura animadvertentes, ex omnibus et
talibus alias notiones in Deo animo capientes,
propriis nominibus notiones, qua in nobis con-
cipiuntur, singulas interpretamur ; Sapientiz con-
silium sequentes, qua dicit ex magnitudine ct
specie rerum creaturum, proportione habita om«
nium genitorem oportere contemplari 3’. Opificem quidem factorem martalium appellamus; potenteur
autem eum qui tantam creaturam suo dominio continet , cui satis fuit potentia, ut essentiam
*! Sap, xii, 9.
1107
S. ΟΒΕΟΟΙΠΙ NYSSEM
e
1108
[iceret. voluntatem. Atque etam vite. nostre bo- À ἀχολούθως τὺν ταύτης χαθηγττάµενον, τῇ του ἄγα-
num mente contemplati, consequenter hujus ducem
εἰ auctorem boni, appellatione nominamus. Judicii
quoque foturi quod incorruptum est et integrum,
a divina Scriptura instituti , judicem ipsum οἱ ju-
stum per hzc nomina vocamus. Atque ut in pauca
contraham, omnes quz de divina natura in nostris
animis ingenerantur notiones, in nominum formam
revocamus, ita ut nullum vocabulum absque pro-
pría et peculiari aliqua notitia in divina natura
dicatur. Quin etiam hanc vocem θεός ex inspectrice
operatione sive contemplandi actu. invaluisse com-
prehendimus. Omnibus enim τὸ Ocioy (Deum) adesse,
omnia videre, omnia penetrare persuasi, talem co-
gitalio;em hoc nomine significamus, ad hoc a
&incta voce deducti; qui enim dixit: Deus nieus,
iuende: mihi ?!, et, Vidit Deus **, et, Deus cognoscit
cordis abdita **, manifeste huic voci impositam
sententiam | interpretatur, quod θεὸς nominatur
απὸ τοῦ θεᾶσθαι, u videndo sive speculando. Nihil
?uteni differt. dicere intende, et vide, et speculare.
Quoniam igitur quod spectabile qui spectat videt,
θεός merito ejus quod videtur, qui spectat dicitur.
Quare per hoc etiam particularem quamdam di-
vine nature operationem edocti, essentiz ipsius
per hane vocem intelligentes non facti sumus,
non tamen quoniam nominis congrucntis penuria
laboramus, Deum idcirco glorix detrimenti aliquid
passum esse nos existimamus : impotentia enim
enuntiationis eorum quz enuntiari nequeunt, ac-
eusans nobis natura innatam penuriam, majoreni
glorie Dei demonstrationem habet, docens nos,
sicut inquit Apostolus, quod aolum est Dei nomen
cengruens, ipsum credere esse quod est supra
emne nomen 35. Quod enim ipse omnem
cogitationis
095 προσπ"ορίχ Χατονομάζοµεν. Τῆς τε μξλλοῦσης
χρίσέως τὸ ἀδέχαστον παρὰ τῆς θείας παιδευθέντες
Γραφῆς, xot» αὐτὸν καὶ δίκαιον διὰ τούτων» προσ-
αγορεύοµεν. Καὶ πάντα σωνελύντι φάναι͵, τὰ περὶ
τῆς θείας φύσεως ἐγγινόμενα huiv νοῆματα, εἷς
ὀνομάτων τύπον µεταλαμθάνοµε», ὡς μηδεµίαν xÀn-
σιν δίχα τινὸς ἰδιαζούσης ivvola; ἐπὶ τῆς θείας ὲ:
γεσθαι φύσεως. ᾽Αλλὰ xax τὴν θεὸς φωνὴν, Ex τῆς
ἐποπτιχΏς ἑνεργείας Χεχρατηχέναι χατελαθόμ«θα.
Πᾶσι γὰρ παρεῖναι τὸ θεῖον, xaX πάντα θεᾶσθαι, xai
δ.ὰ πάντων Έχειν πεπιστευχότες, την τοιαύτην 3:4-
νηιαν τῷ ὀνόματι τούτῳ διασηµαίνομεν, Tob, τοῦτο
παρὰ τῆς ἁγίας ὁδηγηθέντες φωνῆς. 'O γὰρ εἶσώνν
ὅτι 'O θεές µου, πρόσχες pot, xaX, 1δε ó θεὸς,
xai τὸ, Ὁ θεὺς γιγώσχει τὰ χρύφια τῆς χαδίας,
σαφῶς τὴν ἐγχειμένην τῇ quy, ταύτῃ διάνοιαν Eo-
μτνεύει, ὅτι ἐκ τοῦ Οξᾶσθα., O:b; ὀνομάκττα,.
Διαφέρει γὰρ οὐδὲν, πρόσχες εἰπεῖν, xal Wr. χα)
θέασαι. Ἐτεὶ οὖν xaX θεατὸν ὁ θεώμενος βλέπε:, θεὺς
εἰχότως τοῦ ὁρωμένου ὁ θεώµενος λέγστα.. "357: xat
δ.ὰ τούτου µεριχήν τινα τᾶς θείας φύσεως ἑνέργςια)
διδαχθέντες, τῆς οὐσίας αὐτῖς Ev περινοίᾳ δ-ὰ της
φωνῆς ταύτης οὺχ ἐγενόμεθα , o9 μὴν ἐπειδῃ ὁ.όμα-
τος προσφωοῦς ἀπορυῦμεν, ζημιοῦσθαί τι τὸ θεῖον
εἰς δόξαν ὑπολα ιθάνομξν. 'H yàp ἀδυναμία τῆς τῶν
ἀνεκρωνύτων ἑξαγορεύσεως xatniopoosa τῆς χατὰ
τὸν φύσιν ἡμῶν πτωχείας, µείσονα τῆς τοῦ zoz ὄύξης
τὴν ἀπόδειξιν ἔχει, δ.δάσχουσα ἡμᾶς. καθὼς φησ 3
Απόστολος, ὅτ' µόνον ἐστὶ θεοῦ προσφυὲς ὄνομα si
ónip πᾶν αὐτὸν εἶναι πιστεύει» ὄνομα. Τὸ γὰρ ὑπερ
θαΐνειν αὐτὸν πᾶσαν ὃ-ανοίας χίνησιν, καὶ ἐξώτε pov εὖ-
píaxs50a: τῆς ὀνομαστιχῆς περιλήψεως, τεχμήιοιον τῆς
ἀρράστου µεγαλειότητος τοῖς ἀνθρώποις χαθίσταττι.
motum superet, extraque — nominalen
ceimnprehensionem | inveniatur, certissimum argumentum inexplicabilis majestatis bominibus constituitur.
H:c quidem de nominibus qua de Deo qua-
cunque forma proferuntur cognoscimus, quorum
expositionem rudem et simplicem benignioribus
auditoribus apposuimus, contra imbelles Eunomii
adversum hzc pugnas, turpe. simul et indecorum
nobis ipsis judicantes animose et valide resisterc.
Quid enim quis diceret ei, qui ait nos formam
nominum fingere majorem et potentiorem rerum
qua nominantur diguitate, nominibus conira res
donantes prerogativam, et inzqualibus zqualem
honcrem tribuentes? Hzc sic illius voce dicta sunt.
Judicet autem qui judicare considerate potest, si
quid opportunum contra nos habet vehementer
instituta conira nos sycophantze accusatio, ob quam
etíain defendere dignum sit, quod nominibus con-
tra res ipsas privilegium indulgemus, omnibus cum
8it perspicuum, quod nullum nomen essentialem
per κο subsistentiam habet, sed omne nomen
quoddam est alicujus essentiz et sententiz indi-
cium et signum, quod ipsum per se neque exsistit,
neque intelligitur.
*! Psal. jv, 5. Gen. 1, 4, sqq.
δὲ Psal, vii, 10.
Περὶ μὲν δῆ τῶν ὀνομάτων τῶν ἐπὶ θεοῦ x20 ἓν
δήποτε τύπον ἐχφωνουμένων ταῦτα γινώσχομεν, ὧν
την ἔχθεσιν ἀἁκατάσχευόν τε xal ἁπλΏν τοῖς εὖγνω
µονεστέροις «v ἀκροατῶν παρεθέµεθα, cp τὰς
ἀτόνους τοῦ Εὐνομίου περὶ τούτων µάχας aisyp».
ἅμα xai ἀπρεπὲς ἡμῖν αὐτοῖς χρίναντες ἐχθυμως
ἀντιχαθίστασθαι. TU γὰρ ἄν τις εἶποι τῷ λέγοντι τὴ:
πον τῶν ὀνομάτων χυριώτερον ἡμᾶς ποιεῖσθσι τς
τῶν ὀνομαζομένων ἁξίας, τοῖς ὀνόμασι την κατὰ των
D πραγμάτων δωρουµένους προνοµίαν, καὶ τοῖς ἀνίσοις
ἰσοτιμίαν; Ταῦτα οὕτως εἴρηται παρὰ τῆς ἐκείνου
φωνῆς. Kpiwézo δὲ à χρίνειν ἐπεσχεμμένος, εἶ τι
χαίριον ἡ σφοδρὰ τοῦ συχοφάντου κατηγορία καθ
ἡμῶν ἔχει, ἐφ᾽ ᾧ χαὶ ἀπολογήσασθαι ἄξιον, ὅτι
δωρούμεθα τοῖς ὀνόμασι τὴν χατὰ τῶν πραγμάτων
προνοµίαν, πᾶσιν ὄντος προδήλου, ὅτι οὐδὲν τῶν ὀνο-
µάτων οὐσιώδη καθ) ἑαυτὸ ὑπόστασιν ἔγει, ἀλλὰ
γνώρισµά τι xal σημεῖον οὐσίας τινὸς καὶ διανοίας
γίνεται πᾶν ὄνομα, αὐτὸ ἐφ᾽ ἑαυτοῦ µήτε ὑπάρχον,
μήτε νοούμµενον.
" Philipp. n,9, sqq.
3109
CONTRA EUNOMIUM, LiB. XII.
1110
Tip δὲ a3 ὑφεστηχότι πῶς ἔστι νέμειν τὰς δωρεᾶς, A — Ei autem quod non per se substat, quomodo
δΡασχέτω τοὺς μαθητὰς τῆς ἁπάτης ὁ προσφυῶς
κεχρησθαι τοῖς ὀνόμασιν ἀξιῶν, καὶ τοῖς ῥήμασιν.
Ἑούτων δὲ οἡδ' ἂν ἐπεμνήσθην ὅλως, εἰ μὴ δι αὐτῶν
ἔδει τὴν ἀπόδειξιν τῆς κατὰ τὸν νοῦν τε xal τὴν
λέξιν ἀτονίας τοῦ λογογράφου ποιήσασθαι. Καὶ ὅσα
τῆς θεοπνεύστου Γραφῆς ἀναρμόστως xai o) γχατὰ
σχοπὺν ἐπισύρεται, διαφορὰν ἀθανασίας ἀγγέλων τε
xaX ἀνθρώπων τεχ»ολογῶν, οὐχοῖδα πρὸς ὃ τι βλέπων,
xaX τί διὰ τούτου χατασχευάξων, xal ταῦτα παρῄσω.
T5 γὰρ ἀθάνατων ἕως ἀθάνατον T), τὸ μᾶλλον xal ἡτ-
τον συγχριτικῶς οὐ προσδέχεται. Ei γὰρ ὑποστολήν
τινα χατὰ σὺγχρισιν τὸ ἕτερον τῶν παρατιθεµένων
µέρος ἐν τῷ τῆς ἀθανασίας ὄχοι λόγῳ * ἀνάγχη πᾶσα
μηδὲ ἀθάνατον τὸ τοιοῦτον χατονοµάζἐσθαι. Πῶς γὰρ
ἂν ἔτι χυρίως λέχοιτο ἀθάνατον, οὗ τὸ θνητὸν ἡ
διὰ συγχρίσεως ἀντιπαράθεσις κατηγόρησε ; καὶ τὴν
λεπτὴν ἐγείνην ἀχρίθειαν τὸ μὴ κελεύειν ἁδιάφθορον
εἶναι xal µέσην τὴν τῆς στερῄσεως ἔννοιαν, ἀλλὰ
τὸν μὲν τῶν χρειττόνων χωρισμὸν , στέρησιν λέγειν,
Ῥὴν δὲ τῶν χειρόνων ἁπόστασιν, μὴ δεῖν τῷ ὀνόματι
τούτῳ διασηµαίνειν; Ὡς εἰ ταύτα κρατήσεις, μηχέτ
χατ αὐτὸν τῆς ἀποστολιχῆς ἀληθευούτης φωνῆς, i
Φησι µόνον αὑτὸν ἔχειν ἀθανασίαν, xal τοῖς ἄλλοις
παρέχειν. Tib γὰρ ἔχει χοινὸν tj ἐπαχθεῖσα ῥῆσις αὐτῷ
πρὸς τὸν προάγοντα λόγον, οὔτε ἡμῖν, οὔτε ἄλλοις
τισὶ τῶν vouy ἑχόντων δυνατὸν ἐννοῆσαι. Καὶ ἐπε'δῆ
τὰ σοφἁ ταῦτα xal λεπτὰ χατιδεῖν οὐχ ἰσχύόαμεν,
ἀνεπιστήμονας ὀνομάζει, xal τῆς τῶν πραγμάτων
χρίσεως, xai τῆς τῶν ὀνομάτων χρῄσεως, οὑτωσὶ
τοῖς ῥήμασι γράφων, xal πάντα τὰ τοιαῦτα, ὡς οὗ -
δεµίαν ἔχοντα χατὰ τῆς ἁληθείας ἰσχὺν, παραδρα-
μοῦμαι ἀνεξετάστως, xai τὸ διαθάλλειν αὐτὸν τὸν
ἐχτεθεῖσαν παρ᾽ ἡμῶν τοῦ ἀφθάρτου τε xat ἀσωμά-
του διάνοιαν, ὡς ἑχατέρας τῶν προσηγοριῶν τούτων,
τῆς μὲν, τὸ ἁδιάστατον, (p ἡ τριμερὴς τῶν σωμάτων
οὐχ ἐνθεωρεῖται διάστασις ᾿ τῆς δὲ, τὸ φθορᾶς ἀνεπί.
ὀξχτον σημαινούσης. Καὶ τὸ λέγειν αὐτὸν, οὑτωσὶ
τοῖς ῥήμασιν, ὅτι οὗ δικαιουμεν τὸν τῶν ὀνομάτων
τόπον, εἰς ἀναρμόστους ἐχπεσεῖν ἑννοίας. Καὶ τοῦ
μὴ εἶναι fj μὴ προσεῖνα. σημαντικὸν ὑπολαμθάνειν
τηύτων ἕχαστον, ἀλλ αὐτοῦ τοῦ εἶναι, xal ταῦτα
σιγῆς ἄξια, xal βαθείας λήθης εἶναι χρίνας, παρήσω
τοῖς ἐντυγχάνουσιν ἐφ᾽ ἑαυτῶν φωρᾶσθαι τὴν µειι-
Υμένην μετὰ τῆς ἀνοίας ἀσέθειαν.
licet dona tribuere doceat erroris discipulos, qui
nominibus et verbis adhazsse οἱ congruenter se usum
fuisse censet. Illorum autem nullam omnino
menlionem fecissem , nisi per ipsa imbecillitas
tam mentis quam dictionis hujus scriptoris esset
demonstranda. Quzcunque autem a divinitus inspi-
rata Scriptura inconcinne et iueple nec ad scopum
pertrahit, angelorum et bominum immortalitatis
differentiam pertractans, nescio quo spectans, et
quid per hoc prastruens, etiam hsc dicere su-
persedebo. Quod enim immortale quandiu immor-
tale fuerit, magis et minus comparative non acci-
pit. Si enim. subtractionem aliquam per comipa-
rationem eorum qua apponuntur pars altera in
ratione immortalitatis baberet, necesse omnino esse
neque quod tale est, immortale appellari. Quomodo
enim amplius proprie diceretur immortale, cujus
mortalitatem facta per comparationem contraria
oppositio accusavit? et illam accuratam subtilitatem,
quod non jubeat incorruptibilem esse, et mediam
privationis notitiam, sed prestantiorum quidem
separationem privationem dicere, deteriorum vero
alscessionem sive distantiam non oportere hoc
nomine siguificare? Quod si hzc praxvaleant, non
amplius secundum ipsum vox apostolica vera pro-
babitur, qus dicit solum ipsum habere immor-
talitatem ** et aliis prebere. Quid enim habet
conimune ab ipsa inducta dictio ad eum quem in-
ducit sermonem, neque nobis, neque aliis quibusdam
qui mente sunt praditi , intelligere concessum cst.
Et quoniam ista docta et subtilia non potuimus
perspicere, rerum judicii et usu nominum inscios
et ignaros nominal, sic ad verbum scribens, ct
omnia quae sunt ejusmodi, ut quie nullam contra
veritatem vim habeant, indiscussa pratercurram,
et quod a nobis expositam incorruptibilis el iu-
corporei intelligentiam calumnietur, quod utraque
harum appellationum una quidem, quod dimen-
sioue caret, in quo tripartita corporum non cernitur
distantia ; allera vero quod interitus non est capas,
significet, Et quod ipse dicat lis verbis, propterea
quod juste non accipimus aowinum formam, in
absurdas et inconcinnas notiones excidimus. Lt
D (uod ipsi esse vel adesse horum unumquodque
existimemus significare, sed ipsum esse, liec etiam silentio et profunda oblivione digna esse judicans,
pretermittam ipsis legentibus in seipsis deprehendere mistam cum amentia impietatem.
"Oe ἀξιοῖ, μῆ ἀντιδιαστέλλεσθαι τὸ φθαρτὺν τῷ
ἁἀφθάρτῳ. μηδὲ ἁπόστασιν σηµαίνειν τοῦ χείρονος
τὴν ἀφαιρετικῆῖν σηµασίαν, ἀλλ᾽ αὐτὸ τὸ εἶναι διὰ
τοῦ ὑποχέειμένου σηµαίνεσθαι. Ei τοίνυν οὐχ áqa:ps-
τιχὴ φθορᾶς fj τοῦ ἀφθάρτου σηµασία παρὰ τοῦ χε-
νῶς ταῦτα τεχνολογοῦντος νοµίκεται, Ξοὐναντίον
πάντως χατὰ πᾶσαν ἀνάγχην ὁ τοιοῦτος ἐνδείξεται τοῦ
ὀνόματος τύπος. Ei γὰρ οὐχ ἔστι φθορᾶς ἀλλοτρίωσις
& ἀφθαρσία, συγχατάθεσις ἔσται πάντως τοῦ ἁπει-
φαΐνοντος᾽ αὕτη μὲν γὰρ τῶν ἀτιθέτον 9, φύσις, ὡς
" P Tanethl. νι. 14.
Ut qui censeat corruptibile ab incorruptibili non
differre, neque abscessionem significare deterioris
abstractivam significationem, sed ipsum esse per
subjectum significari, Si igitur incorruptibilis si-
gnificatio interitum non abstrahere ab eo qui haec
inaniter οἱ incassum arte sua confingit existima-
lur, contrariuni omuino per omnem necessitarem
demonsirabit ejusmodi nominis forma. Si enim in-
corruptibilitas non interitus est alienatio, profecto
assensio erit. dissentanci : hzc enim est opposi.
tt
S. GREGORII NYSSENI
4442
$o*um natura, ut unius ablatiene zlterius opposili Α τῇ τοῦ ἑνὸς ἀφχιρέσε:, τὴν τοῦ ἀντιχειμένου Oba
positio consequatur. Sed. et. acerbam illam astru-
ctiomem quod Deus natura sit capax mortis, ut
qui contrariam de bis habeat opinionem, valere
siuamus. Nes enim in oppositis nibil differre pu-
tamus, vel dicere aliquid esse, vel contrarium
non esse, ut jam tn presenti sermone vitam asse-
rentes Deum esse, hujus confessionis vi ac po-
testate velamus mortem in ipso cogitare, etsi
non per vocem enuntiamus. Et eum ipsuin mortis
non capacem confessi fuerimus, eadem oratione
ipsum vitam esse affirmavimus. Sed non video,
inquit, quomodo ex his qux» non insunt, Deus
super suas creaturas emineat. Et hoc erudito ar-
gumeuto sive comatu eum impietate bardum sive
stolidum nominat magnum Basilium, qui talibus
verbis uti ausus est, adversus quem dixerim non
valde effuse contra eos qui hzc dicunt contu-
meliis usum fuisse, ne iisdem imprudens seipsum
probris afficiat; fortasse enim neque ipse contra-
dixerit, in hoc divinz naturz majestatem cognosci,
jin quo nullam habet eum his communionem, quo-
run) natura infima particeps ostenditur. Si enim
unum quid horum esset, neque plus haberet, sed
ilem prorsus esset cum unoquoque eurum qua
proprietatis communionem habent. Quod si supra
hic est, quia nimirum hzc non habeat, supra ea
quie lzec. habent, eminet : quemadmodum dicimus
peecatüi expertem przstantiorem esse his qui pec-
catis contaminantur ; nam a malo separatum esse,
in optimis divitem esse, demonstratio efficitur.
Sed hic quidem contumeliosus conviciater sua na-
tura utatur, nos autem cum exiguum quid eorum
significaverimus qua sunt in liac. parte. dicta, ad
proposita orationem reducemus.
* Similiter ait, ipsum supetare qux sunt morta-
lia ut. immortalem, et corruptibilia ut incorrupti-
bilem, et his qua sunt genita supereminere, ut
ingenitum. An non omuibus perspicua est hujus
Deo rebellis impietatis assertio, an oratione iin-
probitatem convenit. revelare? Quis ignorat qux
eadem mensura superata sunt, :qualia omnino esse
inter se? Si igitur similiter a Deo superatur cor-
ruptiblle εἰ genitum; genitus autem est etiam
Dominus : Eunomius concludat ex positis emer-
geus inexpiabile scelus. Perspicuum enim est quod
generationeim idem existimat cum interitu et morte,
ut idem in paulo superioribus sermonibus cum
iucorruptibili ingenitum pronuntiavit, Si ergo in
zquali cernit interitum et generationem et simi-
liter asserit, ab his duobus Deuin abesse, genitus
autem Dominus : nullus a nobis exigat, quod ex
hac oratione consequitur, proponere, sed ex seipso
conclusionem colligat : siquidem ex zquo et secun-
duni eamdem rationem a genito et corruptibili Dei
natura distat. Sed non licel, inquit, mortis et iuter-
jtus absentia dicere incorruptibilem ipsum ct im-
mortalem. Fidem habeant dictis, qui naribus trahun-
Vr, ct ad id quod cuique videtur. circumaguntur,
ἀντΞισιέναι. ᾽λλλὰ xaY τὴν δριμεῖαν ἐχείνην χατα-
σχευην τοῦ φύσει τὸν θΕὸν ἀνεπίδεχτον εἶναι θανάτον,
ὥσπερ ὄντος τοῦ τὴν ἑναντίαν περὶ τούτων ἔχοντας
δόξαν, χαίρειν ἑάσωμεν. Ἡμεῖς γὰρ £v. τοῖς ἀντι-
θέτοις οὐδὲν διαφέρειν ἠγούμεθα, f) τὸ δὲ λέγειν τι
εἶναι, 7| τὸ ἑναντίον μὴ εἶναι, οἷον 55 xax ἐπὶ τοῦ παρ-
όντος λόγου ζωὴν εἰπόντες τὸν Θεὸν εἶναι, ἆπαγο-
ρεὖομεν τῇ δυνάµει διὰ τῆς ὁμολογίας ταύτης τὸν
θάνατον περὶ αὐτὸν ἐννοεῖν, χᾶν μὴ διὰ τῆς φωνῖς
ἐξαγγέλλωμεν. Καὶ ὅταν ἀνεπίδεχτον αὐτὸν θανάτου
ὁμολογήσωμεν, τῷ αὐτῷ λόγῳ τὸ Quy αὐτὸν εἶναι
χαχτεσχευάσαµεν. 'AJÀ' οὐχ ὁρῷ, φησὶ, πῶς ἂν ix
τῶν μὴ προσόντων ὑπερέχῃ τῶν αὐτῶν ποιημάτων ὁ
Θεός. Καὶ ἐπὶ τῷ σοφῷ τούτῳ ἐπιχειρῆματι, μετὰ
B ἀσεδείας ἠλίθιον ὀνομάζει τὸν µέγαν Βασίλειον, τὸν
τοῖς τοιούτοις ἐπιτολμήσαντα λόγοις, πρὸς ὃν εἴποιμε
ἂν, μὴ λίαν ἀφειδῶς χατὰ τῶν ταῦτα λεγόντων vz-
χρῆσθαι ταῖς ὕθρεσι, μή πη xal ἑαυτὸν λάθη τοῖς
αὐτοῖς χαθυθρίζων. Τάχα (àp οὐδ' ἂν αὑτὸς Avrti-
Tot by τούτῳ τὸ μεγαλεῖον τῆς θείας γνωρίζεσθαι
φύσεως, ἐν τῷ μηδεµίαν ἔχειν πρὸς ταῦτα χοινωνίαν,
ὧν ἡ χάτω φύσις µετέχουσα δείχνυται. El γὰρ Ev τε
τούτων εἴη, οὐδ' ἂν τὸ πλέον ἔχοι, ἀλλὰ ταὐτὸν ἂν
εἴη πάντως ἑχάστῳ τῶν ἐπιχοινωνούντων τοῦ ἰδιώ-
µατος. El δὲ ὑπὲρ ταῦτά ἐστ., τῷ μὴ ἔχειν δηλαδη
ταῦτα, τῶν ἑχόντων ὑπερανέστηχε * χαθάπερ φαμὲν
κρείττονα τῶν bv ἁμαρτίαις ὄντων εἶναι τὸν áva-
µάρτητων. Τὸ γὰρ τοῦ χαχοῦ χεχωρίσθαι, τοῦ πλου- ᾿
C τεῖν ἐν τοῖς ἀρίστοις ἀπόδειξις Ὑίνεται. ᾿Αλλ’ ὁ μὲν
ὑδριστὶς χεχρήσθω τῇ φύσει’ ἡμεῖς δὲ µιχρόν τι
παρασημανάμενοι τῶν Ev τῷ μέρει τούτῳ ῥηθέντων,
πρὺς τὰ προχείµενα τὰν λόγον µετάδομεν.
Ὁμοίως φπσὶν, αὐτὸν ὑπερέχειν τῶν μὲν θνητῶν
ὡς ἀθάνατον, τῶν δὲ φθαρτῶν ὡς ἄφθαρτον, τῶν δὲ
γεννητῶν ὡς ἀγέννητον. "Apa πᾶσίν ἐστι πρόδτλος
ἡ τοῦ θεοµάχαν τῆς ἀσεθείας xavacxtuh, f| λόγψ
προσήχει διαναχαλύψαι τὴν πονηρίαν; Τίς οὐχ olley
ὅτι τὰ τῷ αὐτῷ uéspu ὑπερεχόμενα, ἴσα πάντως ἆλ-
λήλοις ἐστίν; El οὖν ὁμοίως ὑπερέχεται ταρὰ τοῦ Geo)
τὸ φθαρτὸν xal γεννητὸν, γεννητὸς δὲ xat ὁ Κύριος"
Εὐνόμιος συµπερανάτω τὸ ἐκ τῶν τεθέντων ἀνΞ-
D Χύπτον ἀσέδημα. ἁΏλον yàp ὅτι ταὐτὸν ἡγεῖται τῇ
φθορᾷ καὶ τῷ θανάτῳ τὴν γέννησιν, ὡς ταὐτὸν ἐν
τοῖς πρὸ τούτου λόγοις Ev τῷ ἀφθάρτῳ τὸ ἀγέννητον
ἀπεφῄήνατο. El οὖν ἐν (ou βλέπει τὴν φθορὰν xal την
γέννησιν, xai ὁμοίως λέχει τὸν Θεὺν ἁἀφεστάναι τῶν
δύο" γεννητὸς δὲ ὁ Κύριος, μηδεὶς παρ᾽ ἡμῶν ànat-
τείτω προστεθῆναι τὸ Ex τοῦ λόγου ἀχόλουθον, ἀλλ
ἀφ᾽ ἑαυτοῦ συλλογισάσθω τὸ πέρας ᾽ εἶπερ ἐπίσης
καὶ xatà τὸν αὐτὸν λόγον τοῦ γεννητοῦ xal τοῦ
φθαρτοῦ fj τοῦ Θεοῦ φύσις ἁφέστηχεν. Ἁλλ' oix
ἔστι, φησὶν, ἀπουσίφ θανάτου xal φθορᾶς , λέχειν
ἄφθαρτον αὐτὸν xai ἀθάνατηων. Πειθέσθωσαν τοῖς
εἰρημένοις οἱ τῶν ῥινῶν ἑλχόμενοι, καὶ πρὺς τὸ
δοχοῦν ἑκάττῳ περιαγόμενοι, καὶ λεγέτωσαν παρ
εἴνα. τῷ θΞτῷ την φθορὰν xai τὸ, θάνανν ἵνα
1115
CONTILA. EDNOMILCM, LID, XII,
11
ἀθάνατός τε xai ἄφθαρτος λέγηται. Ei γὰρ οὐχὶ τῶν A et dicant Deo interitum et mortem adesse, ut πι»
ἁπουσίαν τοῦ θανάτου xal τής φθορᾶς, χαθώς φησιν
ὁ Εὐνόμιος, al. ἀφαιρετικαὶ τούτων προσηγορίαι ση-
µαΐνουσε, πάντως τὸ παρεῖναι αὐτῷ τὰ ἑναντία τε
xai ἁλλότρια διὰ τῆς τεχνολογίας ταύτης κατασχευά-
ζεται. Ἕχαστον γὰρ τῶν νοουµένων f] ἄπεστι πάν-
τως τινὸς, f| οὐκ ἄπεστι», olov, φῶς , σχότος, ζωὴ,
θάνατος, ὑγεία, νόσος χαὶ ὅσα τοιαῦτα * ἐφ᾽ ὧν εἰ τὸ
ἕτερόν τις τῶν νοουµένων ἀπεῖναι λέγοι, τὴν τοῦ
ἑτέρου πάντως παρουσίαν χατασκευάσει. El οὖν φησι
ph τοῦ θανάτου ἀπουσίᾳ τὸν θεὸν ἀθάνατον λέγεσθαι,
δηλος ἂν εἴη παρουσίαν αὐτῷ θανάτου χατασκευάζων,
xal διὰ τούτου την ἀθανασίαν ἐπὶ τοῦ Θεοῦ τῶν
ὅλων ἀρνούμενος. Πῶς γὰρ ἂν ἔτι ἀθάνατος ἀληθῶς
€! χαὶ ἄφθαρτος, οὗ μὴ ἀπεῖναι λέγει τὴν φθορὰν
χαὶ τὸν θάνατον; 'AX)' ἴσως ipsi τις ἡμᾶς ἔπηρεα-
στιχώτερον τῷ λόγῳ προσφύεσθαι μὴ γὰς ἂν οὕτω
μαντναί τινα, ὡς χατασοχευάσαι τὸν θεὺν μὴ εἶναι
ἀθάνατον, ἀλλὰ τῶν μὲν Ey τῷ χρυπτῷ τισι νοουμέ-
νων, οὖδεὶς ἀνθρώπων τὴν γνῶσιν ἔχει, διὰ δὲ τῶν
λεγομένων 6 στοχασμὸς ἡμῖν τῶν χεχρυµµένιων ἐγ-
Τίνεται. Οὐχοῦν πάλιν τὸ ῥηθὲν ἀναλάθωμεν.
Οὐκ ἀπουσίᾳ θανάτου, φησὶν, ὁ θεὺς ἀθάνατος
«λέγεται. Dog δεξόμεθα τὸ λεγόμενον ; ὅτι οὐκ ἄπεστι
τοῦ θεοῦ ὁ θάνατος, χὰν ἀθάνατος λέγηται; Οὐχοῦν
el τοῦτο χελεύει νοεῖν, θνητὸς ἔσται πάντως ὁ Ebvo-
µίου θΘεὸς, χαὶ φθορᾷ ὑποχείμενος. UU γὰρ οὖχ
ἄπεστι θάνατος ἀθάνατον εἶναι φύσιν οὐκ ἔχει ' ἀλλὰ
μὴν εἰ µήτε θανάτου µήτε φθορᾶς ἀπουσίαν αἱ προσ-
ηγορίαι σηµαίνουσιν, ἢ µάτην ἐπιλέγονται τῷ ἐτὶ
πάντων θΞεῷ, 7| ἕτερόν τινα νοῦν Ev αὐταῖς περιέχουσι.
Τίς οὖν οὗτος ἑρμηνευσάτω ὁ τεχνολόχος. ἸΑλλ'
ἡμεῖς ob, χαθώς φησιν ὁ Εὐνόμιος, ἀνεπιστήμονες
καὶ τῆς τῶν πραγμάτων χρίσεως, xal τῆς τῶν ὀνο-
µάτων χρήσεως, ἄνοσον λέγειν μεμαθήχαμεν, οὐχ οὗ
τὸ χράτος, ἀλλ᾽ οὗ ἡ νόσος χεχώρισται * xal ἄπηρον οὐ
τὸν ἔξω τῶν συµποσίων ὄντα, ἁλλά τὸν µηδεµίαν ἐν
ἑαυτῷ π{ρωσιν ἔχοντα * χα) τὰ ἄλλα πάντα ὡσαύτως,
f| £x τοῦ παρόντος 7| x τοῦ μὴ παρόντος χατονοµάζο-
μεν, ἀνδρεῖον, ἄνανδρον, ὑπνώδη , ἄῦπνον, xal ὅσα
τῆς συνηθείας ἔχεται ταύτης. ᾽Αλλ' οὐχ οἶδα τἰ φέρει
χέρδος τὸ τὰς φλυαρίας ταύτας ἀξιοῦν ἐξετάσεως *
mortalis et incorruptibilis dicatur. Si enim mortis
el interitus absentiam, sicut ait Eunomius, sub-
stractive horum appellationes non significant, om-
nino ei adesse contraria el aliena hoc artificio
astruitur. Unumquodque enim eorum quz intelli-
guntur, vel abest prorsus ab aliquo, vel non abest,
ut lux, tenebre, vita, mors, sanitas, morbus, et
quecunque ejusmodi : in quibus si alterum eo-
rum quz intelliguntur abesse quis dicat, procul du-
bio alterius praesentiam coustruet. Si igitur asserit
mortis absentia Deum non dici immortalem, ma-
nifeste astruet mortis przesentiam ei adesse, atque
idcirco immortalitatem in Deo universorum nega-
bit. Quomodo enim vere immortalis et incorrupti-
B bilis ille fuerit, a quo ille non abesse interitum
et mortem autumat? Sed dicet aliquis, nos infestius
et calumniosius sermoni adhsxrescere; non enim
sic quemquam insanire, ut Deum non esse Im-
mortalem astruat, sed eorum quidem qua. in oc-
culto a quibusdam intelliguntur, nullus hominum
cognitionem habet, siquidem per ea qux dicuntur
in nobis abditorum sit conjectura. Ergo iteruin
quod dictum esl resmnamus.
Non absentia mortis , iuquit, Deus immortalis
dicitur. Quoinodo quod dicitur accipiemus Ἡ quod
a Deo mors non abest, etsi immortalis dicitur f
lgitur si hoc jubet intelligere, erit penitus mortalis
Eunonii Deus, et interitui obnoxius a quo eniin
mors non abest, immortalis ut sit naturam non
habet : verumtainen si neque mortis neque corru-
ptionis absentiam hz appellationes (privativz) οἱ --
gnificant, vel frustra de Deo universorum dicun-
tur, vel alium quemdam intellectum in ipsis com-
plectuntur. Quis igitur intellectus interpretetur
artifex. Sed nos, ut inquit Eunomius, qui sumus et
rerum judicii expertes, et nominum usus inscii,
sanum dicere didicimus, non a quo robur, sed a
quo morbus separatus est; et incolumem, non
eum qui est extra convivia, sed qui nullam in se
ipso liabet mutilationem, et czttera omnia siunili-
ter, vel ex praesente, vel ex non praesente noni-
namus, fortem, effeiminatum, somnolentum, insom-
nem, ul quzcumque sunt hujus consuetudinis. Scd
ἀνδρὶ γὰρ ἓν πολιᾷ ζῶντι, xal πρὸς ἀλήθειαν βλέ- D haud scio quid lucri afferat, has nugas animad-
ποντι, οὗ μικρὰ πρὸς χατάχρισιν αἰτία, τὸ τὰ γελοῖά
τε xal ἄσπονδα τῆς τοῦ ἀντ'πάλου φιλονειχίας διὰ
στόματος φἑρειν. Ac) παρῄσω xàx:lva , xal τὰ ἑξῆς
ἐχείνοις προσχείµενα. Ἔστι δὲ ταῦτα. Μηδεμίαν,
qnt, τῆς ἀ.Ἰηθείας, μήτε τῷ θεῷ συμφυΐῖαν προσ-
μαρτυρούσης. El γὰρ μὴ εἴρητο τοῦτο, τίς ἣν ὁ
διρυᾶ τὸν Θεὸν εἶναι λέγων, πλὴν σοῦ, τοῦ πᾶσαν
ὀνόματος ἔννοιαν τῇ τοῦ Πατρὸς οὐσίᾳ συμφύοντος,
xaX μηδὲν ἔξω προσεῖναι λέγοντος, ἀλλ᾽ ἔἕχαστον τῶν
περὶ τὸ θεῖον ὀνομάτων, τῇ οὐσίᾳ τοῦ θεοῦ Eyxev-
τρίζοντος; Elra, xot, μήτε μὴν ἔξωθεν καὶ παρ)
ἡμῶν z Aattcjéy ny τοιαύτην ἔγγοιαν εὐσεθδείας γό-
poc ἐγγραφούσης. ᾽Αλλὰ παραιτ/{σοµαι πάλιν περὶ
«Ov ε)ρημένων, ὡς eq γελωτοποιῶν τοῖς ἑντυνχάνουσι
versione dignas censere; viro enim in canitie
viventi, et ad veritatem respicienti, non parva ad
condemnationem-culpa, ridicula et perfidias advcr-
sarii ambitiosa contentione maledictis insectari.
Quapropter εἰ illa pretermittam, et que deinceps
illis adjacent. Nulla, inquit, teritate Deo naturalem
conjunctionem attribuente. Si enim hoc dictum non
esset, quis Deum esse biformem diceret preter te,
qui omnem nominis notitiam Patris essentiam coa-
lescere facis, nihilque extra adesse dicis, sed sin-
gula noniina de Deo celebrata, in Dei essentia velut
in centrum adducens ? Deinde, inquit, neque certe
extrinsecus εί a nobis conficiam talem notitiam pie-
late legibus inscribente, Sed de dictis rursus prcca-
11057
S. GREGORH NYSSENI
11:6
bor, ut credant, me non ut legentibus risum move- Α τὰς ἐπ'γελάστους ταύτας ἐξεθέμτν φωνὰς, ἀλλ ὡς ἂν
reip, bas ridiculas voces exposuisse, sed ut audi-
tori persuaderem, a quo iste apparatu sermonum
incitatus, nostram simplicitatemn diluit, deinde
contra veritatem audacter loquitur. Quisnam ratione
et qualia profert, auditoribus elephantino corio
obductis usque ad delicias ostentabundus et jacta-
bundus, qui ejus arrogantes has sicci oris voces
mala compositione trajicientes, tanquam omnium
dicendi facultate viclorem pradicant, sed ipsam
immortalitatem esse dicit essentiain, Unigeniti
autem essentiam? Quid ais? ad ipsum dixerim,
immortalitatem, an non? quoniam etiam in hac
sunplicitas, nullam, sicut ais, connexionem naturse
appetit. Siquidein negat immortalitateur esse essen-
liam, perspicuum ad quid respicit. Quod enim im-
inortali ex adverso opponitur, non est suliilis men-
«6 cogitare. Ut enim qued non corruptibile corrupti-
lile consequentia opposite divisionis demonstrat,
et imutationi est obnoxium quod non est im-
uuitabile: sic eliam mortale prorsus, quod uon est
iumoriale,. Quid. igitur uovorum dog:natum expla-
nator? Quid de Unigeniti essentia nobis proprio
nominc dicet? Rursus enim camdem scriptori inter-
rogationem proferam. Dabit et hanc immortalitatem
esse, vel non assentietur. Si igitur non approbet Filii
essentiam immortalem esse, necessario contrario
astipulabitur, per prastantioris ablationem, ipsam
esse mortem prazstruens. Quod si absurdum fugiens
e immortalitatem etiam Unigeniti essentiam nominet,
nullam ex necessitate propterea secundum essentiam
differentiam esse confitebitur. Si enim ex zequo et
Patris et Filii natura immortalitas est, imnmortali-
tas autem in seipsam nulla ratione diflerenti:e di-
πείσαιµι τὸν áxpoaThy, ἀφ οἷας οὗτος παρασχευῖς
τῶν λόγων ὁρμώμενος, ὁ τὸν ἡμέτερον ἰδιωτισμὸν
διαπλύνων, ἔπειτα τῆς ἁληθείας χαταθρασύνεται.
Τίς ὢν κατὰ τὸν λόγον xal ofa φθεγγόμενος, ὁ τοῖς
παχνδέρµοις τῶν ἀχροατῶν ἐντρυφῶν τε xal ἐμπομ-
πεύων, ol τὰς στομφώδεις αὐτοῦ ταύτας ξηροστοµίας
χακοσυνθέτως διαπεραίνοντες, ὡς χεκρατηχότα τῶν
πάντων τῇ δυνάμει τῶν λόγων ἀναχηρύσαουσιν, ἀλλ
αὐτὴν elvai φησι τὴν οὐσίαν ἀθανασίαν, τὴν δὲ τοῦ
Μονογενοὺς οὐσίαν; Τί φῄς; πρὸς αὐτὸν εἴποιμι dv,
ἀθανασίαν, f οὐχί, Ἐπειδὴ καὶ ἐπὶ ταύτης fj ἁπλότης
οὐδτμίαν, καθὼς qi, συμφυῖαν προσίεται. El μὲν οὖν
ἀρνεῖται τὸ ἀθανασίαν εἶναι τοῦ ὰἱοῦ τὴν οὐσίαν, 550v
εἰς ὃ τι βλέπει.Τὸ γὰρ ἀντιδ.αστελλόμενον τῷ ἀθανάτῳ,
B οὗ λίαν ἐστὶ λεττῆς χατανοῖσαι φρενός. Ὡς vip τὰ
[3 ἄφθαρτον φθαρτὺν ἡ ἀχο-ουθία τῖς ἀντιδιαιρέσεως
δείχνυτι, καὶ τρεπτὸν τὸ μὲ; ἄτρεπτον "οὕτω xal ϐνη-
τὸν πάντως, τὸ μὴ ἀθάνατον. Τί οὖν ὁ τῶν χαινῶν δογ-
µάτων ἑξηγητής», Τί περὶ τῆς τον Μονογενοῦς οὐσίας
ἡμῖν χυριολογήσει; Πάλιν vào τὴν αὐτὴν προσοίσωτῷ
λογογράφῳ ἑἐρώτησιν. Δώσει xal ταύτην ἀθανασίαν
εἶναι, f| οὐ συνθήσεται. Ei μὲν οὖν μὴ δέχοιτο τοῦ
Yioó την οὐσίαν ἀθανασίαν εἶναι, ἀναγχαίως τῷ
ἐναντίῳ συνθῄσεται, διὰ της τοῦ χκρείττονος ἀφαιρέ-
σεως θάνατον αὐτὴν εἶναι χατασχευάκων. Ei δὲ cs)-
γων τὸ ἄτοπον, ἀθανασίαν καὶ τοῦ Μονογενοῦς τὴν οὗ-
σίαν χατονοµάνοι, οὐδεμίαν ἐξ ἀνάγχης διὰ τοῦτο χα-ὰ
τὴν οὐσίαν διαφορὰν εἶναι συνθῄσεται. El γὰρ ἐπίτης
ἥτε τοῦ Hab; χαὶ Υἱοῦ φύσις ἀθανασία ἑατὶν, ἆθα-
νασία δὲ πρὸς ἑαυτὴν οὐδενὶ λόγῳ διαφορᾶς διχσχί-
ζετα:, ἄρα χαὶ παρ) αὑτῶν τῶν ἐχθρῶν ὁμολοχεῖται,
τὸ µηδένα διαφορᾶς λόγον ἐπὶ τοῦ Matphg xa τοῦ
Σου κατὰ τὴν οὐσίαν εὑρίσχεσθαι ;
$cinditur, nunquid eliam ab ipsis inimicis conceditur, nullam differenti: rationem in Patre et Filie
&ccunduni essentiam definiri?
Sed jam tempus fuerit acerbam ipsius contra nos
proponere accusationem, quam in fine orationis
. fecit, dicens vos ex nihilo penitus Patrein dicere,
diclionem aliquam ex contextu. suffuratus, ipsam-
«ue exilem et inordinatam ex reliquo corpore de-
tractam vellicare conatur, el stomachum | facere
insanis deutibus dilacerans, vel potius salivans (id
" est velut salivam sermonem exspuers):primum qui-
dem dicam sententiam eorum qus 4 doctore de lioc
preclare sunt oratiene distincto, deinde ipsum
sermonem ad verbum apponzi, ut onibus fiat
manifestarius in contuineliam veritatis in studia
piorum perniciose irrepere. Nos enim adducens ad
ingeniti significationem per suos sermones doctor
noster, talem nobis insinuationem ad cognitionem
ejus quod quasritur, subjecit, demonstrans longe a
notitia qus est secundum essenti:n, esse ingeniti si-
gnificatum. Cum evangelista, inquit, Domini genealo-
pi: quz est secundum carhemex Joseph principium
fecisset *', deinde semper progrediens ad tempore
antiquiorem, terminum gencalogiz in Adamo delinis-
*' Luc. in, 25 sqq.
᾽Αλλὰ xatpbg ἂν εἴη thv χαλεπὴν αὐτοῦ xi
Γμῶν προθεῖναι χατηγορίαν, ἣν ἐπὶ τέλει τοῦ λόγω
τεπαίητα!, λέγων ἡμᾶς Ex τοῦ πάντη μὴ ὄντος τὸν
Πατέρα λέχειν * χλέψας τινὰ λέξιν ἐχ τῆς συµγρά-
σεως . χαὶ φιλὴν αὑτὴν xax ἀσύνταχτον Ex τοῦ λοιποῦ
σώματος ἀφελχύσας, χνίζειν ἐπιχειρεῖ τοῖς ἐχαλί-
Χτοις ὁδοῦσι χατασπαράσσων, μᾶλλον δὲ χατασιελίζων
τὸν λόγον. Λέξω δὲ πρώτον μὸν τὴν διάνοιαν τῶν
παρὰ τοῦ δ.δασχάλου περὶ τούτου διευχρινηθέντων
ἡμῖν. εἴθ' οὕτω τὸν λόγον αὐτὸν ἐπὶ λέξεως παραθί-
σοµαι, ὡς ἂν πᾶσι Υένοιτο φανερὸς ὁ ἐπὶ λύµῃ τῆς
ἀληθείας ταῖς τῶν εὐσεθούντων σπουδαξς εἰσφθτιρό-
µενος. Προσάγων γὰρ ἡμᾶς τῇ τοῦ ἀγεννήτου σηµα-
Gig διὰ τῶν καθ) ἑαυτὸν λόγων ὁ διδάσχαλος ἡμῶν,
τοιαύτην ἡμῖν ἔφοδον πρὸς τὴν τοῦ ζητουµένου γνῶ-
σιν ὑπέθετο, δειχνὺς πόῤῥω τῆς κατὰ τὴν οὐσίαν
ἐννοίας ὃν τοῦ ἀγεννήτου τὸ σημαι:νόµένον. Τοῦ Εὺ-
αγγελιστοῦ, φησὶ, τῆς χατὰ σάρχα τοῦ Κυρίου γι-
γεαλογίας &x τοῦ Ἰωσὴφ thv ἀρχὴν ποιησαμένου,
εἶτα προϊόντος kr τὸν ἀεὶ χρόνῳ πρεσθδύτερον, xi
ἐν τῷ ᾿Αδὰμ τὸ πέρας sh. Υενεαλοχίας ὁρίσαντοςν
1117
C 'NTRA EUANOMIUM, LID. MISI.
1118
xal διὰ τὸ μὴ ὑπερχεῖσθαι τοῦ πρωτοπλάστου σωµα- Α set, et quia non primo formato superior esset corpo-
*1xbv llacsgz, τοῦ Θεοῦ φῄσαντος. Πρόχειρον ct αἱ
φησι, τῇ ἑ. άστου διανοίᾳ περὶ τοῦ θεοῦ τοῦτο λαθεῖν *
ὅτι ὁ cb, ἐξ οὗ ᾿Αδὰμ, οὐ καθ) ὁμοιότητα τῶν ἀν-
θρωπικῶς γενεαλογηθέντων xal αὐτὸς ἐξ ἑτέρου τὴν
ὑπόστασιν ἔχει’ ἐπειδὰν γὰρ πΆντα διεξελθόντες τὸν
θ:ὸν µετὰ πάντα τῷ νῷ λάέωμεν, τὴν πάντων ἀρχὴν
ἐνοήσαμεν. ᾿Αρχὴ δὲ πᾶσα εἴπερ ἑτέρου τινὸς ἕξημ-
µένη τύχοι, ἀρχὴ οὐχ ἔστιν. Οὐκοῦν εἰ ἀρχὴ τοῦ
Γαντὸς ὁ θεός ' οῦ0) ὁτιοῦν ἔσται τῆς τῶν πάντων
ἀρχῆς ὑπερχείμενον. Αὕτη τοῦ διδασχάλου περὶ τῆς
τοῦ ἁγεννήτου σημασίας ἡ ἔχθεσις Καὶ ὅτι οὐδὲν
ἔω τῆς ἀληθείας αὐτῷ παρ fuoy μεμαρτύρτται,
αὐτ]ν ἐπὶ ῥημάτων τἣν περὶ τούτου aw ἐχθή-
C6.
Ὅ εὐαγγελιστῆς , vn*, Λουκᾶς, 55v κατὰ σάρχα B
v:veaoqiav τοῦ θεοῦ χαὶ Σωττρος ἡμῶν ἸἹπσοῦ
Νριστου ἐχτιθέμενος, xai ἀπὸ τῷν τελευταίων ἐπὶ
τοὺς πρώτους ἀναποδίκων, Ίρξατο μὲν ἀπὸ τοῦ Ἰω-
οἡφ * εἰπὼν δὲ τοῦτον τοῦ Ἠλεὶ, τὸν δὲ τοῦ Ματτὰθ
xit οὕτω κατὰ ἀνάβασ.ν πρὸς τὸν Αδὰμ xv ἐξήγῃη-
3ty ἐπαγαγὼν * εἶτα ἐλθὼν ἐπὶ τοὺς ἄνω xaX ε)πὼν,
ὅτι 'O Ση0θ ix τοῦ ᾽Αδάμ’ ὁ δὲ 'AbXy ix τοῦ θεοῦ,
ἐνταῦθα τῆς ἀναθάσεως ἕληξεν. "Ὥσπερ οὖν ἐχεῖνος
εἶπεν, ὅτι ὁ ᾿Αδὰμ ἐκ τοῦ θεοῦ, ἡμεῖς αὐτὸν ἐρωτή-
qouzv* Ὁ δὲ θεὸς £x τίνος; "Ag! οὐχὶ πρὀχειρόν ἐστι
τῇ ἑκάστου διανοίᾳ ὅτι ἐξ οὐδενός ; τὸ δὲ ἐξ οὐδενὸς τὸ
ὄναρχόν ἐστι δηλονότι τὸ ὃξ ἄναρχον, τὸ ἀγέννητον.
Ὡς οὖν ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων οὐσία τὸ Ex τινος, οὕτως
αὐδὲ ἐπὶ τοῦ θεοῦ τῶν ὅλων, οὐσίαν ἔστιν εἰπεῖν τὸ
ἀνέννητον. Τέσιν ὀφθαλμοῖς ἔτι πρὸς τὺν ὁδηγὸν ὑμῶν
ἀποθλέπετε; πρὸς ὑμᾶς λέγω, τὴν τῶν ἀπολλυμένων
Φγέλη». Πὼς ἔτι την ἀχοὴν ὑποχλίνετε τῷ τοιαύτην
στήλην τῆς ἰἱδίας ἀναιδείας διὰ τῶν λόγων στήσαντι;
Οὐκ αἰσχύνεσθε νῦν γοῦν cl καὶ μὴ πρότερον τοιούτῳφ
χξιραγωγῷ πρὸς τὴν ἀλήθειαν χρώμενοι; Οὐ σηµείῳ
χρήσεσθε τούτῳ τῆς περὶ τῶν δογμάτων αὐτοῦ µα-
υίας, τῷ οὕτω πρὸς τὴν ἀλήθειαν αὐτὸν τῶν γεγραμ-
pivov ἀναισχύντως ἀντιχαθίστασθαι;, Οὕτως ἡμῖν
χαὶ τὰς θείας ἑρμτνεύει quvá; ; Οὕτω τῆς τῶν δογ-
μάτων ἀλτθείας προΐσταται; Ὡς ἀπελέγχειν Βασί-
λειον Ex τοῦ πάντη μὴ ὄντος Υενεαλογοῦντα τὸν ἐπὶ
«άντων θεόν ' εἴπω τὴν παρ᾽ αὐτῶν ῥῆσιν, ἐχθῶμαι
τῆς ἀναισχυντίας τὰ ῥήματα, παρίηµι τὰς ὕθρεις, οὗ
reus Pater, hunc Dei esse dixit. Promptum esse inquit
cujusque notioni de Deo illud accipere: quod Deus
est, ex quo Adamus, non ad similitudinem eorum
quorum genealogia humano more descripta est,
ipse ex alio substantiam liabet, quoniam enim om-
nia percurrentes narrando Deum post oinnia mente
capimus, omnium priucipium intelleximus. Princi-
pium autem omne Si quidem ex alio quodam pen-
deat, principium non est. lgitur principium uni-
versi Deus ; neque quidquam est quod supra prin-
cipium omnium constitui possit. σέ doctoris de
Íngeniti significatione expositio. Et. quod nihil ex-
tra veritatem ipsi a nobis attributum est, ipsam
de hoc ad verba dictionem exponam.
Lucas evangelista, inquit, geneslogiam secundum .
carnem Dei et Servatoris nostri Jesu Christi expo-
nens, el a postremis ad primum repedans sive re-
. trogrediens, a Josepho quidem orsus est : cum di-
xisset autem hunc Heli, et hunc Mauatb, et sic per
ascensum ad Adamum narrationem addicens, deindo
cum venisset ad summos, εἰ dixisset Sclbum ex
Adamo, ipsum autem Adamum ος Dco, hic ascen-
dendi finem fecit. Quemadmodum igitur ille disit,
Adamum ex Deo, nos ipsum interrogabimus, Ipse
vero Deus ex quo? Annon promptum est cujusque
cogitationi quod ex nullo? Quod autem ος nullo
est, id videlicet pfineipii expers. Quod autem prin-
cipii expers, ingenitum est : ut igitur in hominibus
essentia quod est ex aliquo, sic neque in Deo uni-
versorum essentiani licet dicere, quod ingenitum.
Quibus oculis adliuc ad ducem vestrum aspicitis?
ad vos dico, pereuntium gregem. Quomodo aurcs
inclinatis ei qui talem columnam δις impudentize
per hos sermones statuit? Non etiam νο pudet
nunc sane, si etiam non prius, tali Imanu-
ductore ad veritatem utentes ? non ου utemini
signo insanizx de decretis ipsius, quod sic adversus
veritatem scriptorum impudenter se ipse opponat?
sic nobis divinas voces interpretatur? sic veritatis
decretorum — defensor et assertor prostat? ut
Basilium reprehendat, qui ex eo quoi omnino non
est genealogiam Dei, qui est in omuibus, recenscat.
Dixerim ipsorum dictionem, exposuerim impudeu-
μέμφομα; sal; λοιδορίαις * οὗ γὰρ αἰτ'ῶμα:. τὸν ὁδω- p tix verba, praetereo contumelias, non aceceuso con-
δότα τῷ στόµατι , 6t: ὅξωδεν, οὐὸΣ τὸν τῷ σώματι
"ελωβημένον, ὅτι λελώθτται. Τὰ γὰρ τοιαῦτα φύσεώς
ἑάτιν ἀτυχέματα , τὴν παρὰ τῶν voov ἑχόντων μέμ-
Ψιν ἐχφεύγοντα. Οὐχοῦν dj τοῦ ὑθρίνειν σπουὸδ,
λογ, σμῶν ἐστιν ἀῤῥωστία, καὶ δυσχληρία φυχΏς, τὸν
ὑγιαίνοντα λογιαμὸν λελωδτµένης. Οὐδεὶς οὖν pot
Ἰόγος ὧν λελο'δόρηται, ἀλλὰ τὸν σφοδρὰν ἐχείνην xal
ἅ καχον τοῦ συλλογισμοῦ πλοχὴν, δι ἧς τὸν καθ’ ἡμῶν
χαττγορίαν πρὸς τὸν σχοπὸν ἑαυτοῦ σωνΣπἐρανει
ὃ αὐ2ήδην γράφω χατ αὐτὰ τὰ ῥήματα. Ἵνα γὰρ,
| φτσὶ, pt] χωλυθῇ τὸν Yióy Ex µετουσίας εἰπεῖν τοῦ
Ὄδντος, λέληθεν ἑαυτὸν, τὸν ἐπὶ πάντων θεὺν ἐκ τοῦ
πάντη μὴ ὄντος εἰπών. Ei γὰρ τὸ μηδὲν τῷ πάντη
μὴ ὄντι ταῦτὸ κατὰ τὴν ἔννοιαν, τῶν δὲ ἰσοδυναμοὺν-
vicia et probra, non culpo eum qui olet ore, quod
olevit, neque corpore vitiatum et mutilatum quod
mutilus est. Talia enim sunt nature infortunia,
quz vituperium 2 prudentibus effugiunt. Ergo con-
tumelia alficiendi studium rationis cst insania, at-
que animi sana raUone vitiati infortunium. Nulla
igitur mihi sit ratio ejus conviciorum, sed velhemen-
tem illum et inexpugnabilem ratiocinationis nexum,
per quem contra nos accusationem ad scopum per-
duxify iisdem verbis aperte scribam, Ut enim, in-
quit, non prohibitum sit Filium dicere ex partici-
patione ejus qui est, latuit ipsum dicere Deum, qui
esl in omnibus ex eo quod penitus non. est. Si
enim nihil idem est eum co quod prorsus non. est,
1113
S. GREGORII NYSSEM
1i*0
secundum significatum ; eorum autem quai zqua- Α των ἀχώλυτος fj µετάληψις, ὁ λέγων ἐξ οὐδενὸς εἶναι
Jiter pollent libera est transsumptio, neque prohi-
betur ; qui dicit Deum ex nullo, ex eo quod fun-
ditus non est. dicit Deui esse. Αἱἱ aliquod eorum
quie sunt dicta prius oculos consertiimnus.
Quod ex participatione Dei Filium putat, his
etiam qui non hoc accipiunt oris sui graveolentiam
inspergit, vel turpem et somniosaim, sive turbulentam
sophismaltis compositionem, sive structuram disqui-
remus, Sed quidem ex participatione divinz natur
asciscere fllios, solorum poetarum et fabulatorum
esse nemo qui vel paululum prudeutiz et mentis
habeat, ignorat. Sic enim qui carminibus fabulas
connectunt, Dionysos quosdam et llercules, οἱ Mi-
noes ex daemoniorum complexu in humana corpora
confingunt, atque czeteris hominibus tales superiores
et augustiores suo carmine celebrant, ut participa-
tione prestantioris naturz plus habentes. Ergo hunc
quidem sermonem ut e domo aimnentiz et. impietatis
reprehensionem habentem silentio involvere decet.
Sed potius jnexpugnabilem illum syllogismum
adjicere, ut nostri simplices et imperiti discant,
quale et quantuin qui artificiosas insinuationes non
didicerunt, damnum et detrimentum pasii sunt. Si
enim nihil, inquit, cum eo quod prorsus non est,
idem est secundum sensum : zquipollentium autem
non prohibetur traussumptio; qui dicitex nullo
esse Deum, ex eo quod non omnino est dicit esse
Deum. Quis dedit ei qui in nos Aristotelicam cu-
spidem vibrat, dicere aliquem patrem non habere C
idein esse cum eo quod est ex eo quod nullo nodo
est ipsum esse? (ui enim eos qui in genealogia re-
censentur a sacra Scriptura ordine numeravit,
semper ejus qui meimoratus fuit, superiorem pa-
trem esse nimirum intelligit, Quid enim erat Ileli
Josepho, quid autem Mattathus Heli, quid ctiain
Adanius Selb; an non etiam puerulis vatde maui-
festum et notum, quod patrum est enumeratio eo-
rum qui memorati sunt, horuin ΠΟΠΗ ΗΕ recensio?
Si enim Seth filius Adami, pater ejus qui ex ipso
genitus est procul dubio est Adamus, sic dic wilii
quis pater Dei qui est super oinnia, dic interro-
ganti, rumpe vocen, responde, omnem disserendi
tuam artem ad hanc interrogationem commove. Án
invenies aliquam. rationem. quie sophismatis tui
captionem effugiat? Quis ingeniti pater? Potesne
dicere quis? Non igitur ingenitus. Sed contritus
dices prorsus, quod etiam necesse est, quod
nullus. Quid igitur, amicissime, an tibi sic soluta
est bc mollis sophismatis complexio? non inlel-
lexisti te in tuos sinus conspuisse, quod ait magnus
Basilius, quod ingenitus ex nullo est patre? Nam ex
patribus iis. qui prius in genealogie descriptione
sunt recensiti, consequentia per id quod siletur,
dat patris additionem pro confesso haberi. Tu cx
nullo patre, nihil fecisti. Et contra nihil ad id
quod omnino non est complexus, solutum illum
syllogistum confecisti. Hz& igitur doctze solertiz οἱ
artiticiosz ad te transferentur. Quis ingeniti pater
τὸν θεὸν, Ex τοῦ πάντη μὴ ὄντος εἶναι λέγει xbv
8cóv* πρός τι τῶν εἰρημένων πρότερον ἴδωμεν.
. Ότι ix µετουσίας τοῦ θεοῦ τὸν Yiby οἵεται, xal
τοῖς μὴ τοῦτο δεχοµένοις ἐπισχεδάζει τοῦ στόματος
ἑαυτοῦ τὴν δυσωδίαν, ἡ τὴν ψυχρὰν xa ὀνειρώδη τοῦ
δοφίσµατος ἀυνθήῄχην διεξετάσοµεν. ᾿Αλλ᾽ ὅτι μὲν τὸ
Ex µετουσίας τῇ θείᾳ φύσει προσάπτειν νἷοὺς, ποιητῶν l
póvov xat μυθοπλαστῶν ἐστιν. οὐχ ἂν ἀγνοοίη τις τῶν
ὁπωσοῦν µετεχόντων φρονῄσεως. Καὶ οὕτω γὰρ ol
τοῖς µέτροις τοὺς μύθους ἑνείροντες, Διονύσους τινὰς
xai Ἡραχλέας, χαὶ Μίνωας, χαὶ ἄλλους τοιούτους
ix δαιµονίας εἰς ἀνθρώπινα σώματα συμπλοχῆς 5:2-
πλάσσουσι, χαὶ ὑπεραίρουσι τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων
τοὺς τοιούτους τῷ λόγῳ, ὡς τῇ µετουσίᾳ τῖς χρείτ-
τονος φύσεως, τὸ πλέον ἔχοντας. Οὐχοῦν τοῦτον μὲν
τὸν λόγον ὡς οἴχοθεν τὸν τῆς ἀνοίας ἅμα χαὶ ἀσεθείας
ἔλεγχον ἔχοντα, σιωπῆσαι προσἠχει. Προςθεῖνα: δὲ
μᾶλλον τὸν. ἅμαχον ἐκεῖνων συλλογισμὸν, ὣς ἂν μά-
θοιεν οἱ χαθ) ἡμᾶς ἰδιῶται, οἵων χαὶ ὅσων οἱ τὰς
τεχνικὰς ἐφόδους μη παιδευθέντες ἐζτβιώθησαν. EE
γὰρ τὸ μηδὲν, φτοὶ, τῷ πάντη ui ὄντι ταὐτὸν χατὰ
«ἣν Évvotav, τῶν δὲ ἰσοδυναμούντων ἀχώλυτος ἡ µε-
τάληψις. ὁ λέγων ἐξ οὐδενὸς εἶναι τὸν θεὸν, Ex τοῦ
πάντη Uh ὄντος εἶναι λέγει τὸν Θεόν. Τίς ἔδωχε τῷ
τὴν ᾿Λριστοτελιχὴν ἡμῖν αἰχμὴν ἐπισείοντι , ὅτι τὸ
λέγειν τινὰ πατέρα μὴ ἔχειν, ταὐτόν ἐστι τῷ Ex τοῦ
πάντη uh ὄντος αὑτὺν γεγενησθαι; 'O Υὰρ τοὺς
γενεαλογουµένους παρὰ τοῦ λόγου καθεξῆς ἀριθμί-
σας, ἀεὶ τοῦ μνημονενθέντος ὑπερχείμενον πατέρα
δηλονότι vost. Ti γὰρ tv 6 ᾿Ἠλεὶ τοῦ Ἰωσὴς, τί δὲ
ὁ Ματτὰθ τοῦ ἩἨλεὶ, τί δὲ ὁ ᾿Αδὰμ τοῦ Σὴ0, ἄρ᾽ οὐχὶ
πρόδηλον xaY τοῖς ἄγαν νηπίοις, ὅτι πατέρων ἐστὶν
ἀπαρίθμτσις ὁ τῶν μνημονευθέντων τούτων ὀνομά-
των κατάλογος; El γὰρ ὁ Σὴθ τοῦ ᾿Αδὰμ vio, πατῖρ
τοῦ ἐξ αὐτοῦ γεγεννηµένου πάντως Αδάμ. Οὔσως
εἰπέ uot, xal τοῦ ἐπὶ πάντων Θεοῦ πατῇὴρ tl; ; εἰπὲ
τῷ ἑρωτῶντι, ῥῆκον φωνὴν, ἀπόχριναι, πᾶσαν sity
λογιχῆν σου τέχνην πρὸς τὴν πεῦσιν ταύτην συγχἰ-
νησον΄ ἄρ' εὑρήσεις τινὰ λόγον τὴν τοῦ σοφίσµατός
809 à, 6h» διαφεύγοντα ; τίς ὁ τοῦ ἀγεννήτου πατήρ;
Ἔχεις εἰπεῖν ὅστις ; Οὐκοῦν οὐκ ἀγέννητος. ᾽Αλλὰ
D ουνθλιθόµενος ἑἐρεῖς πάντως , ὃ 6h xaX εἰπεῖν ἐστιν
ἐπάναγχες , ὅτι οὐδείς. Tí οὖν, & φίλτατε, ἄρά σοι
οὕπω λέλυται ἡ µαλθαχὴ τοῦ σοφίσµατος αὕτη δια-
πλοχή; "Apa συνῆχας τοῖς ἰδίοις χόλποις ἑνσιελίσας,
τί φησιν ὁ μέγας Βασέλειος , ὅτι Ὁ ἀγέννητος ἐξ
οὐδενός ott πατρός, Ἐκ γὰρ τῶν προγενεαλογτθέν-
των πατέρων, fj ἀχολουθία χατὰ τὸ σαυπώµενον,
συνομολογεῖσθαι δίδωσι τοῦ πατρὸς τὴν προσθήχην.
Σὺ τὸ ἐξ οὐδενὸς πατρὸς τὸ μηδὲν ἐποίησας. Καὶ πά-
λιν τὸ μηδὲν εἰς 1b πάντη μῆ ὃν καταλαθὼν τὸν λε.
λυμένον ἐκεῖνον συλλογισμὸν συνεπἑρανας. θὐχοῦν
τὰ σοφὰ ταῦτα τῆς τεχνιχῆς ἀγχινοίας πρὸς σὲ µετᾳ-
χθέσεται. "TE; τοῦ ἀγενσήτου πατὴρ, ἐἑρωτῷ; Οὐδεὶς,
ἐρεῖς χατὰ πᾶσαν ἀνάγχην. Ὁ γὰρ ἀγέννητος πα-
τέρα πάντως οὐκ ἔχει. El τοίνυν οὐδεὶς τοῦ ἁγεννί-
1121
CONTRA FUNOMIUM, 145. XII.
1195
του G«iTkhp, τὸ δὲ οὐδεὶ, παρὰ σοῦ τιβρὸς τὸ (δὲ A interrogo ? nullus, dices necessario. Qui enim inge-
pezsXt gr. τὸ δὲ μηδὲν χατὰ τὺν σὺν 1670) τῷ ril
[01 ὅτι ταὺτόν ἐστι χατὰ τὴν ἔννοιαν. ᾽Ακώλωτος ok
τῶν ἱσοδυναμούντων, χαθὼς φᾗς, ἡ µετάληψις. Καὶ
εἰπὼν ὅτι οὐδείς ἐστι τοῦ ἀγεννήτου macho, Ex τοῦ
πάντη μὴ ὄντος λέγει τὸν ἐπὶ πάντων Ozóv. Τοιοῦτον
ὡς ξοιχέν ἐστιν, ὦ Εὐνόμιε, xaxóv* τοῖς aol; γὰρ
χρέσοµαι λόγοις * οὗ τὸ δοχεῖν εἶναι σογὸν, πρὸ τοῦ
εἶναι textum xévat* μικρὸν ἴσως τὸ τοιοῦτον εἰς ὃντ-
τυχίαν, ἀλλὰ τὸ ἑαυτὸν ἀγνοεῖν, xaX μὴ Υινώσχειν
ὅσον ἐστὶν tb διάφορον τοῦ ὑψιπετοῦς Ἡσσιλείου xol
τοῦ χξρσαἰου θηρίου. El γὰρ ἐφεώρα «bv βίον ἡμῶν
τὸ ὁξυ χαὶ θεῖον ὄμμα ἐχεῖνο, εἰ περιεπόλει τὴν àv-
ἠρωπίνην ζωὴν τῷ τῆς σοφίας πτερῷ, ἔδειςεν ἂν κα-
ταπτὰς ἐπὶ σὲ τῷ ῥοίΐζῳ τῶν λόγων, οἵῳψ τῷ ὁστράχῳ
τῆς ἀνοίας συμπερυχὼς, πρὸς viva δι ἁπάτης σεαυτὸν
ἀντεπίχειρας, ὕδρεσι ταῖς κατ’ αὐτοῦ χαὶ λοιδορίαις
4&5 δοχεῖν τις εἶναι παρὰ τοῖς γραῖδίοις xat τοῖς ἔχτο-
µίαις θηρώµενος. Πλὴν ἀλλ οὐχ ἀπελπιστέον σοι
χαὶ τῶν ὀνύχων ἐχείνου. Τὸ γὰρ ἡμέτερον, ὡς μὲν
ποὸς ἐγεῖνον, ὄνυχος μοῖρα χρινόµενον, πολὺ ἂν εἴη.
Πρὸς δὲ σὲ τοσοῦτόν ἐστιν, ὅσον ixavhy εἶναί σοι:
περιῤῥηδαι τῆς ἁπάτης τὸ ἕλυτρον, xai δεῖξα, τὴν
ἐγχεχρυμμένην τῷ ὁστράχῳ ἀσχημοσαῦνην.
nitus, patrem omnino non habet. Si igilur. nullus
ingeniti pater, hoc autem, nempe nullus a te ad
nihil transsumptum est, hoc autem nihil secundum
tuam rationem idem est cum eo quod non est se-
cundum sensum : minime autem prohibetur asqua-
liter pollentium, sicut loqueris, transsumptio. Et
qui dixit nullum esse ingeniti patrem, ex eo quod
non est prorsus dicit Deum, qui est super ounia.
Tale, ut par est, o Eunomi, malum (tuis enim utar
verbis) non videri esse sapientem, antequam talis
habeatur et honoretur , parvum fortasse hoc est in-
fortunium, sed seipsum ignorare, et non cogno-
scere quantum sit discrimen inter Basilium in $u-
blime volantem, et terrestrem bestiam. Si enim
B vitam nostram exploraret acutus ille et divinus
oculus, si vitam humanam circumvolaret sapientie
ala, in te involans ímpetu et stridore sermonum,
ostenderet quali testa dementi:e congenitus, in quem
per errorém teípsum concitasti, contumeliis et pro:
bris in ipsum conjectis, dum apud aniculas et spa-
dones venaris, ut aliquis esse videaris. Verumtamen
non tibi desperandum est ab unguibus illius. Quod
enim nostrum est, ut quidem cum illo, si unguis
portio judicetur, multum fuerit. Tecum autem tantum est quantum satis esse possit ad "erroris invo-
lucrum prorumpendum, et ad abstrusam in testa demonstrandam inverecundiam.
1125
—i——lÓ
S. GREGORII NYSSENI
1124
TOY EN ΑΓΙΟΙΣ ΠΛΤΡΟΣ ΗΜΩΝ
ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
EHIXKOIIO f ΝΥΣΣΗΣ
ΑΝΤΙΡΡΗΤΙΚΟΣ
ΠΡΟΣ TA ΑΠΟΛΙΝΑΡΙΟΥ.
S. P. N. GREGORII
EPISCOPI NYSSENI
ANTIRRHETICUS
ABVERSUS APOLLINAREM 9.
Interprete et scholiaste Lacmzwri0. Zacaoxio V. C. — Gattasp.. Vet. Patr. Bibl. tom. VH, p 8.7.
I. Aptum conveniensque sermoni nostro exordium A ᾖΚαλὺν àv γένοιτο προοίµιον ἡμῖν τοῦ λόγου ἡ «5
erit Domini vox, qua jubet cavere a falsis pro-
phetis, qui veniunt, inquit ', ad vos in vestimentis
nvium , intrinsecus autem sunt lupi rapaces; a [τα-
clibus eorum cognoscelis eos. Si igilur veras oves
ah ovium perditore, qui mansuetudinem pra se
ferente habitu securus irrepiL in ovilis coetum, fru-
ctus discernit et sub mansuetudinis specie latens
os inimicum omnibus palam facit, fructuum quali-
tatem, tam bonorum quam malorum, praestat. ex-
pendere, quordm ope deceptionis larva dete-
gitur; ait enim, Ex fructibus eorum cognoscetis eos.
Omnis itaque doctrine bonus quidem meo judicio
fructus est, cum ad eorum numerum qui in Eccle-
Sia salvantur fil accessio; noxius vero atque per-
niciosus, cum ii qui in ea jam permanent dissi-
pantur. Si igilur quis praedicatione sua gregem
adaugeat, et ad omnia domus latera vite:n extendat
! Matth. vir, 19.
(4) Egregium hoc sancti Gregorii Nysseni opus
adversus Apollinarem ex Vat. septingentorum cir-
ciler annorum cod. eruimus. lllud autem valde
notandum habet liic codex, quod zque veteri manu
a scriptorum forsan códicum correctore alque
emendatore (quem δοχ,µάζοντα τὰ Υεγραμμµένα vo-
cat idem Nyssenus iuter epistolas infra editas),
ad aliud exemplar ea cautione collatus fuerit ,
ut quz in prioris lectionis locum postmodum ab
ipso superinducia fuere, adeo eleganter cinnabari
scripta fucrint, ut. prior etiam lectio. atramento
delineata non obliteraretur. Nos itaque priore le-
Κυρίου φωνὴ, χελεύουσα προσέχειν ἁπὸ τῶν γει-
δοπροφητῶ» , οἵτιγες ἔρχογται , φῃσὶ, zpóc ὑμᾶς
ἐν' ἐνδύματι (2) προθάτων, ἔσωθεν δέ εἶσι .2ύχοι
ἅρπαγες ' ἀπὸ τῶν χωμπῶν αὐτων ἐπιγγώσεσθε
αὐτούς. Ei οὖν ὁ χαρπὸς διαχρίνει τό τε ἀληθινὸν
πρόθατον, χαὶ τὸν τῶν προθάτων «φθορέα͵, τὸν Ev
ἡμέρῳ σχήµατι (5) πρὸς τὸ σύστημα τῆς ποίμνης
ἀφυλάχτως παραδυόµενον, xai τὸ ὑποχεχρυμμένον
τῷ ἡμέρῳ πολέμιον στόμα εἰς τοὺμφανὲς ἄχει, Qn-
τεῖν προσἡχει τοὺς χαρποὺς τοὺς τε χαλοὺς, xol
τοὺς χείρονας, δι ὧν τὸ σχΏμα τῆς ἁπάτης ἄναχα-
Ἀύπτεται ' φησὶ γὰρ, ὅτι Ἐκ τῶν χαρπῶν αὐτῶν
ἐπιγγώσεσθε αὐτούς. Πάσης τοίνυν διδασκαλίας ὁ
μὲν ἀγαθὸς χαρτὸς χατά τε τὴν ἐμὴν χρίσιν ἡ προσ-
θέχη τῶν xatà τὴν Ἐχκλησίαν σωκοµένων ἑἐστίν *
ὁ δὲ φθαρτιχὸς xat δηλητήριος d τῶν συνεστώτων
διάλυσις. Ei τοένων τις αὖξοι διὰ τῶν λόγων cb. ποί-
ctione in contextu plerumque servata, antiquas hasce
eneendationes , variasque lectiones in notis retuli-
mus; nisi tamen tanti ponderis exstitere, ut in
orationis contextum eas transferre necessarium vi-
sum fuerit ; tunc enim lectionem a correctore in-
dicataui in orationis contextum retuli, indicata ta-
—-en in meis notis lectione, qua prius in codice
reperiebatur.
(2) Forte ἐνδύμασι, ut in textu. Graco S. Mat-
Εντ,
(9j Corr. Σμέρῳ τῷ σχήµατι.
A ow
1125
ADVERSUS APOLLINAUEM.
ον , καὶ ei; πάντα τὰ χλίτη τῆς οἰχίας ἑἐχτείνει A οἱ circum Dominicam ,nensaum plantet, erraticos
^t» ἄμπελον xai περιφυτεύσει τῇ Δεσποτικῇ τρα-
τένη τοὺς ἀπὸ τῆς (4) ἀγριελαίου πλάνης, εἰς
ἑλαιῶν (5) µεταποιούµενος νεόφυτον, καὶ τὰς µυστ.-
χὰς ῥάθξους ἐμθάλῃη τῷ γλυκεῖ xal ποτίμῳ νάµατι
ες διδασχαλίας , δι ὧν πολυγονεῖται τὰ ποίµνια,
ὥστε τοῦ μὲν Λαθὰν ἑλαττοῦσθαι την χκτῆσιν , εὔθη-
νεῖσθαι δὲ τὸ µέρος τοῦ Ἰαχὼθ, xai πληθύνεσθαι
«$ ἐπισήμῳ γονῇῃ (6)* εἰ τοιοῦτόν τις τὸν καρπὸν
τῆς διδασκαλίας ἐπιδειχνύοιτο (καρπὸς váp ἐστι, χα-
θὼς stpr, zat, ἡ τῆς ἀληθείας ἑπαύξησις), ἀληθῶς ἐστι
προφήτης, χατὰ τὸν θεῖον σχοπὸν ὑποφητεύων τῷ
πνεύµατι. El 66 τις ἀποτίλλει τῆς ἀμπέλου τὰς κλη-
µατίδας , ἑρημοίη (7) δὲ τν θείαν τράπεζαν, &vap-
ῥίτων τὴν φντείαν , ἐπιβουλεύοι δὲ τῷ πνευματικῷ
πητιστηρίῳ, ὡς (8) µηχέτι τὰ πρόθατα χατὰ. τὰς
ῥάδδους τοῦ πατριάρχου χισσᾷν, μηδὲ ταῖς ἐπισή-
pot; γοναῖς πληθύνειν τὸ ποίµνιον, ἁλλ' ἁποδουχο-
λεῖσθαι τῆς τροφἰίµου νομῆς , τουτέστι τῶν πατριχῶν
πχραδόσεων , χαὶ ἔξω τῆς µάνδρας αὐλίζεαθαι , xai
πρὸς ἀλλοτρίας νομὰς διασχίδνασθαι: ὅτ ἂν τοιοῦτος
τὸ λύχειον σχΏμα, τὸ ἀποχεχρυμμένον τῇ τοῦ προθάτου
ὑὐχοῦν ἑξετάσωμεν τί ἡμῖν dj τοῦ ᾿Απολιναρίου
τοῦ Σύρου διδασχαλίᾳ ἐθλάστησε, προσθήχην τῶν
ποιµνίων 3) µείωσιν, συναγωγὴν τῶν διεσχαρπιαµέ-
vov 7| τῶν συνεστώτων διάλυσιν, συνηγορίαν f] ἀνα-
τροπὴν τῶν πατρώων δογμάτων. Ei μὲν οὖν πρὸς τὸ
χ.εῖττον ἡ σπο.δῃ τοῦ πρρειρηµένου βλέπει, πρὀθατον
πάντως , χαὶ οὐχὶ λύνος ἐστίν' cl δὲ τὸ ἔμπαλιν,
Προσέχετε ἀπὸ τῶν ψευδοπροφητώ», φησὶν ὁ Ko-
ριος μὴ λανθανέτω τὸ στύµα τὸ ἐπὶ λώδη καὶ
ἀφανισμῷ τοῦ προσεγγἰίτοντος σώματος Τεθηγμένον
τοῖς τῆς χαινοτοµίας ὁδοῦσι xal χατασπαράσσον τὸ
ὑὐγὰς σῶμα τῆς τοῦ «Θεοῦ Ἐχχλγσίας. Ὡς δ ἂν μὴ
δοκοίη λοιδορία τὸ λεγόμενον εἶναι, ἕνα τῶν παρ)
αὐτοῦ περιφεροµένων λόγων προσθῆσομεν, οὗ ἡ
ἐπιγραφή ἐστιν abcr! Ἀπόδειξις , qnot, περὶ τῆς
θείας σαρχώσεως τῆς καύ' ὁμοίωσω' ἀγθρώπου.
Τάχα δ᾽ ἄν τις δι ἀχριθείας τὸν τῆς ἐπιγραφῆς νουν
ἀπογυμνώσας , οὐκ ἂν δεηθείη δι) αὐτῆς τῆς λογο-
γραφίας (9) ἑλέγξαι τὴν ἁτοπίαν του δόγματος.
Ἀ.τόδειξις, Φησὶ, περὶ τῆς θείας σαρκώσεως tic
xaJ ὁμοίωσι» ἀνθρώπου. Ἱρεῖττον ὃ ἂν εἴη τὰς
θ:ίας παραθέσθαι φωνὰς εἰς ἔλεγχον τῆς Χαινῆς ταύ-
oleastri ramos in olivarum npovellas transmutans,
mysticas denique virgas in dulcia et grata ao-
cirinz ftuenta injicjat, per quas ita greges fecundan-
tur, ut Laban possessio minuatur, abundet vero
pars Jacob, et insigni fetu wultiplicetur ὃς si quis
talem doctrine suz (fructum ostendat. ( fructus
enim, ut diximus, veritalis incrementum est), hic
vere prophela est, utpote qui juxta Dei consilium
legem spiritu interpretetur. Αἱ e contrario si quis
vitis ramos evellat, divinam n vero mensa:u, exstir-
pata plantatione, desertam reddal, el insidios cir-
cuum spirituale aquarium tendat, ul non amplius
Oves ante patriarcbze virgas conmcipiant, et insigni
fetu augeant gregem, sed ab alibilibus pascuis, pa-
B ternis videlicet traditionihus, abigat et extra man-
dram sinbulare faciat, et per aliena pascua dis-
pergi : quando, inquam, talem doctrina fructum
protulerit, tuuc utique lupina fomma, sub ovis pelle
latens, manilestabitur.
τῆς διδασχαλίας χαρπὺς. T, πρόᾶηλον ἂν Yívowo
δαρᾷ.
M. Inquiramus eryo quid nobis Apollinaris Syri
doctrina protulit, incrementumne gregis an dimi-
nutionem, dispersorumne collectionein an collecto-
rum dispersionem, defeusionemne paternorum do-
gmalum an subversionem. Si itaque ad id quod
melius est Apollinaris studiui respicit, ovis utique,
. et non lupus erit; si vero contra : Attendite a (alsis
prophetis, ait Dominus : non lateat os illud, per-
acutis novitatis dentibus jin damnuin perniciemque
appropiuquautium armatum et sanum. Ecclesiae Dej
corpus lacerans. Ne autem, quod dicimus, convi-
cium esse videatur, unum ex ejus, qui circumfe-
runtur tractatibus subjungamus, cujus inscriptio
talis.est, Demonusiratio, inquit, diving incarnationis
Ad similitudinem hominis. Et fortasse qui.lem accu-
rale patefacto inscriptionis semsu, non esset ulie-
rius alicui laborandum, in dogmatis absurditate
per singulas ipsius Lractatus parles redarguenda.
Demonatratio, inquit, divine incarnationis ad simi-
Aitudinem hominis. Verum satius (nerit divinas voces
apponere in nove hujus fictionis nowinum confu-
tationem. Verbum, ait *, caro faciun αεί , εἰ, Ου.
στης ὀνοματοποιίας. Ὁ Λόγος, qrot, σὰρξ ééreto* p ria inhabitavit in lerra. nosira *, e, Deus ananife-
xat, 'H δόξα xacec xijrocev ἐν τῇ Τῃ ἡμῶν * xol,
Ὁ θεὺς ἐφανερώθη ἐν σαρκὶ, ὡς ἂν δι ἑκάστου
Σ Gen. xxx, 97 sqq. * Joan 1, 14.
(4) Ita corr. male antea. τῆς án «7.
(5) Et lic corr. emendatio est; prius enim erat
ἑἐλαῖον.
(6) Επίσημος Ὑονή tam hie quam infra aliquis
forsitan verteret varii coloris fetus, vel diverso co-
lore respersus fetus, wt sacra Scripture narrationi
prorsus respondeat ; sed inihi alio versio magis
arvidet.
(1) in Vat. cod. ἐρηµῴη inflexione Attica, nescio
2n simili exemplo.
(S) Corr. ὥστε.
(9) Nyssenus in toto hoc opere Apollinarem λο-
γογράφον ejusque De Incarnatione tractatum Aov»-
* Pshlm. rLxxxiv, 10.
&taius est in carne*, υἱ ος unoquoque liorum dicto-
rum.discamus divinitalen, qux.scmper su»stantia
* |] Τη, (11, 16.
γραφίαν vocat ; quin.et Eunomium.ejusque scripta
λογογράφον, et λογογραφἰαν itidem vocat lib. 1 ad-
versus eumdein, et alibi. Videtur autem iis nomi-
nibus verbosos a4que prolixos utriusque heretici
libros suggillare voluisse Nyssenus. Nam Gregorius
alter Nazianzenus episcopus in oratione 51, prope
finem, Apollinarem inter alia redarguit, quod µα-
αροὺς λόγους scripserit, eademque de-Eunomii {ες ὃς
ysseni querela estlib. 1 adversus eumdem, prope
initium. Utitur et λογογράφου voce malo sens
Demosthenes in oratione De fulsa legatione, p. 252,
Hervagian: editionis quarta Greco-Latinz, cum
4Eschini exprobrat, quod λογογράφους et σοφιστάς
1121
S. GREGORI. NYSSENI
1123
immutabilis est, mutationi obnoxiam induisse na- A µάθοιµεν τῶν slpnpévwov ὅτι ἀεὶ ἄτρεπτον ὃν τη
turam, ut propria immutabilitale nostre in ma-
)um mutationi mederetur. At hic Deum asserit non
fuisse in carne maniíestatum, quod idem est ac
$i diceret, carnem factum non [fuisse Verbum,
quod ia hominum forma et similitudine per servi-
lem habitum cum hominibus conversatum est *;
sed divinam quamdam incarnationem Verbo affin-
git. idque dubio adeo sermone, ut incertum mibi
sit utrum inutationem divinitatis e simplici ejus et
compositionis experte natura in carneam solidita-
tem transformatz intelligat, an potius, manente
in se ipsa divina substantia, aliam quamdain appa-
ruisse dicat incarnationem divinam, in humane et
divine nature confinio positam, qua nec Deus
θεῖον τῇ οὐσίᾳ, xaX ἀναλλοίωτον, ἓν τῇ τρεπτῇῃ xoi
ἀλλοιουμένη γίνεται φύσει, ἵνα τῷ ἰδίῳ ἁγρέπτῳ τὴν
ἡμετέρα» πρὺς τὸ χαχὸν τροπὴν ἐξιάσηται. 0ὑτοσὶ
δὲ φησιν οὐ θεὸν ἓν σαρχὶ πεφανερῶσθαι , ὅτπερ
ταὐτόν ἐστι τῷ (10) , μὴ τὸν Λόγον σάρχα γενέσθαι,
τὸν ἐν ὁμοιώματι ἀνθοώπου xat σχήµατι, τῇ ζωῇ
τῶν ἀνθρώπων διὰ τοῦ δουλιχοῦ προσώπου χαθοµι»
λήσαντα * ἀλλὰ θείαν τινὰ σάρχωσιν ἀνατυ ποῦται ep!
Aóqo, οὐχ οἶδα τἰ σηµαίνων τῷ ῥήματι, πότερον
τροπὴν τῆς θεότητος ἀπὸ τῆς ἁπλῆς αὐτοῦ xai ἆσυν-
θέτου φύσεως εἰς σαρχώδη ἀντιτυπίαν ἀλλοιωθείσης'
1| µενούσης τῆς θεἰας οὐσέας ἐφ᾽ ἑαυτῆς , ἄλλην τινὰ
σάρχωσιν θεἰαν µεθόριον τῆς τῶν ἀνθρώπων τε xat
τοῦ,θεοῦ φύσεως ἀναφανῆναι, οὔτε ἄνθρωπον οὖσαν,
esset, nec homo, sed ex utroque quodammodo par- D οὔτε 8ebv, µετέχουσαν δὲ πως (14) ἁἀμφοτέρων ᾿
ticiparet; et prout incarnatio est, humanitati
afinis atque cognata exsistere; prout vero divina
est, longe multo humanz nature modulum supe-
raret. Verum enimvero substantia hujusniodi Deus
esse non potest. Divinitas eniu res est ex sui na-
tura simplex et a compositione prorsus aliena :
3 quo autem simplicitas abest, ab eo zque etiam
divinitatem abesse necessarium prorsus est. Con-
tra vero neque homo esse potest. Homo enim di-
citur qui ex corpore et anima intellectuali com-
ponitur ; ei autem, in quo hzc duo simul conjuncta
non intelliguntur, quomodo hominis nomen con-
veniet? Hominis enim corpus et animam hominis
dicimus, quoad in ipso horum utrurthque consideratur.
lomo et est, et dicitur.
fric (19) τῷ μὲν σάρχωσις εἶναι, συγγενῶς πρὸς τὸ
ἀνθρώπινον ἔχει, τῷ (15) δὲ θεία εἶναι, κοείττων
ἐστὶν , fj κατ’ ἄνθρωπον. 'AXAX μὴν θεὺς εἶναι οὗ
δύναται: ἁπλοῦν γὰρ τῇ φύσει τὸ θεῖόν ἐστι χαὶ |
ἀσύνθετον ᾽ οὗ δὲ ἡ ἁπλότης (14). τούτου χατὰ τὸ
[coy πάντως xa ἡ θεότης χεχώρισται. "Άνθρωπος
δὲ a3 πάλιν οὐχ ἔστι. Ὁ γὰρ ἐκ ψυχΏς νοερᾶς, xai
σώματος συνεστηχὼς, ἄνθρωπος λέγεται ' ᾧ δὲ μὴ
συνεπινοεῖται τὰ δύο, πῶς ἡ τοῦ ἀνθρώπου χλτσις
ἐφαρμοσθήσεται; Ανθρώπου γὰρ σῶὼμα λέγομεν, καὶ
Ψυχὴν ἀνθρώπου, ἕως ἂν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ ἑχάτερον τούτων
θεωρῆται. Ἡ δὲ συνδρομὴ τούτων τῶν δύο, ἄνθρωτας
xaX ἔστ', χαὶ λέγεται.
Harum autem duarum rerum concursus
Ill. Quid sit itaque divina incarnatio, quz nec C T( οὖν ἐστιν ἡ θεία σάρχωσις,ἡ μήτε ἄνθρωπος
homo est, neque Deus, quam in tractatus titulo
coniminiscitur auctor, non licet nobis per ea qua
accurate hactenus indagavimus invenire. Demon-
&tratio, inquit, divine incarnationis ad similitudinem
hominis. Rursus quid sibi vult illud, ad similitu-
dinem hominis ? Divinam, nempe, incarnationem
simili modo, atque humanam constare. Et quan-
donam factum est hoc? In ultimisne diebus? Et
ubi virginitatis mysterium? Neque enim ad simili-
tudinem bominis incarnatus est Dominus, quemad-
modum scriptor noster ail; sed divina potestate,
et Spiritu sancto, quemadmodum in Evangelio
dicitur *. An potius ante szcula? Et quomodo rei
non exsistenli quod exsistit assimilatur ?Postremus
enim omnium rerum, secundum creationis ordi-
nem, homo est; Dominus vero rex ante secula.
Ad eujus itaque hominis similitudinem divina illa
incarnatio, si omnia szcula precessit, facta fuerit ?
Adami fortasse? At hic nondum exstiterat. An
* Philipp. i1, 7. * Luc. 1, 26, sqq.
alios per contumeliam cognominare solitus esset,
cum ipsuni talem esse constaret. Verba Demosthe-
nis sunt : Λογογράφους τοίνυν xaX σοφιστὰς ἀἁποχαλῶν
τοὺς ἄλλους, xal ὑθρίζειν πειρώµενος αὐτὸς ἐξελεγ-
χθῆσεται, τούτοις ὧν ἔνοχος. Wolfius vertit, Cum
aulem orationum scriptores, et sophistas alios cogno-
minet, atque exagitare studeat, eum ipsum talem esse ^
constabit.
οὖσα, μήτε θεὸς, fiv ἀναπλάσσει fj τοῦ λόγου im-
γραφὴ (15) , oüx ἔστιν Ex τῶν ἑξητασμένων εὑρεῖν.
Ἀπόδειξις, qno, περὶ τῆς θείας σαρκώσεως, τῆς
καθ) ὁμοίωσιν' ἀνθρώπου. Τί τοῦτο πάλιν ἑνδείχνν-
ται, τὸ, χαθ᾽ ὁμοίωσιν ἀνθρώπου; Ὅτι fj θεία cáp-
χωσις ὁμοίως τῇ ἀνθρωπίνῃ συνίσταται. Πότε τοῦτο;
"Apa ἔπ᾽ ἑτχάτων τῶν ἡμερῶν; xal ToU τὸ τῆς παρ-
θενίας µυστήριον; Οὐ γὰρ χαθ᾽ ὁμοίωσιν ἀνθρώπου
σαρχοῦται ὁ Κύριος, καθὼς ὁ λογογράφος φησὶν,
ἀλλὰ θεἰᾳ δυνάµει, xaX Πνεύματι ἁγίῳ, χαθὼς «b
Εὐαγγέλιον λέχει, ἀλλὰ πρὸ τῶν αἰώνων. Καὶ πῶς
ὁμοιοῦται τῷ μὴ ὄντι τὸ bv; Τελευταῖος μὲν γὰρ
τῶν κατὰ τὴν χτίσιν ὁ ἄνθρωπος * ὁ δὲ Κύριος (16)
βασιλεὺς πρὸ αἰώνων. Κατὰ ποίου τοίνυν ἀνθρώπου
D ὁμοίωσιν ἐχείνη ἡ θεία σάρχωσις χατὰ τὸ προαιώνιον
γίνεται; Κατὰ τὴν τοῦ Αδάμ; Αλλ) οὕπω ἣν. Αλλὰ ,
καθ᾽ ἕτερόν τινα ἄνθρωπον; Καὶ τίς οὗτος ὁ προ-
νοούµενος τοῦ ᾿Αδὰμ ἄνθρωπος , ἵνα χατὰ vb kvxsi-
μενον ὑπύόδειγμα ὁμοιωθῇ τοῦ Θεοῦ ἡ σάρχωσις; Τὸ
η ]ta corr. τό erat antea.
11) Corr. πόσως.
(12, 13) Ita corr. antea τό utrobique.
(14)lta corr. antea obscuro sensu οὗ àk ἡ ἀτλό-
της, τούτου.
(15) Ίνα corr. antea ἢ τὶ ἀναπλάσει ἡ τοῦ λόγον
ἀναγραφὴ.
(16) Corr. iterum, Κύοιος,
1129
ADVERSUS APOLLINAREM.
1130
γὰρ ὅβριον τῷ ὄντι πάντως οὐ τῷ ph ὄντι ὅμοιον γί- A potius ad alterius hominis similitudinem? Et qui-
νεται' ὥστε δύο χατ᾽ αὐτὸν (17) φαίνεται τῷ Ἀόγῳ
τὰ ἄιοπα * ἢ γὰρ τπρεσθύτερον εὑρίσχεται τὺ τλάσµα
τοῦ Ππλάσαντος, f| τῷ μὴ ὄντι ὁμοιοῦται τὸ θεῖον
σαρχούμενον ' χατ᾽ ἁρίὰς γὰρ ἡ μὲν θεότης (18) jv,
ὁ δὲ ᾽Αδὰμ οὐκ ἣν. 0ὐχοῦν εἰ καθ) ὁμοίωσιν ἀνθρώ-
που σαρχοῦται ἡ θεία φύσις , τῷ μὴ ὄντι ὁμοιοῦται ἡ
θεία σάρχωσις᾽ τὸ δὲ τῷ μὴ ὄντι ὁμοιούμενον , οὐδ'
αὐτὸ πάντως cn. ᾽Αλλ' ἕτερόν τινα τρόπον παρὰ τὸν
ἀνθρώπινον τὴν σάρχωσιν ἑἐχείνην γεγενῆσθαί φησι.
Καὶ τίς τῶν ἑτεροφυῶν ἡ ὁμοίωσις (19) ; El οὖν µήτε
κατὰ *b προαιώνιον ἑνδέχεται τὴν θείαν σάρχωσιν
χαθ) ὁμοίωσιν ἀνθρώπου Ὑενέσθαι, μήτε ἐπὶ. τοῦ
ἐσχάτου τῶν χρόνων, ὅτε χατὰ ἄνθρωπον (20) ἡ τοῦ
Κυρίου οἰχονομία, xa0" ἣν &v σαρχὶ θεὸς ἐφανερώθη,
nam conflictus iste Adamo priur homo, ut juxta
propositum exemplar, ei divina incarnatio similis
efficeretur? Quod enim simile est, rei exsistenti,
non autem rei non exsistenti assimilatur; quare
duo in eo Apollinaris sermone absurda apparent :
nam vel res condita antiquior suo conditore de-
prehenditur, vel rei non exsistenti incarnata divi-
nitas similis esse dicitur ; ab initio enim divinitas
exsistebat, Adam vero non erat. [taque si ad simi-
litudinem hominis divina natura carnem assumpsit,
rei non exsistenli divina incarnatio assimilatur ;
quod autem rei non exsistenti comparatur, id ip-
8" nequaquam exsistere necesse est. Sed alio quam
humano modo incarnationem illam factam fuisse
καθ) ὁμοίωσιν ἀνθρώπου ἡ σάρχωσις γίνεται (οὐ B dicet. AL quaenam inter res diverse nature simili-
T&p παραδέχεται viv τοιαύτην ἔννοιαν τὸ κατὰ (21)
την παρθενίαν μυστήριον), µάτην ἂν εἴη xav áp-
φγτέρας τὰς ἐννοίας ταύτην «op λόγου τὴν ἐπιγραφὴν
ποιηδάµενος. "Ott μὲν οὖν ἀνεπίσχεπτος ἡ ἐπιγραφὴ
xai οὐδενὶ συνεστῶτι ἑπερειδομένη νοήµατι, μετρίως
οἶμαι διὰ τῶν εἰρημένων πεφανερῶσθαι τοῖς ἔπιστα-
«ux, ἐπαῖουσι.
tudo intercedit? Si ilaque ante secula divina in-
carn&tio ad howinis similitudinem fieri nequit,
atque etiam in plenitudine temporum, quando
henigna Dei erga homines dispensatione Verbum
carne indutum apparuit, nullo pacto ad similitu-
dinem hominis divina incarnatio facta fuit, id enim
senlire conceptus virginei mysterium non sinit,
frustra et inepte secundum alterutrum horum sensuum eam operi inscriplionem auctor prsefixerit.
ltaque ex his quz hactenus diximus probe intelligentibus satis liquere arbitror quid sibi hac inscri-
ptio velit, certo indagari non posse, utpote quz nulli secum constanti mentis conceptui innitatur.
Καιρὸς (2) 6 ἂν εἴη xal αὑτὸν προθεῖναι τῇ ἑξε-
τάσει τὸν λόγον τὸν ὑπὸ τῆς ἐπιγραφῆς (25) ταύτης
IV. Tempus autem essct ul ipsum quoque exá-
mini tractatum subjicerem cujus argumentum tali
δηλούμενον. Γράψω δὲ τὰ πρῶτα τῇ ἐμαυτοῦ λέξει, C inscriptione designatur. Verum meis primum verbis
δι ὀλίγων ἐπιδραμὼν τὴν διάνοιαν , &v οἷς ἀχίνδυνόν
ἔστι τὸ παραδραμεῖν τῶν γεγραµµένων τι ἀνεξέτα-
στον. Μόνον, qnot, τὴν εὐσεδῆ πίστιν ἀγαθὸν ἦν
φομίζεσθαι (34). μηδὲ γὰρ τῇ Εὔᾳ συνενεγκεῖν
τὴν ἀγεξέταστον πίστιν * ὥστε £pocqxs xal τὴ»
tox Χριστιανών ἐξητασμένη» εἶναι, μὴ που «1άθῃ
ταῖς των Ε.11ήνων ἢ τῶν Ἰουδαίων (25) συνεµ-
πεσοῦσα δόξαις. Ταῦτα διὰ πλειόνων προοιµιασά-
µεν.ς , ἐπάχει τὸν λόγον εἰπὼν, ὅτι Παρὰ τοῖς ἀπί-
στοις καὶ ταῖς αἱρέσεσι προτεθρύ.Ληται τὸ μὴ
δυνατὸν εἶναι θεὸν ἄνθρωπον γενέσθαι, καὶ πά-
θεσιν όμι.ῆσαι, ὃ xal παρὰ ταῖς αἱρέσεσιν ἐπὶ
σχήµατι πίστεως εἰσάγεται, ἄγθρωπον ἔνθεον
διὰ τὴν ἐκ γυγαικὸς γἐννησιν (26), xal διὰ τὰ
πάθη «Ιεγούσαις τὸν Χριστόν. Τίνας μὲν οὖν οἴδεν D
αἱρέσεις, at τὸν Χριστὸν ἔνθεον ἄνθρωπον λέγχουσιν,
αὐτὸς ἂν εἰδείη, xax εἴ τις τὰ ἐχείνου πεπαίδευται -
ἡμεῖς δὲ πολ)οῖς ἐπιδεδημηχότες τόποις, καὶ κατὰ
σπουδὴν τοῖς τε χοινωνοῦσι τοῦ δόγµαῖος, τοῖς τε
ἀφεστηχόσι περὶ τῶν κατὰ τὸν Λόγον ζητουµένων,
χαθομιλἠσαντές, οὕπω τινὸς ἀχηχόαμεν τὴν τοιαύὐ-
την ῥήξαντος περὶ τοῦ μυστηρίου φωνὴν, ὅτι ἄνθρω-
11) Corr. χατὰ ταὐτόν.
18) lta corr. antea. scriptum fuerat. xat' ἀρχὰς
ἡμῖν θεότης.
(19) Corr. τῇ et mox ὁμοιώσει.
(20) lta corr. prius ογαἱ ὅτ ἡ κατ΄ ἄνθρωπον. F. ὅτε 3.
(24) Hzc lectio a corr. est, primeva enim manu
scribitur τὸ γὰρ χατά.
(39) Corr. κέρδος.
ΡΑτβοι. Cn. XLV
eorum qua in ipso opere continenlur, sensum pau-
cis percurram, ubi tamen nullum periculum est,
ne quidquam inexploratum omittamus. Solum, in-
quit, piam fidem bonum quid esse censendum est,
neque enim Evam quidpiam juvisse indiscussam in-
exploratamque fidem ; quare et Christianos in. ipso-
rum religionem accurate inquirere oportet, ne alioqui
imprudenter. in. Ethnicorum, et Judeorum opiniones
incidat. Hzc ubi pluribus in tractatus. prooemio
disseruit, statim hzc subdit, Apud infideles et here-
licos jamdudum promulgatum fuit Deum homlueni
fieri non posse, neque in humanis passionibus versari;
quod quidem ab haereticis vera fidei specie in Eccls-
siam inducitur, dum Christum per otium ex virgine ,
et per quos pertulit cruciatus, divinum hominem ezsti»
tisse dicunt, Porro quasunam sciat haereses qua
Christum divinum hominem dicant, ipsc noverit,
el si quis ejus falsa dogmata callet : nos vero multa
per loca peregre profecti, et cum iis qui communis
nobiscum sententiz sunt, el cum aliis qui a nobis
circa quzstiones de Verbo agitari solitas, dissident,
8ludiose eonversati, nondum quempiam audivimus,
(95) [ια corr. antea γραφῆς.
24) Corr. δεῖ νοµιζεσθαι.
25) Sie legendum : In cod. Vat. scribitur, fj τῶν
Ἰουδαίων Corr. καὶ τῶν Ἰουδαίων. Sed legendum 1j
«Uv Ἰουδαίων * nam diversissim:w sunt ethnicoruia
et Jud:zorum de religione sententias,
(26) Corr. γένεσιν.
ivl
S. GREGORII. NYSSENI
152
qui talia de hoe mysterio — proferret, Christum Α πος ἔνθεος ὁ Xg:azoz Tv. Tov τοίνυν μέλλοντα διορ-
nempe divinum bomigcan esse. Errantes. itaque
circa fidei dogmata opiniones corrigere corunique
loco religiosiores inducere cogitantem, non decebat
sibi confingere quae uon sunt, cumque rebus mi-
rime subsistentibus pugnare, sed adversus ea qua
ab adversariis revera proferuntur, armari. Neque
enim peritus quisquam medicus morbis qui nun-
Guam exstiterunt. artem opponit, sed. invalescenti
morbo scientia qua pollet, occurrit. Vel itaque pro-
ferat quempiam qui Deuni in carne non apparuisse,
«ed divinum hominem Christum 0966 aflirmavern,
et Lunc tractatum. istum nom abs re conscriptuu
ab ipso fuisse fatebimur ; vel quousque hujuscemodi
morbus inveniatur, stultum esse omnes fatebun-
tur cum iis qui non exsistunt, erroribus couflictari.
V. Verumenimvero talem. scribendi necessita-
tem non temere. przetexuit Apollinaris; eed ut ad
proprium. suum dogma astruendum, gradum
quemdam atque aditum sibi faceret, quod a ne-
mine dictum fuit, tanquam dictum supposuit, ut
dum adversus hauc. imaginariam howresim certare
videretur, simulata contradictione divinitatem mori
posse firmaret : tota quippe ejus scriptio eo teudit,
"t unigeniti Filii divinitatem mortalem esse, euut-
deinque non in humanitate passionem suscepisse,
sed impassibilem cjus immutabilemque naturam,
ad passionem participandam mutatam fuisse as-
wuat, Quare ad. quamnain utilitatem. Apollinaris
sermo respiciat qui ejus callent mysteria nosse po-
terunt: qui autem ex. ejus dictis consequi vel ipst
infantes agnoscunt, talia sunt. qualia nec irreligio-
sieres Etlinicorum dixeriut. Si eniin ipsa Unigeniti
divinitas obiit, necessario una cum ipsa mortem
subiit οἱ vita, et veritas, et justitia, οἱ bonitas, οἱ
lux, et potentia; hic enim omnia secundum di-
versas notiones unigenilus Deus et est et dicitur.
Cum autem simplex et. divisionis atque composi-
tionis expers sit, quodcunque cx illis rebus esse
dicatur, totus lllud est, et non in parte hoc, in parte
aliud ; ita ut si una ex eisdem rebus exsistat, omnia
in ipso exsistere intelligantur; sin auteat una non
exsistat, omnia simul perimantur. Si igilur per
mortem interierit Christi divinitas, per eamdem
quoque niortem omnia interierint quie. conjuncta D
eum ejus divinitate intelliguntur. Atqui non sim-
pliciter potestas est Christus, sed Dei potestas, ct
Dei sapientia. Quando igitur hiee. una cum Christi
divinitate per mortem exstincta sunl, non erat
apud Patrem sapientia Dei, nou potentia, non vila,
non aliud quidpiam corum qui boni nomine appel-
(27) Corr. Χριστὸν εἶναι, εἴτα.
(25) Corr. ἕως δὲ ἄν.
(29) Ita eorr , antea crat, τῷ.
(30) Ita corr., prius enim scriptum fucrat σχηµα-
τ[ζεσθαι ' sed fortasse non. ΠΙΟ legendum censue-
rit, ἐσχημάτισεν.
(51) là corr. nain antea erat, ὡς àvo54y τινα.
(52) Corr. ἐπιίστορες.
38) Totam hanc Nysseni argumentationem usque
^
24 lrem capitis in. epitomen. redactam. Euthyauus
€
θοὖσθαι μὲν τὰς ἠπατημένας περὶ τοῦ ὄδγματος
ὑπολήφεις, ἀντεισάγειν δὲ τὰς εὐσεθεστέρας, μὴ
ἀναπλάσσειν ἑαυτῷ τὰ μὴ ὄντα, xaX πρὸς τὰ ἀνύπαρ-
χτα µάχεσθαι προτῆχον ἦν, ἀλλὰ πρὸς τὰ λεγόμενα
παρὰ τῶν ἀντιδιατ'θεµένων ὀπλίζεσθαι. 0ὐδὲ γὰρ
τῶν ἰατρῶν οἱ ἐπιστήμονες πρὸς τὰ ph ὄντα τάθη
τὴν ἑαυτῶν τέχνην ἀντεισάγουσιν * ἀλλά πρὸς τὸ γε-
γονὺς δη νόσηµα διὰ τῆς ἐπιστήμης ἵστανται. Ἡ
τοίνυν δειξάτω τὸν εἰρηχότα μὴ θεὸν &v σαρχὶ πεφα-
νερῶσθαι, ἁλλ᾽ ἔνθενν ἄνθρωπον τὸν Χριστὸν, εἶτα (21)
xai τὸν λόγον αὐτοῦ , ὡς οὗ µάτην πεποιημένον πα-
ραδεξόμεθα ' f, ἕως ἂν (28) ἡ τοιαύτη μὴ εὑρίσχεται
vó30;, µάταιον εἶναι πάντες ὁμολογῆσουσι τὸ (29)
τοῖς μὴ οὖσι συµπλέχεσθαι.
λλλ' οὐκ εἰκή την τοιαύτην τῆς λογογραφίας
ἀ)άγχην ἑαυτῷ σχηµατίσεται (30) ' ἁλλ᾽ ὡς ἂν ὁδόν
τινα (6) καὶ ἀχολονθίαν πρὸς τὴν κατασχευὴν τοῦ
xaÜ' ἑαυτοῦ δόγματος λάθοι, τὸ μὴ λεχθὲν, ὡς cipn-
µένον ὑπέθετο , (vx τῷ πρὺς ταῦτα δοχεῖν ἁγωνίνε-
σθαι, διὰ της ἑσχηματισμένης ἀντιῤῥήσεως xata-
σχευάσει τὸ θνητὸν εἶναι τὸ Θεῖον. "Amas γὰρ αὑτῷ
τῆς λογονγραφίας ὁ σχοπὺς πρὸς τοῦτο βλέπει, zb
07v ihv τοῦ poveycvoug Υἱοῦ τὴν θεότητα, xai οὐχὶ
τῷ ἀνθρωπίνῳ τὸ πάθος δέκασθαι, ἀλλὰ τὴν ἁπαθὴ
xal ἀναλλοίωτον φύσιν πρὸς πάθους µετουσίαν ἆλ-
λοιωθΏναι. "O9zv πρὸς τί μὲν αὐτῷ χρήσιμον ὁ λόγος
βλέπει εἰδεῖεν ἂν τῶν μυστηρίων αὐτοῦ ἑπίστορες (33):
& 0t ἡ ἀχολουθία καὶ τοῖς ἄγαν νηπίοις προσδείχνυσι
τοιχῦτά ἔστιν, οἷα μτὸ ἂν τοὺς ἀθεωτάτους τῶν
Ἑλλήνων εἰπεῖν. El γὰρ αὐτὴ (05) τέθνηχε τοῦ Μο-
νογενοὺς dj ὈΌεότης, συναπέθανε (94) ταύτη πάντως
καὶ ἡ ζωὴ, xai fj ἀλήθεια, χαὶ f διχα:οσύνη, xal ij
ἀγαθότης, xal τὸ φῶς , καὶ ἡ δύναµις ^ ταῦτα γὰρ
γατὰ διαφόρους ἐπιβολὰς ὁ μονογενῆς Osbz χαὶ ἔττι
καὶ λέγεται. ᾿Απλοὺς δὲ (v xai ἀμερῆς xal ἀσύνθ:-
τος, ὅπερ ἂν λέγηται, ὅλος ἐστὶν, οὐχ ἓν µέρει τοῦτο,
καὶ £v μέρει τὸ ἕτερον (25). Ὥστε Evo; bvxo; , πάντα
ἐν αὐτῷ νοεῖσθαι, xai μὴ ὄντος, τὰ πάντα συνδια-
γράφεσθαι. El οὖν Ἰφανίσθη τῷ θανάτῳ τὸ θεῖον,
συνηφανίσθη τῷ θανάτῳ πάντα τὰ συνηµµένως περὶ
την αὐτοῦ Οεότττα Οεωρούμενα. ᾽Αλλὰ piv οὐχ
ἁπ]ῶς ὀύναμις ὁ Ἀριστὸς, ἀλλὰ θεοῦ δύναµις, xi
θεοῦ σοφία. "Occ οὖν ταῦτα τῇ θεότττι τοῦ Υἱοῦ διὰ
τοῦ θανάτου συγχατεσθέσθη, οὐκ ἣν παρὰ τῷ Πατρ'
θεου σοφία , οὐ δύναμις, οὐ Qu; , οὐκ ἄλλο τι τῶν
πρὸς τὸ χρεῖττον ὀνομαζομένων οὐδέν * 6εοῦ γὰ2
πάντα ταῦτα εἶναι) τὰ τοῦ Πατρὸς (36) ἓν αὐτῷ εἶναι
πιστεύεται. ἅπερ ὄντος μὲν τοῦ Yloo, ἔστι ' μὴ ὄντο;
Gb, πάντως οὐχ ἔστι, διὰ τὸ ἐν αὐτῷ εἶναι πάντα τὰ
Zigabenus inseruit in parte secunda Panuoplie do-
gmalice adversus haereses, Vil. 13, pag. 529, vers.
Si quemadmodum, cum seqq.
(54) lta corr., antea euim συνἑέπαθε.
(55) Ita corr , antea scriplum fuerat, οὐχ ἐν μέρει
τὸ ἕτερον.
(50) Corr. θεοῦ γὰρ πάντα εἶναι ταῦτα ὁ lb; X-
vexat, xai πάντα τοῦ Πατρός. Fort. ταῦτα cir,
χαὶ τὰ του Πατρός.
11325
ADVERSUS APOLLINAREM,
1154
1») Πα ρὺς ὁμολογεῖσθαι. El οὖν ἀπεσδέσθη (57) τῷ A lantur : nam Dei hic omnia propria esse, et cuncta
θανάτῳ ἡ δύναμις, Χριστὺς δὲ θεοῦ ἐστι δύναμις'
Tola πάλιν £x τοῦ μὴ ὄντος ἀνεχλήθη δύναμις, της
μὲν οὔσης τῷ θανάτῳ ἀφανισθείσης , ἑτέρας δὲ οὐχ
ὑπολειφθείσης ; Trv γὰρ τοῦ Πατρὸς δύναμιν ἐν τῷ
Υἱῷ εἶναι xal παρὰ τῶν µαχοµένων ἡμῖν ὁμολογεῖ-
ται (98). El οὖν µία fj δύναμις, αὕτη δὲ ὑπὸ τοῦ θα-
νάτου δυναστευθεῖσα , εἰς - ἀφανισμὸν µετεχώρησεν
ἐν τῷ καιρῷ τῆς τοῦ πάθους οἰχονομίας , τίς ἄλλη
δύναμις παρ) αὐτὸν ἀναπλάττεται dj ταύτην ἐκ τοῦ
θανάτου ἀναχαλουμένη τὴν δύναμιν; Ei γὰρ τοῦτο
λέχοιεν ὅτι f) μὲν ἀπέθανεν , tj δὲ ἀθάνατος ἔμεινεν,
οὐκέτι ἐν τῷ Υἱῷ τὴν τοῦ Πατρὸς δύναμιν εἶναι ὁμο-
λογήσουσε, xai οὕτως ix τοῦ ἀχολούθου τὰς αὐ-
του (39) τοῦ Κυρίου φωνὰς παραγράφονται, ὡς οὐκ
ἀ)ληθῶς ἐχούσας, ai πάντα τὰ τοῦ Πατρὸς τὰ (40) τοῦ
Υἱοῦ εἶναι διχµαρ”-ύρονται. Ὁ γὰρ πάντα ἔχων τὰ
τοῦ Πατρὸς , xal την ἀθανασίαν πάντως τοῦ Πατρὺς
ἐν αὑτῷ (41) ἔχει ' ἡ δὲ ἀθανασία, ἕως ct (42) τοῦτο
ὃ λέγετα!, ἀμίχτως τε xal ἀχοινωνήτως πρὸς «bv
θάνατον ἔχει. El. οὖν θνγτὴν λέγουσι τοῦ Yioo τὴν
θεότητα. τὸ pi ἔχειν ἓν αὑτῷ (42) τὴν τοῦ Πατρὸς
ἀθανασίαν χατασκευάκουσιν. ᾽λλλὰ μὴν ἀληθεύει ὁ
Ἀέγων, ὅλον (44) ἔχειν ἐν ἑαυτῷ τὸν Πατέρα * φεύδε-
ται ἄρα 6 θνητὺν χατασκευάζων τοῦτον ᾧ πᾶσα ἡ
τοῦ Πατρὸς ἀῑδιότης ἐγχαθορᾶται. Ἔπεὶ οὖν µία
Πατρὸς xai Yiou κατὰ τὸν λόγον τῶν εὐσεθδούντων fj
δύναµις' ἐν γὰρ τῷ Πατρὶ τὸν Yibv βλέπομεν, xol
ἐν τῷ Υἱῷ τὸν Havépa* σαφῶς ἀποδείχνυται , ὅτι τὸ
μὲν ἐμπαθὲς τῇ φύσει τὸν θάνατον δέχεται, τὸ δὲ
ἁπαράδεχτον πάθους iv τῷ παθητῷ τὴν ἀπάθειαν
ἐνήργτησεν.
qu:e Patris sunt Filio quoque inesse credimus. 0050,
si Filius quidem exsistat, ct ipsa exsistunt; sin
minus, nec ipsa exsistunt, propterea quod in ipso
omnia qua l'atris sunt contineri fatemur. Si igitur
per mortem esstinrla est. potentia, Christus autem
Dei potentia-est, qualis ergo ex co quod non exsi-
sut, restaurata est potentia, cum ea qua: exsistebat
morte sublata sit, a&ia vero ab ea diversa non su-
persit ? Patris enim potentiam in Filio esse adver-
sarii etiam nostri non diffitentur. Si itaque una esif9
Dei potentia, hzc autem a. morte oppressa, in ni-
lium tempore dispensationis a Deo per Filii pas.
sionem institute, redacta fuit, quaenam alia ab
Apollinari effingitur potentia quie hanc 4 morte
B potentiam revocet? Si enim dicatur aliam quidein
potentiam mortem subiisse, aliam vero immorta-
lem permansisse, nequaquam in Filio Patris po-
tentiam esse fatebuntur, et consequenter. ejusdem
Domini voces veluti falsas explodunt, quie cuncta
qux Patris sunt. Filii quoque csse testantur : qui
enim cuncta quz Patris sunt, habet, Patris quo-
que imuortalitatem omnino possidet ; immortalitas
vero, quandiu id est quod esse dicitur, nullam eum
morte communionem atque mistionem habet. Si
igitur mortalem csse dicunt Filii divinitatem, ipsun
in se non habere Patris immortalitatem astruunt.
Atqui verum asserit Filius qui totum in se ipso
Patrem babere dicit ; itaque mentitar qui mortalein
illum esse probare conatur in quo tota Patris zter-
nitas conspicitur. Quoniam igitar. juxta pie creden -
tium sententiam una Patris et Filii potentia cst,
in Patre enim Filium agnoscimus , et in Filio Patrem; hinc. manifeste ostenditur id qnod sui. natura
pati poterat, mortem admisisse : quod autem passioni non erat obnoxium, impassibilitatem in eo quod
passioni obnoxium erat operatum fuisse.
'AXA& πρὸς τὸ (45) ἐφεξῆς τοῦ λόγου προἐλθωµεν.
Λέξω δὲ πάλιν τῇ ἑαυτοῦ φωνῇ, συνελὼν ἐν βραχεῖ
εὖν διάνοιαν. Φησὶ γὰρ, τὸ ἄγθρωπον ἔνθεον τὸν
Χριστὸν ὀνομάζειν, ἑναντίον εἶναι ταῖς ἁποστο-
Auxaic διδασκα.ἰίαις * ἀ.1.λότριον δὲ τῶν συνόδων’
HavAor δὲ, καὶ Φωτειγὸν, καὶ MápxsAAor τῆς
φοιαύεης διαστροφῆς κατάρξι;. Εἶτα χατὰ τοὺς
δεινοὺς τῶν ἀγωνιστῶν , ὡς προσεμπλαχεὶς τῷ δια-
λεγομένῳ (16), xal εὑρὼν τὸν αὐθέντην τοῦ ῥῆμα-
τος, τοῦτό φησι’ Πῶς ἑρεῖς ἐκ γης ἄνθρωπον, τὸν
ἐξ οὗρανοῦ καταθεθηκέναι αρτυρεύμενον ἄν-
θρωπον, xal Yiór ἀνθρώπευ ἀναγοι ευόμεγον (41);
Πάλιν tv τούτοις ἡ χατασκευὴ τῶν προλαθβόντων
ἑτέρας ἁτοπίας ἐστὶν ἀρχὴ. Ἵνα vxo δείξη θὲὺν
ςειθνηκότα , οὐδὲν ὅλως καταδέχεται τῆς Υτῖνης φῦ-
σεως περὶ αὐτὸν θεωρεῖσθαι. Ἐπειδὴ ὅλως (48) τῇ
(S7) Corr. ἑναπεπδέσθη.
(28) Corr. ὡμολόγηται.
(99) Corr. αὐτάς.
(4U) Corr. delet postremum -ᾱ.
m Corr. Exut».
42) Corr. ἕως ἂν 7.
(45) Corr. £ysvy αὐτὸ, ἐν ἐἑαυ-ῷ.
VL. Sed ad illa qux in Apollinaris tractatu se-
quuntur, progrediamur, cujns sententiam, in cji-
tomen redactam, propriis ejusdem verbis rursus
referam. Chrisiuin enim, iuquit, divinum hominem
nuncupare, apostolice doctrine contrarium et a
synodorum seutentia alieusin esse, Paulum. autem
Samosatenum, Photinum, atque Marcellum perver-
sitatis. hujus auctores. fuisse. Deinde acerrimorun
athletarum inst. r, cum colloquente vcluti iniplicatus
οἱ sententie. illius astipulatorem nac!us, ita sub-
jungit : Quomodo. terrenum. dices lominem quem e
calo descendisse Scriptura testatur, quique Filius
hominis appellatur ? Rursus in his przecedeutis ora-
tionis confirmatio at'terius absurditatis initium est.
^am ut ostendat Deum mortem subiisse, nihil pror-
sus nature. terrenz in ipso spectari posse concedit,
(44) Mta corr. , prius ὄλην.
(45) Corr. τά.
(46) Corr. προσδ.αλεγομένῳ.
(41) Corr. legit, YU;v ἀνθρώπου τὸν 8cby, ycY θεοῦ
Υἱὸν ἀναγορενόμενων.
(48) Videtar legendum, iz: δ' Qux.
14135
Ῥ. GREGORII NYSSENI
1155
sed quoniam mortüs .perpessio suapte natura ad Α Υἡ συγγενῶς ἔχειν δοχεῖ τὸ κατὰ θάνατον máfo:.
terram *pertinere omnino videtur, Non est, inquit,
homo terrenus, qui e celo descendi ; sed nihilominus
homo, quamvis ex celo descenderit ; neque enim in
Evangeliis nomen hoc. Dominus respuit. Quomodo
igitur in dictis suis sibi consentaneus est? Si non
terrenus honio, scd e colo αἆ nos descendit, quo-
ivoido Filius hominis qui e coelo descendit nuncu-
patur? Illud enim omnino concedet, quemadmodum
jn terra priores filiis palres esse intelligimus, ita
"Alam in homine qui, ut ipse putat, e ccelo venit,
quandoquidem Filius hoiminis dicitur, non temere
a patre nomen sumere; sed ejus patrem in coelo
esse alium hoininem, quem liumane more priorem
esse Filio intelligamus. Sj enim verbis illis inni-
titur, Nemo ascendit in celum, nisi qui descendit
dc celo Filius hominis *, et idcirco illum a terrent
hominis cognatione sejungit, el e coelo ad nos ve-
nissc Filium hominem dicit: aliquem alium prorsus
dabit in celo hominem patrem illius hominis qui
ad nos descendit, ita ut in coelesti vita nationes
hominum, et populi, et omnia quacunque in hac
vita sunl, reperiri arbitremur. Si igitur qui e carlo
venit, Filius hominis est; qui autem ex Maria de
semine David secundum carnem natus est, quam-
vis e calo venerit, Filius hominis appellatur, falso
secundum ipsos Dei Filius dicitur, cum nec tcr-
restris, nec caelestis ille Filius cum divinitate com-
mune quidquam blabeat. Sed in summam veluti
colligens qua ab ipso dicta sunt, hisce verbis ser-
aoni finem imponit: Si autem εἰ e eclo. Filius ho-
minis οἱ ex muliere Filius Dei, quomodo non idem
Deus el homo censetur ? Ego sane et eumdem Deum
atque hominem credere, omnibus recta fidei asser-
&oribus conveuire aio, non tamen securdum Apol-
Jinaris sentcatiam; neque enim divinitas res terre-
na, neque humanitas coeleste aliquid exsistit, quem-
admodum ille opinatur ; sed e ccelo quidem * virtus-
Altissimi per Spiritum sanctum human natur
obumbravit, hoc est, in ca efformata fuit; ος
immaculata vero Virgine carnis portio coaluit; et
hoc pacto, quod in ea natum est Filius Altissimi
vocatus est, divina quidem potentia humanz na-
ture cum. Altssimo affinitatem, carne vero cum
ho:nine coguat:onem Deo conciliante.
VM. Sed Deus. quidem est, inquit Apollinaris,
per spiritus incarnationem, homo autem per carnem
a Deo assumptam. Quid est rursus incarnatio spiri -
tus preterquam unio cum carné nostra inita? Et
undenam assumptus est howo, nisi ex primo bo-
miue cujus primam generationem e terra, non c
«clo factam fuisse a Moyse ejus genealogiam de-
scribente, didicimus? E terra enim Deus pulvere
accepto, hominem finxil ; aliam autem hominis con-
* Josn, qu, 15. ? Luc. 1, 25, sqq.
(49) Locum lune. usque ad illa verba, t0:0210v
πατέρα, laudat Euthymius Zigabenus in. Panoplie
μι. 159, part, i1, pag. $34.
Οὐκ ἔστι, φησὶν, ἐκ γῆς ἄνθρωπος, ὁ ££ οὔρανοῦ
καταθὰς ἄνθρωπος. ΄Αγθρωπος μέντοι , xal εἰ ἐξ
οὐραγοῦ xata6é6nxsy * οὐ γὰρ ἀρνεῖται τὴν τοιαύ-
την προσηγορἰαν iv τοῖς Εὐαιγε.λίοις ὁ Νύριος.
Πῶς οὖν ἐν τοῖς εἰρημένοις τὸ ἀχόλονθον σώζει ; El
μὴ ix γῆς ὁ ἄνθρωπος , ἀἁλλ᾽ ἐξ οὑρανοῦ χαταδαίνει
πρὸς ἡμᾶς, πῶς ἀνθρώπου Υἱὸς ὁ ἐξ οὐρανοῦ xa.
ταθαίνων λέγεται; Δώσει yàp πάντως, ὥσπερ ἐπὶ
τῆς γῆς προςπινοοῦμεν τῶν vlov τοὺς πατέρας,
οὕτω xal ἐπὶ τοῦ χατ αὐτὸν οὑρανόθεν Ίχοντος &v-
θρώπου , ἐπειδὴ Υἱὸς ἀνθρώπου λέγεται, μὴ εἰχῆ
πατρόθεν Κατονομάζεσθαι: ἀλλ' εἶναι αὐτοῦ, χατὰ
τὸ ἀνθρώπινον , ἐν οὐρανῷ προθεωροῦύµενον πατέρα
ἄλλον ἄνθρωπον. Ei γὰρ στηρἰξεται (49) τούτῳ τῷ
ῥήματι τῷ εἰργχότι, Οὐδεὶς ἀγαδέδηκεν elc. τὸν
obparór , εἰ μὴ ὁ ἐξ οὗραγοῦ καταθὰς , ὁ Yióc
τοῦ ἀνθρώπου ᾳ χαὶ διὰ τοῦτο τῆς πρὸς τὸν Υ{ῖνον
ἄνθρωπον συγγενείας αὑτὸν ἀποσχίζει, Ex. τοῦ οὖρα-
vou Ίχοντα Yiby ἄνθρωπον λέγων * δώσει τινὰ πάν-
τως τοῦ χαταθάντος πρὸς ἡμᾶς ἄλλον àv οὐρανῷ τοι-
οὕτον πατέρα ' ὥστε xat ἐν τῇ οὐρανίῳ Qui) ἔθνη ἀἁν-
θρώπων, καὶ δήµους, χαὶ πάντα (50), ὅσα χατὰ «bv
τῆδε βίον ἔστιν ὑπονοεῖσθαι. El οὖν τὸ ἐξ οὐρανοῦ
Ίχον, ἀνθρώπου ἐστὶν Yió;- τὸ δὲ ix Μαρίας ix
σπέρµατος Δαθιδ κατὰ σάρχα γεγεννηµένον, ἄνωθεν
δὲ, ἀνθρώπου Υὶὸς ὠνόμασται ' qeubo κατ αὐτοὺς
YU θεοῦ λέγεται, μήτε τοῦ οὐρανίου, prize τοῦ
γηΐνου πρὸς τὸ θεῖον οἰκειουμένου. ᾽Αλλὰ συναγαγὼν
ἑαυτῷ πρὸς τὸ χεφάλαιον τὰ εἰρημένα, ἓν τούτῳ συµ.
περαίΐνει τὸν λόγον, El δὲ καὶ ἐξ obparov Υἱὸς àr-
θρώπου, xal éx Υυναικὸς Υἱὸς Θεοῦ, πῶς cix ὁ
αὐτὸς θεὸς καὶ ἄνθρωπος; Ἐγὼ δὲ τὸ μὲν τὸν αὖ-
τὸν ἄνθρωπον xal θεὸν πιστεύειν εἶναι, φημὶ, καὶ
παντὸς εἶναι τοῦ τὸν ὀρθὸν λόγον πρεσθεύοντος, οὗ
μὴν χατὰ την τοῦ λογογράφου δ.άνοιαν ' οὔτε Υὰρ τὸ
θεῖον γήῖνον, οὔτε ἀνθρώπινον τὸ οὐράνιον, χαθὼς
ἐχεῖνος οἵεται * ἀλλ ἄνωθεν μὲν ἡ τοῦ Ὑψίστου δύ-
ναµις, διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἓν τῇ ἀνθρωπίνῃ
φύσει ἑνεσχιάσθη, τουτέστιν, ἑνεμορφώθη, Ex δὲ τῆς
ἁμιάντου Παρθένου ἡ τῆς σαρχὸς μοῖρα συνηρανίσθη᾽
καὶ οὕτως τὸ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν, Yibz Ὑψίστου xa:
ὠνομάσθη ' τῆς μὲν θείας δυνάµεως τὴν πρὸς τὸν
Ὕψιστον ἀγχιστείαν, τῆς δὲ σαρχὸς τὴν ἀνθρωτίνην
οἰχειουμένης συγγένε!αν.
'A.L1à θεὸς μὲν, qnot, τῷ zreópati τῷ σαρχω-
θέντι' ἄνθρωπος δὲ τῇ ὑπὸ τοῦ θεοῦ προσ.ἱηφθεί-
cmq σαρκἰ. Ti ἐστι πάλιν τοῦ πνεύματος σάρχωσις,
ἐχτὸς τῆς mph; thv ἡμετέραν σάρχα ἑνώσεως ; πόθεν
δὲ προσελήφθη ἄνθρωπος, εἰ μὴ ix τοῦ πρώτο
(ἀνθρώπου (51), οὗ τὴν πρώτην γένεσιν Ex γῆς, οὐχ
ἐκ τοῦ οὐρανοῦ) Υενεαλογοῦντος τοῦ Μωῦσέως ἡνού-
σαµεν; Λαδὼν Ὑάρ ὁ θεὸς xcov ἀπὸ τῆς Υῆς, τὸν
ἄνθρωπο» Eadacger: ἄλλην δὲ ἀνθρώπου xai
(50, Corr. καὶ δήμους, xal ππτρ:ᾶς, xaY πάντα.
(51) Quie includuntur addita sunt a corr.
4157
ADVERSUS APOLLINAREM. -
1138
c«euhv ἐξ οὐρανοῦ συστησα: (2) παρ οὐδενὸς uepa- A structionem e coelo exstilissc, nemo unquam nos
θήχαµεν. Εἶτα ἐπάγει τοῖς εἰρημένοις, ὅτι Τὸ µυστή-
piov. ἓν σαρκὶ ἑρανερώθη ' καλῶς τοῦτο λέγων, οὗ-
τος ὁ ἡμέτερος λόγος * καὶδτι d Λόγος σὰρξ ἐγένετο
xatü τὴν ἔνωσιν' xa ταῦτα τῆς ὑγιαινούσης φω-
γῆς ἐστι τὰ ῥήματα. 'O γὰρ ἠνῶσθαι τῇ σαρχὶ τὸν
Λόγον εἰπὼν, οὐδὲν ἕτερον f| τῶν δύο τὴν συνδρομὴν
λέγει. A44" ox ἄφυχος, qnot, ἡ σἀρξ: στερα-
τεύεσθαι γὰρ κατὰ τοῦ πνεύματος εἴρηται, xal
ἀντιστρατεύεσθαι τῷ νόμῳ τοῦ νόµου (59). Ὑπὲρ-
ευγε της ἀγνωμοσύνης | οὐχ ἄψυχον τῷ θΞῷ περι-
πλάσσει τὴν σάρχα. .Οὐκοῦν ἑρωτήσωμεν, εἰ ἔμψυχος
προσελήφθη παρὰ τοῦ Θεοῦ Λόγου ἡ σὰρξ, καθώς
φῖσιν ὁ λογογράφος ᾽ ἔμψνχα δέ φαμεν xat τῶν ἁλό-
γων τὰ σώματα’ ὁ ἀνθρωπίνην σάρχα, χα) ταύτην
ἔμφνχον, προσοιχίζων τῷ λόγῳ, οὐδὲν ἕτερον, T] ὅλον
ὀυνάπτει τὸν ἄνθρωπον ' οὐδὲν γὰρ ἄλλο παρὰ τὴν
νοερὰν φύσιν τῆς ἀνθρωπίνης φυχῆς ἐστιν ἰδίωμα,
διὰ τὸ ἐν πᾶσι τοῖς ἄλλοις χοινωνίαν εἶναι ἡμῖν πρὸς
τὰ ἄλογα. Τὸ ἐπιθυμητιχὸν, τὸ θυµοειδὲς, ἡ χατὰ
τροφὴν ὕρεξις, ὁ χόρος, ὁ ὕπνος, ἡ πέψις, ἡ ἀλλοίω-
σις, ἡ τοῦ ἀχρειωθέντος ἐκπυίησις, πάντα χατὰ τὸ
[gov &v ἡμῖν xat τοῖς ἀλόγοις διά τινος Φυχιχῆς ὃν-
νάµεως οἰχονομεῖται. Ὁ τοίνυν λέγων ἄνθρωπον εἷ-
ναι τὸν προσειλημμένον, ἔμψυχον δὲ τοῦτον διδοὺς ,
οὐδὲν ἕτερον i| καὶ (54) νοητὴν αὐτῷ προσεµαρ-
τύρησε δύναμιν, ὅπερ ἴδιον τῆς ἀνθρωπίνης ἑστὶ Φυ-
χῆς, ἓξ αὐτῶν, ὧν παρέθετο ἡμῖν, τῶν τοῦ 'Azogtó-
ào9 ῥημάτων. 'O γὰρ εἰπὼν, ὅτι Τὸ φρόνημα τῆς
capxóc ἔχθρα εἰς Θεόν’ τῷ γὰρ vójup τοῦ θεοῦ οὑὗχ
ὑποτάσσεται' τῆς προαιρετικῖς τε xal διανοητικής
δυνάµεως ἑναργὴ τὰ ἰδιώματα λέγει" τὸ γὰρ ἐἔπιπει-
θῶς, 1| ἀντιτύπως πρὸς τὸν νόµαν ἔχειν, προαιρέσεως
ἴδιον ΄ αὐτό τε τὸ τοῦ Φρονήματος ὄνομα, οὐκ ἄν τις
τῆς Χχτὰ τὸ φρονεῖν ἑνεργείας ἀποχωρίσειε. Τὸ
δὲ φρονεῖν ταὺτὸν εἶναι τῷ νοεῖν (05), οὐδ' ἂν τῶν
χομιδῇ τις νηπιακόντων ἀντείποι' Ó τε ἀντιστρα-
τευόµενος, χαὶ αἰχμαλωτίσων, πῶς ἂν τῆς ἑνεργείας
τοῦ νοξῖν ἁμοιρήσειεν; (O3 Υὰρ πρὸς (50) τὰ φαῦλα
χινεῖσθαι τοῖς χαχοῖς την προαἰρεσιν, ἀπόδειξις τοῦ
μὴ εἶναι νοῦν ἐν ἐχείνοις ἐστιν, ἀλλὰ χαλῆς μὲν δια-
νοίας ἑκτός celat, νοοῦσι δὲ ὅμως ἐπεὶ xaY τὸν Bow
ἐχέῖνον, 0v δὴ τῆς χαχίας ἀρχηγὸν xaX εὑρέτην παρὰ
τῶν Γραφῶν ἐδιδάχθημεν, οὐκ ἀνόητον εἶναί φησιν ὁ
θεόπνευστος λόγος, πλείυνα τῶν ἄλλων προσµαρτν-
ρῶν τούτῳ τὴν φρονιµότητα.
ipsum fuisse testatur.
Οὐκοῦν ἐξ αὐτῶν, δι ὧν οἵεται συνιατᾷν τὸν E25-
τοῦ λόγον, al παρατιθεῖσαι ἡμῖν φωναὶ τὸ ἀσεθὲς
τοῦ κατ αὐτὸν δόγματος διελέγχουσιν. Οὐ γὰρ iv
τούτοις µόνοις (57) ὁ Απόστολος ἀνθίστησι τὴν σάρχα
τῷ πνεύματι, τουτέστι, τὴν πονηρὰν προαίρεσιν τῇ
! Roin, vri, 23.
(72) Corr. συστῆναι.
(56) Primzva manu in Vat. cod. seribitur, xal
καντὶ στρατεύεσθαι τῷ vójup. Corr. autem velus
eiiendavit, xai ἀντιστρατεύεσθαι τῷ νόμῳ τοῦ νό-
pov. Vide tamen an legendum sit, καὶ ἀντιστρα-
εεύσσθα, τῷ νόμῳ τὸν νόμον voóg µου, vel potius,
ÀÁ" fom. vil, 7.
D
docuit. Deinde bis diclis subjungit Apollinaris,
Mysterium in carne mani[estatum fuisse ; recte qui-
dem, nam et nos idein. dicimus, additque Verbum
tarnem [faclum — fuisse secundum | unionem; quas
quidem etiam sane loquentis sunt verba; qui enim.
carni unitum fuisse Verbum dicit, nil aliud quam
duplicis rci concursum asserit. Sed caro, inquit,
won carel anima, militare enim adversus spiritum
dictum est ac repugnare legi legem mentis '*. O nmi-
ram inscitiam! Non inanimem Deo affingit carnem,
ltaque interrogemus au animata caro a Deo Verbo
fuerit assumpta, quemadmodum noster scriptor ait,
anima autem predita esse dicunus et animalium
ratione carentium corpora. Qui autem humanam
carpem eamque animatam Verbo attribuit, nil
aliud quam integrum bominem Verbo copulat ; nihil
euim tam proprium est humanz anim: quam in-
tellectu przdita natura, eo quod in aliis omnibus
cominunionem cum brutis habeamus. Concupiscen-
tia, ira, cibi appetentia, satietas, somnus, digestio,
alteratio, excrementorum egestio, bec omnia tam
in nobis quam in animalibus ratione carentibus per
quamdam anima facultatem ex aequo dispensantur.
Qui igitur dicit hominem esse qui assumptus est,
eunique anima praeditum esse concedit, nil aliud
quam iutelligendi facultatem testimonio suo ipsi
hnpertitur; quod humans tautum animz conxe-
nire, vel ex ipsis, qux nobis in medium adducit,
Apostoli verbis apparet. Qui enim dicit, Sopien-
liam. carnis inimicitiam esse in. Deum, legi. enim
Dei non. subjicitur ' , manifestas eligentis et cogi-
tantis potenti:e proprietates exprimit. Nam obsequi
legi vel repugnare cligentis proprium est volun-
tatis, ipsumque φρονήµατος, hoc est, sapientie vel
intelligentie nomen nemo a cogitandi vel intelli-
gendi facultate secreverit. Φρονεῖν aulem idem essc
3c intelligere et animo versare, nec parvorum in-
antium quispiam inficias iverit, οἱ qui alteri re-
pugnat, eumque in servitutem redigit, quomodo
intelligendi actuositate carebit? Neque enim quod
libera eligendi facultas ad mala in improbis move-
tur, propterea illos mente destitutos esse demon-
stratur, sed. bene quidem non cogitant, at nibilo-
minus cogitant. Quare et serpeus ille, quem ma-
D bie principem, inventoremque fuisse Scriptura
nos decct '*, non caruisse menle a Deo iuspiratus sermo dicit, qui prudentiorem czeteri. animantibus
ΝΗΙ. Prolata itaque a. nobis in medium ejusdem
verba quibus opinionem suam confirmari putat,
impietatem dogmatis ab ipso pradicati palam re-
darguunt, Neque enim in hisce solis verbis spiri-
tui carnem malum videlicet propositum honestz
'* Gen. ut, 15qq.
ἀντιστρατεύεσθαι τῷ vójup τοῦ νοός, ut babet D.
Paulus.
(54) lta corr., prius εἰ xat.
(55) lta corr., prius τὸ vostv,
(56) lta corr. τὸ πρός.
(97) Corr. μόνου.
0139
S. GREGORII. NYSSENI
1110
prolaque vitze opponit Apostolus ; sed et in Epi- A ἀστειοτέρᾳ ζωῇ, ἀλλὰ xal πρὸς Κορινθίους cro, «à
slola ad Corinthios eisdem exprobrans, quod ani-
mi perturb:stionibus succumberent, Carnales, in-
«uit, estis *. Nunquid eo tempore quo it3 Corin-
ϱ 15 alloquebxtur Apostolus , mentis operationum
«ompotes non erant homines illi secundum triper-
(itam hominum divisionem ab Apollinari excogita-
(m ? Vel potius ex immodica ad carnis opera pro-
«livitate carnales a Paulo vocati sunt, appellatione
ex eo quod in ipsis abundabat desumpta ? Sane
de vrenam hauc illius dicli veram esse rationetn
quie uno tenore eodemque cousilio statiim. addit
Apostolus, luculenter osteudunt : Cum — enin,
inquit, si inter vos zelus el contentio , nonne car-
nales estis ** ? Lelare autem et contendere ad mentis
operationes pertinet. €aterum qua in verbosa
Apollinaris scriptione sequuntur, id unus fere
per testimonia plura demonstrant, ex tribus, vide-
licct, rebus constare hominem, carne, anima at-
que mente, qux quidem a nostra sententia minime
distant. Ex corpore namque et anima intellectu
predita compositum essc hominem dicere, idem
est atque separatim meniem per se solam numeran-
do, tripliciter quz in hoipine considerantur dividere;
tametsj mu!'tas ως loqueadi ratio horelicis er.
randi ansas prebeat. Si enim partem rationalem
per se solam quis. enuimeraverit, aliam irosvcibilis
[Ρίο a. exteris segregatam asserere
poterit ,
ἐμπαθὲς αὐτοῖς ὀνειδίζων, ὅτι Σάρκινοἱ ἐστε. "Δρα
κατὰ τὸν χρόνον ἐκεῖνον, χαθ᾽ ὃν πρὸς αὐτοὺς 6j λόγος
ἐγένετο, χατὰ τὴν τριμερῃ τοῦ ᾿Απολιναρίου τὼν
ἀνθρώπων τομὴν, ἀμέτοχοι τῆς χατὰ τὸν νοῦν ἕνερ-
γείας σαν οἱ ἄνθρωποι; ? πάντως &x τῆς ἀμέτρου
πρὸς τὴν σάρχα διαθέσεως cápxtvot παρὰ τοῦ Παύ-
λου προσηγορεύθησαν, ix τοῦ πλεονάδοντος τὴν ἓπ-
ωνυμίαν λαθόντες ; Καὶ δείχνυσι τὸν τοιοῦτον λόγον f
σύµφρασις τῶν γεγραμµένων' "Όπου γὰρ ἐν ὑμῖν,
φτ1, CjAoc xal Epic, οὐχὶ σαρχικοί (58) ἐστε; Τὸ
δὲ ζηλοῦν καὶ ἐρίζειν τῆς κατὰ τὸν νοῦν ἑνεργείας
ἑστί. Τὰ Gb τούτων ἐχόμενα τῆς λογογραφίας, ἀπό-
sir) δἄθεν περιέχει διὰ πλειόνων μαρτυριῶν τοῦ ix
τριῶν συνιστάναι τὸν ἄνθρωπον, ἀπὸ σαρχός τε xai du-
γῆς, xai νοῦ, ἅπερ οὗ πόῤῥω τοῦ χαθ ἡμᾶς ἔστι
λόγου. Ταὐτὺ γάρ ἐστιν &x νοερᾶς ψυχῆς χαὶ σώματος
τὸν ἄνθρωπον λέγειν, καὶ ἱδιαζόντως τὸν νοῦν ἐφ᾽ bav-
τοῦ ἀριθμήσαντα, τριχῆ διςλεῖν τὴν περὶ τὸν ἄνθρωπον
θεωρίαν * εἰ καὶ ὅτι πολλὰς τοῖς αἱρετιχοῖς δίδωσιν ὁ
λόγος ἓν τοὐτῳ λαθάς. Δύναται γὰρ, εἰ τὸ νοητικὸν
ἐφ᾽ ἑαυτοῦ τις ἀριθμοίη , ἑτέραν τοῦ θυμοειδοὺς τὸν
περιγραφἠν λέγειν, χαὶ τοῦ ἐπιθυμητικοῦ πάλιν ἐτέ-
pav. Ἴσως ὃ ἄν τις χαὶ τὰ λοιπὰ τῆς φυχῆς κι-
νήματα χατὰ τὸν λόγον ἐξαριθμούμενος, πολυσχι-
65, (59) τινα καὶ πολυσύνθετον ἀντὶ τοῦ τριµεροὺς
ἀποδείξει τὸν ἄνθρωπον.
et coneupiscibilis rursus aliam, et fortasse — non
nemo reliquos etiam animi motus ratione dinumerans, liominem nen tribus, sed quodammodo longe
pluribus compositum partibus et in multas pariter partes. dissectum ostenderit.
IX. Sed hzc missa faciamus, nme singulis im- C
morantes in. longum plus quo confutationcin
nostram extendamus; ad ulteriora autem progre-
diamur. Dum enim tripiicis naturze, vel triperti-
tam, vel quocunque alio quis nuncupare volucrit
nomine, hominis compositionem pluribus astrucre
conatur, quarumuam etiam synodalium definitio-
num imentionein facit, earum nempe Syuu.toruai ,
quie adversus Paulum. S:unosatenum collecte. fue-
runt, in quarum una dicitur, E celo. Dcum | fa-
ctun. fuisse Christum ;. item alterius. fidei deflni-
tionis. apud Niezam promulgat»e, cujus dictum
hisce disertis verbis conceptum. allegat, Qui de
calo descendit, εἰ incarnatus. est, οἱ homo factus
est. Et ubi lic dixit, quasi jam antea. astruxisset
qui mox dicturus erat, propositi sui sensum hoc D
picto aperit, et veluti demonstratis jam — rebus
sequentia accommodans, liec ad verbum ait: Spi-
rin sane, hoc est, mentem. Deum habens Chri-
121 Cor. m, 2. !* ibid. 3.
(88) Corr. σάρχινοι.
(59) Πα eorr., antea πολυσχεδήη.
(00) Piures syuodos adversus Paulum. Samosa-
tenum Auntiochi:e habitas. fuisse testatur Eusebius
lib. vu Hist. eccl. cap. 18 εἰ 19.
(61) Paulus Samosatenus Christum non e calo
descendisse, et ut cieteros homines, χάτωθεν, Ίου
οδί, € terra ortum duxisse affirmabat, u& in syn-
ους Antiocheni concilii (ragmentis apiid Eusebium
lb. vu. Hist. eccl. c. A9, legimus. Quare vel. le-
'AXÀ ἑάσθω ταῦτα, ὡς ἂν μὴ τοῖς χαθ᾽ Éxactov
ἐπεξιόντες εἰς ἁμετρίαν ἐχτείνωμεν τὴν ἀντίῤῥτσιν,
πρὺς δὲ τὰ ἑἐφεξῖς τοῦ λόγο) προῖωμεν. Κατα-
σχευάσας (Xp διὰ πολλών τὸ τριφυὲς, 9 τριμερὲς, 7
ὅπως ἂν ἐθέλῃ τις ὀνομάδειν τὸ ἀνθρώπινον σύγχρ:µ:,
µέμνηταί τινων χαὶ δογμάτων συνοδ.κῶν (00) τῶν τε
χατὰ Παύλου τοῦ Σαμωσατέως συνειλεγµένων, λά-
γοντος (01), ἐξ οὐριωοῦ ἁποτεθεῶσθαι τὸν Κύριο”
καὶ τοῦ χατὰ Νίκαιαν ἐχφωνηθέντος , οὗ τὸν Dn
ἐπὶ λέξεως τοῦτον τὸν τρόπον εἰρημένην παρέθετο,τὸ,
Εξ οὑρανοῦ καταέάντα, καὶ σαρκωύέντα (62), xal
ἐνανθρωπήσαντα. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, ὡς προχατα-
σχευάσας τὸν μέλλοντα ῥτθήσεσθαι λόγον, οὕτως
ἀπογυμνοὶ x59 ἱδίου βρυλήματος τὴν διάνο:αν, xal
φησιν, οἱονεὶ ποσοικειῶν τοῖς ἁποδςδτ,γμένοις, οὗ-
τως xarà (03) τὴν λέξιν' TO δὴ Πνεῦμα, τουτέστι
τὸν voUy, θεὲν ἔχων ὁ Χριστὸς μετά ψυχῆς καὶ
σώματος, εἰχόζως ἄνθ[ωπος ἐξ obpavov «Ἰέγεται.
T! χοινὸν ἔχει τὰ εἰρημένα πρὸς τὰ προάχοντα; πο
ndum hie est λεγόντων, vel vox λέχοντος non ad
aulum Samosatenum , sed ad postremam fortasse
syBodicarum adversus eumdem Paulum definitio
num, cujus Eusebius meminit, referenda cst.
(02) Nie:num svmbolum habet solum διὰ τὴν
ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα xat σαρχωθέντα, tam
apud Socratem, quam in cod. canonum Ecclesia
Africans.
(05) Corr. προακοδεδειγµένοις, ὅπως τὰ xatá.
1111
ADVEHSUS APOLLINAREM.
1142
τοῦτο ἡ κατὰ τοῦ Σαμωσατέως ἐδογμάτισε σύνοδος; Α s/us una cum unima el corpore, jure. mwrilo homo
Ἁλλ' b (65) τὰ τῆς γνώμης ἡμῶν πρεσθύτερα. Τί
τοιοῦτον ivy τοῖς χατὰ Níxa:av δόνγµασιν ἔδειςε, Τὸν'
xarabávta ἐκ tor οὐρανῶ»ν, ἡ πίστις λέχειν, xal
Ζαρχωθέντα, ὡς μὴ πρὸ τῆς καθόδου νοεῖσθα: ahy
gápxz, ἀλλὰ ὃσυτερεῦειν μετὰ τὴν κάθοδον; Τοῦτο
παρὰ πάντων ἐν Ἑκκλησίαις χηρύσσεται, τὸν σαρ-
χωθέντα xal ἑνανθρωπήσαντα, χαὶ οὗτος ἡμέτερος,
μᾶλλον δὲ τῆς Ἐκκλησίας ὁ λόγος. Ποῦ τοίνυν £y τοῖς
εἰρημένοις ἐστὶν, ὅτι τὸ Πνεύμα , τουτέστι τὸν νοῦν,
θ:)ν ἔχων 6 Ἀριστὸς μετὰ φυχῆς, καὶ (05) σώματος,
ἐς οὐρανοῦ ἄνθοωπος λέγεται; Εἶτε γὰρ ἐπὶ τῆς
λέξεως quf; ἐξετάξοις τὸν λόγον, cvs καὶ την τῶν
εἱρημένων διάνοιαν, Ev οὐθετέρῳ τὸ ῥηθὲν εὑρεθή -
σεται. Ἡ μὲν γὰρ λέξις 10302109 ἀπέχει τῆς λέξεως
καθ) ὅσον ἀπέχουσι, φαλμικῶς εἰπεῖν, ἀνατολαὶ ἀπὸ
δυσμῶν' fj δὲ διάνοια τῶν εἰρημένων τί κοινὸν πρὸς
τὰ δι᾽ ἐχείνης δηλούµενα δείχνυσι; Φησὶν οὗτος, τὸν
σαρχωθέντα τῇ ἀνθρωπίνη σαρχὶ Χριστὸ» £v ἑαυτῷ
θεὸν, τὸ πνεῦμα , τουτέστι τὸν νοῦν, ἔχειν ' λέγει δὲ
10210 ὁ χελεύων ἔνθεον (060) ἄνθρωπον μὴ λέγειν τὸ»
Χριστὸν, θεὸν ἔχοντα £v ἑαυτῷ, ὡς ἄλλον ἐν ἄλλῳ,
αὐτὸς πρὸ τῶν ἄλλων τοῦτο χατασχευάζων, 1 δὲ τῆς
συνόδου φωνῆ, Tov ἐς οὑὐρανοῦ καταδάντα, λέγει.
Νοξίτω μὲν οὖν ὁ πολὺς καὶ ἀχέραιος τὴν ἐκ τῶν οὐ-
ρανών πρὸς ἡμᾶς χκάθοδον’ οὐδὲν γὰρ πλὸς τὴν τοιαύ-
την ὑπόληφιν δ.οισύµεθα, xàv ὑψηλοτέραν ὁ νοῦς ἐμ-
φαίνη δ.άνο:αν (07), μὴ τοπιχῶς λέγων xaza6alvety
τὸ θεῖον, πανταχοῦ ὃν, χαὶ περιδεδραγµένον τῶν
ὄντων' ἀλλὰ τῖν πρὸς τὸ ταπεινὸν τῆς φύσεως ἡμῶν
παραδηλῶν συγκατάθασιν' πλὴν ὅπως ἂν T] oov τῷ
βουλομένῳ δέχεσθαι (68) τὴν κάθοδον, Τὸν σαρκω-
θόντω πάλιν ὁ vfi; συνόδου λόγος φταὶ, καλῶς xal
τοῦτο λέγων’ πῶς γὰρ ἂν οἰχειότερον τὴν Ex. γυναι-
χὺς ἡρμήνευσε γέννησιν; 02 γὰρ, ᾗ θεός ἐστιν, αἎ-
τὸς x30' ἑαυτὸν Ex γυναιχὸς ἐγεννέθη. 'O γὰρ πρὸ
τῆς κτίσεως ὧν, τὸ διὰ σαρχὸς γεγεννήσθαι, αὐτὸ τὸ
εἶναι οὐκ ἐπ'δέχεται (09): ἀλλὰ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι
προοδοπριήσας τὴν τῆς ἰδίας δυνάμεως εἴσοδον, xal
pornos) τῆς ὑλ.χῆς ἀρορμῆς πρὸς τὴν κατασχενὴν τοῦ
οἰκείου σχίνους προσδςηθεὶς, κατὰ τὸ εἰρημένον περὶ
τῆς Σοφίας, 'EuvtQ ᾠκοδόμησεν οἶκον (10), τὸν
ix τῆς Παρθένου χοῦν ἀνθρωποποιήσας, ὃ. οὗ σνν-
εχράθη πρὸς τὸ ἀνθρώπινον."
e celo veniens dicitur. Quid hec. dicta cum ργιυ-
cedentibus commune habent ? Ubinam hoc cou.
gregata adversus Samosatenum synodus definivit?
Sed quie circa nostrum dogma velustiora sunt,
einiitamus. Quidnam tale verba illa, Qui dc colo
descendit, εἰ incarnatus est, in Niczeni concilii do-
gimatibus significare fides ostendit, nisi quod ut
non ante Filii e coelo descensum carnem exstitisse,
sed posteriorem eodem descensu esse intelliga-
mus? lloc in Ecclesiis ab omnibus praedicatur ,
incarnatum nempe et hominem factum fuisse Chri- ^
stum; et hic noster, imo potius Ecclesi sermo
est. Ubinam igitur in dictis concilii Νίο
dogmatibus reperitur, spiritum , lioc est, mentem
Deum, una cum anima et corpore habentem
Christum, jure merito venientem e coelo homi-
nem vocari ? Sive. enim, prout nuda verba sonant,
hanc Apollinaris sententiam examines, sive in co-
rumdem sensum inquiras, neutro modo id quod
ipse animo intendi, in illis synodi verbis invc-
nies. Verba enim synodi ab Apollinaris verbis (αμ -
tum differunt quantum, ut Psalmorum verba usur-
pei, oriens distat ab occidente 15, eorumdem vero
sensus quidnam cominune cum bis que synodi
verba pra se ferunt, exprimit ? Ait hie, incarnatum
humana carne Christum in se ipso Deum habere
qui cjus spiritus, lioc. est, mens exsistat; et hiec
ille idem asserit qui divinum heminem Christum
| dici velat, et eumdem Chris:um in se ipso Deum
babere, tanquam alium in alio, primus omnium
conatur astruere : synodi vero vox ait, Qui de
calo desceudit. lutelligat. itaque. eximias hic atque
sincerus vir Cliristi e coelo ad nos descensum ;
in nullo enim cirea hoc ad invicem discrepabimus,
quamvis sublimiori sensu hc intelligenda sint,
nou quasi divinitatem qua ubique est el cuncia
cieata coutinet, localiter ad. nos descendisse dicat,
sed quod eo loquendi modo Dc ad nostrae naturx
humilitatem condescensio signilicelur. Sed quo-
cunque modo quis voluerit desceusionem istam
accipere, syuodJi textus subjungit, Qui incarna-
tus es! , pulchre et hoc. ipsum asserens ; quonam
enim pacto magis proprie mativitalein ex muliere
interpretata esset? Non cuim, prout Deus est, ipse per semetipsum ex muliere genitus est ; nam qui
ante creatarum rerum conditionem exsistebat, per carnis nalivitatem nom epit €536; sed Spiritu
saucto viam ad ipsius virtutis ingressum prieparans, et materiz subsidio ad proprii habitaculi constru-
clionem nihil indigens, juxta illud quod de Sapientia dicitur, /Edificavit — sibimctipsi domum !*,
terram ος Virginis utero acceptam, per quam cum humauitate com:nistus fuit, in hominem efformans.
Ποῦ τοίνυν ἐν τούτοις qrn3iv 6 λόγος, ὅπερ τῷ 'Aro- D. X. Ubinam igitur in his verbis synodi sermo
λι)αρίῳ δοχεῖ, Τὸ πνεῦμα, τουτέστι τὸν νοῦν, θεὸν
ἔχων ὁ Χρ.στὸς μετὰ ψυχῆς xat σώματος, εἰχότως ἐξ
9 Psal, cii, 12. !* Prov, ix, 4.
(65) lta corr., antea Z2.
(60) Corr. φνχης τξ καὶ.
(0) Vide supra.
(67) Siwoilia habet Ny:senus. iun. orat. De. deitate
Fili et Sviritus λαοί,
09) CÜerr 0: 42500.
asserit, quod Apollinaris censet, nempe spiritum ,
hoc est mentem Deum , una cum anima alque cor-
(69) In Vat. cod. scribitur, uti editum est. Corr.
tamen antiquus emendavit lioc pacto τοῦ διὰ sa px»;
γΣγενῆσθαι αὐτὸ τὸ εἶναι οὐκ ἐπέχεται. Sed legen-
diim. videtur. τῷ δτὰ σαχρὸς γεγενησθα αὑτὸ τὸ εἷ-
ναι οὐκ Σπιδέγετα..
(10) Corr. τὸν οἱ που,
1115
δ. GIGORH NYSSENI
1144
pore habeutem Christum jure merito coelestem ho- A οὐρανοῦ ἄνθρωπος λέγεται; El μὲν γὰρ Εξεστὶ χα:
minem vocari * Si enim ipsi fas est pro libitu ad
ea qua sibi visa fuerint divina eloquia pertrabere,
et, somniorum inlerprelum more, quamcunque
voluerit significationem sacris Scriptis aptarc, hos
aliosque his similes sensus divinis sermonibus
ascribat. Si vero auniles fabulas et profanas vocum
Bovilates oinnimodis cxplodi oportere ait Aposto-
lus "", non cst ipsi permittendum ea simul jungere
qui inter se dissident , et invicem componere quz
couimmunionem secum habere non possunt. Sed οἱ
rationibus illis, quibus sua dieta uberius confir-
mare conatur, nobis ad suimet ipsius dogmatis
$ubversionem auxilium potius opemque suppedi-
tàt : ait. énim Paulum quoque primum hominem
ἐξουσίαν αὑτῷ πρὺς «b δοχοῦν ἔλχειν τὰ θεῖα λόγια,
καὶ κατὰ τοὺς τῶν ὀνείρων ὑποχριτὰς, ὅπερ ἂν ἐθέλ,
τοῦτο τῷ γράµµατι προσαρµόζειν τὸ νόηµα, ταῦτα
xai τὰ τοιαῦτα τοῖς θείοις λόγοις ἐπιφημιζέτω νοη-
µατα. El δὲ τοὺς γραώδεις μύθους, καὶ τὰς βεδή-
ους κεγοφωνίας κατὰ πάντα τρόπον ἁπωθεῖσθαί
φησι δεῖν ὁ Απόστολος, οὐδαμῶς συγχωρητέον αὐτῷ
συναρµόζειν ἀλλήλοις τὰ ἀκοινώνητα, xal προσχολ-
Adv τὰ ἀσύμθατα. Καὶ μᾶλλον δ᾽ ἂν ἡμῖν αὐτοῖς &'
ὧν ἐπαγωνίζεται τοῖς εἱρημένοις πρὸς ἀνατροπὴν τοῦ
δόγματος αὑτοῦ (11) συμμαχήσειε’ φησὶ Υὸρ ὅτι xaY
ὁ Παῦλος τὸν πρῶτον ᾿Αδὰμ ψυχὴν χαλεῖ μετὰ σώ-
µατος οὖσαν, χκαλῶς τοῦτο καὶ ὑπὲρ τῆς ἁληθείας
εἰπών. "Apa οὖν ὁ πρῶτος ἄνθρωπος, ὃ εἷς φυχἣν
Adam, etsi corpore praditu:n, animam vocare, B ζῶσαν παρὰ τοῦ Παύλου μνημονευθεὶς, χτηνείαν τινὰ
pulehre quidem οἱ perquam vore id asserens !*.
Nunquid ergo priuus hono in animai. viventem
factus , uti Paulus commemorat , aliquam rationis
expertem animam , brutorum instar, habuit ? At-
qui noi vulgarem intelligendi vim atque facultatem
in ipsum collatam fuisse sacra testatur llistoria :
Deus enim cuncta quidem animalia ad eum adduxit,
ipse vero quod ad singulorum naturam designan-
dam aptum conveniensque esset, animo concipiens,
unicuique nomen imponendi arbitrium habuit !*,
Bed el inobedientia, et ad ea qui non decebat
fleri proclivitas , et male factorum pudor, et deli-
ctorum excusatio prompte adinventa, hic omnia
menlis facultalem satis superque demonstrant,
Curnam igitur intelligendi vim in Adamo Paulus
silentio przteriit? Num scilicet unius partis deno-
minatione quod reliquuin est co:uplectitur, ut in
Quyhv εἶχε, xai ἄλογον; Καὶ μὴν οὐχ ὀλίγην αὐτῷ
προσμαρτνρεῖ τὴν ὃ,ανοητικὴν χάριν fj Ἱστορία΄ προσ-
Ίγετο μὲν γὰρ αὐτῷ παρὰ τοῦ θεοῦ τὰ Qua, τῆς
δὲ τῶν ὀνομάτων εὑρέσεως ἐχεῖνος κύριος ἣν, τὸ
προσφυὸς xai ἁρμόδιον ἑχάστῳ περινοῶν. ᾽Αλλὰ xai
ἡ παραχοὴ, xai ἡ περὶ τὰ μὴ δέοντα συνδιάθεσις, x1i
ἡ ἐπὶ τοῖς πεπραγµένοις αἰσχύνη, καὶ τὸ πρόσφορον
ἐπὶ τοῖς ἐγχλήμασιν ἀπολογίαν εὑρεῖν, πάντα ταῦτα
τῆς χατὰ τὸν νοῦν ἑνεργείας ἀπόδειξις Υένεται. Ti
δήποτε τοίνυν παρεσιωπήθη παρὰ τοῦ Παύλου €
νοερὸν τῆς ψυχῆς ἐπὶ τοῦ Αδάμ; "H δηλονότι τῷ
μέρει συνονοµάζεται τὸ λειπόµενον, ὡς τὸ, Πρὸς σὲ
&üra càp£ «£s, διὰ τῆς σαρχὸς ὅλον σηµαίΐνων ὁ
Δαθὶὸ «b ἀνθρώπινον' καὶ ὁ Ἰαχὼθδ ἓν ἑ6δδομήχοντα
πέντε φυχαῖς τοῖς Αἰγυπτίοις ἐπιξενούμενος, οὖκ .
' &voug, οὔτε ἄσαρχος χατὰ τὸν χρόνον ἐχεῖνον ὑπὸ
τῆς Γραφῆς ἱστορεῖται ;
illo, Ad te omnis caro veniet **, per carnem David omne humanum genus θἱρπίβεαί; et Jacob cum se-
ptuaginta quinque animabus ab /Egyptiis hospitio exceptus 3", nec carne, nee mente per illud tempus 1
sacra Scriptura destitutus exhibetur ?*
ΧΙ. Sed inquit Apollinaris : Secundus liomo de
celo spirilualis diciiur **, quod utique hominem qui
cum Deo commistus est, menle carere significat.
Verum ex his quae mox apponit verbis, facile bu-
jus inepti confutatio desumitur. Qui euim ait ;
Qualis celestis, tales et celestes, longo ab hujusce-
modi opinatione nos removet. Si enim qui in ve-
nientein e coelo credunt, a Paulo 23 et ipsi coelestes
vocantur, utpote qui in coelos, ut alibi ait, per
vitee institutum transmigraverint, et qualis ille cce-
lestis est Lales et hos caelestes dicit Apostolus ; ne-
nio vero corum qui fidem amplexi sunt, mentis est
expers; necessario itaque ex hac comparatione
demonstratur, Christum in similitudinem hominuin
factum esse, adeoque ei mentem inesse. (Jualis
enim , inquit, oclestis, lales el coclestes : ita ut vel
omnes mente przditos esse, vel nullos necessario
fatendum sit. Quernadmodum enim terreni hominis
proprietates iu lis qui ex illo progeniti sunt, con-
"Ll Tim. iv, 7; νι, 20. "* T
'"[Cor. xv, ἀπ. ?? Philipp. it, 20.
(71) να corr., antea αὐτῶν,
$^
)
Cor. xv, 49. ἵ σοι. 11, 19.
Αλλά φησιν ὁ λογογράφος, ὅτι Ὁ δεύτερος dr-
θρωπος ἐξ οὐρανοῦ απγευματικὸς «έγεται, καὶ
τοῦτο σημεῖον ποιεῖται τοῦ ἄνουν εἶναι τὸν ti
θεῷ συγκραθέντα ἄνθρωπον. Καΐτοι πρόχειρος τῆς
ἀτοπίας ὁ ἔλεγχος, ἐξ αὐτῶν, ὧν παρέθετο. Ὁ γὰρ
εἰπὼν, Οἷος ὁ ἑπουράνιος, τοιοῦτοι xal ol &xovpád-
νιοι, πόῤῥω τῆς τοιαύτης ὑπονοίας ἡμᾶς ἀφίστῃσιν.
El γὰρ οἱ πεπιστευχότες τῷ ἐξ οὐρανῶν fixovet , xai
αὐτοὶ παρὰ τοῦ Παύλου ἑπουράνιοι λέγονται, ol µε.
«ατεθειχότες, χαθώς φησιν, elg οὐρανοὺς τὸ πολ-
τευµα, xal οἷος ἐχεῖνος ὁ ἑπουράνιος, τοιούτους εἶναι
xal τούτους τοὺς ἑπουρανίους φησὶν ὁ Απόστολος
οὖδεὶς δὲ ἄνους τῶν παραδεξαµένων τὴν πίστιν
ἀνάγχη πᾶσα τὴν ὁμοιωτιχὴν ταύτην σύγχρισιν ἀπὸ-
δειξιν γενέσθαι τοῦ καθ ὁμοιότητα τῶν ἀνθρώπων
xai ἐν ἐχείνῳ τὸν νοῦν εἶναι. Οἷος vp, φησῖν, ὁ
ἐπουράνιος, τοιοῦτοι xdi οἱ ἐπουράγιοι ὥστε 9) y
πᾶσι τὸν νοῦν, f| ἓν οὐδενὶ xaz' ἀνάγχην ὁμολογήσου-
aw. Ὥσπερ γὰρ τὰ τοῦ χοϊχοῦ ἰδιώματα τοῖς ἐξ ἔχεί-
1ο Pgal.Lxiv, 9. *! Gen. xtv, 27,
1135
ADVERSUS APOLLINAREM.
1146
νου ἐνθεωρεῖται, οὕτως Emávayxeg κατὰ «kv τοῦ A spiciuntur, ita etiam juxia Apostoli dietum, qui
Αποστόλου ἀπόφασιν, τὺν xavà πάντα πεπειραμένον
τοῦ ἡμετέρου βίου, καθ) ὁμοιότητα, χωρὶς ἁμαρτίας
(6 δὲ νοῦς ἁμαρτία οὐκ ἔστι) πρὸς πᾶσαν ἡμῶν οἱ-
χείως ἔχειν τὴν φύσιν. Οὕτω yàp τὸ ἀποστολιχὸν
ἀληθεύεται, τὸ ἡμᾶς κατ ἐχεῖνον εἶναι, εἰ ὁμολογη-
θείη χἀκχεῖνο χαθ᾽ ἡμᾶς Υεγενησθαι, ἵνα Ex τοῦ γενέ-
σθαι οἷος ἡμεῖς, ἡμᾶς ποιἠσει οἷος ἐχεῖνος.
Πάλιν τοίνυν τῶν παρ᾽ αὑτοῦ ῥηθέντων ἔπιμνησθη-
σώμεθα. Καθὸ καὶ τὸν πρότερον» ᾿Αδὰμ ὁ IlavAoc
ψυχἠὴν xaAst μετὰ σώματος obcar, καὶ οὐκ ἄνευ
σώματος, τῷ δὲ Gg τὴν ἐπωνυμίαν διδοῦσαν,
xür ἁγ᾽ ἑαυτῆς xal αὕτη κατὰ cóAAmv τοῦ
πγεύµατος xa nta ψυχή. Ὁ ταῦτα λέγων ὁμολο- Β
᾿γεῖται τρία χατὰ σύλληψιν τῷ τῆς ψυχῆς χαλεῖσθαι
ὀνόματι, ὡς περιειλημμένης(τῆς τε τοῦ σώματος xal
τῆς| 12]) τοῦ πνεύματος ἓν τῷ αὐτῷ σηµασίας. 'Α.1ὰ
τὸν ἔσχατον, φησὶ, Πγεῦμα ζωοποιοῦν ὁ Παῦλος xa-
λεῖ. Ὅπερ οὖν ἐν ἑκείνῳ διὰ τοῦ πλεονάζοντος χε-
χρατηχέναι τὴν ἐπωνυμίαν χατὰ τῶν λοιπῶν τῶν ση-
µαινομένων ἔδειξε, τοῦτο πάντως χαὶ ἐπὶ τούτου τὸ
Ισοδύναμον (75) ἔχει. El γὰρ ὁ Αδὰμ, ἐπειδὴ ἥμαρτε,
qug λέγεται,ὀτῷθεῷ ἐγκραθεὶς ἄνθρωπος, Ἐπειδὴ
ἁμαρτίαν ox ἐποίησε, οὐδὲ εὑρέθη δό.Ίος ἐν τῷστό-
ματι αὐτοῦ, πνεῦμα τὸ ὅλον κατονοµάνεται. Αλλ' οὗ
καταδέχεται τὴν τοιαύτην διάνοιαν qol γὰρ ἑκεῖνον'
μὲν ἐκ γῆς χοϊκὸν, διότι τὸ σῶμα àx τοῦ xov π.Ία-
σθὲν ἓν'υχώθη. Apa ὁ νοῦς, ὅπερ ὀνομάζει πνεῦμα, οὐ
συγχατεθλήθη τῷ κατὰ τὸν ᾽Αδὰμ πλάσματι; Οὐχ-
οῦν iv τίνι αὐτῷ (74) ἡ πρὸς τὸν 8sby ὁμοιότης;
τίς δὲ fj x τοῦ θείου ἐμφνσήματος (79) ἀποῤῥοὴ, εἰ
μὴ ὁ νοῦς ταῦτα εἶναι πιστεύοιτο; Τοῦτον δὲ φησὶν
ἐξ οὐρανοῦ διὰ τοῦτο χαλεῖσθαι, διότι 5 Πνεῦμα «b
οὐράνιον ἑσαρχώθη. Τίς Γραφὴ ταῦτα λέγει; εἰς τίνα
τῶν ἁγίων (ἀναφέρει (16) τὸν λόγον ), ὅτι Πνεῦμα
ἐσαρχώθη; Οὐχ οὕτως παρὰ τῶν Εὐαγγελίων Γχού-
σαμεν οὐχ οὕτως παρὰ τῆς μεγάλης τοῦ Αποστόλου
φωνῆς ἐδιδάχθημεν, ἁλλ᾽ ὅτι μὲν ὁ Λόγος σὰρξ ἐγέ-
το, λέγει τὸ χήουγµα, xai Ev εἶδει περιστερᾶς τὸ
Πνεῦμα χαταθΏναἰ φησιν ἡ εὐαγγελιχὴ ἱστορία. Záp-
Χωσιν δὲ Πνεύματος οὐδεὶς εἶπε τῶν τῷ πνεύµατι
λαθόντων μυστήρια. Ἡ δόξα κατεσκήνωσεν ἐν τῇ
ΥΠ ἡμῶν * καὶ, Η ἀ.]ήθεια ἐκ τῆς γῆς ἀνέτει.1ε' χαλ,
Θεὸς ἐφαγερώθη ἐν σαρκί" xaX, Δικαιοσύγη ἐκ τοῦ
οὐρανοῦ διέχυψε, καὶ ἄλλα τοιαῦτα πολλά. Πνεῦμα
δὲ σαρχούµενον fj θεόπνευστος ox οἶδε Γραφή. Kal
προῦπάργχει, Φησὶν, ὁ ἄνθρωπος Χριστὸς ox ὡς
ἑτέρου ὄντος παρ ᾽ αὐτὸν τοῦ Πνεύματος, τουτέστι
τοῦ θεοῦ. ἁ.ὶ ὡς τοῦ Κυρίου ày τῇ τοῦ θεοῦ
ἀνγθρώπου «φύσει θείου Πνεύματος ὄρτος. Ταῦτα
0.18 Πορ. iv, 19. ?* 1 Cor. xv, 45.
10-12. *' I Tim.un, 16.
(72) Qus semicirculis includuntur adiccia sunt a
CULT3) Corr. τὴν ἴσην δύ
orr. τὴν ἴσην δύναμιν.
74) Corr. ty αὐτῷ.
(75) Corr. προσφυσήµατος.
33 Ps3]. Lxxxiv, 12.
*' |sa. 1.011, 9.
| per omnia quie ad. nostram vitam pertinent, tenta-
tus fuit pro similitudine absque peccato ?*-** (mens
autem peccatum non est), necessarium omnino est,
eum cum omnibus nature proprietatibus conve-
nientiam conjunctionemque servare. Nam boc pacto
illud Apostoli verum esse monstratur, nos videlicet
similes illi esse, si fateamur ct illum similem nobis
factum fuisse, ut ex eo quod talis factus est qua-
leg nos sumus , nos tales efficeret qualis est ipse.
XII. Sed et Apollinaris verba iterum commemo-
remus : Quemadmodum el priorem Adam corpore
praeditum , non vero carentem, Paulus animam vo-
cat, que tamen toti denominationem impertiatur,
licet et hec per se sola, secundum quod. spiriti
comprehendit , anima nuncupetur. Qui hzc dicit,
tria per complexionem uno animz nomine desi-
gnari fatetur, ac si spiritus et corporis significa-
tionem simul involvat. Sed postremum Adam, in-
quit, Spirilum vivificantem, Paulus vocat 8, Quod
igitur ostendit, Adamum ex eo maxime denomina-
tum fuisse , quod cxteris rebus ex quibus dominari
poterat przstantius esset, illud idem prorsus in
Christo pari ratione obtinet. Si enim Adam quo-
niam peccavit , dicitur anima, homo Deo comni-
stus *', quoniam peccatum non. fecit, nec : intentus
est dolus in ore ejus, spiritus absolute appellatur.
Verum Apollinaris hanc interpretationem non re-
cipit; ait enim. illum quidem e lerra. terrenum dici
C quoniam corpus e limo formatum animam acce-
pit. Noune mens , quam spiritum vocat, efformato
Adaini corpore conjuncta fuit? Quanam itaque in
re ipsi similitudo cum Deo intercedit? Ecquod in
ipsum divini spiraculi effluvium , nisi mens hoc
ipsum esse credatur ?* lIunc autem secundum Ada-
mum ait Apollinaris celestem propterea vocari ,
quoniam coelestis spiritus incarnatus est. Αἱ in quo-
nam sacre Scripture loco dicitur? cuinam sa-
crorum auctorum 2acceptum refert Apollinaris
(quod ipse asserit) Spiritum nempe incarnatum
fuisse? Istud sane ex Evangeliis non hausimus ; non
ita a praeclara Apostoli voce edocti sumus, sed
Verbum quidem carnem factum fuisse apostolorum
predicatio asserit **, et in columba specie Spiri-
D tum in Jesum descendisse refert Evangeliorum hi-
storia **. Incarnationem vero Spiritus nemo eorum
dixit qui spiritu fidei nostrze mysteria perceperunt.
Gloria habitavit in terra nostra ; Veritas e terra orta
esl **. Deus manifestatus est in carne ?'. EL Justitia
e celo prospexit * ; et alia multa hujus generis le-
gimus; Spiritum vero incarnatum divino afflatn
edita Scriptura non novit. Et antea quidem ezsi-
*! Joan. 1, 14. ** Matth. 1, 16. ** Psal. Lxxxns,
(76) lta corr., prius autem in textu deerant vcrbà
jmelusa, quie tamen sermonis series. necessario
sibi postulare videtur; nam Seripturae Patres ad-
jungit.
41147
S. GREGORII NYSSENI
1148
siit , inquit Apollinaris, homo Cliristus, non ac si A μὲν ἐπὶ λέξεως τοῦ λογογράφου τὰ ῥήματα. Ἐπειδὴ
Spiritus , hoc est. Dcus, aliud ab ipso-essel ; sed ac
si Dominus in. Dei hominis natura divinus Spiritus
foret. Haec ad verbum sunt cjus dicta. Quoniam
vero prx: quodam elocutorie facultatis torpore,
quid in his sibi velit non admodum patet , primum
δὲ (11) πως τῇ ἁτονίᾳ τῆς ἑρμηνευτιχῆς δυνάµεως
οὐκ ἄγαν ἔχδηλόν ἐστι ἓν σαφηνεία τὸ νόημα πρή-
τερον ἀπογυμνώσω τοῦ ζόφου τῆς λέξεως τὴν ἔγχει-
µένην διάνοιαν. εἶθ᾽ οὕτω προσθῄσω τῇ ἑτετάσει τὸν
λόγον.
verborum caligine discussa , insitu:n ipsis sensum inlucem proferam , ac deinde ejus sententiam examini
subjiciam.
Xlll. Antea quidem, inquit, exsistit homo Christus.
liec duo tanquam simul conjuncta intelligit ,
Verbum quod in principio erat, et hominem qui
apparuit in tempore, quasi ante exstitisse(, quam
manifestaretur, οἱ clarius in his qua sequuntur
mentis su: sensum aperit, dum ait Aliud ab ipso
non esse Spiritum ; astruens hisce verbis ipsam
Προῦὺπτάρχει, qno, ὁ ἄγθρωπες Xpictéc. Xov-
επινοξῖ τῷ £v ἀρχῃ ὄντι Λόγῳ τὸν φανέντα ἄνθρω-
TOV, ὡς προὐπάρχοντα πρὸ τῆς φανερώσεως, xal
ἐπεξτργάνεται διὰ τοῦ ἀχολούθου τὸ νόημα. Φησὶ γὰρ
ὅτι Οὑχ érepór ἐστι παρ) αὑτὸν có Πνεῦμα, χατα-
σχευάνων διὰ τούτου, αὐτὴν τοῦ 1οῦ την θεότητα
ἐξ ἀρχῆς ἄνθρωπον εἶναι, ὅπερ σαφέστερον διὰ το
Filii diviuitatem ab initio hominem esse : quod D ἐφεξῆς δείχνυται λόγου " qnoi γὰρ, ὅτι 'O Κύριος ἐν
manifestius deinceps declarat, dum inquit, Domni-
nus in. Dei hominis natura divinus Spiritus. erat.
Unam Dei et hominis naturam constituit, et duo-
rum Lominum confusionem vocat. Ejus itaque
verborum sensus hic cst, illum scilivet. qui per
Virginem manifestatus est in carne, non modo
secundum deitatis zternitatem , quemadmodum
omnes credimus, sed el secundum ipsaui carnem
cunctis ereatis rebus priorem intelligi. Mox enim
subjungit ad hanc suam opinionem contirinandam
illud Christi, Antequam Abraham fieret, ego sum** ;
illud Joannis Baptiste, Prior me erat**; et illud
Apostoli, Et unus Dominus per quem. omnia ?* ; et,
lpse est ante. omnes?* ; ac. praterea. alia quaedam C
Zacharie prophetz verba, quie utpote per vim ad
hunc ejus scopum pertracta omittemus. Equidem
si aliquo sententiarum. involucro. absurd: hujus
opinionis probatio tegeretur, recie utique in con-
futandis quae occulta forent operam ponerem ; quo-
niam vero aperte impietatem vociferatur, non vi-
dco quid aniplius nostris sermonibus conficeretur.
Ri ante sxeula caro est, si. antequam Abraham
fieret jam erat quod de Virgine natum est, ergo
Nachor iate pracedit Virgo; ergo ct ante Adam
Maria, Verum quid hoc dico? vel ipsa, ut videtur,
emnium rcrum creatione antiquior erit, ipsisque
sceculis vetustior, Si enim incarnatus est in Vir-
gine ; caro autem Jesus dicitur; Jesum autem ante
ounia esse afliriiat Apostolus; ut Mariam co:ler-
nau Patri intelligamus, cgreg.us iste scriptor suis,
ni fallor, argumentis eflicit. Sed increditilia valde
εἰ plane absona, a« quà in operis progressu hujus
novitalis vocum perversitas provehitur, silentio
τῇ τοῦ Θεοῦ dvüpozov «φύσει, θεῖον Πνεύμα vr.
Μίαν ἐποίησε τοῦ Θεοῦ τε xai τοῦ ἀνθρώπου τὴν
φύσιν, καὶ ἀνθρώπων (78) δύο τὴν συναλοιφὴν κατ-
ὠνόμασεν. Ἡ μὲν οὖν διάνοια τῶν εἰρημένων αὖτε,
ὅτι τὸ διὰ σαρχὸς Ex τῆς Παρθένου φανερωθὲ», οὐ
µόνον κατὰ τὴν τῆς θεότητος ἀϊδιότητα προετινο:ῖ-
ται τῶν ὄντων, χαθὼς πάντες πιστεύοµμεν, ἀλλὰ x3
χατ᾽ αὑτῆν thv σάρχα (19). Ἐπάγει γὰρ τοῖς εἰρημέ-
vote εἰς τὴν τῆς τοιαῦττς ὑπολήφεως µαρτυρίαν τὸ,
Πρὶν Ἀθραὰμ γενέσθαι, ἐγώ &pc* xaY τὴν τῷ
Ἰωάννου φωνὴν, τὸ, Πρῶτός µου ἦν' καὶ, Εἷς Κύὐ-
ριος, δι οὗ τὰ πάντα καὶ, Λὐτός ἐστι πρὸ πάντων"
xal τινα τοῦ Ζαχαρίου φωνὴν (80), ἣν, ὡς βεθιασμέ-
νως πρὸς τὸν σκοπὺν τοῦτον ἐπισυρεῖσαν, παρήσο-
μεν. Ἐγὼ τοίνυν εἰ μὲν ἐλάνθανε διά τινος νοτµά-
των περιθολῆς dj του ἀτόπου κατασκευὴ xa» ἂν
περὶ τὸν ἔλεγχον τῶν χεχρυµμµένων ἑσπούδαζον ' ἐτεὶ
δὲ δ.αῤῥηδην Bod τῶν ἀσέθειαν, οὐκ οἶδα τί ἂν
πλέον ἐκ τῶν ἡμετέρων γένοιτο λόγων. El προαιώνιος
ἡ σὰρξ, εἰ πρὸ τοῦ ᾽Αθραὰμ γενέσθαι, τὸ ἐχ Μα-
βίας fjv, ἄρα πρεσθυτέρα τοῦ Ναχὼρ (81) ἡ Παρθί-
νος ᾿ ἄρα χα) πρὺ τοῦ ᾿Αδὰμ d$ Μαρία. Καίτοι τἰ
τοῦτο λέγω; αὐτῆς, ὡς ἔοικε, πρεσθυτέρα τῆς τῶν
ὄντων συστάσεως, xal αὐτῶν τῶν αἰώνων ἀρχχιι-
τέρα. El γὰρ ἐσαρχώθη μὲν tv τῇ Παρθένψ' ἡ ὃὃ
σὰρᾷ Ἰησοῦς λέγεται’ ἐχεῖνου δὲ πρὸ πάντων εἶναι
διὰ τοῦ Αποστόλου μαρτύρεται" ὡς Éorxs, τῇ τοῦ
Πατρὸς ἀῑδιότητι συνεπινοεῖσθαι xal «hv Μαρίαν,
p ὁ γευναῖος χατασχευάζει. Kal σιωπῶ τὰ λίαν ἆπεμ»
φαΐνοντα, πρὸς ἃ χατὰ τὸ ἀχόλουθον à ἀτοπία τῖς
καινοφωνίας (82) ἐχφέρεται ' ἴδοι γὰρ ἂν ὁ ἀγχίνους
ἐκ τοῦ ἀχολούθου τὸ ἄτοπον, x3v uh τῇ λέξει τῖν
ἀσχημοσύντν παραδγλώτωμεν (85).
pritermitto; sagacibus enim viris facile erit alsurda hxc cx iis quie inde consequuntur cognoscere,
quamvis eorum turpitudiuem nostris verbis nou esplicenius.
33 Joan. virt, 58. * Joan. 1, 15.
(77) Part. δέ corr. add.
(18) Corr. πνευμάτων.
(19) Similia refert ex hoe Nysseni opere. Euthy-
mius Z:gabenus in laudato. Βωπορίια cap. 15, pag.
525, vers. Ut probet, licet. precisa. Nysseni. verba
non servet.
(50) De his agit intra.
(810 Nachor Abrahami ait;
avus, ct. Na lior
9 ] ο. vin, 6.
?$ Coloss, 1, 17.
Abrahami frater ex Tbhare prioris Nachor filio, me-
morantur ju libro Geneseos cap. xi. (tare cum Chri
stus antequam Abraham fieret se exstitisse affirmet,
Marian sccundum falsam Apollinaris hvpothesim,
Nachor Abraliami avum :tate processisse a Nysseno
dicitur.
(53) Corr. xzvoqevíaz.
(59) Curr. πα αγυινώσώμεν.
1119
ADVERSUS APOLLINAREM
v
1150
Αλλὰ παραδράµωµεν τὴν τῶν νοημάτων τούτων A. XIV. Sed hujusmodi sententiarum fetorem prz
δυσωδίαν, τοσούτον παρασημηνάμενοι µόνον’ (84) ὅτι
ci προαιώνιος ἡ σὰρξ, οὐ λεχένωται ἡ θεότης, οὐχ
ὑπῆρχεν àv θεοῦ μορφῇ ὁ YU, οὐ µετημφιάσατο
τὸ δουλικὸν πρόσωπον. ἀλλ ὅπερ ἦν τῇ φύσει,
τοῦτο ἑφανερώθη νῦν, οὐκ ἑταπεινώθη. Ἴλεως δὲ
εἴη τῷ λόγῳ ὁ Λόγος ' ἀλλὰ σιωπῶ τὸ λειπόμενον.
El πρὺ πάντων ἡ σὰρξ, ἐξ ἀσθενείας ἄρα τὰ πάντα,
οὐκ ix δυνάµεως: Τὸ γὰρ πγεῦμα πρόθυμο», ἡ
δὲ σὰρξ ἁἀσθενής. "Apa καὶ µέχρι τούτου τὴν
ἁτοπίαν ἵστησι. Καὶ τίς οὐχ ἂν kx οοῦ ἀχολούθου
«X σννημµένα (85) τούτοις κατανοῄήσειε, Πάντως
γὰρ πάντα τὰ τῆς σαρχὸς ἰδιώματα συνεπινοήσει τῷ
μετὰ τῆς σαρκὸς ὄντι πρὸ τῶν αἰώνων, τὸν κόπον,
«εν λύπην, τὸ δάκρυον, τὴν δίφαν, τὸν ὕπνον, τὴν
χατὰ πεῖναν ἔνδειαν, xal τὸ ἔστι (86) τούτου πα- D
ῥλλογώτερον. Ἐπειδὴ δὲ Παιδίον ἐγενγήθη ἡμῖν,
χαθὼς ἡ θεία φωνΝ λέγει (87), καὶ ὤφθη παρὰ τῶν
ποιμένων £v σπαργάνοις ὁ Κύριος, χαθώς (88) φησιν
6 Λουχᾶ-, ὅτι Προέκοπτεν Ἱησοὺς ἡάικίᾳ, καὶ
σοφίᾳ, καὶ xdpiti, τελειούμενος ὡς (89) ἐπὶ τὸ µέτρον
προἢλθε τῆς ἀνθρωπότητος, ὁδῷ βαδίζων διὰ τῖς φύ-
δεως, τί ἑροῦσι πρὸ τῶν αἰώνων τὴν σάρχα βλέποντες,
ποίῳ µέτρῳ τοῦ σώματος πρὸ τῶν αἰώνων Tv; Διὰ
πάσης γὰρ iv τῷ κατ ἄνθρωπον βίῳ διεξηλθε τῆς
ἠλιχίας. "Apa mal; fjv ἐχεῖνος ὁ ἄνθρωπος, ὁ πρὸ
πάσης τῆς χτίσεως (v, !| βρέφος νήπιον, f] µειρά-
χιον, f| εὐθνς Ev τελείῳ τῷ σώµατι; Ἁλλ) εἰ -
παΐδα λέγονσι, πάντως xal αἰτίαν προσθήσουσι, πῶς
«οσούτου παρελθόντος αἰῶνος ἐπὶ τὸ τέλειον τῆς ἡλι-
χίας οὐχ ἔφθασεν; El δὲ τόλειον λέγουσι, τοῦτο
μαθεῖν ἀξιώσομεν (90), πῶς ἐν τῇ ἀνθρωπίνῃ γενέ-
σει συστέλλετεαι εἰς τὴν νηπιώδη βραχύτητα:; Ποῦ
Καταλείπει τὸ περιττεῦον τοῦ σώματος; Πῶς elg
ὁ) vry περιγραφὴν ὁ ὄγχος ἀποσμ.χρύνεται; Εἶτα
πάλιν πῶς Tob, τὸ ἴδιον µέτρον ἑπανάγει τὸν ὄγχον
τοῦ αώματος; πότερον ὅπερ εἶγεν ἐξ ἀργῆί ἀναλαμ.-
θάνων διὰ τῆς xav! ὀλίγον αὐξήσεως, Ἡ ἕτερον Ev
ἑαυτῷ διὰ τής τροφῆς προστιθείς; "AJ εἰ μὲν τὸ
ἀρχαῖον φῆσουσι, περιττὴν Πάντως τὶν τροφΏν
ἁτοδείξουσιν' εἰ δὲ οὐχ ἀρνοῦνται (91) τροφῆς µετ-
εσγτκέναι τὸν Κύριον, τί ἐροῦσι περὶ τῆς ἄνω χατα-
λειφθείσης σαρχός;, "Hg τὸ πολὺ κατὰ τὸ εἶχὸς χατ-
ελήφθη (92): µόνον δὲ τοσοῦτον àz' αὐτῆς EXf.20m (95),
ὅσον fj νηδὺς τῖς Παρθένου ἐχώοπσε. Πάντως Υάρ
τι καὶ περὶ αὐτῆς τερατεύτονται, xav συνθἔσουσι διὰ
τούτων ἕτερα δόγµατα, ἐφ᾽ ἅπερ αὐτοὺς ἡ &xoAou-
θία τῆς ἁτοπίας τῶν μύθων xav ἀνάνκην προάγη-
ται (94).
tereamus, hoc lantum obiter adnotantes : si ante
s:cula caro fuit, non exinanita est divinitas, non
erat in Dei forma Filius, non servi formam induit ;
sed quod erat natura id nunc apparuit, non hu-
miliatus fuit. lgnoscat autem meis verbis Verbum;
sed quod reliquum est silentio pretereo. Si ante
omníum rerum creationem caro fuit, ergo per in-
firmitatem, non per potentiam cuncta creata sunt,
Spiritus enim promptus est, caro autem. infirma",
Ergo et huc usque hominis istius ineptiz proce-
dunt. Et quisnam qua his consentanea sunt, ex
consequentiis quze inde deducuntur, non animad-
verterit? Cuncta enim qua carni sunt propria, in
eo qui ante szcula carnem habuit, omnino simul
intelligere oportet, laborem, tristitiam, lacrymas,
sitim, somnum, famem, et si quid his ubsurdius.
Quoniam vero Parvulus natus est nobis *^, quemad-
modum Scriptura dicit, et pannis involutus a pa-
storibus visus est Dominus **, et sicuti Lucas in-
quit, Jesus proficiebat etate, sapientia et gratia "0,
et tunc. in perfectum hominem evasit, cum per
consuetos nature gradus ad virilitatem pervenit,
quid dicent qui ante secula carnem in Christo
conspiciunt? Quonam in corporis statu ante szcula
erat ? uam dum in humanis ageret, omnes humano
vita: xtates pertransiit. Nunquid puer erat homo
ille, omnium rerum creatione vetustior, vel parvus
infans, vel adolescentulus, vel statim perfecto cor-
pere przieditus? At puerum si dicunt, omnino cau-
sam eos adjungere oportet, cur tot tantorumque
szculorum transcursu ad perfectam non pervenerit
statem. Sin vero perfectum hominem dicunt, hoc
petimus, ut. nos doceant, quomodo dum. e Virgino
nascitur, in infantis corpusculum contrahitur?
Ubinam residuam corporis partem reliquit? Quo-
modo ejusdem moles sic est imminuta ut terminis
exiguis circumscriberetur ? Deinde quomodo rur-
tus in pristinuin statum camdem corporis molem
restituit? Famne quam ab initio habebat carnem,
paulatim crescendo, iterum sumens, an aliam sibi
ipse per nutritionem adjungens ? Si pristinam dixe-
rint, ostendent plane supervacaneum illi fuisse
nutrimentum ; sin vero Dominum nutrimenti par-
ticipem fuisse concesscrint, quid dicent de carne
in coelo relicta? Magnam enim, ut par est, partem
reliquit; οἱ tantum ex illa sibi duntaxat reservas
vit quantum Virginis uterus capere poterat. Sane
portentosum aliquid de ipsa quoque effutient, et
ex asserlionibus istis gradum vel inviti sibi facient ad alia conflanda dogmata qua ex hujusiroci
fabularum vanitate necessario consequuntur.
5 Matth. xxvi, 11.
(84) Hic locus usque ad illa, ἐφανερώθη νυν lau-
datur totidem verbis ab Euthymio Zigabeno ubi
supra, pag. 525, in sequentibus aulem usque ad
verha Ei δὲ τέλειον C 2, sensum tantum. quornm-
dam Nysseni argumentorum, non etiam verba refert.
(85) Corr. xaX τὰ συνημµµ.-να.
(86) Lege ἔτι pro ἔστι.
(87) Corr. o3.
(88) Corr. xoi χαθώς.
15 [s3. ix, 6.
9 Luc. i1, 12, 10.
€ ibid. 52.
(89) Corr. ἕως.
(90) [lunc etiam locum usque ad verba illa, ἡ νη:
δὺς τῆς Παρθένου ἐχώρησεν, ad verbum adducit Eu-
thymius loco mox ldato, pag. 525, lin. 4.
(91) lta corr. antea ἀρνῶνται.
(92) Ita corr. ant a χαταλελεῖοθαι.
(95) Ha corr. antea εἱλήφῆαι.
(089 Tria l:ec prostremia verba corr. add.
πι
XV. Sed et hzc missa faciamus. lloc autem ab A
istis qui divinam illam incarnationem szculis an-
teriorem przdicant, quispiam jure merito postula-
verit. Si enim carnem in ipso semper eastilisse
opinantur, Deum utique carnem esse dicunt : om-
uis autem caro tactui renitilur ; quod autem tactui
renititur, ex materia constat et compositum est ;-
quod autem compositum est dissolutionem adiit-
tit. Necesse ergo omnino est ut his omnibus ipsum
ex materia constare, ei diversis e rebus esse com-
. positum οἱ dissolutionem naturaliter exspectare
confirment. Neque enim ignoramus quibus ex re-
bus Christi corpus; quando humano more cum
hominibus conversatus est, constaret; nam ex
carne, ossibus, sanguiue, aliorum hominum instar,
et iilud conflatum fpisse, ex clavorum vestigiis et
ex profuso per lances vulnus sanguine aperle
colligimus; ac praesertim quod illis qui post rc-
surrectionem apparenti non credebant, Dominus
dixerit, Palpate me, et videte, εἰ cognoscite, quo-
niam spirilus carnem, et ossa non habet, sicut me
videtis habere ^. lgilur si divina incarnatio, ut Apol-
linaris ait, initium non habuit ex Virgine, sed ante
Abraham et ante omnium rerum conditionem exsta-
bat: talis omnino fueril necesse est, qualis a
discipulis visa fuit, solida nempe et tactui renitens,
et carne ossibusque constans. συ itaque omnia
nunquam non exstitere nullusque ad humilitatem
nostram Christo descensus, sed quod eo usque
S. GREGORII NYSSENI
1152
Αλλά παρξίσθω xai ταῦτα. Ἐκεϊνο δέ τις οὐκ
ἂν ἁλόγως (95) ἐπιζητήσειε παρὰ τῶν τὴν θείαν ἑχεί-
νην σάρχωσιν προαιώνιον δογµατιζόντων (96). El γὰρ
πἀντοτὲ τὴν σάρχα περὶ αὐτὸν οἵονται, θεὸν (97) εἷ-
ναι τὴν σάρχα φασί΄ πᾶσα δὲ ἡ (98) σὰρξ ἀντίτυπός
ἐστι τῷ ἁπτομένῳ' τὸ Ob ἀντίτυπον ὑλῶδες xai
σύνθετων τὸ δὲ σύνθετον xoi διαλυτήόν' πάντως
ἀνάγχη πᾶσα διὰ τούτων, χαὶ ὑλικὸν αὐτὸν ἔγχατα-
σχευάζεσθαι, xoi ix δ.αφόρων συγχείµενον xx
ἀναμένοντα. φυσιχῶς τὴν διάλυσιν. ὐἴδαμεν Τὰρ ὅτε
ἀνθρωπιχκῶς τοῖς ἀνθρώποις ἐπεχωρίαζεν, ἐκ τί-
νων εἶχε τὸ σῶμα τὴν σύνθεσιν. ὅτι διὰ σαρχῶν xat
ὁστέων xal αἵματος xa0* ὁμοιότητα τῶν ἄλλων xà-
χεῖνο ἣν, Éx τε τοῦ τύπου τῶν ἕλων, xal ix τοῦ
h προχεθέντος διὰ τῆς λόγχτς αἵματος xal Ex τοῦ
πρὸς ἀπιστοῦντας τῷ φαινομένῳ εἰπεῖν ταῦτα τὺν
Κύριον, ὅτι Ψη.1ας ἠσατέ µε, xal ἴδετε, xal γνώτε,
ὅτι τὸ πγεῦμα σάρκα καὶ ὁστέα οὐκ ἔχει, ὥσπερ
ἐμὲ θεωρεῖτε ἔχοντα. Eli οὖν ἡ θεία σάρχωσις,
χαθὼς ὁ ᾿Απολινάριος λέγει, οὗ τὴν ἀρχὴν ἐκ τὶς
Παρθένου ἔσχεν, ἀλλὰ χαὶ πρὸ τοῦ (99) ᾿Αθραὰμ,
καὶ πρὸ πάσης χτίσεως ἣν, τοιαύτη πάντως ἣν,
οἵχ τοῖς μαθηταῖς ἑωρᾶτο οστεῤῥὰ xal ἀντιτύ-
πης (1), σαρχἰ τε καὶ ὁστέοις διειληµµένη. Οὐχοῦν
ταῦτα πάντοτε ἣν καὶ οὐδὲ µία πρὸς τὸ careo
αὐτῷ Ὑέγονε χάθολος, ἀλλὰ τὸ λανθάνον, Orb.
κατὰ φύσιν ὃν, τοῦτο τῷ τῆς ἐνανθρωπήσεως ἔφανε-
ρώθη χαιρῷ. Τί τοιοῦτον "Αρειος, τί δὲ ὁ τούτου χεί-
pov Εὐνόμιος ἐπὶ καθαιρέσει τῆς δόξης τοῦ Μονο-
manebat occultum, cum divinum quid sua natura C Υενοῦς ἑνενόησεν, οἷον διὰ «nc τοιαύτης ἡμῖν λογο-
esset, in incarnationis tempore imanifestatum fuit.
Quid tale Arius, quid etiam tale Ario pejor Euno-
mius ad delendam Unigeniti gloriam excogitavit
quale in hoc suo tractatu Apollinaris nobis cona-
tur astriere? Deus quidam aute seeula carne et
ossihus constans, capillatus, et ex pelle, nervis,
carne et pinguedine coagmentatus, ex diversis rebus
compositus, el simplicitate destitutus, dicitur esse
Verbum illud, quod in principio est, et apud Deum
esl, εἰ Verbum et. Deus est '* ; qui in ultimis die-
bus, communione cuin nature nostris humilitate
inita, caro pr: amore quo humanum genus com-
plectitur faetus est, οἱ propterea. cum lunauitate
temperatus est, omnem in scipso naturam nostram
suscipiens, ut humanitas eum divinitatis admistione
naturae nosira massa sanctificarctur.
XVI. Verum przetereunda censco qua ex singulis
sacra? Scripturz locis male intellectis in sui dogma-
tis confirmationem Apollinaris adducit ; nam in iig
qua ultro sese produnt discuticndis confutandis-
"Luc. xxiv, $9. ** Joan. . 1, f.
(95) Ita omnino videtur legendum, licet in Vat.
coil. scribatur contrario seusu οὐχ ἂν εὐλόγως.
(96) fl»c iterum Euthymius ibideu refert usque
ad illa verba, φυσιχῶς την διάλυσιν.
ο 97) Corr. delendum esse monet. δέ, quod ante
εἶναι, erat in textu Vat. cod.
(38) Et hic delendum csse ait, nionct. corr.
(39) Corr. πρὸς τούς.
in ipso conspiceretur, et
γραφίας ὑπὸ τοῦ ᾿Απολιναρίουυ κχατασχευάζεται;
Θεὸς ἔνσαρχος πρὸ αἰώνων, ὁστώδης τις xal δέρµα,
xal νεύροις, καὶ σαρχὶ, xai πιμελαῖς ὀνειλημμένα,
xai Ex διαφόρων συγχείµενος, καὶ τὸ ἁπλοῦν t6
xaX ἀσύνθετον ἐν ἑαυτῷ μὴ ἔχων, Ὁ Λόγος ἑὁ ἓν ἀρχὴ
Gr, xal πρὸς τὸν θεὺν ὢν, xal Λόγος xal θεὺς ὢν,
ὁ ἐπ' ἑσχάτων ἡμερῶν τῇ πρὸς (2) τὸ ταπεινὸν
τῆς φύσεως ἡμῶν κχοινωνίᾳ σὰρξ ὑπὸ φιλανθρω.
mía; Ὑενόμενος, διὰ τοῦτο, τῷ ἀνθρώπῳ ἀνακρα-
θεὶς, πᾶσαν (5) ἓν ἑαυτῷ τὴν ἡμετέραν φύσιν δεξᾶ-
µενος, ἵνα τῇ πρὺς τὸ θεῖον ἀνακράσει συναποβεω-
ρη0ῇ (4) τὸ ἀνθρώπινον, διὰ τῆς &áxapyng ἑχείντς
παντὸς συναγιαξοµένου τοῦ τῆς φύσεως ἡμῶν φυρά-
ματος. :
per primitias illas tota
D Ἅ᾿Αλλὰ παραδραμεῖν οἶμαι χρῆναι τὴν ἐφ᾽ ἑχάστῳ
τῶν εἰς τοῦτο παρατεθέντων αὐτῷ θείων λογίων πε-
πλανηµένην ὑπόληψιν: τὰ γὰρ Ex τοῦ προχείρον
ὄντα χαταφανῆ, περιττὸν ἂν εἴη διεξετάζοντα um
(1) Corr. μαθηταῖς ἑωρᾶτο,
ἀντίτυπος.
(2) lta corr. antea πρὀ.
(3) Corr. xaX πᾶσαν,
(4) Corr. emendavit Pug meDeuBH qua lectio si
magis arridet, vertendum. est, Ut per mistionen
cum. divinitate , humana natura. ejus. divinitatis
quodammodo particeps fieret,
ἑωρᾶτο δὲ axe ῥὰ xol
4105
ADYERSUS ATOLLINAREM.
4154
χύυειν τὺν λόγον. El; γὰρ μαρτυρίαν τοῦ ἀεὶ αὑτὸν Α que, superfluum esset in longum protrabere sermo-
ἐν capxl τε xal αἵματι εἶναι, τὴν ἀποστολικὴν παρ-
έθετο ῥῆσιν, τὴν λέγουσαν, δι) αὐτοῦ ἡμᾶς εἰληφέναι
τὴν ἀπολύτρωσιν, διὰ τοῦ αἵματος αὐτοῦ, τὴν ἄφ-
εσιν τῶν ἁμαρτιῶν, διὰ τῆς σαρχὸς αὐτοῦ. "Οπερ ὅτι
πρὸς ἑτέραν βλέπει διάνοιαν, οὖν ἂν οἶμαί τινας τῶν
νοῦν ἑχόντων ἀμφιθάλλειν. Τίς γὰρ οὐκ οἶδε τὸ θεῖον
µυστήριον, ὅτι ὁ ἀρχηγὸς τῆς σωτηρίας ἡμῶν τὸ
πεπλανημένον (5) πρόδατον µέτεισιν (6) ; Ἡμεῖς δὲ οἱ
ἄνθρωποί ἕσμεν ἐχεῖνο τὸ πρόθατον, οἱ τῆς λογιχῖς
ἑχατοντάδας ἆ ποθουχοληθέντες διὰ τῆς ἁμαρτίας. Καὶ
λαμθδάνει ἐπὶ τῶν ἰδίων ὤμων ὅλον τὸ πρόθατον '
οὐδὲ γὰρ àv µέρει ἣν τοῦ προθάτου ἡ πλάνη, ἀλλ'
ἐπειδῇ ὅλον ἀπεφοίτησε, xal ὅλον ἐπανάγεται: οὐχ
ἡ μὲν δορὰ βαστάξεται, τὸ 8b ἐντοσθίδιον χαταλεί-
πεται, χαθὼς ᾿Απολινάριος βούλεται. Τοῦτο δὲ ἐν
τοῖς ὤμοις τοῦ ποιµένος, τουτέστιν, ἐν τῇ θεότητι τοῦ
Κυρίου Ὑενόμενον, ἓν πρὸς ἐχεῖνον διὰ τῆς ἀναλή-
Ψεως γίνεται, διὰ τοῦτο θέλων ἐπιζητῖσαι, xal σῶ-
σαι τὸ ἀπολωλός. Ἐπειδὴ εὗρε τὸ ζητούμενον, &y-
ἐλαθεν ἐφ᾽ ἑαυτοῦ τὸ εὑρημένον * οὗ γὰρ ἐπὶ τοῖς ἰδίοις
πραὶ, τοῖς πλανηθεῖσιν ἅπαξ, ἐχινεῖτο τὸ πρόθατον,
ἁλλ' ὑπὸ τῆς θεότητος ἐχομίζετο. Διὰ τοῦτο τὸ μὲν
φα!νόµενον, πρόβατον, τουτέστιν, ἄνθρωπος. Τὰ δὲ
ἴχνη αὐτοῦ, χατὰ τὸ γεγραμµένον, οὐχ ἐγινώσκατο.
Οὐδὲν γὰρ ἁμαρτίας fj πλάνης ἴχνος τῷ ἀνθρώπίνῳ
βίῳ ἑνεσημήνατο, ὁ ἐφ᾽ ἑαυτοῦ φέρων τὸ πρόθατον
ἀλλ' ofa εἰχὸς ὃν θεοῦ ἴχνη διὰ τῆς τοῦ βίου πορείας
ἐντυπωθῆναι, ταῦτα ἐφαίνετο, ἅτινα ἣν διδασχαλίἰαι͵
nem. Àd demonstrandum enim nurquam Verbum
carne el sanguine caruisse, Apostoli verba profert ,
quibus inquit, Per ipsum nos accepisse redemptio-
nem per sanguinem ejus, remissionem peccatorum
per carnem ejus ! ; quie verba alio respicere , ne-
minem sanz mentis dubitaturum fore arbitror. Quis
enim divinum mysterium ignorat, quod videlicet
princepa auctorque salutis nostre errantem ovem
inquirit **? llla autem ovis nos bomines sumus, qui
4 centeno íllo rationalium creaturarum grege, quo
humanum omne genus significatur, per peccatum
erravimus. Sumit autem supcr liumeros suos totain
ovem ; neque enim in parte tantum aliqua ovis er-
ror eral, sed quoniain tota aberravit, tota ad gre-
gei) reducitur : non pellis a. pastore portatur, et
quod intra pellem est deseritur, quem»dmodum vult
Apollinaris. Hzc autem pastoris humeris , hoc est,
Domini divinitate , gestata, una per assumptionem
cum illo efficitur, ut eo pacto quiereret atque sal-
varet quod perierat. Postquam autem ovem quam
qu:esiverat reperit, eamdem in semetipso assumpsit.
Neque enim propriis qui semel erraverant pedi-
bus ovis incedebat , sed a divinitate gestabatur. Et
propterea quod quidem apparebat , ovis, loc est,
homo erat ; ejus vero vestigia, juxta id quod scri-
ptum est, non cognoscebantur *5. Qui enim ovem in
seipso portabat , nullum peccati aut erroris in hu-
niana vita vestigium impressit ; sed qualia par erat
καὶ θεραπεῖαι, xai νεχρῶν ζωοποιῄσεις, xal τὰ ἄλλα C Dei vestigia in vitze cursu fieri , talia re ipsa appa-
θαύματα. Τοῦτο τοίνυν τὸ πρόθατον io' ἑαυτοῦ
λαθὼν ὁ ποιμὴν Ev. πρὸς ἐχεῖνο ἐγένετο: διὰ τοῦτο
xal τῇ τοῦ προδάτου φωνῇ τοῖς ποιµνίοις λαλεῖ, Ηῶς
γὰρ ἂν ἐχώρησεν ἀνθρωπίνη ἀσθένεια θείας φωνῆς
προσθολήν;, Αλλ' ἀνθρωπικῶς, ὡς δ᾽ ἄν τις εἴποι
προθατικῶς, ἡμῖν διαλέγεται λέγων, Τὰ ἐμὰ πρό-
Cara τῆς ἐμῆς φωγῆς ἀκούει. Ὁ οὖν ἀναλαθὼν &'
ἑαυτοῦ τὸ πρόθατον ποιμὴν καὶ Ov ἐχείνου ἡμῖν
φθεγγόμενος, xal πρὀθατόν ἔστι xal ποιµίν' ἐν
μὲν τῷ ἀναληφθέντι, πρόβατον ἓν δὲ τῷ ἀνειληφότ:,
soot thv,
Ἐπεὶ σὖν ἔδει τὲν καλὺν motgéva τὴν ψυχὴν
αὑτοῦ (7) θεῖναι ὑπὲρ προδάτων, ἵνα διὰ τοῦ ἰδίου
θανάτου χαταλύσῃη τὸν θάνατον, τότε γίνεται τὸ συν-
αμϕότερον ὁ ἀρχηγὸς τῆς σωτηρίας ἡμῶν τῇ ἀνθρω-
πῖνῃ φύσει, καὶ ἱερεὺς, xal ἁμνὸς, ἐν τῷ δυναμένῳ
δέξασθαι τὴν κοινωνίαν τοῦ πάθους, ἑνεργήσας τὸν
(άνατον (8). Ἐπειδὴ γὰρ οὐδὲν ἕτερόν ἐστιν ὁ θάνα-
τος, εἰ μῆ διάλυσις φυχῆς τε xai σώματος, πρὸς (9)
ἁμφότερα ἑαυτὸν ἑνώσας, πρός τε τὴν φυχἠν, qni,
χαὶ τὸ σῶμα, οὗθ) ἑτέρου χωρίκεται, Ἀμεταμέ]ητα
*3 Ephes. 1, 7. ** Luc. xv, 4; Matth. xvin, 14.
(5) Corr. ἡμῶν ὡς ποιμῖν τὸ πεπλαντµένον.
(6) Munc. locum in epitomen redaetum faudat
Eutbymius Zigabenus sepe laudatus pag. 528, in
Si nos homines.
(1) Curr. ἑαυτοῦ.
D
rebant, salutares videlicet doctrinz, morborum
curationes, moriuorum ad vitam revocatio cazte-
raque miracula. Ilanc igitur ovem in se ipso pastor
assumens , unum cum illa evasit , el propterea ovis
vocegregem alloquitur. Quomodo enitn bumana im.
becillitasg divine vocis impressionem susiizieret ?
Sed humano, et ut quispiam dixerit, ovium more
nobiscum disserit, dicens : Oves med vocem meam
audiunt **. Pastor igitur, qui in se ipsum ovem as-
sumpsit, οἱ ejusdem ore nobiscum loquitur, ovis est
simul et pastor ; ovis quidem, quantum ad illud
pertinet , quod in se assumpsil ; pastor vero quate-
nus assumpsit.
ΧΥΙ. Quoniam vero oportebat bonum pastorem
animam ponere pro ovibus, ut moriendo mortem
aboleret , ideo salutis nostrze auctor in humana na-
tura utrumque simul evasit, sacerdos scilicel, ct
agnus, in id , quod passionis capax erat , vim morti
atque eflicacitatem impertiens, Nain cum mors aliud
non sit quam animz a corpore dissolutio ; cum
utroque, anima, inquam, et corpore se ipsum
uniens Christus ab eoruin neutro sejungitur : Sine
penitentia enim , ut ait Apostolus *', sunt dona Dei.
9 Psal. txxvi, 90. ** Joan. x. 16.
(8) Similia prorsus de Cliristi passione, de latro-
nis salute, deque paradiso habet idem NIssenus
in orat. 4 in Chrisii resurrectionem, paulo. post
medium,
(9) Corr. ὁ πρό».
*! flom. xt, 29.
1155
S. GREGORII NYSSENI
1158
Quin imo eorpori ct animz se ipsum impertiens Α Tàp τοῦ θεοῦ τὰ χαρίσματα, χαθώς φησιν ὁ 'Anó-
anima quidem latroni paradisum aperit, corpore
autem vim atque efficaciam corruptionis infringit :
et hoc est mortem perimere, corruptiouis scilicet
vires, per vivificantem naturam e medio sublatas,
irritas reddere. Quod enim corpore animaque ope-
ratur in commune natura nostrae beneficium gra-
tiamque cedit, eoque pacto omnia disjuncta resur-
gendo conjungit , qui ex utroque. loc est , corpore
et anima constat, qui potestate sua corpus quidem
tradit in cor terrz 5, quemadmodum scriptum est ,
animam vero a se ipso posuit **, ut Patri quidem
dicit "^, In manus tuas commendo Spiritum meum ,
ut autem ad latronem ait *!, in paradiso, vera utro-
bique asserens ; neque enim divinam illam mansio-
nem, cum Paradisus dicatur, ullo alio in loco esse
credendum est, prieterquam in amplissima Patris
manu, uti propheta ait, ex Domini persona cale-
stem Jerusalem alloquens , 1: manibus meis descri-
psi muros tuos , coram oculis meis semper es '*, Sic
igitur et mortem obiil, οἱ uiors ei non dominatur.
Quod enim compositum est dividitur, quod autem
compositionis expers est, dissolutionem non ad-
mittit; sed in divisione quidem compositi integra
natura permanet , qu» compositionem non recipit,
auimaque a corpore separata , ab eorum neutro se-
jungitur. Hoc ^utem ita se habere indicio atque ar-
gumento est vis atque potestas illa, quz in corpore
quidem incorruptionem , in anima vero paradisi in-
colatum operatur : verumtamen qui simplex est et
ab omni compositione alienus , horum separatione
nequaquam una cum ipsis s inditur ; imo e con-
trario unum quid ex eis efficit ; nam insita sibi in-
divisibilitate, quod secretum est unit ; idque verum
esse ostendit Paulus , cum inquit, Deus suscilavit
ipsum a mortuis ** ; neque enim sicut Lazarus, aut
alius quispiam eorum qui revixerunt , alterius ope
ad vitam rediit, ita fas est de Domini resurrectione
opinari : sed Unigenitus Deus suam a corpore ani-
mam propria potestate separando, et rursus cum
corpore eandem conjungendo, ipse suscitavit ho-
minem. sibi commixtum ; eoque pacto totius na-
tur: nostr: salus peragitur, unde et vitze auctor
ac princeps voca:ur; nàm per eum qui pro nobis
GtoÀo;* ἀλλὰ xai τῷ σώματι xa τῇ Φυχῇ ἑαυτὸν
ἐἑπιμερίσας, διὰ μὲν τῆς φυχῖς ἀνοίγε: τῷ λῃστῇ
τὸν παράδεισον, διὰ δὲ τοῦ σώματος ἵστησι τῆς φθο-
ρᾶς τὴν ἑνέργειαν΄ χαὶ τοῦτό ἔστιω ἢ τοῦ θανάτου
χατάλυσις, τὸ ἀνενέργητον γενέσθαι τὴν φθορὰν, ἓν
τῇ ζωοποιῷ φύσει ἀφανισθεῖσαν» τὸ γὰρ ἐπὶ τούτων
γενόµενον χοινὴ τῆς φύσεως ἡμῶν εὑεργεσία χαὶ χά-
ρις γίνεται ΄ xaX οὕτω πάντα τὰ διεστῶτα συνάπτει
διὰ τῆς ἀναστάσεως, ὁ £v ἀμφοτέροις ὧν, 6 xac ἔξου-
σίαν τὸ μὲν σῶμα διδοὺς τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς, χαθὼς
γέχρατται (10), τὴν δὲ duyhv ἀφ ἑαυτοῦ τιθεὶς,
ὡς μὲν πρὸς τὸν Πατέρα orato, ὅτι "Ev ταῖς χερσίσευ
παρατίθηµι τὸ πγεῦμά µου * ὣς 66 πρὸς τὸν λγστὶν,
ἐν τῷ παραδείσῳ' ἀληθεύων δι ἑκατέρων ' οὐ vio
ἄλλοθί που πιστεύειν yph τὴν θείαν ἑχείνην εἶναι
διαγωγὴν. εἴπερ (11) Παράδεισος λέγεται, εἰ μὴ ἓν
τῇ πολυχώρῳ τοῦ Πατρὺς παλάμη, χαθώς «τσι xal
ὁ προρέτης, πρὸς τὴν ἄνω Ἱερουσαλὴμ Ex προσώπου
Κυρίου τὸν λήγον πο'ούµενος, Ἐπὶ τῶν χειρῶν µου
ἑζωγράφηχά σου τὰ τείχη, ἐνώπιόν (13) µου εἶ διὰ
παντός. Οὕτω τοίνυν χαὶ £v τῷ θανάτῳ γίνεται, καὶ
ὑπὸ τοῦ θανάτου οὐ χυριεὺεῖαι. Τὸ μὲν γὰρ σύνθ-
τον µερίξεται᾽ vb δὲ ἀσύνθετον λ2διν oix ἐπιδέχε-
ται ἀλλὰ παραμένει μὲν τῷ μερισμῷ τοῦ συνθέτω
i$ ἀσύνθετος φύσις, xal τῆς Φυχῆς τοῦ σώματος
ἀποχωρούσης, o00' ἑτέρου χωρίζεται. Τεχμήριον &
ἡ ἑνέργεια, χαθὼς εἴρηται, ἐπὶ μὲν τοῦ σώματος
τὴν ἀφθαρσίαν, ἐπὶ δὲ τῆς ψΨυχῆς τὴν ἐν παραδεί»
C ?w διαγωγην ἐνεργίσασα. Οὐ μὴν συνδιασχίζεται
τῷ χωρισμῷ τούτων, ὁ ἁπλοὺς xal ἀδύνθετος, ἀλλὰ
τὸ ἑναντίον, ἓν ἑργάνεται' τῷ γάρ xaÜ' ἑαυτὸν
ἁδιαιρέτῳ xaX τὸ διηρημένον εἰς ἔνωσιν ἄγει, xil
τοῦτο ἑνδείχνυτα: εἰπὼν (15), ὅτι Ὁ θεὸς αὐτὸν
ἤγειρεν ἐκ γεχρῶγ. Οὐ γὰρ ὥσπερ Λάζαρος, f 55
ἄλλος τῶν ἀναθεθιωκότων», ἀἁλλοτρίᾳ δυνάμει πρὺς τὸ
Sv ἑπανάγεται, οὕτως (14) εὐαγὲς καὶ ἐπὶ cn; c»
Kup!ou ἀναστάσεως οἴεσθαι. 'AX)' 6 Μονογενὴς θεὺς,
αὑτὸς ἀνίστησι τὸν ἀνακραθέντα ἄνθρωπον αὑτῷ, xal
χωρίσας τοῦ σώματος τὴν duyhv, χαὶ ἑνώσας πάλιν
ἀμφότερα, xal οὕτως dj χοινὴ Ὑίνεται σωτηρία τὴς
φύσεως ὅθεν xal ἀρχηγὸς δωῆς ὀνομάζεται : ἐν yxp
τῷ ὑπὲρ ἡμῶν ἁποθανόντι, χαὶ ἑὀγερθέντι, τὸν χό-
σµον ἑαυτῷ κατήλλαξεν ὁ Μονογενὴς θεὸς. οἷόν τινα;
mortem obiit ac resurrexit, mundum sibi ipsi re- D δορυαλώτους, ἡμᾶς διὰ τοῦ συγγενοῦς ἑμῶν αἵμα-
conciliavit Unigenitus Deus, nos omnes qui cum
eo carne ac sanguine communicamus , veluti ca-
ptivos quosdam, proprio sanguine qui ejusdem
alque noster nature est, redimens: ad id enim
respicere videtur Apostolus, cum inquit per ipsum
nos accepisse redemptionem per sanguinem ejus,
remissionem peccatorum per carnem ejus **. [Που
esl sententia nostra quam secus atque Apollinaris
*5 Matth. xit, 10. *? Joan. x, 48.
| Thess. 1, 10. Ephes. 1, 7.
(10) Similia quoque liabet Nyssenus. in. orat, 1,
in Christi resurrectionem circa medium.
(11) Forte legendum 73:0.
12) Corr. καὶ ἑνώπιον,
15) Corr. ὁ εἰπών.
9 Luc. xxii, 46.
τος, πάντας τοὺς χεχοινωνηχότας αὐτῷ τῆς σαρχὺς
καὶ τοῦ αἵματος ἐξωνησάμενος, ὡς πρὸς τοῦτο βλέ-
πειν thy ἀποστολιχὴν ῥῆσιν, Ἡ φησιν, ἔχειν ἡμᾶς
τὴν ἀπολύτρωσιν διὰ τοῦ αἵματος αὐτοῦ ' τὴν ἄφεσιν
τῶν ἁμαρτιῶν διὰ τῆς σαρχὸς αὑτοῦ. Οὗτος ὁ ἡμέτε-
po; λόγος, ὃν Ex τῶν παρατεθέντων τοῦ Αποστόλου
ῥημάτων (15) ἑνοῄσαμεν, xaY οὐχ ὡς ᾽Απολινάριος
ἐχεῖνος (16). Δοχιμαζέτω δὲ ὃ χρίνειν ἐἑπεσχεμμένο
À!5 jbid, 42. 5* Isa. xix, 10. ** Coloss. ii, 12;
(14) Corr. οὐχ οὕτως,
(15) Corr. τῶν ῥημάτων.
(16) In marg. scribitur cadem corr. manu, yp
καὶ τοῦ Απολιναρίου Exztvog.
1157 ADYERSUS APOLLINAREM. - ura
τὸν εὐσεθέστερον, εἶτε καθὼς ἡμεῖς ῥαμεν, ἡ 6523 οἱ- A ille ex allegatis Apostoli verbis cxpressimus. Per-
κονομικῶς χατασχτνοῖ bv τῇ YT ἡμῶν, εἴτε χαθὼς —pceudat autem. qui hac de re judicium ferre pois
ἐχεῖνός φησιν, οὐχὶ ἐπίχτητος ἐπὶ τῇ eo:pysoia γίνεται — est, utra ex hisce opinionibus pia magis sit, an
4 σὰρᾶ τῇ θεότητι, ἀλλὰ συνουσιωµένη χαἱσύμφυτος. — scilicet ut nos dicimus, divina gloria per dispen-
satonem in terra nostra habitaverit, an. vero , quemadmodum ille putal, caro. non ascititia divi-
nati 2d benefaciendum hominibus, sed cidem consubstantia!is atque connaturalis exstiterit.
Ei 6X Ζαχαρίας ὁ προφήτης εἰς τούτων (11) ἕτερον XVUI. An autem in alteram ex duabus hisce
τοῖς αἰνίγμασι φέρεται, οὐδὲν οἴμαι δεῖν ἐξετάνειν (9. sententiis Zacharias propheta suis obscuris locu-
λόγῳ, εἶτε πρὸς τὸν Κύριον, εἴτε πρὸς ἕτερόν τινα tionibus propendeat, supervacaneum esse arbitror
βλέπει τὸ νόηµα. Λέγει Υὰρ, ὅτι ᾿Ῥομφαία, ἑξεγέρ — noswis sermonibus inquirere, sive ad ipsum Domi-
θητι ἐπὶ vogéa pov, καὶ ἐπὶ ἄνδρα σὐμφυ.]όν μου. 38Η, sive ad alium quempiam ejus verba spectent :
Ἡμεῖς μὲν γὰρ ἀπειλητικῶς οἱόμεθα κατὰ τῶν τῇ — ail enim, Framea, suscitare super pastorem meum,
ἁδιχίᾳ πρὸς τὸ ὁμόφνλον χεχρηµένων χινεῖν την ῥομ- εἰ super virum coharentiem mihi . Nos enim verba
φαίαν τὸν λόγον ᾿Απολινάριος 6$ φησι κατὰ τοῦ Κν- Ἱδία in illos qui erga contribules et populares suos
ov τὴν ῥομφαίαν ἐγείρειν διὰ τὴν τοῦ νοµέως προσ- — injuste se gerunt gladium intentare putamus ; Apol-
ηχορίαν, οὐκ εἰδὼς ὅτι πολλαχή τῆς l'pagng τοὺς D linaris vero ob pastoris nomen frameam adversus
εἰς &pyhv τεταγµένους, xat ποιμένας xai νοµέας — Dominum excitare ait, ignorans eos qui in prin-
xatovouá.tó Aóyog* ὕσα δὲ πάλιν τῆς πρὸς Εθραίους — cipum ordine censentur pastores in muliis Scri-
ἐπιστολῆς πρὸς τὸν αὑτὸν σχοπὸν ἑπ,σύρεται, οὕτως — plurz locis nuncupari. Caterum qua ex Epistola
Exürloy τὴν àv ταῖς κατασχευαῖς ἀτοπίαν ἔχει, ὡς — ad Hebraeos rursus ad id probaudum per vim
παντὶ συνιδεῖν ῥάδιον, xai (18) εἰ µιχρόν τις µετέχοι — (trahit, manifestam adeo in. arguaientis inde de-
φρονήσεως. Ἐπειδὴ Υὰρ yéygantat, ὅτι Ἐπ' ἐσχά- — ductis.absurditatem continent, ut eam unicuique,
των τῶν ἡμερῶν iv Yl ἐλάλησεν ἡμῖν ὁ θεὺς, Ó — etsi modicuin sapiat, facile sit deprehendere — Quo-
πολυμερῶς, καὶ πολυτρόπως bv τοῖς προφῄταις λαλἠ- — niam euim scriptum est, in novissimis diebus nobis
σας τοῖς πατράσι τὸ πρότερον, ἀπόδειξίς ἐστὶ, φηοὶ, dn Filio locutum. fuisse Deum, qui multifariam
τοῦ, τὸ ἀνθρώπ.νον τοῦ φανέντος ἡμῖν Θεοῦ προαιώ- — wultisque modis oiim locutus fuerat pa:rious in
νιον εἶναι ' φησὶ γὰρ οὕτω χατὰ τὴν λέξιν, ἐφέρμη- — prophetis δὲ; hoc, inquit. ille, luculenter ostendit,
νεύων δῄθεν τὸν ᾿Απόστολον ' Ἔστι δὲ ἑν τούτοις κα- Dei qui nobis apparuit, humanitatem ante szcula
tagaréc, ὅτι αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος, ὁ AaAicac ἡμῖν — exstitisse; ila enim disertis verbis Apostolum
τὰ τοῦ llatpóc, Θεός ἐστι ποιητὴς τῶν αἰώνων, c scilicet interpretans, ait, Per [vc autem. manife-
ἀπαύγασμα δόξης, χαρακτὴρ τῆς ὑποστάσεως — stum est illum hominem qui qug Patris sunt nobis
αὐτοῦ, ἅτε Ói] τῷ ἰδίῳ πγεύµατι θεὸς ὢν, καὶ οὗ loquitur, Deum esse. sacuiorum conditorem, splen -
θεὺν ἔχων ἐν ἑαυτῷ ἕτερον xap' αὐτὸν, αὑτὸς ὁ δι — dorem glorie, οἱ [iguram substantig ejus. ulpote
ἑαυτοῦ, τουτέστι, διὰ τῆς capxóc, καθαρίσας κὀ- qui spiritu proprio Deus exsisial, et non Deum in
cqov ἁμαρτιῶν. Ταῦτά φησιν ὁ ᾽Απολινάριος ἐπὶ — ge ipso diversum a. se habeat, ipseque per ae ipsum,
λέξεως, xai οὐδὲν παρ᾽ ἡμῶν Ev τοῖς εἰρημένοις πα- — hoc esl, per carnem, mundum a peccatis purget. lec
ραπεποίηται. El οὖν ἄνθρωπος (19) ὁ λαλήσας ποιητής iisdem verbis Apollinaris, nec quidquam a nobis
ἐστι τῶν αἰώνων, καθὼς τῷ λογογράφῳ δοχεῖ, xaVfj — in cjus diclis mutatum fuit, Si. igitur homo qui
σάρξ ἐστι τὸ ἀπαύγασμα, xaX ἡ τοῦ δούλου μορφῆ χα- — loquitur, sz:culorum, ut scriptor iste censct, condi-
paxtnplzet τοῦ Θεοῦ τὴν ὑπόστασιν, οὐχέτι µοι δοχεῖ — tor est, et caro paternae gloria splendor est, et
καλῶς ἔχειν µάχεσθαι πρὸς τὸ εἰρημένον, θρηνεῖν 6b — servi forma substantiam Dei reprasentat, non aui-
μᾶλλον τῖς ἀναισθησίας, τοὺς thv τοιαύτην παραδε- — plius adversus haee cjus dicta. pugnandum nihi
Yopívoug Χαινοφωνίαν (20). "Άνθρωπος ὁ λαλήσας videlur, sed satius existimo eorum deflere. stolidi-
ἡμῖν ἀνθρωπιχῶς διὰ τῆς ἡμετέρας φωνῆς, ὁ πτύσας — (atem qui ejusmodi novitatibus sese abduci patiun-
τῷ στόµατ: (91), καὶ τῇ χειρὶ πγλουργήσας, ὁ ἐμδα- D tur. Ιίοπιο, qui nobiscum humano more nostraque
λὼν τοὺς δαχτύλους ἐν ταῖς τῶν χωφῶν ἀχοαῖς, καὶ — voce loquitur, qui ore exspuit οἱ manu lutum facit,
τῶν ἁῤῥωστούντων τε xal τεθνεώτων ἁπτόμενος, καὶ — qui digitos in surdorum aures infert, qui :egvotos
Ürwo xai xaü£Zpa ἀναπαύων (22) τὸν κόπον, xal οἱ mortuos tangit, qui somno εἰ sessione a la-
ἑαχρύων, xal ἀδτμονῶν, xal λυπούµενος, xal πείνας — bore requiescit, qui lacrymatur, qui moerore et
αἴσθησιν ἔχων, xaX τρορῖν προσιέµενος, xal ὕξωρ — tristitia afficitur, qui fame laborat. cibumque ap-
αἰτῶν ' οὗτος κατ αὐτὸ τὸ σαρχῶδές τε xal ávÜpo- — petit, et aquam poscit ; homo iste, quantum. z
πινον, τῆς τῶν ὄντων Τροξπινοεῖται συστάσεως, xal — ipsam carnem ct humanitalem pertinet, prior ou-
0:h; ἡ σαρχὸς φύσις λέγεται ἡ σύνθετος, xal στεῤῥὰ — nium rerum creatione csse intelligitur, Deusque
xai àvi(vuzog; Ἐπιρρχξάσθιυ πᾶσα τῶν εὐτεθῶν — dicilur carnis natura, quie compos:ta ac solida cst,
^)
,
5
95 Zach. xii, 7... ^ llebr. 1, f.
(17) Corr. τοῦτον. (26) Corr. κενοφωνίχν.
(13) Corr. ῥάδ.ον εἶναι καὶ. (21) Ka corr., antea cct.
(19) Corr. 4 3050 zo;. (-3) Corr. διαναπαχύων.
(i59
8. GREGORII NYSSENI
1450
tactuique renititur? Obstruantur omnium pie cre- A àxof;* μηδὲ µολυνθείη τὰ θεῖα, xal ἀχ[ρατα ὃό-
dentium aures, neque divina et incorrupta dogmata
ab his fedentur qui petulanter elati, carnalium
affectionum attributis divinitatem dedecorant. Quis
euim ignorat Deuin qui in carne nobis manifesta-
tus est, juxta pie quidem traditionis rationem
incorporeum, invisibilem, simplicem, infinitum,
non circumscriptum et fuisse semper et esse, ac
ubique exsistere, et creata cuncta. pervadere, juxta
id vero quod apparebat, ut czeteri homines corpore
circumscriptus conspiciebatur? quippe necessarium
prorsus est omne corpus superficie quadam con-
tineri. ll:ec itaque superficies corporis in ipsa con-
tenli terminus est; quidquid autem aliqua re
terminatur definita quadam quantitate concluditur:
ἵματα τοῖς σαρχωδεστἐροις πάθεσι παρὰ τῶν
ἑξυθριζόντων (25) τὸ θεῖον χαθυθριξόµενα. Τίς γὰρ
οὑχ οἶδεν ὅτι ὁ φανερωθεὶς ἡμῖν ἓν σαρχὶ (24) Gelbe,
χατὰ μὲν τὸν λόγον τῆς εὐσεθοῦς παραδόσεως ἄδλος,
xaX ἀφανὴς, xai ἀσύνθετος, xaX ἣν χαὶ ἔστιν ἀόρι-
στος, xal (25) ἀπερίγραπτος, πανταχοῦ ὧν, καὶ bi)
πάδης τῆς κτίσεως διἠχων, χατὰ δὲ τὸ φαινόµενον,
iv ἀνθρωπίνη περιγραφῇ ἑωρᾶτο; ἀνάγχη Υὰρ πᾶσα,
^v σῶμα ὑπὸ ἐπιφανείὰς τινὸς περιέχεσθαι. Αὐτὴ
τοίνυν ἡ ἐπιφάνεια τοῦ ἓν αὑτῃ περιειλημµένου (96)
σώματος ὄρος ἐστί' πᾶν δὲ τῷ ὅρῳ περιεχόμε-
voy (27), ὡρισμένῃ τινὶ ποσότττι περιείργεται: c
δὲ ὡρισμένον ἁόριστον εἶναι οὗ δύναται. Αλλὰ μὴν
ὁ Προφήτης φησὶ, ὅτι Τῆς usyaAocórnc αὐτοῦ ovx
quod autem definitum est, infinitum esse non po- B ἔστι πέρας. El οὖν fj θεία φύσις, καθώς φησιν ὁ λο-
test. Atqui Propheta inquit, Magnitudinis ejus
non esl finis ". Si igitur divina natura, ut scriptor
noster ait, caro est; hxc autem necessario su-
perficie terminatur, quomodo Dei magtitudo, ut
Propheta ait, in infinitum procedit? vel quomodo
ex fluita re quod infinitum est cognoscitur, et
iinmensum ex eo quod terminum liabet intelli-
gitur? vel potius, quod et superius jam diximus,
quomodo ex morte fortitudo ? Si enim, u! ait, homo
ipse qui locutus est sz:culorum est conditor, et idem
ille est qui per semetipsum, videlicct per carnem,
ut Apollinaris interpretatur, cuncta creavit ; caro
autem divino oraculo infirma et imbecillis vocatur:
nihil aliud quam potentiam, fortitudinem, virtutem,
et quotquot sublimes Deoque dign:e notiones animo
concipi possunt, ab imbecillitate et infirmitate ortuin
ducere Apollinaris opinatur.
XIX. Et istud quidem non adeo impium est, sed
ad ulteriora progrediens oratio, in ea qua postimo-
dum sequitur disputatione, Patrem ipsum blasphe-
miis appetit. Ait enim bominem esse Dei gloriz
splendorem, et in carnali Deo, quem inanibus sua-
rum rationum conimentis, tanquam simulacrum a
se eflictum obtrusit, Dei substantiam reprzsentari
ait. Quemadmodum igitur radius cognationem habet
cum sole, et cum lucerna lumen quod ex ea re-
splendet,et hominis flgura substantiam refert hu-
manam, ita plane si quod. per Incarnationem nobis
apparuit, a Patris gloria resplenduit, et figura ejus
Patris substantiz: caro est, efficitur profecto ut
ex consequenti carnalis quoque sit Patris natura.
Neque enim dici potest incorporeum a corpore
9 Psal. cx1iv, 3.
(93) Corr. ἐξανθρωπ:ζόντων.
34) Corr. £v τῇ oapxt.
35) Cort. ἀόριστός τε xal.
Q0) lta corr.; prius ει, πεπλημμελημένου ,
nullo seusu.
(271) Corr. τὸ ὄρῳ msptsyousvov. .
(38) Plenius infra cap. xx, ὁ λαλήσας ἡμῖν τὰ τοῦ
Πατρός, qui locutus est nobis, que Patris. sunt.
Vide autem. an Apollinaris respexserit ad. locum
Joan. viri, 40.
(29) Corr. vofjuaza xaX ὀγόματα Ex0va.
γογράφος, σἀρᾶ ἐστιν» αὕτη δὲ ἀναγχαίως τῷ τῆς
ἐπιφανείας περιλαµθάνεται πἑρατι πῶς 1d) τοῦ θεῦ
μεγαλοσύνη χατὰ «τὸν Προφήτην εἰς ἄπέιρον πρόει-
σιν; J| πῶς διὰ τοῦ ὡρισμένου νοεῖται τὸ ἁόριστον,
διὰ τοῦ πεπεραδµένου τὸ ἄπειρον;, Μᾶλλον δὲ, ὃ καὶ
φθάσαντες iv τοῖς προλαθοῦσιν εἰρήχαμεν, πῶς ix
τοῦ θανάτου τὸ ἰσχυρόν; El yàp, χαθώς φησιν,
αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος, ὁ λαλήσας (28), ποιητῆς τῶν αἰώ-
νων ἐστὶν, αὐτὸς ὁ δι ἑαυτοῦ, τουτέστι, διὰ τῆς
σαρχὸς, χαθὼς ὁ ᾿Απολινάριος ἑρμηνεύει, τὰ πάντα
ποιῶν. ᾿Ασθενῆς δὲ πάρ᾽ αὑτῖς τῆς θείας φωνῆς fj
σὰρῦ ὠνομάσθη * οὐδὲν ἕτερον, cl μὴ τὸ χράτος, καὶ
τὴν ἰσχὺν, xat τὴν δύναμιν, χαὶ ὅσα ὑψηλὰ, xal θεο-
πρεπῃ νοήματα, Éxyova (29) τῆς ἀσθενείας ὁ Aoyo-
γράφος οἵεται,
Καὶ οὕπω τοσοῦτον τοῦτο δεινὸν (90), ἀλλὰ
προϊὼν ὁ λόγος διὰ τῆς χατὰ τὸ ἀχόλουθον ἐξετάσεως,
αὐτῆς ἅπτεται τῆς χατὰ τοῦ Πατρὸς βλασφημίας.
Λέχει γὰρ τὸν ἄνθρωπον εἶναι τῆς τοῦ θεοῦ δόξης
ἀπαύγασμα, καὶ ἓν τῷ σαρχίνῳ Θεῷ, ὃν διὰ τῆς
µαταιότητος τῶν λογισμῶν εἰδωλοποιῆσας ἀνέπλααε,
τὴν τοῦ θεοῦ ὑπόστασιν (51) χαρακττρἰζεσθαι.
"Ὥσπερ (32) τοίνυν συγγενῶς ἔχει πρὸς τὸν ἥλιον ἡ
ἀχτὶς, xal πρὸς τὸν λύχνον τὸ ix τῆς λαμπάδκ
ἀπαυγαζόμενον (33) que, xat ὁ τοῦ ἀνθρώπον χαρα-
χτλρ ἀνθρωπίνην ὑπόστασιν δείχνυσιν, οὕτως πάντως,
εἴπερ «b ἡμῖν φανὸν παρὰ τῆς δόξης τοῦ [latos
ἀπηυγάσθη, xal ὁ χαρακτὴρ αὐτοῦ τῆς ὑποστάσεως
σάρξ ἐστι, σαρχώδης Ex τοῦ ἀχολούθου χαὶ ἡ τοῦ
Πατρὸς φύσις κατασχευάδεται. Οὐ γὰρ ἂν εἴποι χα”
(50) Eadem in nónnullis bteviora leguntur. spud
Euthymium Zigabenum in toties laudato Paanoplie
cap. 15, p. 526, vers. Dicit preterea.
(31) Corr. ὑπόστασιν eins.
(32) Hac eadem ratione Patrem Filio secundum
divinitatem aqualem esse probat idem Nyssenus
in oratione De deitaie Filii εἰ Spiritus sancti not
longe ab initio.
(95) Edita inter. Nysseni opera legunt, τὸ àva»-
γαςόμενον φῶς.
1161
ADVER SUS APOLLINAREM.
1163
ῥραχτηρίτεσθαι piv σώµατι τὸ ἀσώματον (58), ἐκ δὲ A exprimi, et ab invisibili id quod oculis cernitur
τοῦ ἀοράτου τὸ ὁρατὸν ἀπαυγάζεσθαι. 'AXX' "ofa ἡ
δόξα, τοιοῦτον δηλονότι xal τὸ ἀπαύγασμα, xal οἷος ὁ
χαραχτὴρ, τοιαύτη πάντως xat fj ὑπόστασις, ὥστε εἰ
τοῦτο σῶμα, μηδὲ ἐχεῖνο πάντως ἀσώματον οἴεσθαι.
᾽Αλλά xal τοῦ χατὰ Νίχαιαν µέμνηται δόγµατος,
ἐν ᾧ τὸ ὁμοούσιον ἡ χοινὴ τῶν Πατέρων ἐξεφώντσε
σύνοδος. Οὐχ ἂν δὲ τις εἴποι τι ἑτερογενὲς, ὁμοού-
σιον” ἀλλ᾽ ὧν εἷς xa! ὁ αὐτός ἐστι τῆς οὐσίας λόγος,
τούτοις ἐφαρμόζει πάντως τὸ ὁμο,ύσιον. El οὖν σάρ-
χινος Θεὸς ὁ Υἱὸς, αὐτὸ ὅπερ ioc τῇ φύσει σὰρξ
ὧν χατὰ τὸ προαιώνιον ὄνομα (35) ''ὁμοούσιος δὲ τῷ
Πατρὶ xai παρ αὐτοῦ τοῦ λογογράφου οὐκ ἀμφι-
δάλλεται (56). Ἐκεῖνα δὲ ἀλλήλοις ἐστὶν ὁμοούσια,
τὰ τῷ αὐτῷ λόγῳ τῆς οὐσίας ὑπογραφόμενα. "Apa
xat τὴν τοῦ Πατρὸ; φύσιν, ἀνθρωπίνην τινὰ xal σαρ-
χιχην ὁ ᾿Αποχινάριος ὑποτίθεται, ἵνα σώσῃ Ex ἀμ-
φυτέρων τοῦ ὁμοουσίου τὸ ὄνομα, ὡς τοῖν δυοῖν θά-
τερον (51), f| ἀσώματον τὸν Πατέρα λέγων, σαρχίνην
δὲ τοῦ Yloo (58) τὴν θεότητα, τῷ ἑτεροο»σίῳ συνθἠ-
o:tat* f| τὸ χοινὸν τῆς θεότητός τε xal τῆς οὐσίας
ὁμολογῶν ὁμοίως ἐπὶ Πατρός τε καὶ Υἱοῦ, ἁποσαρ-
γώσει xal ἐπὶ Πατρὸς τὴν «c θεότητος φύσιν, Ἁλλ'
ὥσπερ διρθούµενος τὴν ἀτοπίαν ταύτην, ἓν τοῖς
πρὺ τούτου φησὶ, τοῦ Ζαχαρίου τὴν fot πρὸς τὸ
ἑοχοῦν ἑρμηνεύων, ὡς Ex προσώπου τοῦ Πατρὸς
περὶ τοῦ Υἱοῦ λέγων εἱρῆσθαι τὸ σύμφυλον, ὅπερ
ἑστὶ συμφυῆ τε xal ópooóotov* εἰ μὲ» οὖν ὀρθῶς, f
μὴ τοῦτο ὑπείληφεν, ἑτέρου λόγου. Ὁ δ᾽ οὖν χατα-
σχευάζει, τοῦτό ἐστι * Δη.Ίοῖ, φησὶ, διὰ τούτων ὁ
resplendere; sed qualis est. gloria, talis nimirum
et splendor ejus, et qualis figura, talis utique et
substantia; quare si corpus est hoc, nec illud
quidem ullo pacto incorporeum censendum est.
Sed et fidei apud Niezam conscriptae mentionem
facit, in qua communis Patrum conventus ho-
mousion magna voce eonfessus est. Nemo autem
quod diversi generis est homousion et consub-
stantiale appellavit ; sed quibus una eademque
substantizv ratio est, iis prorsus consubstantialis
nomen convenit. Si igitur carnem habens Deus cst
Filius, idque ipsum propria sui natura exsistit,
u!pole qui caro fuerit juxta nomen quod ipsi ab
&lerno competit ; consubstantialem autem esse Patri
nec Apollinaris ipse dubitat ; illa autéin. inter se
consubstantialia sunt quz una eademque substan-
tie definitione declarantur : ergo humanam quain-
dam et carneam Patris naturam Apollinaris ponit,
ut in utroque, Patre videlicet et. Filio, consubstan-
tialis nomen servet ; quáre ex duobus absurdis
alterum sequetur, vel enim Patrem quidem incor-
poreum, Filii vero divinitatem carneam asserens,
iis utique adstipulabitur, qui diverse a Patre sub-
stantie Filium esse dicunt; ve! si Patris ac Filii
unam eamdemque esse divinitatem atque substan-
tiam fateatur, carneam quoque in Patre faciet
divinitatis naturam. Sed ineptias hasce veluti
corrigens superius, ubi Zachariz veiba, prout sibi
visum fuit, interpretatur, ex persona Patris ait
προφητικὸς .Ἰόγος, ὅτι οὐ xarà τὴν σάρκα ὁμοού- C de Filio dictum fuisse σύμφυλον, quod idem cst
σιος τῷ θεῷ, dAAà κατὰ τὸ πγεῦμα, τὸ ἡνωμένον
τῇ Copxl. Πῶς τοίνυν ἐνοῦται σαρχὶ πρὸ τὶς τοῦ
xóspou συστάσεως ὁ σαρχώδης αὐτοῦ θεός; "Orts
γὰρ (99) ol αἰῶνες oóx σαν, οὐδὲ ἄλλο τι τῶν τῆς
κτίσεως ἣν. Ἡ δὲ σὰρξ πολλοστόν τε xat ἔσχάτον τῶν
ἐν τῇ χτίσει γεγονότων ἑστ/. Ποίᾳ τοίνυν ἠνώθη σαρχὶ,
µήπω τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως παρελθούσης εἰς γέ-
νεσιν; ᾽Αλλ’ ἑτέραν τινὰ ol6e σάρχα παρὰ τὸν ἄνθρω-
πον. Καὶ πῶς φησιν, ὅτι αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος, ὁ λαλήσας
ἡμῖν τὰ τοῦ Πατρὸς, ἐχεῖνός ἐστι θεὸὺς ποιητὴς τῶν
αἰώνων; Τίς ἡμῖν ἑρμηνεύσει τῶν χαινῶν τούτων al-
νιγµάτων τὴν ἀτοπίαν;, "Άνθρωπος πρὸ τοῦ γενέσθαι
ἄνθρωπον, καὶ σὰρξ τῆς ἰδίας δημιουργίας προγενε-
στέρα, xal προαιώνιον τὸ ἐπ᾽ ἑσχάτων χρόνων γενό-
(54) lic in editis inter Nysseni opera lacuna est;
ibi enim ita legitur, χαραχτηρίκεσθα, μὲν σώµατι
τὸ ἀόρατον ἀπανγάνεσθαι.
(55) "Ονομα hic accipi videtur pro ἰδίωμα, ut
idem sit ac divine nature proprietas, que nomi-
ne aliquo designatur. Sane utramque vocem in
uno eodemque sensu simul jungit Timotheus Apol-
linarista episc. Beryti iu Épistola ad Homonium
itidem episc. Apullinaristam apud Leontium By-
zantinum in libro Adversus fraudes Apollinarista-
rum tom. ΤΝ Antiq. Lect. Canis. pag. 119 ex Tur-
riani Latina versione ; Greca enim videre nobis
non licuit, ubi sic inquit, Quia igilur natwram
carnis recte con[essus es nobis esse homousion ,
nullo autem modo, συνουσιῶσθαι, id est, esse factam
ccnsubstantialem | divinitati, scripsisti, sed solum
unionem nominasti, qualis sit hominis sancii cum
PaTnot. Gg. XLV
ac connaturalem atque eonsubstantialem. Recte
itaque an non id opinatus fuerit, alterius cst
inspectionis ; quod autem adstrucre conatur, hoc
est, Ostendit, inquit, his terbis sermo propheticus
non secundum carnem, sed secundum apiritum, qui
carni unitus fuit, consubstantialem esse Filium Deo.
Quonam igitur pacto carnalis ejus Deus ante mundi
cónstitutionem carni unitur? Nam quando szcila
non erant, nec ulla etiam alia creatarum rerum
exstabat. Atqui caro eorum quz in creatione facta
sunt ininima atque postrema pars est. Cuinam
igitur carni unita fuit divinitas, humana natura
nondum e nihilo educta? Sed aliam quamdam
carnem przter hominem novit Apollinaris. Et quo-
Deo, non in unam vilam εἰ hypostasim copulati,
sed α divina natura separati; cum (amen beatus
episcopus magister — noster Apollinarius dicat in
variis libris, carnem Domini communia habere
nomina et proprietates Verbi, manere autem in
unione carne:u. neque mulatam, nec a natura
propria alienatam εἰ Verbum etiam nomina carnis el
proprietates habere communia , manereque in. incar -
natione Verbum εἰ Deum, neque mutatum, nec in
naturam corporis trans(usum.
(56) Corr. λογογράφου εἶναι οὐχ ἀμφιδάλλετα..
(37) Biceps hoc adversus Apollinarem Nysseni
argumentum usque ad illa verba, θεότητος φύσιν,
laudat Euthymius Zigabenus in sepe memorato
cap. 13 Panoplie pag. 525 in finc.
$58) Corr. διὰ τοῦ Υἱοῦ.
(59) Corr. add. yàp.
91
1165 S. GREGORII NYSSENI 4164
modo illum ipsum hominem qui nolis qux Patris A µενον, xat ὅσα ἄλλα τοιαῦτα χατὰ τὸν λόγον co xt-
sunt locutus est, Deum esse siculorum condi- χυµένως διέξεισιν.
. torem dicit ? Quis nobis novorum istorum znigmatum ineptias explicabit? Homo antequam homo
eret, et caro. sui creationem antiquitate pricedens, et. anterius szeculis,
quod in ultimis tempo-
ribus faclum est, et quotquot alia his eonsentanea in $uo tractatu confuse edisserit.
XX. Sed scriptor noster, prout sibi visum fuerit,
per suarum ratiocinationum salebras pro libitu
aberret ; nos autem postquain apostolicam doctri-
nam, cujus el ipse meniinit, ad impias ejus opi-
niones confutandas in medium adduxerimus, ad
alias ejus tractatus partes properabimus. Qui cum
iR forma Dei,** inquit, esset. Non ait, cum formam
Deo similem haberet, quod de eo qui ad similitu-
dinem Dei factus est dicitur, sed.cum in ipsa Dei
foruia esset, nam omnia qux Patris sunt in Filio
reperiuntur. Itaque. ct 2eternum et quantitatis, ma-
terix corporisque expertem esse, ut per omnia pa-
ternz figurz forma in Filio servetur. Et cum esset,
inquit, (qualis Deo. Ecquam differentiam vel
discrepantiam inter Patrem Filiumque nos intelli-
gere sinit 2e qualitas? Qua ratione etiam rebus se-
cundum naturaàin. inter se discrepantibus zqualitas
convenire poterit? Si enim alter quidem natura
carneus est, aiter vero carnis expers, quomodo id
quo: tale eat ei quod tale non est :equale quisquam
faciet? Exinanivit , inquit, semetipsum formam servi
accipiens. Quxnam est servi forma? Corpus utique ;
nequé enim aliud quidquam pr:eter lioc eam csse a
Patribus accepimus. Ergo qui Filium servi foruiam
Αλλ' 6 μὲν λογογράφος χατὰ τὸ δοχοῦν ἐν ταῖς τῶν
λογισμῶν ἀνοδίαις διαπλανάσθω * ἡμεῖς δὲ τὴν ἀπο-
στολιχὴν διδασχαλίαν, τὴν παρ) αὐτοῦ τούτου µνη-
μονευθεῖσαν , εἰς ἔλεγχον τῶν ἀσεθῶν ὑπολήφεων
παραθέντες , πρὸς τὰ ἑξης τοῦ λόγου δραμούμεθα.
"Oc iv µορφῇ 9500, φησὶν, ὑπάρχων. Οὐκ εἶπε,
μορφΏν ἔχων ὁμοίαν θεοῦ, ὅπερ ἐπὶ τοῦ καθ) ὁμοίω-
σιν θεοῦ γεγονότος λέγεται, ἀλλ Ev αὑτῇ ὑπάρχων
τοῦ θεοῦ τῇ μορφῇ ' πάντα γὰρ τὰ τοῦ Πατρὸς tv
τῷ Υἱῷ. Οὐχοῦν xai τὸ ἀῖδιον, xax τὸ ἄποσον, xai τὸ
ἄῦλον, xai ἀσώματον, ὡς ἂν διὰ πάντων σώκοιτο τοῦ
πατρικοῦ χαραχτῆρος £v τῷ Υἱῷ ἡ µορφή ' xal or
Ίσα Θεῷ' ποίαν ἡ ἱσότης διαφορᾶς τινος, T) παρα]-
λαγῆς ἔννοιαν ὑπολείπεται , Hox, δ' ἂν ἐφαρμοσθείη
"aoi, κατὰ τὴν φύσιν παρηλ) αγμένοις τὸ ἴσον ; El γὰρ
ὁ μὲν σαρχώδης τὴν φύσιν, ὁ δὲ καθαρεύων ἀπὸ σαρ-
χὺς, πῶς ἄν τις εἰς loov ἄγοι τὸ τοιοῦτον τῷ pi
τοιούτῳ; 'Ex£ructy ἑαυτὸν, φησὶ, μορφὴν δού.ου
Ααδών. Τίς fj δουλικἡ µορφή ; Πάντως τὸ σῶμα” οὐ
γὰρ ἕτερόν τι παρὰ τούτου παρὰ τῶν Πατέρων Ἰχο᾽-
σαμεν. Οὐκοῦν ὁ εἰπῶὼν, ὅτι μορφὴν ἔλαθε δούλο,
σὰρξ δέ ἐστιν ἡ μορφὴ, ἄλλο τι ὄντα αὑτὸν χατὰ civ
θείαν μορφὴν, ἄλλο τι οὖσαν τῇ φύσει τὴν δουλιχὲν
μορφὴν εἰληφέναι λέγει. ᾽Αλλὰ καὶ ἡ τοῦ ᾿Εχέγωσεν
accepisse dicit, qux» quidem forma sit ipsa caro, C λέξις σαφῶς παρίστησι τὸ μὴ ἀεὶ τοῦτο εἶναι, ὅπερ
ille profecto etiam asserit eum, cum aliud quid
essel divina forma, servilem formam, qua itidem
natura aliud quidquam Dci forma sit, assumpsisse,
Sed et verbum Ezrinanivit clare ostendit ipsum non
id semper fuisse quod nobis apparuit, sed esse qui-
dem in divinitatis plenitudine qualem Deo, et omni
prorsus creature inaccessum multoque minus
brevi et angusto humanze nature ambitu compre-
hensum ; tunc autem a (luxa fragilique carnis na-
tura circumscriptum fuisse, cum, ut Apostolus ait,
ineffabilem divinitatis sux gloriam exinanivit et ad
nostrz. naturze modulum itiminuit, ita ut. quod
quidem per se erat, magnum esset, atque perfectum,
et incomprehensibile ; quod auteni assumpsit, naturz
nosira modulum non excederet ; ait enim, In. si-
militudinem et habitum hominis faclus, utpote qui
ab initio non habuerit in se ipso hujuscemodi na-
ἡμῖν ὤφθη, ἀλλ᾽ εἶναι μὲν ἓν τῷ πληρώματι τῖς
θεότητος loa Θεῷ , ἁπρόσιτον, xax ἁπροσπέλαστον,
xaY μάλιστά, χε τῇ βραχύτητι τῆς ἀνθρωπίνης οὖὔδε-
νείας ἀχώρηστον (10): χωρητὸν 6b τῇ ἐπιχήρῳ τῆς
sapxbg φύσει τότε γενόμενον, ὅτε ἑχένωσε, χαθώς
φησιν ὁ ᾿Απόστολος, τὴν ἄφραστον αὐτοῦ τῆς θεότη-
τος δόξαν xaX τῇ βραχύτητι ἡμῶν συγχατεσµἰίχρυνεν,
ὥστε ὃ μὲν ἣν, μέγα xal τέλειον χαὶ ἀἁπερίληπτον fv
à δὲ ἔλαθεν, ἰσομέγεθες ἣν τῷ ἡμετέρῳ µέτρῳ τῆς
φύσεως. Ἐν» ὁμοιώματι γὰρ, ero, ἀνθρώπου Ίε-
γόµεγος xal σχήµατι, ὡς οὐχ ἔχων δηλονότι ἐς
ἀρχῆς περὶ αὑτὸν (41) τῆς τοιαύτης φύσεως τὸ
ὁμοίωμα, οὐδὲ πρός τινα σωµματώδη τύπον σχηµατι-
ζόμενος. Πῶς γὰρ ἂν περιτυπωθείη τῷ ἀσωμάτφ
σχήματος τύπος; ᾽Αλλὰ τότε ἓν σχήµατι γίνεται, ὅτε
σχηματιζόµενος ἑαυτῷ περιτίθησι. Τοῦτο δέ ἐστιν ἡ
τοῦ σώματος QUOC,
ture similitudinem, neque ad ullam corporalem formam configuratus sit. Quomodo enim rei incor-
pore: alicujus figurae forma — impressa fuisset? Sed tunc in corporis speciem factus est, cum ea se
ipsum induit : hec autem est ipsa corporis humani natura.
XXI. Inventus itaque ut homo. Nam et homo
erat, quamvis non per ómnia homo, sed ut lomo,
ob maternz virginitatis mysterium, ut nempe hinc
manifestum esset ipsum non omnibus humanz na-
ture legibus inserviisse, sed ea quis Deum de-
ceret ratione vitam ingressum, et ad proprii corporis
55 Philipp. 1t, 7 sqq.
(40) Corr. ἀχώρητον.
Εὑρεθεὶς τοίνυν ὡς ἄνθρωπος" καὶ γὰρ xai &.0pu-
πος, εἰ xat μὴ δι’ ὅλου ἄνθρωπος, ἀλλ’ ὡς ἄνθρωπος,
διὰ τὸ κατὰ τὴν παρθενἰαν μυστήριον’ ὡς ἂν φανερὸν
διὰ τοῦτο γένοιτο, ὅτι οὐ διὰ πάντων τοῖς νόµοις τῆς
ἀνθρωπίνης ἐδούλευσε φύσεως , ἀλλὰ θεῖχῶς ἑαυτὸν
εἰσοιχίσας τῷ βίῳ, xal μὴ δεηθεὶς τῆς Ex τοῦ γάμου
(44) Corr. περὶ ἑαυτόν.
41638
" A ADVERSUS APOLLINAREM.
ἑνεργείας πρὸς τὴν xataoxeutv (42) τοῦ ἰδίου πὶά- A constitutionem nuptiarum opere non indigentem,
όματος, εὑρίσχεται οὐ διὰ πάντων χοινὸς ἄνθρωπος,
διὰ τὸ παρηλλαγμένον αὐτοῦ τῆς συστάσεως, ἀλλ᾽ ὡς
ἄνθρωπος. Καὶ οὕτως ἑταπείνωσεν ἑαυτὸν, ἀτρέπτως
γενόμενος ἄνθρωπος. El γὰρ ἀπ᾿ ἀρχῆς τοῦτο fv, ἐν
«ivt Υέγονεν ἡ ταπείνωσις: Νῦν δὲ ὁ "Ὕψιστος διὰ
τῆς πρὸς τὸ ταπεινὺν τῆς φύσεως ἡμῶν ἑνώσεως ἑαυ-
τὸν ἑταπείνωσεν. ᾿Ενωθεὶς γὰρ τῇ μορφῇ τοῦ δού-
λου, ἣν ἔλαθε, χαὶ Ev πρὸς αὑτὴν γενόμενος, οἰχειοῦ -
ται τὰ τοῦ δούλου πάθη, καὶ καθάπερ καὶ ἓν ἡμῖν
γίνεται διὰ τῆς πρὸς τὰ µέλη συµφυῖας, ἐἑάν τι τῷ
ἄχρῳ συμπέσῃ τοῦ ὄννχος, τὸ πᾶν τῷ πεπονθότι συν-
διατίθεται, ἐφ᾽ ὅλον τὸ σῶμα διηκούσης τῆς συναισθή-
σεως , οὕτως ὁ ἑνωθεὶς ἡμῶν τῇ φύσει, οἰκειοῦται
τὰ ἡμέτερα πάθη, καθώς φησιν Ἡσαῖας, ὅτι Αὐτὸς
reperiri non ut omnino vulgarem hoininem, eo quod
diverso a czeteris hominibus opificio conditus esset,
sed ut hominem, eoque pàcto humiliavit semet
ipsum, sine ulla sui mutatione factus homo. Si
enim ab initio id exstitisset, quanam in re humi-
liatus esset? Nunc autem Altissimus per unionem '
cum nature nostrz humilitate initam se ipsum hu-
miliavit. Nam forma servi, quam assumnpsit, unitus
οἱ unum quid cum ipsa factus, servi passiones sibi
proprías reddidit ; et quemadmodum ob membrorum
inter se connexionem nobis evenire:ssolet, ut si quid
mali in summitate unguium acciderit, totum una
cum lesa parte pariter afficiatur, dolore per uni-
versum corpus pervagaule; ita nature nostre
τὰς ἀσθενείας ἡμῶν ávéAa6e , xal τὰς γόσους p unitus, passiones nostras proprias sibi fecit, et
ἑξάστασε , τὴν ὑπὲρ ἡμῶν ὑποστὰς πληγὴν, ἵνα τῷ
µώλωπι αὐτοῦ ἡμεῖς ἰαθῶμεν" οὐχ ὅτι dj θεότης
ἐἑμωλωπίσθη, ἀλλ᾽ ὁ προσφυεὶς δ.ὰ τῆς ἑνώσεως (42)
τῇ θεότητι ἄνθρωπος, οὗ ἡ φύσις δξκτικὴ µώλωπος
γενέσθαι δύναται’ ταῦτα δὲ (44) γίνεται, ὅπως ἂν διὰ
τῶν αὐτῶν πάλιν 650v ἡ τῆς κακίας ὀδὺς ἀναλνθείη.
Ἐπειδὴ γὰρ δ.ὰ τῆς παρακοΏς τοῦ ἀνθρώπου (45),
6 θάνατος (46) (εἰσῆλθε , τούτου χάριν διὰ τῆς ὑπ-
αχοῖς τοῦ δευτἐρου ἀνθρώπο») ἐξοικίζεται. tà τοῦτο
ὑπήχοος µέχρι θανάτου γίνεται, ἵνα διὰ μὲν τῆς
ὑπαχοῆς (41) (τὸ ix τῆς παραχοῆς) θερατεύσῃ
πλημµέλημα ^ διὰ δὲ τῆς Ex νεχρῶν ἀναστάσεως τὸν
συνεισελθόντα τῇ πχραχοῇ θάνατον ἐξαφανίσῃ. 'Aga-
νισμὸς váp ἔστι θανάτου fj Ex θανάτου τοῦ ἀνθρώ-
που (48) ἀνάστασις ' Διὸ, φησ], καὶ ὁ θες αὐτὸν C
ὑπερύψωσε. Τοῦτο χαθάπερ σφραγἰς τις τῆς προ-
λαβούστς διανοίας ἐστι. ΔΏλον γὰρ. ὅτι τὸ ὄψιστον
τοῦ ὑψφωθήναι οὐκ ἐπιδέεται, ἀλλὰ τὸ ταπεινὸν εἰς
Odo; αἴρεται, νῦν γενόμενον (49), ὃ μὴ πρότερον ἂν.
Ἑνωθεῖσα γὰρ τῷ Κυρίῳ fj ἀνθρωπίνη φύσις συν”
επαίρεται τῇ θεότττι, xal τὸ ὑφούμενον ἐχεῖνό ἐστι τὸ
ἐκ τοῦ ταπεινοῦ ἐπαιρόμενον ταπεινὸν δὲ ἡ τοῦ
δρ0λου μορρὴ, διὰ τῆς ὑγώσεως γινοµένη Χριστός τε
xaX Κύριος. Καὶ ἐπειδῇ ὁ χατὰ Ἀριστὸν ἄνθρωπος
χατὰ τὴν ἀνθρωπίνην ἀκολουθίαν ὀνόματι χατὰ τὸ
ἰδιάζον προσηγορεύθη, διὰ τῆς γενομένης τῇ Παρθένῳρ
παρὰ τοῦ Γαδθριλλ µυσταγωγίας, καὶ τὸ ἀνθρώπινον,
χαθὼς εἴρηται, Ἰησοῦς ὠνομάσθη * ἡ δὲ θεία φύσις
ἀπερίληπτός ἐστιν ὀνόματι ἓν δὲ τὰ δύο διὰ τῆς
ἀνακράσεως γέγονε * τούτου χάριν καὶ ὁ Geb; Ex τοῦ
ἀνθρωπίνου χατονηµάξεται. Ἐν yàp τῷ ὀνόματι
Ἰησοῦ πᾶν (50) γόνυ κάμψει, xaX ὁ ἄνθρωπος ὑπὲρ
πᾶν ὄνομα Ὑίΐνεται, ὅπερ ἴδιόν ἔστι τῆς θεότητος,
τῆς δουλωθῆναι μὴ δυναµένης ὑπό τινος ὀνομαστιχῆς
9, [sa, 11, 4.
49) ita corr.; antea eniin erat xai μὴ συνεργείας
ποὸς τὴν χατασχευἠν, manifesto veteris librarii er-
rore.
45) Corr. ἀναχράσεως.
44) Corr. adilidit δὲ; et mox ἵνα διά.
43) Corr. τοῦ ὑπ' ἀνθρώπον. Forte legendum,
τοῦ πρὠτου ἀνθρώπου.
(46, 47) Qux semicirculis includuntur a corr.
sun addita.
* Rom. v,19. *! Philipp. ΙΙ, 8sqq.
quemadmodum ait Isaias, /pse infirmitates nostras
accepit, et egrolationes nosiras porlavit **, plagas
pro nobis sustinens, ut ejus livore nós sanare-
mur; non quod divinitas vibices ex vulneribus
contraxerit, sed hxc passus est homo, qui pet
unitionem ipsi divinilati conjunctus est, quique
sui natura vibicibus accipiendis patet : hoc autem
lit, ut per easdem rursus vias antiqua peccati
semita evertatur, Quoniam enim per hominis in-
obedientiam mors ingressa est in mundum, pro-
pterea per secundi hominis obedientiam elimina-
tur **. Et ea decausa obediens fit usque ad mor-
tem **, ut per obedientiam quidem inobedientiz Ρος.
cato mederetur, per resurrectionem vero a mortuis
mortem destrueret , qua una cum inobedientia
muudum ingressa est, Destructio enim mortis est
hominis a morte resurrectio ; Propter quod, inquit,
et Deus exaltavit illum. Hoc velut. quedam prae-
cedentis sententie conflrmatio est, Nemini enim
latet altissimum exaltatione non indigere, at vero,
quod humile est, si fiat quod antea non fuerat,
sublimitatem acquirere. Natura enim hominis Deo
conjuncta ad divinitatis celsitudinem evehitur, illud
autem exaltatur quod ex humili sublime fit ; hu-
mile autem quid est forma servi, quz& per exal-
tationem Christus Dominusque evadit: et quoniam
Christus, quatenus homo erat, proprio, ut hu-
mana nature conveniebat, nomine debuit appel-
lari; ideo bumanitas Verbi in divini mysterii
annuntiatione a Gabriele ad Virginem facta Jesus,
uti diximus, vocata fuit; cumque divina natura
nullo explicari nomine possit, et alioquin duo
per commistionem unum quid flant: binc est
quod et Deus in Christo ex eo. quod humanum
(48) Hac verba super illis aliis, τοῦ ἀνθρώπου,
de more scripsit corr. ; 1ncertum tamen an iis sub-
stituenda, an potius una cum eisdeni in contextum
referenda esse censuerit ; sed utrovis inodo legatur,
integer est auctoris sensus.
60. Corr. Υινόµενον.
(50) Verbum xdv add. corr. illudque babet etiam
Apostolus,
1167
S. GREGORII. NYSSENI
1168
est denominetur. In. nomine enim Jesu omne A σηµασίας, ἵν' ὥσπερ Ev τῷ ταπεινῷ τὸ ὑψηλὸν vivc-
genu flectetur, et homo est. super omne nomen ,
quod divinitatis proprium est, qua nulli deno-
minationi subjecta esse potest, ut quemadmoduin
quod sublime est in humili subsistit, ita vicis-
sim quod humile est sublimes proprietates susci-
piat. Nam sicuti per hominem divinitas nomen
obtinet , iià supra nomen fit quod ex humili statu
una cum divinitate exaltatur, et quemadmodum
servilis forma vilitas ad Deum cum servo com-
mistum refertur, ita et adoratio, qua a cunctis
creatis rebus Deo exhibetur, ad eum qui cum
divinitate unitus est dirigitur, et hoc pacto in
nomine Jesu Christi omne genu flectitur, coelestium, terrestrium et infernorum, et omnis
ται, οὕτως ἀντιλάδῃ τὸ ταπεινὸν τὰ ὑψηλὰ.ἰδιώματα.
Ὡς γὰρ διὰ τοῦ ἀνθρώπου ὀνομάζεται fj θεότης,
οὕτως ὑπὲρ ὄνομα Ὑίνεται τὸ Ex. τοῦ ταπεινοῦ συν-
επαρθὲν τῇ θεότητι" xal ὥσπερ ἡ ἀτιμία τῆς δουλι-
κῆς μορφῆς εἰς τὸν θεὺν τὸν ἀνακραθέντα τῷ δούλῳ
τὴν ἀναφορὰν ἔχει, οὕτως xal fj προσχύνησις τῆς
θεότητος, fj παρὰ πάσης κτίσεως προσαγοµένη, τῷ
ἑνωθέντι πρὸς τὴν θεότητα γίνεται, xal οὕτως ἐν τῷ
ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ πᾶν Ὑόνυ χάµπτει ἔπουρα-
vlov xai (51) ἐπιγείων xal χαταχθονίων. καὶ πᾶσα
γλῶσσα ἑἐξομολογήσεται, ὅτι Κύριος Ἰησοῦς Χρ:στὸς
εἰς δόξαν θεοῦ Πατρός. Αμήν.
lin-
gua confitebitur quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris **. Amen.
χι]. Sed veluti de semetipso erubescens, et B
pre suorum dictorum ineptiis pudore affectus Apol-
linaris, subvertere quodammodo, qux variis argu-
mentis astruxerat, neque in Filio aliam hominum
" ammilitudinem quam adventitiam adniittere velle vi-
detur. Ait enim : Ecce. ejusdem Jesu Christi cum
Patre equalitas praexsistens et cum hominibus simi-
[ἰικάο superveniens. Eorum qus antea. dixi! ρᾳ-
nitere videtur, et utinam hoc fieret, modo absur-
dam opinionem ex animo dimitteret, et nos ab
éjus confutalione desisteremus. Sed ex his quz fa-
cit apparet per bonam quam in bis prz se fert
mentem sibi ad alteram absurditatem gradus mo-
liri, Ita enim ad verbum ait, Et quid his manifestius
ad ostendendum, non alterum cum altero unitum
esse, hoc est, per[ectum Deum cum per[ecto homine? C
Sane sermonem liunc nullam cum precedentibus
connexionem habere, clarum utique erit iis omni-
us qui scriptorum mentem assequi sciunt. Quo-
modo enim przexsistens zequalitas cum Patre, et
similitudo cum hominibus superveniens, quemadmo:
dum loqui amat, illum minime perfectum esse ho-
minem ostendit, per quem perfectus Deus homo
factus est? Perinde enim est ac si quis distare «8-
lum a terra dicens, deinde ex eo manifestum fieri
assera!, gravius stanno in zequali mole plumbum
esse, el gravitatem idem esse ac celi a terra distan-
tiam existimet : sic imperfectam esse humanitatem,
per quam nature nostre particeps efficitur Deus,
nemo unquam dixerit ex eo demonstrari, quod Filii
cum hominibus similitudinem de novo ei advcnisse
concedatur. Sed impietate atque stultitia hujusce-
modi opinionis demonstranda paulisper superse-
'AXX* ἔοιχεν, olov ἑπερυθριῶν αὐτὸς Eavtip, xal τῇ
ἁτοπίᾳ τῶν εἰρημένων ἐπαισχυνόμενος, ἀνατίθεσθαι
τρόπον τινὰ τὰ κατεσχευασμένα, xal ἐπιγεννητικὴν (52)
τοῦ Υἱοῦ τὴν πρὸς τοὺς ἀνθρώπους ὁμοιότητα ροῦ-
λεσθαι χατασχευάζειν (53). Φησὶ γὰρ, Ἰδοὺ τοῦ av-
τοῦ '[ncoU Χριστοῖ ἡ πρὸς Πατέρα ἱσότης προ-
Ὀπάρχουσα, ἡ πρὸς ἀγθρώπους ὁμοιότης ἐπιγινο-
µένη (54). Μεταγινώσχειν ἔοιχε ἐπὶ τοῖς εἰρημένοις,
xai ποιείτω γε τοῦτο, µόνον ἀπὸ χαρδίας τῆς ἁτόπου
δόξης µεταδαλλόµενος, xal ἡμεῖς τῶν ἑλέγχων παν-
σόµεθα. ᾽Αλλὰ δοχεῖ δι’ ὧν ποιεῖ, ἄλλης ἀτοπίας διὰ
τῆς ἐν τούτοις εὐγνωμοσύνης τὰς ἀφορμὰς χαταβάἀλ-
λεσθαι. Φησὶ δὲ οὕτως χατὰ τὴν λέξιν, Kal cl τούτων
σαφέστερον, εἰς τὸ μὴ ἕτερον μεθ ἑτέρου εἶναι.
θεὸν τέλειον μετὰ τελείου ἀνγθρώπου ; "Ότι μὲν (55)
οὖν οὐδὲ µίαν χοινωνίαν ὁ λόγος οὗτος ἔχει πρὸς τὰ
προάγοντα, φανερὺν ἂν «fm πᾶσι τοῖς ἐπισταμένοις
ἔπεσθαι λόγῳ. Πῶς Υὰρ ἀποδείχνυσιν ἡ πρὸς Πατέρα
ἰσότης προὔπάρχουσα, xal ἡ πρὸς ἀνθρώπηυς ὁμοιό-
της ἐπιγινομένη, καθὼς αὑτός φησι, τὸ μὴ εἶναι
ἄνθρωπον τέλειον, δι’ οὗ ὁ τέλειος θεὸς ἐνηνθρώπη-
σεν; Ὅμοιον γὰρ ὥσπερ ἂν el τις ἀφεστάναι τὸν οὐ-
ρανὸν τῆς Υῆς λέγων, ἔπειτα διὰ τούτων eror φανε-
piv Υίνεσθαι τὸ βαρύτερον εἶναι τοῦ κασσιτέρου -ν
ἴσῳ exi (56) τὸν µόλυδδον, καὶ βάρος νοµίσει τὴν
οὐρανίαν ἀπόστασιν ' οὕτως οὐδὲ τὸ ἑλλιπὲς τῆς ἀν-
θρωπότητος , δι fc ἐν τῇ φύαει ἡμῶν ὁ θεὸς γίνεται,
εἴποι τις ἂν ἀποδείχνυσθαι Ex τοῦ ἐπιγεννηματιχὴν
ὁμολογεῖσθαι τὴν πρὸς ἀνθρώπους τοῦ Yiou ὁμοιότητα.
Αλλὰ τὴν μὲν ἀσέθειάν τε xal τὴν ἄνοιαν τῆς τοιαύ-
της ὑπολήφεως ἐπιδεῖξαι, μικρὸν ὑπερθήσομαι. Nos
δὲ καθεξής τοῖς Υεγραµµένοις χατὰ λέξιν διευθῦναι
τὸν λόγον πειράσοµαι, ὅσαπερ ἂν ὑπαίΐτια χατὰ «b
debo : nunc autem quz deinceps ab eo scripta D πρόχειρον fj. Φησὶ γὰρ μὴ εἶναι Θεὸν τέλειον μετὰ
sunt ad verbum persequens, ejus tractatum refutare
conabor, ubi tamen in promptu est quod redar-
* Philipp. 11, 10.
(51) Particula hzec cum sequenti addit» gunt a
corr. et exstant in sacro textu.
(59) Secuti hic sumus corr. emendationem, quam
veluti ex ejus ingenio profectam, in imarg. adnota-
vit lioc pacto yp. xat ἐπιγεννητιχήν; nam in operis
contextu erat, xat δογµατιχἠν, nullo, ut. patet, vel
ad minus parum obvio sensu.
(53) Corr. χατασχευάσαι,
ἀνθρώπου τελείου. Τέως ἐνταῦθα πότερον (57) ἀτελη
τῶν εἰρημένων ὠνόμασεν, ἀφΏχεν ἀμφίδολον, xal τῷ
54) In contextu scribitur, ἰσότης ὑπάργουσα. 1
πρὸς ἀνθρώπους ἐπιγινωμένη. Sed satius. visum est
corr. emendationem scqui, utpote qux* paulo post
in ipso etiam contextu retineatur.
(55) Corr. addidit part. o5v.
(56) Corr. ὄγχῳ.
(57) Corr. ὁπότερον.
1169
ADVERSUS APOLLINAKEM.
H6
ἁδήλῳ τοῦ σηµα.νοµένου πρὸς ἑχάτερον ἐπίσης dj A guam : ait enim non esse Deum perfectum cum
διάνοια βλέπει, xat οὐχ ἔστιν ἐξ ὧν ἠχούσαμεν περὶ
τίνα νομίζειν (58) τὸ ἀτελὲς διδαχθΏναι, περὶ τὸν
θεὸν, 1| τὸν ἄνθρωπον, f| χαὶ περὶ ἀμφοτέρων τὸ ἴσον
οἴσται. Αὐτὸν εἶναι φησὶ (59) θ:ὸν μὲν πνεύματι,
τὴν τοῦ Θεοῦ δόξαν ἔχοντα' ἄνθρωπον δὲ σώματι
τὴν τῶν ἀνθρώπων ἄδοξον φορέσαντα µορφἠν. Εἶπε
θεὸν, εἶπε xat ἄνθρωπον' φανερὸν δὲ πᾶσι, ὅτι (60) ob
ταὐτὸ τῶν ὀνομάτων τούτων τὸ σηµαινόμενον ἀλλ᾽
ἴδιος μὲν ὁ τῆς θεότητος, ἕτερος δὲ ὁ τῆς ἀνθρωπότητος
ἑρμηνευτιχός ἐστι λόγος. θεὸς μὲν γάρ ἐστι τὸ dul
ὡσαύτως ἔχον πάντων ἀγαθῶν αἴτιον, οὔτε ποτὲ (61)
μὴ. ὃν, οὔτε ποτὲ μὴ ἐσόμενον, ἄνθρωπος δὲ (62) τὰ
μὲν ἄλλα συγγενῶς πρὸς τὴν τῶν ἁλόγων φύσιν διά-
χειται, xal διὰ σαρχὸς χαὶ αἰσθήσεως παραπλησίως
αὐτοῖς διοικούμενος ' τῇ δὲ τοῦ νόου προσθήχῃ τῶν
ἁλόγων χεχωρισµένος, ἓν τούτῳ τὸ ἰδιάζον ἔχει τῆς
φύσεως. Οὐ γὰρ ἄν τις ἄνθρωπον ὁριζόμενος, ἀπὸ
σαρχῶν τε xal ὁστέων xal αἰσθητηρίων ὁρίσαιτο *
οὐδὲ τὴν βρωτιχήν τε xaX ἀλλοιωτιχὴν δύναμιν (63)
εἰπών τις, τὸ ἴδιον τῆς ἀνθρωπίνης ἑνεδςίξδατο φύσεως;
ἀλλὰ τὸ διανοητιχὸν καὶ (64) λογιχὸν, τὸν ἄνθρωπον
ἔξειξεν. Ἴσον οὖν ἔστιν f] διὰ τοῦ ὀνόματος ἑρμηνεῦσαι
τὴν φύσιν, f| διὰ τοῦ ἰδίως παρεποµένου τῇ φύσει.
Ὅ τε γὰρ ἄνθρωπον εἰπὼν , τὸ λογιχὸν ἐνεδείξατο *
ὅ τε λογιχὸν ὀνομάσας, τὸν ἄνθρωπον διὰ τῆς φωνῆς
ταύτης ἀπέδειξεν (65). Οὐχοῦν xal ὁ Απολινάριος
θεὺν xat ἄνθρωπην ὀνομάσας, εἴπερ (66) τὰς ἔμφαι-.
γοµένας τῇ Δεότητι σηµασίας τῇ φωνῇ ταύτῃ συµ-
περιέλαδεν, οὐδ' ἂν τοῦ ἀνθρώπου τὸ σηµαινόµενον C
διὰ τῆς ἑρμηνείας λωθήσαιτο. ᾿Αλλ) εἴπερ ἄνθρωπος
λέγεται, ἔστι πάντως ἡ χλῆσις ἀληθῆς , καὶ οὐ φευδ-
ώνυμος * τὸ δὲ ἀληθὲς τοῦ ὀνόματος Ev τῷ λογιχὸν εἷ-
ναι ζῶον, τὸν οὕτω κατονοµαζόμενον, ἐπιδείχνυται. 0
δὲ λόγος ἐκ διανοίας πάντως, ὥστε εἰ ἄνθρωπος, χαὶ
διανοητικὸς ἐξ ἀνάγχης᾽ εἰ δὲ οὗ διανοητιχὸς, οὐδὲ
ἄνθρωπος.
homine perfecto. Hactenus utrum ex duobus istis
imperfectum vocaverit, incertum reliquit, et prz
signilicati ambiguitate ad utrumque ex zequo mens
respicit, nec ex his quz? audivimus discere licet
utrum eorum iuiperfectum esse censeat, Deumne,
an hominem, an vero de utroque pariter squali-
terque id dici opinetur. Ipsum esse ait spiritu
quidem Deum, Dei gloriam possidentem ; hominem
vero corpore ignobilem, hominum formar gestan-
tem. Dixit Deum, dixit hominem ; omnibus autem
notum est non eamdem esse nominum istórum signi-
flcationem, sed aliis verbis divinitatem, aliis vero
humanitatem explicari. Deus etenim est bonorum
omnium causa semper una et eadem, et sui simi-
lis, qux& nunquam non fuit, et nunquam non erit :
at homo alia quidem cum animalibus ratione caren-
tibus communia habet, et non secus ac illa carne
sensibusque regitur, sola vero mentis accessione a
brutis animantibus secretus, in hoc positam natura
suse proprietatem habet. Nemo enim hominem defi-
Diturus, carne, ossibus atque sensoriis definiet ;
nec aliquis comedendi, cibumque alterandi facul-
tatem recensens, humana unquam nature pro-
prietates designavit ; sed cogitandi atque disseren-
di facultas hominem denotat. Idem itaque est ali-
cujus naturam velsolo nomine, vel ex eo quod -
peculiariter illi nature convenit, explicare ; nam
qui hominem dicit, quod rationis capax est exprimit,
et qui rationale vocat, hominem bac voce signifi-
cat, Apollinaris itaque Deum et hominem nominans,
si earum rerum significationes quz in divinitate
conspiciuntur hac voce complectitur, profecto nee
id quod hominis vocabulo signilicatur suis inter-
pretationibus adfmere poterjt. Sed si homo dicitur,
vero prorsus et non ementito nomine sic appellatur ;
veram autem hujus nominis significationem esse
ex eo demonstratur,quod rationale animal illud sitquod.itaappellatur. Ratio autem ex mente prorsus oritur,
ita ut si homo est , necessario mente przditus esse dicatur ; si vero mente careat, neque hemo esse potest.
AAA ἄνβρωπος ἡἦν τῷ cópazt, quot, τὴν τῶν
(67) ἀνθρώπων ἄδοξον φορέσας µορφή». Ταῦτα
μὲν οἴκοθεν, χαὶ οὐχ kx τῆς Υραφιχῆς ἡ μῖν διδασχαλίας
προδάλλεται’ πλὴν ὡς ἂν καὶ ἀπ᾿ αὐτῶν, ὧν λέγει,
πρὸς τοὐναντίον αὑτῷ περιτραπείη τὸ σπουδαζόµενον,
XXIII. Sed homo, inquit, erat corpore vilem ho-
minum formagi gestans. lac de suo non ex sacre
Scriptur:e doctrina nobis obtrudit. Verum ut hzc
quoque Apollinaris effata in contrarium atque ipse
intendit convertamus, ita sermonem instituemus.
οὑτωσὶ τὸν λόγον χατανοῄσωμεν. Ti» ἄδοξον, φησὶν, p Jgnobilem, inquit, gessit hominum formam. Qu»nam
ἐφόρεσε τῶν ἀνθρώπων µορφή». Ti; δόξα ἀνθρώ-
που πρῶτον ἐπισχεφώμεθα, xal οὕτως Ex τοῦ &xo-
λούθου τὴν ἁδοξίαν νοῄσομεν. Οὐχοῦν δόξα ἀνθρώπου
fj ye ἀληθῆς δόξα, ἡ κατὰ ἀρετήν ἔστι πάντως ζωή.
T$ γὰρ εὐχροίᾳ «wt, f| opa. σαρχὸς, Ἡ τὸ ἔμπαλιν
ἀμορφίᾳ σώματος, τὴν δόξαν τῶν ἀνθρώπων f| τὴν
ἁδοξίαν ὁρίσεσθαι, τῶν διατεθρυµµένων ἂν εἴη. El
(58) Lego νομίζει,
99) Ita corr. ; prius enim erat, cast.
60) Corr. add. particulam ὅτι,
(61) Adverbium, ποτέ corr. add. utroque in loco.
S lta corr.; prius erat, μέν.
65) Secuti sumus hic antiqui corr. lectionen ;
nau) in Vat, cod. textu scribitur, οὐδὲ τὴν βροτικὴν
hominum gloria sit primum videamus, eoque pacto
quinam eorumdem ignobilitas sit consequenter in:
telligemus. Vera itaque hominis gloria, vita est ad
virtutis normam instituta ; effeminatorum enim erit
ex quadam coloris venustate, vel carnis flore aut
e converso ex corporis deformitate bominum glo-
riam vel ignobilitatem metiri. Si itaque gloriam
δύναμιν, nullo, ut mibi videtur, sensu, nam ex
morte nulla oriri potest in homine δύναμις.
(64) Corr. διανοητικόν τε xat.
(65) Corr. ἐπέδειξεν.
- (66) Corr. εἴπερ πάτας τάς,
(67) Corr. ὁ τήν.
1171
8. GREGORII NYSSENI
11:3
hominis fatemur osse virtutem, eorum | ignobilitas A οὖν ἡ ἀρετὴ τὸ ἔνδοξον Er ἀνθρώπων ὁμολυχεῖται (68).
prorsus erit vilium. Verumtamen Appollinaris ait
ignobilem hominum formam Deum suscepisse. Si
igitur in vitio ignobilitas, vitium autem eligentis
voluntatis turpitudo est , eligit autem cogitatio, ea-
que mentis quidam motus est ; qui igitur liumanam
circa Deum ignobilitatem agnoscit, hominem, per
quem in humana vita conversatus est, mente non
spoliat. Et lioc sane cum divinarum Scripturarum
eloquiis convenit, ipsum nempe propter nos pecca-
tum esse factum **, hoc est, peccatis obnoxiam
hominis animam sibi ipsi copulasse. Dominum,
inquit, in servili forma apparentem : servus iste,
cujus formam Dominus induit, omnibus ne nume-
ris absolutus erat, an depravatus ? quod enim man-
cum est ac partibus ad animalis perfectionem ne- π
cessariis orbatum, non immerito quis depravatum
nuncupaverit. Non homo, inquit, sed ut homo, quia
eonsubstantialis non erat homini ea ex parle qug
potissima est in homine. Si non consubstantialis,
ergo diverse omnino substantie; in quibus autem
ratio est diversa substantiz, his neque eadem na-
tura, neque idem nomen. Alia est ignis, et alia
aqua substantia, et horum quoque diversa sunt no-
mina: Petrus autem et Paulus, quoniam unius
ejusdemque natur: sunt, ideo et commune eorum-
dem substantie nomen habent; uterque enim ho-
rum homo est. Si igitur aliud quid Christus sub-
stantia erat, non autein. homo, et specie quidem
tenus hominem referebat, re autem vera secundum
paturam differebat ab liomine; dicat omnia, quz
de Christo narrantur, vanain quamdam speciem
falsamque visionem esse; non verum juxta ejus
sentenfiam cibum, nec verum somnum cepit, quot-
quot etiam in curandis morbis miracula perpetravit,
inanes exstitere visiones, crucifixio nequaquain
fuit, nec in monumento depositus est, nec resurre-
xit; sed ista omnia ita quidem esse videbantur, re
autem vera, juxta scriptorem nostrum, eorum quz
conspiciebantur nihil omnino erat. Si enim homo
non erat, quomodo qua de ipso narrantur ezsti-
tere? Qua ratione autem quis eum esse hominem
dixerit qui ab humana substantia alienus est ? Ne-
que enim, inquit, consubstantialis est. bomini se-
cundum potissimam ejus partem. Qui autem potis-
simam partem, hoc est, mentem aufert ab homine,
is quod superest jumentum esse definit ; jumen-
tum autem non est homo. Deinde inquit : Humilia-
tum in carne, superexaltatum vero a Deo divina su-
blimitate. Hoc rursus, ultra impietatem, iis qus
antea protulit dementius est. Aliud dicit humiliatum
fuisse, et aliud superexaltatum. Caro, inquit, hu-
95 ]I Cor. v, 21.
(68) Corr. ὡμολόγηται.
(6 Corr. ian τὸ,
10) Corr. ἐστί τι χίνηµα.
(71) Locum hunc et multa qux sequuntur partim
ad verbum, partim ad sententiam, sxpe laudato
Panoplie tit. 15 inseruit Euthvmius, pag. 098,
vers. Dominum in servili forma, cum scquenti
D
ἡ χαχία πάντως τὸ ἄδοξον (69). ᾽Αλλὰ μὴν — gnat
τὸν θεὸν ὁ ᾿Απολινάριος τὴν ἄδοξον τῶν ἀνθρώπων
ὑπεληλυθέναι μορφἠν. Ei οὖν ἐν xaxíq τὸ ἄδοξον,
xaxía δὲ προαιρέσεως αἶσχός ἐστι’ προαιρεῖτα: δὲ ἡ
διάνοια, διάνοια δὲ vou τι χίνηµα (70)* ἄρα τὴν
ἀνθρωπίνην ἁδοξίαν περὶ τὸν Θεὸν βλέπων οὐχ ἁπο-
σχίζει τῆς δ.ανοίας τὸν ἄνθρωπον, δι οὗ ὁ θεὺς τῇ
ἀνθρωπίνῃ ζωῇ κχαθωµἰλησε. Καὶ συµθαίνει γε τοῦτο
ταῖς θείαις Γραφαῖς, τὸ δι) ἡμᾶς αὐτὸν ἁμαρτίαν ve-
νέσθαι, τουτέστι τὴν ἁμαρτιχὴν τοῦ ἀνθρώπου φυχὴν
πρὸς ἑαυτὸν ἑνῶσαι. Κύριον, φησὶν, £v δουλιχῷ oa-
νέντα σχήµατι ΄ ἄρα (71) ὁ δοῦλος οὗτος, οὗ τὸ σχΏμα
ὑπέδυ ὁ Κύριος, ἄρτιος ἣν, fj λελώδητο ; Τὸ γὰρ ἑλ-
λειπές τε xai ἠχρωτηριασμένον κατὰ τὴν τοῦ ζώου
συμµπλήρωσιν, λώθην ἄν τις εἰχότως προσαγορεύ-
σειεν. Obx ἄνθρωπος, Φησὶν, à AA ὡς ἄνθρωπος,
διότι obx ὁμοούσιος τῷ ἀνθρώπῳ κατὰ τὸ (T2)
χυριώτατον. El uj ὁμοούσιος, ἑτεροούσιος πάντως *
ὧν δὲ ὁ λόγος τῆς οὐσίας ἕτερος, τούτοις οὔτε ἡ φύ-
σις xotyh, οὔτε 1d) χλῆσις. "Αλλη πυρὸς οὐσία , xal
ὕδατος ἄλλη , xaX ai προσηχορίἰαι τῶν δύο διάφοροι’
Πέτρος δὲ xaX Παῦλος, ἐπειδὴ φύσις µία, χαὶ τὸ
ὄνομα τῆς οὐσίας χοινόν ' ἄνθρωπος γὰρ τούτων ἑχά-
τερος. El οὖν ἄλλο τι χατὰ τὴν οὐσίαν fjv, xal οὐχ
ἄνθρωπος, ἀλλὰ μέχρι (70) του Φαινοµένου κατὰ
ἄνθρωπον ἐσχηματίζετο, τῇ δὲ ἀληθείᾳ χατὰ τὺν
φύσιν παρήλλαχτο * λεγέτω πάντα δόχησιν εἶναί τινα,
xaX ἁπατηλὴν φαντασίαν, φευδὴς κατ᾽ αὐτὸν ἡ βρῶ-
σις, ψευδῆς ὁ ὕπνος , ἀνύπαρχτα πάντα τὰ κατὰ τὰς
ἰάσεις θαύματα , οὗ Ὑέγονεν ὁ σταυρὸς, οὐχ fj Ev
μνηµείῳ θέσις , οὐχ fj Ex τοῦ πάθους ἀνάστασις *
ἀλλὰ δοχήσει μὲν τὰ πάντα ἐφαίνετο, fv δὲ κατὰ τὸν
τοῦ λογογράφου λόγον τῶν φαινομένων οὐδέν. Ei γὰρ
ἄνθρωπος οὐκ ἣν, πῶς τὰ περὶ αὐτὸν ἱστορούμενα
ᾗν; Πῶς 5 ἂν εἴποι τις εἶναι ἄνθρωπον, τὸν τῆς
ἀνθρωπίνης οὐσίας ἀλλότριον ; Οὐ γὰρ ἣν, φησὶν (74),
ὁμοούσιος τῷ ἀνθρώπῳ κατὰ τὸ κυριώτατον’ ὁ δὲ τὸ
χυριώτατον ἀφαιρῶν τοῦ ἀνθρώπον, τοῦτο δέ ἐστιν ὁ
νοῦς, χτῆνος ἀπέδειξε τὸ λειπόμενον ' τὸ δὲ κτῆνος,
οὐχ ἄνθρωπος. Εἶτά φησι, Taxewocarca capxi (15)
ὑπερυψωθέντα δὲ ὑπὸ θεοῦ τὴν θεἰαν ὕψωσιν.Τουτὶ
πάλιν τῶν προλαθδόντων μετὰ ἀσεθείας ἀνοητότερον.
"λλλον φησὶ τεταπεινῶσθαι, xal ἕτερον ὑπερυφῶ-
σθαι. 'H σὰρξ, φησὶ, τεταπείνωται, χαίτοι οὐδὲν «oU
ταπεινωθΏναι προσδεοµένη, fj τὸ ταπεινὸν ἐκ φύσεως
ἔχουσα * τὴν δὲ θεότητα ὑπερυφῶσθαι λέχει, xal μὴν
τὸ Όψιστον ἀνεπιδεὲς τῆς ὑψώσεως. Ποῦ τοίνυν ὕπερ-
υψώθη ἡ θεότης, fj τοῦ παντὸς ὑπερχειμένη, xal
ὑπερανεστῶσα πάσης ὑψώσεως; Αλλά τὸ τῇ φύσει
ταπεινὸν ὑφοῦται, xàv ὁ λογογράφος μὴ βούληται,
χαθὼς μιχρῷ πρόσθεν ὁ περὶ τούτων λόγος διῄρηται.
cujus initium : Qui quod mazime.
(12) Corr. διὰ τὀ. -
(13) Ita corr.; prius erat μὲν ypfj, vel χρὶ τοῦ φαι-
νοµένου. Fortelegendum, ἀλλὰ μὲν μέχρι του qui
νοµένου.
(74) lta corr.; antea ἄν φησιν.
(19) Corr. ἑαυτὸν σαρχἰ.
3473
ADVERSUS APOLLINAREM.
41174
sniliata fuit, cum tamen qux suapte natura. humilis est humiliari opus non nabeat; divinitatem vcro
superexaltari dicit, quamvis quod altissimum est exaltatione non egeat. Übinam igitur superexaltata
est divinitas, quae omnia
supereminet, omnemque sublimitatem excedit? sed quod sui natura humile
eit exaltatur, velit nolit scriptor noster, ut in pauloante habito hisce de rebus sermone disserui.
Πάλιν xazà τοὺς ἓν ὕπνῳ παραφθεγγοµένους,ἀφεὶς A. — XXIV. Sed rursus illorum instar qui in somniis
τῆς χατασχευῆς τὸ ἀχόλουθον, τοῖς ἡμετέροις λόγοις
συγχέχρηται, χαὶ ἅπερ ἄν τις εἴποι τῶν ὑγιῶς φρο-
νούντων περὶ τοῦ δόγµατος, ταῦτα χαὶ αὐτὸς τοῖς
ἰδίοις καταμίγνυσι λόγοις. Διαχρίνει γὰρ τὸ δοξαςό-
pevov, xal τὸν «hv δόξαν ἔχοντα. Δοξάζεται yàp,
φησὶν, ὡς ἄνθρωπος * δόξαν δὲ ἔχει πρὺ τοῦ xó-
σμου, ὡς θεὸς προὐπάρχων tor αἰώγων. Μέχρι
τούτων εὐγνωμονῶν (76) * ἀλλ εἰ μὲν τούτοις τὰ λε-
γόμενα παρ) αὐτοῦ περιώριστο, ἴσως ἄν τις αὐτὸν ἐκ
µεταµελείας ᾠήθη πρὸς τὰς εὐσεθεστέρας ἑλθεῖν
πῶν ὑπολήφεων. Nov δὲ χαθάπερ χαμπτήν τινα τὴν
ὑγιη ταύτην διάνοιαν τῷ λόγῳ περιοδεύσας, πάλιν
ἐπὶ τὸ τῆς πλάνης ἐπανατρέχει στάδιον, xal πολλαϊῖς
καθ) ἡμῶν λοιδορίαις χρησάµενος, xat Ἰουδαίοις, xaX
perverse loquuntur, eo practermisso quod consc-
quens erat ut probaret, verba nostra usurpat, ct
qua recte de fide sentientium aliquis diceret, hzc
et ipse propriis immiscet sermonibus. ld enim
quod glorificatur ab eo qui gloriam possidet discer-
nit. Glorificatur enim, ait, «t homo; gloriam vero
habet antequam | mundus. conderetur, utpote. Deus
unte secula. exsistens. Hactenus quidem recte sen-
, lens; atqui &i intra hosce tantum terminos scri-
ptoris dicta consisterent, fortasse aliquis ipsum
penitentia ductum αἆ rectz fidei magis conformes
accessisse sententias censuerit ; nunc vero illorum
' instar qui per flexuosas et in se redeuntes vias
incedunt, sanam hanc rectamque sententiam ver-
Ἕλλησι τὸ xa0' ἡμᾶς παρισώσας, αὖθις ἐπαναλαμ- D borum conversione complectens, mox in idem
θάνει τῷ λόγῳ τὸν ἔμετον, ὃν ἓν τοῖς προλαβοῦσι
φθάσας ἑξήμεσε, vh) προαιώνιον σάρχα (T1) διὰ τῆς
µαταιότητος τῶν λόγων τῷ Χριστῷ περιπλάσσων, xal
λέγων, vouv (78) ἔνσαρχον ὄντα τὸν χἰὸν &x γυναιχκὸς
τεχθῆναι * οὐκ ἐν τῇ Παρθένῳ σάρχα γενόµενον, ἀλλὰ
παροδικῶς δι’ αὑτῆς διεξελθόντα, οἷος πρὸ τῶν alo-
νων ἣν, τότε φανερωθῆναι αὐτὸ τὸ φαινόμενον, σάρ:
χινον ὄντα θεὸν, f) καθὼς αὐτὸς ὀνομάξει, ἕνσαρχον
νοῦν. Διά φησιν αὐτὸν Κόριὸν δόξης τὸν ἑσταυρω-
µένον κατονοµάκεσθαι, xal Κύριον δυνάμεων παρὰ
«ns προφητείας λέγεσθαι, χαὶ τὰς αὐθεντικὰς ἐχείνας
xaX δεσποτικὰς ποιεῖσθαι φωνὰς, τό. ᾿Εγὼ «Ἰέγωσοι"
καὶ, Ἐγὼ ἐπιτάσσω σοι καὶ, Ἑργάζομαι ἐγὼ, καὶ
ὅσα ἄλλα τῆς ὑψηλοτέρας ἐμφάσεως ἔχεται. Τί οὖν ὁ
γεννάδας; Ποῦ θήσει τὴν θηλὴν, τὰ σπάργανα, τὴν
ἐπίῤῥυτον ζωὴν xal ἀπόῤῥυτον, τὴν κατ ὀλίγον τοῦ
σώματος αὔξησιν, τὸν ὕπνον, τὸν χόπον, την τῶν γο-
νέών ἐπιταγὴν, τὴν ἁδημονίαν, την λύπην, τὴν ἐπι-
θυµίαν τοῦ Πάσχα, τὴν τοῦ ὕδατος αἴτησιν, τὴν µετ-
ουσίαν τῆς βρώσεως, τὰ δεσμὰ, τὰ ῥαπίσματα, τὰς
ix µαστίγων πληγὰάς, thy ἐπὶ τῆς χεφαλης ἀχανθο-
φορίαν, τὴν τοῦ κοχχίνου περιθολὴν, τὴν διὰ τοῦ
χαλάμου ὕθριν, τὴν λόγχην (79), τὸ ὅξος, τοὺς ἤλους,
τὴν χολὴν, τὴν σινδόνα, τὸν ἐνταφιασμὸν, τὸ µνη-
μεῖον, τὸν λίθον;, Πῶς ταῦτα συναρτήσει τῷ θεῷ;
El γὰρ ὁ ἔνσαρχος αὑτοῦ θεὺὸς, ὅπερ διὰ τῆς Μαρίας
ὤφθη, τοῦτο πάντοτε Ἡν, xal τὸ φαινόµενον θεότης
Ἶν, πάντα ταῦτα ἡ θεότης πάσχει, θηλάζει, σπαργα-
νοῦται, τρέφεται, κοποῦται, αὔξεται, πληροῦται, χε-
νοῦται, ὑπνοῖ, λυπεῖται, ἀδημονεῖ, στενάζει, δίψης
C
** Luc, vii, 11. ** Marc. 1x, 24. * Joan. v, 4T.
(16) Corr. emendasse videtur, εὐγνώμων; ejus
enim emendatio, obscuris quibusdam linearum
quctibus exprimitur, nec potest clare legi iu cod.
3t.
(11) Corr. τὴν προαιώνιον ἐχείνην cápxa.
8) Exstat apud Euthymium Zigabenum in parte
n Panoplie dogmaticer, tit. 15, inter alia excerpta
ex hoc Nysseni opcre, locus quidam, pag. $27,
vers. Nunc ait, cujus nonnulla tantum verba hic
erroris stadium recurrit, multisque adversus nos.
convitiis usus, et cum Judaeorum, tum ethnicorum
erroribus fidem nostram zquiparans, sordes quas
in antecedentibus evomuerat sequenti sermone
resorbet, dum carnem szculis antiquiorem suorum
vanitate verborum Christo affingit, dicens, Filium,
qui carne predita mens erat, ex muliere genitum
fuisse ; non quod in Virgine caro factus fuerit, sed
quod per ipsam, quasi per canalem transiens, talis
tunc exterius apparuerit, qualis ante sxcula erat,
carnalis videlicet Deus, et, ut ipse loquitur,
mens carne predito : quamobrem subdit ipsum
cruci suffixum Dominum gloriz nuncupari, et a
propheta Dominum potestatum dici ; indeque ficri
υἱ voces illas imperii et potestatis indices proferat,
nempe, Ego dico tibi ***, et Ego pracipio tibi **,ct
Ego operor **, et quotquot alia sublimiorem speciem
pra se fuerut. Quid igitur eximius iste vir dicet ?
Ubinam ponet materni lactis haustum, pannos qui-
bus involutus fuit, crescentem atque decrescente
vitam, corporis incrementum paulatim factum,
somnum, laborem, parentibus obtemperationem,
mororem, tristitiam, Paschatis comedendi deside-
rium, aqu: postulationem, cibi sumptionem , vin-
cula, alapas, plagas flagellis inflictas, spinas capite
gestatas, coccineum indumentum, contumeliam
arundine illatam, lanceam, acetum, clavos, fel,
sindonem, sepulturam, monumentum, lapidem
eidem superimpositum? Quomodo hzc Deo apta-
bit? Si enim carneus ejus Deus id semper erat,
reperiuntur, cztera vero nec hic nec in reliquo
opere apparent : at nibilominus censendum est
multa ibi de suo Euthymium addidisse , cum su-
spicari nemo possit, mutilum aut mancum esse
exemplar illud, ex quo egregium hoc Nysseni opus
primi in. lucem ος.
(79) Corr. primo loco ponit χολήν, secundo loco
λόγχη».
$115
S. GREGORII NYSSENI
1116
quod ex Maria apparuit, et quod apparuit divinitas A xal πείνης αἰαθάνετα:, πρὸς thv GUXTV τρέχει (80)
erat; hzc omnia divinitas patitur, lac sugit, pannis
involvitur, nutritur, laborat, crescit, impletur, ex-
cerementa egerit, dormit, tristitia atque mcrore
afficitur, suspirat, fa nem sitimque sentit, ad (icum
currit, arboris illius fructus, eorumque tempus
ignorat, diem atque horam nescit, verberatur, vin-
culis constringitur, alapis czeditur, clavis configitur,
sanguinem fundit, moritur, sepelitur, in novo mo-
numento collocatur. Nunquid hee omuia divinitati
ante szcula exsistenti propria et connaturalia esse
concedit, eamque corporis incrementum receptu-
ram non fuisse fatetur, nisi lactasset, nec prorsus
vivere potuisse, ni vires collapsas cibi sumptione re-
parasset ? Quomodo etiam carneus ejus Deus diem
hozaumque illam ignorat? Quomodo nescit ficorum
tempus, et quod imminente Paschate fructus ad
vescendum aptus illa in arbore non inveniretur **?
Dicat, quisnam est ille qui ignorat? Quisnain tri-
&titia aflicitur? Quisnam consilii inopia in angustias
adducitur ? Quisnam se a Deo derelictum fuisse
clamat? Si enim est Patris Filiique divinitas,a quo-
pam derelinquitur, quemadmodum in cruce clama-
vit? Si una patiebatur divinitas ; unam autem esse
Patris et Filii divinitatem rectz fidei cultores con-
filentur; et qui patiebatur ait: Deus meus, Deus
teus, ut quid dereliquisti me *! * quomodo una divi-
nitatis substantia in passione dividitur, et alia qui-
dem derelinquit, alia vero derelinquitur ; alia quidem
moritur, alia in vita permanet ; alia quidem neca-
tur, alia vero quod obiit a mortuis excitat? Vel
enim unam non esse fatebitur Patris et Filii divi-
nitatein, et per liec Ario adstipulari deprehendetur ;
vel si Arium oppugnans unam eamdemque divinita-
tem utriusque esse dicat, a se ipso prorsus dissen-
tiel, cum nullo pacto possit efficere ut ne (abula a se
conficta undique nutet. Sed humiliores hasce et ad
eoncitationem motumque animi pertinentes tum
voces tum affectiones humanitati adscribet ; divinam
vero naturam in ipsa humanarum affectionum com-
munione omnis perturbationis affectusque immu-
ἀγνοεῖ τοῦ δένδρου καὶ τῆς ὥρας thv χαρποφορίαν,
τὴν ἡμέραν, καὶ την ὥραν οὐκ οἵδε, τύπτεται, ὃς-
σμεύεται (81), ῥαπίζεται, Ώλους δι᾽ ἑαυτῆς δέχετα:,
αἱμάστσει, νεκρὰ Ὑίνεται, ἑνταφιάζεται, µνήηματι
καινῷ ἑναποτίθεται. Αρα συντίθεται οἰκεῖα καὶ χατὰ
φύσιν εἶναι τῇ προαιωνίᾳ θεότητι ταῦτα, xal μὴ &va-
εραφῆναι, εἰ yh ἐθήλασε, μηδ ἂν ὅλως ἐν τῷ στ
εἶναι, μὴ τῷ διαπνευσθέντι (82). τῆς δυνάµεως, τῆς
τροφῆς µετουσίᾳ παρεµυθῄσατο; Πῶς δὲ καὶ ἀγνοεῖ
ὁ ἔνσαρχος αὐτοῦ Bebe τὴν ἡμέραν xa τὴν ὥραν ἔχεί-
νην; Πῶς δὲ οὐκ ἐπίσταται τὸν τῶν συχῶν χαιρὺν,
ὅτι κατὰ τὸ Πάσχα οὐχ ἂν ἐφευρεθείη (85) τῷ δένδρῳ
καρπὸς εἰς ἐδωδὴν ἐπιτήδειος; Τίς ὁ ἀγνοῶν, ti-
πάτω; Τίς ὁ λυπούμενος; Τίς ὁ àv ἁμηχανίᾳ στενο-
χωρούµενος; Τίς ὁ ἑἐγκαταλελεῖφθαι παρὰ τοῦ Θεοῦ
βοήσας; El µία θεότης Πατρὸς xai Υἱοῦ, xai παρὰ
τίνος fj ἐγχατάλειψις γίνεται, ἣν ἐπὶ τῷ σταυρῷ t£-
εφώνησεν ; El γὰρ τὸ πάσχον ἡ θεότης, μ!ς δὲ εἶναι
θεότητος τῷ Πατρὶ τὸν Υὸν ol εὐσεδοῦντες συντί-
θενται" φησὶ δὲ ὁ πάσχων, ὅτι Θεέ µου, Θεέ µου,
ἵνα τί µε ἐγκατέλιπες; Πῶς µία οὐσία (84) ἡ θεότης
bv τῷ πάθει µερίζεται, καὶ ἡ μὲν καταλείπει, 1 δὲ
καταλείπεται. ἡ μὲν ἓν θανάτῳ γίνεται, dj δὲ iv
ζωῇ (85) διαμένει * fj μὲν νεχροῦται, ἡ δὲ τὸ νεχρω-
θὲν διανίστησιν; "H γὰρ οὐχ ὁμολογήσε: µίαν ἐπὶ
Πατρός τε xal Υἱοῦ τὴν θεότητα, καὶ συνῄγορος
Αρείου διὰ τοῦτο ἀναφανήτεται; Ἡ, εἴπερ 'Apelu µα-
χόµενος, µίαν λέγοι, οὐδὲ ἑαυτῷ πάντως συνθήσεται,
C στῆσαι τὸν ἀναπλασθέντα μῦθον &v ἑαυτῷ μὴ δυνά-
µενος. ᾽Αλλὰ χατ ἀνάγχην τὰς ἐμπαθεῖς ταύτας xol
ταπεινοτέρας φωνάς τε xai διαθέσεις τῷ ἀνθρωπίνῳ
προσµαρτυρῄήσει, ἄτρεπτόν τε χαὶ ἁπαθῃ τοῦ Θεοῦ
τὴν φύσιν, xat &v τῇ χοινωνίᾳ τῶν ἀνθρωπίνων πα-
θηµάτων διαμεμενηχέναι συνθἠσεται. Καὶ τούτων
µάρτυς αὐτὸς à εἰπὼν περὶ αὑτοῦ, ὅτι Δοξάζεται
μὲν ὡς ἄγθρωπος ἐξ ἁδοξίας áva6alvor, Exei δὲ
τὴν δόξαν πρὸ τοῦ κόσμου ὡς Θεὸς προὔπάρχων.
Ἡ γὰρ ἁδοξία πάντως, dj παθητὴ τῆς σαρχὸς φύσις
ἐστί» δόξα δὲ ἄρα αἰώνιος, ἡ ἁπαθής τε χαὶ ἀχῆρα-
τος δύναμις.
nem nullique mutationi obnoxiam perstitisse consentiet. Hujus autem rei testis est vel ipse Apolli-
paris qui de Filio loquens ait : Glorificatur quidem ut homo, ex ignobilitate sursum evectus ; gloriam
vero possidel ante mundi opificium, ut Deus ante omnja exsistens. Nam ignobilitas prorsus est patibilis
natura carnis : zeterna itaque gloria erit iipatibilis potentia, atque immortalis.
XXV. Verum ne quis nos in his que diximus D
calumniari existimet, ipsiusmet Apollinaris verba
referam in quorum sensum modo inquisivimus.
Ethnici enim, inquit, et Judei manifeste infideles
sunt, utpote qui Deum ex muliere genitum vel fando
audire renuunt. Cur nunc de partu loquens, carnem
silentio przeteriit, quamvis quod natum est ex carne
** Marc. xj, 15... *' Matth. xxvii, 40.
(80) Corr. ἔρχεται.
(81) Curr. δεσμεῖται.
(82) Corr. τὸ διαπνευσθέν, et mox. παραμυθού-
µενον. Sed potius legendum videtur εἰ μὴ τὸ δια:
πνευσθέν, ctc,
'Oc δ ἂν μὴ συχοφαντεῖν tv τοῖς εἰρημένοις δο
κοίηµεν, αὐτῶν τῶν κατὰ νοῦν (86) ἡμῖν προεξετα"
σθέντων καὶ τὴν λέξιν ἐκθήσομαι. Ε.ληνες γὰρ (87),
φησὶ, καὶ ᾿]ουδαῖοι προφανῶς ἀπιστοῦσι, ph κατα»
δεχόµεγοι θεὸν ἀκούειν τὸν éx γυγαικὸς τεχθέντα.
Αιὰ cl νῦν Ev τῷ τόχῳ τὴν σάρχα παρεσιώπησε, xal-
τοι τὸ γεγενηµένον ix τῆς σαρχὸς σὰρξ ἣν πάντως,
(83) Ita corr. antea, οὐχ εὑρεθείη.
e Corr. µία οὖσα.
5) Corr. &v τῇ cof.
(86) Corr. χατὰ τὸν νοῦν.
(87) Corr. μὲν γάρ.
ADVERSUS APOLLÍNAREM.
1178
enat που ὁ Κύριος; 'AXX ἐπειδὴ βούλετα, αὖ - A caro omnino sit, ut alicubi Dominus a;t *? Sed
ἣν τεχθεῖσαν σάρχα θεότητα εἶναι, χαὶ χατα-
σαι οὐχ Ev. σαρχὶ πεφηνέναι τὸν θεὸν, λέγει»
Gs) ἔνσαρκον πρὸ αἰώνων ὄντα, μετὰ ταῦτα
ναιχὸς τετέχθαι, χαὶ mob; τὴν τῶν παθηµάτων
^ xai πρὸς τὴν τῆς (88) φύσεως ἀνάγχην ἑλ-
KaX ταῦτα λέγων, οὐ δίδωσιν αὐτῷ οὐδὲ τὸ ἄν-
iy εἶναι ' ἀλλὰ τοῖς μὲν πάθεσιν ὑπάγει ὡς ἄν-
m, τῆς δὲ ἀνθρωπίνης οὗ µεταδίδωσι φύσεως.
&g ἄνθρωπος τὸ μὴ Ex γῆς εἶναι λεγόµενον;
(àp τοῦ ᾿Αδὰμ λέγει ἡ Γραφὴ τὸ ἀνθρώπινον
δαι, xaX πρῶτον ἐχεῖνον διὰ τῆς θξίας δυνάµεως
: φῦναι. Διὰ τοῦτο χαὶ ὁ Λουχᾶς τὸν νομιξζόμενον
ωσὴφ υἱὸν γενεαλογῶν, qnot, Tov Ἀδὰμ, ἑξ-
) χαθ᾽ ἕχαστον τῶν πατέρων τὴν ἀρχὴν τῆς Υε-
quoniam ipsam carnem, qua ex muliere nata est,
divinitatem esse vult ; ac insuper aóstruere intendit
Deum in carne manifestatum non fuisse, idcirco
dicit : Sed Deum carne ante szcula. praeditum,
postea ex muliere genitum fuisse, et ad passionum
experimenta, ezterasque humanz nature necessi-
tates subeundas in mundum venisse. Hxc autem
asserens nec ipsi hominem esse largitur, sed pas-
sionibus quidem subdit, ut hominem, humanam
vero naturam eidem non impertitur. Quonam enim
pacto homo esse poterit, quod e terra non esse
dicitur? Ex Adam enim ait Scriptura humanum
genus ortum habuisse, eumque primum e terra
creatum divina virtute fuisse. Quapropter et Lucas,
€. 'O τοίννν μὴ £x τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων B Christi qui putabatur Josephi filius esse, genealo-
ενος ἄλλο τι πάντως ἐστὶ, xal οὐχ ἄνθρωπος.
ὁ μήτε ἄνθρωπος, τῷ μηδὲν ἔχειν τοῦ ἀνθρω-
Υένους, uh:e θεὸς, τῷ μὴ εἶναι ἀσώματος,
ig ὁ ἕνσαρχος τον λογογράφου θεὸς τί ἂν εἴη,
σαν οἱ τῆς ἁπάτης αὑτοῦ μαθπηταὶ xal Guv-
t* "A.U ἐδέξαντο àv, φησὶν, "EAAnvec, xal
αἴοι, εἶπερ ἄνθρωπον ἔνθεον εἶναι τὸν τε-
'G &Aéroyev, ὥσπερ "HAlay. Καὶ΄τίς τῶν Ἑλ-
) τὰ χατὰ τὸν Ἠλίαν θαύματα ὡς ἀληθήη παρ-
το; ὅτι πῦρ buy; τῷ σχήµατι τυπωθὲν, τὸ μὲν
pato; εἶδος, τὸ δὲ εἰς ἵππων μορφὴν, τὴν ἑναν-
tf] οἰχείᾳ φύσει χινεῖται φορὰν, ἄνωθεν ἐπὶ τὸ
φερόμενον, xat ὅτι µετάρσιος ἐπὶ τοῦ φλογίνου
tog ἠνιοχῶν τὸ πῦρ ὁ Ἠλίας, ἀπαθῆς iv τῇ C
ιδιασώσεται, τοῦ πυρὸς τὸ πῦρ ἕλχοντος, τοῦ ἐν
πποις τὸ iv τῷ ἅρματι; El γὰρ ταῦτά τις δέ-
(χαθ᾽ ὃν δεῖ τρόπον, δι αὐτῶν δὶ τούτων τὸν
! (89) πρὸς «hv τοῦ μυστηρίου παραδοχὴν &va-
ῄσετα: (90), τυπιχἠν τινα προφητείαν περὶ τῆς
ἱυρίου ἑνανθρωπήσεως kv τῷ διηγηµατι βλέπων,
ὧν γεγονόζέων προτυπουµένην. Ὡς γὰρ ἀνωφερὲς
φύσει τὸ πῦρ, θείᾳ δυνάµει πρόσγειον γίνεται,
Ἠλίας περισχεθεὶς τῷ οὐρανίῳ πυρὶ, πάλιν πρὸς
χατὰ φύσιν ἑπανατρέχοντι χίνησιν, καὶ αὐτὸς
παίρεται * οὕτως ἄδλός τις οὐσία (91) καὶ ἀειδὴῆς,
| Ὑψίστου δύναμις, τὴν δουλικὴν μορφὴν τὴν διὰ
Παρθένου ὑπόστασιν διαλαθοῦσα, πρὸς τὸ ἴδιον
ἀνήγαχεν, εἰς «hv θείαν τε xat ἀχήρατον µετα-
giam texens, ait, Qui fuit Adam **, per singulos pa-
tres ordinata serie generationis ejus initiuni repe
tens. Porro qui ex hominum genere non oritur, non
homo, sed aliud quid omnino est. Cuni itaque car-
neus ille nostri scriptoris Deus neque homo sit,
utpote qui nihil humani generis habeat; neque
Deus, cum incorporeus non sit ; quidnam revera sit
dicant ejus erroris discipuli atque defensores. Sed
nobis assentirentur, inquit, Ethnici atque Judai, si
eum, qui natus est, divinum hom nem esse diceremus,
quemadmodum Eliam. Sed quis etinicorum quz de
Elia narrantur miracula ** pro veris habuit, ignem
nempe duplici forma indutum, alium quidem cur-
rus, alium vero equorum specie, e ccelo deorsum
versus delatum, alieno ab ejus natura impetu mo-
veri; et Eliam, ignem aurige instar moderantem,
flamrheo in curru sursum evectum, illzesum in igne
servari, igne ignem trabente, eo scilicet qui equos
exprimebat, illum qui currus speciem repr:esenta-
bat? Si quis enim hzc eo quo decet paco acci-
piat, ex hac utique Eliz historia accommodatam
ad suscipiendum incarnationis inysterium rationem
eliceret, quamdam de Christi incarnatione prophe-
tiam in eadem narratioue, per ea qua Elia; conti-
gerunt, prefiguratam agnoscens. Nam quemadino-
dum ignis, cum suapte natura sursum tendat, divi-
na potestate contrario motu terram versus defertur,
et ipse Elias ccelesti igne, naturalem motum sur-
ειώσασα φύσιν’ ὥστε 6 πρὸς τοῦτο δυσπειθῶς D sum recipiente, cireumfusus, cum illo in altum
, οὐδ' ἂν τῇ xaxà τὸν Ἡλίαν θαυματοποιῖᾳ προσ-
|» ὁ δὲ ἐν ἐχείνῳ προχαταμαθὼν σχιαγραφηθεῖ-
ὃν ἀλήθειαν, οὐδ' ἂν πρὸς αὐτὴν τὴν ἀλήθειαν
εύπως ἔχοι.
tollitur : ita materiz et cujusvis formae expers es-
sentia, Altissimi videlicet virtus, servilem formam,
eam nempe quam ex Virgine habuit substantiam
accipiens, illam ad propriam sibi sublimitatem eve-
in divinam atque immortalem naturam transmutans, ita ut qui hzc non credit, neque etiam
miraculis fidem habiturus sit, qui vero in eodem Elia adumbratam fuisse veritatem antea di-
rit, ipsimet veritati non admodum sit repuguaturus.
τα ἐφ᾽ ἡμᾶς στρέφει τὴν λοιδορίαν, τοὺς μὴ
ιδεχοµένους αὐτοῦ τὸν ἀναπλασθέντα μῦθον, xal
Joan. i, 6. ** Luc. in, 53.
B) Corr. κατὰ ttv t5,
9) Corr. τῶν λόγων.
XXVI. Deinde adversus nos, qui fabulam ab ipso
confictam explodimus, sua convicia convertit ls
** [V Πορ. i1, 9 sqq.
(90) Gorr. ἑνδειχθήσεται.
(91) Corr. οὖσα.
1119
S. GREGORII NYSSENI
1180
verbis : Qui autom fidei specie infideles sunt, Deum Α φησιν * Οἱ δὲ ἐν σχήµατι πίστεως ἄπιστοι τῷ ἐκ
ex muliere genitum, el a Judeis crucifixum, simi-
liter atque ethnici erubescunt ; quare et ipse eos eru-
bescet. Atqui maledictis contra adversarios uti quis
ignorat eorum esse qui quod sibi proposuerunt per-
ficere non possunt? Nos vero tantum dicimus, duo-
bus propositis errorum barathris, ex una quidem
parte. Apollinaris, ex altera vero Arii, aque illos
|edi, qui in alterutrum cadunt ; nisi quod in malo-
rum delectu, minus lzedi videantur, qui in Arianum
errorem dilabuntur. Uterque enim immortalem
Unigeniti naturam ad id quod humilius est depri-
mit: sed Árius quidem incorporez angelorum na-
turze Dominum angelorum zquiparat, et tam. hunc
quam illos per creationem exstitisse, et increata
natura ex aquo minores esse pronuntiat, Hic autem
eo usque insaniam promovet, ut Christum non am-
plioris quam hominem, qui angelis inferior est,
dignitatis esse judicet, ejusque naturam carneam
esse definiat. Quanto autem praestantior est corpo-
ribus ineorporea natura, tanto minus absurda
Apollinaris errore est Arii impietas. Quisnam igitur
est, qui dum Incarnationis ex Virgine mysterium
exponit, fidei specie infidelis apparet? Omnium
autem oculis nostram fidem, ab Apollinare derisam,
ejusqve opinamenta subjiciam. Nos enim dicimus
Deum cum sua substantia materiz expers, invisi-
bilis, et incorporeus exsistat, benigna quadam erga
homines dispensatione, vergente ad consummatio-
nem seculo, malitia jam ad summum provecta, (C
tunc ad peccatum delendum cum bumana tempera-
tum fuisse natura, quemadmodum si quis solem in
tenebrosam speluncam induceret et luminis prz-
sentia tenebras dissiparet. Nostras.enim sordes in
semetipso assumens, earum spurcitiis non inqui-
natur; sed in se ipso sordes purificat, Lux enim,
inquit, in tenebris luzil, et tenebre eam non compre-
henderunt *. 1d. quod et in. medendi arte accidit ;
siquidem curatione morbo adhibita, :gritudo eva-
nescit, non in medicam artem transfertur. lc
nostra sententia est. At iste carneum ab initio
, Deum esse ait, atque ita corpus visibile et palpa-
bile, quod in ultimis diebus ex muliere genitum est
et paulatim factis humano alimento accessionibus
crevit, non aliud esse putat quam illud quod ante
creata cuncta exsistebat, quod hominem ceterasque
res tam visibiles quam invisibiles condidit, quod
el defatigationem sentit et in animi tristitia mortis
experimentum capit. Nescio autem quomodo sapiens
iéte, cum calum, terra cunctaque alia admiranda
in rerum creatione condita sunt, niliil laboris eo-
rum factorem subiisse testetur, cum autem e Judaea
,
7?! Joan. , D.
(92) Qua semicirculis includuntur corr. add.
(95) Corr. xa0* ἑχάτερον,
95) Corr. οὗτοσί.
9) Gorr. ὅπως ἑρμηνεύων.
96) Corr. ὁ θεός, i
$7) Corr. πρὸς τό.
γυναικὸς τεχθέγτι Θθεᾷ, xal σταυρωθέντι zpic
Ἰουδαίωγ, ὁμοίως ἐκείνοις ἐπαισχύνονται ( [92] διὸ
καὶ αὐτὸς ἐπαισχυγθήσεται αὐτούς). Τὸ μὲν οὖν
ἀραῖς κατὰ τῶν ὑπεναντίων χρῆσθαι, τίς οὐκ οἶδεν
ὅτι τῶν ἀτονούντων ἐστὶ περὶ ἃ σπουδάζουσιν ἴδιον;
Ἡμεῖς δὲ τοσοῦτόν Φαμεν, ὅτι δύο προχειµένων βα-
* ράθρων, ἔνθεν μὲν τοῦ κατὰ τὸν ᾽Απολινάριον, ἑτέ-
ρωθεν δὲ τοῦ κατὰ τὸν "Αρειον πτώματος, ἴσον μὲν
xa0' ἕτερον (95) τοῖς χαταπίπτουσίν ἐστι τὸ σύν-
"ptg. pa * πλὴν Ev xaxov ἐχλογῇ, κουφότερον δοχεῖ τὸ
κατὰ τὸν ΄Αρειον χλάσµα. ᾽Αμϕότεροι μὲν γὰρ πρὺς
τὸ ταπεινότερον τὴν ἀχήρατον τοῦ Μονογενοὺς qsty
καθέλχουσιν ’ -ἀλλ᾽ ὁ μὲν ρειος τῇ ἀσωμάτῳ τῶν
ἀγγέλων φύσει προσοιχειοῖ τὸν τῶν ἀγγέλων Δε.
σπότην , χατὰ τὸ ἴσον ἑλαττοῦσθαι τῆς τοῦ ἀχτίστοωυ
φύσεως, χαὶ τοῦτον χἀχείνους διὰ κτίσεως εἶναι
ἀποφηνάμενος. Οὗτος (94) δὲ τοσοῦτον ἐπιτείνει τὲν
ἀτοπίαν, ὥστε καὶ ἀνθρώπῳ τῷ map" ἀγγέλους ἔλατ-
τουµένῳ Χρίνειν ὁμότιμον, xat σαρχώδη εἶναι τὴν
φύσιν αὐτοῦ διορίζεσθαι. "Oct δὲ κχρεΐττων τῶν
σωμάτων ἡ ἀσώματος quate, τοσοῦτον ἡ κατὰ "Αρειον
ἀσέθεια τῆς ᾽Απολιναρίου πλάνης αἱρετωτέρα. Τίς
οὖν ἐν σχήµατι πίστεως ἄπιστος, ἑρμηνεύων (95) τὸ
ἐχ τῆς Παρθένου µυστήριον; Προθήσω γὰρ τῷ κοινῷ
τήν τε χωμῳδουμένην ἡμῶν παρὰ τοῦ λογογράφο
πίστιν, xal τὴν ἐχείνου ὑπόληψιν. Ἡμεῖς γάρ φαµεν,
ὅτι ἄθλός τε χαὶ ἀειδῆς xal ἀσώματος xaz' οὐσίαν
θεὸς (96) àv, οἰχονομίᾳ τινὶ φιλανθρώπῳ πρὸς τῷ
τέλει τῆς τοῦ παντὸς συμπληρώσεως, Ίδη τῆς χαχίας
εἰς τὸ (97) ἀκρότατον αὐξηθείσης, τότε ἐπὶ καθαιρί-
σει τῆς ἁμαρτίας, τῇ ἀνθρωπίνῃ χαταχιρνᾶται φύσει,
οἷόν τις ἥλιος ἐν γνοφώδει (98) σπηλαίῳ εἰσοιχιζόμε-
vog, καὶ διὰ τοῦ φωτὸς ἐξαφανίζων τῇ παρουσία sb
σχότος. Τὸν γὰρ ἡμέτερον ῥύπον εἰς ἑαυτὸν ἆναλα-
θὼν, οὐχ αὐτὸς ἐμμολύνεται τῷ µιάσµατι ' ἁλλ ἓν
ἑαυτῷ καθαρίζει τὸν ῥύπον Τὸ γὰρ φῶς, gnat, ἐν
τῇ σχοτίᾳ Elapyrev, Ἡ δὲ σχοτία αὐτὸ οὐ κατ-.
ἐαθεν. Ὥσπερ xaX ἐπὶ τῆς ἱατρείας γίνεται. Ἐκ-
αχθείσης Y&p τῷ νοσήµατι τῆς ἰάσεως, εἰς ἀφανισμὺν
μεταχωρεῖ τὸ ἀῤῥώστημα, οὐκ εἰς τὴν ἰατριχὴν τὲ-
χνην ἀντιμεθίσταται. Οὗτος ὁ ἡμέτερος λόγος. Ὁ δέ
φησιν, ἔνσαρχον εἶναι τὸ χαταρχὰς (99, τὸν θεὸν, χαὶ
οὕτως ἐπ᾽ ἑσχάτων ἡμερῶν τὸ τεχθὲν ἐχεῖνο «b ὁρατὸν
xa φηλαφητὸν σῶμα, τὸ διὰ τῆς ἀνθρωπίνης τροφῖς ^
ταῖς κατ ὀλίγον προσθήχαις αὐξανόμενον, ἐχεῖνν
εἶναι ὃ πρὸ τῶν ὄντων ἁπάντων ἣν, ὃ xaX τοὺς ἀν-᾽
θρώπους ἑποίησε, xal πᾶσαν κτίσιν ὁρατήν τε xal
ἀόρατον, ὃ χαὶ τοῦ χόπου αἰσθάνεται xat ἓν ἁδημονίᾳ
θανάτου δέχεται πεῖραν. Οὐκ οἶδα πῶς ὁ σοφὸς, ὅτε
μὲν ol. obpavot, xaX ἡ γη, xal πάντα τὰ ἓν τῇ χτίσει
συνίστατο θαύματα, χόπον οὐδένα προσμαρτυρῶν τῷ
(98) In Vat. ced. erat οἷόν τις Άλιον γνοφώδε,
Corr. autem emendavit ἥλιος ἐν λα et in mar-
gine eadem veteri manu scribilur yo. xal λύχνες,
ut sensus sit, tam fog quam λύχνος eo in loto
legi posse.
(99) Corr. εἶναί τεχαταρχἀς.
ADVERSUS APOLLINAREM.
Wu, ἵνα δὲ διέλθῃ ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας ἐπὶ τὴν A in Galileam ivit, ipsum in labore fuisse dicat ; et
lgv, ἓν χόπῳ αὐτὸν γεγενῆσθαι λέγων * xat τοῖς
σραηλίταις στρέἐφειν τὴν πέτραν εἰς λίµνας
, αὐτὸν δὲ πιεῖν αἶτεῖν παρὰ γυναιχὸς Xapa-
£* xai iv τεσσαράκοντα ἔτεσι μὴ χάµνειν,
εις µυριάσι τὴν οὑρανίαν τροφὴν ἐπιχέοντα,
δὲ πρὸς τὴν συχῆν δραμεῖν ἐλπίδι βρώσεως,
| οὔσης. Τοιαύτης οὕσης παρ) ἑχατέροις τῆς
γματος ὑπολήφεως, ὁ συνετὸς ἀχροατὴς ἐφ᾽
χρινέτω vl; ὁ σχἡµατι πἰστεως ἄπιακος.
& φησι λέγειν ἡμᾶς ὅτι ὁ σταυρωθεὶς οὐδὲν εἶχε
Ev τῇ ἑαυτοῦ φύσει, οὐδὲ αὐτὸ tb χυριώτατον,
πνεῦμα. Πρὸς δὲ τὴν το,αύτην συχοφαντίαν
ρος 1j ἐχ τῆς ἀρνῄσεώς ἐστιν ἀπολοχία. El γὰρ
lsraelitis quidem petram in stagna aquarum con-
vertisse, eumdem vero a Samaritana muliere aque
potum postulasse; et qui per quadraginta annos
celestem cibum tot tantisque Judzorum myriadi-
bus profundens, non defatigatus fuit, illum ipsum
spe cibi, qui non aderat, ad ficum cucurrisse. Ile
cum sit utriusque partis circa fidem sententia,
prudens cordatusque auditor secum ipse judicet
uter fidei specie sit infidelis.
XXVII. Sed nos affirmare ait eum qui crucifixus
fuit in sua ipsius natura nil divinum babujsse,
nec illud ipsum quod potissimum est, nempe spi-
ritum, Sed adversus hanc calumniam petia ex
Όὕμα vouv ὁ Απολινάριος οἵεται, οὐδεὶς τῶν B negatione defensio in promptu est. Si enim Apol-
ανῶν λέγει (ὃν ἀναχραθέντα τῷ θεῷ ἄνθρωπον
εἶναι, ἀλλ) ὅλον προσφυΏναι τῇ θείᾳ δυνάμει.
οὖν ἂν ἐθέλῃ τις τὰ µέρη τοῦ ἀνθρώπου προσ-
ειν ὀνόμασι, εἴτε νοῦν, εἴτε πνεῦμα, εἴτε xap-
έγεται γὰρ παρὰ τῆς ἹΓραφῆς ἐπὶ τοῦ ἠγεμο-
& τρία’ τὸ, Καρδίαν καθαρὰν κτίσον ἐν ἐμοὶ,
* xat, Ὁ ν»οήµμων κυδέργησιν χτήσεται * xal,
* olós τὰ τοῦ ἀνθρώπου, εἰ μὴ τὸ πνεῦμα, τὸ
ᾧ. Οὔτε οὖν ἄπνους (1), οὔτε ἄνους, οὔτε ἀχάρ-
4| ἐπισχιάσει τῆς τοῦ Ὑψίστου δυνάµεως,
ἐπελεύσει του ἁγίου Πνεύματος. Οὐχοῦν οὗ
ἡμᾶς ἂν βλέποι ἡ λοιδορία, ὡς νὸν ἄνθρωπον
| οὐχ ἔχοντα iv ἑαυτῷ τὸ πνεῦμα, 6 ἐστιν ὁ
ϱεγενῆσθαι λέγοντας * ἀλλά πρὸς αὐτὸν ἐχεῖνον
$ λοιδορίας ἑἐργάτην, tbv τοῖς ἰδίοις ὀνείδεσιν C
άλλοντα. 'O γὰρ πνεῦμα τὸν νοῦν ὀνομάζων,
:tv δὲ νοῦν τὸν χατὰ Χριστὸν ἄνθρωπον λέγων,
; ἁστιν. ὁ μὴ ἔχειν πνεῦμα χατασκευάζων τὸν
M. -Αλλὰ τί τὸ ἐπαγόμενον ἔγχλημα; Φησὶν
: ἁδιχεῖν ἡμᾶς τοῦτο λέγοντας, ὅτι ὑπὲρ τὴν
(3) φύσιν ὁ ἄνθρωπος ἔσχε τι μεῖζον ἕτερον,
| αὐτῷ (4) κατοιχοῦσαν θεότητα. El δὲ τοῦτο
λήμασι τίθεται, οὗ φεύγομεν τὴν χατη]Ἱορίἰαν,
ροστόλῳ συνεχκθαλλόμενοι. Παρ) αὐτοῦ γὰρ τὸ
»» (5) µαθόντες, πιστεύομεν ὅτι θεοῦ μορφὴ
b νουύµενον ( [0] ὑπάρχων, ἓν δούλου μορφῇ
b φαινόμενον) γίνεται. Εἰ δὲ προτιµοτέρα ἡ θεία
τοῦ δουλικοῦ προσώπου, οὐχ ὁμότιμον πάντως
υπτῷ τὸ φαινόμενον. Οὐχοῦν τὸ χατὰ σάρχα
κενον, xaX τοῖς ἀνθρώποις συναναστρεφόµενον,
«ἐν ἑαυτῷ ἑαυτοῦ τιμιώτερον, ὅπερ ὁ λογογρά-
(Χλημα ποιεῖται κατὰ τῆς πἰστεως. ᾽Αλλὰ xal
ὑτῷ φησιν ὁ Απόστολος χατοικεῖν πᾶν τὸ
aia. τῆς θεότητος σωματικῶς * ὁ δὲ ἐν αὐτῷ
| οὐ τὸ ἔμιαυ τοῦ δηλουµένου ἐσήμανεν, ἀλλ'
) ὑποχείμενον τῇ σηµασίᾳ συμπεριέλαθεν. El
θρώπινον copa, tv ᾧ κατῴχησεν dj θεότης,
δὲ οὐχ ἄφυχον * ἴδιον δὲ τῆς ἀνθρωπίνης duy
sal. 1, 19. '"* Prov. 1, 5. ἵν I Cor. ut, 14.
|t corr., male in textu Vat. cod. ἁπληὺς.
Corr. xaX τῇ.
Corr. τὴν ἑαυτοῦ.
Corr. £v ἀνθρώπῳ.
linaris spiritum mentem esse putat, nullus Chri-
stianorum dicit hominem Deo coutemperatum, media
sui parte hominem esse, sed integrum hominem
adjunctum fnisse divine virtuti. Quibuscunqtue
igitur quis hominis partes nominibus appellare
voluerit, sive mentem, sive spiritum, sive cor; hzc
enim tria de principali hominis parte dicuntur ;
nempe, Cor mundum crea in me, Deus **, et, Intel-
ligens gubernacula possidebit '?, et, Nemo scit quam
sunt hominis, nisi spiritus qui in. ipso est "*; certe
quidem, nec sine spirilu, nec sine mente, nec sine
corde per obumbrationem virtutis Altissimi et su-
perventum Spiritus sancti Christum fuisse dicimus.
Ad nos itaque convicium non respicit, ac si homi-
nem illum spiritu, hoc est mente, destitutum fuissc
diceremus ; sed ad illum ipsum convicii auctorem,
qui injuriis quibus ipse merito afficiendus esset
nos impetit. Qui enim mentem spiritum vocans,
mentem non habere Christum hominem dicit, ille
ipse Dominum mon habere spiritum adstruit. Sed
quale nobis preterea intendit crimen ? Ait ille ini-
que agere nos, qui boc dicamus; nempe quod
prater suam ipsius naturam homo ille aliud quid-
dam majus habvit, habitantem scilicet in ipso divi-
nitatem. Si autem hoc nobis crimini datur, accusa- :
tionem non refugimus, una cum Apostolo rejecti.
Ah iilo enim talia edocti credimus Christum, cum
Dei forma secundum id quod mente percipitur
esset, in servi forma secundum id quod exterius
apparebat factum fuisse. Quod si divina forma ex-
cellentior est servili persona, profecto quod extce-
rius apparebat nequaquam qualis erat dignitatis
cum eo quod intus latebat. Quod igitur secundum
carnem conspiciebatur, εἰ cum hominibus conver-
sabatur, in seipso aliquid semetipso prestantits
habuit, quod tamen scriptor noster crimen adversus
fidem esse fiugit. Atqui etiam ἐπ ipso ait Aposto-
lus?* inhabitare omnem plenitudinem divinitatis
75 (01088. 1, 9.
(?) lta corr., male antea τῷ τοιούτῳ.
(0) Quz semicirculis includuntur addita sunt a
correctore.
4185
S. GtEGORII NYSSENI
118
corporaliter. Qul autem in ipso dicit, non dimidium, A τὸ νοερόν ἐστι µέρος. Ei yàp 1^Ut0 χωρισθείη, χαθὼς
sed integrum subjectuni significatione complectitur.
Si igitur humanum corpus est, in quo divini'as
habitavit, corpus autem non est inanimum ; ac pra-
terea humanz tantum anime proprium est habere
partem | intelligentem et rationalem ; si enim hzc
ab homine sejungatur, quemadmodum szpe dixi-
mus, quod remanet brutorum est: ergo non nos
egregius iste, sed Apostolum potius maledictis in-
cessiL; imo vero Joannem ipsum clare dicentem,
Verbum caro factum est, et habitavit in nobis '*,
Non enim in aliqua nostri parte dixit sed omnia"
pariter qua in humana intelliguntur natura plurali
voce significavit; et Verbum quidem prius a carne
separavit, deinde vero eidem univit. Nam Verbum
in semetipso erat, et apud Deum erat, et quod B
Dcus erat, hoc οἱ Verbum erat, nam et hoc Deus
πολλάχις εἱρήχαμεν, χτηνῶδές ἐστι τὸ λεγόµενον (T).
"Ap' οὐχ ἡμῶν ὁ γεννάδας, ἀλλὰ τοῦ '᾿Αποστόλου ταῖς
λοιδορίαις χαθάπτεται ' μᾶλλον δὲ xal τῆς μεγάλης
τοῦ Ἰωάννου φωνῆς, f φησιν, ὅτι 'O Λόγος σὰρξ
ἐγένετο͵ καὶ ἑσκήνωσεν ἐν ἡμῖν. 02 γὰρ ἓν µέρα
ἡμῶν, ἀλλὰ πάντα τὰ Ev τῇ φύσει νοούµενα τῇ πλη-
θυντιχῇ φωνῆ συνεσήµανε (8), xat τὸν Λόγον τῆς
σαρχὸς πρότερον μὲν προδιέστειλεν, εἶθ᾽ οὕτως εἰς
ἕνωσιν Ίγαγεν. "Hv γὰρ ἐφ᾽ ἑαυτοῦ ὁ Λόγος, xal πρὸς
τὸν θεὸν ἦν. Καὶ ὅπερ ὁ (9) θεὸς ἣν, ([10] τοῦτο xa: ὁ
Λόγος $v): θεὺς γὰρ χαὶ οὗτος ἦν. ᾽Αλλ' ὅτε εἰς τὰ
ἴδια ὖλθε, χαὶ ἓν τῇ σχοτίᾳ ἔλαμφε, τότε ὁ Λόγκ
σὰρξ ἐγένετο, τῇ ἑαυτοῦ δυνάµει Ev τη Παρθένω
σὰρξ Ὑενόμενος. Οὐκοῦν φειδέσθω τῆς χαθ᾽ ἡμᾶς
λοιδορίας, ὡς ἂν μὴ συμπεριλάδοι τοὺς ἁγίους δ:ὰ τὴ;
Όδρεως.
erat. Sed quando in propria venit, et in tenebris luxit, tunc Verbum caro factum est, propria vir.
tute in Virginis utero caro factum. Cesset itaque noLis conviciari, ne sanctos eisdem contumeliis
involvat.
XXVIII. Porro pretermisfis iis quz hic ab Apol-
linari interjecta sunt, quibus [Incarnationis myste-
rium inficias ire illos censet qui eadem ac ipse non
sentiunt, unam tantum earum rerum quas in accu-
sationis aestu ad conflandum nobis calumniam pro-
fert commemorabo. Ait enim, Nos nisi ejus dicta
approbemus, necesse esse ul dicamus Christum nec
ante lerrenam suam nalivitatem, nec. ante omnem
creaturam fuisse, neque etiam ejusdem ac Deum gene-
ris esse . Atqui Christum antequam in terra nasce-
relur jam fuisse fatemur, si modo ejus carnem
terrestris nature atque constitutionis esse non
dubitatur ; ejusdem autem eum generis ac Deum
esse, absit ut dicamus : nemo Christianorum adeo
nu:nilia et a divina majestate aliena verba conlin-
Xerit, ut qui revera Deus est, ejusdem cum Deo
generis, seu cognatum Deo, et non verum Deum
esse predicet. Nec Eunomius ipse ab hac tua de
Domino voce usurpanda abhorreret: nam et ille
veram in Christo divinitatem negans, cognatum eo
modo ipsum Deo esse diceret, quemadmodum 17
concorporales et comparticipes Chrisli (lunt, qui
ejus tidem amplectuntur ; non quod illud idem sint,
quod Dominus est, sed quod illi communicent, et
unum idemque cum eo cujus participes sunt nomen
obtineant : ita ut. dum nobis crimini vertit quod
ea non dicamus qua apud omnes verz fidei culto-
res in confesso sunt, eo ipso sententiam nostram
piam esse nullique reprehensioni obnoxiam confir-
mat. Deinde ut carnem esse divinitatem probet,
bzc etiam superius dictis addit: Quis enim, inquit,
Το joan. !?, 14. 7 Ephes. 1,6.
(7) Lege, Aevrópevoy.
(8) Corr. συνεσήμῃνε.
(9 ) Corr. art. add.
(10) Qua semicirculis includuntur corr. mauu
sunt addita.
(44) Corr. γενέσεως.
(12) Corr. τοιαύτης οὐ φείσαιτο.
Τὰ δὲ διὰ µέσου παρεὶς, δι ὧν ἀρνήσασθαι τὰ κατὰ
τὸ µυστήριον οἴεται τοὺς μὴ τὰ αὑτὰ φρονοῦντας
αὐτῷ, ἑνὸς τῶν ἐν τῇ χαταφορᾷ πρὸς διαθολἠν ἐμι-
τέραν εἰρημένων ἐπιμνησθήσομαι. nox yàp, 'Hpar,
εἰ μὴ éxeivo «ἰέγομεν, μήτε προθπάρχειν τῆς ἐν ri
γεννήσεως, µήτε πρὸ πάντων εἶναι «2έγειν, uic
σύμφυ.ουν εἶναι θεοῦ. ᾽Α)λὰ τὸ μὲν προὺτάρχα
αὐτὸν τῆς Υηῖνης αὐτοῦ γεννήσεως (11) ὁμολογοῦμο,
εἴπερ ἐχ τῆς Υπῖνης συστάσεως ἡ σὰρξ εἶναι οὗχ ie
φιδάλλεται * τὸ δὲ σύμφυλον εἶναι θεοῦ, ἄπαγε, pr .
δεὶς οὕτως ἐν Χριστιανοῖς ταπεινά τε χαὶ ἔχφυλα cic ᾿
θείας µεγαλοπρεπείας ὀνοματοποιῆσεις ῥήματα, onu
τὸν ὄντως ὄντα θεὸν, σύμφυλον θεοῦ, xal μὴ ἀλχν
νὸν ἀναχηρύσσειν θ:όν. 0ὐδ' ἂν ὁ Εὐνόμιος τῆς τα-
αύτης σου Φείσαιτο (12) ἐπὶ Κυρίου φωνῆς. Em
γὰρ ἂν καὶ ἐχεῖνος μὴ παραδεχόµενος αὐτοῦ τὸ dig
θινὸν τῆς θεότητος, τὸ σύμφυλον αὐτὸν εἶναι Gus.
καθὸ xal σύσσωμοι τοῦ Χριστοῦ καὶ συμµέτοχαο
τὴν εἰς αὐτὸν πἰστιν παραδεξάµενοι, γίνονται elt
ἐχεῖνο ὄντες, ὅπερ ἑστὶ Κύριος (42), ἀλλ᾽ ἐχείνο
µετέχοντες, xal τῷ μετεχομένῳ συνονομαζόμοι”
ὥστε ὁ ταῦτα αἰτιώμενος μὴ λέγειν ἡμᾶς, ὅσα καὶ
τῶν εὐσεθούντων ὁμολογεῖται, τὸ εὐσεδές τε wÀ
p ἄν επίληπτον τῷ καθ᾽ ἡμᾶς λόγῳ προσεµαρτύρηακ '
Εἶτα εἰς κατασχευὴν τοῦ εἶναι τὴν σάρχα θεότχα,
καὶ ταῦτα τοῖς εἰρημένοις προατίθησι. Tíc γὰρ, qut
ὁ ἅγιος ἐκ γενγητῆς; ὥσπερ obx ἀνεγνωκὰς vi
χατὰ τὸν Ἱερεμίαν γραφὴν, περὶ οὗ φησιν, ὅτι Πρὶ
ἐμὲ (14) π]ᾶσαί σε ἐκ κοιλίας (15) ἡγίακά σε. &
γὰρ µόνον ἐκ γεννητῆς, ἀλλὰ xal πρὸ γενέσεως lx
vog παρὰ τῆς Γραφῆς μαρτυρεῖται ἅγιος. "AX s
(15) Corr. ὁ Κύριος.
(14) Corr. πρὶν f| ἐμέ.
(15) 1n Vat. cod. male interpungitur post weit
illa £x κοιλίας. Vide tamen an lectio quam iiS
codex hic exhibet antiqua sit, an potius librarene
oscitantía omissa sint alia quasdam verba, qse?
Vulg. cdit. et apud LXX interpr. leguntur.
ADVERSUS APOLLINAREM.
1186
$ Υαστρὶ τῇ µητρῴᾳ σκιρτῄσας, 6 τοῦ ἆσπα- A sanctus a nativitate ? Perinde ac si, quod apud Jere-
τῆς μητρὸς τοῦ Κυρίου τὴν φωνὴν ἓν ἀγαλλιάσει
ινος, xat αὑτὸς ἂν εἴη Ex γεννητῆς ἅγιος, χαθὼς
ἀ]γέλου περὶ αὐτοῦ μηνύει φωνὴ, λέγουσα"
Ψεύματος ἁγίου π.Ἰησθήσεται ἔτι ἐκ κοιλίας
Ic. "AX ἐπάγει xal τοῦτο τοῖς εἰρημένοις * Τίς
xtoc σοφός; Ἡμεῖς δὲ τὴν Ex τοῦ θεοῦ σοφίαν,
στὶν ὁ Χριστὸς, οὐχὶ διδαχτὴν, ἀλλὰ διδαχτικὴν
papev* τὴν δὲ ἑνωθεῖσαν τῇ Oca σοφίᾳ τῆς
ς ἡμῶν polpav, Ex μετοχῆς δέξασθαι τὸ ἀγαθὸν
Φφίας οὐχ ἀμφιδάλλομεν, πειθόµενοι τῷ Εὐαγ-
οὑτωσὶ διεξιόντι, ὅτι "Incove δὲ προέκοπτεν
p, καὶ cogía, καὶ χἀριτι. Ὥσπερ ἓν τῷ σώ-
κατ ὀλίγον προσθήκη, τροφῆς (16) σὐνεργίᾳα πρὸς
ειον τῆς φύσεως πρόεισιν, οὕτως xal ἓν τῇ φυχῆ
miam scriptum est, ignoraret, de quo dicit Doni-
nus, Priusquam te formarem, ez utero sanctificavi
te**. Non modo enim a nativitate, sed et ante
nativitatem | illum sanctitate preditum — fuissc
Scripture testimonio comprobatur. Quin et infans
ille qui in matris utero exsultavit, qui salutationem
matris Domini cum lztitia suscepit 7, ipse quoque
a nativitate sanctus exstitit, quemadmodum angeli-
cus sermo de ipso declarat his verbis : Et Spiritu
sancto replebitur adhuc ex utero matris suo **.
Sed et illud dictis modo relatis subjungit: Quis
sapiens, nisi doctus [uerit ? At nos Dei sapientiam,
que Christus est, non ab alio quopiam edoctam
fuisse, sed alios docendi potestate praeditam esse
τὸ τέλειον τῆς σοφίας mpóobo; 5: ἀσχήσεως B dicimus; eam vero carnis nostrae portionem, quie
ετιοῦσι προστίθεται. Τίς, qrolv, ἐν ἐξιουσίᾳ τὰ
Mov ἑργαζόμενος; Πῶς κατασμιχρύνει τοῖς
εοῖς ἐπιχειρήμασι τὴν ἄφραστον «50 Κυρίου
ειότητα ; Τὸ γὰρ ἐν ἐξουσίᾷ τὰ τοῦ θεοῦ ποιεῖν
ρώπων ἑστὶ ἠξιωμένων (17) θείας δυνάµεως,
v6 Ἠλίας κατ) ἐξουσίαν ἀνιείς τε xal ἀἁποχλείων
Ινθρώποις τὸν ὕμθρον, πῦρ ἐπάγων τοῖς ὑπ.
οις, Ὑεωργῶν Ev τῷ xepápup τὸ ἄλευρον, xal
! ποιῶν y τῷ χαμφάχῃ (18)- τὸ ἔλαιον, xal διὰ
υσήµατος τῷ ἀφύχῳ ζωὴν χαριζόµενος, xal
λα περὶ αὐτοῦ ὁ λόγος κατέχει, Ὥστε οὐδὲν
ἔνθρωπον, τὸ ἐν Σξουσίᾳ τοῦ Θεοῦ ποιεῖν τι τῶν
"Uv ix θείας δυνάµεως ' ἀλλὰ τὸ αὐτὸν εἶναι
εερέχουσαν δύναμιν. Ὅπερ δὴ χαὶ παρ) ἡμῶν
ιρὰ πάντων τῶν v ἀληθείᾳ δεξαµένων τὸν λόγον
τενται.
divina *'Sapienti€ unita est, sapienti: bonum per
participationem suscepisse non dubitamus, Evan-
gelii auctoritate freti, hiec de Jesu narrantis, Jesus
aulem proficiebal elale, et. sapientia et. gratia **.
Nam veluti in nostro corpore paulatim factum in-
crementum cibi opera ad nature perfectionem pro-
cedit, ita et in anima exercitatione fit ut qui sa-
pientie studio tenentur, ad apicem ejus fastigium-
que progrediantur. Quis, inquit, ex potestate, que
Dei sunt operatur ? Quomodo puerilibus argumentis
ineffabilem Domini magnitudinem deprimit? Nam
ex potestate quz» Dei sunt facere, eorum quoque
hominum est qui divina virtute digni babiti sunt,
cujusmodi erat Elias, qui pro arbitrio cadere ho-
minibus atque cessare fecit pluviam, qui ignem
iinmisit in hostes, et in vase fictili farinam mira
latione multiplicavit, qui -scatere fecit oleum in lecytho et affltu vitam mortuo largitus est, et
uot alia de ipso in sacris paginis narrantur **. Quamobrem nihil supra hominem, si quis Dei po-
» praeditus, aliquod miraculum ex divina virtute operetur; sed illud vere supra hominem, ut
Wit ipsamet prima czterisque aliis superior potestas. Quod quidem cum a nobis tum ab aliis
ν.δ, qui in veritate verbum Dei suscipiunt, de Christo Domino creditur.
' δὲ ἁδιανοήτως αὐτοῦ προστεθεῖσαν τοῖς elpn-
:διαίρισιν, ὡς οὗ πρέπον ἡμῖν ὃν τὸ χατὰ σπου-
Ιλέγχειν, ταῖς ἑννοίαις τῶν ἑλιστηµόνων παρ-
ν. Τί γὰρ βούλεται αὐτῷ τὸ, Διαιρῶν μὲν τὴν
ειαν xatà cápxa, ἐξισῶν δὲ κατὰ πνεῦμα.
ἐπήγαγε τῇ Εὐαγγελιχῇ φωνῇ τῇ λεγούσῃ, ὅτι
XXIX. Porro cum obscuram et incomprehensi-
bilem quam adjungit distinctionem minime deceat
nos accuratius confutare, illam doctorum judicio
examinandam relinquemus Quid enim sibi vult
ilud, Distinguens quidem operationem secundum
carnem ; excquans vero secundum. spiritum ? Quod
εήρ µου ἕως ἄρει ἑργάζεται, κἀγὼ ἑργάζο- D dietum bisce Evangelii verbis subjunzit, Pater
A τις ἔχει δύναμιν πρὸς τὴν τῶν ἀνοήτων συν-
tV, ἀυνιστάαθω τῷ λόγῳ χαὶ λεγέτω, τί νοῶν
t τοῖς εἰρημένοις πάλιν τὸ ὅμοιον, οὑτωσὶ xa
ἔξιν (19) Eyov- Ὅπερ ἔχει, φᾳσὶ, τὴν ἐν δυγά-
x ἱσότητα, xal τὴν κατὰ σάρκα τῆς
είας διαίρεσι», καθ' fiv, φησὶν, οὐ πάντας
olncsv, à Alá τινας, οὓς ἠθέλησεν». Ἡμεῖς
10) τὴν ἁπλην τε xai ἁχατάσχενον ἐξειληφότες
{ας Γραφῆς διάνοιαν, οὕτως περὶ τῶν εἱἰρημέ-
er. 1, 5. 5 ibid. 15.
19 Luc. 1, 4t.
n. v, 17.
} Corr. τῇ τῆς τροφῃς.
) Corr. d. t£cop. vt.
) Ha corr. ; autea, χαμψάχει. Sacer tamen
! Luc.
meus wsque modo operatur, et ego operor 3». Si
quis stultorum cogitatis patrocinium prabere po-
tis est, huic astipuletur sermoni el dicat quo
sensu allatis modo dictis similia iterum addat.
* qua ad verbum ita se habent, Qui quidem, inquit,
in potestate rursus aequalitatem. obtinet, εἰ distin-
ctionem operationis secundum carnem, qua, inquit,
nom omnes vicificavit, sed nonnullos, quos voluit.
Nos enim simplicem et obvium ex divina Scriptura
u, 59. ** III Reg. xvii, 11, sqq. ; IV Reg. 1, 10 sqq.
textus habet, χαφάχη.
(19) Videtur hic legendum, χατὰ τὴν λέξιν.
(20) Ita corr. ; prius crat, οἶμαι γάρ.
» 1137
S. GREGOIUI NYSSENI
LL |
sensum desumentes, ita de ejus dictis statuimus, A vov y:vooxopey (21) ὅτ' ἂν τοῦ Κυρίου Ῥιεξιόντος
ut cum Dominum in hzc verba loquentem audi-
mus **, Pater suscitat mortuos et vivificat, el Filius,
quos vult vivificat, lec non ita accipiamus, ac si
aliqui a vivificante voluntate rejiciantur, sed quo-
niam omnia quz Patris sunt, Filii quoque esse
accepimus et credimus, ideo et Patris voluntatem,
tanquam illorum omnium unum, in Filio conspi-
cimus. Si igitur in Filio Patris voluntas est,
Pater autem, quemadmodum ait Apostolus **, Om-
nes vult salvos fieri, et ad agnitionem veritatis ve-
nire; profecto qui euncta Patris possidet totumque
in se ipso Patrem habet, omnino una cum czteris
Patris sui bonis, in seipso salvandi etiam volun-
tatem habet. Si itaque hac perfecta voluntate non
caret, manifestum prorsus est, eos onmes quos B
Pater vivificari vult, ipsum quoque vivificare et
benefica in homines voluntate Patre inferiorem
non esse, ut Apollinaris censet, dum ait, non
omnes, sed aliquos tantum salvari voluisse. Ne-
que enim divina voluntas in causa est, cur alii
salventur, alii vero pereant, alioquin ad illam vo-
luntatem, tanquam ad causam, lorum perditio
referenda esset ; sed ex libera voluntate sus-
eipienttum verbum Dei, alios salvari, alios per-
ire contingit. At iste argumentationibus suis hzec
insuper addit, JVemo pro arbitrio suo mortuus est,
aut resurrexit. ldque ubi dixit, illud Evangelii
statim profert, Nemo tollit aninam meam a me;
potestatem habeo ponendi eam, et potestatem habeo
serum sumendi eam **. Eequam animam, rationa-
lemne, an irrationalem hic intelligere debeamus,
ex bis quzsierim qui animam mentis expertem Deo
copulant. Si ratione carentem dicant, in Christo
jumentum dicent esse, non hominem ; sin rationa-
lem, quid aliud putant esse rationem quam mentia
agitationem, seu cogitationem ? Nam ratio non
est vox obscura aut significatione vacua, sed men-
tis motus initium est ac fundamentum rationis.
Quare qui rationalem: animam dicit, eam quoque
cogitationis compotem fatetur; cogitatio autem
ἀχούσωμεν, ὅτι Ὁ Πατὴρ ἐγείρει τοὺς νεκροὺς xal
ζωοποιεῖ, καὶ ὁ Ylóc οὓς θέ.ει ζωοποιεῖ, οὐχ ὡς
τινων ἁἀποθαλλομένων τοῦ ζωοποιοῦ θελήµατο;, ix
τούτου νοοῦμεν;' ἀλλ ἐπειδὴ πάντα τὰ τοῦ Πατρὸ;
τοῦ Υἱοῦ εἶναι xai ἠχούσαμεν χαὶ πιστεύοµεν, ὅτλον-
ότι xai τὸ θέληµα τοῦ Πατρὸς, ὡς ἓν τῶν πάντων,
ἐν τῷ Yl χαθορῶμεν. Et οὖν (22) ἐν τῷ Υἱῷ τὸ
πατρικόν ἐστι θέληµα * ὁ δὲ Πατὴρ, χαθώς φησιν ὁ
Απόστολος, Πάντας θέλει σωθηγαι, καὶ sic ἐπί-
Ίγωσι ἀληθείας ἐλθεῖν δηλαδη ὁ πάντα τὰ τοῦ
Πατρὸς χεχτηµένος, χαὶ ὅλον ἔχων Ev. ἑαυτῷ τὸν ΠΣ-
τέρα, ὅλον ἔχει πάντως ἓν ἑαυτῷ μετὰ τῶν ἄλλων
τῶν τοῦ Πατρὸς ἀγαθῶν, χαὶ τὸ σωτήριον θέλτµα. Ε ᾿
οὖν οὐκ ἀπολείπεται τοῦ τελείου θελ{µατος, πάντως
δήλον ὅτι οὓς ὁ Πατὴρ θέλει ζωοποιηθῖῆναι xaX αὐτὸς
ζωοποιεῖ, οὐὑκ ἑλαττούμενος ἐν τῷ φιλανθρώπῳ ϐε-
λήµατι, χαθώς qnot ὁ ᾽Απολινάριος, ὅτι τινὰς 19έ-
λησεν, οὗ πάντας ζωοποιηθῆναι (25). O5. γὰρ rapi
τὴν τοῦ χυριαχοῦ θελήµατος αἰτίαν οἱ μὲν σώζονται,
οἱ δὲ ἀπόλλυνται" 3| οὕτω Υ) ἂν εἰς Exsivo (34) tz-
ανίοι dj τῶν ἀπολλυμένων αἰτία". ἀλλὰ παρὰ τν
προαίρεσιν τῶν δεχοµένων τὸν λόγον, συμθαίνει τὸ
σώζεσθαΐ τ'νας ἡ ἀπόλλυσθαι. Ὁ δὲ προστίθται
ταῖς κατασχεναῖς, ὅτι Οὐδεὶς κατ ἑξουσίαν ἁπ-
έθανεν, ij ἀνέστη (25). Καὶ τοῦτο. εἰπὼν, ἔπάτει
τὴν τοῦ Εὐαγγελίου φωνὴν, τὸν Οὐδεὶς αἴρει τὴν
ὑύυχή» µου ἀπ ἐμοῦ ἐἑξουσίαν (26) ἔχω θείῖγαι
αὐτὴν, καὶ ἐξουσίαν ἔχω zd «1αδεῖν αὐτήγ.
(27) Ποίαν ψυχὴν, λογιχκὴἣν f) ἄλογον; εἴποιμι ἂν
πρὸς τοὺς τὴν ἀνόητον ψυχὴν τῷ θεῷ συνορίσοντας,
Ei ἅλογόν φασι, χτῆνος ἐροῦσιν εἶναι περὶ τὸν Χρ-
στὺν, χαὶ οὐχ ἄνθρωπον" εἰ δὲ λογιχὴν, τί ἄλλο τα
τὸν λόγον τὴν διάνοιαν οἵονται; Οὐ γὰρ φωνὴ ist»
po; 6 λόγος ἐστὶν, ἀλλὰ νοήµατος Χίνησις, ἀρχὴ xal
ὑπόθεσις τοῦ λόγου γίνεται. Οὐχοῦν 6 λογιχὶν de
χὴν εἰπὼν, χαὶ διανοητιχὴν ὡμολόγησεν ἡ δὲ hk
vota, νοῦ χίνησίς ἔστι xa ὀνέρχεια. Πῶς ἂν ὁ vox
μὴ παρὼν ἑνεργήσειεν, εἴπερ ἀμέτοχον τοῦ νοῦ ch
τοῦ Κυρίου ψυχὴν διορἰζοιντο; "avs εἰ duykv ya
ὁ Κύριος, ἣν xav' ἐξουσίαν xat λαμθάνει xal ἀπ»
mentis est motus et operatio. Quomodo autem p τίθεται, φυχὴν δὲ οὗ χκτηνώδη xal ἄλογον, ἀλλὰ ces
mens qua non aderat, operationes suas edidisset,
si Domini animam mente destitutam fuisse affir-
maverit? Itaque si Dominus animam habet quam pro suo arbitrio et sumit et ponit, eamque ae
ἀνθρωπίνου συγχρίµατος, ὁμολογεῖται πάντως bv ei
ἀνθρωπίνην προσειληφέναι χαὶ διανοητιχὴν εἶναι.
e pecudum genere et irrationalem, sed conditionis bumanz fatetur esse; necessario consequitur b»
manam animam a Christo assumptam mente preditam erstitisse.
δὲ Joan. v, 21. ** I Timoth. 1, ἂν
(21) Licet in Vat. cod. sit, οὕτως πἀρὰ τῶν εἰρη-
νων γινώσχοµεν, quo pacto vertendum esset,
08 enim, εἰο., secus ac Apollinaris censuit, ita.
stáluimus, ul cum, etc. * nos tamen. einendandum
esse putavimus, οὕτως περὶ τῶν εἰρημένων γινώσχο-
μεν, cum ista lectio plantor atque commodior αἱ-
tera videatur.
(22) Ita corr. ; antea, τί οὖν.
95) Corr. ζωοποιῆσαι.
) [ta corr. ; antea ἐχεῖνον.
25) Corr. χαὶ ἀνέστη.
26) Corr. καὶ ἐξουσίαν.
56 Joan. x, 18.
(27) Et ista Nysseni verba usque ad finem buje
capitis, nonnullis resectis vel mutatis, Panoplie ss2
inseruit Euthymius Zigabenus leco superius [νὰ
cato pag. 52/, vers. Ab istis ergo. In cod. aute
Vat. legitur, ποίαν ψυχικὴν, λογικὴν, ἢ ἄλογον; d
πως µίαν πρὸς τούς, etc. Corr. postrema ἴιδο veri
emendanda esse censuit hoc pacto, εἴποιμι ἂν sik
τούς, quam lectionem sequitur etiam Eutbysis
ac przeterea pro ψυχικήν, habet recte φυχέν. li
enim ποίαν φυχὴν λέχετε ἔχειν τὸν Κύριον «Pent
ἂν πρὸς τούς, etc.
,
1139
ADVERSUS APOLLINAREM.
1100
Ταῦτα εἰπὼν ὅσα περὶ τοῦ xÓxxou φησὶ τοῦ ἆπο- A — XXX. Porro ea qux» de grano dicit, quod mo-
θνῄσχοντος xal οὕτως μετὰ πλειόνων xÓxxtov ἆνα-
6λαστάνοντος, ἐπειδὴ πρὸς ἡμῶν ἐστι χαὶ τὸν ἡμέ-
περον βεθαιοῖ λόγον, ἑχὼν ὑπερθήσομαι. Τίς γὰρ ὁ
ἁποθνήσχων' χόχχος, xal τῷ ἰδίῳ τῆς ἀναστάσεως
στάχυϊ σωρείαν χόχχων ἓν ἑαυτῷ σννεγείρων» Οὐκ
οἶμαί τινα τοσοῦτον τῶν θείων δογμάτων εἶναι ἁμύη-
τον, ὡς μὴ περὶ τὸν ἄνθρωπον τὸ χατὰ πάθος βλέ-
πειν (38) µυστήριον. ᾿Απόδειξις δὲ τοῦ λόγσυ τὸ,
"xa ἡμᾶς συναποθνῄσχειν αὐτῷ, xa συνθάπτεσθαι,
xaX συνεγείρεσθαι. Πρὸς vàp τὸ ὁμογενὲς ῥᾳδία γί-
νεται τοῖς βουλομένοις fj µίµησις * τοῦ δὲ ὑπερθεθη-
χότος ἡ ὁμοίωσις ἄπορος ὥστε εἰ μὲν σάρᾶ ἐστιν ἡ
ὁποστᾶσα τὸν θάνατον, xaX ἡμᾶς τοὺς ἓν σαρνὶ ζῶν-
πας, εὐχολώτερον ἂν εἴη µιµήσασθαι τῷ θανάτῳ τὸν
θάνατον. El δὲ θεότης τέθνηχε, πῶς συντεθνηξόµεθα
. el tv σαρχὶ, τῇ θεότητι;, Σαρχὶ σὰρξ συναποθνῄσχει,
xaX συνεχείρετα!. θεότητος δὲ τοῦτο παθούσης, χαθὼς
ἸΑπολινάριος βούλεται, ἄλλας θεότητας ἐπιζητεῖν
προσλχει, al συιτεθνήξονται xal συναναστῄσονται
τῇ θεότητι' (29) ὥσπερ yàp Χριστὸς ἀπέθανε xai
ἀνέστη, οὕτως καὶ ἡμεῖς, φησὶν ὁ Απόστολος. Τί
ὄντες ἡμεῖς χατὰ τὴν ἑαυτῶν φύσιν; θεία δύναμις,
$ αἷμα χαὶ σὰρξ, καθώς φησιν tj Γραφή (50); Aib χε-
χοινώνηχεν ἡμῖν, ἡμῶν ἕνεχεν, σαρχὸς χαὶ αἵματος,
ὁ δι ἡμᾶς καθ) ἡμᾶς Υενόµενος. Οὐχοῦν ὅπερ ἡμεῖς
ἑσμεν xaz' οὐσίαν, xa ὁ ὑπὲρ ἡμῶν ἀποθανὼν Ἶν,
οὗ πρόχειται τοῖς ὁμογενέσιν ἡ µίµησις. ᾿Απόδειξις
δὲ τῆς ἀσεθείας τοῦ λόγου τοῦ θνητὴν ἀποδειχνύντος
«hy θεότητα, αὐτὸ τὸ iv ἡμῖν αὐτοῖς Υινόμενον. Ἐν
γὰρ τῷ χοινῷ τῶν ἀνθρώπων θανάτῳ vL τὸ ἀποθνῆ-
σχόν ἔστι, xal φθειρόµενον ; Οὐχὶ σὰρξ μὲν εἰς τὴν
. γῆν ἀναλύεται, ὁ δὲ νοῦς τῇ quy, παραμένει, οὐδ' Ev
| «fj µεταστάσει τοῦ σώματος πρὸς τὸ εἶναι βλαπτό-
psvoc ; Τεχμήριον δὲ ὅτι µέμνηται τῶν ὑπὲρ γῆς ὁ
φλούσιος, xai δεῖται τοῦ ᾽Αθραὰμ περὶ τῶν κατὰ
γένος /51) συνηµµένων αὐτῷ. Τοῦτο δὲ οὐκ ἄν τις
&volag εἴποι, τὸ, ἐπειδὴῃ τὸ καθ) ἑαυτὸν ἄφυχτον
.ἔχω, πρὀνοιάν τινα τῶν ἐπιτηδείων ποιῄσασθαι.
El τοίνυν ὁ ἡμέτερος νοῦς διαμένει xai μετὰ θάνατον
! &na0fc τε xal ἀναλλοίωτος, πῶς εἰχὸς τὸν τριτη-
µόριον ἐχεῖνον τοῦ ᾿Απολιναρίου Gebv τὸν σαρκώδη
θάνατον ὑπομεῖναι (52); Πῶς ἁποθανόντα [(33) 1|
εἶνα τρόπον παθόντα], τὴν τοῦ θανάτου διάλυσιν;,
Οὐδενὶ γὰρ τῶν πάντων τὸ τοιοῦτον ἄγνωστον, ὅτι
θάνατός ἐστι φυχῖς καὶ σώματος $ ἀπ ἀλλήλων
διάζευξις, αὐτὴ δὲ ἡ doyh, χαὶ dj διάνοια πώς ἀφ'
ἑαυτῆς µερίζεται, ἵνα καὶ αὐτὴ (34) τὸν θάνατον δέ-
ξηται; El οὖν ἀνεπίδεχτος fj ἡμετέρα ψυχἠ τοῦ θα-
ντου, πῶς δέχεται θάνατον, εἰπάτωσαν οἱ εἰς μοῖραν
«bv Χριστὸν χερµατίζοντες.
|
: *! Joan. xi), 24.. 1 Cor. xv; 1 Thess. iv, 14.
. (38)Corr. τὸ χατὰ τὸ πάθος βλέπειν, antea erat,
«b χατὰ πάθος βλέπει. .
(29) Et hunc locum usque ad finem hujus capi -
» Quibusdam tamen resectis, Euthymius relert
' geg. 929, in line. :
' . (90) Secuti sumus corr. emendationem, Euthy-
riendo ita demum cum sui multiplicatione repul-
lulat 57, quandoqvidem pro nobis faciunt nostratm-
que firmant sententiam, lubens pretereo. Quid
enim est moriens granum, et sua qua resurgit
Spica acervum granorum in seipso simul susci-
tans? Non arbitror quempiam usque adeo ignarum
divinorum dogmatum esse, ut in humanitate pas-
sionis mysterium adimpletum fuisse non videat.
Hujus autem assertiouis veritas inde ostenditur,
quod nos commoriamur cum ipso, et consepeliamur
et simul resnrgamus, Nam ea qu:e ejusdem generis
sunt, facile est volentibus imitari; lis vero quo
. longe supereminent, vix ac ne vix quidem ea quz
inferioris sunt natur: assimilari possunt. Quamn-
obrem si caro est qus mortem sustinuit, nobis
eliam qui in carne vivimus, facilius utique erit
morte mortem imitari. Sin vero divinitas mortua
esti, quomodo commoriemur divinitati qui carnci
swmus? Caro una cum carne moritur, et una cum
carne resurgit. Si autem divinitas, ut Apollinaris
vult, id passa sit, alias divinitates inquirere oportet,
que una cum divinitate moriantur et resurgant:
nam sicut Christus mortuus est et resurrexit, sic
et nos, inquit Apostolus 55, Quid nos secundum
naturam nostram sumus? Divinane potentia, an
sanguis et caro, ut Scriptura dicit? Quamobrem
communicavit nobis, nostri causa, carne ct sangui-
ne, qui propter nos similis nobis factus est. Quod
ergo nos sumus secundum essentiam, id eliam erat
js qui pro nobis mortuus est, cujus imitatio nobis
qui ejusdem ac ipse generis sumus, proponitur,
Porro impietatem opinionis qua mortalem esse
divinitatem asserit, id quod nobis ipsis usu evenit,
clare demonstrat. Quid enim est illud quod in
communi hominum morte occidit atque corrum-
pitur? Nonne caro quidem in terram resolvitur;
mens autem cum anima permanct, neque in cor-
poris dissolutione, quantum ad essentiam pertinet,
keditur? Huic autem rei argumento est quod eo-
rum qui adhuc in terris exstabant dives ille memi-
nit, precaturque Abraham pro liis qui sibi genere
conjuncti erant. Profecto amentiz nemo ascripse-
rit quod aliquam propinquorum et necessariorum
D curam gerat, postquam de rebus suis actum esse
cognovit. Si igitur mens nostra citra detrimen-
tum ullum, aut mutationem, post mortem quoque
permanet, quomodo consentaneum est tripartitum
illum Apollinaris Deum carnis mortem oppetiisse?
Quonam pacto mortuus est, vel ex morte disso-
lutionem est passus? Neminem enim prorsus latet,
pnortem esse inutuam anima et corporis separationem; ipsa autem anima et mens, quomodo a
mio quoque probatam ; nam in textu est ἐπιγραφή.
34) Corr. χατὰ τὸ γένος.
32) Corr. θάνατον αὐτὸν ὑπομεῖνα:..
50) Verbauncinis inclusa corr. supplevit.
(54) Corr. xai ἐν αὐτῃ.
1191
S. GREGORII NYSSENI
semetipsa disjungitur, ut et ipsa murtem suscipiat? Si igitur anima nostra mortis capax
1193
*Y00
est, quomodo mortem recipere possit, dicant illi qui Christum in plures dissecant partes.
XXXI. Sed turbantur, inquit, infidelium pertur- A
bat:one. Adversus nos contumeliis utitur, turbatos
infideles nos vocans qui evangelica illa verba citra
examen accipimus, Si possibile est, transeat a me
caliz iste ; verumtamen non mea, sed (ua voluntas
[iat **. His autem sua propria adjungit verba, quae
ita se habent : Et non recordantur, ait, voluntatem
hanc non, sicul ipsi putant, terreni hominis propriam
dictam fuisse, sed Dei, qui de caelo descendit. Quis-
nam tale commentum unquam protulit? Non horum
aliquem dico qui ob hzresim damnati fuere, sed
nec ipsum falsitatis atque mendacii patrem aliquid
adinvenire posse arbitror, quod atrociorem his,
qux Apollinaris protulit blasphemiam prz se ferat.
Putasne, quz» loquitur nostrum ea scriptorem in- p
telligere ? Deus, qui e coelo descendit, propriam di-
vinitatis voluntatem circumscribit, et non vult
effici, quod illa vult. Ergo diverse sunt Patris et
Filii voluntates. Quomodo ergo erit communis in
utroque voluntas? Quo pocto eamdem esse na-
turam ex voluntatum diversitate demonstrari
poterit? Necesse enim prorsus est voluntatem
congruere nature, sicut alicubi Dominus ait,
Non potest arbor bona. malos (rucius, neque. ar-
bor mala bonos fructus facere *?. Natur autem
fructus est voluntatis propositum, ita uL bonz qui-
dem bonum, male vero sit malum. Si itaque
diversus in Patre οἱ Filio voluntatis est fructus,
necessario diversam esse utriusque naturam con-
(35; 'AAAà ταράσσονται, gno tv τῶν ἁπί-
στων ταραχή». Ka0' ἡμῶν χρῆται τῇ λο:δορίᾳ., ta-
ῥασσοµένους xal ἀπίστους ἁποχαλῶν τοὺς τῇ εὐαγ-
γελιχῇ φωνῇ ἀνεξετάστως προσέχοντας, f, φησιν, El
δυνατὺν, παρε.Ίθέτω τὸ ποτήριον tovto áx' ἐμοῦ.
zÀAnv μὴ có ἐμὸν, dAAà τὸ có» γενέσθω 0t.
Ίημα. Τούτοις δὲ προστίθησι τὴν ἰδίαν λέξιν ἔχουσαν
οὕτως!" Kal οὐ μνημογεύουσι, φησὶν, ὅτι τὸ θέλημα
τοῦτο ἴδιον εἴρηται οὐχ ἀνθρώπου τοῦ ἐκ γῆς,
χαθὼς αὐτοὶ νοµἰζουσι, dAAà τοῦ Θεοῦ τοῦ
καταθάγτος ἐξ οὐρανοῦ. Τί ἂν ἑξεύροι τις τοιοῦτον
εἰπεῖν ; (ἡ λέγω τούτων τινὰ τῶν ἐπὶ αἱρέσει χατ-
εγνωσμένων * ἁλλ᾽ οὐδ' αὐτὸν οἶμαι τὸν ἀσεθείας τε
xaY τοῦ φεύδους πατέρα εὑρεῖν τι τῶν εἰρημένων elo
βλασφημίαν δεινότερον. "Apa oibev ὁ λογογράφος k
φθέγγεται; Ὁ θεὸς ἐξ οὐρανοῦ χαταθὰς τὸ ἴδιον τῆς
θεότητος θέληµα παραγράφετσι, χαὶ οὗ βούλεται εἰς
ἔργον ἐλθεῖν, ὅπερ βούλεται. Οὐχοῦν µεμέρισται tou
Yiou χαὶ τοῦ Πατρὸς τὰ θελήµατα. Καὶ πῶς ἂν εἴη
χοινὸν Ex' ἀμφοτέρων τὸ θέληµα ; Πῶς δ' ἂν fj τῆς
φύσεως ταυτότης τῇ διαφορᾷ τῶν θεληµάτων tg-
qaíyotto; ᾿Ανάγχη Ὑὰρ πᾶσα σύνδρομον εἶναι τῇ
φύσει thv βούλησιν, χαθώς φησί που ὁ Κύριος, Ob
δύναται δέγδρον κα.λὸν καρποὺς πονηροὺς ποιεῖν,
οὐδὲ δένδρο» σαπρὺν καρποὺς ἀγαθοὺς xowir:
γαρπὸς 6 ἂν εἴη φύσεως 1j προαίρεσις, ὥστε ἀγαθῆς
μὲν ἀγαθὴν (56) εἶναι, χακῆς δὲ τοιαύτην. El οὖν
διάφορος ἐπὶ Πατρὸς (57) καὶ Yiou ὁ χαρπὸς τοῦ
θελήµατος, διάφορον ἐξ ἀνάγχης εἶναι καὶ τὴν ἔχα-
litentur. Cur igitur oppugnatur Arius? Cur ad En- C τέρων φύσιν ὁμολογοῦσι (58). Τί οὖν πολεμεῖται ὁ
nomium non acceduiut, qui Patris et Filii naturam
dividens, simul cum natura voluntatem dividit, et
cx eo potissimum eorumdem gubstantize diversitatem
astruit, quia dum inferiorem subjectumque, nempe
Filium, a prelato cunctaque excellente, hoc est
Patre, separat, ipsam quoque divinitatis rationem
simul discerpit?
XXXII. Sed quod ab eo dictum est iterum repe-
tamus. Non recordantur, ait, voluntatem hanc non,
sicut ipsi putant, terreni hominis propriam dictam
[uisse, sed Dei, qui de colo descendit. De quanam
voluntate scriptor noster loquitur ? De ea profecto
quam Dominus fleri non vult, dum ad Patrem ait,
Non mea voluntas, sed tua fiat *'. Intelligitne in
qualem suus sermo contradictionem incidat? Ap-
propinquat passio, et proditor cum armatorum
multitudine propemodum imminet, tumque hujus-
modi precatio fit. Qui ita deprecatur, homone est,
* Luc. xxi, 42. ** Mattb. viri, 18.
(53) Caput hoc cam sequenti, integrum refertur
Ἔβρειος: Τί δὲ οὐχ αὑτομολοῦσι πρὸς τὸν Εὐνόμινν,
ὃς διαιρῶν τοῦ Πατρός τε xal τοῦ Yiou «hw φύσιν,
συντέµνει (59) τῇ φύσει τὴν βούλησιν, xal διὰ 19710
μάλιστα κατασχενάνει τὸ τῆς οὐσίας ἀλλότριον, τῷ
ὑποθεθηχότι πρὸς τὸ προέχον συνδιασχίζων τὸν της
θεότητος λόγον.
Πάλιν δὲ τὸ παρ) αὑτοῦ ῥηθὲν ἀναλάδωμεν. 0v
Ιινημογεύουσι (40), φηαὶν, ὅτι τὸ θέ.ῖηµμα ccvto
ἴδιον εἴρηται, οὐκ ἀνθρώπου τοῦ &x γῆς, καθὼς
αὐτοὶ νομµίζουσιν, ἀ.1λὰ θεοῦ τοῦ καταδάντος ἐξ
οὐρανοῦ. Ποῖον θέλημα «φησὶν ὁ λογογράρφος; Ὁ
βούλεται δηλαδὴ (M) μὴ γενέσθαι ὁ Κύρ.ος, λέγων
πρὸς τὸν Πατέρα, Mi) τὸ ἐμὸν θέλημα, d.iló τὸ
σὸν Ὑενέσθω. "Αρα συνίησιν οἵᾳ περιπέπτωχεν αὐτῷ
ὁ λόχος (43) ἑναντιότητι, Ἐγγίζει τὸ πάθον, καὶ
ὅσον οὕπω μέλλει (40) ὁ προδότης ἑφίστασθαι μετὰ
τοῦ πλήθους, καὶ τότε Ὑίνεται ἡ τοιαύτη εὐχή. Ὁ
*! Luc. xxi, 2. ο
(38) Corr. ὁμολργήσουσι. Sexta synod. δεῖ óyo-
inter Patrum testimonia de duplici in Christo vo- — Aovystv.
luntate, ab apostolica sede ad sextam generalem
Synod. transinissa, in cujus actione decima reci-
tantur, et ad. patriarchii Constantinopolitani cod.
conferuntur.
(56) lta in editis. Vat. vero cod. legit ἀγαθόν.
(87) Corr. Πατρός τε xat Υἱοῦ. 7
39) Corr. συνδιατέµνει. Ita et sexta synod..
(40) Sexta synod. xat οὐ μνημονεύουσι, ut. supra.
"m Sexta synod. non hahet adv. δηλαδή.
(42) Sexta synod. ποίᾳ πέπτωχεν αὐτοῦ ὁ λόγος,
εἰ ad marg. αὐτῷ.
' (43) Corr. ὅσον δὲ μέλλει.
1193
ADVERSUS APOLLINAREM.
41181
εὐχόμενος, ἄνθρωπος 1| θεός; El θεὸν εἶναι (44) «bv A an. Deus? Si Deum esse qui deprecatur existima!,
εὐχύμενον οἵεται, [ary αὐτῷ πρὸς τοὺς ἀνθρώπους
ἐνορᾷ τὴν ἀσθένειαν. Πῶς οὖν θεὺς, μηδὲν οἴκοθεν
ἀγαθὸν ἔχων, ἀλλὰ τῆς ὑπερχειμένης συμμαχίας
δ-όµενος; Εἶτα xal πῶς καταγινώσχει ἡ θεότης τοῦ
ἰδίου θελήµατος; ᾿Αγαθὸν Tv ἢἡ xaxbv, ὃ ἠθού-
λετο (49) ; Ei μὲν γὰρ ἀγαθὸν, διὰ τί οὐκ εἰς πέρας
ἄγεται ὃ ὶθούλετο (46) ; Εἰ δδ καχὸν, [(47) «lg πρὸς
τὸ xaxbv] τῇ θεότητι ἡ οἰχείωσις; ᾿Αλλ᾽ ὅπερξἔφην,
ὃὅτ: οὗ συνίησιν (48) εἰς τὸ ἑναντίον περιτρέπων τὸν
λόγον. Ei γὰρ τοῦ Μονογενοῦς ἐστι ΘΞεοῦ dj φωνὴ ἡ
λέγουσα, Mi] τὺ ἐμὸν θέ.Ίημα γεγέσθω, ἆ.ὶ.1ὰ τὸ
Cór, αὐτὸς ὁ λόγος περὶ ἑαυτὸν, ἀεὶ διά τινος ἑναν-
τιότητος στρέφεται (49), xal οὐδαμοῦ v στάσιμον
ἔχει. Ὁ Υὰρ μὴ βουλόμενος (50) τὸ ἴδιον θέληµα γε-
νέσθαι, αὐτὸ τοῦτο (51) βούλεται πάντως, τὸ μὴ
γενέσθαι ὃ βούλεται. Πῶς οὖν ἡ εὐχὴ πρὺς πέρας
ἀχθήσεται λέγοντος, ὅτι Τοῦτο θέλω ἵνα à θέλω μὴ
τένηται, Πρὸς τοὐναντίον πάντως τοῦ σπουδαζοµέ -
νου (52) περιτραπῄήσεται, xol ἁμηχανήσει xaü' Exá-
τερον ὁ τῆς τοιαύτης ἑπαῖων εὐχῆς. Ὅπερ YÀp ἂν
ποιῄσῃ, πρὸς τὸ ἀδούλητον τῷ εὐχομένῳ περιτρέ-
πει την ἔκθασιν. Ποιήσει τὸ βούλημα (53) τοῦ εὖχο-
pívou; ᾽Αλλ' ἡ εὐχή ἔστι τὸ μὴ γενέσθαι & βούλε-
ται (94). Mh ποιῄσει (25) à βούλεται; ᾽Αλλὰ ὁ εὐχό-
μενος βούλεται γενέσθαι αὐτῷ (56), à μὴ βούλεται:
ὥττε κατὰ πάντα τρόπον πάντη µεταλαμθανόμένον
ἁστατίσει τὸ νόηµα, αὐτὸ ἑαυτῷ µαχόμενον, xal
ὑφ' ἑαυτοῦ καθαιρούμενον. Τῆς 5h τοιαύτης χατὰ
τὸν λόγον ἀμηχανίας µία Ὑένοιτο ἂν παραμυθία, ^c
ἀληθῆς τοῦ μυστηρίου ópoloy(a, ὅτι τὸ μὲν δειλιᾶν
πρὸς τὸ πάθος, τῆς ἀνθρωπίνης ἀσθενείας ioci,
καθώς φησι καὶ ὁ Κύριο», Τὸ πγεῦμα πρόθυµον
εἶναι λέγων, ἀσθενῆ δὲ τὴν σάρκα: τὸ δὲ ἀνέχε-
σθαι (57) τὸ ἐξ οἰχονομίας πάθος, τῆς θείας ko:
xai βουλῆς xai δυνάµεως. Ἐπειδὴ τοίνυν ἄλλο τὸ
ἀνθρώπινον βούλημα (58), καὶ τὸ θεῖον ἄλλο, φθέγγε-
ται (59) μὲν, ὡς Ex τοῦ ἀνθρώπου, τὸ τῆς ἁσθε-
νείας (00) τῆς φύσεως πρόσφορον, ὁ τὰ ἡμέτερα
πάθη οἰκειωσάμενος ' ἐπάγει δὲ τὴν δευτέραν φω-
vhv, τὸ ὑψηλόν τε xol θεοπρεπὲς βούλημα χυρωθῆ-
ναι παρὰ τὸ ἀνθρώπινον ὑπὲρ τῆς τῶν ἀνθρώπων
5. Matth. xxvi, 41.
(44) Corr. 3j θεὸν εἶναι, οἱ mox, ἢ Conv.
(45) Corr. ἐθούλετο.
6) Corr. ὃ ἐθούλετο, ut supra. Hzc tamen verba
desunt quidein in vulgato sextze synod. Graeco textu;
sed habentur in Latina veteri versione.
(47) Quz semicirculis includuntur addita sunt a
corr. et reperiuntar quoque in sexta synod.
(49) Vetus sexi synod. Latinus interpr. vertit:
Sed quod dixi, quis non intelligit, quod in contrarium
circumvertit illum sermonem ? ac si Grace esset, τίς
οὗ συν/ησιν, etc.; sed ejusdem synod. textus Gra-
cus cum Vat. cod. lectione concordat.
(49) In textu Vat. cod. legitur, περὶ ἑαυτοῦ ἀεὶ
διά τινος γράφεται. Corr. emendavit, περὶ ἑαυτὸν
ἀεὶ διά τινος ἐναντιότητος γράφεται, et. in marg.
add. vp. xat στέφεται. Nobis huic postremz simi-
lem lectionem , quz in sexta etiam synod. exhi-
betur, utpote clariorem, sequi visum est.
PATROL. GB. XLV.
parem in ipso inibecillitatem atque in hominibus
conspicit. Quomodo igitur erit Deus, qui nullum
ex se ipso bonum habet, sed superno auxilio iudi-
get? Deinde quomodo divinitas propriam volunta-
tem reprobat? Bonunine erat, an malum, quod
volebat? Si enim bonum, curad exitum perducitur
quod volebat ? Si vero malum, quaenam cuin malo di-
vinitati conjunctio intercedit ? Sed, quod antea dixi,
non animadvertit auctor in contrarium ac intendit
sensum sermonem suum converti. Quippe si Uni-
geniti Dei vox est, quz dicit : Non mea voluntas.
fiat, sed tua, sermo iste contrarietate quadam sem
per in seipsum vertitur et. nullatenus sibi constat.
Qui enim non vult propriam voluntatem fieri, ο:
ipsum vult omnino, utquod vult id nequaquam.
fiat. Quomodo ergo effectum sortietur precatio di-
centis : Hoc volo, ut quod volo non fiat? Sane circa
contrarium prorsus ei quod intendit precatio ver—
sabitur, et circa utrumque hzsitabit qui hujusmodi
preces exaudit. Quidquid enim fecerit, semper pre:
cantis voiuntati contrarius erit eventus. Faciet vo-
luntatem orantis? Sed liic orat ut minime fiat quel
vult. Non faciet quod vult? Sed qui orat, sibi vult
fieri quod non vult; ita ut quocunque inodo, et
quocunque sensu accipiatur, nunquam ejus sensus
constabit, cum sibimet repugnet, et a. semetipso
destruatur. Porro perplexam adeo sermonis hujus
ambiguitatem explicare tantummodo poterit vera
mysterii confessio, quod nenipe passionem quidem
formidare, humans imbecillitatis est, sicut. etiam.
ait Dominus, spiritum promptum esse dicens **,
carnem autein infirmam; sufferre vero eamdem ex
dispensatione passionem, divini consilii atque vir-
tutis est. Quoniam igitur alia est bumana voluntas,
alia vero divina; qui proprias sibi fecit infirmi-
tates nostras, loquitur quidem ut homo qua infir-
mitati congruunt ; subjungit vero posteriora verba
quibus sublimem Deoque dignam voluntatem po-
tius quam humanam, propter salutem hominum
ratam baberi vult. Nam cum dixit, Non mea, hu-
manam his verbis significavit; cum autem sub-
(50) Ita corr. et synod. sexta ; male in textu cod.
Vat. εἰ γὰρ βουλόµενος,
(51) Et hic secuti sumus antiqul corr. et sextz
synod. lectionem ; nam in Vat. cod. textu est víve-
ται.
(52) Ita corr. et sexta synod. ; sed in Vat. cod,
textu legitur, τὸ σπουδαζόµενον.
S5) orr. τὸ θέληµα; sexta synod. ποιἠσῃ τὸ
μα.
T In sexta synod. ὃ βούληται.
Corr. et sexta synod. uh ποιῄση.
(56) In sexta synod. legitur αὐτό.
$7) In sexta synod. ἀναδέχεσθαι.
58) Corr. θέληµα. Ita et sexta synod.
(59] Φθέγγεται — διὰ τὴν χοινωνίαν τῆς φύ-
σεως. Hzc recitat S. Joannes Damascenus lib. De
duab. volunt, cap. 35, opp. tom. 1, pag. 548, sqq
(60) Τὸ τῆς às0. Damasc. τὸ τῇ ἀσθενείᾳ,
38
Η9ο
S. GREGORII ΝΤΡΡΕΝΙ
1126
iunxit, Tua, conjunctionem divinitatis suz* enm A σωτηρίας θέλων. Ὁ γὰρ εἰπὼν, MT] τὸ (61) ἐμὶν,
Patre. denotavit, in qua nulla est voluntatis diffe-
rentia ob communionem naturx; nam cum Patris
voluntatem dixit, Filii quoque voluntatem designa-
vit. Hzc autem est omnes homines velle salvos
fieri et ad eognitionem veritatis venire **, quod
aliter fleri non poterat, nisi morte absorpta, qua
ad vitam pervenire prepediebat. Humilia autem
huwanz formidimis verba atque affectiones sibi
asciscit. Dominus, ut ostendat vere in seipso vo-
luntatem nostram habuisse, ex affectionum com-
munione humanam in se naturam esse confirmans.
τὸ ἀνθρώπινον τῷ λόγω ἐσήμανε. Προσθεὶς δὲ, Τὸ
σὸν, ἔδειςε (63) τὸ συναρὲς τῆς ἑαυτοῦ πρὸς τν
Πατέρα θεότητος, fig οὐδεμία θελἠματός ἐστι δ.α-
φορὰ διὰ τὴν χοινωνίαν τῆς φύσεως * τὸ Υὰρ (65) τοῦ
Πατρὸς εἰπὼν θέληµα, καὶ τὸ τοῦ Υἱοῦ ἑνεδείξατο.
Τοῦτο δέ ἐστι τὸ πάντας ἀνθρώπους θέλειν σωθηναι,
καὶ εἰς ἑπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν' ὅπερ οὐχ iv
ἄλλως γενέσθαι, μὴ τοῦ θανάτου χαταποθέντος (64),
τοῦ πρὸς τὴν ζωὴν ἐμποδίζοντος. Τὰ δὲ ταπεινὰ (65)
τῆς ἀνθρωπίνης δειλίας xat ῥήματα, xal πάθος οἱ-
κειοῦται ὁ Κύριος, δειχνὺς ὅτι ἀλτθὲς (66) ἂν περὶ -
αὐτὸν τὸ ἡμέτερον, Ex τῆς τῶν παθηµάτων χοινωνίας τὴν φύσιν πιστούµενος.
XXXIII. Atqui, ait Apollinaris, terreni hominis B
non erat, sicut ipsi. putant, quod in ejus unione as-
siumnplum. (ueret, sed. Dei, qui de celo descendit.
]n his autem verbis elocutionis defeetus et obscu-
ritas efficit ut qui nuda verba attendit, auctoris
mentem Aon assequalur, nisi quod sermonis con-
fusione. ejus sensus ex tolo. non occultatur. Nen
sunt terreni homixis, inquit, voces ille que humanas
passiones exprimunt, sed Deiqui deeclo descendit. Ex
his qua laetenus diximus, patet Apollinarem in
id usum intemdere, ut scilicet divinitatem pas-
sihilem esse demonstret. Mox locutionis absurdita-
te mentis sux sensa cenfundit; nam postquam
dixit, Dei qui de celo descendit, statim subdit, (Quod
in ejus unionem assumptum (werat. Qus verba non
nemo clariori sensu reddens dixerit, Non erat homo
qui loquebatur, sed Deus per hominemloquebatur,
qui in sui ipsius unionem quod apparebat assum-
pserat. Undenam igitur assumptus fuit homo ille?
Ex terra ? Negat. At si in coelis exstitit, ex homini-
bus non est. Superest itque ut nullo ex loco adve-
nisse dicat ; qua cum assertione simul astruitur,
opinione tantummodo, non veritate exstitisse quod
apparebat: quod enim ex nullo loco est, id nec
prorsus exsistit, Atqui ex his qua subjungit verbis,
heminem illum e colo descendisse dicit. Et sane
in terra exstitit Maria, et in terra spelunca exstitit,
terrenum et praescpe. Quomodo ergo hic hominem
e colo in terram deducit? Nam cum omnis
Seriptura fateatur Virginem, partum, carnem,
faseias, nbera, przesepe omnemqse apparatum
humanum ; hic omuibus istis rejeetis, alium nobis
confingit hominem cujusvis originis expertem nul-
laque affinitate cum natura nostra eonjunctum.
XXXIV. Porro convicia illa qux suis sermoni-
bus inserit, ratus dogmatis sui falsitatem veritati
?! [ TTünoth. n, 4.
(61) Corr. ὅτι μὴ τό. et mox, ἐσήμηνε.
(η In sexta syrlod. xai κ,
(65) In sexta synod. ὁ γάρ.
(64) Ita corr. legit. ha et sexta synod., quz ta-
men pro χαταποθέντος habet χαταγωνισθέντος. In
Vat. autem cod. antea erat, τῷ θανάτῳ.
.(65) In sexta synod. τὸ δὲ ταπεινόν, et mox, xal
(66) Corr. ἀληθῶς, atque ita legisse videtur ve-
'AAA οὑχ ἦν, φησὶν ὁ ᾿Απολινάριος, ἀνθρώπου
τοῦ ἐκ γῆς, ὡς αὑτοὶ νοµίζουσι, ἀ.ὶ.ὰ Θεοῦ tov
χαταθάντος ἐξ οὐραγοῦ, τὸ εἰς ἔγωσιν αὐτοῦ προσ-
ειλημµένον. "Ey τούτοις δὲ, τὸ μὲν ἄτονόν τς xo
ἀσήμαντον τῆς ἑρμηνεία; παράγει τῆς χατὰ τὸν νῦν
ἀχολουθίας τὸν (67) τοῖς γεγραμµένρις ἐπόμενον,
πλὴν οὐ παντελῶς ἁποχέχρυπται dj διάνοια τῇ (65)
συγχύσει τῖς λέξεως. Ovx ἀγθρώπου, crai, τοῦ ἐκ
γῆς εἶσιν αἱ περιπαθεῖς ἐκεῖγαι φωναὶ, d.4Aà θεού
τοῦ καταθάἀντος ἐξ οὐρανοῦ. Μέχρι τούτου δῆλον
ἐκ τῶν εἱἰρημένων τὸ ῥηύλημα, ὅτι τὴν θεότητα
ἐμπαθῃ εἶναι κατασκευάζει. Εἶτα συγχεῖ τῇ &ro-
mía (69) τῆς λέξεως τὴν διάνοιαν. Εἰπὼν γὰρ, ὅτε
θεοῦ τοῦ .καταδάντος ££ obparor, προστίθτσι τὸν
Elc ἔγωσιν αὐτοῦ apectunppéror. Ὡς ἄν τις ἐπὶ
C τὸ σαφέστερον μεταδαλὼν (70) εἴποι τὸν λόγον, ὅτι
Οὐχ ἄνθρωπος ἣν ὁ λαλῶν, ἀλλὰ θεὸς διὰ τοῦ ἀν-
θρώπου ἑφθέγγετο, ὁ εἰς τὴν ξαυτοῦ ἕνωσιν προσλα-
ἑὼν τὸ φαινόμενον. Πόθεν οὖν προσελέφθη (71) ἐχεῖ-
voc ὁ ἄνθρωπος; "Ex γῆς; 00 φησιν. Ἐν οὕρανοις δὲ
γενόμενος, ἀνθρώπων (72) οὐκ ἔστι. Λείπεται τὸ un-
δαµόθεν λέχειν, ᾧ συγχα-ασχενάζεται, τὸ δόχησιν τὸ
φαινόμενον εἶναι, xat οὐχ ἀλήθειαν ΄ τὸ γὰρ µγδαμό-
θεν ὃν, οὐδέ ἐστιν ὅλως. "AX ἐξ ὧν παρέθετο λόγων,
ἐξ οὐρανοῦ χαταθεθηχέναι τὸν ἄνθρωπον λέχε:. Καὶ
μὴν ἐπὶ γῆς ἡ Μαρία, καὶ ἓν γῇ τὸ σπἠλαιον, xii
Υτῖνη ἡ φάτνη. Καὶ πῶς ἡμῖν αὐτὸς (73) οὐρανόθεν
ἄνθρωπον ἐπὶ τὴν γῆν µετοιχίνει; Πάσης γὰρ ὁμο-
λογούσης Γραφῆς τὴν Παρθένον, τὸν τόχον, «hv σάρχα,
τὰ σπάργανα, τὴν θηλὴν, τὴν φάτνην, τὴν ἀνθρωτί-
νην διασχενἡν, οὗτος πάντα καταλιπὼν, ἕτερον ἄν-
θρωπον ἅῤῥιζον xal ἀσυναφῃ πρὸς τὴν ἡμετέραν
φύσιν ἀναπλάσσει τῷ λόγῳ.
'AXÀ' ὅσας διὰ µέσου λοιδορίας τοῖς λόγοις συµ-
πλέχων, διὰ τούτων οἴεται χρατύνειν τὴν ἀτοπίαν τοῦ
tus synod. sexte interp. licet in vulgatis ejusdem
exemplaribus sit ἁληθές.
(67) Ha corr. ; antea τό.
(68) Corr. ἐν τῇ.
(69) Corr. &ovía.
(70) Ita corr.; antea. legebatur, µεταλαθών.
(71) Ita corr.; in ced. est, προσελείφθη.
12) Legendum videtur ἄνθρωπος.
(13) Corr. οὗτος. -«
1197
ADVERSUS APOLLINAREM.
1198
δύγµατος, δι ὧν ἂν σφοδρότερον ἡμῶν ταῖς βλασφη- A per ea przpollere posse, per quz nos maledictis
µίαις χαθικνεῖται (74), παριδεῖν οἶμαι χρῆναι τόν γε
νοῦν ἔχοντα, xal τῇ ἀχοῇ τῶν ἐντυγχανόντων ἑπιτρέ-
ψαι τὴν χρίσιν, τίνες οἱ παραχαράκται τῆς ἀποστο-
λιχῆς clot πίστεως, ἡμεῖς οἱ χατὰ τὴν τοῦ Παύλου
φωνὴν Ὑνόντες μὲν χατὰ σάρχα Χριστὸν, νῦν δὲ οὐκ
ἔτι γινώσχοντες' J| ὁ πάντοτε, xal πρὸ τῆς κατὰ
ἄνθρωπον οἰκονομίας, χαὶ μετὰ τοῦτο τὸν σάρχινον
ἑαυτοῦ θεὸν περιφέρων τῷ λόγῳ’ προστίθησι (73) δὲ
τὴν παρὰ τῶν Ἰουδαίων γεγενηµένην xav' αὐτοῦ
Ββλασφημίαν, τὸ φάγον σὐτὸν λέγεσθαι παρ ἐχεί-
νων xal οἰνοπότην, xal φησιν ἀναγχαῖα εἶναι ταῦτα
ἐπὶ του ἀνθρώπου (76). Τίς οὖν ὁ ἄνθρωπος ὁ παρὰ
τῶν Ἰουδαίων ἐπὶ βρώσει τε χαὶ τῇ πόσει ὀνειδιζό-
usvoc; Μετέχων τούτων, ἡ ἀμέτοχος (v; 'AXX εἰ
μὲν μὴ μµετεῖχε, δόχησις ἣν’ εἰ δὲ μετεῖχε, γἠϊνον τὸ D
usseyópsvov * τὸ δὲ οὐράνιον διὰ τῶν γηῖνων οὐ τρέ-
Φεται. Ὢ τῆς τῶν ἁτόπων ἐναντιότητος ! Πῶς ἐν τῷ
αὐτῷ τοῖς ἑναντίοις χαταθάἀλλεται πτώμασι 1 Νῦν
μὲν λέγει, χρείττονα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως εἶναι
τὸν σωματιχῶς προφαινόμενον (77). Πάλιν δὲ xal
τῶν ἀνθρώπων καταδεέστερον δείχνυσιν, Ίχρωτη-
ριασμένον τῷ χρείττονι. "v γὰρ ἐν ἡμῖν τὸ ὑπερ-
έχον ἐστὶν ἡ διάνοια, ἧς ἅμοιρον εἶναι τὴν σάρχα
λέγει, tv ᾗ ὁ θεὸς ἐφανερώθη - χαὶ τοῦτο σαφῶς διὰ
τῶν ἐφεξῆς ἀγώνων κατασχενάζων, ἐφ᾽ ὧν εἰ µή τις
περ:ττὸν ἡγοῖτο τὴν ἐπιμελῆ τῶν µαταίων ἑἐξέτασιν,
δι ὀλίγων τοῖς εἰρημένοις ἐπιδραμούμεθα. Πάλιν γὰρ
πληθος ὕδρεων ἑπαντλήῆσας τῇ συγγραρῇ, τοιοῦτον
χαθ᾽ ἡμῶν λόγον προτείνεται, ἀδιχεῖν λέγων τοὺς ταὺ-
τὸν εἶναι φάσχοντας σαρχὸς ἕνωσιν xal ἀνθρώπου
πρόσληψιν. Ἐγὼ δὲ χᾶἂν ἀγροιχότερον εἶναι δοχῇ τὸ
«εγόµενον, οὐχ ἐπικρύψομαι τὴν ἀλήθειαν, ὅτι οὔθ'
ἕτερον τῶν εἱρημένων ὁ χαθ᾽ ἡμᾶς ἰδιωτισμὸς δι’
ἀχριδείας συνίστησι. Ti γὰρδιαφἑρει σαρχὸς ἕνωσις xat
ἀνθρώπου πρόσλιψις, οὑτωσὶ κατὰ τὸ πρόχειρον ἑρμη-
νεύειν οὐχ εὔπορον, διότι πολλαχῶς νοεῖται ἡ ἕνωσις
χαὶ ἀριθμῷ, χαὶ εἴδει, χαὶ φύσει, xal ἐπιτηδεύμασι, xal
µαθήμασι, xal τοῖς χατὰ χαχὰ, ἢ ἀρετὴν (78) ἰδιώμασι
xal ἐπιτηδεύμασι. Τίς οὖν ἐστιν ἡ τῆς σαρχὸς ἕνωσις,
εἴτε πρὸς ἑαυτὴν, εἴτε πρὸς ἕτερον ἑνουμένη (79), τῶν
ἑρμηνευόντων τὸν λόγον δεόµεθα. "H τε τοῦ ἀνθρώ-
που πρόσληψις πῶς γίνεται, ποίου, xal πόθεν, xai
πῶς, xai παρὰ τίνος, καὶ «iva τρόπον προσειληµμµέ-
νου, (80), ἐπίσης τῷ πρυλαδόντι ἡμῖν (81) ἐν τοῖς
ἀγνοουμένοις ἑστίν. Ἔως γὰρ ἂν μὴ τῷ θείῳ τῆς
Γραφῆς ἅλατι τὸν περὶ μυστηρίου λόγον (83) ἑπαρ-
τύων προφέρῃ. τὸ μεμωραμμένον τῆς ἔξω σοφίας
ἅλας πατεῖσθαι παρὰ τῶν πιστῶν χαταλείψωμµεν. Τίς
τῶν εὐαγγελιστῶν σαρχὸς ἕνωσιν διηγήσατο ; Ποῖον
bb τῶν ἀποστολιχῶν διηγηµάτων τὴν τοῦ ἀνθρώπου
^* |I Cor. v, 16.
(74) Corr. χαθιχνῆται.
(75) Corr. προστιθείς.
(76) Locum hunc usque ad illa verba διὰ τῶν
γηῖνων οὐ τρέφεται, laudat Euthymius in toties lau-
data Panoplia adversus haereses parte uw, tit. xut,
pag. 526, vers. Chrisius. .
(17) Ma corr., antea autem erat τὸ σωματιχῶς
προφαινόμενον.
acrius impetit, contemnenda esse arbitror cuiquo
sana mente przedito, ac lectorum judicio relinquen-
dum, quinam vere apostolicam fidem adulterent :
nosne qui juxta Pauli verba ** cognovimus quidem
secundum carnem Christum, nunc vero jam non
cognoscimus, an iste, qui semper tum ante tum
post dispensationem qus humane nature assum-
ptione facta est, Deum carne preditum a se confi-
ctum przedicat. Addit autem his qua modo dixit,
Judzeorum adversus Christum blasphemiam, qua
ipsum voracem hominem et vini potatorem voca-
bant, aitque hzc necessario esse de homine di-
cenda. Ecquis igitur homo illecst cui ab Judzis
potus cibique aviditas exprobratur? Cibone, potu-
que utebatur, an secus? Atqui si non utebatur,
inanis ille et simulata species erat; sin autem ute-
batur, terrenus utique erat cibus ille atque potus,
quem capiebat; quod autem coeleste est, terrenis
rebus non alitur. O miram absurdarum rerum re-
pugnantiam ! Ut circa unam eamdemque rem in
contrarios errores delabitur! Modo quidem asserit
eum, qui corpore preditus apparebat,prasstantiorem
humana exstitisse natura. Mox vero eumdem ho
minibus inferiorem exhibet, ac potiore sui parte
mutilatum. Cuncta enim qus in nobis sunt, mens
dignitate przxellit, cujus expertem esse carnem, in
qua Deus manifestatus est, asseril ; idque multis
deinceps conalibus palam astruit, in quibus modo,
ne quis stulta atque inepta accurate discutere su-
pervacaneum existimet, qua ab ipso dicta sunt
breviter percurremus. Rursus enim magna injuria-
rum copia suam scriptionem referciens, talem
adversus nos sermoaem in mesium profert, ut im-
pie eos sentire dicat qui unum idemque esse aiunt,
carnis unitionem et hominis susceptionem. Ego
autem etsi rusticius loqui videar, veritatem non abs-
condam , neutrum nempe eorum quas modo dicta
sunt nostre lingua idiotismo exacte comprobari.
Quid enim differant carnis unitio et hominis sus-
ceptio , haud ita in proclivi est verbis explicare,
quandoquidem multifariam variisque in rebus unio
consideratur, in numero scilicet, in specie, in na-
tura, in institutis, in doctrinis, in malitiz vel vir-
D (etis proprietatibus, et erga alterutram studiis. In-
terpretum itaque explicatione nobis opus est, ut in-
telligamus quanam sit hzc carnis unio, sive cum
gemelipsa sive cum alio inita. Hominis etiain sus-
cepiio quomodo, ex quali, et unde flat, ac prseterea
quomodo, undenam, et quanam ralione homo
susceptus sit, sque ac praecedentia nobis ignotum
(T8) lta corr., prius erat χατὰ xaxhv ἀρετήν :
mala lectio.
(79) Corr. ἑνουμένως.
(80) Ita corr. antea προσειλημμµένος,
* (81) Corr., προλαδόντι xat τούτο ἡμῖν.
(89) Corr. περὶ τοῦ μυστηρίου τὸν λόγον. Et mox
ἅλα.
1199
S. GREGORII NYSSEM .
1250
est. Nam. quandiu diving Scripture sale conditum A πρόσληψιν, οὑτωσὶ xack τὴν λέξιν ἑδίδαξε;, Τίς νό-
de hoc mysterio sermonem non proferet, evanidum
externe sapientixz salem fidelibus conculcandum
relinquemus. Ecquisnam evangelistarum carnis
wnilionem — commemoravit ? Quaenam — apostolica
scripta hominis susceptionem hisce quibus ipse uti-
. Wir. verbis nos edocuere ? Quz lex, qui proplietz,
quinam a Deo inspirata Scriptura, quzuam syno-
dica sanctio tale quid nobis custodiendum,commisit?
Caeterum ex his duobus verbis, unitione videlicet
carnis, οἱ susceptione hominis, unum quidem nolis
ascribit, aliud vero sui proprium esse dicit; utrum
autem horum sibi vindicet, adhuc ambigimus. Nos
enim vel neutrum eorum verborum usurpemus, vel
Uoc, ποῖοι προφΏται, τίς θεόπνευστος λόγος, ποῖον
συνόδου δόγµ:, τοιοῦτον ἡμὶν (85) παραχατέθετο,
Ἐκ τούτων τοίνυν τῶν δύο ῥημάτων τὸ μὲν ἡμῖν
προσνέµει, τὸ δὲ ἴδιον εἶναι λέγει’ πότερον δὲ τούτων
ἑαυτοῦ ποιεῖται, µέχρι τοῦ νῦν ἀμφιθάλλομεν. "Hyper:
γὰρ fj οὔθ' ἕτερον οἰχειούμεθα, ἢ ἁμφότερα, διὰ τὸ
µηδεµίαν ἓν θατέρῳ πρὸς τὸ ἕτερον διαφορὰν ἕπευρί-
σχειν. "H τε γὰρ ἕνωσις πρός τι γίνεται, fj τε πρόσ.
ληφίς τινος πάντως ἐστίν. ἑχάτερον δὲ την πρὸς
ἕτερον σχέσιν ὑποσημαίνει (84), χαὶ ὁ προσλαθὼν
ἥνωται τῷ προσληφθέντι, καὶ τὸ ἑνωθὲν διὰ προσλή-
Ψεως Ίνωται.
utrumque; propterea quod nulla in re alterum ab altero differre deprehenditur. Nam et unitio cum
aliqua re fit, et susceptio non nisi alicujus rei susceptio est; ulrumque autem relationem ad alte-
rum denotat ; qui enim suscipit, cum suscepto unitur, et quod unitur,utique per susceptionem copulatur.
XXXV. Sed duas personas, Deum et a Deo sus- B
ceptum hominem nos dicere ille asserit ; se vero
haud ita prorsus sentire, quinimo dicere incarna-
tum fuisse Christum, eumque non esse ab in-
corporeo diversum, sed unum eumdemque ad
similitudinem nostrz& quam'in carne vivimus
vite. Adhuc nugas suas per ea, qua stare ne-
queunt, nobis edisserit, Carneus ejus Deus sim-
plex natura esse non potest; nemo enim est qui in
carne simplicitatem possit conspicari. Quod autem
simplex non est, compositionis expers esse nequit.
At iste unum esse dicit, eodem prorsus modo ac
unusquisque nostrum unus est, qui ex corpore,
inquit, spiritu οἱ anima constamus. Novum numeri
genus nune primum addiseimus, unum ea esse
edocti qu in tria diversi generis dividuntur. Sed
in aliud tempus sermonem de spiritu, quen Apol-
linaris confingit, differamus. Nos vero crassiorem
hominis divisionem qua plerique utuntur edocti, ex
*nima intelligente et corpore hominem constitui
fatemur. Quomodo itaque dicemus duo unum esse,
cum Apostolus manifeste duos homines in unoquo-
que nostrum observet, dum inquit, Licet is, qui
foris est, noster homo corrumpitur, corpus intel-
ligens, tamen is qui intus est, renovatur de die
in diem **, animam his verbis subobscure innuens.
Atqui si tres erant secundum Apollinarem homines,
duos omnino invisibiles et unum visibilem sta-
tuisset Apostolus; ita ut quantumvis ille juxta divi-
sionem nostram human: nature exeinplo ad fir-
. mandam suam uteretur, unum vocans qux duo
sunt, 4 Paulo nihilominus hominem duas in partes
dividente refelleretur. Quoniam itaque exemplo ex
humana natura desumpto proprium suum dogma
coufirmat,hoc semel everso, et illud quod de Christo
censet, una prorsus confutatur. Quod autem asse-
*5 [[ Cor. iv, 16.
"n Pron. ἡμῖν corr. add.
(84) Corr. ἁποσημαίνες.
(85) Ita ex corr. emendatione; nam in textu erat
τὸν πατέρα.
(86) Et hic corr. emendationem secuti sumus ;
'AXX ἡμᾶς φησι δύο πρόσωπα ἸἈέγειν, τὸν θεὺν
χαὶ τὸν παρὰ (85) τοῦ Θεοῦ προσληφθέντα ἄνθρω-
mov * αὐτὸν δέ φησι yh] οὕτως ἔχειν, ἀλλὰ φάσχειν
τὸν σαρχωθέντα, χαὶ ὄντα οὐχ ἕτερον παρὰ ὧν
ἀσώματον, ἀλλά τὸν αὐτὸν χαθ᾽ ὁμοίωσιν ημετξ-
ρας Ev σαρχὶ ζωῆς (86). "Ext διὰ τῶν ἀσυστάτων αμῖν
τοὺς φληνάφους διέξεισιν. 'O σάρχινος αὐτοῦ 8:5;
ἁπλοῦς εἶναι φύσιν οὐχ ἔχει’ οὐ γὰρ ἄν τις Ev τῇ σαρχὶ
τὸ ἁπλοῦν θεωρῄήσειε' τὸ δὲ μὴ ἁπλοῦν, ἀσύνθετον
εἶναι οὐ δύναται. ᾽Αλλ' οὗτος εἶναι τὸ Ev λέγει, ὡς
xai ἡμῶν Έχαστων, Ex πνεύματος, qnot, xal ονχης
xai σώματος. Νῦν ποώτως τὸ χαινὸν εἶδος τοῦ ἁρι-
θμοῦ ἐδιδάχθημεν, µαθόντες ὅτι τὰ el; τρία ἕτερο-
γενῆ διῃρημένα µονάς ἐστιν. AX ὁ μὲν περὶ τοῦ
ἀναπλασθέντος αὑτῷ πνεύματος, ὑπερχείσθω λόγος.
Κατὰ δὲ τὴν παχυμερεστέραν τοῦ ἀνθρῶπον τομὲν,
καθὼς οἱ πολλοὶ διαιροῦσιν (87), ἐδιδάχθημεν ix
νθερᾶς ψυχῆς καὶ σώματος εἶναι την τοῦ ἀνθρώπου
σύστασιν ὁμολογοῦντες. Πῶς εἴπωμεν τὰ 520 ἓν, του
Αποστόλου σαφῶς, δύο ἀνθρώπους περὶ ἕχαστον
βλέποντος, ἓν οἷς φησιν, El xal d ἔξωθεν ἡμῶν ár-
θρωπος διαφθεἰρεται, τὸ σῶμα λέγων, d. AA ὁ ἔσω-
θεν ἀναχαινοῦται ἡμέρᾳ καὶ ἡμέρᾳ, τὴν Ψυχὶν
αἱνισσόμενος. Καΐτοι el τρεῖς σαν κατὰ τὸν Ἄπο:
λινάριον ἄνθρωποι, δύο πάντως ἂν τοὺς ἀφανεῖς xai
ἕνα ἑποίησε τὸν φαινόμενον, ὥστε xiv ἐν τῷ χαθ
ἡμᾶς ἐπιδείγματι χρατύνει τὸν ἴδιον λόγαν, Ev ὀνο-
µάζων τὰ δύο, παραγράφεται αὐτὸν ὁ Παῦλος, δ-αι-
ρῶν τὸν ἄνθρωπον Ev τῇ δυϊχῇ σηµασίᾳ. Ἐπεὶ οὔν
διὰ τοῦ ἀνθρωπίνου τὸν τοῦ δόγματος ἑαυτοῦ λόγον
συνίστησι, τῇ τούτου ἀνατροπὴῇ κἀχεῖνο πάντως συν-
απελέγχεται’ ὃ δὲ λέχει, τοιοῦτόν ἐστι, ὅτι "o xep áv-
θρωπος (88), elc ἐστιν ἐκ πγεύματες καὶ ψυχῆς, καὶ
σώματος. Ἐγὼ μὲν Ἠξίουν πρότερον (89) στῆναι
ποίου σώματος, xat πόθεν εἰλημμένου, xal πότε πλα-
σθέντος, χαὶ ποδαπῆς φυχῆς, 7| λογιχῆς (90), ἢ &v-
antea enim erat ἡμετέραν τῆς ἓν σαρχὶ ζωῆς.
(87) Corr. διαιρεῖν.
(88) Corr. ὁ ἄνθρωπος. .
(89) Corr. ἐγὼ μὲν οὖν ἡξίουν τοῦτο πρότερον.
(90! lta corr.; in cod. enim est εἰ λαχιχῆς.
1201
ADVERSUS APOLLINAREM.
{ευ
θρωπίνης, 1| ἀλόγου, τουτέστιν, εἰ χτηνείας (91) εἶναι A rit bujusmodi est : Quemaamoaum homo unum quid
τὸν ἄνθρωπον ἐκεῖνον ofexat, εἴθ᾽ οὕτως Ezep6aelv
τὸ νοερὸν, ὅπερ ἄλλο τι παρὰ τὸ πνεῦμα εἶναί φησιν’
ἐπὶ μὲν ἡμῶν νοῦν, ἐπὶ ἐχείνου δὲ Θεὸν ὀνομάζων *
εἰ váp *t& οὐρανίου ἀνθρώπου πλάσις χαθ᾽ ὁμοιότητα
«09 χοϊχοῦ παρ᾽ αὐτοῦ πρότερον ἐπεδείχθη, προἠχθη-
μεν ἂν δι’ ἀχολουθίας τῷ μύθῳ, µαθόντες παρὰ τῆς
χαιντς ταύτης σοφίας, ὅτι τὸ μὲν ἐπίγειον τῶν ἀνθρώ-
πων φῦλον Ex νοερᾶς Ψυχῆς xaV σώματος τὴν σύ-
στασιν ἔχει * γένος δέ ἐστιν (92) ἐπουρανίων ἀνθρώ-
vuv, οἷς ἄλογος μὲν ἡ φυχἡ. σῶμα δὲ ἀνθρώπινον,
καὶ Θεὸς ἀντὶ vou (93) τῷ λόγῳ τοῦ σώματος καὶ
τῆς ψυχῆς ἀναχιρνᾶται' ἐξ ὧν εἶναι τὸν ἐπὶ γῆς
φανέντα ᾿Απολινάριος οἵεται. Ἐκείνου δὲ µήτε ἆπο-
δειχθέντος, µήτε ὄντος, τοῦ δὲ διὰ τῆς Παρθένου γεν-
νηθέντος ἀθετουμένου, ὡς οὐδὲ τῆς ἡμετέρας µετα-
σχόντος φύσεως, ἀλλότριον ἡγοῦμαι xol ἀνακόλουθον
σῶμα μὲν ὀνομάζεσθαι τὸ μὴ copa, φυχὴν δὲ ἀνθρώ-
που τὴν μὴ φνχἠν. El γὰρ μὴ νοερὰν αὐτὴν τις εἶναι
ὁμολογοίη, οὐδὲ ἀνθρώπου αὐτὴν ὅλως αυνθήσεται.
Τούτων δὲ μὴ ὄντων, τίνα χαιρὸν ἔχει dj τρ'μερὴῆς
ἐχαίνη τοῦ ἀνθρώπου τομῆ (94), ς τὸ μὲν δίµοιρον
ἄνθρωπος, θεὺὸς 05 τὸ τριτηµόριον; OO γὰρ ἂν, φη-
oiv, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπου γεγονὼς εἴη, εἰ μὴ
τυγχάνοι, καθάτερ ἄνθρωπος, γοὓς ἔγσαρχες àv.
Ἐγὼ δὲ εἰ μὲν ἐχεῖνος ὁ ἄνθρωπος ἄνους ἣν, ἐν (p
θεὺς χατέλλαξε τὸν κόσμον ἑαυτῷ, εἰπεῖν οὐχ ἔχω:
ὅτι δὲ ὁ ταῦτα γράφων, ἔξω διανοίας ἣν, καθ) ὃν
ἔγραφε ταῦτα χρόνον, χὰν ἐγὼ μὴ εἴπω, τὰ γεγραµ-
μένα Bod. Πῶς γίνεται £v. ὁμοιώματι ἀνθρώπου, ὁ
ἄλλο τι παρὰ τὸν ἄνθρωπην ὧν, χαὶ πάντη τῆς ἡμε-
τέρας φύσεως (05) ; EL γὰρ νοξἙρὰ φυχἣ xai σῶμα
τὸ ἀνθρώπινον σύγχριµα;. µήτε δὲ τὸ σῶμα τοῦτο,
μήτε ἡ φυχἠ ἐχείνη Ev. τῷ παρ) αὐτοῦ ἀναπλασθέντι
sc, πῶς δέχεται τἣν ὁμοίωσιν τοῦ ἀνθρώπου τὸ τῆς
ἡμετέρας ἔχφυλον φύσεως; ἸΑλλ' οὐχ ἄνθρωπον αὖ -
τὸν εἶναί φησιν, ἀλλὰ καθάπερ ἄνθρωπον, ἄνουν,
ἔνσαρχον ὄντα. Ταυτά ἔστιν ἅ µε πείθει ἔξω διανοίας
εἶναι τὸν γράφοντα. lg ὁμοιοῦται τῇ φύσει τὸ μὴ
µέτοχον τῆς φύσεως; Τίς δὲ ἐστιν ὁ ἔνααρχος ἐχεῖνος
νοῦς, ὁ συμφυὴῆς (96) τῆς σαρχὸς xal ἀχώριστος,
ἀεὶ τοιοῦτος ὤν ; Οὐχοῦν xal ix τοιούτου πάντως
ἑστίν, OU γὰρ ἂν εἴη γεννητὴ σὰρξ, εἰ μὴ ἀπὸ σαρ-
χὸς Υένοιτο, χαθώς φησί που ὁ Κύριος, ὅτι Τὸ γε-
ΥΕΥΥἨμένον ἑχ τῆς σαρκὸς σἀρξ ἑστο. ἸΑλλ
ὕστερον γίνεται. Ποίαν οὖν περιτεθειµένος (97) σάρκα,
ἔνσαρχος Ὑίνεται, Τὴν οὖσαν; Αλλ' Ex τῆς αὐτῆς,
Tv μὴ οὖσαν; Οὐχοῦν οὐ λέγεται ἔνσαρχος * o9 γὰρ
ἂν (98) τῷ μὴ ὄντι ἑπονομάζοιτο.
est ex spiritu, anima, el corpore constans. Equideni
ab Apollinare postularem ut prius statueret, ex quo-
nam corpore, uiudenaim sumpto, quandonam con-
dito, et ex quali anima, rationaline et humatia, an
irrationali, boc est belluina, hominem illum com-
positum esse arbitretur, et 4η deinde inditam illi
fuisse censeat intellectivam partem quam diversam a
spiritu esse dicit, eamque in nobis quidem mentem,
in Christo autem Deum vocat. Si enim aliquod cce-
lestis hominis opificium ad terreni hominissimilitu- —
dinem reperiri prius ab ipso ostensum fuisset, conse-
quentia inde sumpta, adduci forsitan potuissenius ad
fidem fabula huic ab eodem conficia. accommodan-
dam,novaze hujus sapientize magisterio edocti lerrenum
B hominum genus ex anima intellectu przdita atque
corpore constare; aliud vero quoddam coelestium
hominum genus esse, quibus ratione carens inest
anima, corpus autem humanum, et Deus loco men-
tis commiscetur animas, atque corporis constilu-
tioni ; e quorum numero hominem illum esse qui in
terra apparuit Apollinaris arbitratur. Verum cum
istud hominum genus nec esse ostendatur, nec re-
vera sit, ac preterea qui ex Virgine natus est, tan-
quam nulla in re natur: nostra parliceps, rejicia-
tur: absurdum etinconsequens esse arbitror corpus
quidein vocare quod corpus non est, animam vero ho-
minis qux itidem anima non est. Nam si quis eam
mente prxeditam non esse fateatur, is prorsus nec eam
hominis esse concedet. Cum autem hzc nullatenus
esse possint, cui bono est tripertita illa hominis di-
visio, cujusdux quidem partes essent homo, tertia
vero pars Deus? Neque enim, ait, in similitudinem ho-
minum factus (uisset, nisi instar hominis mens carne
predita esset. Ego sane, an ille quidem homo per
quem Deus sibi mundum reconciliavit, mente ea-
reret, non dixerim ; illum vero qui hec scribit,
mente captum eo quo scribebat tempore fuisse,
quanquam ipse non dicam, ejus tamen scripta cla-
mant. Quomodo in similitudinem, hominis fit. qui
aliud quid ab homine diversum est et a nostra pror-
sus natura discrepat? Nam si ex anima et corpore
homo coustat, et corpus hoc animaque illa in ho-
mine quem ipse confixit, non reperitur ; quomodo
simile homini esse poterit, quod a nostra natura
alienum est? Sed illum non esse hominem, dicit,
sed instar hominis, mente destitutum, carne pra-
ditum. Haec sunt quie mihi suadent mentis non
esse compotem qui hzc scribit. Quomodo natura
alicui assimilatur, quod ejusdem particeps non est? Quznam etiam est mens illa carne przdita,
quz eidem carni congenita est. eL ab ea separari non potest, semperque talis exsistit ? Nunquid
etiam ex alia re sibi simili prorsus derivatur? Neque enim unquam caro gigni potest, nisi ex carne
loquitur.
(95) Supplendum hie videtur Ex2uXov φὔσεως. ut
mox subdit, vel ἀλλύτριον, aut aliquid. simile, ut
auctoris sensus corstet.
(96) Corr. συµφυής.
(917) Corr. περιτιθέµεν»ς.
(98) Part, ἄν corr. add.
(91)1ta corr., antea χττηνίας. .
(99) Corr. γένος δέ τί ἐστιν.
(95) Corr. ἀνθρώπινον, sb δὲ ἀντὶ νοῦ.
(94) In textu. Vat. cod. scribitur ἀνθρώπου ὁν-
ff, at in. marg. eadem, qua relique corr., manu
adnotatur Υρ. xaX τοµή, ut indicaretur utroque modo
legi posse. Nos tamen corrigendum censuimus áv-
θρᾳώπου τομή, ut sub initium hujus cap. Nyssenus
1205
$. GREGORII NYSSENI
1201
nascatur, quemadmodum alicubi ait Deminus, Quod natum est ez carne, caro es **. Sed inquiet, Mens
illa deinceps carne praedita est. Qualem igitur carnem induenscarne przdita evadit? Que jam exsistebat ?
Sed liec non nisi ejusdem generis esse potest. Qua non exsistebat? Ergo carne praedita dici non
potest; neque enim ex re non exsistente denouinaretur.
ΧΧΧΤΙ. Sed videamus inevitabilein ejus argu- A
mentorum vim, quibus nos cogit ut Unigenitum
Deum mentem esse carne praditam concedamus.
Si mens, inquit, carne predita non est Domi-
. Anus, sapientia uique. erit, 0 invincibilem proposi-
ο..."
tionem! Alterum ex ἀμοθιδ omnino esse Dominum
censet, vel mentem carne przeditam, vel sapientiam :
proplerea, iuquit, necesse est eum illud esse, nisi
hoc est, quoniam cum mens carne praedita non
sit, sapientia haud dubio est, quodcunque hujus-
modi mens non est. Quid igitur lapis? Quid scara-
beus? Quid denique cztera omnia qua sub oculos
cadunt? Omnino enim duorum alterum dabit, vel
eam mentem carne przditam esse, vel sapientiam.
Atqui neque mens, neque sapientia aliquid borum
est. Corruit itaque scriptoris nostri propositio ein-
nesque ejus machinationes dissolutz sunt, cum ip-
sius principii subversione tota ejus argumentatione
simul concidente. Ostensum siquidem non est bac
duo ita inter se differre, ut. si alterum horum ex-
8istal, alterum esse non possit, vel contra, si unum
non exsistat, alterum esse omnino necesse sit. At
uihil obstat quin vel eidem utrumque insit, vel
neutrum. Sed et hzc propositio quam infirma sit,
ex allera quz huic contraria ex parte respondet, '
videamus. Si enim tanquam verum hoc asseritur,
si non est mens carne przdita, sapientia erit ; ve-
Yun quoque erit id quod e contrario dicitur, nempe
8i sapientia est, mens carne przdita non erit. At-
qui sapientiam esse Christum, quicunque fldem
amplexus est ultro concedit : ergo juxta sapientis
hujus assertionetn, eumdem Christum mentem carne
preditam non esse fatebimur; ita ut ex utrius-
que rationibus, quas primo et secundo loco protu-
lit, et ex aliis quas ad sententiam suam confirman-
dam in przsenti subjungit, Dominum non esse
mentem carne przuitam scriptor ipse demonstret.
Talis est. propositio, talis δἱ assumptio. Ecquid
vero ulraque dignum conclusio coinplectitur ?
Christi ad nos accessus — mon [uit adventus. Dei, sed
hominis ortus. Fc dicta illi rideant quibus
aliena superbe contemnere moris est; nos vero
eorumdem fallaciam et fatuitatem lugere oppor-
tunius esse judicantes, ab eorum prolixiori con-
futatione, ne derisores esse videamur, temperamus.
Qvis enim nequaquam sibi eohzrentem syllogismi
** Joan. 11, 6.
(U9) Corr. &xelvnv εἶναι.
(1) Cotr. σοµπεπτωχότος, et mox habet οὐδὲ γάρ.
; OTT. ὑπάρχοι.
la corr. antea. xal τῷ συμπεράσµατι λέγει,
4) In textu. Vat. cod. nihil moneno corr. legi-
tur οὐκ ἣν σοφία Θεοῦ, sed legendum omnino esse
ἐπιδημία ex integro Apollinaris argumento quod
'AXX ἴδωμεν τὰς ἀφύκτους aUvoU τῶν συλλογισμῶν
ἀνάγχας, δι ὧν ἡμᾶς πρὸς συγχατάθασιν τοῦ ἔνσαρ-
xov εἶναι νοῦν τὸν Μονογενῆ θεὸν συναναγχάνει. Eb
ph νοῦς., qnoi, ἔνσαρκός ἐστιν ὁ Κύριος, σοφία
ἂν εἴη. Ὢ τῆς ἀἁμάχου προτάσεως! Τὸ ἕτερον ἐξ
ἀμφοτέρων οἴεσθαι πάντως εἶναι τὸν Κύριον, 1] νοῦν
ἔνσαρχον, ἡ σοφίαν" διὰ τοῦτό φησιν ἐχεῖνον εἶναι (99),
εἰ μῆ τοῦτό ἐστιν, Ov. ἂν μὴ νοὺς ἔνσαρχος Tj, πᾶν ὃ
μὴ ἐστι νοῦς ἔνσαρχος, σοφία ἐστί. Τί οὖν 6 λίθος;
Ti δὲ ὁ χάνθαρος; Τί δὲ τὰ λοιπὰ τῶν φαινομένων ;
Δώσει γὰρ ἐπὶ τούτων πάντως τῶν δύο τὸ ἕτερον, 3l
νοῦν αὐτὰ ἔνσαρχον, f) σοφίαν εἶναι ἀλλὰ μὴν οὔτε νοὺς
οὔτε σοφία τούτων ἐστὶν οὐδέν. Διαπέπτωχεν ἄρα c5
λογογράρῳ f) πρότασις, χαὶδιεῤῥύη xdv τὸ σχα.ώρημα,
τῇ τῆς ἀρχῆς διαλύσει διαπεπτωχότος (1) τοῦ λόγου.
B 0ὐδὲν γὰρ ἐδείχθη ταῦτα τὴν ἀντιδιαστολὴν πρὸς
ἄλληλα ἔχοντα, ὥστε &l τὸ ἕτερον τούτων εἴη, μὴ
εἶναι τὸ ἕτερον, ἡ τὸ ἔμπαλιν, εἰ τὸ ἓν μὴ ὑπάρχο:,
τὸ λειπόµενον ὑπάρχει (3) πάντως. Αλλὰ χωλύει οὔ-
δὲν xal ἁμφότερα εἶναι χατὰ ταὐτὸν, χαὶ οὐδ' ἕτερον.
᾽Αλλὰ xai ix τοῦ ἀντιστρόφον τὸ τῆς προτάσεως
ἀσύστατον ἴδωμεν. El γὰρ ὡς ἁληθὲς προτείνεται τὸ,
εἰ μὴ νοῦς ἐστιν ἔνσαρχος, σοφία ἂν ei ἀληθὲς xat
τὸ ἐχ τοῦ ἀντιστρόφου ἀναφαινόμενον, ὅτι εἰ σοφία
ἐστὶ, νοῦς ἔνσαρχος οὐκ ἔστιν. Αλλὰ μὲν σοφίαν εἶναι
τὸν Χριστὸν, πᾶς ὁ παραδεξάµενος τὴν πίστιν συντί-
θεται’ ἄρα χατὰ τὴν τοῦ σοφοῦ πρότασιν, τὸ μὴ εἶναι
αὐτὸν νοῦν ἔνσαρχον ὁμολογεῖται, ὥστε κατ ἁμφό-
τερα χατά τε τὸν πρῶτον, xal τὸν δεύτερον, xai χατὰ
τὸν νῦν λόγον αὐτὸς ὁ λογογράφος, δι Gv χατασχευά-
C ζει, 9 βούλεταε, τὸ μὴ εἶναι ἔνσαρχον νοῦν τὸν Κύ-
ριον ἀποδείχννσι. Τοιαύτη dj πρότασις, τοιαύτη xal
ἡ διὰ µέσου χατασχευἡ. "Αξιον ἀμφοτέρων xal τὸ
συμπέρασμα τί (5) λέχει; Οὐχ ἦν ἐπιδημία θεοῦ (4)
ἡ Χριστοῦ zapovc (a, àAÀ' ἀνθρώπου γένγησις (5).
Γελάτωσαν ἐπὶ τοῖς εἰρημένοις ὅσοι ἀγέρωχοι * ἡμεῖς
δὲ δαχρύειν εὔχαιρον ἐπὶ τῇ ἁπάτῃ τῶν εἰρημένων(θ),
καὶ τῇ µαταιότητι χρίναντες, ἐπὶ πλεῖον διελἐγχειν
τὸν λόγον, ὡς ἂν μὴ Υελοιάζειν δόξαιµεν, παραιτού-
µεθα. Τίς γὰρ οὐχ ἂν εἰχότως γελάσειεν ἐπὶ τῇ ἆσυν-
αρτήτω τοῦ συλλογισμοῦ (7) πλοχῇ: Ἐχθήσομαι δὲ
τὴν λέδιν αὐτὴν, κατὰ 15 ἀχόλουθον οὕτως ἔχουσαν
Ei μὴ οὓς ἔνσαρκός ἐστιν" ὁ Κύριος, σοφία ἂν
&ln, φωτίζυσα »οὔν ἀγθρώπον ' αὕτη δὲ καὶ ἐν
πᾶσιν (8) ἀνθρώποις. El δὲ ταῦτα, οὐκ ἦν ἔπι-.
δηµία θεοῦ ἡ Χριστοῦ παρουσία, dA ἀνθρώπου
γένγησις (9). Τὸ μὲν οὖν σοφίαν εἴναι τὸν Κύριον
mox subdit manifeste apparet.
(9) Corr. γένεσις.
(6) Ita corr., antea ἐπὶ τοῖς εἰρημένοις.
(e Ita corr., male antea λογισμοῦ.
8) Ita corr. antea αὕτη δὲ τὸ iv πᾶσιν.
(9) Corr. γένεσις.
1205
ADVERSUS APOLLINAREM.
1206
ὑπερέχουσαν πάντα νοῦν, οὐδεὶς àv τῶν εὐσεβούντων A complexum jure merito non riserit? Ipsa autem
ἀρνήσαιτο, ταῖς φωναῖς τῶν ἁγίων Πατέρων xal dro-
στόλων πρὸς ταῦτα χειραγωγούμενος. Καὶ γὰρ, ὅτι
Σοφία ὀγενήθη ἡμῖν παρὰ toU θεοῦ, διαῤῥέδην ὁ
Παῦλος pod: καὶ, ὅτι Ἐπεράνη ἡμῖν ἡ σωτήριος
χάρις, παιδεύουσα ἡμᾶς ἀργήσασθαι μὲν τὴν
ἀσέδειαν, δι ὁσιότητος δὲ καὶ δικαιοσύνης προσ-
δέχεσθαι τὴν µακαρίαν ἐλπίδα. Καὶ ταῦτα τοῦ
Αποστόλου διεξιόντος Ἱκούσαμεν ' νοῦν δὲ ἔνσαρχον
τὸν Μονογενῆ θΘεὸν, τὸν ἐπὶ πάντων, xal διὰ πάντων,
χαὶ iv πᾶσιν, οὔτε ἠχθύσαμεν τῶν ἁγίων τινὸς, οὔτε
παρενθεῖναι ταῖς θείαις φωναῖς (10) τὴν ἀλλόχοτον
ταύτην καινοφωνίαν χαταδεχόµεθα, xal μάλιστα πρὸς
τὸν σχοπὸν ὁρῶντες τοῦ καινοῦ λογογράφου, ὃς βού-
λεται διὰ τῆς ψυχρᾶς ταύτης κατασχευῆς τοῦ σο-
φίσµατος ἐκθαλεῖν μὲν ἐπὶ τοῦ Κυρίου τὴν τῆς σο-
φίας ὁμολογίαν, δι ὃς πάντα νοῦν σοφίζεσθαι (11)
πεπιστεύκαμεν ' ἀντεισαχθῆναι δὲ τὴν παράλογον
ταύτην χαινοφωνίαν (12), ἵνα νοῦς ἔνσαρχος ὁ Movo-
Ysvhs, καὶ μὴ σοφία χατονοµάζηται. Εὰν γὰρ σο-
φία, qnot, ἐμπιστευθῇ (13) εἶναι ὁ Κύριος, ἡ ἐν
πασι δηαδὴ δεχοµένοις (14) εἡν χάρυ», obxén
ἐπιδημίαν Θεοῦ τὴν Χριστοῦ παρουσἰαν ὁμοιῖο.
Υήσοµεν, ὡς Ἠλλοτριωμένη τοῦ Θεοῦ τῆς σοφίας. Τίς
οὐχ ἂν «bw ἄνδρα τῆς μελαγχολίας ταύτης οἰκτεί-
pov (13) ; ᾿Εὰν σοφίαν, φησὶν, εἶναι πιστεύσωμεν,
οὐκ ἔσται θεοῦ (16) ἐπιδημία fj Χριστοῦ παρουσία,
"Oc ἐγενήθη ἡμῖν σοφία ἀπὸ θεοῦ, ἀλλὰ ἀνθρώ-
«ou γένεσις. Ἐὰν σοφία ᾗ (17); Οὐκ ἠχουσας τοῦ
προφῄῆτου βοῶντος, ὅτι Ἡ παρθένος évr γαστρὶ .λή-
Ψεται, καὶ τέξεται υἱόν ; καὶ, ὅτι Παιδίον ἐγεν-
ήθη ἡμῖν ; καὶ ὅτι Υἱὸς τὴν ἀρχὴν ἐπὶ τοῦ ὤμου
ἔχει, ὡς ἰσχυρὸς καὶ δυνατὸς, χαὶ οὐ µόνον τοῦ παρ-
ελθόντος, ἀλλὰ καὶ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος Πατήρ ;
verba eo prorsus ordine quo ille disposuit, hic affe-
ram, qus ita se habent : Nisi Dominus mens es-
sel carne predita, sapientia esset, hominis mentem
Hluminans. [lec autem. in omnióus hominibus re-
peritur. Si aulem. legc vera. sunt, Christi αἆ uos
accessus non (uil adventus Dei, sed hominis ortus.
Atqui Dominum esse sapientiam cunctis mentibus
precellentein nemo pius inflcias iverit, sanctorut
Patrum et apostolerum dictis ad id credendum
adJuctus. Diserte namque Paulus clamat : Factus
est nobis sapientia a Deo *'; et : Apparuit nobis gra-
tia salutaris, erudiens nos ut abuegemus quidem im-
pielatem, sancte vero ei. juste. ezspeclemus. beatam
spem **.. Hiec sane Apostolum loquentem audivi-
mus : Unigenitum vero Filium qui super omnia, et
per omnia et in omnibus, mentem esse carne prz-
ditam, nec a quopiam sanctorum accepimus, ne-
que inter verba divinis rebus significaudis accom-
modata recenseri banc a vera file alicnam vocum
novitatem sinemus ; eo vel maxime si ad scopum
novi hujus scriptoris respiciamus, qui frigido isto
sui soplismatis apparatu rejicere quidem vull eam
confessionem quam de Domini sapientia habemus
et qua omnei humanam mentem sapientem effici
credimus : in ejus vero locum inducere absurdam
hanc vocum novitatem ut Uuigenitus mens carne
praedita, non vero sapientia appelletur. Si enim ,
inquit, Dominum credamus esse sapientiam, eam
6 nempe qum in omnibus divine gratie consortibus
reperitur, n&llo pacto Christi ad nos accessum, Dei
adventum fuisse fatebimur : ac si alienum quid
esset a Deo sapientia. Quis hominis hujus insania
non misereatur ? Si sapientiani, inquit, eum esse
credemus, Christi ad nos accessus, Qui factus es nobis sapientia α Deo **, non erit Dei adventus, sed
lominis ortus. Si sapientia erit? Non audisti prophetam ita clamantem, Virgo iu «lero concipiet,
et pariet filium *; et, Parvulus natus est nobis *?* Quin et ab eodem Filius principatum super liumeros
habens dicitur, utpote fortis et potens, et non modo preteriti, sed et futuri sxculi Pater ?.
Άλλ' ἑάσωμεν τοῦτον τὸν ὀνειρώδη λῆρον, διὸ (18)
. ἀπεφῄνατο νοῦν ἔνσαρχον αὐτὸν δεῖν εἶναι λέγειν,
μήτε σοφίαν φωτίζουσαν, οὔτε τὴν (19) διὰ γεννή-
σίως εἰς τὴν ζωὴν ἡμῶν πάροδον. Ἕτερον ἐπιχεί-
enua* El μὴ voUc ἔνσαρχος, φησὶ, γέγονεν ὁ Λό- D
Toc, &AAà cogía. "Ev ᾧ τί πάλιν παθὼν (20) ὁ
σοφὸς ἀντιδιαστέλλει τὸν νοῦν τῇ σοφίᾳ, χαθάπερ ἐπὶ
τῶν ἀντιδισχειμένων ; Οἱ δι’ ἀχρ:δείας τὰ ὄντα διαι-
ροῦντές φασι, Τὰ ἀντιδιαστελλόμενα τῶν ὀνομάτων
εἲς ἀλλήλων ὑποχωρεῖν παρουσίας, ὡς τῷ θανάτῳ
thv ζωὴν, καὶ τῇ ζωῇ πάλιν τὸν θάνατον, τῇ ἀρετῇ
τὴν χαχίαν, χἀχείνῃ ταύτην, xal ὅσα ἄλλα κατὰ τὸν
αὐτὸν λέγεται τρόπον. Πῶς τοίνυν οὗτος χατὰ τὸ ἶσον
?' | Cor. 1, 50. ** Tit, 11. 5 I. Cor. 1, 30.
AO Corr. in marg. yp. γραφαῖς et mox. xevogu-
νίαν.
(13) Corr. νοῦν φωτίζεσθαι.
(12) Corr. χενοφωνίαν.
"m Corr. φησὶ, πιστευθῇ.
(14) Corr. &v πᾶσι γινοµένη τοῖς δεχοµένοις.
(15) Corr. οἰχτείρειεν.
! [sa. vit, 14.
XXXVII. Sed omittamus nugas basce somnian-
tium deliriis similes, quibus mentem carne przeditam,
non vero sapientiam illuminantem, Cbristum dici
oportere, nec eumdem in vitam nostram nascendo
ingressum fuisse pronuntiat. En aliud argumentum:
Nisi mens, inquit, carne pradita Verbum (uit,
sapientia utique [uit. Qua in argumentatione quid
causam rursus est cur sapiens isle mentem a sa-
pientia distinguat, quemadmodum in oppositis fleri
solet* Verum qui accurate differentias rerum ex-
plicant, aiunt, ea qux per oppositionem distin-
guuntur inter se ejus esse nalure ut presenti
uno alterum cedat, veluti morti vita et vitze vicis-
* Ίρα. 1x, θ. 2 ibid.
(16) Ita corr,, antea οὐχ ἔσται δὲ θεοῦ.
(17) Corr. σοφία fv. Eifo tamen per interroga-
tionem locum hunc legendum esse censeo.
(18) Corr. in textu δι) οὗ emendavit, sed in marg.
διὸ ilerum scripsit.
(19, Corr. μήτε τήν.
(20) Corr. µαθών.
1307
sim mors, virtuti. vitium et buic vicissim illa, et A τοῖς
quotquot alia eadem ratione dicuntur. Quomodo
igitur hic ad instar oppositorum ita menteu a
sapientia distinguit, quasi impossibile sit in una
eademque re et circa unum eumdemque duo illa
simul esse ? Nam ideo dicit, Si mens carne przdita
nun esset, sapientia esset, ac si quis diceret,
n:orbum esse, si sanitas non sit. Quznam itaque
est argumentatio ista ? Si in mente, inquit, sa-
pientia inerat, non descendit ad nos Dominus, neque
se ipsum exinanivit. O viin argumenti. ineluctabi-
lem ! Quomodo astruit. non descendisse ad nos
Dominum ex eo quod ostendatur ipsum sapientiam
esse? llaque si ex eo quod Dominus sapientia
sit, ejus ad nos descensus rejicitur, necessario
sequitur eum qui descensum Doniini ad nos cou-
filelur, eumdem Dominum non esse sapientiam
aífirmare. Atqui Apollinaris Dominum descendisse
futetur. ltaque illum qui descendit, non esse sa-
pientiam idem etiam confiteatur. Talia sunt egregii
bujus viri scita adversus veritatem argumenta.
Deinde huic propositioni per ineptam consecu-
tionem subdit illationem aliam ex non concessis
eelilam, qua ita se habet : Propterea et homo
erai; nam homo secundum Paulum mens est. ín
carne posita. Lectores obsecro ne a nobis per jocum
talia ad risum provocandum, tanquam ex Apollina-
ris persona, conficta fuisse arbitrentur ; ex ipsis
enim ejus scriptis discere licet memoratam modo
Sententiam ad verbum ab illo prolatam fuisse. C
Secundum quemnam itaque Paulum meus carne
pradita homo dicitur? Dicat an aliquem alium
latentem adliuc. Paulum habeat ? Nam servus Jesu
Christi vocalus Apostolus, in omnibus ab ipso
exaratis Epistolis nibil tale affirmavit. Si itaque
neque series ipsa sermonis, neque testimonium
ullum ejus assertiones comprobat, undenam ab-
surda hec dogmatis confictio fidem habet? Sed
rursus recensitis jam argumentis aliud subjungit :
Quoniam, inquil, terrenus homo iste, homo erat,
el. quidem caelestis. llerum dico hominem hunc
oblitum esse Marix cui annuntiat Gabriel, super
quam venisse Spiritum sanctum creditur, cui
obunmbrat virtus Altissimi, quz: Jesum parit qui
S. GREGORII NYSSEN!
1208
ἀντιθέτοις ἀντιδιαστέλλει τῷ νῷ τὴν σοφίαν, -
ὥσπερ ἀἆμήχανον Ev τῷ αὐτῷ, xax περὶ τὸν αὐτὸν εἶναι
τὰ δύο; Διό φησιν, Εἱ ut νοῦς ἔνσαρχος ἣν (21),
σοφία ἣν, ὡς εἴ τις λέγοι, εἰ μὴ ὑγεία ἐστὶ, νόσον
εἶναι. Τίς οὖν ἡ χατασχενή; Ei σοφία, φησὶν, ἦν
ἐν τῷ vQ, οὐ κατέδη ὁ Κύριος, οὐδὲ ἑκέγωσεν
ἑαυτόν. Ὢ τῆς ἀνανταγωνίστου ἀνάγχηςὶ Πῶς xa-
τασχευάζει τὸ μὴ χαταθεθηχέναι τὸν Κύριον Ex τοῦ
δεῖσαι, ὅτι σοφία ἣν; Οὐκοῦν εἰ Ex τοῦ σοφίαν αὐτὸν
εἶναι, ἀθετεῖ xol dj χάθοδος, 6 τὴν χατάδασιν όμολο-
γῶν, τὸ μὴ εἶναι σοφίαν à& ἀνάγχης χατασχευάζει.
Άλλλ μὴν ὁμολογεῖται παρὰ τοῦ ᾽Απολιναρίου κάθ-
oboc. "Aoa (92) καὶ τὸ μὴ εἶναι σοφίαν τὸν χατελτλυ-
θότα παρ) ἐχείνου συνοµολόγηται (25). Τοιαῦτα τοῦ
γενναίου τὰ σοφὰ χατὰ τῆς ἁληθείας ἐπιχειρήῆματα.
τα ἐπάχει διὰ τῆς ἀσυναρτήτου ἀχολουθίας τῇ προ-
πάσει ταύτῃ (24) τὴν Ex τῶν μὴ τιθέντων χατα-
σχευἣν, ἔχουσαν οὕτως ' Διὰ τοῦτο καὶ ἄνθρωπος
ἦν. ἄνθρωπος γὰρ vovc ἐν σαρκὶ κατὰ τὸν Παυ-
Aor. Παραιτοῦμαι δὲ τοὺς ἑντυγχάνοντας μὴ nap
ἡμῶν οἴεσθαι χἀτά τινα παιδιὰν ἐπὶ Υέλωτι τὰ τοι-
ata, ὡς ix προσώπου τοῦ ᾽Απολιναρίου συµπλάσσε-
σθαι΄ ἔξεστι γὰρ xal ἐξ αὐτῶν τῶν παρ αὑτοῦ γε-
γραμµένων μαθεῖν, ὅτι κατὰ τὴν λέξιν ὁ παρ' ἐχείνου
προενήνεχται λόγος, οὕτως ἔχων. Κατὰ ποῖον τοίνυν
Παῦλον νοῦς ἕνσαρχος ἄνθρωπος λέγεται; Εἰπάτω
τίνα ἕτερον ἐν κρυπτῷ ἔχει Παῦλον; Ὁ yàp δρῦλος
Ἰησοῦ Χριστοῦ ὁ χλητὸς ᾿Απόστολος, bv κπᾶσι τοῖς
παρ) αὐτοῦ γεγραμµένοις τοιοῦτον εἶπεν οὐδέν. Ei
οὖν µήτε ἡ ἀκολουθία, μήτε fj μαρτυρία τὸν λόγον
συνἰστησι, πόθεν ἡ ἀλλόχοτος αὕτη δογµατοπο:ία τὸ
πιστὸν ἔχει; Πάλιν ἕτερον τοῖς εἰρημένοις ἐπάγει
νόηµα. Επειδὴ ἄνθρωπος, φησὶν, ἦν καὶ ἐπουρά-
γιος, οὗτος ὁ χοϊκός. Πάλιν λέγω ἐπιλελῆσθαι της
Μαρίας, f, εὐαγγελίζεται ὁ Γαδριὴλ, ἐφ᾽ ἣν ἐλπλυ-
θέναι τὸ ἅγιον Πνεῦμα πιστεύεται, T] ἐπισχιάζει του
Ὑψίστου ἡ δύναµις, ἀφ᾽ ἧς τίχτεται ὁ Ἴησους, ὁ
ἔχων τὴν ἀρχὶν ἐπὶ τοῦ ὤμου αὐτοῦ, τουτέστιν ὁ
βαστάζων ἐφ᾽ ἑαυτοῦ τὴν ἀρχήν. ᾽Αρχὴ δὲ πάντως
ἐστὶν ὁ θεὸς Λόγος, ὁ ἓν ἀρχῇ (35) ὢν, xaY ἀρχὴ ὧν,
καθώς φησί που τῆς Γραφῆς ὁ λόγος, ὅτι Ἑ γώ εἰμι
ἡ ἀρχή. "H τοίνυν δειξάτω μὴ ἐν vf) τὴν Παρθένον,
4 ἄνθρωπον οὑράνιον μὴ πλασσέτω, μηδὲ φοθείτω
τοὺς ἁμαθεστέρους, ὡς εἰς τὸ θεῖον ἑξαμαρτάνοντας,
principatum habet super humeros suos, hoc est Ώ ὡς τὸ ἀνθρώπινον (26) παραδεξάµενοι, μῆ συνοµο-
qui in se ipso principatum gerit. Principium autem
cunctarum rerum Deus Verbum est, qui et in
principio erat, et. principium erat, quemadmodum
alicubi ait Scriptura, nempe, Ego sum principium *.
Vel itaque ostendat in terra Virginem non exsti-
tisse, vel hominem celestem fingere desinat; nec
* Apoc. 1, 8.
(21) Et hic corr. emendatio nobis necessaria
visa cst ; nam antea scriptum fuerat, ci μῆ vouq
ἕνσχρχος fv, ὡς.
(20) Part. xa: addita est a corr.
(23) Corr. συνωμολόγηται.
(24) lta corr., antea. ταύτην.
λογοῖεν τὸ θεῖον. Ἡ μὲν.γὰρ ἐχ γυνα!χὸς γέννησις τὸ
ἀνθρώπινον ἔχει ἡ δὲ παρθενία ὑπηρξτήσασα τῷ
τόχῳ, τὸ ὑπὲρ ἄνθρωπον ἔδειξεν. Ὥστε τὸ μὲν γεν-
νηθὲν ἄνθρωπος ᾽ ἡ δὲ πρὸς τὴν γέννησιν δύναμις,
οὐκ ἐξ ἀνθρώπων, ἀλλὰ διὰ Πνεύματος ἁγίου xai τῖς
τοῦ Ὑψίστου δυνάμεως. Οὐχοῦν κατὰ τὸν ἀληθη λό-
(35)fta corr.; antea enim erat, ὁ ἐν ἀρχὴ (ita) àv
καθώς, etc.
(26) Corr. εἰ τὸ ἀνθρώπινον. Porro in. sequenti-
bus legendum censeo, ph συνομολογοῖεν, licet con-
trarium sensum prz se ferat cod. Vat. qui nega
μνα part. caret.
1209 ADYERSUS APOLLINAREM. 41310 —
γον xaX ἄνθρωπός ἐστι xaX θεὺς, τῷ ὀρωμένῳ ἄνθρω- A de rudioribus sollicitus sit, quasi in divinitatem
πος, τῷ νοουµένῳ θεός. Ὁ δὲ ob τοῦτό φησιν iv τῷ peccaturi sint, ut qui humanitatem admittentes,
συμπεράσµατι, τῷ φαινομένῳ τὸ θεῖον, οὗ τῷ νοητῷ — simul etiam divinitatem in Christo non sint con-
ὁριζόμενος. fessuri. Nam ex muliere nasci lumanz conditionis
est; virginitas vero partui inserviens, quod est supra humanam conditionem ostendit, ita ut qui
natus est ex ipsa, homo quidem sit; generandi vero facultas non ex hominibus, sed «ex Spiritu
sancto εἰ Altissimi virtute profluxerit. Secundum veram itaque rationem et homo et Deus est, eo
quidem quod cernitur homo, eo auteni quod mente percipitur Deus. Iste autem hoc in sui argumenti
conclusione non dicit, divinitatem eo quod cernitur, non eo quod mente contemplatur, defi-
niens.
᾽Αλλὰ πρὸς τὸ ἔφεξης ἐπιχείρημα τῷ λόγῳ µετέὲλ-
θωµεν. El μεζὰ τοῦ θεοῦ, qnoi, (27) νοῦ ὄντος, xal
ἀνθρώπιγος voUc ἦν ἐν Χριστῷ. Τοῦτο fj πρότασις.
Ἡμεῖς δὲ τῷ εἰρημένῳ ἀντιπροτείνομεν Τίς τῶν
ἁγίων νοῦν τὸ θεῖον ὡρίσατο; Παρὰ ποίαις Γραφαῖς
ταὐτὸν εἶναι τῷ vip. τὸν θεὸὺν ἐδιδάχθημεν, ὥστε πα-
ραδέξασθαι τὸ λεγόμενον (28), ὅτι 6 μὲν κατὰ Χρι-
στὸν ἄνθρωπος, ἄνους ' ὁ Ocb; δὲ vou; τῷ ἀνοήτῳ
γΐνεται», "Apa xe xai ὅλον τοῦ ἐπιχειρήματος τούτου
καταγράψαι τὸν ὄνειδον: ἀλλὰ δέδοικα μὴ χλευασταἰ
τινες τοῖς ἐντυγχάνουσι δόξωµεν, ὡς ἐπὶ γέλωτι τὴν
ἀσχημοσύνην τοῦ λογογράφου δημοσιεύοντες. Πλὴν
ὡς ἂν μὴ ἀτελῆς µένοι fj πρότασις, τὸ συµπἐρασμα
μόνον ἐπαγαχεῖν δέον, τὸν διὰ (29) µέσου συρφετὸν
ὑπερθήσομαι. El μετὰ τοῦ θεοῦ, φησὶ, vob ὄντος,
xal ἀνθρώπιγος (50) ἦν ἐν Χριστῷ voUc, ovx ἄρα
ἐπιτε.λεῖται ἐν αὐτῷ τὸ τῆς σαρκώσεως Éprov. El
δὲ μὴ ἐπιτεεῖται τὸ τῆς σαρκώσεως ἔργον ἐν τῷ
XXXVIII. Sed ad argumentum, quod sequitur,
nostra progrediatur oratio. Si cum Deo, oit, qui
mens est, humana quoque mens erat in Christo. Hac
prima propositio. Nos autem huic assertioni hzxe
vicissim opponimus : Quisnam sanctorum mentem
esse divinitatem statuit? Quznam Scripture unum
idemque esse Deum ac mentem nos docuere ut
ei assentiamur, duin ait hominem quidem, qui
Cliristus erat, mente caruisse, Deum vero cidem
mente destiluto nientem factum fuisse ? Oporteret
sane contumeliosum hoc argumentum integre de-
scribere; sed vereor ne lectoribus irrisores esse
videamur, ac si scriptoris nostri deformitatem
omnium cachinnis exponeremus. Verum ne im-
perfecta remaneat propositio illa, conclusionem
tantummodo in medium proferendam censeo, quis-
quiliis quas auctor interjecit omissis. Si cum Deo,
ait, mentis vicem supplente, humana quoque mens
αὑτοκιν ήτῳ xal jj ἀν αγκάστῳ vot, ἔν τῷ ἑτερο- 6 erat in. Christo, non ergo in ipso conficitur incar-
xiwnto, καὶ 'ὑπὸ τοῦ θείου νοῦ ἐγεργουμένῃ
σαρκὶ τεΊεῖται τὸ ἔργον, ὅ ἐστι ΊΊύσις ἁμαρτίας :
μετα.ἱαμθᾶγει δὲ τῆς «Ἰύσεως ὁ ἐν ἡμῖν αὐτοκί-
γητὸς vovc, καθ) ὅσον οἰκειοῖ ἑαυτὸν Χριστῷ.
'Opd; πῶς οἰχεῖα «fj προτάσει τὰ συμπεράσματα;
Τάχα δέ τινος ἑπαοιδοῦ χαὶ γαληνοῦ (51) προσδεόµενα
πρὸς τὸ διαχρῖνα: ἡμῖν τὰ τῶν ἐνυπνίων αἰνίγματα,
ὥστε εἰπεῖν τί σηµαίνει d τῶν ῥημάτων τούτων xat-
νοφωνία (52): 'Ο αὐτοκίγητος νοῦς, καὶ ἑτεροκί-
νητος, σὰρξ ἡ ἐπιτεοῦσα (55) τὸ ἔργον τῆς .ἰύ-
σεως. 'AX)' ἀφείσθω xal ταῦτα τῇ ἀγερωχίᾳ τῶν
νέων καταχλευάζεσθαι, ἡμεῖς δὲ πρὸς τὰ ἐφεξῆς τοῦ
λόγου προῖωμεν.Εἵ cux Aéov (54)φησὶν, ἕτερος ἑτέρου
χοµίζεται, τοῦτο δι ἄσκησιν γίνεται οὐδεμία δὲ
ἄσκησις ἓν Χριστῷ ' οὐκ dpa νοῦὺς ἐστιν ἀγθρώ-
πώος. Πῶς µέμνηται τῆς θεοπνεύστου Γραφῆς ; Ποία
τοῦ Βεσελεῆλ ἄσχησις τῶν τεχνῶν χαθηγήσατο: Πό-
θεν δὲ τῷ Σολομῶντι τῶν τοσθύτων ἡ γνῶσις»; 'O δὲ
τὰ συχάμινα χνίζων ᾽Αμὼς, πῶς ἐξ αἰπόλων τοσαύ-
την ἔσχεν Ev προφητείᾳ τὴν δύναμιν; Καὶ ὅμως οὐ-
δεὶς τῶν εἰρημένων ἐξ οὐρανοῦ χαταδέδηχεν, οὔτε àv
ἀρχὴ fv, οὔτε loa. θεῷ fv.
que rerum cognitio? Qui vero sycomoros carpebat
* Exod. xxxi, 1. * Amos. vii, 55.
(27) Verbum φησί corr. add.
(28) lta corr., maleantea, ὥστε τὸ λεγόµενον, ct
mox, ὁ θεὸς vous.
(29) Corr. τὸν δὲ διά.
(30) Ita corr., male autea, καὶ ἄνθρωπος.
. (81) Corr. xat γαζαροῦ, quam lectionem in ver-
$)one nostra seculi sumus, quamvis quid vox ista
nationis opus. Sí autem non conficitur incarnationis
opus in menle, que sua sponte movetur ei a nemine
cogitur, cerle in. carne, qu& per alium movetur et
a divina mente agitur, idem incarnationis opus con-
ficitur, quod est abolitio peccati; hujus autem abo-
litionis nostra mens que sua sponte. movetur, par-
ticeps fit, quatenus adjungitur Christo. Vides quam
sffines prima propositioni conclusiones sint? For-
tasse autem incantalore vel gazaro aliquo opus
erit ad explicanda nobis hujusmodi somniorum
:vnigmata, et ut nobis edisserat quid horum ver-
borum novitas significet : Mens quc per se mo-
velur; mens quo pulsu alieno agitur ; caro. qua
abolitionis peccati negotium perficit. Sed et baec
juvenum petulantize deridenda relinquantur ; nos
vero ad ea quz in ipsius tractatu sequuntur discus
tienda procedamus. Si quid, ait, aliud plus alio
acquirit, id exercitatione fit ; nulla autem ezerci-
tatio ἵπ Christo: ergo mens humana mon est in
Christo. Siccine divinitus inspirats& Scriptura ser-
monum reminiscitur ? Quaenam exercitatio Beseleel
artes edocuit *? Undenam Salomoni tot tantarum-
Amos *, quo pacto armentarius cum esset, tantam
significet ignoremus. —Sceripserit corr. γαζαρηνοῦ,
non γαζαροῦ. Quz duidem vox occurrit apud LXX,
Interp., DAN. iv, 4. Ubi Theodotio pro Gazarenis vcr-
Ηιθύτας, sacrificulos. Videsis Nobilium ad Daw. 1, c.
(53) Corr. χενοφωνία.
(55) lta corr., antea enim erat, ἡ ἐπιτάττουσα.
(94) Verbum φησί corr. scite add.
1211
S. GREGORII NYSSENI
1312
fuit. prophetandi facuitalem adeplus? Et tamen nec eorum quisquam ες cdlo descendit, nec in yprin-
eipio fuit, nec Deo zqualis.
XXXIX. Sed et hoc argumentum silentio prz- A
tereaimus, ea potissimum ratione quod affine sil ei
qua ipsum praecedit conclusioni, cujus verba ita
se habent : Ergo non salvatur humanum genus per
menlis et totius hominis assumptionem, sed. per car-
nis susceptionem. Hxc quidem est argumenti con-
clusio; differentiam vero inter assumptionem et
susceptionem illi exponant qui sedulam gramma-
ticis frigiditatibus operam navant, ut pueris se-
cundum artem edisserant hujuscemodi partium
sermonis qua propositiones vocantur, in modico
positam discrepantiam; nos enim promiscue, el
suscepLim assumi el assumptum itidem suscipi non
dubitamus, cum Scriptura talem istarum vocum
usum nos doceat. Cum gloria susceperunt qme , in-
'AXAX σιγάσθω xal τοῦτο τὸ ἐπιχείρημα, μάλιστα
διὰ τὸ προσφυὲς τοῦ προτεθέντος αὐτῷ συμπεράσµα-
τος, οὕτως χατὰ τὴν λέξίν ἔχοντος * UUx dpa σώζ-
ται τὸ ἀνθρώπινον γένος δι ἀνα.1ήψεως rcov, zal
ὅ Ίου ἀγθρώπου, àAAà διὰ προσ.1ήγεως σαρκός.
Τὸ μὲν συμπέρασμα τοῦτο ' τὴν δὲ της ἀναλίφεως,
(xaX προσλήφεως [55]) διαφορὰν ἑρμηνευόντων ol
«at; γραμματιχαῖς φυχρολογίαις ἐμμελετήσαντες,
ὥστε τῶν τοιούτων τοῦ λόγου μορίων, ἃ προθέσεις
κατανοµάζονται, τεχνολοχεῖν Ev µειραχίοις τὴν ἓν
ὁλίγῳ διαφωνίαν. Ἡμεῖς Y&p χαὶ τὸν προσειληµμµέ-
νον ἀνειληφθαι νοµίνοµεν, xal τὸν ἀνειλημμένον προσ-
ειληφθαι obx ἀμφιθάλλομεν, παρὰ τῆς l'pagn; τὴν
τοιαότην χρῆσιν τοῦ λόγου µεμαθηχότες. Μετὰ δόξης
προσέΆαδόν µε, φησὶν ὁ Δαθίδ' καὶ πάλιν ἑτέρωθι,
quit David ' ; et rursus alio im loco, Elegit David B ΕξεΙέξατο Δαθὶδ τὸν δοῦ.ον αὐτοῦ, καὶ ἀν-
servum suum, et. assumpsit eum de gregibus patris
sui*. Igitur qui cum gloria susceptus est, is eliam
assumptus est, et qui de gregibus assumptus est,
is etiam susceptus est : ad unam enim eamdemque
rem significandam duo illa verba usurpat ; ita ut
quid sibi velit, qui Unigenitum ait non assum-
piione sed susceptione incarnalionis mysterium
dispensasse, nec ipse qui iis vocibus usus est,
fortasse explicaverit. Ego autem in ejus absurdo-
rum verborum cono sermonem refugiens immer-
gere, potiorem ejus nugarum partem lubens
omitto, ratus vel ex ipsa libri lectione cjus dicto-
rum ineptiam salis superque redargui, ita ut qui
acriter adversus hanc heresim invehi velit, non
tam excogitatis a se arguinenlis quain ex ipsisniet
adversarii verbis, ejusdem fatuitatem coarguere
possit ; quibus enim rationibus mendacium astruere
conatur, iisdem ipsis prae in(irma et imbecilli de-
fensione impielatea dogmatis sui palam facit.
Etenim si homini, inquit, perfecto unitus est per[e-
ctus Deus, duo wtique, non. uaum essent. laperfe-
ctum itaque cum perfecto conjunctum pro duobus
3b ipso non habentur. Viditne unquam eximius
iste vir pueros manus digitos enumerantes, qui
parvum una cum magno numerat, unum quidem
minorem, majorem alterum nominat? Sed duo
tamen esse dicil, si utrumque simul numeret.
Omnis enim numerus unitatum est aggregatio,
έαθεν αὐτόν éx τῶν zxouwiur τοῦ πατρὸς ab-
τοῦ (56). Οὐκοῦν xal ὁ μετὰ δόξης προσληφθεὶς ἀν-
ελήφθη, καὶ ἐκ τῶν ποιµνίων ἀναληφθεὶς, προσελἠφθη.
Περὶ γὰρ τοῦ αὐτοῦ τὰ (37) δύο λέχει, ὥστε τί βού-
λεται ὁ λέγων, οὐχ ἀναλήψει, ἁλ)ὰ προσλήφει τῷ
Μονογενεῖ τὸ χατὰ τὸν ἄνθρωπον οἰχονομεῖσθαι µυ-
στήριον, οὐδ ἂν αὐτὸς εἴποι τάχα. Ἐγὼ δὲ φεύγων
τῇ ἱλύῖ τῶν ἀσνναρτήτων αὐτοῦ ῥημάτων συνδια-
θαπτίζειν τὸν λόγον, τὰ πολλὰ τῆς φλναρίας ἀφίτμι,
ἰκανὸν ἔλεγχον εἶναι τῆς ἁτοπίας τῶν λεγομένων
οἴόμενος, αὐτὴν ἐπὶ λέξεως αὐτοῦ τὴν τῶν γεγραμ-
µένων ἀνάγνωσιν, ὡς καὶ τὸν σφοδρῶς χαταδραμεῖν
τῆς αἱρέσεως ἑθέλοντα, μὴ ἂν τοσοῦτον ἐξ οἰχείων
λογισμῶν διελέγξαι τὴν ἀτοπίαν, ὡς αὐτὸς ὁ λόγος:
δι’ ὧν γὰρ κατασχευάζει τὸ φεῖδος, ἐν τῇ ἁτονίᾳ τῆς
συνηγορίας ἀπογυμνοῖ τὴν ἀσέθεια». Καὶ γὰρ εἰ ár-
θρώπῳ τε.ἰείῳ, φησὶ, συ»ήφθη θεὸς céAeioc, δύο
ἂν ἧσαν. Τὸ δὲ ἀτελὲς ἄρα τῷ τελείῳ συντεθειµένον,
οὑκ ἐν (58) δυάδι παρ᾽ αὐτοῦ θεωρεῖται. Οὐχ εἶδεν ὁ
γεννάδας, οὐδὲ παιδία ποτὲ τοὺς ἐπὶ τῆς παλάμης
δαχτύλους ἑξαριθμούμενα, ὁ τὸν μικρὸν τῷ μείζον
συναριθμῶν, ἕνα μὲν ὀνομάζει τὸν ἑλαττούμενον, xal
ἕνα «by ὑπερέχοντα; Δύο δὲ ὅμως εἶναί φησιν, εἰ ust
ἀλλήλων ἀμφοτέρους λογίζοιτο (39). Πᾶς γὰρ ἁρι-
θμὸς (40) μονάδων ἐστὶ σύνθεσις, τὸ ἀθροιζόμενον tx
τούτων ἐν χεφαλαίῳ σηµαίνων. El δὲ τὸ ἀριθμητὸν,
ὅ τί περ ἂν f, τῷ σνναριθμουμένῳ παρατιθέµενον,
χατὰ τὴν (41) πηλικότητα πλεονάξει τῷ ὄγχῳ παρὰ
summatim quod ex iis congeritur denotans. Etsi p τὸ ἔλαττον (42), ἓν xaX τὸ ἑλαττούμενον ἔσται, χὰν
autem quod numerari potest, qualecunque fuerit,
alteri, quod una cum ipso numeratur, adjuncium,
quantitate superet id quod minus est ; nibilominus
* Psal. Lxxii, 34, * Psal. Lxxviri, 70.
(33) Quz semicirculis includuntur corr. manu
sunt addita.
(36) Super verba illa, τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, corr.
scripsiL, προδάτων, ut cum LXX Interp. elit. con-
cordet, quie habet, ἐκ τῶν ποιµνίων τῶν προδάτων.
(51) Curr. art. add.
(38) Part. οὐχ ἐν a corr., sensu ita poscentc, sunt
ἑλλείπῃ τὸ μέγεθος. “Οτ' ἂν μὲν οὖν ἰαομεγέθη $20
τῷ ἀριθμῷ διαλάθωµεν, δύο τέλεια λέγομεν ' ὃτ ἂν
δὲ τῷ τελείῳ τὸ λειπὸν συναριθµήσωμεν, δύο μὲν xol
addita.
09) Ita corr., antea, νοµίζοιτο,
40) In marg. ἀριθμός, manu :eque veteri nota-
tur.
(41) lta corr., antea παρὰ τὴν.
(42) In marg. cor. add. οὐδὲν ἧττον, qua voces
addendze sunt forte post ἕλαττον.
1415
ADVERSUS APOLLINAREM.
1214
οὕτω (45) φαμὲν, ἀλλὰ τὸ μὲν ἑλλειπὲς, τὸ δὲ τέλειον. A unum quoque per se erit quod minus est, quamvis
Ὁ δὲ πολὺς οὗτος χατὰ τὴν ἀριθμητικὴν ἐπιστήμην,
εἰ μὲν τελείως ἑκάτερον χατὰ τὴν αὐτου φύσιν ἔχει,
δύο qnoi λέγεσθαι τὰ οὕτω λεγόμενα εἰ δὲ τὸ μὲν
ἑλλείποι, τὸ δὲ ἕτερον τέλειον εἴη, ἓν ἀμφότερα ve-
νἑσθαι (44), οὐκ οἶδα ὅπως τὸ ἀτελὲς συναλείφων τῷ
φπεριττεύοντι, xal διὰ τῶν ἑναντίων ἐπινοῶν τοῖς
ἀσυμδάτοις την ἕνωσιν (45). Τέλειον γὰρ τελείῳ, χαὶ
ἀτελὲς ἀτελεῖ μᾶλλον ἁρμόζεται τῇ ὁμοιότητι. Τῆς
δὲ τοῦ ἐναντίου πρὸς τὸ ἐναντίον ἑνώσεως, τοῦ ἆτε-
λοῦς φηµι πρὸς τὸ τέλειον, λεγέτω τὸν τρόπον ὁ τῆς
χαινΏς ταύτης ἀριθμητιχῆς νομοθέτης.
maguitudine superetur ab altero. Quando igitur
duo :equalis magnitudinis supputamus, duo perfe-
cta dicimus; quando vero quod minus est wna
cum majori numeramus, duo equidem tunc etian
dicimus, sed illud quidem imperfectum, hoc vero
perfectum vocamus. At iste in arithmetica excel-
lens facultate, si utrumque sua natura perfectum
est, duo dici ait: si vero unum quidem imperfc-
ctum, alterum vero perfectum sit, ex utroque
unum (leri putat, nescio quo pacto imperfectum
cum prastantiori confundens, et his que simul
stare non possunt, velex co quod inter se contraria sint unionem affingens. Nam perfectum cum
perfecto et imperfectum cum imperfecto potius ob similitudinem copulantur; qua ratione autem coh-
trarium cum contrario, hoc est imperfectum cum perfecto junctum unum flat, nove hujus arithme-
ticze regularum conditor dicat.
(46) Ἁλλ οὐχ) ἡγεῖται πρέπειν ἀνθρώπινον νοῦν B.— XL. Sed haud decere putat humanam mentem
περὶ τὸν Movoyevr, 8sbv ἐννοεῖν, xal τὴν αἰτίαν λέ-
χει, ὅτι τρεπτὸς ὁ νοῦς ὁ ἀνθρώπινος. Οὐχοῦν ὁ αὐτὸς
λόγος μηδὲ «tv σάρχα τῷ Oct συγχωρείτω * τὸ γὰρ
τρεπτὴν αὐτὴν εἶναι, οὐδὲ ὁ λογογράφος ἀντείποι,
ànb νεότητος µέχρι τελειώσεως, ὥσπερ ἑνδύματα,
µετενδυοµένην τὰς ἡλιχίας. Ἡ πῶς οὐκ ἣν τρεπτὸς,
ὁ πρότερον (AT) ἐπ᾽ ὠλέντις ὑπὸ τῆς μητρὸς χοµιζό-
μενος, εἶτα ἓν παιδίοις, εἶτα ἐν µειραχίοις γινόµε-
voc (48), καὶ οὕτω xat! ὀλίγον προελθὼν εἰς τὸ τέ-
λειον, ὥστε εἰς (49) τὸ µέτρον τῆς ἀνθρωπίνης. ἡλι-
χίας ἐλθεῖν; Kl οὖν ὁ νοὺς διὰ τὸ τρεπτὸν ἀναδάλ-
λεται (50), διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν, μηδὲ fj σὰρς ὑπ'
αὐτοῦ συγχωρείσθω, καὶ οὕτω φευδὲς χατ αὐτὸν
δειχθήσεται (51) τὸ Εὐαγγέλιον ἅπαν, xal χενὸν τὸ
κήρυγμα, xal µαταία ἡ πίστις. El 55 οὐκ ἀπιστεῖται C
τὸ iv σαρχὶ πεφανερῶσθαι, χαὶ ταύτῃ τρεπτῇ, οὐδὲ
τὸ (52) νοῦν πάντως διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν ἀπόθλητον
ἔχει (56) - ἀλλ᾽ ὥσπερ ἐν σαρχὶ γενόμενος οὐχ ἐμο-
λύνθη, οὕτως οὐδὲ τὸν νοῦν παραδεζάµενος, εἰς τροπὴν
ἠλριώθη. Πάλιν δὲ τὸν αὐτὸν ὑπολήόφομαι (54) λό-
Τον, ἐχθέμενος τὴν ῥῆσιν αὐτοῦ ἐπὶ λέξεως. Οὐκ
dpa, φησὶ, σώζεται τὸ ἀνθρώπινον γένος δι ἆνα-
«λήψεως vov, xal ὅ.1ου ἀγθρώπου ' dJ.1à διὰ προσ-
«ἑήψεως capxóc, 3) φυσικὸν μὲν τὸ ἡγεμονεύεσθαι»
ἐδεῖτο δὲ ἀτρέπτου νοῦ, μὴ ὑποπίπτοντος αὐτῃῇ
διὰ ἐπιστημοσύνης ἀσθένειαν, ἀ-λὰ συγαρµό-
ζοντος αὐτὴν ἁἀθιάστως ἑαυτῷ. Τίς οὐκ olbsv, ὅτι
τὸ δεόµενον τοῦ ἀνενδεοῦς ἕτερον τῇ φύσει πάντως
ἐστὶ, καὶ τὸ πεφυχὸς ἡγεμονεύεσθαι, τοῦ Ev τῇ φύσει
τὸ ἄρχειν ἔχηωντος; ᾿Οµοίως χατὰ τὸν λόγον τῆς οὐ-
σίας παβρήλλαχται ὡς ἡ τῶν ἁλόγων quote ὑποχειρίως
ἔχειν τῇ τῶν ἀνθρώπων χατεσχευάσθη, χαὶ ὁ (55)
ἄνθρωπος οὐκ ἑπίκτητον τὴν κατὰ τῶν ἁλόγων ἀρχὴν,
ἀλλ’ οἰχείαν ἔχει (56). El οὖν φυσιχὸν τῇ σαρχὶ τὸ
Hi Corr. οὕτως.
44) Corr. γίνεσθαι.
(45) Verba illa, τὴν ἔνωσιν, corr. add.
(46) Laudat hunc locum usque ad illa verba, εἰς
«por 33 0u)0rn, quibusdam tamen omissis, Eutby-
mius Zigabenus, pag. 527, vers. Haud decet.
(47) Corr. πρότερον pév.
48) Corr. γενόμενος.
(uo Corr. ἕως εἰς, et mox, $30c.
in Unigenito Deo agnoscere, cujus rei rationcm
reddit quod scilicet mens hominis est mutabilis.
Atqui eadem ratione neque carnem Deo concedet;
sam et carnem mutabilem esse nec iste scriptor
negabit, cum ea, vestimentorum instar, ab adole-
scentia usque ad perfectum hominis incrementum,
varias zlates induat. Vel quomodo mutationi non
erat obnoxius qui prius in ulnis a matre gestaba-
tur, et deinde infans, mox adolescens evasit, at-
que ita paulatim eo usque maturitatis provectus
fuit ut ad virilis tatis slatum pervenerit ? Itaque
si ob mutabilitatem mens rejicitur, cadem quoque
de causa nec caro ab ipso admitti debet in Chri-
$10; eoque pacto falsum ex ejus sententia esse
monstrabitur omne Evangelium, inanem quoque
praedicationem et vanam fidem. ltaque si credit
Christum in carne eaque mutabili manifestatum
fuisse, parl quoque ratione mentem in eodem om-
nino debet agnoscere : sed quemadmodum carnem
assumens pollutus non est, ita ct mentem susci-
piens, non est in alium conversus. Rursus autem
hac de re sermonem instiluam, sed antea ejus
orationem eisdem verbis referam. Humanum itaque
genus, ait, per assumplionem mentis atque totius
hominis non salvatur, sed per susceptionem carnis,
cui a nalura ila comparatum est ut ab alio regatur ;
opus aulem carni erat immulabili mente qua. ipsi
prescientie defectu non obsequerelur, sed eamdem
sine ulla coactione sibi ipsi aptaret. Quis ignorat id
quod alterius ope indigeat diversum prorsus na-
tura esse ab eo quod nulla re opus babet; et cujus
natura ila comparata est, ut ab altero regatur,
eum quoque ab illo prorsus differre quod ad re-
gendum natum sit? Simili modo pro essentiz di-
(60) Corr. ἁποθάλλεται.
51) Corr. ἀποδειχθήσεται,
(59) Corr. οὐδὲ νους.
(55) Corr. τὸ ἀπόδλητον ἕξει.
(51) Corr. ἑπαναλήψομαι,
(55) Artic. additur inanu diversa veteri.
(56) Leontius Byzantinus lib. 1 contra Evtychem
et Dioscorum apud Canisium tomo IV Antiquarum
lectionum, pag. 28, inter alia testimonia Patrua
1215
S. GREGOIuUI. NYSSENIL
1216
veisitate institutum est ul. animalium ratione ca- A Ἰγεμονεύεσθαι, χαθώς φησιν 6 "AnoAwáptos, tysuo-
rentium natura humana subjecta csset, et homo
non adventitium sed sux innatum natura in bruta
haberet imperium. Si igitur ea carnis natura est
ul ab aiio regatur, quemadmodum ait Apollinaris,
cunclis vero praesse natura convenit Deo, quo-
nam pacto, qui hzc concedit, duo illa unum quid
natura ab initio esse decernit, cum manifestum sit
o:nnibus aliam subjecti, et aliam ejus qui przest,
esse rationem, aliud cui natura inest ut ducatur,
ct aliud e converso quod natum est ad ducendum?
Si igitur contrarie inter se proprietates in horum
alterutro, carne, inquam, et divinitate conspiciun-
tur, quomodo duz ἰδίῷ naturz sunt una? Quomodo
ctiam divinam quamdam et coelestem carnem
vtxbvy δὲ τῇ φὐτσειτὸ θεῖον, πῶς 6 ταῦτα διδοὺς, ἓν ἐξ
ἀρχῆς εἶναι τὰ ἁμφότερα τῇ φύσει διορίζεται, πᾶσιν
ὄντος προδήλου ὅτι ἕτερος τοῦ ὑποχειρίου, καὶ ἄλλος
τοῦ ἐπιστατοῦντος ὁ λόγος, xal ἄλλο τὸ πεφρυχὺς ὁδη-
γεῖσθαι, χαὶ ἕτερον πάλιν, ᾧ φύσις τὸ ἠἡγεμονεύειν
ἐστίν; El οὖν ἓν τοῖς ἑναντίοις ἰδιώμασιν f) θατέρου
τούτων θεωρεῖται quat, τῆς σαρχὺς λέγω xo τῆς
θεότητος, πῶς µία αἱ δύο φύσεις clot; Πῶς δὲ θείαν
τινὰ xal οὐρανίαν cápxa περιπλάσσει τῷ Λόγῳ;
Μᾶλλον δὲ αὑτὸν προαποσαρχοϊῖ τὸν Λάγον, οὐκ oixo-
νομιχῶς ἐπ) ἑσχάτων ἡμερῶν τὴν ἡμετέραν ὑπελ-
θόντα μορφὴν, ἀλλ ἀεὶ τοῦτο ὄντα, χαὶ ἀεὶ v τῷ αὐτῷ
διαµένοντα. 'O γὰρ ἐπιδεᾶ λέγων εἶναι τοῦ ἀτρέπτου
τὴν σάρχα, xaX τοῦ (57) χαθηγουµένου- προσδέεσθαι,
Verbo aflingit? Imo potius, ipsum Verbum, ante- B τὴν ἡμετέραν ἄντιχρυς λέγει σάρχα, τὴν διὰ τὸ τρε-
quam revera incarnatum fuerit, carnem factum
fuisse dicit, ac si in novissimis diebus per dispen-
sationem indutum non fuerit formam nostram, sed
semper id exstiterit semperque in eodem illo statu
permanserit. Qui enim immutabilitate atque etiam
ductore opus habere carnem ait, nostram procul
dubio carnem denotat, qua propter naturz muta-
Lilitate:n in peccatum labitur. Si vero coeleste et
divinum corpus, sicut idem ait, in Yerbo conspi-
citur, mutabilitatem rectorisque indigentiam ei
omnino, ut consequens est, non ascribit. [lic au-
tem non noster sed divini oris sermo est, qui non
opus esse dicit" valentibus medicum, sed male
habentibus. In ccelo enim ortus ex peccato mor-
bus non reperitur, sed nos quidem illi sumus qui
peccatorum morbo laboramus, qui ex πια ad-
missione agrotamus ; nos eo quod in malum mutati
sumus, immutabilitate indiguimus, qui postquam
a via salutari aberravimus, ductore qui ad boni-
tatem. iter ostenderet, opus habuimus : ita ut si
revera Όσο Dominic carni suo testimonio scri-
ptor iste tribuit, ipsam nempe ct sua natura sic
comparatam esse ut regatur, et duce mutationibus
nequaquam obnoxio egere, nil aliud quam terre-
nam nostram massam suo sermone designat. Sin
πτὸν τῆς φύσεως εἰς ἁμαρτίαν πεσοῦσαν. El δὲ ὑπερ-
ουράνιόν τι xat θεῖον σῶμα, χαθώς φησι, θεωρεῖται
περὶ τὸν Λόγον, οὐδὲ τὸ τρεπτὸν αὐτῷ πάντως χατὰ τὸ
ἀχόλονθον δίδωσιν, οὔτε τὸ ἐπιδεξς τοῦ εὐθύνοντος *
xai οὗτος οὐχ ἡμέτερος, ἀλλά τῆς θείας ovr; ἐστιν
ὁ λόγος (58) 6 εἰπὼν, μὴ δεῖσθαι τοὺς ὑγιαίνοντας
ἰατροῦ, ἀλλὰ τοὺς xaxüg ἔχοντας. "Ev γὰρ τῷ obpaw)
ἡ ἐξ ἁμαρτίας νόσος οὐχ ἔστιν, ἀλλ ἡμεῖς μὲν (59)
οἱ τὴν ἁμαρτίαν νοσῄσαντες, οἱ διὰ τῆς τοῦ xaxov
παραδοχῆς ἀσθενήσαντες ' ἡμεῖς διὰ τὸ τρατΏηναι
πρὸς τὸ χαχὸν τοῦ ἀτρέπτου προσδεήθηµεν, οἱ τῆς
σωκούσης ἀποπλανηθέντες ὁδοῦ, τοῦ χαθηγουµένου
πρὸς τὸ ἀγαθὸν ἓν χρείᾳ Υεγόναµεν * ὥστε εἰ ἀληθή
ταῦτα τῇ περὶ τὸν Κύριον σαρχὶ προσμαρτυρεϊ ὁ
λογογράφος, ὅτι xai πέφυχεν Ἠγεμονεύεσθαι, καὶ
ἀτρέπτου τοῦ χαθηγουµένου χρήζει, οὐδὲν ἕτερον, 1
τὸ ἡμέτερον σύγχριμα διερμηνεύει τῷ λόγῳ. El δὲ
&v τῇ σαρχὶ ὀρίζεται τὴν θεότητα, τὸ δὲ θεῖον, ἕως
ἂν ᾗ (60) τοῦτο, ὃ λέγεται, ἄλλου τοῦ ὁδήγουντος οὐχ
ἐπιδέεται, οὐδὲ γὰρ ἐπιδέχεται τὴν πρὸς τὸ χεῖρον
τροπὴν χαὶ ἀλλοίωσιν * µάτην οὖν (61) αὑτῷ τὰ περὶ
τῆς σαρχὸς νῦν εἰρημένα διεῤῥαφῴδηται (62) ' (65) εἰ
γὰρ θεία τις αὕτη, δηλον ὅτι xal ἄτρεπτος" cl δδ
τρεπτὴ, πάντως οὐ θεία.
vero carne divinitatem circumscribit , divinitas
autem, quousque id sit quod esse dicitur, alio, qui eam ducat ac regat, non indiget, cum conversio-
nem et mutationem in pejus non admittat : ergo incassum scriptor iste que modo de carme diciz
sunt, consarcinavit ; nam si divina hzc aliqua caro fuit, ea utique et immutabilis; sin vero mutabilis,
divina omnino non fuit.
* Matth. vir, 19.
.. ot
De duabus ἐπ Christo natwris liunc Nysseni locum D — (58) Verbum, ὁ λόγος, additum est eadem mann
refert usque ad illa verba, οὔτε τὸ ἐπιδεὲς τοῦ εὖὐ-
θυνοῦντος. ldem quoque, ut videtur, auctor in al-
tero longe fusiori opere adversus eosdem mono-
pliysitas adhuc ined. quod cum aliis septem ejus-
deni libris exstat in ms. codice bibliothece Vat.
breve argumentum ex lioc ipso Nysseni loco repetit,
ab illis nempe verbis, Ei οὖν ἐν τοῖς ἑναντίοις, etc.
usque ad illa, πῶς µία al δύο φύσεις clot.
(57) In Vat. cod. est, τοῦ δέ, sed supra. art. lit-
teris a corr. et totius eliain cod. charactere diver-
8is. sed antiquis, et atramento pictis scribitur, xal
τού, quam lectionein secuti sumus.
diversa veteri, ut in precedenti emend.
(59) Et hic eadem manu corrigitur ἡμεῖς ἔσμεν.
(60) Hzc lectio a corr. est; nam antea erat, τὸ
δὲ Gcby ἕως ἂν 1.
(61) Adv. οὖν delendum esse corr. advertit.
(62) In cod. Vat. scribitur, διεῤῥατώδτται, nullo
quod sciam, sensu, nihilque monente vet. corr. nos
emendandum censuimus, διεῤῥαφῴδηται,
(65) istum Nysseni locum usque ad illa verba
πάθει ἐνεχομένην, laudat. Euthymius in Panoplia
pag. 926, vers. Si qua fuit.
-- 9 a.
1217
ADVERSUS APOLLINAREM.
1218
Τίς ἂν οὖνι04) διεξἐλθο. τὸν auyxsyupivov τοῦτον A — XLI. Quis unquam enarrare poterit. confusam
xal ἁἀσύστατον τῶν δογμάτων μῦθον , µηδέποτε ἐπὶ
τοῦ αὐτοῦ βαίνοντα, ἀλλὰ χατὰ τὰς ἑνυπνίους φαντα-
σίχς, ἄλλο τε ἄλλο φαινόµενον;, Nov. μέν φτσι θεἰαν
εἶναι τὴν σάρχα τοῦ Λόγου xaX συναΐδιον, πάλιν ἑτί-
χτητ.ν χαὶ προσειλημμµένην, εἶτα ἀλλοτρίως ὡς πρὸς
την ἡμετέραν ἔχουσαν φύσιν, τὴν παθητὴν (65) καὶ
ἐπίχηρον ' πάλιν, ἐπιδςᾶ τοῦ εὐθύνοντος, καὶ τῷ χατὰ ΄
τροπήν τε xal ἀλλοίωσιν πάθει ἑνεχομένην , xal διά
τοῦτο αὑτῆν ἄνουν ποιεῖ, ἵνα ἰατρευθῇ τῇ θεότητι͵ (06)
ὥσπερ ἐμπόδιον ἠγούμενος τὸν νοῦν τῆς θείας ἐπ
ἀνθρώπων χηδεµονίας, xal προσφιλέστερον τῷ θεῷ
τὸ ἀνόπτον. Οὐχοῦν μµακαριστότερον οἴεται τὸ νοῦν
μὴ ἔχειν, εἴπερ προσλαµόάνεται, χαθώς φησιν οὗτος,
παρὰ 8:0) τὸ ἀνόητον. Ti οὖν οὐ διορθοῦται τὸν
hanc minimeque sibi constantem dogmatum fa-
bulam qui uncique nulat, οἱ, ad instar imagi-
num qua in somnis conspiciuntur, nunc hoec
nunc illo modo apparet? Siquidem nunc carnem
Verbi divinam et ipsi coxternam esse asserit,
nunc ascititiam et aliunde assumptam, nune vel-
uti diversam a natura nostra quae passionibus
subjacet, fluxaque et fragilis est; nunc rectore in-
digentem, nunc mulationis el va-ialionis vilio
obnoxiam, ac propterea ipsam mente destitutam
fingit ut per divinitatem huic malo medeatur,
ratus humanam mentem impedimentum quodani-
modo fore divine erga homines providentie, et
gratius id Deo esse quod mente careat. Ergo
Σολομῶντα, ὃς φησιν, Ὁ δὲ νοήµων xv6i£prnci B beatius esse putat mente destitui, si a Deo, quem-
ατήσεται ; 0065 γὰρ ἄλλην of pac τὴν κυδέρνησιν ἓν-
καῦθα παρὰ τοῦ παροιμιαχοῦ αἱνίγματος λέγεσθαι, el
μὴ τὴν ἡμετέραν φύσιν, τὴν Ev καχίᾳ χειμασθεῖσαν,
xai ναναγἠσασαν, τῇ ἐπιστασίᾳ τοῦ ἀληθινοῦ χυθερ-
νήτου πρὸς τὸν λιμένα τοῦ θείου θελήματος εὖθυνο-
µένην. El οὖν ἐν τῇ ἀνοίᾳ ὁ ἄνθρωπος σώζεται, πῶς ὁ
νοήµων χνθέρντσιν χκτήσεται; Τίνι 6 ἂν οἰχειότερον
ἐν φύσει (67) εἴη τὸθεῖον; Πρὸς τἰ μᾶλλον χαταλλή-
jux ἔχειν τὴν θείαν φύσιν ὁ λογισμὸς ὑποτίθεται ;
Παχεῖά τις xai ἀντιτυπής ἔστιν ἡ σὰρξ, καὶ πρὸς τὴν
γεώδη φύσιν συγγενῶς ἔχει ’ νοερὸν δέ τι καὶ ἀφα-
vk; (68) xai ἁσχημάτιστον ἡ διάνοια. Τί ἂν μᾶλλον
οἰχειότερον εὑρεθείη Ex τούτων πρὸς τὸ συναρμοσθῆ-
ναι θεῷ,τὸ παχὺ xal γεῶδες, ἣ τὸ ἀναφές τε χαὶ ἁ--
σχηµάτιστον :(09) 8ῶς δὲ συναρµόζεται τῷ θεῷσὰρξ,
ὥς φησιν, ἁθιάστως, ἡ µεταλαμθάνουσα τΏς καθαρᾶς
ἀρετῆς; Τίς γὰρ οὐκ οἵδεν ὅτι ἀρξτῆ προαιρέσεώς
ἐστι χατόρθωµα; Ἡ δὲ σὰρᾷ ὄργανόν ἐστι τῆς προαι-
ῥέσεως, -ᾗ ὁρμῆ τῆς διανοίας ἐγχείμενον (70), πρὸς
ὅπερ ἂν ὁ χινῶν ἄγῃ, πρὸς τοῦτο µετατιθέμενον, 'H
δὲ προαίρεσις οὐδὲν ἕτερον εἰ μὴ voug τίς ἐστι, xal
πρός τι διάθεσις. El οὖν µεταλαμθάνειν φῄσει (71)
τὸν ἄνθρωπον χκαθαρᾶς ἀρετῆς, ἓν (p νοῦς οὐχ ἔστι,
τὸ τὴν ἀρετὴν ἑχουσίως ὑποδεχόμενον τί ἂν εἴη; El
μὴ ἄρα τὸ βεθιασµένον á6lastoy ὁ λογογράφος νοεῖ.
“"Οτ' ἂν γὰρ μὴ τοῦ νοῦ συντιθεµένου τῇ προτιµοτέρᾳ
ῥοπῇ, ἔξω τῶν χατὰ xaxíav ἑνεργημάτων τὸ σῶμα
γένηται, ἀνάγχης ἔργον οὐ προαιρέσεως ἔσται τὸ
κατορθούμενον ' ὁ δὲ διὰ τῆς τῶν λογισμῶν ἐπιχοί-
σεως (72) τὸ ἀγαθὸν προαιροῦµενος, χρείττων πάσης
ἀνάγχης χαὶ βίας ἐστὶν, οἴκοθεν ἔχων τὴν πρὸς τὸ
κρεῖττον ῥοπήν. Πῶς οὖν τῷ ἁπροαιρέτῳ ὁ λογογρά-
go; μαρτύρεται (75) τὸ ἀθδίαστον, οὗ μηδεὶς λογισμὸς
ἴδιος πρὸς τὸ χαλὸν καθηγήσατο; Tb γὰρ μὴ ἐκ
19 Prov. 1, 5.
(64) Ita corr. ; male antea, τίς ἂν οὐ.
(65) Corr. ra0ntixfv.
(66) Et haec idem Futliymius paulo aliter recitat
usque ad illa verba τὸν νοὺν μὴ ἔχειν, pag. 528,
ver$. Si divine.
(67) Corr. in marg. scribit ἑμφύῃ εἰ, nullo, quod
$Ciam, sensu. '
(68) In. textu Vat. cod. est ἀφανές, Corr. àva-
Φανές, emendavit ; sed legendum videtur. ἀναρές,
admodum iste ait, quod sine mente est, assumitur.
Quidni igitur Salomonem redarguit aientem, In-
telligens gubernacula possidebit !*? Neque enim alia
arhitror gubernacula hice proverbiali znigmate si-
gnificari, preter quam naturam nostram peccati
tempestate jactatam naufrapiumque passam, quz
veri gubernatoris inspectione atque cura ad vo-
luntatis. divine portum dirigitur. Si igitur per
inentis carentiam homo salvatur, quomodo intel-
ligens gubernacula possidebit ? Cuinam aptius
divinitas natura conveniet ? Cuinam magis rei
divinam naturam congruere ratio suggerit? Crassa
quaedam res atque solida est caro, et cum ter-
rena natura cognationem habet; at vero mens
res est materie expers, nec tactum figuramque
ullam admittit. Hlarum utra: ad conjunctionem cum
Deo habendam aptior invenietur, crassane terre-
naque caro, an mens qua nec tactum nec figuram
admittit? Quomodo etiam sine ulla sui, ut inquit,
coactione caro Deo aptatur, que pure virtutis
particeps efficitur? Quis enim ignorat virtutem
rectum esse eligentis voluntatis factum ? caro
autem est eligentis voluntatis instrumentum, mo-
tioni mentis inh:rens, et iis omnibus ad qus»
movens agit obsecundans. Libere autem eligens
voluntas nil aliud quam mens quadam est, et ad
aliquid agendum affectio. Si igitur hominem, in
quo mens non est, pura virtutis participem fleri
D dicet, quidnam erit quod virtutein libere admittit ?
Nisi forte quod vi cogitur, pro eo quod nullain
vin patitur, scriptor intelligit. Quando enim corpus
citra ullam mentis ad meliora propensionem atque
assensum honeslis in actibus versatur, non ex
libera voluntate, sed ex necessitate, recte facta
ut paulo post habet.
(69) Breve hoc Nysseni dictum usque ad illa verla
ἀναφές τε xal ἀσχημάτιστον, laudatur ab ecdem
Euthymio, pag. 528, vers. Utra magis,
(70) Forte legendum ἐχχείμενον,
(71) Corr. of .:.
(72) Corr. ὑποχρίσεως.
(1ο) Corr. μαρ-ρεῖται.
1219
8. GREGORII NYSSENI
1239
provenient ; qui vero bonum exacto rationis judicio A προαιρέσεως ἀναμάρτητον, οὖδε ἐπαινετόν ἕστι πάν-
eligit, quacunque vi atque necessitate superior est,
utpote qui ex semetipso ad meliora propensionem
liabeat. Quonam igitur pacto scriptor noster eum qui
sine electione ac proposito operatur, libertate pollere
testatar, quem nulla propriz mentis actio ad bene-
faciendum induxit? Quod enim quis non libera mentis
electione peccati sit expers, nullam prorsus laudem
meretur ; alioquin eos etiam, qui vinculis, ne male
agant, impediuntur, laudabimus, quos utique a ma-
lis actibus non voluntas arcet, sed vincula : Atqui
carnem, ait, sine ulla ejusdem coactione divinitas sibi
ascisciu; nempe non coactum, quod voluntarium est,
vocat. Quonam itaque pacto qui propria voluntate
caret, virtutem suasponte capessel? Naim deliberare,
et velle, utilia eligere, et noxia vitare, h»c omnia
cogitalionis actiones suni; cogitare autem, qui
carent mente, non possunt. Si itaque caro sine
ulla sui coactione aptatur Deo, bac utique asser-
tione scriptor testatur carnem eligendi potestate
non destitui, nec Lemere et inconsiderate quod
sibi commodum est appetere; quod autem ἰαἱθ
esl, ratione carere nemo affirmaverit. Quomodo
enim in eo qui ratione caret deliberatio aliqua
fieret? Quare non. mentem modo inesse homini,
sed et pra coleris iuesse diclis suis scriptor
affirmat; nam voluntarie aliquem et non coacte
ad bonum moveri, perfectam in eo mentem esse
testatur, εἰ quod bonum sibi comparare sit co-
gitantis facultatis actio in scquentibus aperte de-
τως, 7| οὕτως χαὶ τοὺς ὑπὸ δεσμῶν πρὸς xaxoupylxy
χωλυομµένους ἐπαινεσόμεθα , οὓς ἀφίστησι τῆς τὼν
xaxüy ἑνεργείας ὁ δεσμὸς, οὐχ ἡ γνώµη. AAJ
ἀθιάστως, rot, τὴν cápxa 1) θεότης αροσάγεται»
τὸ ἀθίαστο», δηλαδῆ, τὸ ἐχούσιον λέγει. Πῶς οὖν ἄν
τις ἐθελοντὴς τῇ ἀρετῇ προσαχθείη , θέλημα οἰχεῖον
μὴ κεκτηµένος; Τὸ γὰρ προαιρεῖσθαι, χαὶ βούλε-
σθαι, χαὶ ἡ τοῦ συμφέροντος ἐχλογὴ, χαὶ ἡ τοῦ βλά-
πτοντος μεταθολὴ (74), ταῦτα πάντα διανοίας ἑστί τὸ
δὲ διανοεῖσθαι τῶν ἀνοήτων οὐχ ἔστιν. El οὖν ἀθιάστως
τῷ θεῷ προσο:χειοῦται fj σὰρξ, μαρτυρεῖται παρὰ
πούτων διὰ τοῦ λογογράφου μὴ ἁπροαιρέτως (15)
εἶναι ἡ σὰρξ, μηδὲ ἀχρίτως τε xaX ἀνεπισχέστως τοῦ
λυσιτελοῦντος σχεῖν (16) ' τὸ δὲ τοιοῦτον οὐκ ἄν τις
B ἁλογίαν εἴποι. Πῶς Υὰρ ἂν γένοιτο Ev τῷ ἁλόγῳ ὁ
λόγος; Ὥστε 69 µόνον εἶναι τὸν νοῦν Ev τῷ ἀνθρώπῳ,
δὺ ὦν λέγει συντίθεται, ἀλλά καὶ ὑπὲρ τοὺς ἄλλους
εἶναι. 'H γὰρ ἐχούσιός τε xat ἀβίαστος πρὸς τὸ άγα-
θὸν ὁρμὴ, µαρτυρἰα τῆς τοῦ vou τελειότητος γίνσται,
χαὶ ὅτι διανοίας ἐστὶν dj πρὸς τὸ κρεῖττον οἰχείωσις,
διὰ τῶν ἔφεδῖς εἰρημένων μάλιστα δείχνυται͵ οὑτωσὶ
«κατὰ τὴν λέξιν ἑχόντων, Μεταδιδόντος γὰρ, qnot,
τῆς καθαρᾶς ἀρετῆς παντὶ τῷ ὑποχειρίῳ và.
Ei οὖν ἐν τῷ vip θεωρεῖ τὴν τῆς ἀρετῆς χαθαρότητα,
πῶς ἑἐξοιχίζει τῆς σαρκὸς ἑχείνης (T7) τὸν νοῦν, ἓν
ᾗ τὴν καθαρότητα βλέπει; ᾽Ανάγχη yàp ἓν ἐξ ἁμ-
φοτέρων διηµαρτῆσθαι τῷ λόγῳ, ἡ τὸ μεθεχτὴν εἶναι
τῷ νῷ τὴν ἀρετὴν, fj τὸ ἄνουν εἶναι τὴν σάρχα, τὴν
ἀθιάστως τῇ ἀρετῇ (78) προσαχθεῖσαν.
monstratur, quae ad verbum ita se habent, Largientis enim, inquit, puram virtwtem omni subjecta
menli. Si igitur in mente virtutis puritatem esse fatetur, quomodo mentem ab illa carne excludit;
in qua puritatem agnoscit? Necesse enim est alterum de duobus falsum esse, aut nempe mentem
virtutis participem esse posse, aut mente carere carnem, qua libere sibi virtutem comparat.
XLIl. Porro quz precedentibus nec cohzrenter, C
nec consentanee subjungit, supervacaneum esse
arbitror diligenter excutere, qux: in hunc modum
se habent: Et omnibus, inquit, qui secundum mentem
efficiuntur similes Christo, et secundum carnem ei-
dem non suni dissimiles. Quid enim sibi velit nau-
sea ista verborum admiratores erroris hujus edo-
ceant; nos enim ad ea qus subinde sequuntur
exculienda progredimur. Kt si homini, inquit, co-
pulatus est. Deus, perfectus. nempe perfecto, utique
duo essent, alter quidem natura Filius Dei, alter
vero adoptione. Lubenter hzc scire cuperem ab his
qui talia callent: si mente predi:um perfectumque
lominem filium adoptivum vocant, hominem ἀνόη-
τον, ita enim mente prorsus destitutum nuncupant,
quomodo appellabunt ? Unigenitus enim Deus,
cum ex semetipso perfectus sit nullaque re (εβ-
ciat, veri quidem Filii appellationem obtinet, na-
tura ipsa verum illud nomen esse demonstrante ;
(74) Corr. ἀποβολή.
(79) Corr. ἀπροαίρξτος.
A Corr. ἔχειν.
TI) In. cod. Vat. est σχείνης, nps emendaviimus
ἐχείνης. Vide tamen an. legendum sit σχηνῆς.
(78) Ita corr. ; prius erat τῇ ἀρχῇ.
9
"Oca δὲ προσέθηχε χατὰ τὸ ἀπρόσχολλόν τε (79)
xai ἀναχόλουθον, περιττὸν οἶμαι διεξετάζειν, τοῦτον
ἔχοντα τὸν τρόπον ' Καὶ πᾶσι, φηαὶ, τοῖς γοερῶς
ὁμοιουμένοις Χριστῷ, καὶ μὴ σαρχιχκὼς dropowv-
µένοις. TU γὰρ βούλεται fj τῶν εἱἰρημένων ναντία,
διδασχέτωσαν ταῦτα οἱ θαυμασταὶ της ἁπάτης '
ἡμεῖς δὲ πρὸς τὰ ἔφεξῆς τοῦ λόγου προέλθωµεν. Kal
εἰ ἀνθρώπῳ, φησὶ, συγἡφθη ὁ θεὲς. τέλειος τε-
είῳ, δύο ἂν ἧσαν, elc μὲν φύσει Yióc Θεοῦ, clc
δὲ θετός. Ἡδέως ἂν µάθοιµι παρὰ τῶν τὰ τοιχύτα
πεπαιδευµένων, εἰ τὸν ἕννουν (80) χαὶ τέλειον ἄν-
θρωπον υἱὸν θετὸν λέγουσι, τὸν ἀνόητον ἄνθρωπον,
οὕτω γὰρ πάντως τὸν μὴ ἔχοντα νοῦν ὀνομάξδουσι, τί
προσεροῦσιν ; 'O γὰρ μονογενῆς θεὺς αὐτὸς χαθ)
ἑαυτὸν ἀνελλιπῆς xal τέλειος ὢν, τὴν τοῦ ἆλη-
D ϱινοῦ Υἱοῦ προσηγορίαν ἔχει, ἐπαληθευούσης τὴν
χλῆσιν (81) τῆς φύσεως ΄ ἡ δὲ προσθήχη τοῦ ἡμιτε-
λούς ἀνθρώπου ποῖον ὄνομα ἔχει: El γὰρ ὁ τέλειος
ἄνθρωπος θετὸς υἱὸς χατὰ τὸν ᾿᾽Απολινάριον λέγεται,
(79) Et hzc corr. emendatio est ; nam antea scri-
pium fuerat ἀπρόσκολόν τε.
(80) Corr. hzc quoque emendatio est; nam ia
textu Vat. cod. scribitur οἱ τὸν Évvouv.
(81) lta corr. ; antea erat τῇ χλήσει.
1921 :
ADVERSUS APOLLINAREM.
192
καὶ 6 ἡμιτελῆς ἄνθρωπος, xa0' ὃ ἄνθρωπος, ἡμίθε- A additamentum verb imperfecti hominis quale no-
{ος OnAovótt υἱὸς xal οὗτος ὀνομασθήσεται, ἡμισεύων
ἐφ᾽ ἑαυτοῦ τὴν τοῦ θετοῦ χλῆΏσιν ' ὥστε χυριώτερον
εἰπεῖν, ἐχεῖνον μὲν τέλειον τὸν θετὸν εἶναι, τοῦτον δὲ
Ἅμισυ τῷ (82) τριτηµορίῳ λείποντα, χατὰ τὸ βού-
λημα τῶν ταῖς τοιαύταις τομαὶῖς (85) µιστυλλενόντων
τὸν ἄνθρωπον. ἸΑλλ εἰ ἀνάρμοστόν ἐστι τῷ θεῷ τὸ
θετὸν ἔχειν υἱὸν, ὁμοίως πάντως χαὶ ἐπὶ τοῦ τελείου,
xai bri τοῦ ἀτελοὺς ἐστι τὸ ἀνάρμοστον * μᾶλλον δὲ
xa πλέον kv τῷ Ἱχρωττριασμένῳ τὸ ἄτοπον. Ei γὰρ
ἁ μυδρόν τι (84), χαὶ ἔξω τῆς θεοπρεποῦς ὑπολήψεως
τὸ ἄρτιον τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἑνομίσθη, περὶ τὸ
Θεῖον βλεπόµενον, πολλῷ μᾶλλον αἰσχρὸν ἂν efr τὸ
λελωέημένην περὶ αὐτὸν χαθορᾶσθαι τὴν φύσιν . OO
γὰρ ἐπειδὴ νοῦς οὐκ ἔστι, διὰ τοῦτο ἡ σὰρξ πρὸς τὴν
τοῦ Πατρὸς φύσιν οἰχείως ἔχει, ἀλλὰ τῆς μὲν τοῦ
Πατρὸς οὐσίας, ὁμοίως ἄνθρωπος (85) , καὶ ὅλος , χαὶ
τὸ µέρος χεχώριστα:, χατὰ τὸν τῆς φύσεως λόγον,
xal οὐθέτερον τῶν ἐν ἡμῖν, οὔτε ὁ νοὺς, οὔτε τὸ σῶμα
πρὺς τὴν ὑπερχειμένην φύσιν τῷ λόγῳ τῆς οὐσίας
ᾠχείωται. Κὰν obpávióv τι σαρχὸς εἶδος ἀναπλάσῃ
περὶ τὸ θεῖον ὁ μῦθος, οὐδὲ μᾶλλον διὰ τοῦτο ὁμοού-
σιον εἶναι τῷ cip χαὶ Πατρὶ τὴν σάρχα ἐχείνην ὁ
λελογισμένος συνθἠσεται. El δὲ Ἠλλοτρίωται τῆς πα-
τριχῆς οὐσίας fj σὰρξ, πῶς ἂν εἴη Υἱὸς «b ἀλλότριον ;
Ανάγχη γὰρ πᾶσα (86) τὸ ἀληθῶς Ex τινὸς ὃν, ἐχεῖνο
χατὰ τὴν οὐσίαν εἶναι ὅπερ ὁ γεννήσας ἐστί * ἀλλά
μὴν ὁ Πατὴρ σὰρξ οὐκ ἔστιν. 0ὐδ' ἂν ὁ ἐξ ἐχείνου
πάντως σὰρᾶ εἴη ' τὸ γὰρ γεγεννημένον &x τοῦ πνεύ-
µατος, πνεῦμα, xat οὐχὶ σὰρᾶ εἶναι λέγεται. El οὖν
ph ἔστιν ἐχ τοῦ Πατρὸς ἡ σὰρξ, Υἱὸς οὐχ ἔστι. Τί C
οὖν ὀνομασθήσεται;, Ὅπερ γὰρ ἂν τῇ οὐρανίᾳ ἑχείνῃ
4j] μυῦοπο-ηθείσῃ παρὰ τοῦ λογογράφου ἐπινοῄσωσιν
ὄνομα , τοῦτο ἡμεῖς τῇ ἐς ἀνθρώπων ἀναλειφθείσῃ
σαρχὶ xazà τὸ ἀχόλουθον ἐπιθήσομεν, χαὶ ὅπερ ἂν τὸ
ἡμέτερον ὀνομάσωσι, τῷ αὐτῷ ὀνόματι χἀκεῖνο χλη-
θήσεται. Οὐκ ἔστιν Υἱὸς τὸ γἠϊνον, οὐδὲ ἐχεῖνο πάν-
τως. θετὸς υἱὸς «b γἠϊνον, οὐχοῦν κἀχεῖνο. Υἱῶν δυὰς
ἐνταῦθα, χἀχεῖ πάντως. Εἰς Yüg ἐν ὀχείνῳ ἡ σὰρξ
καὶ ἡ θεότης, τοῦτο καὶ ὧδε. Ἐπειδὴ γὰρ ὁμοίως
ἀφέστηχε τῆς θείας οὐσίας ἡ Χτίσις πᾶσα, τὸ μὲν
ἔξω εἶναι τῆς τοῦ Πατρὸς φύσεως, τό γε (87) γήϊνον,
xai οὐράνιον ἐπίσης συνωµολόγηται. Λείπεται δὲ
ὅπερ ἂν τῷ σχοπῷ τῆς φιλανθρωπίας συµθαίνῃ, τοῦ-
το εὐλογώτερον περὶ τὸν θεὸν οἴεσθαι. (88) Ὄνομα
δὲ αὐτῷ ἴδιον, ἐφευρίσχειν (89) μηδὸν, ἀλλὰ τῷ πλεν-
νάζοντι xal ἐπιχρατοῦντι (90) συνονοµάζεσθαι. (91)
Καθάπερ ἐπὶ τοῦ πελάγους γίνεται’ εἰ γάρ τις στα-
γόνα ὄξους ἐπιθάλῃ θαλάττῃ, χαὶ fj σταγὼν θάλασσα
(82) Corr. fjxot τῷ.
85) lta corr.; antea τόλµαις.
84) Corr. εἰ γὰρ αἰσχρόν τι xat.
85) Corr. ἄνθρωπος.
(80) Locum hunc usque ad illa verba aXp£ εἶναι
αέγεται, in Panopliam adversus haereses cum aliis hu-
jus antirrhetici excerptis retulit Eüthyimius Z:gabe-
nius, pag. 526, vers. Qui vere.
(87) Corr. τό τε.
(85) Eadem fere habet Nyssenus in Orat. De dei-
tale Filii et Spiritus S. et De Abrahum, prope
finem.
men habet? Si enim perfectus humo adoptivus
filius juxta Apollinarem dicitur, imperfectus quo-
que homo, quatenus homo est, semiadoptivus
utique filius vocabitur, cum dimidia tantum ex
parte adoptivi appellationem obtineat : ita ut, si
aptius loqui volumus, ille quidem perfectus homo
adoptivus sit ; hic verc semiadoptivus, utpote quí
tertia sui parte ex eorum sententia deficiat. qui
tài multis sectionibus hominem in minutas divi-
dunt partes. Atqui si Deo non convenit adoptivum
habere filium, pari prorsus ratione tam de perfe-
cto quam de imperfecto idem dicetur. Quin εἰ id
magis in mutilato absurdum esse deprehenditur ;
nam si integra atque perfecta hominis natura,
B cum circa divinitatem consideratur, vile quid et
ab opinione quam de Deo habere nos decet, alienum
censetur, niulto magis turpe erit mancam muti-
lamque in eodem intueri naturam. Neque cnim
caro, quod mente careat, idcirco peculiarem ali-
quam cum Patris natura necessitudinem habet,
sed a Patris quidem substantia tam totus homo
quam ejus pars, ratione naturz zeque discernitur,
et neutrum eorum qua nobis insunt, hoc est ne-
que mens, neque corpus, illi nature que omnes
dignitate superat substantiz ratione conveniet. Et
quamvis coeleste quoddam carnis genus divinitati
hac fabula afüngat, non ideo consubstantialem
Deo carnem illam esse ullus rerum aequus zsti-
mator fotebitur. Purro si caro aliena est a Patris
substantia, quomodo Filius erit quod a Patre
alienum est ? Necesse eniin prorsus est eum qui
vere ex aliquo est, non aliud plane secundum es.
sentiam esse quam quod est ille qui genuit : atqui
Pater caro non est. Igitur neque ille prorsus qui
ex ipso est, erit caro; quod eniin natum est ex
spiritu, spiritus utique, non caro esse dicitur. Si
ilaque non est ex Patre caro, neque Filius profe-
cto erit ex Patre. Quid igitur caro illa vocabitur t
Nam qualecunque nomen coelestis illius carnis
quam fabulose fingit scriptor, excogitaverint, id-
ipsum nos carni ex hominibus assump!'2, con-
gruenter imponemus, et quocunque nomine no-
stram vocabunt, eodem prorsus et illa vocabitur.
Non est Filius quod terrenum est. Itaque nec illud
D coleste omnino Filius erit. Adoptivus est filius
quod terrenum est ; itaqueet iilud coeleste talis erit.
Duo hic filii οἱ illic quoque duo prorsus erunt.
Unus in iilo coelesti Filius, earo et divinitas ; istud
(89) Corr. ἐφευρίσχον.
(90) Corr. ἐπικρατοῦντί τι.
(91) Hanc similitudinem aceti gutte mari im-
missz, in simili sensu, adhibet Nyssenus lib iv
Contra Eunomium et in libro contra Apollinarem ad
Theophilum. Vide Petavium in Theologicorum dogma-
(um {. 1V, qui est De incarnatione, lib. 1, cap. 15,
num. 8, et presertim lib. x, cap. 1, num. 6 et seqq.
ubi Nyssenum hoc exemplo Eutychianorum erro-
ribus non przivisse, erudite demonstrat ; id quod
multis ante Petavium szculis Anastasius Siuoila in
llodegi cap. 15 erudite praestitit.
1225
S. GREGORII NYSSENI
1234
et iu terreno locum habet. Nam. cum creata res A γίνεται, συμμεταποιηθεῖσα τῇ 0aAaosia ποιότητι,
universe a divina substantia zqualiter distent,
ideo a Patris natura tam alienum esse terrenum
quod est, quam quod ccleste fatemur. Superest
autem ut quidquid proposito consilioque beneliciis
homines afliciendi congruit, id omne potiore jure
de Deo opinemur. Restat quoque ut cum nomen
quod ei proprie conveniat non reperiatur, ex eo
quod in ipso eminet abundatque, appelletur. Et
quemadmodum in mari accidit ut si quis aceti
guttam in illud injiciat, gutta quidem illa mare
fiat, in aque marinz qualitatem transmutata: ita
qui in carne hominibus manifestatus est, verus
quidem est Filius et unigenitus Deus, itemque
lumen inaccessibile, et per se ipsam vivens sa-
pientia, et sanctificatio, et virtus, et quidquid sub-
lime dici aut cogitari potest. At carne, qu: propria
natura caro est, in incorruptibilitatis pelagus
transmutata, quemadmodum ait Apostolus !!, Ab-
sorptum fuisse quod mortale est a vita, una etiam
Cum ipsa carne cuncta qua secundum eamdem
carnem tunc apparuerunt, in divinam et immor-
talem naturam commutata sunt ; non pondus, non
forina, non color, non renitentia, nou mollities,
non corporez quantitatis circumscriplio, non aliud
quidpiam eorum qua tunc in ipso conspiciebantur,
permansit ; commistione scilicet que cum divini-
tate facta fuit, carnez nature humilitatem in pro-
prietatum divinarum consorlium assumente. lta-
que nullum nobis periculum est, ne in quaterna-
riun numerum Trinitatis mysterium extendatur,
ut Apollinaris ait, neque angelos in hominis ser-
vituteni redigimus, ul in sua adversus nos fabula
asserit. Non enim homini serviunt qui Domino se-
ipsos inclinant, neque eum adorare erubescunt qui
carne suscepta in boc mundo versatus est. Nam
cum introducit primogenitum, inquit, in. orbem ter-
ra, dicit: Et adorent eum. omnes. angeli ejus '*.
οὕτως ὁ ἀληθινὸς Yib; xal μονογενῆς θεὺς, τὸ &noós-
ttov φῶς, xal fj αὐτοςωὴ σοφία τε xat ἁγιασμὸς , xai
δύναµις, χαὶ πᾶν ὑψηλὸν ὄνομά τε χαὶ νόηµᾳ, ταῦτα
ὁ διὰ σαρχὸς φανερωθεὶς τοῖς ἀνθρώποις ἐστί. Της
δὲ σαρχὸς (92), τῇ ἰδίᾳ φύσει σαρχὸς οὔσης, µετα-
ποιηθείσης δὲ πρὸς τὸ τῆς ἀφθαρσίας (95) πέλαγος,
χαθώς φησιν ὁ ᾿Απόστολος, ὅτι Κατεπόθη τὸ θνητὸν
ὑπὸ τῆς ζωῆς, συμµετεθλήθη xal πάντα τὰ xa:à
τἣν σάρχα τότε φαινόμενα πρὸς τὴν Üciav τε xal
ἀχήρατον φύσιν * οὗ βάρος, οὐχ εἶδος. οὗ χρῶμα, οὖχ
ἀντιτυπία, οὗ µαλαχότης, οὐχ fj χατὰ τὺ ποσὸν περι”
γραφὴ, οὐχ ἄλλο τι τῶν τότε χαθορωµένων, οὐδὲν
παραμένει, τῆς πρὸς τὸ θεῖον ἀναχράσεως tig τὰ
θεῖχὰ ἰδιώματα τὸ ταπεινὸν τῆς σαρχώδους «ὔσεως
B ἀναλαθούσης. (94) "Dore κἰνδυνός ἐστιν οὐδεὶς εἰς
τετράδα ἡμῖν τὸν τῆς Τριάδος λόγον πλατυνεσθαι,
χαθὼς ὁ ᾿Απολινάριος λέγει, οὐδὲ τοὺς ἀγγέλους τῷ
ἀνθρώπῳ δουλαγωγοῦμεν, ὡς ὁ ἐχείνου μῦθος χαθ'
ἡμῶν λέγει, Οὐ γὰρ ἀνθρώπῳ δουλεύονσιν οἱ τῷ A:-
σπότῃ ἑαυτοὺς (95) ὑποχύπτοντες, οὐδὲ ἐπαισχύνον-
ται προσχυνοῦντες τῷ διὰ σαρχὺς τῇ οἰχουμένῃ ἔπι-
δηµήσαντι' [96])΄0τε γὰρεἰσαγἀάγῃ τὸν Άρωτότοχον,
φησὶν, εἰς τὴν οἰχουμέγην, «έχει, Καὶ zpoexvrg-
σάτωσαν αὐτῷ πάντες ἄ]γε.Ίοι (91) αὑτοῦ). Mia δὲ
εἴσοδος ἐπὶ τὴν (98) οἰκουμένην, ἡ 6:à τοῦ τόκου ἐστὶ,
xai οὐχ ἔστιν ἑτέρως ἑντὸς τοῦ βίου τῶν ἀνθρώ-
πων γενέσθαι, μὴ (99) ταύτῃ τῇ εἰσόδῳ χρησόµμενον.
Οὐχοῦν τὴν διὰ σαρχὸς αὐτοῦ γένεσιν εἴσοδον εἰς ti
οἰχουμένην ὀνομάζει ὁ λόγος. El οὖν εἰσελθόντι αὖ-
τῷ (1) εἰς τὴν οἰκουμένην πάντες προσχυνοῦσιν οἱ
ἄγγελοι, fj δὲ εἴσοδος διὰ σαρχός (2) ἔστι γένεσις,
οὐχ ἡμεῖς δουλαγωγοῦμεν τῷ Δεσπότῃ τὸ ἴδιον κτῃ-
μα ἀλλ αὐτὴ τῶν ἀγγέλων ἡ quar; οὐχ ἀγνοεῖ τὴν
ὑπερχειμένην ἑαυτῆς δεσποτείαν (5). Ὥστε σιγάτω
προτιθεὶς (4) ἐχεῖνα τῷ λόγῳ τὰ μάταια, τὰ ἄνω
ποιοῦμεν χάτω, Όεοφόρους ἀγγέλους θεοφόρῳ &w-
θρώπῳ χαταδουλοῦντες.
Porro prater partum nulla prorsus estin hanc vitam ingrediendi ratio, nec potest quispiam in
hominum vita commorari, nisi hac via fuerit ingressus. Et hinc est quod ejus in carne . nativita-
tein ingressum in mundum Scriptura nuncupat. Si igitur ipsum in orbem terrarum ingressum angell
omnes adorant, ac ejus ingressus ipsa est in carne nativitas, non ea quz: Domini jam juris sunt nos
Domino subjicimus ; sed ipsa angelorum natura suam Domino subjectionem non ignorat. ltaque
sileat ille qui temere ac inaniter asserit nos ea qus sursum sunt deorsum vertere, dum deiferos
angelos homini deifero m:ncipamus.
XLI. His etiam scriptor addit : Si ille qui Deum Ὁ — "Exc πρὸς τούτοις qnatv* El ὁ 8sóv. δεξάµενος,
suscipit, Deus verus est, multi uiique dii essent,
quoniam multi Deum suscipiunt. Nos vero quid ad
lic? Quod quidem Deus erat. in Christo, mundum
"[l Cor. v, 4. '* Hebr. 1, 6.
02) lta corr. antiquus; antea, σαρχός ἔστι
(93) Corr. τῆς ἀθανασίας.
(94) Locus iste usque ad finem hujus cap. editus
est in tomo | operum Nysseni, pag. 879, tanquam
fragmentum libri. cujusdam adversus Apollinarem.
( ὃ) Edita ἑαυτῶν.
editt llc usque ad alium semicirculum desunt in
itis.
θεός ἐστιν ἀ.ηθινὸς, πο..λοἱ ἂν εἶεν θεοὶ, ἐπειδὴ
πο.11οὶ δέχονται τὸν θεόν. Τί οὖν xaX πρὸς τοῦτο
ἡμεῖς; "Οτι μὲν Ὁ θεὸς ἦν év Χριστῷ, χέσµον
(97) Corr. οἱ &yy:2o:.
98) Corr εἰς «fv.
99) Edita &vtb, τοῦ βίου γενέσθαι τὸν ἄνθρω-
πον, Uf.
(1) Edit. εἰσελθόντος αὐτοῦ.
(2) Edit. ἢ διὰ σαρχός.
(3) Edit. υπερχειµένην αὐτῷ δεσποτείαν.
(4) Edit. προστιθείς.
1225
ADVERSUS APOLLINAREM.
4396
ἑαυτῷ κατα 1]άσσων, ἵκανὸς εἰς μαρτυρίαν ὁ µέγας A reconcilians εἰδί 15, estis idoneus ac locuples cst
Παῦλος. Ei δὲ διὰ τοῦτο οἴεται ὁ λογογράφος πλῆθος
θεῶν παρ) ἡμῶν ἐπεισάγεσθαι τῷ χηρύγματι, ὅτι
ὁμολογοῦμεν ἐν Χριστῷ τὸν Θεὸν ἑαυτῷ (5) χαταλ-
άσσειν τὸν χόσµον, ὡς xai ἐν ἀνθρώποις τοῦ Θεοῦ
Ὑινομένου, ταῦτα ἀπολογούμεθα (0) Εἰ πολλαὶ µη-
τέρες παρθένοι, xal πρὸς πολλὰς ἡ µνσταγωγία τοῦ
Γαθριῇλ, καὶ πρὸς ἑχάστην 1j τοῦ ἁγίου Πνεύματος
ἐπέλευτις, xai fj τῆς τοῦ Ὑψίστου δονάµεως παρ-
ουσία’ χαὶ εἰ περὶ (7) πολλῶν οἱ προφῆται τὴν
χάριν χηρύσσουσιν, ὥστε πληθυντιχῶς λέγειν, Παι-
δία ἐγεννήθησαν ἡμῖν (8) (χαὶ υἱοὶ ἐδόθησαν ἡμῖν),
καὶ Ai παρθἑνοι ἓν γαστρὶ λήφονται, χαὶ τὰ ὀνόματα
τῶν τεχθέντων πάντων Ναμανουήλ ἐστιν" εἰ πάν-
τες πεζή τῶν κυμάτων ἐπιθατεύουσι, xal τῇ ἀφρά-
στῳ θυνάµει τὰς τοσαύτας χιλιάδας im' ἑἐρημίας
τρέφουσιν, αὔξοντες τῷ κόρῳ τὸν ἄρτον, τὸν ἐν ταῖς
χεραϊ τῶν μαθήτῶν γεωργούμενον' εἰ πάντες νε-
χροὺς τετραηµέρους ἐκ τῶν χωµάτων ἐγείρονσιν"
εἰ πάντες ἀμνοὶ τοῦ θεοῦ γίνονται, καὶ ὑπὲρ ἡμῶν
Πάσχα θύονται, xal τῷ σταυρῷ προσηλοῦσι «hv
ἁμαρτίαν, xal χαταλύουσι τοῦ θανάτου τὸ χράτος,
χαὶ εἰς ὀφθαλμοὺς (9) τῶν μαθητῶν εἰς οὐρανοὺς
ἀνατρέχουσι, xoi ἐν δεξιᾷ τοῦ Πατρὸς χαθέζονται’
εἰ πάντες ἑλεύσονται χρῖναι τὴν οἰχουμένην ἐν διχαιο-
σΌνῃ, xai &v ὀνόματι πάντων dj τῶν ἐπουρανίων τε
καὶ ἔπιγείων, xaX χαταχθονίων γλῶσσα ἑξομολοχεί-
ται, δώσομὲν τὸ πολλοὺς εἶνα, θεοὺς, εἴπερ ἐν τούτοις
εἷεν οἱ πολλοὶ τοῖς γνωρίσµασιν. El δὲ εἷς Κύριος
Ἰησοῦς, δι οὗ τὰ πάντα, xo "EC αὐτοῦ, καὶ δι
οὐτοῦ, καὶ εἰς αὐτὺν τὰ πάντα, xai περὶ μόνον
αὐτὸν dj τοιαύτη τῶν θεοπρεπῶν νοημάτων ἁπαρί-
ὤμησις, τίς x(vbuvog πολλους ἀναπλασθλναι θεοὺς,
Ov ἂν λέγωμεν, θεὺν διὰ σαρχὸς ἔμψυχον πεφανε-
ῥῶσθαι; "Οτι γὰρ ἄνθρωπος τὸ φαινόμενον Tv, τίς
οὕτως τῶν εὐαγγελικῶν διδα;µάτων ἀνήχοος, ὡς
ἀγνοεῖν τὸ παρ) αὐτοῦ τοῦ ΣωτΏῆρος πρὸς τοὺς Ἴου-
δαίους λεγόμενον' Νυνὶ δὲ ζητεῖτέ µε ἀποκτεῖναι
ἄνθρωπον, ὃς τὴν ἀ.λήθεια ὑμῖν JAsAdAnxa ;
Ὁρᾶς (10) ἐν τοῖς λεγηµένοις, τί τὸ ἁποχτεινόμενον
ὅλως (11) ὑπέδειξεν, εἰπὼν. Ζητεϊῖτέ ua ἀποκτεῖγναι,
οὐ τὴν ἀλήθειαν, ἀλλὰ τὺν ἄνθρωπο», δι’ οὗ ἐφθέν -
Υετο ἡ ἀλήθεια; O2 γὰρ ἄνθρωπος fiv ὁ λαλῶν (12)
τὸν ἀλήθειαν' ἀλλὰ δηλονότι, ὁ μὲν λαλῶν θεὺὸς Tv,
magnus Paulus. Si vero scriplor autumat deorum
multitudinem propterea a nobis induci, quod pro-
fitemur Deum sibi in Christo mundum reconciliare,
quasi multis cum hominibus se Deus conjungeret,
defensionem nostram ita instituimus : Si multaze
matres simul ae virgines fuere, si inultis inulieri-
bus divine incarnationis mysterium Gabriel an-
nuntiavit earumque singulis Spiritus sanctus su-
pervenit ct pr:esto fuit Altissimi virtus ; praterea
si in multos homines tantam a. Deo gratiam colla7
tam fuisse prophete przdicant ut in plurali nu-
mero dicant, Parvuli nati sunt nobis, (et filii dati
sunt nobis !*) ; et, Virgines iu utero concipient !*;
eL omnibus quos pepererint nomen erit Emmanuel;
B «i omnes pedibus super undas incedunt, οἱ iuefTa-
bili potestate tot tantaque liominum millia in de-
serto nutriunt, edentium satietate panem augentes, —
in discipulorum manibus, veluti agricultura qua-
dam multiplicatum ; sli omnes quatriduanos mor-
tuos e Lumulis excitant ; si omnes Dei agni fiunt et
pro nobis Pascha immolant et affigunt cruci pecea-
tum et mortis potentiam destruunt et discipulis
spectantibus ccelos repetunt et ad Patris dexteram
sedent; si omnes venturi sunt judicare orbem
terrarum in justitia, et in omnium noinine coele-
stium, terrestrium et infernorum lingua confitetur,
tunc utique dabimus multos esse deos, si multos
hujusmodi esse modo allatis indiciis dignosceretur.
Al vero si unus est Dominus Jesus, per quem
omnia, εἰ éz ipso, et per ipsum, el in ipso sunt
que insignia divinitátis enumerare licet, ecquid
periculi cst ne plures deos couminisciunur, cum
dicimus Deunehumana pr aditum aniina per carnem
manifestatum fuisse ? Quod enim id quod conspi-
ciebatur, homo esset, quis evangelica doctriuss
usque adeo ignarus est ut nesciat dictum hoc
ipsius Salvatoris nostri ad Judzos : Nunc autem
queritis me interficere hominem, qui veritatem vobis
locutus sum !'? Viden' in his Christi verbis quid-
uam occisum fuerit, wanifeste significari, dum
ait, Quarritis me occidere, non veritatem, sed Ao-
minem per quein veritas loquebatur? Neque enim
6 δὲ ἄνθρωπος ἑἐμεσίτευς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους τῇ D liomo, sed Deus profecto erat, qui loquebatur ve-
ἰδίᾷ «ωνῇ τὸ λεγόμενον. Av ὃ xaX μεσίτης Υέγονε
0:o5 (10) xaY ἀνθρώπων, ὡς οὗ δυναµένης τῆς &v-
θρωπίνης (14) φύσεως ἀχράτῳ προσµίξαι τῇ τοῦ
θεοῦ συνουσἰᾷ, xai διὰ τοῦτο δεοµένης τῆς συΥγε-
vous, αὐτῃ xal κατὰ φύσιν φωνῆς, δ. fj; εἰχὸς χωρεῖ-
σθαι τὴν ἄνωθεν δύναμιν. Καταλειπτέον xal τοῦτο,
πρὸς δὲ τὸ ἐφεξῆς τρεπτέον τὸν λόγον. Οὐδέν, φη-
15 Ίνα, vii, 14.
!3]I Cor. v, 19. Ίδα. ix, 6.
5) lta corr.; male antea αὐτῷ,
6) Corr. ἀποχρινόμεθα.
(7) Praepos. περί corr. aud.
(8) Qux semicirculis comprehenduntur , corr.
3ilJ., qui etium. ante verbum παρθένοι art. delet.
(9) Corr. &v ὀφθαλμοῖς.
PaTBOL. Ga. XLV.
!* Rom. χι, 56.
ritatem; homo vero propria ipsius voce hujus
sermonis apud homines interpretem atque jnter-
nuntium agebat : quapropter mediator seu inter-
pres Dei liominumque factus est, quippe humaunz
uaturz ad pura cum Deo colloquia fas non erat
accedere, ac proinde aflini ac ejusdem generis voce
indigebat, cujus ope superne virtutis sensa posset
1 Joan. viii, 40.
(10) Ita corr.; antea ὁρᾶν.
(11) Hiec. lectio nostra est ; nau in cod. scribie
tur, ὅλος.
(12) Corr. ἄνθρωπος ὁ λαλων.
135) Corr. λέγεται.
14) Corr. ἀνθρωπείας.
39
$271
S. GREGORII NYSSENI
1223
percipere. Sed οἱ liis prietermiasis, ad ea qua se- A olv, οὕτως ἤνωται πρὸς θεὺν, ὡς (15) 4 σὰρξ 4
quuntur convertendus est sermo : Nihil, ait, eque
conjunctum esi Deo, atque caro illa, quam assum-
psit. O cordatam hominis seutentiain ! Nil ita arcte
conjunctum est Deo, atque caro, non bonitas, non
viernitas, non incorruptio, non omnipotentia, non
alia quzepiam earum notionum qua Deo maaiime
conveniunt, sed hac omnia inferiora sunt carne,
quippe que cum Deo commista et una cum ipso
effecta. fuerit, ob conjunctionem illam quas inter
divinitatem et carnem eidem ascititiam interve-
zpocAnzósica. Ὢ τῆς περιεσχεμµέντς αὑτοῦ &xo-
φάσεως ! 00ὐδὲν οὕτως Άνωται πρὸς θεὸν, ὡς f) σὰρς,
οὐδὲ ἡ ἀγαθότης, οὐδὲ fj ἀῑδιότης (16), οὐδὰ fj àgOac-
σία. οὐδὲ τὸ ἐπὶ πάντων κράτος, οὐδὲ ἄλλο τι τῶν
θεοπρεπῶν νοημάτων, ἀλλὰ πάντα ταντα, της σαρ-
χός στι δεύτερα, συγχρίσει τῇ πρὸς τὸν θεὸν, χαὶ
τῇ πρὺς ταύτην τῆς τοῦ Θεοῦ ἑνώσεως, χαὶ σαρχὸς
τῆς ἐπιχτηθείσης. Ὁμολογεῖ (11) αὐτὸ τοῦτο ὁ λο-
γογράφος * ὁ γὰρ προσειλῆφθαι αὐτὶν εἰπὼν, τὸ ἔπι-
γενηματιχὸν αὑτῃῆς ἑνεδείξατο.
nit. lloc autem ipsum scriptor fatetur; nam jui carnem assumptam fuisse dicit, eamdem utique
sdveutitiam esse declarat.
. XLIV. Sed, ct hiis priterimnissis, ea. ctiam quae
sequuntur, silentio obvolvimus, utpote quae minime
lectoribus nocere queant, et in se habeant unde
fabulie nulla ex parte sibi constantis fictio redar-
guatur. Nam cum primum statuisset nullam aliam
earum rcrum qu: de Deo affirmantur, zque Do-
mino conjunctam esse atque carnem illam quam
assumpsit, mox in conclusione subjungit, ea quz
hcc pacto conjuncta non sunt, nec eodem pacto ad-
oranda esse, quin et hanc aliam coronidem adit,
Nihil autem ita adorandum est, quemadmodum caro
Christi. aec vero, utpote quie vel pueris ipsis ab-.
surda statim videantur, consulto silebimus; ipsi
enim qui sedent in foro luduntque pueri, ita ra-
tiocinarentur: Si tam adorandum nihil est, sicut
caro, ergo magis veneranda est Christi caro quam
ipsa Patris majestas, et omnipotentia, et summum
jn res omnes imperium, et si quid aliud natura
nostra de divina potentia eloqui valet, ita ut ργᾶ-
terinissa Patris, Filii, et Spiritus sancti adora-
done, solam venerari, atque adorare antelatam
esleris omnibus ab isto carnem, eidemque omni-
potentiam ascribere debeamus. Porro antecedenti-
bus similis est, qua sequitur ratiocinatio : Caro,
inquit, Domini adoratur, quatenus est una. persona
et unum animal cum ipso. Duarum rerum mentio-
nem faciens, Domini videlicet et carnis Domini, ex
his duobus unum animal efficit, Nunc jam patet
quid in tractatus iuscriptione significet, dum de
divina incarnatione, ad similitudinem hominum
facta, se nos docturum esse promittit; quia namque
anima ad corpus accedente, ex copulatione istarum
diversi generis rerum alque mistione, hominum
vita constat, nec aliter nos constitui quam per
anims et eorporis conjunctionem jure merito
15) Tam lic quam infra corr. add. part. ὡς.
16) lta corr. ; male antea παιδιότης.
41) Corr. ἐπιχτισθείσης, ὡς ὁμολογεῖ,
18) Corr. xaX τοῦτο παραδραμούµεθα, οἱ inter-
pungit ante τὰ ἑρεξης.
(19) Corr. περἰ.
(20)Corr. μετὰ τῆς ἀνοίας σιωπησόµεθα, ct. mox,
χαὶ τὰ ταῖς.
te Corr. xai ἓν ἐχείνη.
(33 Hoc Apollinaris argumentum, cum Nysseni
responsione, ex hoc opere desumpta, refert Euthy-
mus, pog. 529, vers. Caro, inquit. Sed argumen-
D
Καὶ παραδραμούμεθα τὰ ἔφεξης (18), ὡς αὐτόρεν
ἔχοντα τὸν ἔλεγχον τής ἁσυστάτου μυθοποῖῖας, xal
ἀθλαθῃ ὄντα τοῖς ἑντυγχάνουσι σιωπήσαντες΄ προ-
θεὶς Υὰρ τὸ, μηδὲν ἄλλο τῶν ἐπὶ (19) Θεοῦ λενομέ-
νων οὕτως ἡνῶσθαι τῷ Κυρίῳ, ὡς ἥνωται πρὸς
αὐτὸν ἡ προσληφθεῖσα σὰρξ, ἐπήγαχεν ἓν τῷ συµ-
περάσµατι, ὅτι τὰ μὴ οὕτως ἠνωμένα, οὗδ οὕτως
προσκυνητὰ, ἑτέραν ἐπιτίθησι xopovíóa- Οὐδὲν δὲ
οὕτως προσκυνητὸν, ὡς ἡ σὰρξ τοῦ Χριστοῦ.
Ταῦτα ὡς xaY παιδίοις γνώριµον Eyovza τὴν» ἀτοπίαν
μετὰ τῆς ἑννοίας σιωπησώµεθα (20). Εἴποι γὰρ ἂν
xaX ταῖς ἀγοραῖς ἐγχαθήμενα παιδία, xat παΐςοντα᾽
ὅτι Ei μηδὲν οὕτως ἐστὶ προσκυνητὸν, ὥσπερ ἡ sit,
ἅρα σεθασµιωτέρα ἐστιν ἡ τοῦ Χριστοῦ cipi xz
αὐτῆς τῆς τοῦ Πατρὸὺς µεγαλειότητος, xal τῆς παν-
τοδυνάµου ἑξουσίας., χαὶ τῆς πάντων ἀρχῆς, χαὶ εἴ
τι ἄλλο χωρεῖ fj φὖσις ἡμῶν περὶ τῆς θείας δυνάμεως
φθέγγεσθαι' ὥστε χαταλιπόντας τὸ προσχυνεῖν τὸν
Πατέρα, καὶ τὸν Yitv, xai τὸ Πνεύμα τὸ ἅγιον, uó-
νην σέθεσθαι, xaX προσχυνεῖν τὴν παρὰ τούτου πρ;-
τετιμηµέγην σάρχα, xal ἑχείνη (21) τὸ χατὰ πάντων
τίθεζθαι κράτος. "Όμοιον δὲ τοῖς προαποδεδοµένοις
χαὶ tb ἐφεξῆς ἐπιχείρημα (22), Ἡ σὰρξ τοῦ Kv-
plov, qna, προσκυγεῖται, καθὸ ἔν ἐστι πρὀσωπον,
xal &v (oov μετ αὐτοῦ (25). Δυο μνημηνεύσας
πραγμάτων (24), Κυρίου xai σαρχὺς Kuplou, ἓν
ζῶον τὰ δύο ἑποίησε. Νῦν ἀποχαλύπτει σα ρῶς τὸ iv
τῇ ἐπιγραφῇ τοῦ λόχου δηλούμενον, Ev T] διδάσχειν
χατεπαγγέλλεται περὶ τῆς θείας σαρχώσεως, τῆς
καθ) ὁμοίωσιν ἀνθρώπο», ἐπειδὴ γὰρ ψυχῆς σώματι
συνδραμούσης, ἐκ τῆς τῶν ἑτερογενῶν τούτων μίξεώς
τε xai κοινωνίας συνίσταται ἡ ἀνθρωπίνη ζω]. xal
οὐκ ἄν τις ἄλλο τι (95) τὴν σύστασιν ἡμῶν ὁρίσαιτο,
πλὴν σώματος χαὶ ψυχῆς χοινωνίαν * τοῦτο αὐτὸ xal
περὶ τὴν θείαν φύσιν φαντασθεὶς ὁ λογογράφος,
tum — Apollinaris iisdem verbis expressum ibi legi-
nius ; uon vero Nysseni responsionem, cujus tan-
tumamodo sensum, non itidem verba Euthymius re-
tulit.
(33) Vide an interpungendum sit ante illa verba,
μετ) αὐτοῦ, ut sensus sit, carnem Domini adorari
eum ipso, quatlenns est una persona, et unuin ant-
mal; nam proxime sequens Apollinarisargumentum
huic interpretatiuni favere videtur.
(24) Jta corr. ; antea. σωμάτων.
(35) lta corr. ; antea xal οὐκ ἄλλο τι.
1239
ADVERSUS APOLLINAREM,
1220
εὐθὺς Ev τε τῇ ἐπιγραφῇ τοῦ λόγου διδάσχειν χατεπ- A quispiam affirmaverit ; propterea hoc ipsum in di-
αγγέλλεται, ὅτι καθ) ὁμσόίωσιν ἀνθρώπου xal τὸ
θεῖου ἐ/ σαρχὶ θεωρεῖται, xal νῦν ἓν τῷ μέρει τού-
του τοῦ λόγου (26) σαφῶς χατασχευάζει, ὅτι Év ἐστι
πρόσωπον, καὶ ζῶον ἓν, f) τε σὰρξ xat ὁ Κύριος, ὡσαν-
εἰ λέγοι, Παῦλον τὸν αὐτὸν εἶναι τῷ χρυπτῷ τὸν
φαινόμενον (27), διὰ τὴν τοῦ σώματος πρὸς τὴν
Φυχὴν συμφυῖαν. Τί οὖν ἄρα ἐπεξιέναι προσήχει
τοῖς εἰρημένοις xal ἀντιμάχεσθαι; Καὶ πῶς οὐκ ἄν
τις ἡμᾶς ἀφραίνειν χατῃτιάσατο τοῖς παρεξευρηµέ-
vot; τῶν νοημάτων ἑνισταμένους; Οὐχοῦν τὸ μετὰ
τοῦτο χατανοῄήσωμεν. El μηδὲν, φησι, ποίηµα προσ-
χυνητὸν μετὰ τοῦ Κυρίου, ὡς ἡ σὰρξ αὐτοῦ. Τίς
ἀγωνοθετήσει περὶ τῶν ἐν ἀσεθείχ πρωτείων ἀγωνι-
ζομένῳ τῷ ᾽Απολιναρίῳ πρὸς τὸν Εὐνόμιον; τίς ἄρα
τῶν ἀριστείων ἓν τοῖς χατὰ τῆς ἀληθείας ἱδρῶσιν 8
ἀξιωθήσεται;, Τάχα ἄκριτος ἐπ ἀμφοτέρων 1) νίχη
τῷ ἀμφηρίστῳ (28) xal ἰσοπαλεῖ τῆς ἀσεβείας xa-
ταλειφθήσεται. 'O μὲν γὰρ ποίηµα τὸν μονογενῆ
θεὸν (29) λέγων, νοξρόν τε αὐτὸν, xat ἔξω τῆς ἀντι-
τύπου φύσεως εἶναι οὐχ ἁπομάχεται ' αὐτὸς δὲ (30)
σύνθετον ἐξ ἀρχῆς αὐτὸν ἐξ ἑτεροφυῶν ἀναπλάσας,
ἐχ σαρκός τε καὶ θεότητος συγχεχροτηµένον ἓν εἶναι
ζῶον κατασχενάξει, χαθ᾽ ὁμοίωσιν (51) τῆς άνθρω-
πίνης Φύσεων. Ἡ μὲν γὰρ τοῦ ποιήµατος προσχύ-
νησις ἐπ᾽ ἀμφοῖν ἴση ' ἀλλ᾽ ἐχεῖνος μὲν τὴν vospáv τε
καὶ ἀσώματον φύσιν πεποιῆσθαί φησιν’ οὗτος δὲ προσ-
τίθησι καὶ τὸ , σαρχώδη φύσιν εἶναι περὶ τὸ ποίηµα,
xai ταύτην προσκυνεῖσθαι πλέον τῶν λοιπῶν ποιη-
µάτων, ὡς xxi ἄλλοις ποιήµασι προσαγοµένης τῆς c
προσχυνῄσεως, ὃ χα) τοῖς τὰ Εὐνομίου πρεθεύονωσιν
ἀσεθὲς εἶναι ὁμολογεῖται. Οὐχοῦν ἐχέτω κατὰ τοῦ
Εὐνομίου τὰ ν.χητήρια, καὶ ἐπαγαλλιάσθω (39) τοῖς
τῆς ἀσεθείας στεφάνοις χαλλωπιζόμενος * ὅσῳ γὰρ ἓν
τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει τῆς ψυχῆς τὸ σῶμα χαταδεέἑστερον,
τοσοῦτον Ev τοῖς τὰ ποιἡµατα προσκυνοῦαιν, ὁ τὴν
σάρχα προσχυνεῖν νομοθετῶν τῶν τὸ νοερὸν ποίηµα
σεβοµένων ἓν τῷ λόγῳ τῆς ἀσεθείας ἐστὶν ἁτοπώτε-
os, xaX μάλιστα εἰ χαὶ ἄλλα προσχυνεῖσθαι ποιηµατα
λέγοι, ὧν τὸ πλέον fj σὰρξ διὰ συγχρίσεως χατὰ τὴν
πορσχύ»ησιν ἔχει 0ὐδὲν vào, φησὶ, ποίηµα προσ:
χυνητὺν, ὡς ἡ σὰρξ τοῦ Κωρίου. Πάντα μὲν γὰρ
ἐπίσης χάτω τῆς θείας (55) ἑστὶ δυνάμεως, ὅσαπερ
ἐν τῇ χτίσει καταλαµθάνεται, χἂν ἀσώματον T, xàv
vina etiam natura fieri, inepte auimo suo fingens
scriptor, statim et in ipsa tractatus hujus inscri-
ptione demonstraturum se pollicetur, divinitatis
coniunclionem cum carne ad similitudinem homi-
nis spectandam esse; et nunc in hac ejusdem tra-
ctatus parte manifesle astruere nititur, carnem ct
Dominum unam personam atque unum animal
esse, quasi diceret in Paulo ob corporis et animae
conjunctionem idem esse quod latet, atque illud
quod omnium oculis cernitur. Quid ergo ea qu:
modo commemoravimus accurata disquisitione re-
fellere convenit? Quis etiam merito nos insipientiz
non accusaverit quod hisce perperam excogitatis
argumentationibus rvefutandis immoremur? Ergo
quod sequitur, expendamus. Si nulla, inquit, res
creata acque adorunda una cum Domino est, ac cjus
caro. Ecquis cerlawini praerit praemiaque ponet
Apollinari atque Eunomio inter se de impietatis
primatu certantibus? Uter eorum ob exantlatos
adversus veritatem labores, palma dignus esse cen-
sebitur? Fortasse ob parem in asserenda impie-
tate certantium ardorem, anceps erit, ac neutram
in partem inclinata victoria. Nam ille unigenituin
Deum factum esse affirmans, eumdem mente prz-
ditum et a corporea natura alienum esse non ne.
gat; hic vero illum ipsum unigenitum Deum οκ
divers nature rebus ab initio compositum fuisse
fingens, eumdem unum esse ex carne ac divinitate,
humanz nature instar, conflatum animal csse sta-
tuit. Uterque eniin creaturam aeque adorat; sed
Eunomius quidem eam, etsi factam, nihilominus
incorpoream et intelligentia praditam esse dicit:
hic vero non factam tantummodo, sed el carneam
esse affirmat eamque pre czteris creaturis adorari
oportere, quasi adoratio aliis quoque creatis re-
bus impertiretur, quod et illi qui Eunomii dogmata
suspiciunt, impium esse non diffitentur. Victoria
itaque adversus Eunownium prainia ferat, coro-
nisque impietatis ornatus exsullet ; nam quanto
in humana natura corpus infra animam est, tanto
inter creaturarum cultores qui carnem adorandam
esse slaluit, illis, quantum ad impietatem, longe
ineptior est, qui non nisi intelligentia preditam
μετὰ σώματο;. Ἁλλ᾽ ἔχει πρὸς ἑαυτὴν ἡ χτίσις διὰ D creaturam colunt; praserlim si non unam ipse,
συγχρίσεως ὑπερθολὴν, καὶ ἑλάττωσιν, τῆς τῶν
ἀσωμάτων φύσεως προτερευούσης (54) παρὰ τὴν al-
σθητήν τε xal σωματώδη χατάστασιν. Ὥστε χαθὸ
μὲν τῷ ποιήµατι λατρεύειν οἵονται δεῖν Εὐνόμιός τε
χαὶ ᾽Απολινάριος. ἰσοπαλεῖς kv τῷ λόγῳ τῆς ἀσεθείας
εἰσὶ xaX ἁμ.ρἐριστοι ’ ὁ δὲ τῇ σαρχὶ παρὰ τὴν νοερὰν
φύσιν τὰ πρωτεῖα νέµων, τὸ πλέον εἰς ἀσέθειαν ἔχει.
Αχουσάτωσαν ol μαθηταὶ τῆς ἁπάτης πρὸς τίνα τῷ
διδασχάλῳ αὐτῶν χαὶ περὶ τίνων ἡ ἅμιλλα.
(26) lta corr.; antea τοῦ λογογράφου.
(27) lta corr. ; antea τὸ φαινόµενον.
(38) lia corr.; antea ἀμφορίστῳ.
(29) Hzec lectio a corr. est; nam antea crat 6600.
(50) Corr. οὗτος δέ.
sed plures creaturas adorandasesse dicat, quibus
comparata caro majorem pre illis adorationem
consequi mereatur : Nulla enim, inquit, creata res
eque adoranda est atque caro Domini. Nam om-
nia, qua in rerum creatarum numero habentur,
sive corporea sint, sive incorporea, sque infra po-
testatem divinam sunt, at nihilominus res creat,
si inter se comparentur, alie aliis plus minusvo
dignitatis habent, cum incorporea nalura eam
(34) Verba xa0' ὁμοίωσιν, a corr. sunt addita.
(39) Corr. ἐπαγαλλέσθω. κ
(53) [ια corr. ; prius erat χατὰ τὸ τῆς.
(34) lta corr.; antea. προπορενούσης.
1251
'$. GREGCOIUL NYSSENM
qui corpore sensibusque praedita est, longe antecellat.
1225
Quamobrem Eunomius atque Apollina*
εἰς, quatenus quidem res creatas cultu. divino dignas censent, in impietatis certamine ac pugn*
pares sunt;
at vero qui carnem intellective natura przfert, impietate alterum
superat. Audiar-
erroris hujus discipuli cum quo et quibus de rebus magistro eorum contentio sit.
XLV. Videamus modo compedes illas, ut cum & "Ióug:y δὲ καὶ τὴν ἔφεξης ἀλυχτοπέδην, χατ᾽
Apollinaris magistro loquar, indissolubilibus syl-
logismorum catenis instructas, quibus lectores con-
stringere nititur. Si hominem, inquit, magis quam
ccteros. homines, atque angelos, cum Deo conjungi
quis putat. Opere pretium itaque esset, horum
quoque verborum sensum expendere, sed in alla-
lis modo verbis sensum aliquem, si non bonum
el exquisitum, at certe ad impii sui dogmatis
confirmationem nonnihil saltem conducentem in-
vesiigare, perinde omnino esset ac in lapidibus
animam, aut in ligno intelligentiam | qu:erere.
Qin. cet ex his quae uno: tenore eodemque con-
silio subjungit, quam incomprehensibilia sint ejus
verba, poterit confirmari. Angelos, inquit, ac /to-
mines arbitrii libertate spoliabit , quemadmodum et
caro libertate destituitur. Corruptio autem est. ani-
malis libero arbitrio praediti, non esse sui juris
sucque polestatis ; nalura. autem ab. ejus condi-
lore non corrumpitur : homo ergo nequaquam Deo
cvijungitur, Pape, quie argumentoruin vis 1! Quam
indissolubiles syllogismorum laquei ! Liberum hio-
mini angelisque arbitrium tollit quz cum divi- -
nitate fit. unitio, et ejusmodi-libertate carere cor-
rapHo est animalis libero avhitrio przditi; et si
pro veris hac ut liabeantur effecerit, hominem
Beo conjungi non posse ex hoc ipso demonstra-
Hir. Quid tale unquam. ventriloqui effutiunt ? Quid
eliam his unquam simile liariolantur, qui e-terra
αὐτὸν εἰπεῖν τὸν ᾿Απολιναρίου διδάσχαλον, ἣν sat.
ἀλύτοις σειραῖς (35) τῶν συλλογισμῶν διασφίγξας (36)
προτείνεται. El ἄγθρωπο», φησὶν, οἴεταί τις érov-
σθαι θεῷ παρὰ πάντας ἀνθρώπους. xal ἀγγέ-
Άους. "Αρα χρὴ xaX τὴν &v τούτοις διεξετά»ξιν διά-
γοιαν΄ ἀλλ᾽ ὅμοιον ἂν efr) ψυχὴν ἐν λίθῳ ζητεῖν, καὶ
ἐν ξύλῳ φρόνησι», xal Ev τοῖς ἑκτεθεῖσι ῥήμασιν
ἔμρασίν τινος ἑνθυμήσεως, οὗ λέγω τῆς χρείΐττονος,
ἀλλὰ τῆς Ὑοῦν εἰς τὸ ἀσεδὲς συντελούσης. Μᾶλλον
δὲ (57) ἐκ τῆς συµμφράσεως μαρτυρηθείη τὸ τῶν ὰξ-
γοµένων ἁδιανόητον. Πόιήσει μὴ αὐτεξουσίους (38)
τοὺς ἀγγέλους, xal τοὺς ἀγθρώπους., ὡς οὖξε
. 4 σὰρξ αὐὑτεξούσιος. Φθορὰ δὲ τοῦ αὑτεξουσίου
ζώου. τὸ μὴ εἶναι αὐτεξούσιον' οὐ φθείρεται δὲ ἡ
φύσις ὑπό τοῦ ποιήσαντος αὐτήν ' οὗκ ἄρα ἐνοῦ:
ται ὁ ἄνθρωπος Θεῷ. Ῥαθαὶ τῆς ἀνάγχης ! Ὡς ἅλυ-
τοι τῶν συλλογισμῶν αἱ πλεχτάναι ! Ἀφαιρεῖται τῶν
ἀνθρώπων xal τῶν ἀγγέλων τὸ αὐτεξοῦσιον ἡ πρὸς
τὸθ:ῖον Ένωσις. xal φθορὰ τοῦ αὐτεξουσίου ζώου τὸ
ph εἶναι αὐτεξούσιον Ὑίνεται, xai εἰ ταῦτα πιθείη
ἀποδείχνυται τὸ μὴ Ἰνοῦσθαι ἄνθρωπον θεῷ. Τί
τοιοῦτον οἱ ἐγγαστρίμυθοι; TL δὲ οἱ Ex Yr. φωνοῦν-
τες, χαὶ ἑγκαρδίους µαντείας πεπαιδευµένο. παρα”
πλήσιον τούτοις ἀποφοιθάνουσιν; ᾿Αφαιρεῖται τῶν
ἀνθρώπων xoi τῶν ἀγγέλων dj αὐτεξουσιότης, ἐὰν
ἠνώθη (69) τῷ θεῷ τὸ ἀνθρώπινον. Mi οὐχ tv ἄν-
θρωπος ὁ εἰπὼ», Νῦ» δὲ ζητεῖτέ µε ἀποχτείναι
ἄνθρωπεν, ὃς τὴν ἀλήθειαν ὑμῖν «ΤεϊλάΊηκα; Μη
voces edunt, et εκ iino pectore vaticinia fundere ϱ οὐχ ἀνεχράθη τὴ θείᾳ φύσει 6 πᾶσαν (40) την θεῖχὲν
didicerunt ? Homines εἰ angeli arbitrii libertate
spoliantur, si Deo: humana natura. conjungitur.
Nunquid homo mon eret, qui dixit, Nunc. autem
quaeritis me — interficere ltominem; qui veritatem
vobis locutus sum 1 ? Nonne divina fuit. cum na-
tura commistus qui omnem sibi inesse divinam
virtutem ostendit, dum quidquid Jubet propria
efficit. potestate ? Atqui. si non ita res erat, ex-
plodatur Evangelii testimontam, mendacii omni-
no convincentur tum Paulus, tum prophet, tum
eliam ji omnes qui mirabilia de Domino pro-
nuntiarunt el qui patrata deinceps ab ipso uii-
racula enarrarunt;, Sim vero ita ommino res
luit, ut. Deus in carne manifestatus sit, οἱ caro
divine nature commáista, unum quid: cum ipsa
!* Joan. viit, 40.
(33) lta emendandum censeo Vat. cod. iti quo
legitur, δειραῖς, nullo sensu.
(50) Ita corr. ; antea &acgf, vas, manifesto libra-
rii errore.
(37) Corr. μᾶλλον δ᾽ ἄν.
(38) In textu Vat. cod. tam hic, αὐτεξουσίὼς,
quam iníra, σὰρξ αὐτεξουσίως, scribitur, sed ulro-
bique corr. emendatio necessaria nobis viso est.
39) Corr. ἑνωθῇ.
40) Ita corr.;.antea φύσει ἅπασαν.
δύναμιν ἓν ἑαυτῷ δεικνὺς, xav ἐξουσίαν ἔνεργῶν
ὅπερ ἐθούλετο; El μὲν οὖν οὐκ ἐγένετο τοῦτο iv
ἐχείνῳ (41). παβαγραφέσθω τὴν εὐαγγελικὴν µαρ-
τυρίαν, ψεύδους πάντως χαὶ ὁ Παῦλος ἁλώσεται, xat
οἱ προφΏται, xai πᾶντες oi τὰ θαύματα περὶ τοῦ
Κυρίου προκαταγγέλλοντες, χαὶ oi τὰ µετὰ ταῦτα
γεγονότα διηγησάµενοι. El δὲ ἀληθῶς Υέγονε τοῦτο,
xa 8:5; ἐφανερώθη Ev σαρχὶ, καὶ ἡ σὰρς ἡ άνακρα-
θεῖσα τῇ θείᾳ φύσει Bv πρὸς ἐκείνην ἐγένετο, dpa,
κατὰ τὸν «ποιγτικὸν μῦθον, ἁπόλωλε τῇ ἀνθρωτπίνῃ
φύσει τὸ αὐτεξούσιον, καὶ κατεδουλὠθησαν ἅ “Ύελοι,
ἐπειδὴ τοῦτο ἐγένετο, ζημιωθέντες (42) τοῦ αὐτενου-
alou tk» y&o:v. Ὢ τῆς παραλόγου χαινοφωνίας: ota
δὴ (45) καὶ fj ἐπαγωγὴ τὸ λέγειν, Φθορά δὲ τοῦ αὖ:
D τεξουσίο) ζώου ἐστὶ τὸ ph εἶναι αὑτεξούσιον (44).
(41) Corr. scripsit in margine sine ullà nota, xai
ἐν. τούτῳ ἐχεῖνο; quare incertum est, an hzc verba
subjungenda statiin sint post, &v ἐχείνῳι an. potius.
adnotatione illa nos monere voluerit, ut legamus, οὐχ
ἐγένετο ἐν τούτῳ ἐχεῖνο.
(42) Corr. µειωθέντες.
(43) Corr. χενοφωνίας ! ota δὲ.
(44) Secuti liic sumus corr. emendationem; nam
in. textu Vat. cod. legitur, τὸ λέγειν, φθορὰ δὲ τοῦ»
αὐτεξουσίου ἐγένετο * dpa.
4255
ADVERSUS APOLLINAREM.
1235
"Apa οὐχ ἀριθμεῖ τὸ οἰχετικὺν ἐν τοῖς ζώοις, ὅτι μὴ A effecta. fuerit : ergo. quoniam ita sese rcs labuit,
αὑὐτεξουσίως οἰχονομεῖται παρὰ τὸν βίου, τῇ imt-
χρστούσῃ δυναστείᾳ δεδουλωµένον; Ἐν γὰρ τῷ αὖ-
τεξουσίῳ τὸ ζῶον εἶναι, τίνα (45) ὁ λογογράφος ὁρί-
(esas. Ὢ δὲ μὴ πάρεστι) ἡ αὐτοχρατὶς τοῦ θελέ-
µατος Κίνησις, μηδὲ ζῶον οἴεσθαι τοῦτον εἶναι vo-
μοθετεῖ. Οὐχοῦν νεχρὸς ἣν ἐχεῖνος ὁ Xava^vw, ὅτε
wet; ἁδελφοῖς διὰ τὴν ἁταξίαν χατεδουλώθη, vexpó;
ὁ οἰχέτης τοῦ ᾽Αόραὰμ, νεχρὸς Γιεζὶ τὸ τοῦ Ἐλισ-
calou πα!δάριον, xal ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα χρόνοις
νεχρὸς ὁ Ὀνίσιμος, νεχροὶ πάντες οἱ ἑχατοντάρχαι
δουλεύοντες. Καὶ «l ταῦτα λέγω, τεθνᾶσι πάντες oi
ὑπεζευγμένοι ταῖς τῶν χρατούντων ἀρχαῖς, ἐν οἷς
χωλύεται τὸ αὐσεξούσιον βούλημα. ᾽Αλλὰ xal οἷς ὁ
Παῦλας νομοθετεῖ ταῖς ὑπερεχούσαις ἑἐξουσίαις ὑπο-
τάσσεσθαι, νεχροὶ πάντως εἰσὶ, xàv. φυχαὶ ist, τῇ P
ἀπουσίᾳ τοῦ αὐτεξουσίου φθαρέντες, xal µηχέτι Qoa
εἶναι δυνάµενοι. Τοῦτο γὰρ χελεύει ὁ Απολιναρίου
poc, ἵνα τὴν ἄφυχον ἐχείνην σάρχα συζεύξη τῷ ἐπὶ
πάντων Oei, εἴτ' οὖν ἄφυχον. εἴτ᾽ οὖν ἀνύητων, πρὸς
ἀἁμφότερα γὰρ ἐπίσης ὁ μῦθος βλέπει, ᾽Αλλὰ τὸ μὲν
ἄγυχον νεχρός ἑστι. Τὸ δὲ δίχα διανοίας ἔμφυχον
Χττνός ἐστιν, ὅπερ οὐδὲ αὐτὸς οὗτο; ἀποφεύγει ὡς
τοπον, ἀφαιρούμενος τῆς σαρχὺς ἑχείνης τὸ αὑτεξού-'
σιον τῶν γὰρ ἁλόγων ἴδιον, τὸ μὴ ἐφ᾽ ἑαυτῶν εἶναι,
ἁλλ᾽ ὑποτετάχθαι τῇ τοῦ ἀνθρώπου ἀρχῇ.
conficta ab Apollinari fabula jubet,
periit juxta poeticam fabulam, in humana natu-
ra libertas arbitrii, et servi facti sunt. angeli, li-
beri arbitrii eadem de causa jacturam passi. O
absurdam vocum novitatem! Qualis etiam illa-
tio est dicere, Corruptio autem animalis arbitrii
libertate przditi, est eadem libertate privatum essc.
Nunquid servos ex animalium albo tollit, quo-
niam hi sub dominorum potestate positi, per vitz
curriculum ab alterius arbitrio pendent ? Nam
illum qui liberi arbitrii compos est, animal esse
scriptor decernit; at vero qui libero voluntatis
motu destituitur, hunc neque animal censendum
esae statuit, gitur mortuus erat. Chanaan ille
quando ob petulantiam servus effectus est [ra-
uum '*, mortuus crat Abraliami famulus, mor-
tuus οἱ Giezi puer Elis:i, et in posterioribus tem-
poribus mortuus erat Onesimus, mortui ctiam
centuriones omnes sub alterius potestate consti-
tuti. Verum quid hzc aio, mortui sun! omnes,
qui principibus rerum dominis subduntur, «quo-
rura voluntatis libertas impeditur. Sed et illi quos
Paulus mandat summis potestatibus subdi, mor-
tuj, omnino sunt, tametsi anima przditi, quod
libertate arbitrii carentes perierint, neque amplius
inter animantia locum habere possint. Ίου enim
ut c3rnem illam anima destitutam, Deo qui cuncta super-
eminet, jungat, sive anima sive mente orbata sit caro illa, utrumque enim zque respicit fabula. At.
qui cadaver quidem est, quod anima caret; quod vero animam sine mente habet jumentum utique
est ;
barii; irrationalium quippe animalium proprium
Xeslalis esse.
id quod Rec scriptor iste tanquam absurdum refugit,
ab illa carne tollens libertatem ar«
est, hominis imperio subjici, non vero suae po-
'AXX ἐάσθω καὶ ταῦτα, πρὸς δὲ τὰ ἐφεξῆς τοῦ λόγον 6 XLVI. Sed, et his omissis, ad alia pergamus ,
Ἡετέλθωκεν' λέξω 65 τῇ ἑααυτοῦ φωνῇ τὴν τοῦ ἑναν-
τίου δ.άνοιαν σοντοµίας χάριν. Ἐκ τριῶν εἶναι τὸν ἄν-
θρωπόν φησι, πνεύματος, χαὶ pugno, xai σώματος,
ὡς χαὶ τοῦ ᾿Αποστόλου τοῦτο διὰ τῆς πρὸς θεσσαλονι-
πεῖς Ἠπιστολῆς δογµατίνοντος, xaX ἐπάχει τῆς ὑμνῳ-
δίας (46) τῶν τριῶν παίδων τοῦτο τὸ µέρος, τὸ Εὖ-
«Ἰογεῖτε, πνεύματα xal νυχαὶ δικαίων" εἶτα καὶ τὸ,
Ἐν πνεύµατι, orol, Aaepsóetv τῷ Κυρίφ; χα) τὴν
τοῦ Εὐαγγελίου φωνὲἣν παρατίθτται, δι ἧς διδασχό-
µεθα, τοὺς προσχυνοῦντας sq (41) £v πνεύµατι δεῖν
προσχωνεῖν. Ταῦτα διεξελθὼν. προστίθτσι slvat (48)
τι πσρὰ τοῦτο, τὴν σάρχα τὴν ἀντιστρατευλμέντν
τῷ πνεύματι" τχύτην 6i οὐχ ἄνυχον λέγει, ὡς διὰ
τοῦτο (39) δείχννσθαι τρίτον εἶναι τὸ πνστὺμα παρὰ
τὴν φυγἣν καὶ τὸ σῶμα. El οὖν &x τρ'ῶν, φησὶν, ὁ
ἄνθριυπος. ἄνθρωπος δὲ χαὶ ὁ Κύριας, Ux τριῶν máv-
τως ἐστὶ χα) ὁ Κύριος, «πνεύματος, xal dug Tic, xol
σώματος. Ἵνα τοίνυν τὸ διημαρτημένον αὐτοῦ cf
περὶ τῶν θείων Γραφῶν ὑπολήψεως γένηται δηλο», Ev
ὀλίγῳ τὰ χαθ᾽ ἕχαστον τῶν εἰρημένων διαλτφόµεθα.
Καὶ πρῶτόν v: τὸ ἀποστολιχὸν ἑξετάσωμεν. 05 γὰρ
12 Gen. 1x, 95. ** I Thess. v, 20.
(45) Dictio, «iva, supervacincea videtur esse,
(46) Corr. συνῳδίας.
(47) Corr. 816v.
Σι Dan. iti, 80.
meis autem verbis adversarii sententiam referam ,
brevitatis causa. Ex tribus rebus constare homi-
nem dicit, spiritu, anima et corpore, quasi hoc
Apostolus in Epistola ad Thessalonicenses defi-
niat ?? ; subditque hanc trium puerorum cantici
partem, nempe, Benedicite, spiritus et anime jw-
storum *'; deinde et illud, Jp spiritu, inquit,
servire Domino ** ; ct illa Evangelii verba insuper
addit, quibus docemur cos qui adorant Deum, in
spiritu adorare oportere. Hzc ubi pluribus dis-
seruit, aliud quid przterea subdit exsistere , car-
nem videlicet repugnantem spiritui ; hanc autem
non inanimem -esse dicit, ut co pacto ostendat
tertium quid przter animam et corpus esse spiritum.
D si igitor ex tribus, inquit, homo constat , Dominus
autem homo est ; ergo ex tribus prorsas constat
et Deminus, spiritu nempe , anima et corpore. Ut
autem manifestum flat quihus in rebus non recte
divinarum Litterarum sensum assequatur, breviter
de singulis quos allegat Scripturze locis tractabi-
mus. Et primum quidem in illud Pauli apos*oli
** Rom. ι, 9.
(48) Corr. προστίθησιν τὸ ἕτερου ela.
(49) Corr. διὰ τούτου.
13255 '
5. GREGORII NYSSENI
1236
Inqu:ramus ; neque enim in tres illas in quas nos Α τὸν ἄνθρωπον τρισὶ τµήµασ. χαταµερίζων ὁ Παῦλος
distribuimus partes , hominem dividit Paulus , dum
ad Tüessalonicenses scribens, Dominum orat, ut
ipsi per omnia in corpore, anima et spiritu san-
ctificentur **, Sed quadam longe sublimior de no-
strze vitx institute philosophandi ratio est non so-
Inm hoc in loco, sed et ubi ad Corinthios verba
facit. Novit enim ibi carnalem quemdam hominein,
et rursus spiritualem alium **, et medium inter
hos duos animalem hominem ; eum quidem qui
perturbationibus obnoxius est, terrenisque rebus
inhzret , carnalem vocans ; eum vero, quem cor-
poris sarcina non aggravat, sed in excelsis men-
tem habet positam, spiritualem mnominans ; illum
tandem , qui neutrum eorum prorsus est, et ta-
men cum utroque communionem habet , animalem
appellans. lec autem asserens , nec carnalem ho-
minem mentis vel anima actionibus destitutum
esse dicit, nec spiritualem a conjunctione cum
anima εἰ corpore alienum esse ostendit, neque
animalem hominem vel mente, vel carne carere
statuit ; sed singulis vite institutis ex eo quod in
unoquoque eorum magis eminet , nonien impo-
nit **. Qui enim judicat omnia, et a nemine judi-
catur, et si catnem atque animam habeat, spiri-
ritualis nihilominus nuncupatur; et qui libidinis
furore abreptus , cubile paternum invaserat 34, nec
anima, nec mente orbatus erat : similiter etiam ,
qui inter probam atque improbam vitz rationem
medium tenet, neutra caret, quippe qui et mente C
preditus est, et carne circumveslitur ; sed quem-
admodum diximus, ex eo quod in unoquoque vitz
genere magis apparet , nomen apte desumens Apo-
stolus, eos quidem qui voluptatibus ac intempe-
rantizx? serviunt et ad rixosas contentiones proclives
gunt, carnales vocat; illos vero, qui omnes qui-
dem dijudicant , nullam vero judicii de se ferendi
ansam aliis praebent, ob vitz» sublimitatem , api-
rituales nominat ; denique animalem nuncupat qui,
in horum medio positus, tanto spirituali inferior
cst, quanto superior carnali. Quoniam igitur eum ,
qui virtute profecit, non solum vult vitze sublimi-
talis testimonio comprobari, sed el insuper: ad
Deui. respicere, cum vel corporis necessitatibus
servire cogitur, ac praterea, si quid aliud agal, D
quod tam ad anime, quam ad corporis facultates
pertineat, nec tunc quidem Dei vult oblivisci ; Sive
enim , inquit, manducaltis, sive bibilis, sive aliud
quid facitis , omnia in gloriam Dei facite *! , ita ut
corporis etiam necessitatibus vacantes glorificando
Deo semper incumberent. Idcirco Thessalonicensi-
bus, qui jam per omnia ad perfectiora niti crede-
33 | Thess. v, 95.
(90) Corr. ἀχριθώσαντα χα) πρός.
(51) Ita corr. ; antea τό.
(52) Corr. ὑποδέδηχε τοῦ τὸν ὅσον.
(95) lta corr., et sacer textus ; male Vat. cod.
Pcriptor ουιδεγαί τι.
** T Cor. ti, 15; m, 1; xv, 45.
χατά Ys τὸν ἡμέτερον λόγον, τοῖς Θθεσσαλονικεῦσιν
ἐχεῖνα γράφει, ὁλοτελῶς αὐτοὺς ἁγιασθῆναι εὐχόμε-
vog τῷ Κυρίῳ, ἓν σώματι, καὶ φυχῇ xaX πνεύματι.
Ἰλλλὰ τίς ἐστι φιλοσορία περὶ τῆς xatà τοῦτον τὸν
βίον προαιρέσεως διαφόρως ὑψηλοτέρα, οὐχ ἐνταῦθα
µόνον, ἀλλὰ xaX ἓν of; πρὸς τοὺς Κορινθίους ποιεῖται
τὸν λόγον. Οἶδε γὰρ ἐχεῖ τινα σάρχινον ἄνθρωπον,
xal πνευματιχὸν πάλιν ἕτερον, καὶ διὰ µέσου τῶν
δύο τὸν Φυχιχὸν, τὸν μὲν ἐμπαθῆ καὶ ὑλώδη , σάρχι-
vov προσαγορεύων’ τὸν δὲ μὴ βαρούμενον τῷ ἐφολχίφ
τοῦ σώματος, ἀλλ᾽ ἐν τοῖς ὑψηλοῖς την διάνοιαν ἔχοντα
πνευματιχὸν ὀνομάζων' τὸ» δὲ µηθέτερον ἀχριδῶς
ὄντα xai πρὸς (50) ἑκάτερον ἔχοντα τὴν χοινωνίαν,
Φυχιχὸν ἁποκαλῶν. Ταῦτα δὲ λέγων, οὔτε τὸν σάρχι-
vov τῆς χατὰ τὸν νοὺν ἢ τὴν ψνχὴν ἑνεργείας ἐστε-
ρῆσθαι λέγει" οὔτε τὸν πνευματιχὺν τῆς πρὸς τὸ σωμα
xai τὴν ψυχἣν συμπλοχῖς ἀλλότριον δείχνυσιν, οὐδδ
τὸν φυχιχὸν, ἢ ἄνουν, ἡ ἄσαρχον ὑποτίθεται ' ἀλλ
Ex τοῦ πλεονάζοντος τὰς ἑπωνυμίας ταῖς προαιρέσεσι
τίθεται. "O τε γὰρ ἀνακρίνων τὰ πάντα καὶ ὑπ'
οὐδενὸς ἀνακριγόμενος, xaX ἔνσαρχός στι, xal
ἔμφυχος, xaX πνευματιχὸς ὀνομάζεται χαὶ ὁ χατὰ
τῆς εὐνῆς τῆς πατρῴας τῷ τῆς σαρχὸς πάθει λυσσή-
σας, οὔτε ἄγυχος ἣν, οὔτε διανοἰας χεχώριστο’ ὡσαύ-
τως δὲ χαὶ ὁ µέσος ἔχων τοῦ τε ἐπαινετοῦ , xal τοῦ
κατεγνωσµένου, ἐν ἑχατέροις ἐστὶ, xal νοῦν ἔχων tv
ἑαυτῷ, xal τὴν φύσιν «n; σαρχὸς περιχείµενος' ἀλλὰ,
χαθὼς εἴρηται, πρὸς τὰ φαινόμενα τοῦ βίου γνωρί-
σµατα τῆς προσηγορίἰας χυρίως ἐφαρμοζούσης, οἱ μὲν
ἀπολαυστιχοί τε xal φιλήδονοι, xai πρὸς τὰς ἐριστι-
xà; Φιλονειχίας ἐχθύμως ἔχοντες, σάρχινοι λέγονται”
οἱ δὲ τὰ πάντα μὲν ἀναχρίνοντες, αὐτοὶ µμηδεµίαν παρ-
έχοντες τοῖς βουλοµένοις ἀνακρίσεως λαθὴν, διὰ τὸ
ὑφηλὸν τῆς πολιτείας πνευματικοὶ ὀνομάζξονται' qvu-
χιχὸν δὲ τὸν (M) μεταξυ τούτων ἑστῶτά φησι, ὃς
τοσοῦτον ὑποθέθηχε τούτου, ὅσον (52, ἐχείνου ὑπεραν-
ἐστηχεν. Ἐπειδὴ τοίνυν βούλεται τὸν δι ἀρετῆς
τελειούμενον μὴ µόνον ἓν τῷ ὑφηλῷ μαρτυρεῖσθαι
Bp, ἀλλὰ x&v τι τῶν σωματικῶν EvepyT, πρὺς θεὺν
βλέπειν, κᾶν τι τῶν µέσων, μηδὲ οὕτως του 8:09 ἀπο-
λείπεσθαι. Εἴτε γὰρ ἐσθίετε, φησὶν, εἴτε «τίνετε,
εἴτε τι (35) ποιεῖτε, πάντα εἰς δόξαν Θεοῦ ποιεῖτε,
ὡς xoi διὰ τῶν (54) σωματιχῶν ἀσχολημάτων toU
σχοποῦ τῆς θείας δόξης μὴ ἀποπίπτειν. Διὰ τοῦτο τοῖς
θεσσαλονιχεῦσιν, Ίδη διὰ πάντων πρὸς τὸ xpsttrov
ὑπειλημμένοις, ὁλοτελη τὸν ἁγιασμὸν διά τῆς εὐλογίας
χαρίζεται, εἰπὼν, Ὁ δὲ sóc ἁγιάσει ὑμας ἁλετε-
A&ic, καὶ ὁ.1όκ.Ίηρον ὑμῶν τὸ σῶμα. xal ἡ ψυχη.
καὶ τὸ πνεῦμα, τουτέστι πᾶν τὸ σωματικὸν, xot
Ψυχιχὸν, xat πνευματικὸν ἐπιτ/δευμα πρὸς ἁγιασμὸν
βλέποι. Οὗτος ὁ ἡμέτερος λόγος. Ei 66 φησιν ὁ "Amo-
35 [ Cor. i1, 15. ** E Cor v, 14.
(54) lta Vat. cod. ; sed cuminter part. χαί et
art. τῶν vestigium litur:e pauc:yum quarumdam
litterarum appareat, nos praep. à& hic expunctam
a corr. fuisse conjecimus.
*! [| Cor. x, 31.
1957
ADVERSUS APOLLINAREAM.
4258
λινάριος, διὰ τούτου ἰδίως τὸν νοῦν εὐλογεῖσθαι, καὶ A bantur, integram sanctificationem sua benedictione
κὸ σῶμα πάλιν xxi τὴν φυχἣν ἰδιανόντως διαστεῖ-
λαι (55) τῆς ἐφ᾽ ἑκάστου τούτων εὐλογίας τὴν δύναμιν,
πῶς ὁλόχληρον τὸ σῶμα φυλάσσεται, τὸ πάντη, xal
πάντως iv τῷ θανάτῳ διαπεσούὐµενον; Πῶς ὁλόχλη-
pov τὸ δι ἐγχρατείας ὑποπιεζόμενόν τε χαὶ ῥιχνού-
µενον, xai διὰ τῆς σχληροτέρας δουλαγωγἰας σαθρο-
ποιούµενον; Πῶς ἄν τις εἴποι τὸν πτωχὸν ἐχεῖνον
Λάζαρον μὴ διηµαρτηχέναι τῆς εὐλογίας, τοῖς τοιού-
τοις ἕλχεσι βρύοντα, χαὶ διὰ τῶν ἰχώρων ἐχδαπανώ-
µενον; ᾽Αλλὰ, x&v παράδοξον εἰπεῖν, Ev ἑχείνῳ τῷ
σώματι τῷ διεῤῥυηχότι τοῖς Ἓλκεσιν, ἐντελὴς fv ἡ
εὐλογία τοῦ Παύλου * ὁλόχληρον γὰρ αὐτοῦ τὸ σῶμα
τῇ ψυχῇ διὰ τῆς πνευματικῆς πολιτείας διεσώθη (56),
ὅτι οὗ χατεσπάσθη ταῖς τῆς σαρχὸς ἀνάγχαις ἀπὸ
τῆς ὑψηλοτέρας ἐλπίδος εἴς τι τῶν ἀπρεπῶν νοηµά- D
των’ οὐ Υὰρ παρέσχεν fj σὰρξ τῇ φυχῇῃ περισπασμὸν,
οὐδὲ ἐπεθορυθεῖτο πάθεσι τοῖς σωματικοῖς ἡ διάνοια.
largitur, inquiens : Deus autem sanctificet vos per om-
nia , et integrum corpus vestrum, el anima el spi-
ritus *^; loc est corporis, anima el Spiritus cura
atque studium omne ad sanctitatem respiciat. Πο
nostra de hoc Apostoli loco sententia est. Quod si
Apullinaris dicat, propterea mentem seorsim a cz-
teris, atque itidem corpus et animam privatim be-
nedici, ut in unoquoque eorum propriz Lbenedi-
ctionis vim effectumque discernat: quomodo corpus
integrum permanet, quod in morte usquequaque
concidit * Quomodo integrum erit, quod abstinentia
extenuatum redditur atque rugosum et prze duriorl
captivitate contabescit? Quomodo aliquis dixerit
pauperem illum Lazarum benedictione hac non
frustratum fuisse, qui tot plagis affectus erat et
sanie consumebatur? Sed, licet mirum dictu vi-
deatur, in illo tamen corpore , quod ulceribus dif-
fluebat, Pauli benedictio plenum sortiebatur effectum ; nam ejus corpus ab anima per spiritualis
vit: disciplinam integrum servabatur, quoniam a3 sublimiori spe ad inhonestum aliquid cogitandum
violentia carnis non fuit adductus ; nam caro animam ejus aon distraxit, neque ejus mentem ulle
corporis perturbationes exagitarunt.
"H τε τῶν τριῶν ὑμνῳδία παίδων, πνεύματα xaY
φυχὰς δικαίων πρὸς χοινωνίαν τῆς δοξολογίας παρα-
λαμθάνουσα, οὐχ lota τὰς ψυχὰς alvelv διαχελεύεται,
χαὶ ἰδίχ τῶν φυχῶν τὰ πνεύματα, χαθὼς ὁ ἸΑπολι-
νάριος οἵεται. Τίς γὰρ ἂν Yévotxo τῆς φυχῆς ἱδιάζων
alvog, μὴ διὰ τῆδ διανοίας (97) πληρούμενος; φυχὴ
γὰρ διανοίας χεχωρισµένη , χαθὼς Ίδη πολλάκις εἷ-
ρηται, κτηνός ἐστι τῆς λογιχῆς τε χαὶ διανοητικῆς
ἑνεργείας ἀμέτοχαν. TL οὖν ἄρα τὸν νοῦν, χαθὼς οὗ-
«6; φησιν, ἀποχωρίζει τῆς ψυχῆς ἡμῶν (58), δεδόσθω
δυνατὸν εἶναι παρὰ τῶν πνευμάτων πληροῦσθαι τὸν
alvov τῷ θεῷ , διότι νοῦν εἶναι λέγει τὰ πνεύματα.
Εἰ δὲ τὴν ψυχἣν Άλλο τι παρὰ τὸν νοῦν οἴεται, πῶς
αἰνέσει τὸν θεὸν ὁ ἀνόητος ; τίς ἐξ ἀνοίας ἀρέσει (59)
τῷ θεῷ ὑμνῳδία; Τίς 6' ἂν ἔτι χρεἰα Υένοιτο τοῦ vou
τῇ ψυχῆ. εἴπερ ἐπὶ τῆς θείας δοξολογίας αὐτάρχης
εἴη (60) καθ) ἑαυτὴν ὑμνῳφδοῦσα , χαὶ μηδὲν τῆς τοῦ
νοῦ cuvspylag προσδεοµένη; Αλλ οὐ ταῦτα παρὰ
τῶν ἑξηγησαμένων ἡμῖν µεμαθήχαμεν. AX)" ἔπει-
δὲ ἰσάγγελοί εἰσιν αἱ φυχαὶ (61), τῶν σωματικῶν λυ-
θεῖσαι δεσμῶν, χαθὼς ὁ Κύριος λέγει, διὰ τοῦτο τῇ
μετὰ τῶν πνευμάτων συζυγίᾳ τὴν πρὸς τοὺς ἀγγέ-
λοὺς τῶν φυχῶν ὁμοτιμίαν ὁ λόγος ἑνδείχνυται΄ πνεύ-
µατα γὰρ οἱ ἄγγελοι κατὰ τὸν εἰπόντα Προφήτην,
'O ποιῶν τοὺς ἆγιρέῖους αὐτοῦ αγεύματα, μεθ)
ὧν ὑμνῳδεῖν οἱ τρεῖς παἶδες xal τὰς τῶν δικαίων
ἀξ.οῦσι φυχάς. 'O δὲ Σωτὴρ λέγων ἓν πνεύµατι δεῖν
προσχυνεῖν τὸν θεὸν, οὐ τὸν νοῦν δηλοῖ τῇ προσηγο-
pla τοῦ πνεύματος, ἁλλά τὸ μὴ δεῖν σωµατιχάς τι-
15{ Thess. v, 559. ?* Luc. xx, 26.
(55) Corr. διαστείλη; sed fortasse legendum,
ἱδιαζόντως, ὡς διαστεῖλαι; facile enim fuit librario
ob similem vocis antecedentis terminationem part.
illam omittere.
56) Corr. συνεσωθτ.
51) Corr. μὴ τῆς διανοίας.
(58) Supra φυχῆς ἡμῶν, corr. scripsit ΥΓ. καὶ
C
** Ps3l. ctii, 4.
ΧΙ. ΥΠ. Canticum quoque trium puerorum, iu
quo spiritus et onim justorum ad laudes simul
Deo canendas advocantur, animas privatim , item-
que spiritus seorsim ab animis Deum laudare non
jubet, quemadmodum censet Apollinaris. Ecqua
enim laude anima sola, sine ulla mentis actione,
Deum prosequi poterit ? nam anima, mente ca-
rens, quemadmodum jam szxpe diximus, jumentum
est , ratiocinandi et cogitandi facultate destitutum.
Quoniam igitur juxta scriptoris nostri sententiam,
ab anima nostra mentem Scriptura sejungit , con-
cedatur ergo fleri posse ut a spiritibus Deo laudatio
reddatur, cum ipse spirituum nomine mentem in-
telligat. Si autem animam aliud quidpiam a mente
diversum esse putat, quomodo laudabit Deui
mentis expers? Quomodo hymnus Deo placebit,
quem mentis carentia concinnaverit ? Przterea quid
mente opus erit animz, si Deo laudibus celebrando
sibi sola sufficiat, »er se solam hymnum canens, et
mentis ad id peragendum auxilio nihil indigens ?
Atqui talia a sacris interpretibus nunquam didici-
mus. Sed quoniam animz corporeis solute vincu-
lis, quales sunt angelis, quemadmodum ait Do-
minus **, propterea dum in illo trium puerorum
cantico spiritibus anima junguntur, animarum pa-
rem esse cun angelis dignitatem Scripturz sermo
demonstrat : quippe angeli spiritus sunt, juxta
Prophetam dicentem , Qui fucit angelos suos spiri-
tus ** ; quibuscum tres pueri justorum quoque ani-
ὑμνῳδία, quod indicare videtur legi etiam posse,
φυχῆς ὑμνῳδία.
(59) Ita corr. ; antea ἁρμόσει.
(60) Ita corr. ; antea εἰ.
(61) Corr. ἰσάγγελοι τῶν δικαίων εἰσὶν αἱ φυχαί,
et mox ἐχλυθεῖσαι.
4259
S. GRECOfU! NYSSENI
949
mas hymnum Deo canere postuiant. Denique Sal- Α vag (62) περὶ τὸθεῖον τὰς ὑπολήψεις ἔχειν. Ἐπειδὴ
vator dum ait, Deui adorari oportere in spiritu ?*,
mentem spiritus appellatione non denotat ; sed nil
corporeis rebus conveniens de divinüate opinari
oportere signilicat. Cum enim Samaritana mulier
dixisset ad Dominum, in monte adorandum esse
Deum 33, veluti is loco circumscriberetur ; quz as-
sertio illi opinionj consona est quam de corporeis
rebus habemus ; propterea ad aberraptem a veritale
nulierem Christus ait Deum esse spiritum, hoc est
incorporeum, et eos, qui adorant eum non posse
corporaliter ad incorporeum accedere , sed in spi-
ritu eL veritate adorationem adimpleri debere. Ad-
monitionem quippe suam , juxta duplicem mulieris
ignorantiam Christus distinguit, dum veritatem
quidem a figura , spiritum vero ab opinionibus , ad D
Tes corporeas accommodaUs , discenpnit. Quapropter
Paulus quoque veritati assensum prabens , dicit,
se non in figura, nec in corpore, sed-in spiritu
servire Domino 33. Quod autem idem Paulus ait,
Carnem legi Dei non subjici, id ipsum ad eorum-
dc dogmatis errorem redarguendum apprime facit;
nam repugnare, et captivare, et non subjici , alia-
que omnia his similia, ad libere eligentis facultatis
acius pertinent, Quod si mens non sit, profectq
nec etiam libere eligendi facultas erit, Quam igitur
yàp ἡ Σαμαρεῖτίς φησι πρὸς τὸν Κύριον Ev τῷ fori
δεῖν προσχυνεῖν τὸν θεὸν, ὡς ἑμπεριγεγραμμένον
τόπῳ (05), ὅπερ οὐχ ἔξω τῆς σωματικΏης ὑπονοίας
ἐστὶ, διὰ τοῦτό qnot πρὸς τὴν πεπλανηµένην Ex της
ἀληθείας ὁ Λόγος, ὅτι πνεῦμα ὁ θεὸς (64), τουτέστιν
ἀσώματος, χαὶ τοὺς προσχυνοῦντας αὐτὸν, μὴ (65)
σωματιχκῶς δύνασθαι προσεγγίζειν τῷ ἀσωμάτῳ.
ἁλλ᾽ bv πνεύµατι xaY ἀληθείᾳ πληροῦν τὴν προσχύ-
νησιν. Αντιδιαστέλλει γὰρ τὰς διορθωτιχὰς φωνὰς
ταῖς διπλαῖς ἀγνοίαις, τὴν μὲν ἀλήθειαν τῷ τύπῳ, τὰ
δὲ πνεῦμα ἀντιδιαιρῶν ταῖς σωματικαῖς ὑπολίμεσι.
Τούτου χάριν xai ὁ Παῦλος οὔτε kv τύπῳ, οὔτε ἐν
σώματι, ἀλλ' ἐν πνεύµατι λατρεύειν φησὶ τῷ Κυρίῳ,
τῇ ἀληθείᾷ ἑπόμενος. Τὸ δὲ λέγειν, ὅτι Ἡ σὰρξ τῷ
νόµῳ τοῦ Θεοῦ οὐχ ὑποτάσσεται, αὐτόθεν ἔχει τῖς
φοῦ δόγµατος αὐτῶν ἁπάτης τὸν ἔλεγχον᾽ «b Υὰρ ἀν-
πστρατεύεσθαε, καὶ αἰχμαλωτίζειν, καὶ μὴ ὑποτάσ-
σεσθαι, xal πάντα τὰ τοιαῦτα, προαιρἐσεώς ἐστιν
ἐνεργήματα. Nou δὲ μὴ ὄντος, οὐδ' ἂν Ἡ προαίρεσις
εἴη. Οὐχοῦν fv φησιν Απολινάριος σάρχα Epo-
yov (66) xoX ἐμπροαίρετον, ταύτην οὐδὲ τοῦ νοῦ χε-
χωρίσθαι ὁμολογεῖ. ᾽Αλλὰ xiv σὰρᾷ λέγηται μόνον.
τὸν τῆς ἀνθρωπότητος (67) λόγον ἐν ἑαυτῇ περιέχει,
ὡς μὴ δύνασθαί τινος τῶν συμπληρωτικῶν τῆς φύ-
σεως λείποντος , ἄνθρωπον λέγεσθαι (68).
carnem Apollinaris anima οἱ libere eligendi facultate praditam dicil, eam utique nec mente de-
stitutqm esse fatetur. Sed quamvis caro tantum dicatur, nibilominus cuncta, qua: humanz natura
convenjunt, in se ipsa continere dicendum est ; ita ut bomo dici non possit, si aliqua ες illis rebus.
deficiat, quz ad ejus, naturanr omnibus numeris absolvendam requiruntur.
XLYHI. Ajqui ez tribus, inquit, rebus homo con- C
εἰαί. Concedatur hoc, quamvis. ratio ista necessa-
rio nos ad assentiendum non adducat. Sed εἰ Do-
minus, inquit, cum homo dicalur, ex tribus et ille
vebus constat, spiritu. ΕΡΕ, el anima et corpore.
Nec huie sententie admodum repugnabimtus; nam
onmia, qua naturam nostram completam reddunt,
8i quis. in homine illo, exstitisse dicat, non aberra-
bit a vero. Sed et celestis homo est (de Christo hzc
dicit) itemque spiritus. vivificans. Et ista quoque
probamus.; nam et haec nostra sententia est, si ta-
men ab ipso in eum, in quem decet sensum acci-
piatur. Qui enim cum eo quod coeleste est, com-
miscelur, et per hanc cum re prasstantieri cqm-
mistionem, quod terrenum est in melius.transmutat,
is jure merijo non terrestris, sed ccelestis dicetur.
ldem de vivilicante Spiritu dicendum; qui autem.
' bonos actus in uobis operatur, et ipse spiritus vivi-
ficans esi. Sed videamus, ad quid probandum alla-
tis modo rationibus scriptor utatur. Si ez illis
*! Joan, 1v, 34. ** ibid. 20; ** Rom. 1,9.
(62) In textu Vat. cod. legitur ἀλλὰ τὸ δεῖν πνευ-
µατιχάς τ.νας; sed nobis inelior visa est corr.
emeylatio. ; μ --
65) Corr. ἐμπεριγεγραμμένον τῷ có.
(Gb Corr ὅτι εἰς τὸ Linn ὁ θεός.
(65, Necessariam part. μή corr. add.
(66) Corr. ἔμφυχόν τε xat.
(67) Corr. xbv τελείας τῆς ἀνθρωπότητος.
08) Corr. ἄνθρωπον ἔτι τὸ λειπόμενον λέγεσθαι.
Ἀ.1.1 ἐκ τριῶν, qnot, d ἄνθρωπος. Δεδόσθω τοῦ-
το, x&v uh χατ᾽ ἀνάγχην ἡμᾶς ὁ λόγος τῇ συγχατα-.
θέσὲι προσάγηται. Α.λὰ καὶ ὁ Κύριος, ἄνθρωπος,
net, ἱεγόμενος, ἐκ τριῶν xáxsivoc, Ἀγεύματος xal.
ψυχῆς καὶ σώματος. 0ὐδὲ τούτῳ τέως ἀντιμαχό:
µεθα: πάντα γὰρ ὅσα τὴν ἡμετέραν συμπληροϊ φύσιν,
καὶ περὶ ἐχεῖνον. τὸν ἄνθρωπον εἶναί τις λέγων, οὐχ.
ἁμαρτήσεται. ᾽Α.]ὰ καὶ éxovpárwc ἄνθρωπος,
περὶ τοῦ Κυρίου τοῦτο λέγει, xul πνεῦμα ζωοποιοῦν.
Καὶ ταῦτα δεχόµεθα' ἡμετέρα γὰρ, εἰ πρὸς τὸ δέον
ἐχληφθείη αὐτῷ (69) ἡ διάνοια. 'O yàp ἀναχκραθεὶς.
τῷ ἑπουρανίῳ, καὶ µεταποιῄσας διὰ τῆς πρὸς τὸ
κρεῖττον ἐπιμιξίας τὸ Υήϊνον, οὐχ ἂν (70) χοϊκὸς, ἀλλ'
ἑπουράνιος λέγοιτο. Καὶ ὁ τῷ ζωοποιῷ Πνεύματι (71):
ὁ δὲ ποιῶν ἐφ᾽ ἡμῶν τὴν ἑνέργειαν, xal πνευμά ἔστι
ζωοποιοῦν. 'AAXX' ἴδωμεν πρὸς τί χρῆται (72) τοῖς
εἰρημένοις ὁ λογογράφος. El ἐκ πάντων, qol, των
ἴσων ἡμῖν ἐστι τοῖς xolxoic ὁ ἐπουράγιος ἄγθρω-
xoc (18), (ὥστε καὶ τὸ πκεῦμα ἴσον ἔχειν τοῖς χοῖ-
χοῖς) οὐχ ἐπουράνιας àAA' ἐπουρανίου Θεοῦ 8ο-
(69) Corr. αὐτῶν.
(70) Corr. οὐχ ἔτι ἄν.
(74) Aut hic nonnulla desunt, aut mendosa est
bujus loci lectio, cujus Latinam versionem ita con-
cinnavimus, ut integer, vel nulla in re depravatus
esse videatur. Ceterum interpunctionem ante part,
ναί corr. add.
(12) Corr. χέχρηται.
(315) Semicireulis inclusa corr. add.
1ος
ADVERSUS APOLLINAREM.
31
getov. Πολὺ μὲν bv τοῖς elpnu£votg ἐστὶ τὸ ἀσαφὲς, A omnibus, inquit, rebus que in nolis, cui terrcni
καὶ δυσφώρατον (74), διὰ τὴν ἑρμηνευτιχὴν ácovlav:
πλὴν ἀλλὰ ῥάδιον ἀναχαλύφαι τὸ βούλημα. Φησὶ
γὰρ, εἰ μὲν ἑλλιπῆς εἴη τῷ vip ἐχεῖνος (147) ὁ ἄν-
Ἔρωπος, ἐπουράνιον αὐτὸν εἶναι ' εἰ δὲ ἄρτιος ctn,
µηχέτι ἑπουράνιον, ἀλλὰ δοχεῖον γενέσθαι (15) τοῦ
ἑπουρανίου Θεοῦ. Ἐν τούτοις δὲ τί ἄν τις τῶν elpr-
µένων πρὸ τοῦ ἑτέρου βδελύξαιτο: T5 ἐμποδίζεσθαι
τῇ ἁρτιότητι τὸ θεῖον οἴεσθαι, ὡς οἰχειοτέρας παρὰ
πὸν νοῦν τῆς σαρχὺς οὔσης πρὸς τὴν τῆς θεότητος
Ένωσιν f| τὸ τὸν θΞὺν μὲν ἑπουράνιον πιστεύειν
εἶναι, τὸν δὲ δεζάµενον Ev ἑαυτῷ τὸν Oeby εὺν οὐὖρά-
νων, pij. ἐχεῖ εἶναι, ὅπου ὁ Bebo εἶναι πιστεύεται"
ἀλλ᾽ ἑτέρωθι παρὰ τὸν οὐρανὸν (76) εἶναι xaX ἄλλο
τι παρὰ τοῦτο κατονοµάδεσθαι; El Υὰρ, φησὶν (77) 5
Απολινάριος, οὐρανίου θεοῦ δοχεῖόν ἐστιν, ὁ δὲ Occ n
ἓν τῷ οὐρανῷ ἄνω, καθὼς ὁ Ἐχχλησιαστὴῆς λέγει '
ὅρα 6 (78) χωρήσας ἓν ἑαυτῷ τὸν θεὸν, μετὰ τοῦ χω-
Ῥτθέντος ἐστν, ἑπουράνιος ἀνιτὶ χοϊκοῦ χυρίως λε-
Ὕδμενος. Ὡς xat δι ὧν φησιν ὁ λογογράφος, εἴπερ
π) ἀχόλουθον τοῖς ἰδίοις λόγοις ἑπίστατο (79), σαφῶς
τὸ δόγµα τῆς ἀληθείας κατασχευάνεται, τῇ σοφίᾳ τῶν
ἐχθρῶν xpatuvóp.evov.
sumus, pariter cqualiterque. reperiuntur, colestis
homo constat (ita ut spiritum quoque, perinde ac
terreni homines, habeat, non celestis erit , sed tan-
Ium. celestis Dei receptaculum. Multa. quidem in
hisce verbis obscuritas, nec quid sibi velit auctor
prae absurda ejusdem elocutione diseernitur; sed
nihilominus facile erit ejus sententiam palam fa-
cere. Ait enim, liominem illum, si mente quidem
careat, ccelestem esse ; si vero nulla sui parte de-
ficiat, nen amplius ccelestem, sed ccelestis Dei
receptaculum esse. |n hecce Apollinaris -effato,
utrumnam quis magis abominetur? Perfectionemne
divinitati impedimentoesse censere , quominus
carni conjungatur, quasi caro mente destituta, ap-
tior convenientiorque ad recipiendam divinitatem
exstiterit; an Deum quidem ccelestem essc credere,
eum vero, qui ccelestem Deum in semetipso reci-
piat, non ibi esse ubi Deus manere creditur ; sed
alio potius in loco quam in ccelo exsistere, οἱ alio
potius nomine, quam coelestis hominis nuncupari?
Nam si, juxta Apollinarem, crelestis Dei recepta-
culum homo est, Deus autem in ccelo sursum, quem-
wdmodum Ecclesiastes ait ?*: ergo qui in semetipso Deum recipit, uno eodemque in loco est in quo ille
1Ynanet quem recipit et pro terrestri ccelestis proprie vocatur. Quamobrem si cobhzrenter loqui velit Apol-
linaris, suismet dictis palam astruit verum dogma, quod vel ipsa adversariorum sapientia confirmatur.
Αλλὰ τὸ ἐφεζης ἐξετάσωμεν. El δὲ ἡμεῖς μὲν,
eraty, ἐκ τριῶν * αὐτὸς δὲ ἐκ τεσσάρων’ οὐκ ἂν-
. XLIX. Sed quz deinceps sequuntur expendamus:
Sí autem nos quidem, inquit, ex tribus constamus,
OÜpozoc, àAAá Ανγθρωπόθεος. Mh γελάτω πρὸς τὸ C ipse vero ex quatuor, non homo erit, sed llomo-
μωροφανὲς τοῦ ῥήματος καὶ ἀνόητον 6 ἐντυγχάνων
τῷ λόγω’ στεναςέτω δὲ μᾶλλον πρὸς «t» ἐκούσιον πὰ-
ρωσιν τῶν τῇ ἁλογίᾳ ταύτῃ ὃξδουλωμένων. Ἐὰν
«dca ij ἀνθρωπίνη φύσις τῇ ἐπισχηνώσει τῆς θείας
θυνάµεως σώζηται, ᾿Ανθρωπόθεος ὁ (80) Geb; Λό-
yos ὀνομασθήσεται, χ1ὶ καθάπερ οἱ μῦθοι, ix δια-
φόρων συµπλέχοντες φύσεων, τερατεύονται ζῶον, xat
σχήματα, xaX ὀνόματα, ἱππελάφους, xat τραγελάφους,
xai τὰ τοιαῦτα πλάσσοντές τε χαὶ ὀνομάξοντες., οὔ--
τως xal ὁ νέος μυθοππιὸς κατὰ τοὺς διδασχάλους ab-
τοῦ τῆς πλιῄσευς χαταχλευάδει τὸ θεῖον µυστέριον,
χαὶ τοῦ Αποστόλου δ.αῤῥήηδην βοῶντος, ὅτι Δι᾽ (81)
ἀνθρώπου ἀνάστασις éx γεκρῶν, οὐχ ἡμίσεως àv-
Ορώπου, οὐδὲ μικρόν τι ὑπὲρ τὸ ἥμισυ ἔχοντος, ἀλλὰ
τῷ ἁπρλύτῳ τῆς φωνῆς ἀμείωτον ἑνδειξαμένου τὴν D
φύσιν, τὴν σημαινομένην ἐν τῷ ὀνόματι * οὗτος µι-
νώταυρον ἡμῖν διὰ τΏς αἰσχρᾶς ταύτης ὀνοματοποιῖας
«ερατεύεται τὸ µυστέριον (82), πολλὰς παρέχων τοῖς
ἀλλοτρίοις τῆς πἰστεως ἁ ρορμὰς, δι ὧν εἴρηκεν, εἰς
τὸ χλευάτειν τὸν λόγον τῖς πίστεως. Οὐ γὰρ ἔστι τὸν
διασύρειν ἐπὶ γέλωτι τὰ δόγµατα θέλοντα, τῖς ἁτό-
που ταύτης συνθέσεως τὸν λόγον (85) ἁπρτραπῆναι,
. *' Eccle. , 2. **I Cor. xv, 94,
(14) Mta corr.; antea erat δυσφόρατον. Vide autem
an legendum sit δυσφόραστον, quod verbum apud
Suidam reperitur.
(1) Corr. ἑλλιπῆς efr τῷ vol ὁ ἄνθρωπος, οὐρά-
vtov αὐτόν.
(15) Corr. γίνεσθαι.
(70) Vorr. οὐράνιον.
(77) Corr. καθώς φττ.ν.
Deus. Stultitiam atque dementi»m, quam postre-
mum hoc verbum redo'et, lector ne rideat; sed
potius voluntariam eorum cacitatem deploret qui
ineptiis [ιο mancipantur. Si humana natura,
dum divina virtus in ipsa inhabitat, integra per-
manserit, Deus Verbum vocabitur Homo: Deus; et
quemadmodum fabule, diversas simul jungentes
naturas,animal aliquod monstruosum comminiseun-
tur, figuras, et nomina, equicervos, et hircocer-
vos, aliaque his similia (ingentes atque nominan-
tes : ita et novus iste fabularum inventor, juxta
magistros qui eum talia figmenta docuerunt, divi-
num mysterium subsannat; el cum Apostolus alta
voce clamet 35. Per hominem resurrectio mortuo-
rum; quibus verbis non dimidium hominem, nec
paulo plus dimidio habentem intelligit, sed abso-
lute hominem dicendo, integram esse naturam qua
illo nomtne significatur ostendit ; hic minotaurum
nobis per turpem hanc nominum fictionem incar-
nationis mysterium esse prodigiose confingit, mul-
tas suis in verbis? ad deridendam fidem nostram
illis qui ab eadem dissentiunt, ansas pr:ebens.
(78) Corr. &pa xa 5.
(79) Corr. xíat2to.
($0) Ατί. corr. add.
(81) Priwp. corr. hic etiam add.
(82) Corr. yo. καὶ ποιεῖ τὸ µυστήριον, indicans
hoc etiam modo legi posse.
(85) Corr. τῷ λόγῳ,
1249
S. GREGORII NYSSENÍ
124€
Nullo enim pacto fieri polest, ut qui nostra dogmata A xàv τὸ τοῦ λογηγράφου, xàv τὸ ἡμέτερον ὄπικρατέ-
deridenda cunctis prebere voluerit, absurdam hanc
vocis compositionem pratermittat, sive scriptoris
sentenliam, sive nostram meliorem esse censue-
rit: utram enim sententiam veram esse dixeris,
nunquam efficies ut duarum naturarum composi-
tio nomine illo non exprimatur. Nam qui e coelo
carnem esse dicit, eain utique veram carnem esse
astruit : caro autem, qua ab animata quadam na-
tura regitur et vivendi in semetipsa facultatem
habet, queinadmodum etiam vult Apollinaris, αρ”
pellationem hominis proprie obtinet : qui autem
ipsam assumpsit perque eam seipsum manifesta-
vit, diversum prorsus quid ab illa carne natura
est ; nam εἰ ipsum assumptionis nomen diversitatem
naturz tam assumpti quam assumentis ostendit. Quid
igitur vetabit, etiam si hzc locum habeant, Deum
qui in carne apparuit, absurda illa nominis licti-
one traduci, ut qui ita constitutus est juxta teme-
rarium Apollinaris vocabulum Homo-Deus nuncu-
petur ? Nam nec hircocervo, quoniam cervo integro
media ex parte species hircina adjuncta fuerit,
vel e contrario in illorum animalium mistione
acciderit, ut integro hirco cervina pars accesserit,
lale idcirco nomen ei fabula imposuit; sed illum
utriusque natura participem utcunque esse ea no-
minis compositione denotatur. Quamobrem si, ut
scriptor existimat, in uno eodémque homo et Deus
est, qualemcunque duo ista inter se connexionem
habeant, sive tota utriusque natura, sive pars
tantum in ea mistione concurrat, nunquam efficiet
ut illa nominis compositio non sit absurda. Quod
si ethnici ab ipso talia edocti, mysterium nostrum
deriserint, qui blasphemandi ansam prebwuerit is
que inquiunt,
L. Sed et ea quie rursus precedentibus addit,
perpendamus. Si ex duobus, ait, perfectis constat ;
sec in. quo Deus est, in eo homo est; neque in quo
homo est, in eo Deus est. Atqui si ex perfecto
et imperfecto juxta. Apollinarem conjunctio illa
fieri concedatur, nonne ab his qui talia effutire
audent similiter diceretur, hominem in eo nom
esse in quo Deus est, et Deui in eo non esse
in quo homo est? Sane 4lia prorsus divinitatis
atque alia humanitatis est. ralio, et nemo unquam
divinam naturam humanz nature mutilatione de-
finiri posse censuerit ; neque enim divinitatis ratio
in eo sita est quod vel humana natura non sit, vel
imperfecta liumana natura sit, sed ntraque rcs,
$i seorsim mente comprehendatur, propria sibi
unaquaque notione intelligitur. Nam et qui Dei
Bomen audit, quotquot de Deo par est animo con-
** Isa. uri, 5; Rom. i1, 24.
(84) Corr. art. add.
(85) Corr. ἓν ἀγὐχῳ.
(86) lta corr.; antea erat ἔχειν,
(87) Ita corr.; antea παρ᾽ ἐχείνου.
(88) Corr. add. qua seinicirculis includuntur.
(89) Ft hiec lectio a corr. est; nam antca scri-
στερον εἶναι δόξη᾽ ὅ τι γὰρ ἂν ἓξ ἀμφοτέρων εἴπης,
τὴν ἐχ τῶν δύο φύσεων σύνθεσιν οὑχ ἀφαιρίήσεις τοῦ
λόγου. Οὐ γὰρ ὁ (84) ἄνωθεν φῄσας εἶναι την σάρχα,
τὸ μηδὲ σάρχα αὐτὴν εἶναι χατασχευάζει' fj δὲ σὰρξ
ἐμφύχῳ (85) τινὶ φύσει διοιχουµένη , xaX ζωτιχὴν ἐν
ἑαυτῇ δύναμιν ἔχουσα, χαθὼς xai ὁ ᾿Απολιιάριος
βούλεται, τὴν τοῦ ἀνθρώπου προσηγορίαν χυρέως
ἔχει (86): ὁ δὲ προσλαθόµενος αὐτὴν, xaX ἑαυτὸν δ:
ἐκείνης φανερώσας, ἕτερος τῇ φύσει πάντως παρ'
ἐχείνην (87) ἐστίν' αὑτὸ γὰρ τὸ τῆς προσλήγεως
ὄνομα τὴν χατὰ φῦσιν ἑτερότητα τοῦ προδλαθοµένοωυ
παρὰ τὸ προσειλημμένον ἑνδείχνυται. ((58) Ti oiv
τὸ χωλύον ἔσται), χᾶν ταῦτα χρατῇ , τὸν ἓν σαρχὶ
φανερωθέντα Gaby διὰ τῆς ἁτόπου ἐχείνης ὄνοματο-
B ποιῖας ὑθρίζεσθαι, ὥστε xal τὸν οὕτως guveatrxóta
κατὰ τὴν τολμηρὰν τοῦ ᾽Απολιναρίου φωνὴν Ανθρωπό-
θεον λέγεσθαι ; 0ὐδὲ γὰρ τὸν τραγέἐλαφον (89), ἐπειδὴ
ὅλῳ τῷ ἑλάφῳ ἑξ ἡμίσεως προσεφύη τὸ τράγχειον, 1
τὸ ἔμπαλιν περὶ τὴν τῶν ζώων ἐγένετο µίξιν, ὥστε
ἀχεραίῳ τρἆγῳ προσφυῆναι τὸ ἑλάφιον µέρος, δάὰ
τοῦτο χατὰ «bv εἰρημένον τρόπον ὁ μῦθος ὠνόμασεν,
ἀλλὰ τὸ ὁπωσοῦν μετασχεῖν ἑκατέρας τῆς φύσεως ἢ
τῶν ὀνομάτων σύνθεσις διερμηνεύει. Ὥστε χατὰ τὸν
λογογράφον, εἰ ἔστιν ὁ αὐτὸς ἄνθρωπος καὶ θεὸς,
ὁπωσοῦν τὴν συνάφειαν ἔχων, εἴτε πάσης συνδραµοὺ-
σης τῆς φύσεως, εἶτε xat ἑλλειπῶς (90) ἐχούσης, την
ἄτοπον ἐχείνην τοῦ ὀνόματος συνθέχην οὗ διαφεύτε-
ται. Καὶ εἰ ταῦτα παρ) αὐτοῦ µαθόντες ol. Ἕλληνες
χωμῳδοῖεν ἡμῶν τὸ µυστήριον, πάντως ὁ τὴν ágop-
μὴν παρασχὼν τῆς βλασφημίας ἓν τῇ προφητιχῇ
κατάρα Ὑενῄσετα:, 5j φησιν (901), Οὐαὶ δὺ οὗ τὸ
ὄνομά jov β.λασφημεῖται ἐν τοῖς ἔθνεσυ!
propheticis malediclionibus prorsus erit obnoxius,
Ve ilis, per quos nomen meum blasphematur $n gentibus 34 |
Οἷα δὲ τοῖς εἰρημένοις προστίθησι πάλιν, xaxavof-
σωμεν. El ἑχ δύο, qnot, τεείων, οὔτε ἐν ᾧ θεός
éctir , ἐν τούτῳ ἄνθρωπός ἐστη", οὔτε ἐν ᾧ ἄν-
θρωπος, ἐν τούτῳ θεός. El δὲ ἐξ ἀπολείποντος xal
τελείου χατὰ τὸν ἐχείνου )όγον, εἶναι δοθείη τὸ αὐγ-
χριµα (92) , ἄρ᾽ οὐχὶ τὸ ἴσον παρὰ τῶν τὰ τοιαῦτα
τολμώντων ῥηθήσεται, ὅτι Ev i θεός ἐστιν ἄνθρωπος
οὐχ ἔστι, xal ἓν ᾧ ἄνθρωπός ἐστι θεὸς οὐχ ἔστιν ;
Ἕτερος γὰρ παντὶ τρόπῳ ὅ τετῆς θεότητος, xal τῖς
D ἀνθρωπότητος λόγος, xai οὐκ ἄν τις τὴν ἑλάττωσιν
τῆς ἀνθρωπότητος , ὅρον εἶναι τῆς θείας ὑπονοίσειε
φύσεως" οὗ γὰρ ἓν τῷ τοῦτο μὴ εἶναι, ?) ἀτελῶς εἶναι
ἐχεῖνός ἐστιν (95) , ἀλλ ἑχάτερον ἐφ᾽ ἑαυτοῦ νοοῦ-
µενον, ἓν ἰδίοις θεωρεῖται νοήµασιν. "O τε γὰρ θεὸν
ἀχούσας, ὅσα περὶ θεοῦ πρέπει νοεῖν, διὰ τῆς τπροσ-
Πγορίας ταύτης συµπαρεδέξατο, χαὶ ὁ τὴν τοῦ
ἀνθρώπου προσηγορίαν παραδεξάµεγος, πᾶσαν τὴν
ptum fuerat τῶν τραγελάφων.
(90) Corr. ἑλλιπῶς, :
191) Corr. ὥς φησι.
(92) lta corr.; male antea εἶναι δοθέντος «b σύγχρι-
μα. &p' οὐχί.
(95) Corr. ἐχεῖνό ἕστιν,
1215
ADVERSUS APOLLINAREM.
1246
φύσιν διὰ τῆς φωνῆς ταύτης ἀνετυπώσατο, καὶ οὖδε- A cipi, appellatione illa dignoscit, et qui hominis
p(av σύγχυσιν fj διάνοια τῶν λεγομένων (94) πάσχει,
ὥττε ἐν θατέρῳ τῶν ὀνομάτων ἑννοῆσαι τὸ ἕτερον.
Οὔτε γὰρ ἐν τούτῳ ἐχεῖνο, οὔτε ἐν ἐχείνῳ τοῦτο ση-
μαίνεται , à))' ἕχαστα τῶν ὀνομάτων τῇ χατὰ φύσιν
παραμένει διανοίᾳ , xal (93) κατ οὐδένα τρόπον αἱ
ἑμφάσεις αὐτῶν πρὸς ἀλλήλας ὑπαλλαγήσονται. Τὸ
δὲ ἀτελὲς, χαὶ τὸ (96) τέλειον, ἑτέρων νοημάτων ὑπό-
θεσις τῷ ἀχούοντι γίνεται. Τέλειον μὲν γάρ φαμεν
τὸ συμπεπληρωμένον τῷ ἰδίῳ λόγῳ τῆς φύσεως" &te-
λὲς δὲ τὸ ἑναντίον. Οὐθέτερον δὲ τούτων ἐφ᾽ ἑαυτοῦ
λεγόμενον, οὔτε ἄνθρωπον, οὔτε θεὸν ἑρμηνεύει, ἀλλ
ὥσπερ (97) ἂν συνονομασθῇ πράγματι, 9) ὀνόματι, 1)
πλΏρες, 7| ἑλλειπὲς (98) τὸ δηλούμενον ἐννοεῖν ὑποτί-
9:cat. Πῶς οὖν, εἰ ἀτελὴς εἴη ὁ ἄνθρωπος, Gebc εἶναι
nomen audit naturam ejue omnem animo percipit,
nullamque confusionem patitur dictionum illarum
significatio, ut in eorum alterutro alterum intelll-
gatur. Nam neque illo nomine istud, nec hoc
nomine illud significatur, sed unumquodque no-
men convenientem nature suae sensuum obtinet, -
et nullo pacto eorumdem significationes invicem
commutari possunt, At imperfectum et perfectum
diversas prorsus notiones in audientium animis
imprimunt ; perfectum enim dicimus quod secundum
propriz natur rationem completum absolutumque
est ; imperfectum vero quod huic contrarium est;
neutrum autem horum, si absolute proferatur,
hominem, aut Deum significat ; sed cuicunque rei
τὸ ἀτελὲς παρὰ του ᾽Απολιναρίου κατασκενάζεται, B vel nomini adjungatur, facit ut quod vocibus illis
ὡς συμθα!.νούσης τῷ λόγῳ τῆς θεύτητος, τῆς xat
τὴν φύσιν ἡμῶν χολοδώσεως ;
Deum
vinitati magis conveniret ?
Πάλιν δὲ πρὸς τὸ ἑφεξης προάγων τὸν λόγον, qu-
civ OD δύναται σώζει τὸν κόσμον ó ἄνθρωπος
μὲν ὢν (99), καὶ τῇ κοινῇ cov ἀνθρώπων φθορᾷ
ὑποχείμενος. Φημὶ τοῦτο χἀγώ ΄ εἰ γὰρ αὐτάρχης
ἦν ἡ ἀνθρωπίνη φύσις πρὸς τὸ ἑαυτῇ τὸ ἀγαθὸν χα -
παστήσασθαι, περιττὺν τὸ µυστήρων, Ἐπειδὴ δὲ
ἀμήχανον ἦν ἔξω θανάτου γενέσθαι, μῆ θεοῦ τὴν σω)-
τηρίαν πορίσαντος , διὰ τοῦτο τὸ φῶς ἐν τῇ σχοτίᾳ
λάμπει διὰ σαρχὸς, ἵν ἐξορίσῃ διὰ σαρχὺς τὴν ix
τοῦ σχότους ἀπώλειαν. "AAA! οὐδὲ ὑπὸ θεοῦ, qnos,
μὴ ἐπιμιχθέντος ἡμῖν, σωζόµεθα. Σωγφρωνὲῖν ἔοιχεν
£v τοῖς Ἀεγομένοις ὁ λογογράφος, xat πρὸς τοὺς Eu-
Φρονας λογισμοὺς τὴν quytv ἐπανάγει ᾿ ὁ γὰρ psv
εἰπὼν τῶν κατὰ φύσιν διξστώτων σημαίνει τὴν ἕνω-
σι». Μίγνυται δὲ, φησὶ, σὸρξ γενόμενος, τουτέ-
στι» ἄνθρωπος, καθὼς τὸ Εὐαγγέιον «Ἰέγει, ὅτε
σὸρξ ἐγένετο, τότε αὑτὸν ἐν ἡμῖν ἑσκηγωκέναι.
036b ταῦτα τοῦ ὑγιαίνοντος ἁπάδει λόγον , εἰ µή
τι παρασπαρεῖ (1) αὐτῷ μετὰ ταῦτα τῆς ζινανιώδους
σπορᾶς. Οὗτο; γὰρ ἡμέτερος, μᾶλλον δὲ τῆς ἀληθείας
ὁ λόγος, ὅτι τότε (3) ἑσχίνωσεν ἐν ἡμῖν, ὅτε σὰρς
ἐγένετο, χαὶ τὸ ἔμπαλιω, τότε σὰρξ ἐγένετο, ὅτε
ἑσχή:ωσεν ἐν ἡμῖν (3). El οὖν ἐξ ἐκείνου dj σὰρᾶ ἀγρ'
οὗ f £y ἡμῖν χατασχένωσις, ἄρα πρὶν εὐαγγελισθῆναι
ὑπὸ τοῦ l'a6p:t τὴν Παρθένον, σὰρξ οὐδέπω ὁ Λόγος
ὃν xaX φευδῆς ὁ λέγων Ex τῶν ἄνωθεν χαταξεθηχἑ-
νχι πρὸς ἡμᾶς τὸ ἀνθρώπινον (4), (xal πρὸ τῆς
ἀνθρωπίνης φύσεως Exelvo εἶναι τὸν ἄνθρωπον), δι)
οὗ τὸ θεῖον τῇ ἀνθρωπίνῃ αατεμίχθη ξωῇ. "A.LLU
οὐξὲ «ύει, qnot, τὴν τῶν ἀνθρώπων ἁμαρτίαν,
μὴ (D) γενόμενος ἄνθρωπος ἀναμάρτητος , οὐδὲ
(94) Corr. διὰ τῶν λεγομένων.
(95) Part. χσί corr. add.
(96) Ft hic art. corr. add. .
(97) Corr. ἁλλ᾽ ózep. Lego àAA' qmesp.
(98) Corr. ἑλλιπές.
(09) Corr. ὁ ἄνθρωπος. &vüpuno; In xal, quo
scusu vertendum esset : Mundum salvare non potest
homo, qui homo permauet, εἰ conmunm, etc.
(1) Corr. παρασπαρῇ.
exprimitur, perfectum vel mancum esse intelliga-
mus. Quomodo igitur si imperfectus esset homo,
in eo esse quod imperfectum est Apollinaris astruit, quasi nature nostre mutilatio di-
LI. Rursus autem ad alia pergens, sic ail:
Mundum salvare non potest qui homo quidem est
el communi hominum corruptioni obnoxius est. Hzc
el mea asserlio est, nam si humana natura. ad
bonum sibi comparandum sola sufliceret, super-
vacaneum utique incarnationis mysterium fuisset.
Quoniam vero mortem evadere non poterat, si
Deus salutem ipsi impertitus non fuisset, pro-
pterea jux in tenebris per carnen) lucet, ut per
eamdem carnem ex tenebris ortam perditionem
eliminet. Sed neque salramur, ait, α Deo, si nobis
commistus non sit. llisce in verbis recte sentire
et ad sapientiores cogitationes animum convertere
scriptor videtur ; nam qui mistionem dicit, rerum
secundum naturam discrepantium unitionem si-
guificat. Miscelur autem. nobiscum, inquit, cum
caro, hoc est, homo facius fuit, quemadmodum in
Evangelio dicitur, tunc carnem [actum fuisse, cum
habitavit in nobis. Nec ista a recto serinone dis-
sona sunt, nisi statim ab ipso aliqua deinceps
superseminarentur zizania. Nam hic noster, imo
potius ipsius veritatis sermo est, tunc nempe ha-
bitasse in nobis, quando caro factum est, et e
contrario tunc carnem factum esse, cum habitavit
in nobis. Si igitur ex illo tempore caro fuit ex
quo habitare coepit in. nobis, er;o Verbum nequa-
quam caro erat antequam Gabriel Virginem an-
nuntiasset ; et qui dicit humanitatem Verbi ad
nos e caelo descendisse (el ante creatam huina-
nam naturam jam illud hominem exstitisse), per
quod humanz natura divinitas commista fuit, men-
) Ita corr.; maleantea τό.
5) Hunc locum usque ad illa Apollinaris verha
ἁλλ᾽ οὐδὲ λύει, refert Euthymiusin J'anoplie part. n ,
tit. 19, pag. 526, vers. Si tunc Verbum.
(4) Qux» semicirculix includuntur corr. add., et
apud Euthymium quoque habeutur.
(5) Forte legendum εἰ μή, ut mox in altera hujus
periodi parte habet Nyssenus.
4347
5. GREGORII NYSSENE
1245
dax est. Sed neque, ait, peccata hominum delet, Α τὴν κατὰ zárzov ἀνθρώπων τοῦ θανάτου Bact-
ms) impeccabilis homo factus fuerit : neque mortis
in omnes homines imperium destruit, nisi ut homo
mortuus sit, el resurrexerit. Utinam usque ad finem
recta saperet, quz Ecclesie sunt, loquens !. Sed
iterum ad ingenium redit, et Ecclesi:e doctrinam
accusans,nos propriam solius human: in Christo
naturg fuisse mortem, existimare ait, οἱ rationem
quamdam a se excogitatam, ad sententiam nostram
confutandam subjungit, qua ita se habet: Mors
aulem hominis, inquit, mortem non destruit. Quor-
sum auclor ista profert? Nempe ut ipsius Uni-
geniti divinitatem, ipsam veritatem, ipsam vitam
in crucis passione interiisse ostendat, ita uL in
Ariduani ilius 1emporis periodo vita non exsti-
torit, non virtus, non justitia, non lux, non ve-
ritas, non ipsa demum divinitas. Neque enim una
divinitate inlerempta, alteram divinitatem super-
.stitem fuisse ait, quandoquidem multis in locis
ipsum hac de re adversus Arium dimicare unain-
que esse Trinitatis deitatem astruere apparet ; quae
quidem divinitas, cum in Christo occubuerit, alia,
ut ipse suo arguinento confirmat, nequaquam su-
perfuit. Porro non video quomodo quis dubitare
possit quin divinitatem morti obnoxiam ille non
faciat. Nam mors aliud in homine non est quam
compositi dissolutio; humano siquidem corpore
in illas ex quibus constat, partes dissoluto, ani-
ma simul cum corpore non .concidit; sed quod
Ae(ay xataJAvet, εἰ μὴ ὡς ἄνθρωπος ἀπέθανε, xal
ἀνέστη. Εἴθε µέχρι τέλους ἣν εὐγνώμων, τὰ Ex τῆς
Ἐχχλησίας φθεγγόµενος ! Πάλιν δὲ πρὸς ἑαυτὸν ἕπαν-
έρχεται xal φησι, τὸν ἐκχλησιαστιχὸν αἰτιώμενος
λόγον, ὅτι περὶ τὸν ἄνθρωπον θεωροῦμεν τὸ πάθος,
xai ἐπάγει τὸν ἴδιον λόγον, el; ἔλεγχον τῆς ὑπο)ί-
Ψεως ἡμῶν, ἔχοντα οὕτως" (6) Ἀγνθρώπου δὲ, ev3:.
θάνατος, o9 καταργεῖ τὸν θάνατον. Τί χατασχευά-
ζων ταῦτά φησιν; "Ότι αὐτοῦ (7) τοῦ Μονογενοὺς fi
θεότης, αὐτὶ fj ἀλήθεια., αὐτῇ f) Qu ἓν τῷ χατὰ
τὸν σταυρὸν πάθει ἀπενεχρώθη., ὥστε χατὰ τὴν
τριΏµερον ἐχεί[νην τοῦ χρόνου περιγραρὴν. ph, δωὴν
εἶναι, ph δύναμιν, μὴ δικαιοσύνη», ph cox,
µη ἀλίθειαν, μὴ αὐτὴν τὴν θεότητα. OU γὰρ pu;
D ἀπούανούσης θεότητος, ἑτέραν ὑπολελεῖφθαι λέγει,
διότι πολλαχοῦ δείχνυται Αρείῳ περὶ τούτου µαχό-
ενος, xat μίαν εἶναι χατασχευάζων τῖς Τριάδος
θεότητα, ἧς Ev τούτῳ νεχρωθείσης, χαθὼς covxa-
τασχευάζει τῷ λόγψ, πάντως ἑτέρα οὐκ ἣν. Καὶ πῶς
ἄν τις ὑπονοήῄσειεν αὐτὸν (8) μὴ θνητην ποιεῖν τὴν
θεότητα, συνιδεῖν οὐκ ἔχω. 0ὐδὲ γὰρ ἕτερὸν ἐστι»
ἐκ ἀνθρώπου θάνατος, εἰ μὴ τοῦ συνθέτου διάλυσις"
οὐδὲ γὰρ ἐν ἡμῖν τοῦ σώματος εἰς τὰ ἐξ ὧν σύγχει-
ται λυοµένου, χαὶ fj φυχῆ συνδιαπίπτει τῇ διαλύσει
τοῦ σώματος" ἀλλὰ τὸ μὲν σύνθετον διαλύεται, τὸ δε
ἀσύνθετον ἁδιάλυτον μένει. El οὖν ψΨυχΏς οὐχ ἅπτεται
θάνατος, πῶς fj θεότης ἁπονεχροῦται, λεγέτωσαν αἱ
μὴ εἰδότες ἃ λέγουσι.
compositum est dissolvitur; quod autem ab omni compositione alienum est, integrum permanet. Si
igitur anima morti obnoxia non est, quonam pacto divinitas interire queat dicant qui nesciunt quid
loquantur.
1.1. Ceterum qua deinceps ad id probandum C Tà δὲ ἐχόμενα τούτων, ὅσα τῆς αὗτῖς ἔστι χατα-
.subjungit, lubens omittain; nam in sequentibus
ipsam Unigeniti divinitatem mortem obiisse con-
firmans, ait, Hominis mors mortem non destruit,
neque resurgit qui πιοτί non est; ez quibus, in-
quit, omnibus patet. ipsum Deum interiisse, quan-
doquidem, inquit, fieri non poterat, ut. Christus
morti succumberet, Ου omnia, utpote manifeste
absona οἱ absurda, minime hic discutienda esse
arbitror, cum quisquis mente non caret, per se
valeat illius impietatem atque dementiam perspi-
ccre, qui Deum ipsum, mortem in propria natura
perpessum, interiisse prouuntiat. Verumtamen il-
Iud tantummodo haud alienum erit advertere, nec
omnia qux tanquam a nobis dicta scriptor pro-
fert, mendacio pura atque immunia esse, quin-
jmo .iu ipsis nonnulla reperiri, qua sycoplian-
tarum more ad nostra fidei contumeliam con-
finxit. Ait enim, nos dicere Christum ab initio
non fuisse, ita ut solummodo Verbum sit Deus.
Nos autem in novissimis diebus per carnem ma-
Difestatam fuisse Dei virtutem, et sapientiam, et
lucem, et vitam, quz omnia Christus est, nequa-
(6) Ab lioc loco usque ad finem capituli hujus,
quadam egcerpsit Euthymius Zigabenus ubi supra
p*gp. 529, vers. Mors inquit.
(7) Corr. αὑτή.
σχευῆς, ὑπερθήσομαι. Φησὶ yàptv τοῖς ÉgeERc, χατα-
σκευάνων τὸ αὐτὴν τεθνάναι τοῦ Μονονενοῦς τί
θεότητα, ὅτι Ἀγθρώπου θάνατος οὐ καταργεῖ cer
θάνατον, οὐδὲ ἀγίσταται ὁ μὴ ἀποθανών' ἐξ ὧν,
qnoiv, ἁπάγτων ÓnAor, ὅτι αὑτὸς ὁ Θεὸς ἀπέθα-
γε, καθὺ, φηοὶν, οὐκ ἦν δυνατὸν κρατεῖσθαι vir
Χριστὸν ὑπὺ τοῦ θανάτου. "Απερ ὡς πρόδτλο
ἔχοντα τὴν ἀτοπίαν, παραδραμεῖν οἶμαι δεῖν ἀνεξέ;
ταστα, παντὺς τοῦ γε νοῦν ἔχοντος xa ἑαυτὸν συ»-
ιδεῖν (9) δυναµένου τὸ ἀσεδές τε xal ἄτοπον τοῦ διαῤ;
ῥήδην ἀποφαινομένου αὐτὸν τὸν Osbv τεθνάναι , τῇ
ἰδίᾳ ἑαυτοῦ φύσει ὑποστάντα τὸν θάνατον. Πλὴν
τοσοῦτον εὔλογον ἴσως ἐστὶ παρασηµήνασθαι, ὅτι
οὐδὲ ὅσα ix τοῦ ἡμετέρου προσώπου λέγει, χα-
D θαρεύει τοῦ φεύδους, ἀλλ᾽ ἔστιν ἓν αὐτοῖς. ἃ cuxo-
φαντικῶς ἐπὶ διαθολῃ συμπέπλασται τοῦ ἡμετέρου
λόγου. Λέγει γὰρ μὴ ἐξ ἀρχᾶς εἶναι τὸν Χριστὸν ταρ'
ἡμῶν λέγεσθαι, ὥστε τὸν Λόγον εἶναι Θεόν. Ἡμεῖς &
τὸ ἐπ᾽ ἑσχάτων ἡμερῶν διὰ σαρχὸς πεφανερῶσθαι
τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ, xal τὴν σοφίαν, καὶ τὸ φῶς,
xal την ζωὴν, ἅπερ πάντα ὁ Χριστός ἐστιν) οὐχ
ἀρνούμεθα * τὸ δὲ λέγειν μὴ etval ποτε ταῦτα, τὸν
(8) Locum lunc sine port. negativa legendum
esse, ex sequentibus, ni fallor, clare colligitur.
e) Corr. του τε νοῦν ἔχοντος, xal ἀφ ᾿ ἑαυτρῦσυνι;
249
ADYERSUS APOLLINAREM.
1230
διὰ τούτων δηλούμενόν τε xal ὀνομαζόμενον, Κύριον A quam inficias imus; dicere aulem νο omnia ali-
xai Ἀριστὸν, οὐδὲν ἀνεχτότερον εἰς ἀσέδειαν τῆς παν-
τελοῦς ἀρνήσεως τοῦ ὀνόματος χρίνοµεν. Ὁ γὰρ μὴ
ἐξ ἀρχῆς λέγων εἶναι Χριστὸν (Χριστὸς δὲ θεοῦ δύ-
ναµις, καὶ θεοῦ σοφία, χαὶ πᾶν ὑψηλόν τε xaX θεο-
πρεπές ἐδ.ιν ὄνομα), οὐδ' ἂν ἄλλο τι λέγοι εἶναι, ὃ
διὰ τοῦ μεγάλου τούτου νοεῖται ὀνόματος. Ὥσπερ
γὰρ ἐν τῇ τοῦ ἀνθρώπου προσηγορίᾳ τὸ λογικόν ἐστι,
xai τὸ ἐπ.στήμης δεχτιχὺν, καὶ el τι ἄλλο γνωριστι-
χὸν τῆς φύσεως ἰδίωμα λέγεται" εἰ δέτις μὴ εἶναι
λέγοι τὸν ἄνθρωπον, συνανῄρηται πάντως τῇ τοῦ
ὀνόματος ἀθετήσει xal τὰ λοιπὰ τῆς φύσεως ἰδιώ-
pata τὸν (40) αὑτὸν τρόπον ὁ Χριστός ἐστιν ἡ δύ-
ναµις, f; σοφία, ὁ χαραχ-ἣρ, τὸ ἁπαύγασμα * ὁ ἐχεῖ-
voy ἐξ ἀρχτς μὴ εἶναι λέγων, ἀθετήσει πάντως xal
τὰ pss! Exilvou νοούμενα. Διό φαµεν διὰ τῶν ἁγίων
ΓΣ ραφῶν ὁδηγούμενοι, ἀεὶ τὺν Χριστὸν εἶναι, τῇ τεῦ:
Πατρὸς ἀϊῑδιότητι συνθεωρούμενον. Ὡς γὰρ πάντοτε
Θεὸς ὁ μονογενῆς θεὸς, καὶ οὐκ Ex µετουσίας Ὑίνε-
ται (11), οὐδὲ διά τινος π(ωκοπῆς ἀπὸ ταπεινοτέρας
καταστάσεως ἐπὶ τὴν θεότητα µέτεισιν ' οὕτως χαὶ dj
δύναµις, καὶ σοφία, xal πᾶν θεοπρεπὲς ὄνομα, σνν-
αἳδιόν ἐστι τῇ θεότητι, ὡς μηδὲν ἐπιγίνεσθαι. χατὰ
προσθήχην εἰς δόξαν τΏς φύσεως, ὃ μὴ ἐξ ἀρχῆς ἣν.
Τὸ δὲ τοῦ Χριστοῦ ὄνομα , διαφερόντως φαμὲν ἐξ ἁῖ-
δίου περὶ τὸν Μονογενη θεωρεῖσθαι, ὑπ' αὐτῆς τῆς
τοῦ ὀνόματος ἐμφάσεως (43) πρὸς τὴν ὑπόληψιν ταύ-
ττν χειραγωγούµενοι. Tn; γὰρ ἁγίας Τριάδος διδα-
σχαλίαν περιέχει ἡ τοῦ. ὀνόματος τούτου ὁμολογία,
ἑχάστου τῶν πεπ.στεωµένων προσώπων ἐμφαινομένου
τῇ; προσηγορίᾳ ταύτῃ χατὰ τὸ πρόσφορον. Καὶ ὡς ἂν
μὴ παρ᾽ ἑαυτῶν λέγειν τι δοχοίηµεν, τὰ τῆς προφη-
εείας παραθησόµεθα ῥήματα. Ὁ θρόνος σου, crat,
ὁ θεὺς, εἰς τὸν alova τοῦ ulovoc, ῥάόδος εὐθύ-
τητος, ἡ ῥάόδος τῆς βασιἁείας cov. ᾿Ηγάτησας
δικαιοσύνη», xal ἐμίσησας ἀνομίαν * διὰ τοῦτο
ξχρισὲ σε ὁ θεὺς, ὁ θεός σου, ÉAavor ἆγα..1ιά-
σεως παρὰ τοὺς µεδόχους σου. Ἐν τούτοις γὰρ διὰ
μὲν τοῦ θρόνου τὴν kr. πάντων ἀρχὴν διασηµαίνει ὁ
λόγος. Ἡ δὲ ῥάθδος τῆς εὐθύτητος τὸ ἀδέχαστον
ἑρμτνεύειτῆς χρίσεως. Τὸ δὲ τῆς ἀγαλλιάσεως ἔλαιονι
την τοῦ ἁγίου Πνεύματος παρἰστησι. ὄνναμιν, ᾧ
χρίεται παρὰ τοῦ θεοῦ ὁ θεὸς, τουτέστι, παρὰ «τοῦ
Πατρὺς ὁ Movoyevi;, ἐπειδὴ ἠγάπησε διχαιοσύνην,
καὶ ἐμίσησεν ἁδιχίαν. El μὲν οὖν Tfjv ποτε, ὅτε οὐχ
ἣν φίλος τής διχαιοσύνης, ἐχθρὸς δὲ τῆς ἁδιχίας,
ἀγόλουθον ἣν τὸ μηδὲ χεχρίσθαι πὺτα λέγειν, τὸν διὰ.
τοῦτο χεχρίσθαι λεγόµενον, ὅτι ἠγάπησε διχαιοσύνην,
xai ἐμίσησεν ἀδικίαν. El δὲ πάντοτε φίλος δικαιο-
σύνης, οὐ γὰρ ἄν ποτε ἑαυτὸν. µισήσειε, διχαιο-
σύνη (15) àv, πάντοτε δηλονότι xat ἐν τῷ χρίσµατι
θεωρεῖται. Ὥτσπερ οὖν ὁ δίχαιος οὐκ ἄδιχος (14), οὔ-
τως οὐδὲ ἄχριστος ἂν εἴη ποτὲ ὁ χριστός - ὁ δὲ µη-
δέποτε ἄχριστος, ἀεὶ πάντως χριστός. "Οτι τοίνυν ὁ
3 1Cor.1,91. "* Psal. τιν, 7, 8.
(10) Corr. κατὰ τόν.
(14) Corr. τούτο γίνεται.
19) Ita corr. ; antea φράσεως.
43) Corr. µισέσε,ε, αὐτὸς δ:χαιοσύνη.
quando non fuisse, Christum et Dominum, qui
nominibus hisce nobis innotescit atque denomi-
natur, sque intolerandum ob impietatemn csse
judicamus, ac si absolute planeque ipsummet
Christi. ac Domini nomen negaret. Quippe cum
Christus Dei virtus sit Deique sapientia ** et quod-
cunque magnificum divinzque majestati conveniens
nomen dici aut excogitari potest; qui ab initio.
Ghristum non esse dixerit, is profecto neo aliud
quidpiam.eorum ab initio esse dixerit que augusto
hoc nomine significantur. Quemadinodum enim
quis hominem esse negans, statim atque hominis
nomen abolet, ceteras quoque humane nature
proprietates sustulerit necesse est, propterea quod
p hominis appellatione ratiocinandi vis et discendi
facilitas continetuz, et si qux alia proprietas est
qua natura humana a ceteris distinguitur. lta
Christus est virtus, sapientia, figura et splendor,
el qui illum ab initio non esse dieit, is utique
de inedio ea penitus tollit qua ad illius naturam
pertinere noscuntur. Quapropter divinas Scripturas
seculi, semper Clrristum esse dicimus, quippe qui
ejusdem ac Pater zxternitatis essc intelligatur. Nain
sicul unigenitus Deus non divinitatis factus est
particeps, sed ab initio semper Deus est, nec pro»
gressu aliquo ad divinitatem ex humiliori statu
pervenit ; ita et virlus, οἱ sapientia et quotquot
alia apte congruenterque de Deo dici possunt, di-
vinitati coz:terna sunt; ila uL quod ab initio non
fuerit, id postea ad nature divine gloriam ne-
quaquam possit accedere. At Christi. nomen in
Unigenito ewteris ejusdem nominibus excellentius
esse dieimus, ab ipsa nominis hujus significatione
in hanc seutentiam adducti. Doctrina siquidem de
sancta Trinitate nominis bujus confessione conti-
netur, cum singulze persone, quas Trinitatis esse
credimus,. hac appellatione convenienter designen-
tur. Ne autem quidpiam de nostro dicere videamur,
prophetie verba appouemus : Thronus tuus, Deus,
in. seculum: seculi ; virga. directionis, virga regni
tui. Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem ; pro-
pterea. unait te. Deus, Deus tuus,oleo exsuliationis
pre consortibus tuis **. Hisenim verbis per tbronum
p.quidem cunctarum rerum imperium designatur.
Virga autem directiowis rectitudinem judicii si-
guificat. Oleum: autem exsultationis virtutem Spi-
ritus sancti denotat qua Deus a Deo ungitur,
nempe, a Patre Unigenitus, quoniam dilexit justi-
tiam, et odio habuit iniquitatem. Si igitur tempus
fuit, quo justitiam non dilexit et iniquitatem odio
uon liabuit, consequens erat ut nec aliquando illum
unctum fuisse affirmaret qui propterea unctus
fuisse dicitur, quoniam dilexit justitiam, et odio
(14) Corr. ὥσπερ οὖν οὐδέποτε ^ δίχαιος ox
ἄδιχος; in marg. yp. xa οὐδέποτε ὁ δίχαιος ἄδι-
xoc; quibus verbis vtroque modo legi posse signi-
cat.
4251 S. GREGORII] NYSSENI 1352
habuit iniquitatem. Quod si semper justitiam di- A χρίων ἐστὶ Πατ]ρ (15), τὸ δὲ χρῖσμα τὸ ἅγιον Πνεὺμά
ltxit, neque enim fieri potuit, ut se aliquando ῥἐστι, πᾶς τις ἂν σύνθοιτο (16), 6 ye μὴ χεχαλυµμµ--
odio haberet, cum ipsamet justitia sémper exsti- — vog thv χαρδίαν τῷ Ἰουδαϊκῷ προχαλύμματι.
terit, utique nullo ab initio, sed ex omui tempore unctus, id est Christus esse intelligitur. Quem-
admodum itaque justus injustus neutiquam est, ita etiam nunquam sine unctione unctus, sive
Christus, esse poterit. Quamobrem cum qui ungit, Patrem esse, unctiosein vero Spiritum sanctum esse
nemo negaverit, nisi qui cor Judaico velamento habet obductum.
Lil. Quomodo igitur ail nos ab initio Christum
non fuisse dicere? Át vero quia Cliristum ab zeterno
esse fatemur, non idcirco ea quam Apollinarig
confingit carne, ipsum nunquam non pr:editum
fuisse arbitramur, sed eum novimus et ab eterno
tempore Clristum et Dominum esse, eumque rur-
sus posL passionem illud idem esse confitemur,
quemadmodum inquit οἱ Judzos Petrus : Quia et
Dominum eum, et Christum fecit Deus, hunc Jesum B
quem vos crucifixistis *. Hoc autem ita dicimus,
non quod duos Christos, vel Dominos in una Christi
persona conspiciamus, sed quod unigenitus Deus,
cum sui nalura Deus esset ac immundi Dominus, et
creaturarum omnium dominator, rerumque condi-
tor, et lapsorum erector, naturam nostram ex pec-
cato collapsam non solum a sua communione non
repelli, verum etiam in vitam denuo recipere pro
sumina beniguitate sua dignatus est. Porro ipse
Christus vita est; ideoque, vergente ad finem hu-
mano genere, malitia nostra jam ad summum pro-
vecta, tunc, ne ullum malitize genus remedio carc-
ret, cum nostre nature humilitate commisceri
non recusavit, et in se ipso hominem assumens ϱ
ipseque in homine exsistens, quemadmodum disci-
pulis ait: Ego in vobis, et vos in me**, llominem
sibi commistum, id quod ipse erat effecit, cumque
ipse semper altissimus fuerit, idcirco quod huniile
erat, exaltavit, nam super omnia altissimus nulla
exaltatione indigebat. Verbum autem erat Christus
et Domiuus, idque ipsum ille etiam evadit, qui
assumptus fuit, et cum divinitate commistus; nam
qui Dominus est, iterum Dominus non constituitur,
sed servi fonna ad eamdem Domini dignitatem
sublevatur, quamobrem unus Dominus Jesus Chri-
Mus per quem omnia "', dicitur similiter Christus,
qui ante szcula Spiritus gloriam induit (id enim
symbolice unctio significat) et post passionem ea-
dem unctione unituin sibi hominem decorans,
Christum facit ; nam:Clarifica me, ait, quasi dice-
rel, Unge me gloria quam habui apud te priusquam
mundus esset *. Gloria autem, qux» ante mundum
et universarum rerum creationem, el ante omnia
$ecula esse dignoscitur, quaque unigenitus Deus
elarificatur, nostra sane sententia, non alia unquam
49 Act. 1n, 20. ** Joan. xiv, 20.
(15) Corr. ὁ Πατήρ.
(46) lia corr., antea. συνθοῖτο.
(i) lta corr., male antea πάλιν τε αὐτὸν τοῦτον
ὁμολογούμενον.
(48) Et hic correctoris est emendatio ; nam an-
tea erat τὸ χατὰ τὴν ἡμετέραν.
Με 10ο. γι, 6.
Πῶς οὖν ἡμᾶς φησι λέγειν μὴ ἐξ ἀρχῆς εἵναι: τν
Χριστόν; Οὐ μὴν ἐπειδὴ Χριστὸν ἀῑδίως εἶναι ὁμο-
λογοῦμεν, Ίδη χαὶ τὴν παρ᾽ αὐτοῦ πλασθεῖσαν σάρχα
πάντοτε περὶ αὐτὸν ἐννοοῦμεν, ἀλλ᾽ οἵδαμεν τὸν αὐ-
τὸν xal πρραιώνιον Χριστόν τε καὶ Koptov, xat μετὰ
τὸ πάθος πάλιν τε αὐτὸ τοῦτο ὁμολογοῦμεν (17),
καθώς qnot πρὸς τοὺς Ἰουδαίους ὁ Πέτρος, ὅτι
Κύριον xal Χριστὲν αὐτὸν ἐποίησεν ὁ θεὸς, τοῦ-
τον τὸν Ἰησοῦν, ἓν ὑμεῖς ἐἑσταυρώσατε. Τουτο
δέ φαμεν οὐχ ὡς δυἆάδα Χριστῶν καὶ Κυρίων περὶ
τὸν ἕνα βλέποντες, ἀλλ bmeib τῇ φύσει Oct; ὧν ὁ
μονογενὴς θεὸς, xai τοῦ παντὸς Κύριος, xal βατ-
λευς πάσης κτίσεως, καὶ ποιητὴς τῶν ὄντων, za!
διορθωτῆς τῶν διαπεπτωχότων, Ἐνεγχεν Ev mori
μαχροθυµἰᾳ, τὸ χαὶ τὴν ἡμετέραν (18) φύσιν ἐξ ἁμαι-
τίας διαπεσοῦσαν, μὴ ἀπώσασθαι τῆς πρὸς αὐτὶν
χοινωνίας, ἀλλὰ πάλιν εἰς τὴν ζδωὴν παραδέξασθαι.
Αὐτὸς δέ ἐστιν ἡ ζωή’ διὰ τοῦτο ἐπὶ τέλει τοῦ ἀνθρω-
πίνου βίου, Ίδη τῆς χαχίας ἡμῶν πρὸς τὸ ἀχρότατον
αὐξηθείσης, ὡς ἂν μηδὲν (19) ἀθεράπευτον τῆς πο-
νηρίας ὑπολειφθείη , τότε δέχεται τὴν πρὸς τὸ ταπει-
νὸν ἡμῶν τῆς φύσεως ἑπιμιξίαν, χαὶ τὸν ἄνθρωπον
ἐν ἑαυτῷ λαδὼν, xat αὐτὸς ἐν τῷ ἀνθρώπῳ γενόµε-
νος, καθώς φησι πρὸς τοὺς μαθητὰς, ὅτι Ἐτὼ ἐν
ὑμῖν, καὶ ὑμεῖς ἐν ἐμοὶ, ὅπερ αὐτὸς ἣν , τοῦτο xal
τὸν ἀναχραθέντα ἐποίησεν ' αὐτὸς δὲ ἣν ἀεὶ ὑπερ-
ύψιστος, διὰ τοῦτο xa τὸ ταπεινὸν ὑπερύγωσεν * οὗ
γὰρ 55 ὁ ὑπὲρ πᾶν ὄψιστος, ἔτι τοῦ ὑφωθῆναι ἐδέετο.
Χριστὸς δὲ xal Κύριος ὁ Λόγος fv, τοῦτο καὶ ὁ &p-
μιχθείς τε χαὶ ἀναληφθεὶς ἓν τῇ θεότητι γίνεται: οὗ
γὰρ ὁ ὢν Κύριος, ἀναχειροτονεῖται πάλιν εἰς xupié-
τητα, ἁλλ᾽ ἡ τοῦ δούλου μορφῇ Κύριος γίνεται * 67,
xai Κἷς Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς, δι οὗ τὰ πάντα,
λέγεται Χριστὸς ὡσαύτως, ὁ (20) πρὸ τῶν αἰώνων tt
δόξαν τοῦ Πνεύματος περιχείµενος (τοῦτο Υὰρ στ-
µαίνει διὰ συµδόλων fj χρῖσις ), xol μετὰ τὸ πάθος
τὸν ἑνωθέντα αὐτῷ ἄνθρωπον, τῷ αὐτῷ χρίσματι
D χαλλωπίσας, Χριστὸν ποιεῖ’ Δόξασόν µε γὰρ, φπηαῖν,
ὡσανεὶ, Xpicov, ἔλεγε, τῇ δόξῃ. fy εἶχον παρὰ
col πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι. "Ill δὲ προχόσµιος,
xai πρὸ πάσης χτίσεως, xaX πρὺ πάντων αἰώνων (21)
θεωρουµένη δόξα, f| ὁ μονογενῆς θεὸς ἑνδοξάσεται,
οὐχ ἂν ἄλλη τις cn, χατὰ τὸν ἡμέτερον (22) λόγον,
παρὰ τὴν δόξαν τοῦ Πατρός (35) ' µόνην γὰρ προ
*5 Joan. xvii, 6.
(19) Tta corr., antea male μηδέ.
ο) Art. hunc, cum precedenti interpunct., corr.
add.
(1) Corr. πρὸ πάντων τῶν αἰώνων.
(22) Corr. xatá v& τὸν ἡμέτερον.
(25) Corr. Πνεύματος. Md
1353
ADVERSUS APOLLINAREM.
1954
α ώνιον thv ἁγίαν Τριάδα ὁ τῆς εὐσεθείας mapabi- A erit a Patris gloria ; solam enim Trinitatem szeculis
ξωσι λόγος. Ὁ ὑπάρχων πρὸ cov αἰώνων, qno
περὶ τοῦ Πατρὸς fj προφητεία. Περὶ δὲ Μονογενοὺς ὁ
Απόστολος, ὅτι, Δι αὐτοῦ οἱ αἰῶγες ἐγέλοντο, καὶ
δόξα πρὺ τῶν αἰώνων περὶ τὸν μονογενη θεὸν θεω.
ρουμένη, τὸ Πνεῦμά ἐστι τὸ ἅγιων. Ὅπερ οὖν f» τῷ
Χριστῷ, τῷ παρὰ τῷ Πατρὶ ὄντι, πρὸ τοῦ τὸν χόσμον
εἶναι, τοῦτο xal τῷ ἑνωθέντι πρὸς τὸν Χριστὸν, ἐπὶ
τέλει τῶν αἰώνων γίνεται. Ἰησοῦν γὰρ, qnot, τὸν
ἁτὸ Ναζαρὲθ, ὃν ἔχρισεν ὁ θεὸς τῷ Πγεύματι τῷ
ἁγίῳ' ὥστε pd συχοφαντείιω τὸν ἡμέτερον λόνον,
ὡς ἡμῶν μὴ ἀεὶ Χριστὸν τὸν μονογενῆ θεὸν εἶναι λε-
γόντων * ἀλλὰ πάντοτε μὲν ὁ (24) Χριστὸς, xo περὶ
τής οἰκονομίάς, χαὶ μετὰ τοῦτο. ἄνθρωπος δὲ οὔτε
πρὸ τούτου, οὔτε μετὰ ταῦτα, ἀλλ᾽ Ev uóvo τῷ τῆς
οἰκονομίας χαιρῷ. Οὔτε γὰρ πρὺ τὶς Παρθένου 6
ἄνθρωπος , οὔτε μετὰ vhv εἰς οὐρανοὺς ἄνρδον ἔτι ἡ
σὰρς (25) ἐν τοῖς ἑαυτῆς ἱδιώμασιν. El γὰρ καὶ ἐγγώ-
χει(ιέν ποτε, ono, κατὰ σάρκα Χριστὸν , ἆ 1.λὰ
vir οὐκ ἔτι γιώσχομεν. Οὐ γὰρ (26) ἐπειδῇ ὁ
Θεὸς ἓν σαρχὶ ἐφανερώθη, σὰρξ διέµεινεν΄’ ἀλλ'
ἐπειδῆ τρεπτὸν μὲν τὸ ἀνθρώπινον, ἄτρεπτον δὲ τὸ
θεῖον, fj μὲν θεότης πρὸς πᾶσαν τροπἠν ἐστιν ἀχίνη-
τος, οὔτε πρὸς τὸ χεῖρον (27) ἀλλοιουμένη (τὸ μὲν
χὰρ χεῖρον οὗ παραδέχεται, τὸ δὲ χρεῖττον οὐχ ἔχει)»
$ δὲ ἀνθρωπίνη φύσις Ev Χριστῷ( 28) πρὸς τὸ χρεῖτ-
τον χέχρηται τῇ εροπῇ, ἀπὸ τοῦ φθαρτοῦ πρὸς. τὸ
ἄφθαρτον ἀλλοιωθεῖσα, ἀπὸ τοῦ ἐπιχήρου πρὸς τὸ
ἀχ[έρατον, ἀπὸ τοῦ ὁλιγοχρονίου πρὸς τὸ ἀῑδιον, ἀπὸ
τοῦ σωματιχοῦ xal κατεσχηµατισµένου πρὸς τὸ ἁσώ-
µατόν τε χαὶ ἀσχημάτιστον (29).
Ἐτειδὴ δέ φασιν ἡμᾶς λέγειν πεπονθέναι τὸν ἄν-
θρωπον, οὐ τὺν θεὸ», ταῦτα παρ᾽ ἡμῶν ἀχουσάτωσαν,
ὅτι τὴν θεότητα àv (00) τῷ πάσχοντι εἶναι ὁμολογοῦ-
μεν, οὗ μὴν τὴν ἁταθη φύσιν, ἑμπαθῃ γενέσθαι. Ὡς
& ἂν σαφἑστεοον Ὑένοιτο τὸ λεγόµενον, ταύτην ἔχρ-
*3 Psal. ειν, 90. 3 Heb. 1, 2. 0 Act. x, 58.
(945) Corr. hunc art. delet.
(25) Mac Nysseni verba intelligenda sunt non
de proprietatibus carnis, quae a Graecis εἰδοποιοί,
a Latinis specificze dicuntur, sine quibus caro
constare non potest; sed de proprietatibus illis,
quas accidentales vocant, pula corruptibilem ,
mutabilein et passionibus obnoxiam esse. Post-
tremis tantum hisce proprietatibus Christi car-
nein post resurrectionem caruisse censuit Nysse-
nus ; non vero specificis illis quie carnem ne-
cessilate nature comitantur. Áperie enim fate-
tur tum hic, tuin. alibi, Christi carnem post re-
surrectionem | mutationem | in melius sortitam
fuisse. Quin et in resurrectione factam fuisse ani-
m:e cum corpore unitionem ait, c. 55, et post
resurrectionem Cliristum. Dominum in ccelo car-
nem collocasse, et Christi corpus in coelis exsi-
stere, disertis verbis affiriat in fine hujus antir-
rbetici. Sed quoniam Apollinaris ita unam eam-
demque carnem tam ante quai post resurrectio-
nem Christum habuis:e putabat, ut non. modo
substantia carnis, sed et eadeu corporis furma,
crassities atque moles c!ereque passiones, quas
accidentales vocant,glorificata Christi carne reti-
priorem esse vera fides nos docet. Qui est ante
sccula, de Patre ait Propheta *, et de Unigenito
Filio, Per ipsum, ait Apostolus, secula facta sunt^;
ct gloria, qua ante szcula in unigenito Deo esse
intelligitur, sanctus utique Spiritus cst. Quod igitur
proprium erat Christi, dum apud Patrem, antequam
mundus conderetur, exsisterct, hoc etiam proprium
fit hominis, qui cum Christo in sxculorum fine
conjunctus esi; nam Scriptura inquit, Jesum a
Nazareth, quem unzit Deus Spiritu sancto **. Quam-
obrein sententiam non calumnietur, quasi unigeni-
Lum Deum non semper Christum esse dicamus, sed
semper quidem est Christus, tum ante tum post
incarnationis dispensationem ; homo vero neque
P ante illam, neque postea, sed in solo dispensatio-
nis tempore. Neque enim homo fuit ante nativita-
tem ex Virgiue, nec amplius post cjus in carlos
reditum caro suis in proprielatibus perseverat ;
nam inquit Apostolus: Et εἰ cognovimus secundum
carnem Christum ; sed nunc fam non novimus 9.
Neque ctiam quia Deus in carne apparuit, idcirco
caro immutata permansit; sed quoniam immuta-
bilis quidem divinitas est, humanitas vero mutabi-
lis, propterea divinitas quidem nullis mutationibus
olnoxia est, ncc in deterius convertitur; nom quod
pejus est non admittit, et quod melius est obtinero
non potest. At vero humana natura in Christo
mutationem in melius sortitur, dum e corruptibili
C in incorruptibilem, e fluxa fragilique in stabilem ae
permanentem, ex temporanea in immortalem, e cor-
porea et figurata in incorpoream nullaque figura
expressam permutatur.
LIV. Quoniam vero asserunt nos dicere hominein
passum fuisse, non Deum, hzc a nobis audiant :
divinitatem quidem in eo qui passus est inesse
fatemur, non vero impatibilem naturam evasisse
patibilem. Ut autem quod dicimus flat manifestius,
6 [1 Cor. v, 16.
nerentur, quemadmodum Nyssenus ipse inferius
cap. 5D7, testatur, hinc factum est, ut idem
Nyssenus adversus Apollinarem disputans, Christi
carnem in celos assumptam, nec in suis pro-
prietatibus perseverasse, nec corruptibilem, nec
corpoream, nec figuratam fuisse affirmaverit ;
non quod ipse Christi carnem in ztheream et
divinam qualitatem conversam fuisse, cum Ori-
gene ejusque asseclis putaret; sed quod non ita
corpoream οἱ figuratam esse diceret , quema-
modum Apollinaris autumabat. Non negat ergo
absolute Nyssenus in glorificato Christi corpore
substantiam figuramque carnis, sed ab eodem
corpore excludit duntaxat crassitiem illam, atque
figuram magis sensibilem, qux» Christi bumani-
tati in statu. mortalitatis competebat, quamque
in eodem corpore adhuc perdurare putabat Apol-
linaris.
(26) Corr. οὐδὲ γάρ.
27) lta corr. ; antea contrario sensu τὸ χρεῖττον.
.(98) Corr. iv τῷ Χριστῷ.
(39) Quomodo hac int.lligenda sint, vide in nota
superiori 25.
(39) Corr. θεότητα μὲν iv.
1255
S. GREGORII NYSSENI
1256
hzc nostra senteutia est: lumana natura ex anima Α pev την διάνοιαν, ὅτι Ἡ ανθρωπίνη Φύσις &x νοερᾶς
intellectu praedita, corpori conjuncta, subsistentiam
hab.:t; hac autem utriusque conjunctio fit, inate-
riali quadam substantia, veluti quodam fundamento,
ante ipsius constitulionem posita. Materies autem
illa, divina virtute in animal efforiata, homo fit,
jia ut si quis ad animal efformandum conditricem
Dei virtutem nor intervenire, ex suppositione, con-
cedat. otiosa prorsus atque immutata maneat ma-
leria, ulpote qua vitam ab effectrice virtute non
accipiat. Quemadmodum igitur in nobis vivificam
quamdam virtutem materiz supervenire intelligi-
inus, per quam homo ex anima et corpore constans
elformatur: ita in Maria Virgine factum est ut Al-
tissimi virtus, ner vivificantem Spiritum in imma-
culatum corpus immaterialiter insinuata, et incor-
ruptam Virginis puritatem in carnis uiateriam assu-
mens, partem illam ex virgineo corpore ad effor-
manduim fetum collatam susceperit ; eoque pacto
conditus fuerit novus revera homo, qui primus
solusque talem subsistendi niodum in se ipso mon-
stravit, qui divino, non humano more forinatus est,
divina virtute aequaliter per totam coagmentationis
illius naturam ila permeante ut neutrum divinitatis
expers fuerit, sed cum utroque, anima inquam et
corpore, juxta utriusque moduluum coalesceret atque
congrueret. Quemadinodum igitur, dum homo gi-
guebatur, epus non liabuit gigni divinitas omnibus
ssculis antiquior el in aternum permanens, sed
semel in hominis generatione atque structura, uuum
cuim ipso facta, in ejusdem etiam hominis ortu una
cum illo 3» lucem editur; ita nec resurgere opus
liabet quie nunquam mortua est, sed in eo qui vir-
Lute divina ad vitam redit el ipsa resurgit, non quod
divinitas a mortuis susciteiur, neque enim cecidit,
sed quia in seipsa eum qui ceciderat excitavit. Si
igitur divinitas, utpote quae semper exsistat, neque
nasci neque resurgere opus liabet, consequens est
Clristi quoque passionem ita perfici, non quasi
divinitas passa sit, sed quasi ipsa divinitas in eo
qui patiebatur exsisteret, et, per unionem cum eo-
dein initam, illius passionem sibi quoque propriam
efficeret, Divina quippe natura tum auimi tum
corpori, uti diximus, promiscue iusinuata, uunum-
que cum utroque facta, quoniam, Sine penitentia,
inquit, sunt dona Dei", ab corum neutro recedit,
sed jugiter perimanet. Nihil enim est quod hominem
ψυχῆς, σώματι συνδραμούσης, την ὑπόστασιν Éytei*
φύεται 02 τὸ συναμφότερον ἀφορμῆς τινος (51) ὑλι-
χῖις προχᾖ-αθαλλομένης αὐτοῦ τῆς συστάσεως. Ἡ δὲ
ὕλη ἐχείνη Üzia δυνάµει ζωοπλαστηθεῖσα, ἄνθρωσος
γίνεται, ὡς εἴ 2 δοίη τις, καθ) ὑπόθεσιν, μη συµ-
παρεῖναι την δημιουργιχὴν τοῦ θεοῦ δύναμιν πρὸς
τὴν τοῦ πλασσομένου σύστασιν, ἀργὴ πάντως μένει
χαὶ ἀκίνητος, μὴ ζωογονουμένη διὰ τῆς ποιητιχῖς
ἑνεργείας ἡ ὅλτ. Ὥσπερ οὖν ἐφ᾽ ἡμῶν ζωοποιός τις
δύναµις ἐνθεωρεῖται τῇ Ὅλῃ, àg' ὃς ὁ Ex φυχῆς τε
xal σώματος συνεστὼς ἄνθρωπος Διαπλάστεται '
οὕτως ἑπιτῆς παρθενίας ἡ τοῦ 'Ὑψίστου δύναμις, διὰ
τοῦ ζωοποιοῦντος Πνεύματος ἁθλίς τῷ ἁμιάντῳ σώ-
past ἐμφυεῖσα, xal ὕλην τῆς σαρχὸς, τὴν ἀφθορίαν
B τῖς Παρθένου ποιπσαµένη, τὴν ix τοῦ παρθενιχοῦ
σώματος πρὸς τὸ πλασσόμενον συνεισφορὰν παρεδέ-
ξατο, xal οὕτως ἐχτίσθη ὁ καινὸς ὡς dirus; ἄνθρω-
πος, ὃ πρῶτος xal µόνος τὸν τοιοῦτον τρόπων τῆς
ὑποστάσεως ἐφ ἑαυτοῦ χαταδείξας, ὁ χατὰ θεὺν
χτισθεὶς, οὗ χατὰ ἄνθρωπον, τῆς Όείας δυνάµεως
χατὰ vb loov διὰ πάσης τῆς τοῦ συγχρίµατος ᾳὔσεως
δ.γχούσης, ὡς μηδ' ἕτερον (52) ἁμοιρεῖν τΏς θεόττ-
τος, ἁλλ᾽ ἓν ἀμφοτέροις, ἐν Φυχῃ λέγω xaX σώµατ!,
χαθὼς εἰχὸς, ὀχατέρῳ (93). προσφυῶς τε xal χαταλ-
Ἄ]λως εἶναι. Ὥσπερ οὖν τοῦ ἀνθρώπου τιχτοµένο»,
ἡ θεότης τοῦ γεννῇθΏηναι οὐκ ἑδέετο, πρὸ πάντων
αἰώνων οὖσα xal εἰς ἀεὶ διαµένουσα, ἀλλ ἅπαξ ἓν
γενοµένη (94) κατὰ τὴν σύστασιν τοῦ ἀνθρώπου, xai
χατὰ τὴν Ὑένντησιν (59) ἐχείνῳ συναναφαίνεται’
C οὕτως οὐδὲ τοῦ ἀναστῆηναι χρῄςει fj ἀεὶ ζῶσα, ἀλλὰ
ἐν τῷ διὰ τῆς θείας δυννάµεως εἰ; τὴν ζωῖν ἔπαν -
αγοµμένῳ ἀνίσταται, οὐκ αὐτὶ (06) ἐγειρομένη (οὐδὲ
γὰρ πέπτωχεν), ἀλλ) iv. ἑαυτῇ τὸν πεπτωχότα ἐγεί-
ρουσα. El οὖν τὸ θεῖον οὔτε γεννήσεως, οὔτε (3i)
ἀναστάσέως δέεται, ὅπλονότι xal τὸ πάθο;, οὐχ ὡς
τῆς θεότηνος πασχούσης, ἐπιτελεῖται, ἁλλ' ὡς iv τῷ
πάσχοντι οὔσης, xal, διὰ τῆς πρὸς τὸν πεπονθότα
ἑνώσεως, τὸ ἐχείνου πάθος οἰχε'ουμένης. 'H Υὰρ θεία
φύσις, χαθὼς εἴῤηταν (58), τῇ τε Φυχῇ xal τῷ σώ-
ματι χαταλλίλως ἐμφνεῖσα, xat Ev πρὸς ἑχάτερον γε-
vop£vr * ἐπειδὴ (59) Ἀμεταμέ.ητα, Φποὶ, rov Θεοῦ
τὰ χαρίσματα, οὐδέτερον τούτων ὑποχωρεῖ, [40] ἁλλὰ
εἰς τὸ διηνεχὲς παραμένει. Οὐδὲ γάρ ἐστι τὸ χωρίτον
τινὰ τῆς πρὸς τὸν θεὸν σνναφείας, πλὴν ἁμαρτίας ᾿
οὗ δὲ ἡ ζωὴ ἀναμάρτητος, τούτου πάντως ἀχώριστο;
ἡ πρὸς (41) τὸν θεὸν ἔνωσις.
quempiam a conjunctione cum Dco separet, prater peccatum: cujus autem vita ab omni peccat labe
immunis est, hujus cum Deo conjuactio nullo unquam pacto dirimi potest.
LV. Quoniam itaque in neutro, hoc est, in anima
et corpore, peccatum locum habuit, in utroque pro -
* Bom, x1, 29.
(34) Ita corr. ; male antea. ἀμοιθῆς τινος.
(22) Corr. µηθέτερον.
(55) Corr. ἓν ἑχατέρῳ.
(54) Ita corr. ; male antea ἅπαξ ἐγγενομένη,
(95) Corr. γένεσιν.
(56) Corr. οὐχ abt».
(57) Corr. τὸ θεῖον, τὸ ἀεὶ ὃν, οὔτε.
Ἐπεὶ οὖν δι) ἀμφοτέρων τὸ ἀναμάρτητον, διὰ qu-
χῆ: λέγω χαὶ σώματος, Ey ἑχατέρῳ χατὰ τὸ εἰχὸς ὧν
(38) Ita corr.; antea xai ὡς εἴρηται.
(59) Corr. γενοµένη διὰ τῆς ἀναχράσεως * ἐπειδή᾽
."L sii unumque cum ulroque per commistionem
facta.
(40) Corr. οὐθέτερον τούτων ἁποχωρεῖ.
(41) Corr. ἀχώριστογ ἣν ἡ πρός.
1307
ADVERSUS APOLLINAREM.
1258
τῆς θείας φύσεως ἡ παρουσία, Τοῦ 6k θανάτου τὸν Α utriusque modulo presens crat. natura divina, Sed
μερισμὸν τῆς ψυχης ἀπὺ τοῦ σώματος ἐργασαμένου,
«ὐ μὲν σύνθετον διετέµνετο * τὸ bb ἀσύστατον οὐ
διίστατο, dX ἁδιασπάστως (43) ἐν ἑχατέρῳ ἣν.
Τεχμήρ:ον 65 τοῦ μὲν £v σώματι (40) tbv θεὸν εἶναι,
tv ἀφθαρσίᾳ φυλαχθῆναι τὴν σάρχα μετὰ τὸν
θάνατον * θεὺς δὲ πάντως ἐστὶν ἡ ἀφθαρσία : τοῦ δὲ
τῆς Ψυχῆς μὴ ἀποχωρῆσαι, τὸ δι ἐχείνης ὁδοποιηθῆναι
τῷ λῃστῇ «hv εἰς τὸν παράδεισον εἴσοδον. Ἐπειδὴ τοί-
νυν ἐπληρώθη τὸ µυστήριον, τῆς θείας (44) δυνάµεως
τῷ διπλῷ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἐγγενομένης, xat
δι ἑχατέρου τῷ συγχενεῖ μέρει τὴν ζωοποιὸν ἔναπο-
θεµένης ἑνέργειαν, διὰ μὲν τῆς σαρχὸς τῷ σώματι,
bà δὲ τῆς φυχῆς τῇ φυχῇ, τῆς νοερᾶς λέγω χαὶ οὐ
τῆς ἁλόγου (κτηνῶδες γὰρ χαὶ oüx ἀνθρώπινόν ἐστι
τὸ ἀνόητον). τότε ἡ ἐξ ἀρχῆς ἐγχραθεῖσα τῷ σώματι,
χαὶ τῇ uy) θεότης, χαὶ µέχρι παντὸς παραμείνασα,
ἓν τῇ ἀναστάσει τοῦ χειµένου ἐγείρεται, χαὶ οὕτω
Χριστὸς ix νεχρῶν ἑἐγηγέρθαι λέγεται, ὁ αὐτὸς xat
ὧν Χριστὸς, καὶ γενόμενος ὢν μὲν χατὰ τὴν προαιώ-
νιον βασιλείαν, Ὑενόμενος δὲ ὅτε εὑηγγελίζοντο τοῖς
ποιμέσιν οἱ ἄγγελοι τὴν μεγάλην χαρὰν, τὴν ἐσομέ-
νην παντὶ τῷ λαῷ ἐπὶ τῇ γενέσει τοῦ Σωτῆρος, [45] 0c
ἐστι, qnoi, Χριστεὺς, Κύριος προσφόρως ὀνομαςό-
µενος χατὰ τὺν λόγον τοῦ Γαθρ.Πλ, τοῦ εἰπόντος
Πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεσθαι τῇ Παρθένῳ xal δύναμιν
Ὑψίστον ἐπισχιάσειν. 'O τοίνυν οὕτω τεχθεὶς εἰχότως,
xai ὁ Χριστὺὸς (46) xaX Κύριος λέγεται * Κύριος μὲν
διὰ τὴν δύναμιν τοῦ Ὑψίστου, Χριστὸς δὲ διὰ τὸ
Πνεῦμα τῆς χρίσεως, O0 Υὰρ ὁ προαιώνιος τότε
χρίεται, ἀλλὰ περὶ οὗ qua So Ylóc µου sl σὺ, ἐγὼ
σήμερον yerérrnxá c6. Τὸ γὰρ σήμερον τῶν δύο τοῦ
χρόνου τμημάτων, τοῦ παρῳχηκότος τε χαὶ τοῦ μέλλον-
τος, τὸ μέσον ἐστίν. Ὁ δὲ τῶν αἰώνων ποιητῆς, πῶς ἐν
μέρει τοῦ χρόνου xai γεννᾶται καὶ χρίεται;, Ὥστε ἡ
θεότης xal οὗ τέθνηχε, xaX ἐγήγερται' οὐ τέθντχε
γὰρ, ὅτι (17) τὸ uh συντεθὲν οὐ διαλύεται , ἐΥήγερ-
ται δὲ, ὅτι ἓν τῷ λνθέντι οὖσα, ἑαυτῇ συνεπαρθῆναι
τὸν χατὰ τὸν νόµον τῆς ἀνθρωπίνης πεσόντα φύσεως
παρεσχεύᾶσεν, ὡς ἂν ἑχατέρῳ µέρει τὸ οἰχεῖον προ-
φερομένῳ παροῦσα, τὴν τῶν σωµάτων φύσιν διὰ τοῦ
σώματος, τὴν δὲ τῶν ψυχῶν διὰ τῆς φυχῆς ἐξιάσαιτο *
πάλιν δὲ δι ἑαυτῆς τὸ διαχεκριµένον ἑνώσασα, Ev τῷ
ἐπαιρομένῳ ἀνίσταται. Καὶ.ὥσπερ' χωλύει γὰρ οὐδὲν
σωματιχῶς τὸ μυστήριον τῆς χατὰ τὴν ἀνάστασιν
οἰχονομίας ἑνδείξασθαι * χαθάπερ τοίνυν (48) εἰ δικη
xálauo; διασχισθείη, xal τις χατὰ τὸ Ev πέρας τὰ
ἄχρα τῶν τοῦ καλάμου τµηµάτων ἑνώσειεν, ὅλον ἐξ
ἀνάγχης τὸ τμῆμα τοῦ χαλάμου πρὸς τὸ ὅλον συν-
αρµοσθήῄσεται διὰ τῆς Ev τῷ ἑνὶ πέρατι συμθολῆς τε
χαὶ σφίγξεως πρὸς τὸ ἕτερον πέρας συναρμρξήμενον’
οὕτως ἡ iv. ἑχείνῳ τῆς Φυχῆς πρὸς τὸ σῶμα vevo-
55 Rom. vi, 4. "Luc. n, 11. ** ibid. 35.
(42) Corr. «à δὲ ἀσύνθετον οὗ δ,ίστατο, &AX &2ta-
στάτως.
(45) Corr. ἓν τῷ σώματ!.
(44) Corr. ἑπλτρώθη τοῦ θανάτου 5) μνυστέρ.ο»,
τὶς zia;
Ῥλτποι. Gas. XLV.
ubi inors ut a corpore anima sejungeretur eifecit,
quod quidem compositum crat dissolutum fuit :
compositionis vero expers dissolulionem passuum
non est, sed in utroque integra divina natura per-
mansit. Ceterum divinitatem in corpore quidem
persiitisse argumento est, quod post mortem caro
incorrupta permanserit; nam Deo maxime propria
est incorruptio. Eamdem vero divinitatem ab anima
tunc non fuisse secretam, inde patet quod per illam
latroni ad paradisi ingressum via patefacta fuerit.
Postquam igitur impletum fuit mysterium, cum
scilicet divina virtus duabus humana: natura par-
bus sese ingessit, et per utrumque, animum scili-
cet et corpus, unicuique parti, eisdem allini atque
B cognata, vivificantem virtutem indidit, nempe per
carnem quidem corpori, per animam vero ani,
animam inquam menle praditam e£ non rationis
expertem ; nam quod mente caret, belluinuim est,
non humanum; tunc quz ab initio corpori atque
animz commista fuit divinitas semperque permau-
sit, in resurrectione ejus, qui occubuit, suscitatur,
atque ita Christus a mortuis resurrexisse dicitur **,
qui quidem et jamdudum Christus erat et Chrislus
tum demum factus fuit: erat quidem juxta suum
ab initio et ante omnia szcularegnuimn, factus vero
est quando pastoribus angeli annuntiaverunt gau-
dium magnum, quod futurum erat omni populo in
Salvatoris nativitate, qui est, inquit Scriptura ον,
Christus Dominus, apposite et congruenter boc
insignitus nomine, juxta Gabrielis verba qui ait
Spiritum sanctum in Virginem superventurum, et
Alüssimi virtutem eidem obumbraturam "*. Qui
igitur hoc pacto genitus est, tum Christus tum
Dominus jure merito dicitur; Dominus quidem oh
virtutem Altissimi, Christus vero ob Spiritum san-
ctum. Neque enim tunc ungitur qui :eternug est.
sed ille de quo dicitur, Filius meus es tu, ego hodie
genui te**. Vox enim llodie significat quod inter
duas temporis partes, preteriti videlicet et. futuri,
medium est. Saxculorum vero conditor quomodo in
aliqua temporis parle nasci atqui ungi potest?
Quamobrem divinitas et non interiit, et tamen re-
surrexit ; non interiit, quoniam quod compositionis
expers est non dissolvitur; resurrexit vero, quo-
niam in eo quod dissolutum fuit exsistens, id quod
secundum humane nature leges cecideral, uua
secum ut suscitaretur effecit, ut, in ulraque parte
natur sug proprietates exhibente manens, cor-
pore quidem corporum natura, anima vero anima-
rum itidem nature mederetur; et rursus, quod
separatum erat, per semetipsam uniens, in eo qui
*! P531. i1, 7.
(43) Corr.& tot, secus atque sacer textus habet.
(46) Corr. xaX Ἀριστύς.
(17) Corr. «£üvrxs μὲν, 61.
(48) Corr, add. τοίνυν.
1250
5. GREGORII NYSSENI
1?€0
exallatur, ipsa quoque resurgit. Et quemadinodum A µένη διὰ τῆς ἀναστάσεως Ένωσις, πᾶσαν κατὰ τὸ
$i arundo (nil enin. vetat quominus similitudine
ex corporeis rebus petita mysterium dispensationis
qua per resurrectionem facta est explicemus) in
duas partes scindatur, et quis in una extremitate
summitstes hujusmodi duarum partium arundinis
conjunxerit, necesse est ut una pars tota arundinis
€um altera tota parte copuletur, quia nimirum per
unius extremitatis commissuram atque constrictio-
nem altera quoquo extremitas simul aptatur. Ita et
m Clristo animz cum corpore unitio per resur-
recetionem facta, totam, quatenus unum quid est,
hunianam naturam, in. animam et corpus per mor-
tem hipartito scissam rursus coalescere facit, dum
spe resurrectionis disjunctarum rerum concursum
efficit; et hoc est quod 4 Paulo dicitur, Christum
nempe resurrexisse a mortuis, primitias dormien-.
tium **, οἱ sicut in Adam omnes morimur, ita et in
Christo omnes viviflcari **. Nam Juxta allatum modo
aruudinis exemplum, ex ea quidem extremitate qua
ab Adamo initium sumit, natura nostra per pecca-
tum scissa fuit, anima videlicel a corpore per mor-
tem separata ; ex ea vero parte qua Christum per-
tingit, eadem humana natura in pristipum statum
restituitur, dum in Christi hominis resurrectione
scissura jam facta penitus coalescit. Propterea igi-
tur simul cum eo qui pro nobis mortuus est mori-
mur, non hanc dico necessariam communemque
nature nostre mortem ; hoc enim et invitis acci-
συνεχὲς τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, Df (49) διὰ τοῦ
θανάτου, duy? τε xai σώµατι μεμµερισµένην, πρὺς
συμφυῖαν ἄγει, τῇ ἐλπίδι τῆς ἁναστάσεως τὴν συν-
δρομὴν τῶν διεστηχότων ἁρμόσασα ' χαὶ τοῦτό ἐστι
τὸ παρὰ τοῦ Παύλου λεγόµενον, ὅτι Χριστὺς ἐγήγερται
ex νεχρῶν, ἂπαρχὴ τῶν χεχοιμημένων, καὶ ὥσπερ kv
τῷ ᾿Αδὰμ πάντες ἀποθνήσχομεν, οὕτως kv τῷ Χριστῷ
πάντες ζωοποιηθησόμεθα., Κατὰ ΥΣρ τὸ τοῦ καλάμου
ὑπόδειγμα, ὑπὸ (50) μὲν τοῦ κατὰ τὸν ᾿Αδὰμ πέρᾳ-
τος, fj φύσις ἡμῶν διὰ τῆς ἁμαρτίας Σσχίσθη, τῷ
θανάτῳ τῆς Φυχῆς ἀπὸ τοῦ σώματος διαιρεθεῖσης ᾿
ἀπὸ δὲ τοῦ χατὰ τὸν Χριστὸν µέρους πάλιν dj φύσις
ἑαυτὴν ἀναλαμθάνει, πάντη τῆς διαιρέσεως 7p
ἑαυτὴν ἓν τῇ ἀναστάσει τοῦ χατὰ τὸν Χριστὺν àv-
θρώπου συμφυομένης. Aut τοῦτο tolvuv συναποθν{-
σχοµεν τῷ ὑπὲρ ἡμῶν ἁποθανόντ., οὗ τοῦτον λέγω
τὸν ἀναγχαῖόν τε xa χοινὸν τῖς φύσεως ἡμῶν θάνα-
τον * τοῦτο γὰρ xai μὴ βουλομένων γενήσεται’ ἁλλ'
ἐπειδὴ τῷ ἑχουσίως ἀποθανόντι σνναποθνῄσκειν yph
θέλοντας (51), προσήχει τὸν Ex. προαιρέσεως aoi;
ἐπινοῖσαι θάνατον * οὗ γάρ ἐστι διὰ τοῦ χατηναγχα-
σµένου fj πρὸς τὸ ἐχλύσιον µίµησις. Ἐπειδὴ τοίνυν» ὁ
ix φύσεως ἐπιχείμενος ἑχάστῳ θάνατος, πᾶντη χαὶ
πάντως γίνεται, καὶ βουλομένων, xai uh, οὐχ ἂν δέ
τις τὸ πάντως γενόµενον τῷ ἐχουσίῳ λογίσαιτο' δ.ὰ
τοῦτο ἕτερον τρόπον τῷ ἑχουσίως ἀποθανόντι (52)
συναποθνῄσκοµεν, τῷ μυστιχῷ ὕδατι διὰ τοῦ βαπτί-
σµατος ἑνθαπτόμενοι: Συνετάφηµεν Y&p abt,
det, sed quoniam par est ut ei qui voluntarie mor- C 915^, διὰ τοῦ βαπτίσματος elc τὸν θάνατον * ἵνα
tuus est lubentes volentesque commoriamur, idcirco
voluntaria et qux in potestate nostra posita sit,
τῇ µιµήσει τοῦ θανάτου ἐπαχολουθήσῃ (53) xal ἡ
τῆς ἀναστάσεως µίµησις.
Δία nobis reperienda mors est, cum fleri non possit ut eo quod invite ac repugnanter fit, que
voluntaria sunt imitentur. Quoniam igitur mors, utpote quee nature lege omnibus definita est, tum
volentibus tum nolentibus omnino accidit, et quod necessario fit voluntarium nemo unquam dixerit,
propterea alio diverso modo, sponte morienti commorimur, mystica nempe in aqua per baptismum
sepulti; nam, Consepulii, inquit **, sumus cum — illo per baptismum in sortem, ut mortis imitationi re-
surrectionis quoque imitatio respondeat.
LVI. Scd ad aiia pergamus. Qwemodo, inquit,
Deus fit homo, Deus esse non. desinens, si men-
lis loco nonu statualur in. homine ? Tntelligitne
ipse que loquitur * Divinitatem immutabllem
esse dicit, idque recte ; nam quod semper
Πρὸς δὶ τὸ ἑφεξῆς τοῦ λόγου µετέλθωμεν’ Πῶς, q^,
θεὸς ἄνθρωπος qiverat, μὴ μεταδ.ηθεὶς ἀπὸ τοῦ
εἶναι θεὸς, εἰ μὴ voUc àr ἀνθρώπῳ κατέστη; "Δρα
συνῆκεν ἅπερ ἐφθέγξατο; Αμετάδλητον λέγει xb θεῖον,
καὶ χαλῶς τοῦτο λένει (Db): τὸ yàp ἀεὶ ὡσαύτως ἔχον,
unum οἱ idem et sui simile est, aliud ab eo D ἕτερόν τι παρ) ó ἐστι, Ὑίνεσθαι, φύσιν οὐκ ἔχει ἀλλ
quod est fleri suapte natura non potest; sed in
alio quidem esse potest, aliud vero fleri non po-
test. Quid igitur, ut Apollinaris ait, mens illa in
homine fuit? Nunquid immutabilis nature ma-
Jestatem retinuit, an vero e sublimi illo statu ad
humilem transitu facto, ita humane natura an-
gustils 5ο ipsam inclusit, ut"quanta hzc est, tanta
** [ Cor. xv, 20, 93. ** ibid. 292. **Rom. vi, 4.
(49) Adv. διχή corr. add.
(50) Corr. ἀπό. Mox addidi, sensu ita poscente,
prop. χατά qua per librarii errorem omissa fuit in
cod. Vat.
(5*) Corr. ἐθέλοντας.
(52) lta curr.; antea, συναποθανόντι.
(55) Et liec correctoris emendatio est; antea enim
erat ἀκολουθήσῃ.
ἐν ἑτέρῳ μὲν γίνεται, ἕτερον δὲ οὗ γίνεται. Τί οὖν ὁ
νοὺς ἐχεῖνος, χαθὼς ὁ (55) ᾽Απολινάριος λέγει, ὁ ἓν
ἀνθρώπῳ Ὑενόμενος; "Apa, ἐν τῷ μεγαλείῳ τῆς
ἁμεταθλήτου διέµεινε φύσεως, f| πρὸς τὸ ταπεινὸν
πεποίηται τὴν µετάστασιν, τῇ του ἀνθρωπίνου Bpa-
χύτητι ἑαυτὸν ἐμπεριγράψας, xal ὅσος οὗτός ἔστι,
τοσοῦτος (56) x&xelvoc γενόμενος ; (57) 0ὐκοῦν ἴσος
(54) Corr. ἀμετάθλητον εἶναι λέγει.
(55) Art. corr. add.
(56) Corr. τοσοῦτον.
(57) Hunc locum in epitomen contractum vsque
ad illa verba, πρὸς τὸ εὐτελέστερον Ἠλλυιώθη, refert
Euthymius Zigabenus in Panoplia, pag. 529, vers.
priui.
1951
AbYERSUS APOLLINAREM.
1263
ὁ ἀνθρώπινος νοὺς ἐστι τῇ ÜsÓrnti, εἴπερ, καθώς A οἱ ipsa evaserit? Igitur divinitali aequalis eat
φῆσιν ὃ ᾿Απολινάριος, νοῦς ἀνθρώπο» ἡ θεία φύσις
ἐγένετο. El γὰρ ὁμοίως ἡ ἀνθρωπίνη δέχεται φύσις,
ἢ τὸν νοῦν τὸν ἡμέτερον, 4 ἀντὶ τοῦ νοῦ τὸν θεὺν,
ἰσομεγέθη ταῦτα ἂν εἴη ἀλλήλοις xal ἰσοστάσια, εἴπερ
ἐν ᾧ χωρεῖται ὁ νοῦς, ἐν τούτῳ καὶ f) θεότης περι-
λαμδάνοιρ ' ὡς eU τις ἀγγείῳ τινὶ χενῷ (58) σῖτον,
$ ἵτερόν τι τῶν σπερµάτων ἀπομετροίη, οὐκ ἄν τις
εἴποι «b. τῷ αὐτῷ µέτρῳ ἰσούμενον, κατὰ τὸ ποσὺν
διαφέρειν τοῦ ἄλλου * ἴσος γάρ ἐστι πυρὰς ταῖς ὁλύ-
βᾶις, ὅταν ἁποκενωθέντων τοῦ µεδίµνου τῶν σπερ-
µάτων ἑχείνων (59) ἀντιπληρώσῃ τὸ ἕτερον ἔργον.
Οὐκοῦν εἰ ἀντὶ τοῦ νοῦ ἡ θεότης γίνεται, οὐκ ἄν τις
ὑπερθάλλειν εἴποι καρὰ τὸν νοῦν τὴν θεότητα, εἴπερ
ὁμοίως ἐχείνῳ χωρεΐται xal αὐτὴ ὑπὸ τῆς φύσεως.
Ἠ οὖν ἴσός ἐστιν ὁ νοῦς τῇ θεότητ:, καθὼς ὁ ᾽Απολι-
νάριος βούλεται, xal ἀπὸ τούτου πρὸς ἐχεῖνο µετα-
στὰς, οὐχ Ἠλλοιώθη ἢ χαταδεέστερον ὁ νοῦς παρὰ τὸ
θεῖον, ὁ τοῦτο (60) ἐξ ἐχείνου γενόμενος, πρὺς τὸ
εὐτελέστερον ἡλλοιώθη. Αλλὰ vlc οὐκ οἶδεν ὅτι χατὰ
τὺ ἶσον ὑποθέθηχε τῇ ἁπροσίτῳ τε xal ἀπροσπελάστῳ
φύσει (61) πᾶν τὸ ἐν τῇ χτίσει νουύμενον, ὡς ἴσην
τὴν (63) τροπὴν, xàv εἰς χΧτίαµα, χὰν εἰς νοῦν τις
λέγοι μεταθεθλῆσθαι τὺ θεῖανς Ὥστε εἰ τὺ ἐν vip (65)
γενέσθαι τροπὴν ὁ ᾿Απολινάριος (64) οὐχ οἴἵεται,
οὐδὲ τὸ δίχα διανοίας χαταμιχθῆναι τῷ ἀνθρώπῳ,
προσμαρτυρεῖ τῷ ἀναχραθέντι τὸ ἀναλλοίωτον ἀλλ'
εἴπερ (65) οὖχ ἡλλοιώθβη, σὰρξ γενόμενος, πολὺ μᾶλ-
λον Ev τῷ ἀτρέπτῳ διέμεινε, xal πρὸς τὸν νοῦν ποιη-
σάµενος thv ἀνάχκρασιν. El δὲ τῷ ἐν wp γενέσθαι χατ-
οὖν ἐχφεύχει πάντως τὴν κατηγορίαν τῆς ἀλλοιώ-
σεως.
mens humana, sei, quemadmodum | ait Apollinaris,
mens. hominis facta cst divina natura. Si enim
pereque humana natura vel nostram mentem vel
mentis loco Deum recipit, magnitudine zquales
46 pares inter se essent divinitas οἱ mens khuma-
n^, quandoquidem in eo quod mentem capit di-
vinitas quoque contineretur. Veluti si quis vase
aliquo vacuo frumentum vel quodpiam aliud se-
men dimetiatur, nemo utique dixerit id quod ea-
dem mensura sequatur quantitate ab alio differre ;
s«uale enim est. frumentum avenz, cum evacua-
tus illis seminibus modius, ad aliud opus ad-
hibetar. Igitur οἱ mentis locum divinitas occupat,
nemo utique dixerit divinitatem mente excellen-
tiorem esse, cum istam perinde ac illam huma-
na nalura capiat. Vcl igitur squalis est mens
divinitati, ut Apollinaris censet, et e suo statu
in illam conversa , non immutata fuit ; vel divi-
nitote mens est iuferior, et quod in eam con-
versus est in deterius est commutatum, Atqui
cHhetlis notum est natura illa quam nemgo auin-
gere aut square. potest , inferioris eque conditio-
nis esse quidquid in creatarum rerum numera
habetur, ita ut par sit mutatio, si quis Deum vcl
in hominis mentem, vel in aliam quamcunque ren
creatam mutatam fulsse — affirmaverit. Quam-
obrem si ex Apollinaris sententia, non mutatur
divinitas, dum buman:x mentis locum subit , pro-
, fecto nec etiam. mutabitur, si cum homine mente
ηγορεῖ τὴν τροπὴν, xal ἡ πρὸς τὴν σάρχα οἰχείωσις »
destituto conjungatur ; sed si Verbum caro factum
non mutatum fuit, multo magis immutatum per-
mansit, dum menti commistum fuit. Quod sl mu-
tationem fleri ex co arguitur quod in mentis locum substituater, eamdem prorsus mutationem feri,
ex eo quod carnem sibi copulaverit , constabit.
Ἔτι φηοὶ (τὰ γὰρ ἓν τῷ µέσῳ παρίηµι) * El μετὰ
τὴν dvdctactr θεὸς Τέγονε, καὶ οὐχέτι éoziv dr-
0puxoc, πῶς Ylóc (00) τοῦ ἀνθρώπου ἁἀποστε.εῖ
τοὺς áryéAovc αὐτοῦ; Kul xac ὀψόμεθα τὸν Ylóv
τοῦ ἀνθρώπου ἑρχόμενον ἐπὶ τῶν vegeAor ;. Πῶς
δὲ xal aplv ἑνωθήναι, xal ἁποθεωθηναι «Ἰέγει :
« Ἑγὼ καὶ ὁ Πατὴρ ἕν ἐσμεν; » Ταῦτα διέξεισιν
ἐχεῖνος, διὰ τῶν εἱρημένων χατασχενάζων (07), ὅτι
οὐδὲν πρὸς τὸ θειότερον ἡ τοῦ σώματος φύσις µετ-
εποιήθη ΄ ἀλλ' ὅτι περὶ αὐτὸν αἱ τρίχες, οἱ ὄνυχες, ἡ
LVII. Preterea iuquit ( nam qu:e jn. medio sunt,
praetermitto): Si post. resurrectionem. Dous.— evasit
el non amplius komo est, quomodo Filius homi-
nis mittel angelos suos ? Et quomodo videbimus Fi-
lium hominis venientem in. nubibus celi ** ? Quo-
modo eliam priwsquam wuws cum — Deo feret, et
deificaretur, aiti: Ege et Paler uuum. sumus "^?
Haec ille ut astruat, bumagi corporis naturam
nullatenus in magis divinum quemdam statum
transiisse, sed ungues, capillos ,.. ügwram , habi-
μορφη (68), τὸ σχῆμα, ἡ τοῦ ὄγχου περιγραφὴ, καὶ D tuin. molemque corporis, denique «csterag sive
55 Mattb. xxiv, 30, 51... ** Joan. x, 50.
(58) Ita necessario mibi legendum videtur, licct
in cod. Vat. sit xata.
(59) Vox &xslvov corr. add.
(60) Ita corr.; rale antea ὁ τούτου; sed legendum
videtur χαὶ τοῦτο.
(61) Corr. τὴν ἀπρόσιτόν τε xaX ἀπροσπέλαστον
ύσ.ν.
62) Corr. (zzv εἶναι τὸν.
63) 1ta corr. male antea iv φ. —
(64) Locus iste sine part. negativa legitur in
cod. Vat.; sed eam nmecessario hic reponendam
essc, non modo subsequens statim negatio indicat,
sed tota Nysscui argumeutalio, ac polissimum
postrema ejus pars, aperte declarat.
(65) tta corr. antea ὃς ἐπείπερ.
06) Corr. πῶς ὁ YUs.
m In marg. Vat. cod. mani diversa a reliquo
textu, sed veteri, ad. liunc. locum lector monetur
his verbis, Σηµείωσαι, ὅτι τὸ ῥητὸν τοῦτο πεφἀλ-
σευται. εἈθία, dictum [ος [alsatum fmisse.. Que
verba de Apollinaris ne, an. Nysseni textu | intelli-
genda sint, ignoro.
(68) Corr. & τροφή.
1965
85. GREGORII NYSSENI
4395
exteriores sive interiores ejusdem corporis partes in A τὰ λοιπὰ, δηλονότι, ὅσα τε φαινόμενα, xal ὅσα (69)
"Christo adliuc. immutatas permanere. Ego vero non
oportere humilia adeo atque abjecta de Deo opinari,
pluribus probare supervacaneum arbitror, cum ipse-
"met adversariorum sermo, quam absurda sit liec
"sententia palam faciat. Verum ne divina eloquia
'ad fabule hujus confictionem quidpiam sibi con-
ferre censeat, brevibus singula quxque ejus dicta
percurram. Quoniam, ait, qui in universi con-
summatione angelos mittit, Filius hominis dici-
tur, hinc credendum esse pulat illum in iis
quei humano corpori propria sunt, nunquam
non esse per totom sternitatem permansurum ;
nec Evangélii verborum mieminit, in quo mul-
toties Christus Dominus ore proprio Deum qui
est super omnia *', hominem appellavit.Homo erat B
paterfanilias, qui vineam agricolis locavit, et fa-
cta servorum csde, unigenitum quoque filium
suum misit, quem iidem agricole extra vineam
ejicientes occiderunt 5. Ecquis fuit liomo ille qui
flium unigenitum misit? Ecquis etiam fuit filius
ile qui extra vineam necatus fuit ? Quin et sub
illius parabola qui filio nuptias fecit **, nonne
hunc ipsum, tanquam hominem, Scriptura de-
scribit? Quid si diceremus Christum eorum in-
firmitati consullurum, qui sibi ipsis similem in
eo naturam despicientes, ad ejus divinitatem cre-
dendam induci non poteraut, idcirco Filium ho-
minis in ultiino judicio missurum angelos dixisse,
quo imbecilles infirmasque eorum mentes timore
correptas in fide roboraret , ac terribilium rerum
exspectatione eorumdem circa ea, qua suismet
oculis aspiciebant, incredulitati mederetur ? Sed
εἰ videbitis, inquit, Filium hominis venientem — in
nubibus celi cum virtute mulia εἰ majestate '*.
Hoc sane apprime convenit cum iis qua antea
tradidimus sive de liomine illo qui vineam plan-
tavit, et de alio homine qui fllio suo nuptias fc-
cit , sive de sensu quem illis Scriptorz locis tri-
bui debere docuimus. Quin, et. evangelicum ser-
monem nequaquam abjecte huic Apollinaris opi-
nieni favere, neque nos in eam sententiam ad-
ducere, ut corporeum quidpiam in Christo esse
censeamus , ex eo clare demonstratur quod post
τε χρύφια τῶν μερῶν τῶν τοῦ σώματος. Ἐγὼ δὲ τὸ
μὲν μὴ (70) δεῖν οὕτως χαμαιριφῃ καὶ χαμαϊζηλα
περὶ τὸν θεὸν ἐννοεῖν, περιττὸν ἡγοῦμαι λόγῳ χατα-
σχενάζεσθαι, αὐτοῦ τοῦ (71) τῶν ἑναντίων λόγο», xal
6x ἑαυτοῦ τὴν ἀτοπίαν χηρύσασοντος. Ὡς ὃ ἂν μὴ τὰ
Octa λόγια σννεργεῖν αὐτῷ πρὸς τὴν μυθοποιῖαν λ.-
γίζοιτο, διὰ βραχέων ἕκαστον τῶν εἰρημένων διαδρα-
μοῦμαι (73). Ἐπειδὴ, φησὶν, ἓν τῇ συντελείᾳ τοῦ
παντὸς ὁ τοὺς ἀγγέλους ἀποστέλλων Yi; ἀνθρώπου
λέγεται, διὰ τοῦτο µέχρι παντὸς οἵεται δεῖν ἐν τοῖ-
ἀνθρωπίνοις [ (T5) αὐτὸν ἰδιώματι] πιστεύειν εἶναι '
xai οὐ µέµνηται τῆς τοῦ Εὐαγχελίου φωνῆς., ὅπου
πολλαχοῦ διὰ τῶν ἰδίων λόγων ὁ Κύριος, ἄνθρωπον
τὸν ἐπὶ πάντων θεὺν χατωνόµασεν. “Άνθρωπος ἓν
οἰχοδεσπότης, ὁ τοῖς γεωργοῖς τὸν ἁμπελῶνα ἐχδύ-
µενος, ὁ μετὰ τὴν τῶν οἰχετῶν ἀναίρεσιν, xaX τὸν
μονογενη αὑτοῦ Ylby ἁποστείλας, ὃν ἑχθαλόντες οἱ
γεωργοὶ ἕἔξω τοῦ ἀμπελῶνος φονεύουσι. Ti; δὲ ὑπτρ-
χεν ἐχεῖνος 6 ἄνθρωπος ὁ τὸν μανογενῆη πέµψφας; Ti;
δὲ ὁ ἔξω τοῦ ἀμπελῶνος φονευθεὶς vióc; Ὁ δὲ so»
υἱοῦ τοὺς γάμους ἐπιτελῶν, οὐχ αὐτὸς ἀνθρωτικῶς 075
τοῦ Λόγου διεσχευάσθη; El δὲ yph xa του[το] εἰπεῖν,
ὅτι βοηθῶν τῇ ἀσθενείᾳ τῶν χαταφρονούντων τῖς
ὁμοιοειδοῦς αὐτοῖς φύσεως, xal διὰ τοῦτο πιστεῦσα!:
αὐτοῦ τῇ θεότητι μὴ δυναµένων, ὡς ἂν μάλιστα Ὁ
χχῦνον τῆς διανοίας αὐτῶν τῷ φόδῳφ συστείλας, εἰς
πίστιν τονώσειε, oral τὸ παρὰ τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀν-
θρώπου τοὺς ἀγγέλους Ev τῇ κρἰσει πέµπεσθαι, ἓν d
τῶν φοθερῶν προσδηχία τὴν πρὸς tb φαινόµενον a5-
τῶν ἀπιστίαν θεραπεύσειεν. Α.ὰ καὶ ὄνψεσθε,
φησὶ, có Υἱὸν' τοῦ ἂἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐπὶ τῶν
veg&Àov τοῦ οὗρανοῦ μετὰ δόξης xal Συν ἆμεως
πο.λλῆς. Καὶ τοῦτο συνῴδει τοῖς προαποδεδοµένοις,
εἴτε ἐχείνου τοῦ ἀνθρώπου τοῦ τὸν ἁμπελῶνα φυτεύ-
σαντος, xai τὸν γάμον τῷ (14) υἱῷ ἐπιτελέσαντος,
εἴτε χατὰ «hv προαποδοθεῖσαν διάνοιαν. Ka ὅτι
πάντη τῆς ταπεινῆς τοῦ ᾿Απολιναρίου ὑπολίφεως ὁ
λόγος ἀπήλλακται, xoi (10) οὐδὲν σωματικὸν «pl
αὑτὸν ἐννοεῖν ὁ τοιοῦτος ὑποτίθεται λόγος, σαγῆς f,
ἀπόδειξις kx τοῦ προσχεῖσθαι τῷ λόγῳ, τῷ τὴν ἑμφά-
νειαν αὑτοῦ τὴν ἐπὶ τέλει τῶν αἰώνων μηνύοντι, ὅτι
ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ ὀφθήσεται τῇ χτίσει
ὁ Κύριος, ὡς ἀνάγχην εἶναι τῶν εἰρημένων (76), f,
sermonem illum quo ejus in fine szcalorum ap- D xai «5v Πατέρα νοµίζειν ἀνθρωπικῶς διεσχευάσθαι,
paritio significatur, statim subjiciat, cunctos tunc
visuros esse Dominum in gloria Patris sui *' ; ut
ex diclia necessario censendum sit, vel Patrem
quoque humana preditum esse forma, ut Filius
qui in specie humana videndus est, in gloria
Patris appareat ; vel si patern:z glori? majestas
quacunque forma aut specie visibili caret , fateri
7 Ποπ. ix, 5. '* Maul. xxi, S5 sqq. Matth.
(69) Corr. xai ὅσα χρύφια.
n Necessariam part. negativam corr. add.
(71) Art. quoque τοῦ corr. add.
(73) Corr. ἐπιδραμοῦμαι.
(73) Duo hxc verba uncinis inclusa corr. add.
(74j lta corr.; male antea τῷ αὐτῷ ἐπιτελέσαντοςο
ἵνα ὁ χατὰ «b ἀνθρώπινον σχΏμα φαινόµενος Yibe, ἐν
τῇ τοῦ Πατρὸς φαίντται δόξη’ f| εἴπερ χαθαρεύῃ (17)
πάσης µαρρῆς, ἓν εἴδει θεωρουµένης, ἡ τῆς πατρι-
χῆς δόξης μεγαλοπρέπεια, μηδὲ αὐτὸν ἀνθρωπιχῶς
σχηµατίζεσθαι, τὸν iv τῇ τοῦ Πατρὸς ὀφθήσεσθε:
δόξῃ ἐπαγγελλόμενον. "Αλλη γὰρ δόξα ἀνθρώπου, καὶ
ἄλλη δόξα τοῦ ἐπὶ πάντων θεοῦ. Α..ἁ, qa, διᾶ
xxu,9. ** Matib. xxiv, 50. *! Mattb, xwi, 97.
(15) Hzc Nysseni verba eo modo sunt intelligeuda,
quo superius in notis ad cap. r1, hujus operis si-
milia ejusdem verba intelligi debere monuimus.
(76) Corr. διὰ τῶν εἰρημένων.
(77) Corr. καθαρεύει.
1265
ADVERSUS APOLKLINAREM.
F260
capxóc δια-εγόμενος τοῖς ἀγθρώποις, ὅτι "Eye A eliam debemus Filium bumana specie figuratum
4al ὁ Πατὴρ ἓν ἐσμεν. Ὢ τῆς ἀνοίας τοῦ &nó-
δειξιν οἴεσθαι, ἀνθρωπιχὴν αὐτοῦ μετὰ ταῦτα γενήσε-
σθαι τὴν ἐμφάνειαν, τὸ εἰπεῖν, διὰ σαρχὺς φθεγγό-
µενον τὸν Κύριον ἓν εἶναι πρὸς τὸν Πατέρα ! Οὐχοῦν
διὰ τούτων πάντως χατασχενάζει τῷ λόγῳ, τὸ ἀχρι-
θῶς àv σαρχὶ xal τὸν Πατέρα (fv. El γὰρ ὁ εἰπὼν
ἓν εἶναι (78) ἑαυτὸν πρὸς τὸν Πατέρα, οὐ χατὰ τὸ
πνευματικὸν, ἀλλὰ χατὰ τὸ ἀνθρώπινον, καθὼς ὁ
Ἀπολινάριος οἵεται, νοεῖν ὑποτίθεται τὴν ἑνότητα,
ἄρα τοῦτό ἔστιν ὁ Hatho, ὅπερ τότε χατὰ ἄνθρωπον
ὁ Υἱὸς ἑωρᾶτο. ᾽Αλλὰ μὴν ἔξω πάσης σωματικῆς ἐν-
volac τὸ θεῖον ἄρα οὐ χατὰ vb ἀνθρώπινον σχΏμα f) τοῦ
Υἱοῦ πρὸς «bv Πατέρα Ένωσις ἣν, ἀλλὰ κατὰ τὴν
χοινωνίαν τῆς θείας φὐσεώς το xal δυνάµεως. Καὶ
non esse, quem in gloria Patris apparitarum
Scriptura pollicetur ; alia est enim gloria hominis,
e& alia gloria Dei, qui est super omnia. Sed,
inquit, per carnem homiues allocutus est, dwm ait:
Ego et Pater. unum sumus **. O- dementiam bomi-
nis qui Christum in fine sseculi humana. forma
appariturum ex eo demonstrari putat quod in
carne positus dixerit: Ege εἰ Pater unum sumus!
Ergo sua hae ratiocinatione prorsus confirmat
Patrem quoque im carne plane vivere. Si enim
qui ait se ipsum unum esse cum Patre, uni-
tatem illam non spirituali, sed humano modo,
ut Apollinaris censet, intelligendam esse signi(i-
cat, ergo Pater illad ipsum est quod twne seeun-
ὅτι ταῦτα τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον, Ex τούτων ἂν γένοιτο p dum humanam naturam Fillus esse apparebat
μάλιστα δΏλον, ἐν οἷς φησι πρὸς τὸν Φίλιππον’ 'O
ἑωρακὼς ἀμὲ, &npaxs τὸν Πατέρα. Ἡ γὰρ ἀχριθὴς
τῆς τοῦ Yloo µεγαλειότητος χατανόησις, χαθάπερ ἐν
εἰχόνι τὸ ἀρχέτνπον βλέπειν παρασχευάζει.
Atqui divinitas ab omni notione , quam cerporea-
rum rerum habemus, longe aliena es& Ergo non
secundum humanam formam Filii eum Patre
unitas erat, sed secundum communionem divine
naturae atque virtutis. Hsc autem ita se babere ex eo potissimum apparebit quod ad Philippum
ait, Qui videl me , videt ct Patrem **. Nam qui perfecte Filii magnitudinem anime percipit, is
facile ipsum primigenium ejus exemplar, boc est Pairem , quasi in imagine conspicit. |
Τῶν δὲ ἐφεξῆς τὸ ἀσυνάρτηνον xa ἁδιανόητην, ὡς
ἂν μὴ µάτην ἐμφιλοχωροίην τοῖς µαταίοις, ὑπερθή-
σοµαι, δι ὧν οὐδὲ ὅ τι βούλεται λέγειν φανερὸν ποιεῖ
τοῖς ἐπιστατικῶς ἀχολουθοῦσι τῇ συγγραφῇῃ. Τί γὰρ
αὑτῷ αυντελεῖ πρὸς τὸν λόγον τὸ, µηδένα ἁρπάζειν
éx τῆς χειρὸς αὐτοῦ τὰ δοθέντα αὐτῷ παρὰ τοῦ
Πατρὸς αρόδατα, συνιδεῖν οὐχ ἔχω᾽ καὶ ὅτι Πα-
τριχῇ θεότητι ἔχει πρὸς ἑαυτὸν τὰ πρόδατα’ xal,
LVilI. Porro eorum qux sequunter inconeinni-
tatem obscuritatemque, ne stultis in rebus immo-
rari videar, pretermittam : quippe qui adeo con-
fuse atque inepte scribat ut ne eruditus quidem
doctusque lector quid sibi velit intelligentia "et
animadversione assequi possit. Quid enim ipsi ad
sententiam suam confirmandam conferat, quod
ait, neminem scilicet ex ejus manu oves rapere
Fl πρὸς τὸν Πατέρα, φησὶν, ἤνωται Χριστὸς πρὸ C posse que ipsi a. Patre tradite sunt, intelligere
ἁναστάσεως, πῶς πρὸς τὸν dv αὐτῷ θεὸν οὐχ
ἤνωται ; Τοῦτο γὰρ ὥσπερ ἐξεπίτηδες αὐτὸς ἑαυτοῦ
τὴν µυθοποι[αν ἑλέγχων, παρεντίθησι ταῖς ἰδίαις xa-
τασχευαῖς, δι ὧν ἀποδείχνυται f) τοῦ ἀνθρώπου πρὺς
τὸ θεῖον διαἰρεσἰς τε χαὶ Ένωσις. Ὁ γὰρ εἰπὼν, ὅτι
Ei πρὸς τὸν Πατέρα Ίνωται Χριστὸς, πῶς πρὸς τὸν
ἐν αὐτῷ θεὺν οὐχ Ίνωται; (79) Οὕτως xot ὁ xac
Χριστὸν ἄνθρωπος, ἕτερος ὢν, τῷ Ev αὐτῷ Ίνωται
θεῷ. Ταῦτα τοίνυν, ὡς αὐτόθεν διὰ τῆς ἀναγνώσεως
ἑλέγχοντα τὸ πεπλανηµένον τοῦ δόγµατος αὐτοῦ xal
ἀσύστατον, παραδραμοᾶμαι τῷ λόγῳ * ἐχείνου δὲ
µόνου ἐπιμνησθήσομαι 'O Σωτὴρ, qnot, πέπονθε
πεῖγαν, xal δίψαν, καὶ xdgacor, καὶ ἁγωνίαν,
καὶ Aoxny. Τίς ὢν ὁ Σωτήρ; 'U θεὸς, φησὶν Ev τοῖς
πρὸ τούτου, οὗ δύο πρόσωπα, ὡς ἑτέρου μὲν ὄντος D
Θεοῦ, ἑτέρου δὲ τοῦ ἀνθρώπου. Οὐχοῦν 6 Osho πὲ-
πονθεν, ἅπερ παθεῖν αὑτὸν εἴρηχε, Καὶ πάσχει (80) τὸ
ἁπαράδεκτον πάθους, οὐκ ἀγ ἆγχῃ φύσεως ἁδου-
tov, χαθάπερ ἄνθρωπος, ἆἀ 1. ἀχο.ουθίᾳ φύ-
σεως. "Apa τίς ἑπαρχέσει διελέγχων τὰ μάταια; "Ev
τίνι διαφἑρειν βλέπει τὴν ἀνάγχην τῆς φύσεως, xal
τὴν ἀχολουθίαν τῆς φύσεως; Ἡ γὰρ ἀλήθεια ταὐτὸν
ἐν ἑκατέρῳ βλέπει τὸ σηµαινόµενον ' οἷόν τι λέγω,
05 Joan. x, 30. ** Joan. xiv, 9.
(78) lta corr. ; antea à εἰπὼν εἶναι.
(79) Hic nonnulla deesse videntur.
nequeo, quemadmodum et illud, Oves ad se ipsum
paterna divinitate trahit ; ac praterea quod inquit :
Si unus cum Patre. ante resurrectionem factus. est
Christus, quomodo wnus cum Deo, qui in ipso est,
[actus non [wit ? Hoc enim tanquam data opera
fabulosas flctiones suas ipsemet redarguere vellct,
propriis probationibus inserit, quibus ostendere
conatur qua ratione humanitas in Christo et a.
Deo separetur, et cum eodem conjungatur. Nam
qui ait : Si unus cum Patre factus est Christus,
quomodo unus cum Deo qui in ipso est non evasit?
lta et homo Christus, alius exsistens, Deo qui in
ipso est conjunctus fuit. His igitur pratermissis,
utpote quz ex semetlpsis, solaque lectione, do-
gmatis hujus errores et inconstantiam refellunt,
illud tantummodo commemorabo : Salvator passus
est, inquit, famem, sitim, laborem, angorem, et
tristitiam, Quis est Salvator iste? Deus est, inquit
in praecedentibus, non dus persone, quasi una
persona Deus esset, altera homo. Igitur Deus illa
passus est, que eumdem passum fuisse dixit, Et
palitur, qui passionum nequaquam capaz est, non
repugnantis nature necessitate, quemaduodum ko-
(80) Corr. καὶ πῶς πάσχει.
1
S. GREGORII NYSSENI
1268
w2, 40d nalwrg consequentia. atque. comitantia. À ΑἈχόλονθόν ἔστιτὸν yh ὑγιαίνοντα τὰς ὄψεις, ἀσθενῶς
Nunaquid aliquis ineptiis hisce redarguendis par
erit ? Quanam in re differre videt necessitatem
malura, θὲ consecutionem naturas? Reipsa enim
una eademque signilücatio in utpeque depreben-
ditur, veluti eum dico, Consequens est. ut. qui
oculorum morbo laborat, egre videst ; et rursus
iJ ipsum aio, dum inquio, Necessarium eet ut qui
eculis segrotat, is hebetem oculorum aciem habeat.
Nunquid non idem est wiriusque dicti sensus?
Nam qui necessitatem dixit, id quod ex conseeu.-
tione contingit significat ; οἱ qui ejus rei memiuit
qua nalure proprietate €opsequens est ut accidat,
jà «uod necessarium est denotavit. Cur igitur
sapiens noster scriptor, aon natursm mecessilale,
sed natura consequentia aiqno cemitantia, nostras
nalura passionea Salvatori vul ascribere ? Opor-
tebat, inquit, ad similitedinem hominum passiones
eieri. Qui dixit, oportebal, nonne manifeste aeces-
sarium esse pronunliavit? Nonne hic Scripture
usus est ? Quin el ex Evangeliis ipsis ia. premptu est locutionis hujus probationes desumere :
ἔχειν περὶ τὴν ὅρασιν. Kat κάλιν τὸ αὑτὸ τοῦτό gr pt,
ὅτι ᾽Αναγχαῖόν ἐστιν, εἰ µή τις ὑγιῶς ἔχοι τῶν ὄφεων,
ἀσθενεῖν τοῦτον περὶ τὴν ὅρασιν. "Ap' οὗ ταὐτὸν ἐν
ἑχατέροις ἁστίν; "O τε γὰρ τὴν ἀνάγχην εἰπὼν, τὸ
ἐξ ἀκολούθου συμθαῖνον ἐνέδειξεν' ὅ τε τοῦ ἀπιλούθου
μνησθεὶς, «b ἀναγχαῖον ἐσήμανε. Τί οὖν βούλεται d
σοφία τοῦ λογογράφου, μὴ ἀνάγχῃ φύσεως, ἀλλ ἄπο-
λουθίᾳ φύσεως τῷ Σωτῆρε (81) προσάπτειν τὰ πάθη
τῆς φύσεως; ’Σδει, φησὶ, καθ ὁμοιότητα τῶν ἀν-
θρώπων và πάθη κιν ηθῆναι. " τε ἔδει (52) εἰπὼν,
οὗ φανερῶς τήν ἀνάγκην ἑδόησεν; Οὐχ αὕτη τῆς (85)
Γραφῆς 4 χρῆσίς ἐστι; Καὶ ἐξ αὐτῶν δὲ τῶν Εὐαγ-
γελίων πάρεστι τὰς ἀποδείξεις τοῦ λόγου λαθεῖν.
Ανάγχη ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα xol γὰρ δεῖ γενέσθαι
ταῦτα. Οὐχὶ µία ἑκατέρας Lot τῆς φωνῆς διάνοια;
Ὁ γὰρ εἰπὼν, ἀνάγχη(ν] εἶναι ἑλθεῖν τὰ σκἀνδαλα, τὸ
δεῖν ἐλθεῖν τὰ σχάνδαλα διὰ τῆς φωνῆς ἐνεδείξατο.
Καὶ ὁ εἰπὼν, Ast γενέσθαι (64) ταῦτα, τὸ ἀναγχοίως
ὀφεῖλον εἰς ἔργον ἐλθεῖν προεμῄνυσεν.
neces-
sarium est ut veniant scandala *, nam et hee esse oportet *. Nonne una utriusque dicti sententia
cst ? qui enim ait mecessarium esse u& veniant scandala, is oportere wt seandala veniant verbis
iliis desigual ; οἱ qui ait, Hac (eri oportet, quod necessario ad effectum debet produci sigailücat.
LIX. Sed et nugds confuse, ac temere in stultis
ejus ratiocinationibus congestas, quas deinceps
profert, rursus prasetermittam. Verum prope tra.
etatus (mem ita ait, Corpore etiam in celis exsi-
siente , nobiscum est wsque ad. consummationem
seculi. Quisnam ille sit, qui nobiscum est nescit
scriptor, aperte separans quod disjungi nequit.
Nau οἱ corpus quidem in collo collocat, nobiscum
vero esee Dominum dicit, disjunctionem quamdam
&ique separationem bac sua distinctione palam
inducit. Nam non inquit corpus ejus et in colo
manere et nobiscum esse, sed corpore in celis ex-
sistente, Ergo cum nos in coelis non simus, aliud
quid ab eo quod in celis est, corpore diversum
nobiscum qui in terra degiaus esse credidit. Hzc
sunt sublimes Apollinaris doctrine, Nos autem
dicimus Christum, postquam ea dixisset, assuu-
ptum fuisse in coelos, et eum qui assumptus fuit,
nobiscum esse, nullamque in eo divisionem repe-
riri; sed quemadmodum est in nobis, unicuique
'AXAR παλιν χαὶ τὸν ἑφεξῆς ὑπερδήσομαι ὕθλον,
χύδην, καὶ ὡς ἔτνχεν, ix µαταίων λογισμῶν συµπεν
φορημένον. Φηοὶ δὶ πρὺς τῷ τέλει τοῦ λόχου, ὅτι
Καὶ &v οὐρανῷ ὄντος τοῦ σώματος, μεθ) ἡμῶν ἐστι
c Μέχρι τῆς συντε λείας τοῦ αἰῶνος. Τίς ὁ μεθ) ἡμῶν
ὧν, σαφῶς ὁ λογογράφος µερίζων τὸ ἀμέριστον οὗ
αννέησιν. El γὰρ τὸ μὲν σῶμα τῷ οὐρανῷ (85) ἆπο-
τίθεται, μεθ’ ἡμῶν δὲ εἶναί φησι τὸν Κύριον, φανερῶς
διάδευξἰν τινα xal μερισμὸν τῇ τοιαύτῃ τοῦ λόχου
διαστολῇ κατεργάζεται. Οὐ γὰρ εἶπεν ὅτι τὸ σῶμα
αὐτοῦ xal ἐν οὐρανῷ μένει, καὶ μεθ) ἡμῶν ἐστιν,
ἀλλά τοῦ σώματος kv οὐρανῷ ὄντος [ (86) ἡμῶν &
οὖν kv οὐρανῷ ὄντων]. "Apa ἕτερόν τι παρὰ τὸ (81)
ἐν οὐρανοῖς ὃν σῶμα μεθ) ἡμῶν τῶν ἐπὶ γῆς ὄντων
πεπίστευχε. Ταῦτα τὰ ὑψηλὰ τοῦ ᾿Απαλιναρίου δι-
δάγµατα. 'Hucl; δέ φαμεν, ὅτι ταῦτα εἰπὼν ἀνελῆ-
φῦη, xal ὁ (88) ἀναληφθεὶς μεθ) ἡμῶν ἐστι, xal µε-
ρισμὸς ἐν ἐχείνῳ οὐδεὶς, ἁλλ᾽ ὥσπερ ἓν (89) ἡμῖν
ἐστιν, ἑχάστῳ παρὼν, καὶ àv µέσῳ γενόμενος, οὕτω
καὶ (90) ἐπὶ πάντα διἠχει τὰ τῆς Χτίσεως πέρα-α,
astans, et in medio mostri manens, ila et per om- D ὁμοτίμως πᾶσι τοῖς τοῦ χόσµου µέρεσι ἐμφαινόμενος.
nes pervagatur creatarum rerum terminos et in
omnibus :que mundi partibus manifestatur. Si
nobis eorporeis incorporaliter adest, coeiestibus
utique corporaliter non aderit, Nunc autem ait,
Ma divisum Dominum, in subjectis sibi rebus, sine
ulla congruentia ordineque prorsus contrario, esse
* Matth. xus, 7. "5 Luc. xvi, 4.
81) Verbum τῷ Σωτηρι corr. add.
(52) Corr. ὁ τὸ εἴδει. i
(85) Corr. οὐχ αὕτη xa! τῆς.
(84) Corr. δεῖ Yào γενέσθαι.
(85) lta corr. ; antea τῷ οὐρανίῳ.
(36) Quo uncinis includuntur corr, add.
El ἐν ἡμῖν τοῖς σωματικοῖς (91) ἀσωμάτως, οὐδὲ
τοῖς ὑπερχοσμίοις ἐν σώματι. Nov δέ φησιν, οὕτως
µερισθέντα τὸν Κύριον, ἀχαταλλήλως kv τοῖς ὕποχει-
ρίοις διὰ τῶν ἑναντίων γίνεσθαι, τοῖς μὲν σαρχίνοις
ἀσώματον (92), τοῖς 5b ἀσωμάτοις bv σώματι. Ἐν
χὰρ τῷ οὐρανῷ καθιδρύσας τὴν σάρχα, πνευματικῶς
(52) ]ta corr.; mele antea ἕτερόν τινα παρὰ «ó,ete.
Art. corr. ad
t Corr. ἀλλ᾽ iue? tv.
(90) Corr. γενόμενος, τούτῳ χα].
(91) Corr. εἰ ἡμῖν τοῖς σωματιχοῖς ἀσώματος.
(92) Corr, ἀσωμάτως.
1200
ADVERSUS APOLLINAREM.
4570
τοῖς ἀνθρώποις ἑαυτὸν χαταμἰίγνυσιν. "Oca δὲ φνχοῤ- A quidem corporeis incorporeum, inecorporeis vere
ῥαγῶν [(93) πρὺς τῷ τέλει τοῦ λόγου, ὥσπερ τιαὶν
ἄσθμασι], τοῖς ἀνυποστάτοις νοήµασι ἑνσννέχεται,
παραδραμεῖν οἶμαι δεῖν ἀνεξέταστα » ἐν οἷς στενο-
Κωρούμενος τοὺς Ἕλληνας πρὸς σννηγορίαν τῶν
ἰδίων μύθων χαλεῖ. Καὶ ὅσα ἄλλα τούτοις baci παρα-
πλήσια, ὅτῳ φίλον τὴν διὰ πάντων νῆς αἱρέτεως
ἀτονίαν χατανοῇσαι, αὐνοῖς ἐπεξίτω τοῖς γεγραμµέ-
vote. Ἡμὲν δὲ οὐ τοφαύτη σχολὴ, ὥστε τοῖς τοιούτοις
λόγοις ἐμδαθύνειν, ἃ πρόδηλον ἀφ᾽ ἑαυτῶν (94), xai
πρὸ τῆς ἐξετάσεως, ἔχει τῆς ἀτοπίας τὸν ἔλεγχον.
«eorporeuim. Nam collocata in colis carne semct-
ipsum spiritualiter bominibus immiscet. Ceeterum
qua animam veluti efflane, in tractatus fine, infir-
mis suis argumentationibus, velut extremis qui-
busdam balitibus, congerit, ubi et consilii inops
Etbnicos ipsos in. suarum fabularum conlirmatio-
nem advocat, et quotquot alia sunt bis similia sine
wla discussione pratermitenda esse arbitror,
Quicunque ἱωτορίο hujus futilitateum penitus co-
gnitam, atque perspectam habere cupit, is ejus
scripta pereurrat ; μου enim tantum etii nom suppelit, ut multum immorari possimus in hujusce-
modi sermonibus discutiendis, qui in semelipsis manifeste pre se ferunt, unde eorum ineplias atque
crrores, citra exsmen ullum, redarguas.
: (03) Qus uncinis includuntur corr. additamenta
unt, -
(94) Corr. ἐφ᾽ ἑαυτόν.
TOY AYTOY TPHTOPIOY
ΚΑΤΑ ΑΠΟΛΙΝΑΡΙΟΥ
ΠΡΟΣ ΘΕΟΦΙΑΟΝ ΕΠΙΣΚΟΠΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ.
EJUSDEM S. GREGORII
ADVERSUS APOLLINAREM
AD THEOPHILUM EPISCOPUM ALEXANDRINUM.
Frepntone Duc&o interprete.
O0 µόνης ἑἐστὶ τῆς κοσμιχῆς αοφίας εὔφορος ἡ B
µεγάλη τῶν Αλεξανδρέων πόλις, ἀλλὰ xal τῆς ἆλη-
θινῆς, τῆς ὄντως σοφίας παρ) ὑμῖν ἐξ ἀρχῆς βρύουσιν
αἱ πηγαἰ. Διό pot δοχεῖ καλῶς ἔχειν, παρ) οἷς πλείων
ἡ πρὸς τὸ ἀγαθόν ἐστι δύναµις, παρὰ τούτων γί-
νεσθαι τῆς xacà τὸ µυστήριον ἀληθείας τὴν συµµα-
xlav* φησὶ γάρ που καὶ νὸ ὑψηλὸν Εὐαγγέλιον, ὅτι
« "Q τὸ πολὺ ἐδόθη, οὗτος τὸ πλέον ἀπαιτηθήσεται. )
Οὐχουν δίκαιος ἂν εἴης πᾶσαν τὴν ix ες θείας
χάριτος προσοῦσαν dol τε καὶ τῇ Ἐκχλησίᾳ σου δύ-
ναμιν ἀντιατῆσαι τῇ φευδωνύμῳ γνώσει τῶν χατὰ
τῆς ἀληθείας ἀεί τι χαινὺν ἐφευριακόντων, δι ὧν
τέµνεται μὲν fj κατὰ Θεὸν συμφωνία, σιγᾶται δὲ τὸ
μέγα xal σεθάσµιον ὄνομα τῶν Χριστιανῶν' πρὸς δὲ
τὰς ἀνθρωπίνας προσηγορίας ἡ Ἐχκλησία χαταµε-
ῥίδεται" xal τὸ πάντων δεινότατον, ὅτι χαίρουσιν
οἱ ἄνθρωποι τοῖς πρὺς τὴν πλάνην καθηγουµένοις
Σπονομάζεσθαι. El. μὲν οὖν fjv δυνατὸν χαθόλου τὴν
προφητικὴν εὐχὴν εἰς πέρας ἐλθεῖν, καὶ ἐχλείπειν
ἁμαρτωλοὺς ἀπὸ τῆς γῆς xal τοὺς ἀνόμους, ὥστε μὴ
! Luc. xi, 48.
Non szeularis tantum sapientie ferax est ima-
gna civitas Alexandrinorum, sed et ipsius vere
atque genuing sapientie fontes apud vos jam inde
a principio manant. Quamobrem recie, ut mihi
quidem videtur, sose res habebit, si quibus ad ea
qua recta sunt promovenda plus suppetit virium,
ab üs ad mysterium veritalis tuendum plus sub-
sidii eonferatur : ut enim ait uspiam süblime
Evangelium, « Cui multum datum est, plus repe-
tetur ab eo !; » itaque merito feceris, si omnem
que in te est ex. gratia divina et. in Ecclesia tua
virtutem falso nominalz scienti: opposueri$ eo-
rum qui semper aliquid novi contra veritatem
comminpiscuntur, a quibus ea que secundum Deum
est secietas diriinilur, magnum autem οἱ veuera-
C bile Christianorum nomen silentio involvitur, at-
que in humanas appellationes Ecclesia dividitur;
quodque omnium esl indignissiraum, tum gaudenl ,
homines, €um ab iis quos in erroro duces se-
quuntur, noyum sc nomen invenisse cognoverinl-
41211
5. GREGORII NYSSENI
4212
Àc αἱ quidem fieri posset ut omnino votum prophe- A ὑπάρχειν, ἑμφανῶς fjv ἂν τὲ τοιοῦτον vip παντὶ xpo-
tícum perficeretur, et deficerent peccatores a terra
et.iniqui, ita ut non essent *, res ea foret omnibus
praferenda. Postquam autem prevalent iniquorum
sermones, quibus contra veritstem ab adversari
adjumentis vires dantur, pr»clare nobiscum agi
videbitur, si mala saltem imminuere atque impe-
dire possimus, ne qus in dies efferuntur, deterio-
rum reruin incrementa longius provebantur. Quid
antem bac verba sibi volunt? Qui Apollinaris do-
gmatibus favent, reprehensionibus in nos paratis,
res suas stabilire conantur, carnale Verbum,
atque seculorum conditorem hominis Filium et
mortalem Filii deitatem facientes. Proferunt enim
tanquam quibusdam in catholica Ecclesia duos
τιµότερον. Ἐπειδὴ δὲ οἱ λόγοι τῶν ἀνόμων ὑὅπερ-
εσχύουσιν, Ev τῇ νοῦ ἀντιχειμένου συνεργίᾳ τὴν κατὰ
τῆς ἁληθείας ἔχοντες δύναμιν, ἀγαπητὺν ἂν εἴη
ἑλαττῶσαι οὖν τὰ καχὰ, xal χωλῦσαι πρὸς τὸ «λόον
προϊοῦσαν τὴν τῶν χειρόνων ἐπαύξησιν. Τί οὖν ἐστιν
6 φηµι; Οἱ τοῖς τοῦ ᾽Απολιναρίου δόγµασι συνιστά-
µενοι, διὰ τῆς καθ ἡμῶν µέμφεως κρατύνειν bmi
χειροῦσι τὰ ἴδια, φάρχινον τὸν Αόγον xax δημιουργὸν
τῶν αἰώνων τὸν τοῦ ἀνθρώπου Υ'ὸν, καὶ θνητὴν τοῦ
Yo χατασχενάζοντες τν θεότητα. Ἱροφέρουσι γὰρ,
ὡς τινῶν τῶν κατὰ τὴν Καθολιχἠν Ἐχχλησίαν δύο
Πρασθενόννων υἱοὺς ἐν τῷ δόγµατι, bv μὲν, χατὰ
φύσιν ὄντα, «by δὲ, χατὰ θέσιν ὕστερον προσγενόµε-
vov. Οὐκ οἶδα παρ' ὅτου τὸ τοιοῦτον ἀχηχοότες, xa!
filios colentibus in dogmate, unum quidem secun- B πρὸς ποῖον διαπληκτιζόµενοι πρόσωπον ' οὕτω γὰρ
dum naturam, alterum autem secundum adoptio-
ἔγνων τὸν ταῦτα παραφθεγξάµενον.
nem, postea aequisitum. Nescio a quo talia audientes, aut cum qua persona luctantes; nondum enim
cognovi qui talia effutiret.
Verumtamen quoniam istam proponentes adver-
sum nos causam, ex eo quod videntur tle flagi-
tium impugnare, suas opiniones corroborant, bo-
num est ut tua in Christo perfeetie, prout libi in
mentem injecerit Spiritus sanctus, eorum occasio-
nes amputet qui querunt adversus nos occasiones,
et persuadeat eis qui per calumniam hac Ecclesi
Dei crimini vertunt, nullum ejusmodi apud Chri-
»tianos esse dogma neque prsexicari. Non enim
propterea quod in novissimis diebus in terris visus
esl conditor seculorum, et cum hominibus cou-.
versatus est, ideo duo fllii in Eeclesia numeran-
utr, unus conditor szculorum, et alter qui in con-
summatione seculorum per earnem humsno ge-
neri apparuerit. Etenim si quis ex unigeniti Filii
Dei apparitione in carne, quas dispensationis causa
facta est, colligat editum fuisse filium alterum, is
dinumeratis etiam omnibus quz se viris sanctis
obtulerunt apparitionibus ante unigeniti Dei Filii
incarnationem, et iis quse post illam sanctis rursus
oblate sunt, pro numero divinse manifestationis
multitudinem statuet. flliorum, eritque illi onus
quidem filius, ille qui cum Abrahamo collocutus
est, aller vero qui Isaaco apparuit; et qui cum Ja-
cobo pugnavit; alius etiam et diversus, qui variis
Πλὴν ἐπειδὴταύτην προστησάµενοι χαθ᾽ ἡμῶν «hp
Ὀπύθεσιν, διὰ τοῦ δοχεῖν τῇ ἁτοπίᾳ ταύτῃ συμπλέ-
χεαθαι, τὰς ἑαυτῶν ὑπολήψεις χρατύνουςι, χαλῶς
ἂν ἔχοι τὴν chy ἐν Χριστῷ εαλειότητα, χαθὼς ἂν σοι
ἐπὶ νοῦν ἀγάγοι τὸ Ἠνεῦμα τὸ ἅγιον, ἐχχόψαι τὰς
ἀφορμᾶς τῶν ζητούντων τὰς xa0' ἡμῶν ἀφορμὰς,
xal πεῖσαι τοὺς ταῦτα συχοφαντικῶς ἐπιχαλοῦντας
τῇ τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίᾳ, ὅτι οὔτε ἔστι δόγμα τοιοῦτον
ἐν Χριστιανοῖς, οὔτε χηρύσσεται. Ο0ὐδὲ γὰρ, ἐπειδὴ
ὁ τῶν αἰώνων ποτητῆς ἐπ᾽ ἑσχάτων τῶν ἡμερῶν ἐπὶ
γῆς ὤφθη, xal τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη, διὰ
τοῦτο δύο υἱοὶ κατὰ τὴν Ἐκχχλησίαν ἀριθμοῦνται, εἷς
ὁ ποιητὴς τῶν αἰώνων, xai ἄλλος 6 ἐπὶ συντελείᾳ
τῶν αἰώνων διὰ σαρχὸς φανερωθεὶς τῇ ἀνθρωπίνῃ
ζωῇ. El γάρ τις τὴν οἰχονομίαν τοῦ μονογενοῦς Yioo
τοῦ Θεοῦ διὰ σαρχὸς ἐπιφάνειαν εἷς ἑτέρου Υ τοῦ xa-
τασχευὴν λαμδάνοι, οὗτος ἀριθμήσας xal πάσας τὰς
τοῖς ἁγίοις γεύομένας θεοφανείας πρὺ τῆς χατὰ σάρχα
«oU μονογενοὺς Υοῦ τοῦ θεοὺ φανερώσεως, xal τὰς
μετὰ παῦτα πάλιν τοῖς ἁγίοις γεγενηµένας, χατὰ
τὸν ἀριθμὸν τῆς θεῖχῆς ἐμφανείας vlov σπλῆθος εἷ-
ναι κατασχευάαει, xal ἔσται αὐτῷ εἷς μὲν υἱὸς, ὁ
τῷ ᾿Αδραὰμ χρηµατίσας, ἕτερος δὲ, ὁ ἐπιφανεὶς τῷ
Ἱσαάχ ' χαὶ ὁ τῷ Ἰακὼδ συµµαχήσας, ἕτερος ᾿ xai
ἄλλος, ὁ τῷ Μωῦσῇ φανεὶς Ev διαφόροις ἐπιφανείαις,
apparitionibus Moysi se ostendit in lumine, in D 5v φωτὶ, &v Υνόφι, tv στύλ νοφέλης, ἓν τῇ χατ-
caligine, in columna nubis, in visione facie ad fa-
ciem, in posterioribus ; alius rursus filius qui cum
Moysis successore in acie stetit, et alius qui Jo-
bum per turbinem allocutus est , quique in excelso
throno Isai& apparuit, et qui humana specie ab
Ezechiele oratione descriptus est ; quique post illa
Paulum in luce circumfulsit, et qui ante istud in
monte Petro in excelsiore gloria apparuit.
Quod si hoc absurdum planeque impium est ut
pro mumero diversarum apparitionum wnigeniti
Filii Dei tot etiam filios assignemus, parem profe-
eto absurditatem. incurrit is qui ος apparitione
* Psal. cin, 55,
ενώπιον ὄψει, àv κοῖς ὀπισθίοις ' ἄλλος πάλιν υἱὸς, 6
τῷ διαδόχῳ τοῦ Μωσέως συμπαραταξάµενος " xal
ἄλλος, ὁ διὰ λαίλαπος τῷ Ἰὼδ χρηµατίσας” xat ὁ
ἐπὶ ὑψηλοῦ 0póvou τῷ Ἡσαῖᾳ φανεὶς, xat ὁ ἆνθρω-
πικῷ σχήµατι παρὰ τοῦ "leo τῷ λόχῳ ὑπογρα-
ecíc* χαὶ ὁ μετὰ ταῦτα ἐν quii χαταστράψας τὸν
Παῦλον ' καὶ πρὸ τούτου, ὁ ἐπὶ τοῦ ὄρους τοῖς περὶ
«bv Πέτρον kv ὑψηλοτέρᾳ δόξῃ φανείς.
Ei δὲ κοῦτο ἄτοπον καὶ παντελῶς ἁσεθὲς, τὰς
ποιχίλας τοῦ μονογενοῦς Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ θεοφανείας
εἰς ἀριθμὸν vlov χαταµερίζειν, τὴν ἴσην ἁτοπίαν
ἔχει καὶ τὴν διὰ σαρχὸς ἐπιράνειαν ἁφορμὴῆν εἰς
1215
ADVERSUS APOLLINAREM,
1274
ἱτέρου υἱοῦ χατασχευὴν ποιεῖσθαι. Olóuc0a γὰρ ὅτι A per carnem ad constituendum alterum fllium arrí-
xatk τὸ µέτρον τῆς ἑχάστου δυνάµεως τῶν δεχοµέ-
νων τὴν θείαν ἐπιφάνειαν, ἀεὶ γέγονε τῆς ὀπερεχού-
σης φύσεως dj ὁπτασία, μείζων μὲν xat θεοπρεπε-
στέρα τοῖς δυναµένοις χαθιχέσθαι τοῦ Όψους, ἑλάττων
δὲ xai σµιχροπεπεστέρα τοῖς ἀχωρήτοις τοῦ µείᾷο-
voc. OD χάριν οὐχ ὁμοίως ταῖς προλαξούσαις ἔπιφα-
νείαις kv τῇ διὰ σαρχὸς οἰκονομίᾳ τῇ τῶν ἀνθρώπων
ζωῇ ἐπιφαίνεται. ᾽Αλλ ἐπειδὴ πάντες, καθώς φησιν
ὁ Προφήτης, ἐξέχλινάν τε χαὶ Ἱχρειώθησαν, xal
οὐκ ἣν, χαθὼς γέγραπται, 6 δυνάµενος συνιέναι xal
ἐχζητῆσαι τὸ τῆς θεότητος Ὄψος, διὰ τοῦτο τῇ σαρ-
χωδεστέραᾳ γενεᾷ ἐπιφαινόμενος ὁ μονογενῆς Υἱὸς,
σὰρξ Ὑίνεται, χατὰ τὴν βραχύτητα τοῦ δεχοµένου
ἑαυτὸν συστείλας' μᾶλλον δὲ, χαθώς φησιν fj Γραφῇῃ,
pit occasionem. Sic enim censemus pro modulo
facultatis eorum qui divinas apparitiones ercipie-
bant, semper illius suprems ac prestantissimee
naturz oblatam esse visionem, majorem qnidem
a€ Deo digniorem his qui assequi sublimitatem
illam poterant, minorem vero atque ordinis infe-
rioris iis qui majoris capaces non erant. Quocirca
neque simili ratione atque in precedentibus appa-
ritionibus in dispensatione secundum carnem ge-
neri humano sese offert. Verum quoniam omnes,
ut inquit Propheta *, declinaverunt, simul inutiles
facti sunt; neque erat, sicut scriptum est*, qui
posset intelligere, et perquirere sublimitatem di-
vinitatis, propterea, ut magls carnali generationi
ἑαυτὸν χενώσας, ἵνα ὅσον χωρεῖ ἡ Φύσις, τοσοῦτον p appareat unigenitus Filius, caro fit, seque pro exi-
δέξηται. Τὸ γὰρ εἶναι τὴν γενεὰν ἐχείνην, παρὰ τὰς
προλαθούσας, κχατάχριτον, σαφῶς παρὰ τῆς τοῦ
Κυρίου φωνῆς µεμαθ/καμεν, bv of; Σοδοµίτας τε αὖ-
εῶν ἀνεχτοτέρους εἶναί φησι, xaX Νινευῖτας, καὶ τὴν
εοῦ Νότου βασίλισσαν χατακρίνειν tv τῇ ἀναστάσει
tiv γενεὰν ἐχείνην, ὁ Κύριος δ.ωρίσατο. El μὲν οὖν
πάντες κατὰ «bv Μωῦσέα δυναξῶς εἶχον ἑντὸς χε-
νέσθαι τοῦ γνόφου, ἐν ᾧ εἶδεν ὁ Μωῦσῆς τὰ ἀθέατα ᾽
ἢ κατὰ τὸν ὑφψηλὸν Παῦλον, τριῶν οὐρανῶν ὕπεραρ-
θῆναι, xai tv τῷ παραδείσῳ περὶ τῶν ὑπὲρ λόγον
πραγμάτων διδαχθΏναι τὰ ἄῤῥητα ΄ ἡ κατὰ vv ζη-
λωτὴν Ἠλίαν, τῷ πυρὶ πρὸς τὸν αἱθέριον χῶρον συν-
επαρθῆναι, χαὶ μὴ βαρυνθῆναι τῷ ἑφολχίῳ τοῦ σώ-
µατος * f] χατὰ τὸν Ἰεζεχιήλ τε xot 'Ἡσαῖαν ἐπὶ τοῦ
guitate ejus a. quo excipitur contrahit; vel potius,
ut cum Seríptura loquar*, seipsum exinanit, ut
quantum capit natura, tantum excipiat. lllam
enim generationem, prseter ceteras qu: preecesse-
rant, damnationi obnoxiam fuisse palam ex Domini
voce didicimus, cum iis tolerabiliores Sodomitas
ac Ninivitas fuisse dicit *, et reginam Austri gene-
rationem illam in resurrectione condemnataram Bo-
minus pronuntiavit'*. Enimvero si omnes ut. Moy-
ses caliginem ingredi potuissent, in qua vidit Moyses
que spectari non possunt*; aut quemadmodum
sublimis ille Paulus, supra tres calos attolli, atque
in paradiso de secretis doceri rebus, quis verbis
efferri non possunt*; aut cum illo zelo ardente
θρόνου τῆς δόξης ἰδεῖν, ἢ ὑπὸ τῶν Xepou6ty. ἑπαιρό- C Elia curru igneo in locum zthereum transferri,
µενον, dj ὑπὸ τῶν Σεραφὶμ δοξαζόµενον, οὐδ' ἂν
ἐγένετο πάντως χρεία τῆς διὰ σαρχὸς τοῦ θεοῦ ἡμῶν
Ἐπιφανείας, πάντων τοιούτων ὄντων. Ἐπεὶ δὲ,
καθὼς 4 Κύρις λέγει, γενεὰ ποντρὰ xal μοιχαλὶς
ἣν dj γενεὰ ἐχείνη * πονηρὰ μὲν, διὰ τὸ, χαθώς φησι
τὸ Εὐαγγέλιον, ὅλον τότε τὸν χόσµον ky τῷ πονηρῷ
χεῖσθαι ' μοιχαλὶς δὲ, διὰ τὸ ἁποστάσαι αὐτῃν τοῦ
ἀγαθοῦ νυµφίου, καὶ τῷ διὰ καχίας μοιχεύοντι τὰς
Φυχὰς ἀναχραθῆναι τούτου χάριν ὁ ἀληθινὸς ἰατρὸς,
τοὺς χακῶς ἔχοντας θεραπεύων, ὡς ἐπεξήτει τὴν
θεραπείαν fj νόσος, οὕτω προσήγαχε τῷ ἁῤῥωστοῦν-
τι τὴν ἐπιμέλειαν, τρόπον τινὰ συνασθενῄσας τῇ
ἀσθενείᾳ τῆς ἡμετέρας φύσεως, xat σὰρξ Ὑενόμενος,
τις ἐν τῇ αὐτῆς φύσει συνουσιωµένην ἔχει τὴν
ἀσθένειαν, χαθὼς διδάσχει fj θεία φωνὴ, ὅτι « Τὸ
μὲν πνεῦμα πρόὀθυμον, fj δὲ σὰρξ ἀσθενής. » Ei
μὲν οὖν τὸ θεῖον ἓν τῷ ἀνθρωπίνῳ γενόµενον, xat
ἐν τῷ θνητῷ τὸ ἀθάνατον, xai τὸ δυνατὺν bv τῷ
ἀσθενεῖ, xal ἓν τῷ τρεπτῷ τε xal φθειρομένῳ τὸ
ἀναλλοίωτόν τε xa ἄφθαρτον, ἀφΏηχεν ἐπιμεῖναι τῷ
θνητῷ τὸ θνητὸν, f τῇ φθορᾷ τὸ φθαρτὸ», xai τὰ
ἄλλα τοῖς ἄλλοις χατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον, εἰχότως ἄν
τις δυάδα τῷ Ylip τοῦ θεοῦ ἐνεθεώρτσε, τῶν κατὰ τὸ
ἑναντίον θεωρουµένων ἑχάτερον ἰδιαζόντως ἐφ᾽ ἑαν-
τοῦ ἀριθμῶν. El δὲ τὸ θνητὸν ἐν τῷ ἀθανάτῳ γενόµε-
δ Psal. xni, 5... 815a. xt, 15. ὃ Philipp. n, 7.
»Η Cor. xu, 2 sqq... IV Reg. ut, 04.
* 1 Juan. v, 19. !^ Mattb, xxvi, 41.
!! Ρος],
neque corporis mole ac pondere gravari 9; vel cum
Ezechiele ** atque ]1saia!* sedentem in glorie
throno contueri, aut supra Cherubim sublatum
aut a Seraphim collaudatum, nibil penitus opus
fuisset hac Dei secundum carnem apparitione, si
tales omnes fuissent. Sed quoniam, ut inquit Do-
minus !*, generatio prava et adultera erat iila ge-
neratio : prava quidem, quod, sicut ait Evange-
lium 19, totus mundus in maligno tum positus es-
δεί; adultera vero quod optimum suum sponsum
deseruisset, eique qui per improhitatem animas
adulterio polluit, fuisset commista: eam ob cau-
sam verus medicus qui male habentes curat, prout
medicinam morbus exigebat, ita laboranti sollici-
tudinem suam et curationem adhibuit, ut quodam-
modo simul ager ipse ad nature nostre sgritudi-
nem se conforiaret, et. caro fleret qua nature
sus 3c substantixz insitam habet infirmitatem, ut
nobis Dei ipsius verba testantur : « Spiritus quidem
promptus est, caro autem infirma '*. » Enimvero si
quod divinum erat cum in humanitate positum
fuisset, et quod erat immortale in mortali, et quod
potens in infirmo, et in mutabili atque corrupti-
bill quod immutabile erat et incorruptibile, ma-
nere permisit in mortalitate mortale, corruptibile
Matth. x, 15..." Mattb. xn, 42. * Exod, xx, 32.
x, 1. "Isa, vt, {. Matth. xij, 99 ; xvis, 16.
4213
8. GREGORII NYSSENI
1:5
in corruptione, et alia in aliis eodem modo, me- A vov, ἀθανασία ἐγένετο, ὁμοίως xal τὸ φθαρτὶν εἰς
rito quis binarium numerum in Filio Dei observa-
rit, cum utrunque eorum quae contraria ratione
spectantur separatim apud se numeraverit. Sin
autem mortale in immortali positum immortalitas
factum est, pariterque corruptibile in incorruptio-
nem mutatum est, aliaque omnia pari ratione in
impatibilitatem quamdam divinitatemque conversa
sunt, quis locus relinquitur eorum commentis qui
in differentiam duorum id quod unum est djviduni?
ἀφθαρσίαν µετέθαλε, xal τὰ ἄλλα πάντα ὡσαύτως
πρὸς τὸ ἀπαθές τε καὶ θεῖον µετεποιῇθη' τίς ύπο-
λείπεται λόγος τοῖς εἰς δυϊχὴν διαφορὰν τὸ ἓν διασχί-
ζουσιν; Ὅ γὰρ Λόγος xat πρὸ τῆς σαρχὸς , xai μετὰ
τὴν Ev σαρχὶ οἰχονομίαν Λόγος xaX fjv, xai ἔότι’ xal
ὁ θεὺς καὶ πρὸ τῆς τοῦ δούλου μορφῆς xai μετὰ
ταύτην ὁ θεός ἐστι, xal τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν, πρὶν
τε ἑλλάμήῃ τῇ σχοτίχ, xal μετὰ ταῦτα qug ἐστιν
ἀληθινόν.
Verbum enim et ante incarnationem eL post dispensationem in carne Verbum et erat et esi;
itemque Deus et ante formam servi, el post ipsam est Deus verumque lumem [ei antequam illucescat
in tenebris et postea].
Si ergo inimobilis et immutabilis Deo conveniens B — El. οὖν ἅπτωτος xal ἁμετάθετος πᾶσα θεοπρεπὴς
emnis notio de Unigenito semper et cernitur, et
esi ipse idem, eodem modo se habens apud se,
qui fleri potest ut ab illo cogamur ejus apparitionem
per carnem binarium flliorum numerum appellare,
perinde quasi hic quidem Filius sit qui erat ante
szcula, jlle autem per carnem alius Filius Deo
fuerit in lucem editus? Nos enim naturam quidem
humanam Verbo conjunctam servatam esse ex my-
sterio didicimus et credimus. Filium autem Dei
carnalem esse et privatim apud se spectari neque
didicimus, neque unde id colligi possit, intelligi-
Eus; nam neque quod peccatum et maledictum
propter ,nos factus sit, ut. inquit Apostolus !*, et
infirmitates nostras acceperit, ut Isaias testatur",
peccatum apud se non sanatum, et maledictum et
infirmitatem dereliquit, sed mortale quidem absor-
ptum est a vita '*, crucifixus autem ex infirmitate
vivit ex virtute '*, et maledictum in benedictionem
mutatum est, et quidquid in natura nostra infir-
inum est οἱ caducum, divinitati commistum in id
evasit quod ipsa est divinitas. Unde ergo fleri
potest, ul alicui binarius iste flliorum numerus in
4nentem veniat, tanquam ex necessitate ab ipsa
dispensatione in carne ad ejusmodi opinionem im-
pulso? Qui enim semper est in Paire, semperque
Patrem in seipso habet, ipsique unitus, sieut οἱ
olim erat, ita et est et erit; et aliud ab illo Filius
neque erat neque fuit, neque adeo erit. Primitie
vero nature bumana, quas jam omnipotens divi-
nitas assumpsit, ut dixerit quispiam apta similitu-
dine usus, tanquam aceli gutta quaedam immenso
mari commista, sunt illae quidem in divinitate, non
tamen in peculiaribus suis proprietatibus, Sic enim
binarius filiorum numerus colligi posset, si ineffa-
bili in divinitate Filii diversi generis natura quize-
piam peculiaribus suis ingignita notis agnoscere-
ἔννοια διὰ παντὸς περὶ τὸν ἨΜονογενῆ ὁρᾶται, xal ὁ
αὐτός ἐστιν ἀεὶ πρὸς ἑαυτὸν ὡσαύτως ἔχων, πῶς τις
ἡμᾶς ἀναγχάζει τὴν διὰ σαρχὺς γενομένην αὐτοῦ ἐἔπι-
φάνειαν υἱῶν δυάδα κατονοµάξειν, ὡς τοῦ plv
προαιωνίου ὄντος ΥΙοῦ , τοῦ δὲ διὰ σαρχὸς τῷ θεῷ
Ὑενηθέντος, ἄλλου Υἱοῦ; Ἡμεῖς γὰρ σωθῆναι μὲν
τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν ἑνωθεῖσαν «ip Λόγῳ, παρὰ τοῦ
μυστηρίου xai µεμαθήχαμεν xal πιοτεύοµεν. Yi
δὲ θεοῦ σάρχινον ἰδιαζόντως ἐφ᾽ ἑαυτοῦ θεωρούµε-
vov, οὔτε ἐμάθομεν, οὔτε ἐξ ἀχολουθίας τινὸς νοεῖν
ἑναγόμεθα - οὔτε γὰρ ἁμαρτία χαὶ χατάρα δι ἡμᾶς,
χαθὼς ὁ ᾿Απόστολος λέγει, γενόμενος, xal τὰς ἡμε-
τέρας λαδὼν ἀσθενείας, χατὰ τὴν Ἡσαῖου φωνήν,
ἀφΏχε περὶ ἑαυτὸν ἀνιάτρευτον τὴν ἁμαρτίαν, καὶ
τὴν χατάραν, καὶ τὴν ἀσθένειαν * ἀλλὰ τὸ μὲν θνητὸν
ὑπὸ τῆς ζωῆς χατεπόθη' ὁ δὲ σταυρωθεὶς ἐξ άσθε-
velas, Qf] ἐκ δυνάµεως ' f τε χατάρα εἰς εὐλογίαν µε-
τεποιήθη, xal ὅσον ἀσθενὲς τῆς φύσεως ἡμῶν καὶ
ἐπίχηρον ἀναχραθὰν τῇ θεότητι, ἐχεῖνο ἐγένετο, ὅπερ
ἡ θεότης ἐστί. Πόθεν οὖν ἄν τις τὴν δυάδα τῶν vlov
ἐννοήσειεν, ὡς ἀνάγχῃ τινὶ διὰ τῆς κατὰ σάρχα οἱ-
χονοµίας πρὸς τὴν τοιαύτην ὑπόληψιν Σναγόμενος;
Ὁ γὰρ ἀεὶ ἐν τῷ Πατρὶ ὢν, xaX ἀεὶ ἔχων ἐν ἑαυτῷ
τὸν Πατέρα, xai ἠνωμένος αὐτῷ, ὡς ἦν xal πρώην,
οὕτω xal ἔστι, xal ἔσται, χαὶ ἄλλο παρ) ἐχεῖνον
Υιὸς οὔτε fjv, οὔτε ἐγένετο, οὔτε ἔσται. Ἡ δὲ προσ-
ληφθεῖσα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἀπαρχὴ ὑπὸ τῆς
παντοδυνάµρυ θεότητος, ὡς ἂν εἴποι τις εἰχόνι χρώ-
ενος, οἷόν τις σταγὼν ὄξους ἀπείρῳ πελάχει χατα-
χραθεῖσα, ἐστὶ μὲν iv θεότητι, οὐ μὴν iv τοῖς
ἰδίοις αὐτῆς ἰδιώμασιν. Οὕτω γὰρ ἂν ἡ τῶν υἱῶν
δνὰς ἀκολούθως ὑπενοεῖτο, εἰ τῇ ἀφράστῳ τοῦ Υἱοῦ
θεότητι ἑτερογενής τις quot; ἐν ἰδιάζουσι σηµείοις
ἐπεγινώσκετο, ὡς εἶναι τὸ μὲν ἀσθενὲς, ἡ μιχρὸν, 7,
φθαρτὸν, 1] rpóoxatpov* τὸ δὲ, δυνατὺν, xat μέγα,
ἄφθαρτον, καὶ ἀῑδιον.
tur, ita ut boc quidem infirmum esset, aut parvum, aut corrupüibile, aut momentaneum; illud vero
potens et magnum, e£ incorrupüibile atque eternum.
Quando autem omnibus imsgutatis in divinitatis
proprietatibus quaecunque in mortali cum mortali
$iatu cerni possunt, in nullo differentia comperi-
$ur : quidquid enim Filii videt quisquam , divinitas
est, sapientia, virtus, sanctificatio, impassibilitas :
** 4j] Cor. v, 21.
' ]sa.rur 4. "* 1 Cor. v. 4.
Ἐπειδὴ δὲ πάντων τῶν τῷ θνητῷ συνεπιθεωρον-
µένων ἓν τοῖς τῆς θεότητος ἱδιώμασι µεταποιηθέν-
των, bv οὐδενὶ καταλαμθάνεται di διαφορἀ. ὅπερ
γὰρ ἂν τις ἴδοι τοῦ Υἱοῦ, θεότης ἑστὶ, σοφία, δύνα-
µις, ἁγιασμὸς, ἀπάθεια ' πῶς ἂν διαιροῖτο τὸ ἓν εἰς
** JI Cur. xiu, 4.
1277
ADVERSUS APOLLINAHEM,
1218
toy. σηµασίαν, μηδεμιᾶς διαφορᾶς «bv ἀριθμὸν A qui lieri potesl, uL quod unum est, in notionem
µεριξούσης; 'H γὰρ θεότης 9b ταπεινὸν ὑπερύφωσε,
xai τῷ κατωνοµασμένῳ ἀνθρωπιχῶς τὸ ὑπὲρ xdv
εἶναι ὄνομα ἐχαρίσατο. «b ὑποχείριον xal δοῦλον,
χύριον καὶ βασιλέα ἐποίητε. χαθὼς ὁ Πέτρος φηαὶν,
ὅτι Κύριον αὐτὸν xal Χριστὸν ὁ θεὸς ἐποίησε. Noov-
μεν γὰρ διὰ τοῦ Χριστοῦ βασιλείαν, xal διὰ τὴν
ἀκριθῆ ἑνότητα τῆς τε προσληφθείσης σαρχὸς, καὶ
τῆς προολαθοµένης θθότητος, ἀντιμεθίστανται τὰ
ὀνόματα ὥστε xai τὸ ἀνθρώπινον τῷ θείῳ, xo τὸ
θεῖον τῷ ἀνθρωπίνῳ κατονοµάκοσθαι. Διὸ xal ὁ ἑσταν-
ρωμένος Κύριος τῆς δόξης ὑπὸ τοῦ Παύλου χαλεῖται,
xal ὁ προσκυνούμενος ὑπὺ πάσης κτίσεως τῶν 48
ἑπηυρανίων, xat ἐπιγείων, καὶ χαταχθονίων, Ἰησοῦς
ὀνομάξεται. Διὰ τούτων γὰρ fj ἀληθῆς τε xai ἁδιαί-
ρετας ἕνωσις ἑρμηνεύεται ἐχ τοῦ καὶ τὴν ἄφραστον
τῆς θεόπητος δόξαν τῇ τοῦ Υἱοῦ προσηγορίᾳ σηµαί-
γξαθαι, ὅταν πᾶσα σὰρξ ἐξομολογήσηται χαὶ γλῶσσα,
ὅτι Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς εἰς δόξαν Θεοῦ, ὥστε
τὸν τὰ πάθη τοῦ σταυροῦ καταδεξάµενον, xal πε-
ῥονηθέντα Ίλοις, xal διαπαρέντα λόγχῃ. Κύριον
δόξης ὑπὸ τοῦ Παύλου προσαγορεύεαθαι. El οὖν xai
τὸ ἀνθρώπινον οὐχ. ἐν τοῖς φύσεως ἰδιώμασι δείχνυ-
ται, ἀλλὰ Κύριος τῆς δόξης ἐστὶν, οὐκ ἂν δέ τις εἰ-
πεῖν δύο χυρίους δόξης τολµήσεις, μαθὼν ὅτι εἷς Κύ-
ριος Ἰησοῦς Χριστὸς, δι οὗ τὰ πάντα" πόθεν ἡμῖν
ἐπικαλοῦσι τῶν υἱῶν τὴν δυάδα οἱ τὴν χαθ᾽ ἡμῶν
xavnyoplav εὑπρόσωπον ἀφορμὴν εἰς xataoxtuhv
«Gv ἰδίων ὑπολήψεων προδαλλόμενοι; Τὰ μὲν οὖν
παρ᾽ ἡμῶν εἰς ἁπολογίαν, τοιαῦτα * ζητοῦμεν δὲ παρὰ
τῆς σῆς bv ριστῷ τελειότητος μείζονα xat τελειοτέ-
pav τῆς ἁληθείας τὴν συμµαχίαν, ὡς ἂν µηδεµίαν
ἔχοιεν χατὰ τῆς ἁληθείας εἰς χατηγορίἰαν λαθὴν, ol
διὰ τῆς χαθ) ἡμῶν µέμψφεως τὰς ἰδίας ὑπολίψεις
χρατύνοντες.
ο Act. 1, 06. 3 1 Cor. n, 8. ** Philipp. in, 10.
duplicem dividatur, cum nulla sit differentia, qua
Rumeri dislimcUo nitatur? Divinitas enim quod
humile fuit, superexaltavit, et οἱ quod humano
more nominabatur, largita est, ul super ommno
homen essel; quod subdituin e& servum erat, do-
minum regemque fecit, sicul οἱ Petrus inquit *6,
Dominum eum et Christum fecit Deus. Per Chri-
stum enim regnum intelliganus, et propter ex-
&aciam unionem) assumpta carnis οἱ assumentis di-
vinitatis communicantur et mutuo dautur nomina,
ila ut et humanum ex divino, et divinum ex hu-
meno denominelur. Quapropter et qui crucifixus
est Dominus glorie a Paulo vocatur?', et. ille qui
ab omni creatura cclestium, terreswium et infer.
D norum adoratur**, Jesus nominatur. His enim
vera iudividuaque unio declaratur, ex eo quod et
ineffabilis gloria divinitatis Filii appellatione dcsi-
gnelur, cum omnis caro confiteatur οἱ liugua, quia
Dominus Jesus Christus iu gloria est Dei Patris,
ita ut qui crucis tormenta sil passus, el clavis
confixus, ac lancea vulneratus, a Paulo glorie
Dominus appelletur, Si ergo quod humanum cest,
non in proprietatibus naturse esse o$teuditur, sed
glorie Dominus est, neque ideo quis binos glorise
dominos auderet affirmare, cum unum esse didi-
cisset Jesum Christum, per quem omnía : unde
quaeso, nobis binarium numerum filiorum obji-
ciunt, aut confictam in nos accusationem, tan«-
quam speciosam occasionem ad suas stabiliendas
opiniones pratexunt? Hc sunt igitur que ad de-
fensionem nostram afferre possumus : a tua vero
in Christo perfectione majus ac perfectius ad pro-
pugnandam (fidem subsidium exigimus : ne qua
illis ansa ad veritatem insectandam relinquatur,
qui ex nostra reprehensione sua commenta core
roborant.
ANG. MAII PRJEFATIO
IN OPUSCULA DUO SEQUENTIA.
( Bib. nov. t. IV, Rom. 1817.)
Ι. Fuit hoe complurium anctorum veterum fatum, ut ipsorum libri, in. codicibus antea laten-
te$, post inventos typos haud statim Ínitegra editione prodirent, aed identidem et per intervalla,
prout se singula opera quzrentibus obtulerunt. Certe et magnus ille Gregorius Nyssm episcopus,
post minuliores aliquot editiones, duobus demum tomis collectus, Parisiis anno 1615 splendidiore Imce
coruscus apparebat. Sed ecce mor, sequente anno 1616, Jacobus Greiserus lautam Nvseeni mantis-
sam ex Germanorum codicibus exeitabat ; quam typographus Parisiensis Morellus anne 1618 raptim
recusam, tomi sui posterioris appendicem fecit. Verum eatenus res non stetit, etenim L. A. Zacagnius
bibliothece Vaticanz prsfectus, nova atque copiosa Nysseni inerementa exhibuit in swo preeelaro Col-
lectaneorum volumine, anno 1098 Romz vulgato. Denique J. B. Caracciolus Pisanus antecessor septe."
ineditas Nysseni epistolas, in Mediceo codice inventas Florentiz typis tradidit. Nune nos postremi ad
1279 $. GREGORII NYSSENI 1250
cumulandas Nysseni editiones accedimus, duebus adhuc additis tanti Patris traetsetibus dogmalici gene-
ris, quos Vaticanus codex 1906 bombycinus, vetus, amplus δὲ Nysseni operum plenus, nobis suppedi-
tavit. Quz duo scripta cum Grace tantum festinanterque, absque ulla deelaratione, sub &nem — nostri
scriptorum veterum voluminis superioribus annis impresserimus, nunc, cedice rursus inspecto, mendis
sublatis, particulis suppletis, interpretatione nostra Latina cum scholiis aliquot addita, SB. Bibliorum
eliam testimoniis citatis, ex calce illius veteris ad hujus novi voluminis caput revocamus.
W. Ut autem sermonum horum justam faciant lectores zestimationem, mentem, quiso, convertant ad
ea tempora quibus vixit Gregorius, Arianorum aliorumque hzreticorum plenissima, sub Arianis impe-
ratoribus Constantio atque Valente, qui ob ortbodoxiam profligandam hzresimque telerrimam stabilien-
dam vires propemodum summi imperii exbauriebant. Tunc ad cseteras miserias accessit impius Macedo-
nius, qui bis occupata Byzantina sede, virus suum prsecipue adversus sancli Spiritus divinam dignita-
tem effudit. Sed ecce, magno Theodosio principe, Constantinopolitanum primum celebratum fuit anno
381 generale concilium, sedentibus ibi, inter alios, illustrissimis Ecclesise Patribus et haereticorum sui
temporis malleis, Cyrillo Hierosolymitano, Gregorio Nysseno, Gregorio Nazianteno, Amphilochio lco-
niensi. Circa illa videlicet tempora, sermones hi Nysseni, et posteriot presertim; conscripti fuerunt.
Etenim prior προσφωνητικός quidam videtur ad certum hominem missus, sive is orthodoxus fuerit sive
in hostium castris constitutus, cui Filii divinitatem auctor suadet. Nam propositis sibi Arii ac Sabellii,
presertimque Achillii Arianorum przcipui, objectionibus ex Evangelio Pauloque apostolo sumptis,
dissolvit eas peracute, fideique veritatem quaqueversus communit. Atque hoc statim prima in pagina
notabile occurrit, quod Nyssenus ait a Sabellianis Patrem dictum υἱοπάτορα, quia confundentes Patrem
cum Filio, illa vocabulorum conjunctione unum eumdemque Patrem esse ac Filium denotabant. Neque
a se dissentit Nyssenus in Orat. 11 contra Eunomium t. ll, p. 725, ubi ait: Qui vocabulum Filii non
ad personam, sed ad naturam referrent, eos in hereticorum errorem incursuros qui dicuntur Hyopato-
res, Nimirum quia cum sit una Patris Filiique natura, jam distinctio personarum nulla supererit. Cla.
rius adhuc Cyrillus in Joan. cap. vin, p. 245 : Alius est Pater a Filio, nec ut quibusdam ineruditis visum
est hereticis, Byiopator seu Filiopater inducendus est. ltem canon vit Constantinopolitanus:; Sabellianos
qui hyiopatoriam docent, etc. Denique Ammonius in Catena ad Jobum 1, 1 : Sabellii, inquit, harresim per
hoc evertit, Patris ac Filii hypostasim designans ; ποπ enim hyiopatoriam Ecclesia admittit. Refert hec
omnia testimonia, novo nostro excepto, Suicerus, qui tamen a Nysseno dissentit, ac fallitur, dum Filio
potius quam Patri datum Hyiopatoris nomen a Sabellianis putat. Etenim preter quam quod Nysseni
auctoritas perspicua est, Sabellianos Filium non admisisse, sed Patrem tantummodo, exploratum
aliunde est. Verumtamen multo gravius quam Suicerus falli mihi Allatius videtur (cujus emendandi
causa, Si hoc In tantum virum licet audere, superiora testimonia invocavi.) Is enim conira Creggkt.
exercit. 10, in argumento p. 165, definiendum sibi proponit qua sit υἱοπατορίας hsresis. Tum p. 189
ita scribit : Sub Damasi papatu exorta heresis est, sive ab Arianis disseminata, sive ab aliis enata, que
uti Patrem Filii, ita Filium Spiritus sancti genitorem asseverabat : sicque duos filios in Trinitate substi-
tuebat, Filium et Spiritum sanctum ; et duos. patres, Patrem ac Filium, Et rursus p. 187: Auctores ergo
νἱοπατορίας generari Spiritum a Filio ; ideoque Filium, Spiritus Patrem: asserebant ; et hac. re duos in
Trinitate patres, Patrem ingenitum, et Filium genfium introducebant ; et. duos filios, Filium — scilicet εἰ
Spiritum sanctum. Falli, inquam, nihi videtur Allatius ; nam predictis in testimoniis.nunquam de Spi-
ritu sancto agitur, nunquam quaritur utrum Spiritus sanctus Fiiii sit Filius. Igitur hyiopatoria mon
dicitur a przdictis sacris auctoribus de Fiiio tanquam Spiritum sanetum gignente, sed tantum de er-
rore Sabellii qui ut Filium cum Patre confunderet, Patrem copulatis vocabulis υἱοπάτορα nuncupabat.,
Quod si bzresi a Damaso damnatze (Labb. Concil. t. 1, p. 895 et 901) hyiopatorie nomen imponere vult
Allatius, is cerle secundum Nysseni, Cyrilli, aliorumque mentem non loquitur ; apud quos hyiopator est
Pater cum Filio confusus, non Filius Spiritus sancti pater. Verumtamen de hac vocabuli controversia,
doctiorum esto judicium.
Ilf. Posterior prolixiorque Nysseni serimo Spiritus sancti majestatem, et cum Patre Filioque zqua-
litatem, adversus Macedonianos tuetur ; objectis sibi refutatisque Pneumatomachorum argumentis, et
insuper de suo additis gravis ponderis confirmationibus. Jam vero secundi hujus sermonis contigit mihi
ut testimonia quoque antiqubrum nanciscerer, quse p. 30 (col. 1507) in Scholio expesui. Et quod ad Alla:
tium attinet ibi pariter a me laudatum, lectores moneo, testimonium jdem ab eo repeti in synodi Ephesias
Vindiciis cap. 70. Atque ut septis nostris paulo excedamus, narrat etiam Bandinius in Catalogo Bib.
Laur. Gr. t. 1ll, p. 544, narrat, inquam, in Mediceo codice octavo, Plut. 86, inter varia Patrum. excer-
pta legi etiam Gregorii Nysseni [ragmenium ex orationa de Spiritu sancto contra Macedonianos, Num id
vero in citatum ab aliis Gracis (ut in adu. nostra ) incidat, an diversum sit, equidem sino codicis Flo-
rentini inspectione. definire nequeo. Scd etiamsi id forte nostris in paginis non legeretur, locus ei &u-
perest iu lacuna in quam Vaticani sermonis (inis demergitur,
4251
ADVERSUS ARIUM ET SABELLIUM.
128?
TOY EN ΑΓΙΟΙΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
ΛΟΡύΣ
ΚΑΤΑ APEIOY ΚΑΙ ΣΑΡΕΛΛΙΟΥ.
S. P. N. GREGORII
SERMO
ADVERSUS ARIUM ET SABELLIUM.
a'. « Ἐξηρεύξατο ἡ xapbla µου λόγον ἀγαθὸν (1),» Α 1. « Eructavit cor meum verbum bonum, » nuper
ἁρτίως ὁ Ῥαλμῳδὸς ἔλεχε. Τοῦτον τὸν ἀγαθὸν λόγον
τοῦ Θεοῦ οἱ μὲν χατὰ "Αρειον καὶ ᾽Αχίλλιο» (2) τὴν
ἀσεθεστάτην Φφωνὴν προϊέμενοι, ἑτόλμησαν χτίσµα
xaX ποίηµα διαχηρύξαι, καὶ πολλοὺς τῇ ἑαυτῶν ἐφείλ-
χυσαν πλάνῃ. Οἱ δὲ κατὰ Σαθέλλιον, τὰναντία τούτων
φρονοῦντες, ἀναιρεῖν μὲν πειρῶνται τὴν ὑπόστασιν
κοῦ 1 λοῦ ' αὐτὸν δὲ τὸν Πατέρα ἕνα ὄντα δυσὶν ὀνό-
pact γεραίροντα οἰόμενοι, υἱοπάτορα (3) προσαγο-
ρεύουσιν. AL δὲ ἑχάτεραι δόξαι αὗται ὥσπερ παγίδες
δύο τέθεινται ὑπὸ τῶν προηγορευµένων ΄ δίεισι δὲ
μέση τις ὁδὺς στενἡ καὶ τεθλιμμένη f ἀπάγουσα εἰς
τὴν ζωὴν, χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον ' ταύτης οἱ πολλοὶ τῶν
ἀνθρώπων ἐχχλίνοντες, τῆς ἑτέρας θήραμα γίνονται.
Σὺ δέ µοι δοχεῖς (&) δεδοιχέναι τὰς ἑχατέρων ἑμπτώ-
Psalmista dixit *. Hoc bonum verbum Arii et
Achillii assecla irreligiosissimo effato ausi sunt
creaturam facturamque prsedicare, multosque in
errorem suum periraxerunt. Sabelliani autem,
coniraria his sentientes, Filii quidem personain de
medio tollere conantur ; ipsum vero Patrem, unum
duobus nominibus preditum putantes, hyiopatorem,
id est Filium simul Patremgue, appellant. Utraque
quidem septentia, ceu duplex laqueus, a predictis -
intenditur ; media vero incedit angusta quaedam et
arcta via, que sd vitam, ut ait Evangelium, ducit ;
a qua inulti bomines declinantes, in altera gras-
salionem patiuntur. Tu autem mihi videris in
utramque partem lapsum timere, ideoque eL ipsam
σεις, xai αὐτὴν ἀποφεύγειν τὴν ἀληθείας ὁδὸν, oló- p defugere veritatis viam, dum censes non oportere
µενος μὴ δεῖν περὶ θεοῦ λόγον προχειρἰζεσθαι, Ὅρα
&olvev μὴ, τῇ τῶν δνοῖν πλάνῃ εὐλαθούμενος, ἆσε-
θείας τιµωρίαν ὀφλήσεις ' αὑτὸς ὁ Σωτὴρ πρὺ τῆς
ἀληθοῦς ὁδοῦ ἑστηχὼς χέχραχε λέγων 'ε Ἐγώ εἰμι ἡ
— ὁδὺς xal ἡ ἀλήθεια. » Mi) ἐχκλίνῃς εἰς τὰ δεξιὰ 1) εἰς
τὰ ἀριστερὰ, ὅπως μµηδετέρᾳ αὐτῶν προστύχῃς. Καὶ
πάλιν» € Ἐγώ εἰμι ἡ θύρα τῶν προθάτων, ὁ μὴ
εἰσιὼν δι’ ἐμοῦ, ἀλλὰ ἀλλαχόθεν ἀναθαίνων, χλέπτης
ἐἑστὶ χαὶ ληστῆς, » ὃς χαὶ ὑπὸ παγίδος ἁλοὺς ἁπ-
ολεῖται. ᾽Αχουέτωσαν τοίνυν οἱ πρὸς τὴν τῶν ἑχατέρων
πλάνην ἐπιτρέψαντες τὸν νοῦν, ὡς χατὰ φύσιν ὁ Σω-
τὴρ ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς Υἱὸς θεοῦ ἔστι τε χαὶ
προσαγορεύεται, xaX οὐ ποίηµα ὢν χατὰ χρῆσιν ὀνο-
! Psal. xriv, 9.
* Joan. xiv, 6. * Joan. x, 7.
de Dee verba fleri. Cave igitur ne, dum i utraque
via errorem metuis, irreligiositalis poenam incur-
ras : namque ipse Servator in vers viz capite con-
stitutus clamavit dicens: « Ego sum via et veri-
tas *. » Cave in dexteram sinistramve partem de-
vies, ne forte in neutra consistas. B4 rursus:
« Ego sum ostium ovium. Qui per me non intro-
ierit, sed aliunde subierit, fur est ei latro *, » qui
etiam laqueo captus peribit. Audiant ergo qui ad
alterutrum Arii vel Sabellii errorem mentem suam
eonverterunt , audiant, inquam, Servatorem no-
sirum Jesum Christum naturalem Dei esse Filium
et appellari, non autem ceu creaturam, abusione
(1) Hanc psalmi locutionem intellexerunt de C ἁρτίως, id est nuper, Psalmista dizit ? Nempe quia
Verbi zterni generatione Athanasius in commen-
tario, nec non Cyrillus item iB sua explanatione
apud nos; denique οἱ Ambrosius De virginibus
lib. ut, cap. 1. Quia vero alii Patres non de &iterno
Verbo, sed de prophetico, hic cogitarunt, idcirco
Acgustinus in sua psalmi hujus Σιν enarratione
αἱ. Quis dicit ? Pater, an. Propheta ?. Intellezerunt
enim quidam Patris personam dicentis : « Eructavit,»
etc., commendaniis nobis nativitatem quamdam ine-
[abilem. Nunc ad priorem illam nobilioremque
sententiam accedit noster Nyssenus. Sed cur ait,
thema veluti. sermonis sui contra Arianos, bunc
psalmi versiculum sumpsisse Nyssenus videtur.
(3) Achillius, sive hillas, diaconus Alexzan-
drinus, inter praecipuos et ferventiores Arii so-
dales atque consectaneos, apud Socratem Hist. 1,
$, et Theodoretum item Hist. 1, 4.
5) Adnotemus vocabulum Sabellianum Ayiopatos.
4) Loquitur Nyssenus cum aliquo, cui petenti
hoc tractatu respondet ; vel potius. dubitantem in
religione hominem, aut omnino bazreticum ob-
jurgat.
1385
8. GREGORII NYSSENI
4981
quadam, humano more Filium nominari; neque Α µάζεται, ὥσπερ ἡμεῖς, Υἱός' καὶ ὅτι οὐχ ἔχων ἀρχὴν,
eum habuisse initium, sed zeternum esse ; ideoque
per infinita secula in propria hypostasi cum Patre
regnaturum.
2. Atqui dicet fortasse aliquis : Omne quod ini-
tio caret, erit item ingenjjum. Quomodo ergo Fi-
lius recte dicetur esse absque initio, cujus vel
ipsum nomen initium demonstrat ? Nam Filius ez
eo quod sit genitus nominatur. Quod autem gene-
ratio notionem initii contineat, nemo negabit. Si
ergo Filius est, jum nobis constat eum ex gencra-
tione initium esse sortitum : et fortasse etiam fl-
nem esse habiturum, dicet aliquis philosophicam
rationem secutus. Quin adeo Apostolus ait * ipsum
fore subjectum illi qui eidem cuncta subjecit,
ἀλλὰ ótovog* διὰ τοῦτο xaX ἓν &veleuxf cou; alioi
κατ ἰδίαν ὑπόστασιν συμθασιλεύσει τῷ IIazof.
B. AX ἴσως εἴποι τις ἄν, Πᾶν τὸ ἄναρχον, καὶ
ἀγέννητον ἂν e^ πῶς ὁ Υἱὸς εἰχότως ἂν προσαγο-
ρεύοιτο ἄναρχος, οὗ καὶ τοὔνομα ἔμφασιν ἀρχῖς
ἔχει; Υϊὸς γὰρ ἐκ τοῦ γεγενῖσθαι ὠνόμασται. Γένε-
σις δὲ ὃτι ὑπ ἀρχῇ ὑποπέπτωχεν, οὐχ ἄν τις àv-
ῄναιτο. El οὖν Υἱὸς τυγχάνει, δηλοῦται ἡμῖν ix τῆς
γεννήσεως ἀρχὴν εἰληφώς ' ἴσως δὲ χαὶ τέλος Esc,
eot τις ἂν κατὰ τὸν φιλόσοφον λόγον xal ὁ Ατὸ-
στολος 66 φησι ὑποταγήσεσθαι αὐτὺν τῷ ὑποτάξαντι
αὐτῷ τὰ πάντα, xal παραδώσειν αὐτὸν thv βασιλε΄αν
τῷ Πατρὶ χαὶ θεῷ' ὡς ὑπειλῆφθαι αὐτὸν οὐχ ὄντα
Patrique Deo regnum traditurum : quamobrem ar- p πρὺ τοῦ vsvvüaUat, πάλιν εἰς «b gh εἶναι χωρέσειν.
bitrari licet ipsum haud exstitisse antequam gi-
gneretur, rursusque in nihilum fore dissolvendum.
Agesis, mecum conscende in tutam fidei arcem,
ne, quasi violento flatu ab horum argumentorum
fraude abreptus, pulveris instar quem ventus rapit,
extra angustam rectamque viam in perditionis
barathra projiciaris. Nam $i urliversalis Pater in-
genitus est εἰ aviernus, sapiens potensque, Apo-
stolus autem, dum fidem erga Jesum nuntiat,
ipsum omnibus przdicat ceu Christum Dei virtu-
tem et Dei sapientiam *, quomodo audent tem-
poris limitibus concludere ejuadem generationem,
" neque zternam ct absque initio reputare? Nam si
secundum nonnullorum opinionem spatio temporis
᾿Ανάδηθί pot ἐπὶ τῆς ἀσφαλοῦς πίστεως, gh συν-
αρπασθῇς ὥσπερ βιαίχ πνοῃ τῇ τῶν τοιούτων Άογι-
σμῶν ἁπάτῃ. ὡς χνοῦς ὃν ἐχρίπτει ὁ ἄνεμος, Ex τῖς
στενῆς χαὶ εὐθείας ὁδοῦ ἐπὶ βάραθρα τῆς ἁπωλείας.
Kl γὰρ ὁ Πατὴρ τῶν ὅλων ἁγέννητος xaX ἀῑδιος, σο-
φό» τε xal ὄννατὸς, ὁ δ' Απόστολος, τὴν slc αὐτὸν
πίστιν εὐαγγελιζόμενος, διακηρύττει κᾶσι Χριστν
Θεοῦ δύναμιν xai θεοῦ σοφίαν, πῶς ἂν τολμῶσιν
ὑπὸ χρόνον ἄγειν αὐτοῦ τὴν γέννησιν, xa οὐχ ἀῑδιον
οὐδὲ ἄναρχον ὑπολαμθάνειν; El γὰρ κατὰ τήν τι-
νων ὑπόληψιν ὑπὸ χρόνου μοῖραν πέπτωχεν fj τοῦ
Σωτηρος ἡμῶν vívect;, τίμασται ἔτι οὗ µόνον ὁ
YU, ἀλλὰ καὶ ὁ Πατὲρ χατὰ τὴν τοῦ Υἱοῦ φωνήν
εὐῦτε ἐμὲ οἴδατε οὔτε τὸν Πατέρα. Ὁ μὴ τιμῶν
Servatoris nostri generatio cohibetur, violatur C τὸν Υἱὸν, οὗ τιμᾷ τὸν Πατέρα: » ὃς μὲν, ὡς οὖκ ὢν
honor non Filii tantummodo, verum etiam Patris,
juxta ipsius Filii dietum : « Neque me scitis neque
Patrem *. Qui non honorificat Filium, nec Pa-
trem quidem honorificat? ; » videlicet quasi ille
non exstiterit. antequam gigneretur, vel quasi hic
virtutem sapientiamque non habuerit priusquam
Filius ipsi esset. Porro consentaneum erit ul hi
existiment ne Deum quidem exstitisse, antequam
«pb τοῦ γενέσθαι, ὃς δὲ, ὡς μὴ ἔχων δύναμιν καὶ σο-
φίαν πρὸ τοῦ εἶναι τὸν Υἱόν. ᾽Ακολούθως ὃ 3v ὑπο-
λαμθάνοιεν οἱ τοιοῦτοι μηδὲ θεὸν εἶναι τὸν Πατέρ:
ποτὰ, πρὶν γενέσθαι τοῦ Ylou* πῶς γὰρ ἂν Orbe, εἰ
μὴ δύναμιν xal σοφίαν ἐχέχτητο; El δὲ Δεὶ ὠνθεὺς
ὑπὸ τῶν θείων ἡμῖν Γραφῶν τεθέσπισται, ἀεὶ ἄρα σο-
φίαν χαὶ δύναμιν, τοὐτέστι τὸν Χριστὸν, ἔχων μεθ
ἑαυτοῦ πιστευτέος.
Filii Pater evaderet : nam quo pacto Deus fuerit, nisi virtutem ac sapientiam possederit ? Jam vero si
Deum ab seterno exsistentem divinz nobis Seripturz testantur, is sapientiam semper atque virtutem,
id est Christum, secum habuisse credendus est.
9. Memini autem me antea promittere, fore ut
Patris imaginem atque Filii tanquam in speculo
vobis demonstrarem , quandoquidem humano ser-
moni res divin: naturse non subjacent. Nam et ipse
Deus haud. secundum propriam magnitudinis vir-
tutem nobiscum loquitur, sed suam humanis audi-
tibus vocem attemperat, quo fleri possit ut divinam
vocem auribus percipiamus. Quemadmodum ctiam
immensam et incomprehensibilem magnitudinem
suam hunauis accommodat visibus, et. cum sit
Deus, homo apparuit; exinanivit enim semetip-
sum, forinam servi accipiens *, ut possemus homi-
nes Deum videre. Sicuti ergo credinus Deum, etsi
homo mon sit, homigem apparuisse, quanquain
suapte natura Deus fuerit οἱ sit, quia immensura-
bilem suam maguitudinem corpore circumscripsit,
Υ. Μέμνημαι δὲ ὑποσχόμενος ἔμπροσθεν sp
bv ἑσόπτρου δείξειν ὑμῖν τὴν εἰχόνα τῶν περὶ τὸν
Πατέρα καὶ τὸν Ylóv* ἐπείπερ ἀνθρωπίνῳ λόγῳ τὰ
χατὰ τὴν θείαν φύσιν οὐχ ὑποτέταχται. Ὁπότε vào
αὐτὸς 6 θεὺς οὗ χατὰ τὴν ἰδίαν τοῦ μεγέθους δύναμιν
διείλεχται ἡμῖν, ἀλλὰ συμμετρεῖ ταῖς ἀνθρωτίναις
ἀχοαῖς τὴν ἑαυτοῦ φωνὴν, ὅπως οἷοί τε ὤμεν tol;
ἀχοαῖς τὴν θείαν φωνἣν ὑποδέξασθαι. Καὶ γάρ τοι καὶ
τὸ ἀνύποιστον xal ἀπερίληπτον µέχεθος αὑτοῦ συµ-
μετρεῖ ταῖς τῶν ἀνθρώπων ὄψεσι, xaX θεὺς ὧν, &v-
θρωπος πέφηνε΄ ἑχένωσε γὰρ ἑαυτὺν μορφὴν δούλου
λαθὼν, ἵνα δυνηθῶμεν οἱ ἄνθρωποι θεάσασθαι zóv.
ὝὭσπερ οὖν πεπείσµεθα ὃτι οὐκ iv ἄνθρωπος, πέφην:
μὲν ἄνθρωπος, χατὰ φύσιν δὲ Gab; ἦν τε χα) ἔστι͵
τὸ ἀπερίληττον μέγεθος αὐτοῦ σώματι περιγοἆψας,
χαὶ δι ἑαυτου, ὥσπερ QV ἑσόπτρου, τὸ ὅλον ἡμῖν µί-
* I Cor. xv, 21,28. 5 1 Cor. 1,25. * Joan. vin, 19. ? Joan. v, 35, * Philipp. τι, 7,
4285
ADVERSUS ΑΑΠΙΝ ET SABELLIUM. '
Ύεθος τοῦ Θεοῦ πεφήνας, ἵν ὥσπερ διόπτρᾳ τούτῳ A atque in se Ipso, taaquam ín speeulo, totam nobis
χρησάµενοι, xat τοῦ Πατρὸς θεαταὶ γενώµεθα -* elxéy
Y&p τοῦ ἀοράτου θεοῦ κατὰ τὸν ᾽Απόστολον ευγχάνων
εἴρηκεν' ε Ὁ ἑωραχὼς ἐμὲ, ἑώραχε τὸν Πατέρα.» οὔ-
τως xai διὰ τῶν ἐν ταῖς Γραφαῖς κατὰ οὐ µέτρον τῶν
ἀχοῶν ἡμῶν εἰρημένων, μὲ ἁρμοζόντων δὲ πολλαχῶς
τῇ θεότητι δι ἀσθένειαν λόγου, ἀναλόγως θεωρῶμεν
αὑτὸν τῇ διανοίᾳ * ὥσπερ γὰρ Geb; σώματι περίγρα-
πτος ἡμῖν ὦπται διὰ τὰς ὄψεις, οὕτως xal ὁ λόγος,
µιχρότερος 7) χατὰ θεὸν, χεχήρνυχται διὰ τὰς ἀχοάς.
U. Δέδεικται δὲ, ὥσπερ προέφηµεν, διὰ ταύτης
τῆς Γραφῆς ὡς ἀνθρώπινος λόγος θεόν τε καὶ τὰ
xat' αὐτὸν οὑκ ἂν ἑνδέξαιτο. Ἐπειδὴ γὰρ οὐχ ὑπολέ-
λειπτο µέρος λόγου τὸ μηνύον thv ἀῑδιότητα τοῦ
You, τῇ προθέσει ὥσπερ αἰνίγματι σηµαίνει σύγχρο-
voy εἶναι τῷ Πατρὶ ἡ 1 ραφ] λέγουσα”’ ε«Πρὸ ἑωσφό-
ρου ἑγέννησά σε" » xal, « Πρὸ πάντων τῶν βουνῶν
γεννᾷ µε » xal ἱκάστου δηµιουργήµατος. Τοῦτο «b
µέρος τοῦ λόγου προτιθεῖσα ἡ Γραφὴ, ἄναρχον αὐτὸν
ἀποφαίνει ' 9b yàp προπερθατιχὸν πάντων bv, xat
μάλιστα ὅτε, mob τῶν αἰώνων, λέγει, εἰς τὸ ἁΐδιον xai
ἄναρχον τρέπει ἡμῶν «bv νοῦν. Πῶς οὖν τῷ Πατρὶ
ἀνναεὶ [χαθε]νόμενος (5) «b Υἱὸό εἶναι xad γεγοννῆ-
σθαι ἐπιγέγραπται, εἰχόνα σοι τούτων προτείνω,
ἐπείπερ «àv κατὰ φύσιν οὐ καθιχνεῖται ὁ λόγος, τὴν
ἀχίνα ὑπὸ τοῦ ἡλίου. Hé οὐκ ἂν φήσειας τετέχθαι
xa τὸ φῶς ὑπὸ τοῦ λύχνου ; ᾽Αλλ’ ὥσπερ o0 πρότερον
ὁἥλιας, ἔπειτα dj ἀχεὶς, à) ἅμα τῷ εἶναι f) γεγονένα:
τὸν Ίλιον, ἔστι τε παὶ Υέγονεν dj ἀχτίς * χαὶ ἅμα τῷ
ὑπάρξαι τὸν λύχνον, ὑπῆρξε καὶ τὸ φῶς * xal «b yev-
νώμενον ὑπὸ τοῦ λύχνου, οὗ µετά τινα χρόνον, ἁλλὰ
σὺν αὐτῷ γεννώμενον φαίνεται ' οὕτως οὗ πρῶτος
θεὺς, μετέπειτα δὲ ἡ σοφία αὐτοῦ, ἀλλ' ἅμα τῷ εἶναι
&by Θεὸν τῶν ὅλων, ἣν δὲ πάντοτε, ἦν ἄρα xa fj σο-
φία, τοὐτέστιν ὁ Χριστός, χαΐτοι γεννωμµένη ὑπὸ τοῦ
θεοῦ, xal γέννημα εἰχότως προσαγορεύεται ἡ σοφία
τοῦ διαδειχνυµένου αὐτήν. Τὸ δὲ, « Πρὺ πάντων βουνῶν
γεννᾷ µε, » ἐμφαίνει πάντοτε γεννώμµενον τοῖς &v-
θρώποις ὑπὸ τοῦ Πατρὸς τὺν Σωτήρα. Καὶ 9b, « Σή-
µερον γεγέννηκἁ σε, » χαίτοι προγεγεννηµένον xat
ἀεὶ σννόντα, ὑπὸ χρόνου µέρει τὸ σήµερον ἄγουσα ἡ
Γραφὴ σηµαίνει, ἀεὶ τοῖς καθεζῆς προϊοῦσιν αὐτῷ
γεννᾶσθαι, ἄχρις οὗ b σήμερον καλεῖται. EU ποτε δὲ
«b σήμερον τῷ κόσμῳ τούτῳ συμπεριορισθῇ τοῖς τέ-
λεσιν, οὐκέτι γεννᾶται, ἀλλ ἅπαξ τοῖς ἅπασι vevev-
νηµένος, xat πάντων χριτὴς καὶ δικαστὴς καθεσθεὶς
ζώντων xal vexpov εἰς αἰῶνα βασιλεύσει σὺν τῷ
Βατρί.
Dei magnitudinem ostehdit, ut eo veluii conspleillo
utentes, Patris quoque spectatores fleremus ; nam
ewm imago Dei invisibilis sit, teete Apostole *,
dizit !* : « Qoi vidit me, vidit Patrem : » ita etiam
per ea qus in Seripturis idonea quidem auditwi
nostro dicuntur, quin tamen divinitati. plerumque
eint congrua, ob sermonis nostri infirmitetem
preportionali modo ipsum mente intuemur; nem
sicut Deus corpere circumscriptus nostris se ob-
Udit obtntibus, ita etiam sermo, qui sane infra Dei
dignitatem ect, auribus nostris przdicater.
4. Demonstratum itaque est, nt jam diximus,
Seriptaerz hujus testimonio humanum sormonem
baud posse Deum resque ejus squiparare. Nama
quia nulla nobis suppetit pars sermonis, qus Filii
siernitatem denotet, verborum circumlocutione,
prout sequitur, tanquam senigmete significat con-
temperalem esse Patri Filium Scriptura, dicens
videlicet : « Ante luciferum genui te *', » nee non,
« Ante omnes colles » et. quamlibet creaturam
« gignit ime !*, » Hac adjecta sermonis parte, Scri-
ptura Filinm absque initio esse declarat; nam qued
omnia excedit, presertim cum et ante szeula esae
dicatur, id inquam ad sempiternitatem initiique
negationem mentem nostram convertit. Quomodo
igitur qui eum Patre sernaliter considet, Filius
et genitus tituletur, exemplum tibi, quandoquidem
rei naturam sermo non assequitur, in. solis radio
6 Propono. Quidni etlam dicas pertam esse a Incersa
lucem * Sed sicuti non est antea sol, postea
radius ; sed simul cum substantia naturaque
solis, ct est et gignitur radius; eL simul cum Iu-
cerna, lux quoque exsistió ; οἳ qued. a lace»na gi-
gnitur, non post aliquod tempus, sed eura ipsa pa-
riter genitum apparet : sic non antea Deus est, pes-
tea vero sopientia ejus, sed una cum esistente
emnium Deo, qui semper exetiit, erat utique
eliam sapientia, id est Christus, quanquam reapse
genita a Deo fuit, recteque genitura appellatur sa-
pientia illius qui ipsam ostendit. Verba autem, « Et
ante onines colles qignit me, » demoastreat pror-
sus genitum hominibus a Patre Sorvatorem. Tum
οἱ verba, « Hodie genui te **, » de jam genite et
D secum exsistente dicuntur; dum tamen vocabulum
hodie sub temporis conditionem trahit Scriptura,
declarat semper illum, procedentibus ex ordinc
aliis, gigni, denee peedietum kodie pronuntabüur.
Si quande autem hbedio mundi áne ocenciedetur,
tune haed diutius gignitur, sed semel cunciis jam
geuitus, e omnium judex arbiterque sedens vivorum ae raostuorum, siermalter oum Patre regnma-
bit.
€'. "Iva δὲ μὴ xai τὸ, « Κύριος ἔχτισέ µε ἀρχὴν ὁδῶν
αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ, » ip mol) λογισμοὺς τοῖς δι-
εφθορόσι τὴν διάνοιαν, οὐδὲ τοῦτο παριτἐον. OL γὰρ
ἑρμηνὲῖς βραχύ τι τῆς Ἑδραΐδος ἀχριδείας τῶν T'pa-
V. Queminus autem ea verba : « Dominus creavit
me initium viarum suarum ad opera sua !*, » ralio-
. einia iliorum conturbent qui mentem corrupian ϱο-
runt, ne id quidem preetereundum est. Etenim inter
* Col 1, 1δ. ο Joan. xiv, 9. !* Psal. ciz, 3. !* Prov. vin, 26. ϱ Psal. n, Ἱ. ν Prov. vul, a2.
(9) lta. ced,
4281
S. GREGORII NYSSENI
A358
pretes parum quid ab Hebraicse scripture accurato Α φῶν εἰς τὴν Ἑλληνίδα περιτραπέντες, εἶπον μὲν,
sensu, dum in Graecum. converterent, declinantes
dixerunt creavit ; sed reapse instituto examine fecit
potius comperies. Quanquam dictio quoque creasit
wie,si sedulo consideretur, haud differre a locutione
fecit e videbitur, Nam si dixisset tantummodo, De-
eninus creavit me, quasstionem nonnullis iujecissel ;
sed quia addidit initium. viarum suarum ad opera
sua, perspicue intelligitur dicere : Dominus fecit me,
ut przsim operibus ejus, et initium viarum suarum
anibi commisit. Quandonam enim babuit initium
viarum suarum Pater? vel quando operator non
fuit? vel a quonam potentiam et efficaciam accepit ?
Nam $i quis dicitur non omnia semper apud se ha-
buisse, ab aliquo alio accepisse cognoscitur, ita ul
aliquis alter antiquior ipso Deus intelligatur. « Quis
autem prior dedit, et retribuetur ei? » inquit Scri-
ptura !*. Jam si ab eo sunt omnia, profectu initium
viarum ejus alque operum nunquam invenietur,
sed operatorem semper eum fuisse constabit. Quod
οἱ omnia per Filium facta suut, et sine ipso factum
est nihil **, semper utique operatricem sapientiam
apud se habuisse prorsus apparet. Jam etsi semper
operatur Pater, sine Filio autem factum est nibil,
nequaquam ob dictionem creatum fuisse existiment,
ideo postea factum esse, ut. exin operaretur. Sed
locutio Creasit me initium viarum suarum significat,
mihi vias suas commisisse, ut sub principatu meo
sint; principatum vero haud temporis dicit, sed
Ἔκτισέ (0) με,εὗροις 8 ἂν ἑρευνήσας, 'Exoinoé ga.
"Oyux δὲ χαὶ τὸ, Ἔλτισό µε, ἀχριθῶς νοούµενον, οὐδὲν
ἁπᾷδον τοῦ, Ἐποίησέ µε, δείχννυται. El γὰρ, Κύριος
ἔχτισό µε, εἰρήκει µόνον, ζἠτημά τισι χαταλέλοιπεν
ἐπεὶ δὲ προσέθηκεν, ἀρχὴν ὁδῶν avtov εἰς ἔργα αὐ
toU, σαφῶς ἂν νοοῖτο εἰρηχυία, Κύριος ἐποίησέ µε
ἐπιτάττειν τῶν Épytov αὐτοῦ, xol ἀρχὴν τῶν ὁδῶν
αὐτοῦ ὀνεχείρισέ poc. Πότε γὰρ ἴἔσχεν ἀρχὴν ὁδῶν αὖ-
τοῦ ὁ Πατήρ; ἡ πότε οὐκ fjv ἑνεργής: f) παρὰ τίνος
τὸ δύνασθαι χαὶ τὸ ἐνεργεῖν εἴληφε ; Τὸ γὰρ μὴ às
τὰ πάντα ἔχειν παρ ἑαυτῷ, ἐμφαντιχόν ἔστι τοῦ
παρ ἄλλου τινὸς εἰληφέναι, ὡς ἕτερόν τινα θεὺν
πρεσθύτερον αὐτοῦ νοεῖσθαι. « Τίς 6k προέδωχε xai
ἀντακοδοθήσεται αὑτῷ; » φῃσὶν f; 'pagt. EL δὲ
παρ᾽ αὑτοῦ τὰ πάντα, οὐδέ ποτε ἄρα ἀρχὴ ὁδῶν a3-
τοῦ καὶ ἔργων αὐτοῦ εὑρεθήσεται, ἀλλ ἀεὶ ἑνεργής.
Ei δὲ πάντα διὰ τοῦ Υἱοῦ γέγονε, xal χωρὶς αὗτοῦ
ἐγένετο οὐδὲ ἓν, ἀεὶ ἄρα τὴν ἑργαζομένην σοφίαν παρ᾽
ἑαντῷ ἔχειν ἀναφανδὸν δείχννται. Ei δὲ ἀεὶ ἐργά-
ζεται ὁ Πατὴρ, χωρὶς δὲ τοῦ Yiou οὐδὲν εἴργασται,
μήπως τὸ ἑκτίσθαι ὑπειλήφασιν, Ὁστερόν ποτε ὃε-
δημιουργῆσθαι, (va ἑργάζηται. AAA τὸ, Εκχτισέ µε
ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ, σηµαίνει ὅτι Ἐνεχείρισέ poc τὰς
ὁδοὺς αὐτοῦ, ἵν' ὥσιν ὑπὸ τὴν ἐμὴν ἀρχήν ^ ἀρχὴν
γὰρ οὐ χρονικὴν λέγει, ἀλλὰ τὴν κρατητικήν. Καὶ
γὰρ καὶ οἱ ἁπόστολοί qaad, ὅτι xal Κύριον xal Ἆρι-
στὸν αὐτὸν ἐποίησεν. El δὲ 96, ᾿Εποίησε, ποίηµα xal
χτίσµα ὀνομάζοιτο, δύο ἂν εἶέν τινες οὓς ἑποίησεν,
potentiz. Namque et apostoli aiunt ipsum οἱ Domi- c ἕτερον μὲν Γύριον, ἕτερον δὲ Χριστόν. Χριστὸς δὲ ὅτι
&um a Deo factum esse οἱ Christum 17, Quod si
[εοί facturam et creationem denotare placuerit,
duos sane fecerit, allerum quidem Dominum, alte-
rum Ghristum. Quod autem christus nuncupetur
rex, nemo ignorat, sed tamen fecit duas significat
potestates a Patre illi traditas, Dominicam scilicet
et regalem, vel potius unam potestatem duabus vel
pluribus appellationibus prsditam. Utrique igitur
sibl persuadeant qui alterutro errore sunt irretili,
Filium semper cum Patre exstitisse, genitum simul
et absque initio. Nam sine initio reapse esL, qui&
cum Patre ab ssterno exstitit; genitus autem, quia
a Patre ut esset sortitus est : veluti diximus de lu-
€ecrna, quae causa splendoris est, neque ta-
men ante
lis. Sic etiam in sternum manebit, e& nunquam
regnare desinet ; quandoquidem haud incepit, sed
se cum Patre semper operari declarat, cum ait :
« Pater meus usque modo operatur, ei ego ope-
ror !*. » Sed quia locutio wsque modo ad alteram
refertur, nempe εν quo; quia ex quoin lempore
versatur, ojissa Jesus locutione ex quo, el ssque
modo tantum dicens, demonstravit se omnia semper
βασιλεὺς προσαχορεύεται, οὐδενὶ τοῦτο Üvwoctov:
ἀλλὰ τὸ, ᾿Εποίησε, σηµαίνει δύο ἀρχὰς ἑγχεχειρίσθαι
αὐτῷ παρὰ τοῦ Πατρὺς, τὴν μὲν Κυρ'αχἠν, τὴν δὲ
βασιλιχἣν, μᾶλλον δὲ µίαν ἀρχὴν δυοὶ προσηγορίαις
γεραιροµένην, []] πλείοσιν. Ἑκάτεροι τοίνυν τεπεί-
σθωσαν οἱ ταῖς ἑχατέραις ἐνειλημμένοι πλάναις, ὡς
ἀεὶ cuv τῷ Πατρὶ ὁ Yibo γεννητὸς ἅμα xaX ἄναρχός
ἐστιν. "Αναρχος μὲν τῷ ἀεὶ συνεῖναι τῷ Πατρὶ, Υεν-
νητὸς δὲ τῷ τὸν Πατέρα ἑσχηχέναι τοῦ εἶναι ' ὡς
ἔφημεν ἐπὶ τοῦ λύχνου εἰπόντες, ὅτι αἴτιος μὲν
αὐτὸς τοῦ φέγγους, οὐ μέντοι πρότερον τοῦ φέγ.
Υους, ἀλλ ὁμόχρονος τυγχάνει» οὕτως xal εἰς τὸν
αἰῶνα ἔσται, καὶ οὐδέποτε παύὐσεται βασιλεύων ᾿
πειδήπερ οὐδὲ ἤρξατο, ἀλλ ἀεὶ σννηργηκὼς τῷ Πατρὶ
splendorem est, sed contempora- D ἑαυτὸν συνεµφαίνει, διὰ τοῦ εἰρηχέναι: ε Ὁ Πατήρ
µου ἕως ἄρτι ἑργάζεται, χὰγὼ ἐργάζομαι * » ἐπιζητεῖ
δὲ τὸ ἕως ἄρτι, τὸ dp οὗ ' ἐπειδὴ τὸ dg" οὗ iv
χρόνψ τυγχάνει, πα[ρεὶ]ς τὸ dp' οὗ, τὸ ἕως ἄρει
µόνον εἰπὼν. ἑνέφηνεν ἀεὶ τὰ πάντα αὐτῷ Gov
ειργᾶσθαι. Ἐργάκεται γὰρ ἕως ἄρτι φύων, ζωογονῶν,
αὔξων, πάντα ἠνιοχῶν χαὶ οὐδέ ποτε παύσεται’ ὡὦ
γὰρ ἀρμόσει θεῷ τὸ ἀργεῖν, οὐδ' ἀποχαμεῖται Epya-
ζόμενος ἵνα παύσηται.
cum Patre esse operatum. OperMur enim usque modo producens, vivificans, augens, cuncta gubermans;
nec unquam desinet ; neque enim Deo convenit otium, neque lassabitur operans, iia ul ei requie opus sit.
'' Rom. ix, 58. ** Joan. 1,9. !' Act. 11, 56. !* Joan. v, 17.
(6) Hebraieus textus ; Chaldaic LÀ n4
B. Augustini crearit. "Up, aicus w"O, vulg. Lat, possedit , 1tala. vetus apud no& in Speculo
1299 ADVERSUS ARIUM ET SADELLIUM, 1290
ς’. Οἶμαι μὲν οὖν τοὺς ᾿Αρειοπλανεῖς ὥσπερσυν- A 0. Opinor autein illos qui Arii errore laborart,
"yopla χεχρῆσθαι τῇ Εὐαγγελικῇ φωνῇ λεγούσῃ' — «eu patrocinio quodam uti Evangelico testimonio
« Ὁ πἐμφας µε μείζων µου ἐστεί (7) » àág' οὗ xzloga — dicente : « Qui misit me, major me est !*; » ex quo
xai ποίηµα αὐτὸν ὑπειλήφασι. Καὶ τὸ ἀντειπεῖν τῷ dicto arguunt. Christum esse creaturam atque fa-
προσαγορεύσαντι διδάσχαλον ἀγαθόν ΄ « Οὖδεὶς àya- — ctnram. Insuper quia Jesus ci a quo magister bonus
05e εἰ μὴ εἷς 6 θεὸς, » ὑπόνοιαν ἐμπεποιηχέναι αὐτοῖς — fucrat appellatus responderit : « Neiro bonus, visi
ὄνθρωπον ὄνσα, καγαχρηστικἣν προσηγορἰαν ἐσχηχέ- — solus Deus **; » liinc sibi opinionem injectam aiunt
vat τὺν Yióv. Καὶ τὸ, « Οὐδεὶς olóe τὴν συντελε[σ]τιχὴν illum cum homo esset, nonnisi abusivam Filii ap-
ἡμέραν xaX τὴ» ὥραν, οὐδ οἱ ἄγγελοι τῶν οὐρανῶν, — pellationem habuisse. Itemillud : « Nemo postremam
οὐδὲ ὁ Υἱὸς, r £v τοῖς xaxà Μάρχον εἱρημένοις, «εἰ diem horamve novit, ne angeli coelorum quidem,
μὴ 6 Πατὴρ póvos, » ἁλλότριον τῆς πατρικῆς οὐσίας — neque Filius, » ut est apud Marcum *!, « sed solus
ΥΣγονέναι τὸν YU,y ὑπόνοιαν αὐτοῖς ἐμποιεῖν οἵἴομαι. Pater, » id, inquam, alienum eum fuisse a paterna
OL δὲ κατά Σαθέλλιον, « Ἐγὼ xot ὁ Ilazhp ἓν ἐσμεν» — substantia, ipsis crcare suspicionem arbitror. Sa-
καὶ, «€ Ὁ ἐμὲ ἑωραχὼς, ἑώραχε τὸν Πατέρα" » καὶ τὸ, — belliani autem, dum locutiones : « Ego et Pater
c Ὅτε παραδιδῷ τὴν βασιλείαν τῷ Πατρὶ xaX 6207 » lg unum sumus **; » et aliam : « Qui me vidit, vidit
οὐ μετ᾽ ἀχρ.δθείας κρίσεως ἀνεγνωχότες, εἰς τὴν µε- οἱ Patrem 13: et denique aliam : « Cum tradide- -
γίστην τῆς ἀσεθείας ἑχπεπτώχασι πλάνην, οἰόμενοι — rit reguum Patri Deo?* :» has inquam dictiones duin
διὰ μὲν λειποταξίαν ἀνθρωπίνην προεληλυθέναι τὸν — sine accurato judicio legerent, in maximum impie-
Yibv ἐκ τοῦ Πατρὸς προσκαίρως, αὖθις δὲ μετὰ — tatis errorem. przcipites deciderunt, existimantes,
τὴν διόρζωσιν τῶν ἀνθρωπίνων πλημμελημάτων — propter bominis a Deo defectionem, Filium a Pate
ἀναλελυχότα ἑνδύναί τε xol ἀναμεμίχθαι τῷ Πατρί. — processisse temporaliter, sed cumdein rursus post
Οὐκ ἀνέγνωχας, ὦ Σαθελλιόφρον, καὶ τόδε τὸ χωρίον — humanorum peccatorum correctionem, reversum
tie ἀποστολιχῆς Γραφῆς. ὃ ἀντισταίη σου τῇ δοχἠσει; — celasse semet et cum Patre commiscuisse. Noune
φησὶ γὰρ μεθ) ἕτερα « Κατὰ τὴν ἑνέργειαν τοῦ xpá- — vero legisti, ο Sabelliane, hunc. quoque apostolice
τους τῆς ἰσχύος αὐτοῦ, ἣν ἐνήργηχεν b» τῷ Χριστῷ, — Scripture locum, qui opinioni tux contradicit? Ait
ἐγείρας αὐτὸν kx νεχρῶν, xat καθίἰσας ἓν δεξιᾷ αὑτοῦ — enim poslalia : « Secandum operationem potenti;e
ἐν τοῖς ἐπουρανίοις ὑπεράνω πάσης ἀρχῆς xaX ἔξου- — virtutis ejus, quam operatus est in Christo, susci-
σίας καὶ δυνάμεως xal χνριότητος xal παντὸς ὀνομα- — tans eum a mortuis, constituensque ad dexteram
ζομένου, οὐ µόνον ἓν τῷ αἰῶνι τούτῳ, ἀλλὰ xal àv: — suam in coelestibus super omnem principatum et
μέλλοντι. » O00! ἡ εὐαγχελιχὴ φωνή σε πείθει οὐ C potestatem, virtutemque ac dominationem, οἱ omne
πρόσκαιρον εἶναι τὸν Yibv, ἀλλ᾽ ὅτι καὶ ἡ £v τῷ µέλ- ποπιθη, quod nominatur non solum in loc &ecu-
λοντι αἰῶνι κατὰ πάντων δίχη ἐγχεχείρισται τῷ Ylip; — lo, sed etiam in futuro **. » Neque tibi E:angelica
« Ὁ γὰρ Πατὴρ, » qnot, « Χρίνει οὐδένα' τὴν δὲ — vox persuadet, non esse temporalem Filium, sed in
xplaww πᾶσαν δέδωχε τῷ Υἱῷ, ἵνα τιμῶσι τὸν Ὑἱὸν — futuro. quoque szculo traditum esse judicium de
καθὼς τιμῶσι τὸν Πατέρα" » καὶ ἑτέρωθί που ὁ Από- — omnibus Filio? Nam « Pater, » inquit Scriptura,
στολος ε Ἐν τῇ ἀποχαλύψει τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ,» — « non judicat quemquam, sed omnc judicium dcdit
φησὶ, « ἀπ οὐρανοῦ μετ ἀγγέλων δυνάµεως αὐτοῦ, — Filio, ut omnes honorificent Filium sicut honori-
ἐν φλογὶ πυρὸς, διδοὺς ἐχδίχησιν τοῖς μὴ εἰδόσι Θεὸν ficant Patrem *f. » Et alibi Apostolus : « In revela-
καὶ τοῖς μὴ ὑπαχούουσι τῷ Εὐαγγελίῳ τοῦ Κυρίου — tjone Domini Jesu, » ait, « de ccelo cum. angelis
uiv Ἰησοῦ Χριστοῦ.» "Opa πῶς οἱ μὴ ὑπαχούον- virtutis ejus in flamma ignis sumentis viudictam
τες δίχην τίσουσι, φησὶν, ὄλεθρον αἰώνιοῦ, ὅταν ἔλθη — de iis qui non obediunt Evangelio Domini nostri
ἑνδοξασθῆναι ἓν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ. Τίσουσι δὲ τῷ Υἱῷ, — Jesu Christi ". » Videsis quomodo contumaces
ὃ, σὺ μηχέτι εἶναι ὑπείληφας. D perferent, inquil, poenas, exitium acilicet sempiter-
num, cum venerit glorificari inter sanctos suos, Puenas, inquam, solvent Filio, quem tu haud am.
plius exsistere opinaris. : uU u
t. El δὲ βούλει γνῶναι 6 xl ποτέ ἐστι τὸ, « "Όταν Ἱ. Si vero cognoscere aves quid significet dictio,
παραδιδῷ τὴν βασιλείαν τῷ Πατρ) xaX Θθεῷ (8-9),» οὐκ — « Cum tradiderit. regnum Patri Deo ", » ne hoc
ἀπωχρυπτέον Got, εἰ xa δυσεπίδεχτος τῆς ἀληθείας — quidem te celabo, quanquam haud facile veritatent
* joan. xiv, 98. ?* ΜΑΙ. xix, 17. ?! Marc, xi. 22. ?* Joan. x, 20. ? Joan. xiv, 9.— !* LCor.
xv, 9). 3 Ephes. », 19. ** Joan. v, 23, 20. *' Il Thess. 1, 7, 8. 16 | Cor. xv, 21.
(7) S. Gaudentius Brix. ep. totum scribit sermo- — locus est hic 1n vetere atque hodierna theologia
nem suum 49 de hoc divini Servatoris dicto, — apprime tritus ; de quo a me plura verba fieri su-
aitque sub initio : « llanc habent bzretici Ariani — pervacaneum est, praesertim post cà qui scripsi
fauosissimam questionem, qua Filium Dei ore sa- — olii ad Ariana (eme t. lH . l
crilego minorem Patre suo esse contendunt, ipsius (8-9) De hioc auli dicto integram et pro iram
testimonium proferentes, Quoniam Pater major me — scripsit orationem Nyssenus, qui exstat 18 Opp. ν
est. Excacavit eos nequitia cordis eorum, etc. » — p. 858-853. ltein Zeno Veronensis tractatum suu
De hoc item dicto habes apud nos Script. δεί. t. ΤΝ, sextum.
celebratum a Grxca Ecclesia concilium. Et quidem
Όλτποι.. Gh. XLV. hi1
127A
wur effatum illud: « Nolite projicere margaritas
vestras ante porcos **. » Sed tamen Deum imi-
tans, spem bonam retinebo, et ne irreligiosos qui-
dem veritatem celabo. Pluit enim aque Deus,
diurnamque lucem zque affundit justis et injustis ?*,
Tu vero charitatem tantam expertus, veritatem non
exquires? Non praebebis mentis audituin, ut per-
suaderi tibi possit. nullam Scripturz partem | alteri
contradicere, sed omnia invicem consona esse et
consentanea? ltaque non est ad sententiz tux nor-
mam intelligenda dictio : « Tunc ipse subjectus
erit ei, qui subjecit sibi omnia ?! ; » item, « Et cum
tradiderit regnum Patri et Deo ?*. » Nam si in om-
nibus factus est similis humano generi, et compas-
S. GREGORII NYSSENI
, recipis ; mihique quominus id agam adversari vide- A τετύχηχας *
42353
xal µοι δοχεῖ ἀνθιστάναι tip παρὰ ιοῦ
Χριστοῦ προστάγµατι, « Mh βάλετε τοὺς µαργαρίτας
ὑμῶν ἔμπροαθεν τῶν χοίρων. » Αλλὰ θεὸν µιµησά-
µενος, ἐλπίδων µεθέξω καλῶν, οὐδὲ τοῖς δυσσεδέσιν
ἀποχρύψας τὴν ἀλήθειαν. Βρέχει Υὰρ ὁμοίως, καὶ τὸ
φῶς τῆς ἡμέρας σον ἑχτέταται διχαίοις xa ἀδίχοις.
Εἶθ᾽ οὕτω φιλανθρωπούμενος οὐ πεύσῃ τὴν ἀλήθειαν;
Οὐχ ὑφέξεις τὰς τοῦ vou ἀχοὰς, ἵνα πεισθῆς µηδοτι»
oov πρὸς ἕτερόν τι τῶν Ev ταῖς Γραφαῖς εἰρημένων
ἐναντίωσιν εἶναι, ἀλλὰ συνῳδὸν xaX σύµφωνον τὸ πᾶν
τῷ παντὶ τυγχάνειν; Διόπερ οὗ νοητέον xat τὴν σὴν
ὑπόληψιν τὸ, « Τότε ὑποταγήσεται αὐτὸς τῷ ὑποτά-
ξαντι αὐτῷ τὰ πάντα) » xal, « Ὅταν παραδιδῷ τὸν
βασιλείαν τῷ Πατρὶ xaX 8s. » El γὰρ χατὰ τσάντα
ὠὡμοίωτο τῇ ἀνθρωπότητι xal συνεπάθησε, χατὰ τὸ»
sus est, uL ait. propheta : « Ipseiniquitates nostras D προφήτην « Αὐτὺς τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει, xat
portat, et pro nobis dolet ; et languores nostros ipse
excepit, et infirmitates nostras ipse portavit 15.0
quandoquidem capacem hujusmodi malorum car-
nein induit, et pro nobis peccatum exstitit **, liaud
equidem hoc expertus, sed specie tenus peccator,
ut nos justificaremur ; factusque est pro nobis ma-
ledictio, ut nos de maledictione redimeret, ct ma-
ledictus appellatus est **, compassione sua par no-
stro nomen sponte assumens. Atque ita, his omni-
bus in se receptis, humano generi similis factus,
ipsaque servi forma suscepta, ceu ipse peccasset,
proque humano genere propriam offerens ultro per-
sonam, Patrem placavit atque ad misericordiam
inflexit. Sed quia ΠΟΠ universum homiuum genus
Filio erat subjectum, ipse vero quanquam reapse 6
subjectus, attamen populi inobedientiam videbatur,
et credebatur coram Patre sibi inscripisse, si omnia
Fi.io tandem aliquando subjicientur (nondum cnim
cuncta subjecta ei videmus), tunc dicet : Omnia
mihi subjecta sunt. Cunctis vero ei subjectis, tunc
demum ipse videbitur ei subjectus, qui oinnia ei-
dem subjecit ?* : nam si nos omnes Christi essemus,
Christus quoque Dei esset, eique foret subjectus.
Quod si nos nondum Christi sumus, ne Christus
quidem adhuc Dei est, qui pro nobis dolet. Cum
ergo omnes Christi erimus, tunc et Christus Dei
eril, per semet cunctos subjiciens Patri quos an-
tea ab eodem acceperat, « ut sit. Deus omnia. in
περὶ ἡμῶν ὁδυνᾶται, xa αὐτὸς τὰς ἀσθενείας f uuov
ἔλαθε xal τὰς νόσους ἐθάστασε, » ἐπεὶ χαὶ τὴν δεχτι-
xtv τούτων σάρχα περιθέόληται, xal ὑπὲρ ἡμῶν, φτ-
αἲν, ἁμαρτίαν ἐποίησεν, οὗ πεποιηχὼς, ἀλλ ὡς ας-
ποιηχὼς, tv' ἡμεῖς διχαιωθῶμεν * xal γενόμενος ὑπὲρ
iu. κατάρα, ἵνα τῆς χατάρας ἡμᾶς ἐξαγοράσῃ,
xat ἐπιχατάρατος ὠνόμασται, τῇ συµπαθξίᾳ σννωνυ -
μῆσαι ἡμῖν ἑλόμενος el àv πᾶσι τούτοις γενόμενος
ὠμοιώθη τῇ ἀνθρωπότητι, αὐτὴν τὴν μορφὴν τοῦ δού -
λου ἀναλαθὼν, ὡς αὐτὸς ἠνομηχὼς, ὑπὲρ τῆς ἄνθρω»
πότητος τὸ ἴδιον πρόσωπον προθδαλλόμενος, ἑνέτρεπε
τὸν Πατέρα πρὸς ἔλεος ἐπικαλῶν. Καὶ ὡς οὐχ ὑποτέ-
ταχτο τῷ Yl πᾶσα fj ἀνθρωπότης, xat αὐτὸς iv μὲν
ὑποτεταγμένος ἐδύχει τε xaX διείληπτο την ἆνυποτα-
ξίαν τοῦ λαοῦ ἐν ὕψει τοῦ Πατρὸς ἑπιγραφόμενος,
εἰ δὲ ποτε πἀνθ᾽ ὑποταχθείη τῷ Yl (vov γὰρ οὐδέ-
πω ὁρῶμεν πἀνθ᾽ ὑποτεταγμένα acci), Epst * Πανθ᾽
ὑποτέταχταί pot. Πάντων δὲ αὐτῷ ὑποταγέντων, τότε
αὐτὸς φανῄσεται ὑποτεταγμένος τῷ ὑποτεταχότι ap
τὰ πάντα ^ εἰ γὰρ πάντες ἡμεῖς εἴγμεν Ἀριστου, xai
Χριστὸς Θεοῦ ἂν f) τε xal ὑποταχθείη. Ei 5 ἡμεῖς
µήπω Χριστοῦ. οὑὐδέπω χαὶ Χριστὸς θεοῦ, ὁ δι ἡμᾶς
ὀδυνώμενος. Ὅταν οὖν πάντες Χριστοῦ γενώµεθα, τότε
ἔσται χαὶ Χριστὸς θεοῦ, δι’ ἑαυτοῦ τοὺς πάντας ὑπο-
τάττων τῷ Πατρὶ οὓς πρότερον παρ᾽ αὐτοῦ εἰλήφει,
t ἵνα ᾗ ὁ θεὸς τὰ πάντα Ev πᾶσι. » Ἐπεὶ δὲ δοχεῖ πως
μὴ ὑποτετάχθαι τῷ Πατρὶ, τῶν ἐγγυημένων ὑτι αὐτῷ
xai ὧν τὴν εἰχόνα φέρει µηδέπω ὑποτεταγμένων
omnibus *'*. »Interiin non videtur quodammodo p αὐτῷ. Ὁπότε δὲ ὑποταχθείη αὐτῷ τὰ πάντα, vhs
Patri subjectus, propterea quod homines ei com-
missi et quorum gerit imaginem, nondum ei subjc-
cli sunt, Sed cum denique omnia οἱ subjecta
fuerint, tunc videbitur Deo Patri regnum traderc.
Porro regnum non est intelligenda dignitas sceptri :
non enim Pater indigel ut regalem dignitatem a
Filio accipiat, quam ei antea ad usum indulserit,
postea vero revocarit. Hoc enim milii innuere vi-
deris. lnsuper non adversus Filium tantummodo
impie agis, dum ejus hypostasim destruis, verum
eliam adversus Patrem, quem regem esse negas;
? Matth. vir, 6, 9? Matth. v, 45.
91. *' Galat. i, 10. 39 1 Cor. xv, 98. ?** ibid.
*! | Cor. xv, 28.
φανῄσεται παραδιδοὺς τὴν βασιλείαν τῷ Πατρὶ xa
Os (10). Βασιλείαν δὲ νοητέον οὐ τὸ ἀξίωμα τῆς
σχηπτουχίας" οὐδὲ γὰρ ἔτι δεῖται ἀξιώματος βασιλ.-
xov ὁ Πατὴρ, ἵνα παραλάθῃ τοῦ Ylou ὃ πρότερον ὡς
εἰς γρῆσιν αὐτῷ συγκεχωρηχὼς ἑτύγχανε τοῦτο ἄνα-
καλούμενος. Τοιοῦτο γὰρ αἰνίττεσθαί µοι δοχεῖς. "Ext
μὲν ἁσεθεῖς οὐ µόνον εἰς τὸν Υἱὸν, ἀναιρῶν αὗτου
τὲν ὑπόστασιν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὸν Πατέρα ἀποφαίνων
αὐτὸν οὐχ ὄντα βασιλέα ποτὲ συγχεχωρηχότα τῷ Τὸ
τὴν βασιλείαν,͵ εἶτα ἀποληψόμενον παρ᾽ αὐτοῦ ὡς 5:5
µενον τοῦ ἀξιώματος. Παραδώσει δὲ αὐτῷ οὗ τὸ
* ibid. 24. 33 Isa. Lut, S sqq... ** IE Cor. v,
(10) Par sententia est apud sanctum Cyrillum in Thesauro t. V, patt. 1, p. 250.
1333
ADVERSUS ARIUM ET SADELLIUM.
1254
ájioga. ὡς προέφηµεν, τῆς βασιλείας, ἀλλὰ τοὺς A si quidem aliquando regnum Filio tradidit, ab co
βασιλευθέντας ἀπ᾿ αὐτοῦ xal ὑποταγέντας αὑτῷ. Ταύ-
την τὴν βασιλείαν προσενηνοχὼς καὶ παραδεδωχὼς,
ἐρεῖ * Τοῦτο βασίλειον, τοῦτο ἱεράτευμα, Eüvoz ἅγιον,
λαὸς εἰς περιποίησἰν pot* xai, « ἸΙδου ἐγὼ χαὶ τὰ
παιξία ἅ got ἔδωχεν ὁ θεός» αὑτὺς γὰρ ἔδωχεν
αὐτῷ, ὑποτάξας αὐτῷ πάντα τὰ ἔθνη 'εΔώσω γάρ σοι
ἔθνη τὴν xAnpovoulav σου, xaX τὴν κατάσχεσἰν σου
τὰ πέρατα τῆς γῆς. »
η. "1300 δὲ γαὶ τὸ, « Ἐγὼ xaYó Πατὴρ £v ἐσμεν,)
μὴ ἀναιρεῖν τὴν ὑπόστασιν τοῦ Υἱοῦ * ἓν γάρ clot τὴν
οὐσίαν, ἓν τὸ ἀξίωμα, Ev εἰσι τὴν γνώμην, Ev clot την
φρόνησιν, οὐχ Ev δὲ τὴν ὑπόσταπιν. Δειχθήσετα: δὲ
χαὶ ἐχ τοῦ Αποστόλου ὅτι τὸ ἓν οὐχ ἔστι μιᾶς xal
τῆς αὑτῃς ὑποστάσεως, ὡς πολλάχις τάττεται, ὡς
ἐπὶ τοῦ φυτεύοντος xal τοῦ ποτίζοντος (11). Τὸ δ'
ἐπιμεριξόμενον ὄνομα διαιρεῖ τὴν ὑπόστασιν ' « "Exa-
στος δὲ τὸν ἴδιον μισθὸν Ἀήφεται χατὰ τὸν ἴδιον xà-
Tov » οὕτως τὸ ἓν' cox. ἁναιρετιχὸν τῆς ἑτέρας ὑπο-
στάσεως ὑπάρχον νενοήσθω. Μηδετέρου τοίνυν τούτων
ἁπάδειν ἀλλήλοις ἁποδεδειγμένων, ἁλλὰ συµπεφωνη-
χότων πρὸς τὴν εὐθεῖαν πίστιν, πέπαυσο τὰ Σαθελλίου
φρονῶν, ἔχχλινον ἀπὸ χαχοφροσύνης, xaX ποίησον
ἀγαθὸν τῇ ἀλγθείχ πειθόµενος. 'Ixavá σοι χαὶ ταῦτα
μόνα πρὸς ἀπόδειξιν τοῦ φαῦλα φρονεῖν.
9'. Ἴσθι pot χαὶ σὺ ᾿Λρειομανίτην Αχίλλιον (12).
idem deinde recepturus, ceu liac dignitate indigens.
Tradet autem ipsi non regni dignitatem, ut antea
diximus, sed regnatos ab. se homines οἱ sibi sub-
jectos. Hujusmodi regno exhibito traditoque, dicet:
Hxc regalis dignitas, hoc sacerdotium, gens san-
cta, populus acquisitionis me: 27: nec non : « Ecce
ego et pueri, quos mibi dedit Deus !7*. » Ille enim
hos οἱ dedit, dum cunctas eidem gentes supposuit :
« Da: o tibi gentes h:ereditatem tuam, οἱ possessio-
nem tuam terminos terre ?*.
8. Scito insuper, verba, « Ego et Pater unum su-
mus **, » nequaquam Filii hypostasim destruere :
una est enim ipsorum substantia, una. sententia,
"una voluntas, non tamen una hypostasis. Demon-
p strabitur autem. etiam ex Apostolo, vocabulum
unum baud] proprie dici de una cademque livpostasi,
quod sipe evenit, veluti. de p'antante εἰ rigante.
Nam distributivum potius nomen revera personaiu
distinguit, veluti : « Unusquisque autem propriam
mereedem accipiet. secundum suum laporem **. »
Itaque vocabulum unum uon ita intelligendum es!,
ut hypostasim alteram perimat. Cum ergo neutrain
ex his locutionem invicem repugnare demonstratum
sit, imo vero utramque ad rectam fidem asscren-
dam conspirare, omitte Sabellianum errorem, de-
cliua a prava sententia, et fac bonum veritati crce-
dens. H:ec tibi vel sola sufficiant ad demonstran-
dum te perverse senti:e.
9. Nunc tu quoque mecum Ariano plenum furore
Πίστιν δὲ δυστυχηκὼς tt ποτε χαταλιπὼν τὴν εὐθεῖαν ( Achillium cognosce. Cur tu a fide infeliciter defi-
ὁδὸν κατὰ τῶν τῆς ἀτιμίας τοῦ Yloo βαράθρων £1-
χχας, ποίηµα αὐτὸν xai ἀλλότριον τῆς τοῦ Θεοῦ ob-
σίας ὑποτοπήσας; Oby ἱκανά σοι πρὸς ἁπόδειξιν τοῦ
γεγενντσθαι Ex τοῦ Πατρὸς xal uóva τὰ ὀνόματα, ὅτι —
σοφία xaX δύναµις Θεοῦ ποσηγόρενται, Σοφία xaX
δύναμις ὅτι ἀχειροποίητοι μὲν xal ἀχατασχεύαστοι
οὖσαι, ἀρεταὶ δὲ φυχῆς xal ὥσπερ ἀποφροραὶ νοῦ
ὑπεῤῥιζωμένου τῇ τῆς σοφίας βλάστῃ, πάντως ἂν
συνεπινεύσειας. El. δ' ἔχτισται xol χατεσχεύασται fj
σοφία, ky elut χρόνῳ, ὡς ἔφης, ἡ παντὸς χρόνου xat
δηµιουργήµατος πρεσθυτάτη, τουτέστιν ὁ Yibs, ὅρα
µή µοι δοχοίης ἁπᾷδόν σου τῆς οἰήσεως ἀποφαίνων
«b, « Χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν.» "H εἰ ταύτην
ἐχτίθεσθαι (15) φαίης, xal τοῦτο ἡμῖν ἀναφανδὸν δεί-
ξειν πεπείρασο, ὡς ἑτέρα τις ἂν εἴη σοφία ταύτης
πρεσθυτέρα, δι fig dj δευτέρα κατεσχεύασται. "Aveo
Υὰρ σοφίας ἀδύνατον κατασχευασθηναἰ τι. Διὰ τοῦτο
παρὰ τῷ Πατρὶ ἡ σοφία χαὶ πρωτότοχος πάσης κτί-
σ-ως, ἵνα δι αὐτῆς τὰ πάντα χατασκχευασθῃ. Καὶ
Λόγος δὲ προσηγόρευται ὁ Υἱὸς ἵνα γεννητὸς ἀπο-
δειχθῆ, xol μὴ κτιστὸς ὑποληφθῇ * λόγος γὰρ τίχτε-
ται, ἀλλ) οὐ χτίσετα!, διὰ στόματος μὲν προφερόµε-
νος, ix καρδίας δὲ χινούµενος. 'O Πατὴρ μαρτυρεῖ
1 { Petr. n, 9. 3 Hebr. n, 415. ?* Psal. in
(41) 'O φυτεύων δὲ xaX ὁ ποτίζων Ey εἰσιν Qui
autem. Ῥίαπίαί, et. qui rigat, wnum sunt (I Cor.
(n, 7).
(12) lta ced. quarto in casu. Alioqui existimas-
, 8.
ciens, recta via derelicta, in barathra dedecoris
contra Filium incidisti, facturam existimans ipsum
αἱ a Dei substantia. alienum ? Nonne tibi satis de-
monstrabant eum de Patre esse genitum, vel sola
nomina, quod nempe sapientia et virtus Dei appel-
latur ? Quod autem sapientia et virtus neque mant
neque aJjio instrumento fiant, sed anima dotes sint,
οἱ quasi fructus mentis, in sapientiz stipite fundat;v,
plane consenties. Quod si creata fuit et fabricata àa-
pientia aliquo tempore, ut ais, illa quae omni temporc
creaturaque vetustior est, nempe Filius, cave ne forte
dissonum a tua sententia illud pronuntiare videa-
ris, « Et sine ipso factum est nihil **. » Vel si hanc
adoptivam putas, nobis perspicue demonstrare ni-
titor, aliam quamdam esse hac antiquiorem, a qua
ista altera formata fuerit. Nam sine sapientia im-
possibile est aliquid fabricari, ldcirco apud Patrem
sapientia primogenita fuit omnis creature, ul per
eam cuncta efficerentur. Et quidem Filius vocabulo
Verbi appellatus est, ut genitus demonstraretur,
non autem creatus existimaretur. — Verbum
enim paritur, non creatur, ore quidem prola-
tum, sed ex corde excitatum. Testis mihi Pa-
5? Joan. x, 530. 3 1 Cor. 11,8. *! Joan. 1, 5.
sem Nyssenum apostrophen ad Achillium facere.
(43) fta cod. Quanquam in sequentibus adhuc
de creata sapientia sermo esse videtur.
1395
S. GREGORII NYSSENI
1296
ter qui ait: « Eructavit cor meum verbum bo- A µοι λέγων * € Ἐξηρεύξατο ἡ Χαρδία µου λόγον àva-
num **. » Coufitetur pariter Filius : « Ego ex ore
Altissimi prodivi *. » Quomodo ergo meus (ua tale
tantumque audacis pondus sustinet, ut Filium crea-
luram esse opinetur?
10. Audisti superiora de Filio, audi jam 66-
quentia, nempe quod verbum erat iinperfecto tem-
pore dictum, :wternitatis habet. significationem :
« In principio crat. Verbum **. » Dei vero princi-
pium nullum humana mens imaginari potest. Id-
circo, ut in priecedentibus diximus, hanc sermonis
particulam a. sacra. Scriptura adhibitam, nempe
in mincipio fac intelligas principium divinum quod
qNernum sit. Idem vero significari existima etiam a
. verbo erat. Denique vocabulum Verbum consubstan-
tralem. Patri liypostasim. declarat : ne autem pute-
mus Filium aliquando fuisse occultum, ccu in
Patre latentem ; neque prolatum Verbum, sed re-
conditum existimemus, (namque ejusmodi Verbum
quomodo cogitari queat. aut describi, siquidem non
habet per se hypostasim? ) idcirco ait Joannes :
« Et Verbum erat, » non in Deo, sed « apud Deum :»
propriam hypostasim describens, qux» in Verbo ex
paterna substantia subs:stit. Simili modo, ne arti-
licialis sapientia intelligatur, qua exsistentiam
suam in re aliqua habeat, sive homine sive crca-
tura alia, dixit, Erat apud Deum, ut itelligatur Dcus
ex Deo exsisteus. Insuper appellationem quoque
sumpsit, videlicet : Et Deus erat Verbum. Deus cst
autem, qui initium non habet; alioqui non essct
Deus ; quam rem haud nos tantummodo, sed etiam
philosophi ratain habent, quibus non te decet de-
tleriorein cirea Deum gercre sententiain.
11. Ut. autem crederemus. subsistentem esse
Deum, cutn scilicet de se natum, humanam eidem
figuram fecit l'ater, carne circumscribens, ut hu-
manis obtutibus Filium objiceret. Nunc quum scias
ipsum revera subsistentem esse Deui, cave inia-
gineris deteriorem esse aut minorem, quia is dixe-
rit : « Qui misit me Pater, major me est **. » Nam-
que decebat ipsum hominem factum, modcstis
sermonibus magnitudinem suam patefacere. fpse-
met enim dixerat : « Laudet te proximus, ct non os
tuum *, » Etenim quidni oportebat humiliter sc
dicere minorem Patre incircumscripto et omnia
complente, eum qui tunc erat carne circumscriptus,
et humani visus modulo definitus? Insuper illum,
qui sibi causa exsistendi fuisset, appellare majo-
rem, non abhorrebat a veritate. Nam nisi Deus
exstitisset, t binam sapientia? Et nisi Pater fuisset,
ubinam Filius? Jam mecum observa, Filium ubi-
* Psal. xtv, 9... Eccli. xxiv, 5. ** Joan. 1,
(14^ En Ecclesiastici librum inter divina aucto-
ritate pollentes citat Nyssenus.
(15) Confer nostrum in sermone De fide, ct in
illo De deitate Filii et Spiritus sancti. Wem pradi-
etum concilium a nobis editum, presertim actione
θόν. » Euvouoloysi xal ὁ Yló;: « Ἐγὼ ἐκ στόµατυς
Ὑψίστου ἔξηλθον (14) . » Πὼς Ἠνεγχέ aov ἡ διάνοια
τὸ τηλιχοῦτον ἄχθος τοῦ τολµέµατος, ποίηµα αὑτὸν
ὑπειληφυῖα ;
ü. Ἀκήχοας τῶν προειληφότων περὶ τῷ 110ῦ.
ἄχουε δὴ xal τοῦ νῦν ἐπελθόντος, ὡς τὸ ἦν Ev παρα-
τατιχῷ χρόνῳ χείµενον ἀϊδιότητος ἔχει τὴν σημσσίαν᾽
ε "Ev ἀρχῇ tv ὁ Λόγος. » '"Apyn δὲ G:o0 ἁνρρω-
πίνῳ λόγῳ οὗ κατείληπται. Δ,ὰ τοῦτο Ot, ὡς Ev τοῖς
ἔμπροσθεν εἰρέχαμεν, ὃ δή ποτε µέρος λόγου τέθει-
χεν ἡ Γραφὴ, τὸ ἐν dpym νόει pot ἀρχὴν θεϊκην ἆἴδιον
οὗσαν. Ταὐτοῦ δὲ ποθεν σημαντικὸν καὶ τὸ jr. Τὸ δὲ,
ὁ Λόγος, τὴν ὁμοούσιον ὑπόστασιν πρὸς τὸν Πατέρα
δείχνυσι: ἵνα δὲ μὴ δοχῶμεν τὸν Υἱὸν εἶναί ποτε ὅτε
ἀφανῆς ἣν iv τῷ Πατρὶ κρυπτόµενος, xai ἵνα ph
προφοριχὸν λόγον χαὶ ἐνδιάθετον ὑπολαμθάνωμεν.
(τὸν γὰρ τοῦτον Λόγον Ev τίνι εἶναι γρῃ Evvola 3, tv
. γράμµατι, xa0' ἑαυτὸν ὑπόστασιν οὖκ ἔχοντα; ) διὰ
ταῦτα εἴρηχε xa ὁ Ἰωάννης, « Kat ὁ Λόγος fv, » o2x
ἐν τῷ Occ, ἀλλὰ « πρὸς τὸν Ozbv, » ἰδίαν ὑπόστασιν
ἐπιγράφων τῷ Λόγῳ Ex πατρικῆς οὐσίας ὑφεστῶσαν.
1ὸν αὐτὸν τρόπον χαὶ ἵνα μὴ νοοῖτο σοφία t) τέχνιτευ-
τιχὴ, ἡ τὸ εἶναι ἕν τινι ἔχουσα f] Ev ἀνδρὶ f| ἓν xata-
σχευάσµατι, εἴρηχεν, Hr. πρὸς τὸν Θεὸν, ἵνα vont
Gc); Ex θεοῦ ὑπάρχων. Πρὸς 65, καὶ τὴν προσηγο-
plav εἴληχε' Kal θεὺς ἦν ὁ Λόγος θεὸς & ὅτι
ἀρχὴν οὐχ ἂν Éyoi* ἐπεὶ οὐχ ἂν εἴη θεός" ὅπερ ο)
μόνον ἡμεῖς, ἀλλὰ χαὶ φιλοσόφων παῖδες θεσπ[νουσιν,
ὧν οὐ προσῃχέ σε fitrova τὴν xarà θεὸν χεκτῆσθαι
γνῶσιν.
ια’. "Iva δὲ πιστεύυµεν αὐτὸν ὑφεστάναι Gb»,
αὐτὸν ὄντα ἐξ ἑαυτοῦ, ἑμόρφωσεν αὐτὸν ἀνθριωπίνως
ὁ Ilaztp, σαρχὶ αὐτὸν περιχράψας , ἵνα ἀνΏρωπίναις
ἔφεσιν ἐμφανίσῃ Yióv. Καὶ θεὺν ὄντα εἰδὼς ὑφεστά-
4.
ναι, μὴ got φαντασθῆς εὐτελέστερον 3j μ:κρότερον
τὸν ν, τῷ εἰρηκέναι, « 'O πέµφας µε Πατὲρ µεί-
ζων µου ἐστίν. » Ἔδει γὰρ αὐτὸν ἐνανθρωπουντα
ταπεινό 
Live Music
Archive
Librivox
Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland
Museum of Art
Internet
Arcade
Console Living Room
Open Library
American
Libraries
TV News
Understanding
9/11